2. Bitkinin diger adlar: Gnebakan, Gndnd ve Gniei Genel
zellikleri: Ayieinin boyu, yarm metreden drt metreye kadar varr.
Kalnl 1 ile 4 cm arasnda deiir. Ayieinin ok salam bir kk yapsna
sahip olduu bilinmektedir. Bu bitki kuvvetli kkleriyle topra sk
skya kavrar ve ok fazla besin maddesi, zellikle potasyum alr.
Ayieinin sap, yani gvdesi de ok kuvvetlidir. Tek bir saptan ibaret
olan veya dallanan eitleri vardr. Tarm yaplan ayieklerinin
dallanmamas, buna karlk ss bitkisi olarak kullanlanlarnn ise
dallanmas istenir. Ayieinin yabani trleri daha fazla dallanr;
dallanma yabanilik vasfdr. Fazla dalland zaman her daln ucunda bir
tabla meydana getirir. Fakat tablalar ve tabla zerinde oluan meyve
(tohum) kk ve ya oran dk olur. Bu bakmdan dallanan ayiekleri makbul
deildir. Ayieinin yapraklar iri ve kalp eklinde olup, renkleri ak
yeilden koyu yeile kadar deiir. Bitkinin yapraklar, dallar ve sap
tyldr. Ayiei saplarnn ii zle doludur. iekler ana sap veya dallarn
ucunda teekkl eden tablalarda meydana gelir. Tablalarn altnda
birbiri zerine kiremit gibi dizilmi ve sivri, sapsz mekik eklinde
yapraklar bulunur.
3. Yetitii Yer: Yerli bir bitki olmamakla beraber, souk yksek
yerler hari btn blgelerde yetiir. Bilhassa Ege, Trakya, Marmara
blgelerinde ok ekilir. Kullanlan Blgeleri:Tohumu, iei, yapraklar
Tadg etken Maddeler:Sabit yada oleik asit, linoleik asit, araidonik
asit,D, B ve E vitaminleri ynnden zengindir. Kullanm
alanlar:Salkta, gdada, ss bitkisi olarak Salkta Kullanm:iek ve
yapraklar ate drc, balgam sktrc, ksrk kesicidir. Tohumlarnn toz
haline getirilmesinden sonra sirkeyle yaplan krem kurdeen
hastalarnn cilt kantlarn giderir.zellikle D vit.eldesinde
kullanlr.
4. Ada soan (Urginea maritima)
5. Bitkinin diger adlar:Deniz Adasoan veya Akdeniz Adasoan,
Aksoan, Aysoan, Loteirsoan, Nuteirsoan, algaba. Genel
zellikleri:Uzun eritli ve etki yapraklar olan, 50- 150 cm
boylarnda, kumlu topraklarda yetien, yldz eklinde beyaz iekler aan
zehirli bir bitkidir. Yetitii Yer: Akdeniz ikliminin hakim olduu
Bat ve Gney Anadolu'da yayl gsterir Tadg etken Maddeler:erisinde
organik asitler, tanen, saponin, msilaj ve eitli glikozitler
barndrr. Kullanm alanlar:Salkta
6. Salkta Kullanm: Kalp hastalklarnda olduka faydal bir bitki
olan adasoan kalbi kuvvetlendirerek kan dolamn dzenler ve kalp
yetmezlii ve buna bal ikayetleri azaltr. Mide ve barsak
tahrilerinde kullanlr. bbreklerde kan dolam yetersizliinde
kullanlr. Bronit ve akcier iltihaplanmasnda (yani zatrree
tedavisinde) kullanlr. Nezle ve Sinzite Kar Kullanlr. Astm ,bomaca
,bronit ,basur ve bel ars tedavilerinde genellikle kullanlan ifal
bitkidir. drar Sktrcdr. rnleri:Drog, tentr
7. ELMA YAI (Oleum Salviae trilobae)
8. Bitkinin ad/adlar: Acelma ya Genel zellikleri: Ada aynn
Miller trnn yaprakl meyveli ve iekli dallarndan su buhar
distilasyonu ile elde edilen uucu yalardr. Yetitii Yer:
Memleketimizde bilhassa Mula ve Fethiye blgelerinde elde
edilmektedir. Kullanlan Blgeleri:Meyveleri Tadg etken Maddeler:
Distilasyon ile %3 civarnda uucu ya elde edilir. Sarms veya
renksiz, zel kokulu ve yakc lezzetli bir sv olup %60 kadar sineol
tamaktadr. Kullanm alanlar: Kullan ekli: Dahilen kk miktarlarda
(gnde 3-5 damla), bir fincan suya damlatlarak iilir. Yksek
miktarlarda zararldr. Haricen yara iyi edici ve antiseptik olarak
kullanlmaktadr. Salkta Kullanm: Gaz sktrc, midevi, ter kesici ve
idrar arttrc zellikleri vardr. rnleri: Ekstrakt Bu uucu yaa Elma ya
denilmesinin sebebi S.triloba trnn baz dallar zerinde , kk bir
elmay andran, esmer yeil renkli mazlarn bulunmasdr.
9. KARANFL (Flos caryophylli)
10. Genel zellikleri:Eugenia caryophyllata Thunb. L. trnn
kurutulmu iek tomurcuudur. Bu tr 20m yksekliinde kn yapraklarn
dkmeyen bir aactr. Tomurcuk, 10-17mm uzunlukta siyahmtraktr.
Yetitii Yer:Gnmzde Tanzanya, Madagaskar ve Brezilya gibi tropikal
iklim blgelerinde kltr yaplmakla beraber Molk Adalarnda da doal
olarak yetimektedir. Kullanlan Blgeleri:Tohumu, icegi, kk
11. Tadg etken Maddeler: Eter ya trevleri %15 orannda olup
bununda en nemlisi %70-90 ile Eugenol (genol) olup onu %10-15 ile
Aceteugenol, %5-12 ile -Caryophyllen takip eder. Bu drt madde eter
yan %99unu oluturur. Ayrca Benzaldehyd, Benzylalkol, -ve
-Caryophyllen, Fanesol, Ozoeugenol ve Limonen ierir. Flavonlara;
Quercetin ve Kampferol ile bunlarn glikozitlerini ierir. Tanenler;
bata Gallusasidi, Ellagasit ve Fenolkarbonik trevlerinden (%10)
Ferulasit, Kaffeasidi, Salicylasit ve Vanillinasidi sayabiliriz.
Triterpenler %2 civarnda olup bata; Oleanolasit, Crataegolasit, -
Sitosterol ve Stigmasterolu sayabiliriz. Kullanm alanlar:Salk, gda
Kullan ekli: Karanfil tohumu toplanp kurutulduktan sonra suda
kaynatlarak karanfil ay yaplabilir. Salkta Kullanm:Antiseptik,
antibakteriyel, antifungal, antiviral, spazm zc anestezik etkileri
bulunmaktadr. rnleri:Drog, merhem, ekstrakt
12. YENBAHAR (Pimenta officinalis L.)
13. Bitkinin ad/adlar: Jamaika biberi Genel zellikleri: 12mye
kadar boylanabilen yaprak dkmeyen aromatik bir aatr. Yapraklar
oblong, kk beyaz ve demetler halinde, meyveleri kk ve yeil
olgunlatnda ise kahverengidir. Olgunlamadan nce toplanp kurutulmu
meyveleri ve meyvelerinden elde edilen uucu yag kullanlr. Yetitii
Yer: Orta ve Gney Amerikada zellikle Karayiblerde yetiir. Kullanlan
Blgeleri:Tohumu Tadg etken Maddeler: Yaklak %4 orannda uucu ya
(%80e kadar jenol), ayrca ieriginde protein, lipit, vitaminler (A,
C, B1, B2) ve mineraller bulunur. Kullanm alanlar:Salk, gda Salkta
Kullanm: Yenibahar, jenol tar. Bu nedenle kokusu gibi etkisi de
karanfile benzer. Sindirim Sistemini uyarr, hazm kolaylatrr ve gaz
gidericidir. Ayrca antiseptiktir. Diyarede kullanlr. tah ac ve
kuvvet verici karsmlarn iinde bulunur. rnleri:Toz, Drog
14. SARIMSAK(Allium sativum)
15. Genel zellikleri:100 cm'ye kadar boylanabilen sarmsak ok
yllk otsu bitkidir ve soann da yakn akrabasdr. Kn eklindeki dz
yapraklar, dorudan doruya topran altnda gelien ve 'ba' ad verilen
bitkinin soanndan uzar. Bu ba da, 'di' denilen ve saylar 5 ile 30
arasnda deien soancklarn yan yana birbirinin zerine ylr gibi
toplanmasyla oluur. Ban zeri beyaz, kimi zaman da sar veya ok ak
pembe renkli bir zarla kapl olur. Sarmsak bitkisi, birinci ylnn
sonunda yerinden sklmezse ikinci ylnda aynen soan gibi bir sap
uzatr. 100 cm ye kadar ykselen bu sapn tepesinde, haziran-temmuz
aylarnda sarimsi beyaz renkli iekleri bir kme oluturarak aar.
Sarmsan iekleri pek ender olarak tohum balar. Bitki bu tohumlaryla
ya da daha iyisi ba oluturan dilerin ayrlp ilkbahar ya da
sonbaharda yumuak topraa ekilmesiyle oaltlr. Yetitii
Yer:Anayurdunun Asya Ktas olduu sanlan sarmsak, lkemizin hemen
hemen her yerinde yetiir ve ska tketilir, zellikle Kastamonu
ilimizin Takpr ilesinde, pek makbul saylan sarmsaklar yetitirilir
ve rnn neredeyse tamam d lkelere satlr.
16. Kullanlan Blgeleri:Gvdesi, yapraklar Tadg etken
Maddeler:Uucu ya, karbonhidrat, ekerler, alicin Kullanm
alanlar:Salk, gda, kozmetik Kullan ekli:Merhem yaplarak agryan yere
srlebilir veya ig olarak direk alnr.
17. Salkta Kullanm: Bakteri, virs ve sindirim sistemi
parazitlerine kar en etkili antiseptiktir. Barsaklardaki askarit
(askaris) ve oksiyuris (oksiyur) gibi solucanlarn dklmesini salar.
erdii uucu ya nedeniyle akcier rahatszlklar, kronik bronit, ksrk,
nezle, souk algnl ve gribe kar etkilidir.Gs yumuatr. Bomaca ve
bronite elik eden astmda rahatlatcdr. Terletici; balgam, idrar,
safra ve gaz sktrcdr. Kan temizler. tah aar. Sindirimi kolaylatrr.
Spazm zc etkisi vardr. Uyarc ve bedeni glendirici toniktir. Yksek
tansiyonu ve kandaki kolestrol dzeyini drr. eker hastalnda
iyiletirici etkileri olduu ileri srlmektedir.
18. Ayrca sarmsak, yaralarn temizlenmesinde kullanlr. Romatizma
ve eklem yanglaryla sanclarna iyi gelir. Burkulmalardan oluan arlar
hafifletir. Bcek ve ar sokmalarnda iyiletirici olur. (Ancak, nce
arnn inesi soktuu yerden karlmaldr.) Mantar tedavisinde etkili
olur. Gzde kan arpac da iyiletirir. rnleri:Drog, toz, merhem,
ekstrakt
19. ASPR(Carthamus Tinctorius)
20. Bitkinin ad/adlar:Yalanc safran Genel zellikleri:Aspir,
kurakla dayankl, yazlk karakterde ve ortalama 110-140 gn arasnda
yetiebilen tek yllk bir uzun gn ya bitkisidir. Aspir, genellikle
80100 cm arasnda boylanabilir, dikenli ve dikensiz formlar olan,
dikenli formlarn dikensizlere gre daha fazla ya ierir. Sar, beyaz,
krem, krmz ve turuncu gibi deiik renklerde ieklere sahiptir. Yaklak
2.53.0 m derinlere gidebilen bir kazk kk sistemine sahiptir.
Yetitii Yer:Anavatan Arabistan Yarmadas olup, ran, Hindistan,
Pakistan gibi lkelere yaylmtr.Trkiyede Anadolu'da yabani olarak
rastlanmakta ve ekimi de yaplmaktadr.
21. Kullanlan Blgeleri:iekleri, tohumlar, yapraklar, dallar Tad
Maddeler:Sabit yag, ieklerinde boyar madde Kullanm
alanlar:Salk,boya sanayi,biyo- yakt,temizlik sanayi Salkta
Kullanm:Kzamg hafifletir, adet sktrcr, tohumlar mshil etkisi
yapar,romatizmaya iyi gelir, kurt dsrc olarak kullanlr.
rnleri:Drog, ekstrakt
22. BADEM YAI (Amygdalus communis)
23. Badem( Amygdalus communis) trnn ac veya tatl varyetelerinin
olgun tohumlarndan souk skma ile elde edilen bir sabit yadr. Badem
aac 8 m kadar ykselebilen, dikensiz, pembe veya beyaz iekli bir
bitkidir. Birok kltr formlar, ok eski tarihlerden beri, Anadoluda
yetitirilmektedir.
24. D grn: Soluk sar renkli, hafif kokulu ve ceviz tadnda bir
sabit yadr. Bileim: Badem tohumu protein, selloz ve sabit ya
tamaktadr.
25. Faydalar: Vcuda, beyne ve gze kuvvet verir. Yksek kalori
deeriyle kilo almaya yardmc olur. Ba ve bbrek arlarn hafifletir.
Souk algnl ve bronite iyi gelir. Badem Ya, pek ok ifay iinde
barndran zel bir yadr. Badem Ya kabzl gidermede yararlanlan bir
yadr. Acbadem Ya bbrekleri temizler, bbrek iltihabn gidermeye ve
bbrek kumunu dkmeye yardmc olur. Basur olan yere srlrse ar ve
yanmalar giderir. Egzama kantlarn azaltr. Tatl badem ya en eski
bakm rnlerinden biridir, insanlar badem yann yararlarn ok eski
tarihlerde kefetmilerdir.. Hassas ve kuru ciltlere srlrse cildi
besler ve przleri giderme noktasnda yararlanlr.
26. AYVA EKRDE( Cydonia oblonga)
27. Cydonia oblonga trnn olgun tohumlardr. Bu tr meyva elde
etmek iin yetitirilen bir aatr. Ayva ekirdei sabit ya ve msilaj
tamaktadr.
28. Dahilen dekooksiyon halinde ocuk ishallerine kar, haricen
gargara halinde boaz hastalklarnda ve deri zerine tatbik edilerek
yumuatc olarak kullanlr. Ayva meyvas dahilen kabz olarak etkilidir.
Komposto halinde veya taze ayvann sklmas ile elde edilen usarenin
bal ile tatlandrlarak alnmas eklinde kullanlr. Etkili ve zararsz
bir kabzdr. shallerde baar ile kullanlr. Ayva yapra dekoksiyonu
uykusuzluk ve sinirlilik hallerinde yattrc olarak etkilidir. Zayf
bir ate drc zellii vardr. Kuma boyamakta da kullanlmaktadr.
29. SOAN (Allium cepa)
30. Morfolokik zellikleri Morfolojik zellikler bakmndan soann
kkleri, gvdeden tek tek kar. Kkleri 20-25 cm kadar topran derinine
inebilir. Kkleri yanlara fazla yaylmaz. Besin maddeleri burada
toplanr. Gvdesi kklerin kt nokta ile etli yapraklar arasnda kalan
ksmdr. 6-12 mm geniliindedir. Yapraklar, nce d yapraklar sonra i ie
yapraklar alr. En gen yaprak en iteki yapraktr. Soan eitleri
olarak, Doam, Eclipse(kk soan), Dehydrator(beyaz soan), deco(taze
soan), kahverengi soanlar, krmz soanlar olarak sralanabilir.
31. Soann anavatan Bat Asyadr. Memleketimizde de soan geni lde
yetitirilmektedir. nsanlar tarafndan tketiminin eski Msrllar
zamanna kadar uzand tarihi eserlerden anlalmaktadr. Soan
Amaryllidaceae familyas, Allium L. Tr iinde incelenmektedir. Allium
cepanin 3 nemli varyetesi bulunur. Allium cepa var. Cepa: Dnyada en
ok yaylm ve halen mutfaklarmzda kullandmz soandr. Allium cepa var.
Viciporum: Souklara dayankl ok senelik bir bitkidir. Allium cepa
var. Aggegatum: Patates soandr.
32. Ekonomik nemi Kullanm sahas olduka fazladr. pazarn ihtiyac
karland gibi ihracatta da nemli bir yer tutmaktadr. lkemizde
105.000 ha alanda 2.100.000 ton kuru soan retilmektedir. Ayrca
235.000 ton da taze soan retimi vardr. 100 g taze kuru soanda; 1,4
g protein, 0,2g ya, 88,1 g su, 8,9 g karbonhidrat ve 0,8g selloz
bulunmaktadr. Kalori deeri 46dr. A, B ve C vitaminleri ile
potasyum, magnezyum, kalsiyum, sodyum, iyot, fosfor ve kkrt
mineralleri bakmndan olduka zengindir. Etken maddeleri:
Dimethylthiophen grubu ve trevleri ile isofucosterol
33. Soann Faydalar Vcut direncini arttrr ve vcuda kuvvet verir.
Zihinsel ve bedensel yorgunluu giderir. Baklk sistemini glendirir.
Yksek tansiyonu drr. Souk algnl, grip, astm ve bronit hastalklarnda
faydaldr. Nefes yollarn aar ve ksr keser. Damar tkankln nler. Kalp
ve damar hastalklar ile kansere kar koruyucudur. Kandaki eker
seviyesini ayarlayan soan eker hastalarna faydaldr. Bbrek arlarn
hafifletir.
34. Bbrek kumlarnn ve talarn dklmesine yardmc olur ve tekrar
olumalarn nler. Mikrop ldrc etkisi vardr. Vcuttaki ve kandaki
zararl maddeleri vcuttan uzaklatrr. Yaralarn daha hzl kapanmasna
yardmc olur. Egzama, dolama gibi cilt hastalklarna kar faydaldr.
Karacierin almasn dzenler. Hazm kolaylatrr. Kan temizler. Sinirleri
rahatlatr, sknt ve bunalma iyi gelir. Uyku problemi ekenlere
faydaldr. Hafzay glendirir. Cinsel gc arttrr. Kemik erimesine kar
etkilidir.
35. PROPOLS
36. Propolis, yapkan, reinemsi bir maddedir. Bal arlar deiik
bitkilerden toplayarak kovanlarna getirirler. Arlar kovan d
etkenlerden, mikroorganizmalardan ve dier zararllardan korumak iin
zerini propolisle kaplarlar. Arlar tarafndan deiik bitki
tomurcuklarndan yaprak ve gvdelerinden toplanp biriktirilen
reinemsi bir maddedir.
37. Propolisin Faydalar * Baklk sistemini destekler. * Hastalk
etkenlerine ynelik vcut direncinin ykseltilmesi amacyla
kullanlabilir. * Antioksidatif etki asndan propolis dier ar rnleri
arasnda en yksek etkiye sahiptir. * Souk algnlndan korunmak amal
alnabilir. * Akne ve uuk iin haricen kullanlr. * Propolis kullanm
bademcik iltihab, farenjit, larenjit iin etkilidir. * Az ve boaz
mukozas sorunlar iin hem oral olarak hem de gargara biiminde
kullanlr.
38. * Dieti hastalklarna kar korucuyucu zelliktedir. *
Bioflavonoidler bakmndan zengindir. * Propolis ile ilgili yaplan
aratrmalar bu maddenin lserler, iltihapl hastalklar ve yanklar iin
olumlu etkileri olduu sonucunu ortaya koymutur. * Japon Kanser
Aratrma kurulu tarafndan 1991 dzenlenen toplantda propolisin
anti-kanser etkisiyle ilgili tebli sunulmutur. * Amerikada yaplan
bir aratrmada propolisteki caffeic asit esterlerinin barsaktaki
kanserli hcrelerin bymesini inhibe edici zellikte olduu
grlmtr.
39. * Yaralarn iyilemesinde hcre yenileyici olarak etkilidir. *
Mikroptan arndrc, bakteri remesini durdurucu, iltihap giderici,
mantarlara kar etkili ve kas gevetici etkileri vardr. * Bakterilere
kar etkisi galangin, pinosembrin, kafeik asit ve ferulik asit
ieriinden, virslere kar etkisi kafeik asit, kersetin ve
luteolinden, mantarlara kar etkisi de pinobanksin, pinosembrin,
kafeik asit, benzil ester, sakuretin ve pterostilbene den
kaynaklanmaktadr. * Prostaglandinleri reten enzimleri bloke edici
zelliiyle anti iltihapsal etkinlie sahiptir.
40. Propolis Nasl Kullanlr Propolis kapsl, tablet, toz,
konsantre sv ve sakz gibi ekillerde satlmaktadr. Souk algnlndan
korunmak amacyla propolisli uruplar da bulunmaktadr. Boaz
enfeksiyonlarnda gargara ve pastil eklinde kullanlmaktadr. Propolis
krem: Yaralar iin dtan kullanlan propolis merhemleri vardr. Di
rklerini nlemek amacyla di macunlarna eklenmektedir. Astm sorunu
olanlar alerji testi yaptrmadan kullanmamalar gerekir. 2 yan
altndaki ocuklarda ar rnleri kullanlmamaldr. Ar rnlerine alerjisi
olanlar doktora danmadan kullanmamaldr.