Upload
muyuta
View
1.609
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
http://egitim.radyolojiteknikerleri.com/
Citation preview
RÖNTGEN CİHAZLARI ve FİZİK PRENSİPLERİ 6
Dr. Erol Akgül
Ç. Ü. SHMYO 1. Sınıf
X-IŞINI CİHAZININ TEMEL KISIMLARI
1. X-ışını tüpü
2. Kontrol konsolü
3. Yüksek voltaj jeneratörü
YÜKSEK VOLTAJ JENERATÖRÜ (TANKI)
• Sıklıkla röntgen odasının bir köşesine yerleştirilen yağla dolu tankdır.
• İçinde voltaj yükseltici transformatör, filaman transformatörü ve rektifiye ediciler (doğrultmaçlar) yer alır.
• Yağ elektrik yalıtkanı görevi görerek bu elemanların yanyana yerleştirilmesini sağlar.
YÜKSEK VOLTAJ TRANSFORMATÖRÜ
• İkinci taraftaki sargı oranı ile orantılı olarak voltajı yükseltir.
• Konvansiyonel transformatörlerde sargı oranı 500-1000 arasındadır.
• Konsoldeki kVp seçici ototransformatörden gelen voltaj yükseltilerek 40-150 kVp değerlere çıkarılır.
VOLTAJ DÜŞÜRÜCÜ (FİLAMAN) TRANSFORMATÖR
• Konsoldaki mA seçici değişken dirençlerinden gelen voltaj düşürülerek filaman devresinde yüksek akım elde olunur.
REKTİFİYE EDİCİLER (DOĞRULTMAÇLAR)
• Doğrultmaç alternatif akımı direkt akıma çeviren cihazdır.
• Dolayısıyla akımın sadece bir yöne geçmesine izin verir.
• Röntgen tüpünün bizzat kendisi de bir doğrultmaçtır. • Günümüzde doğrultmaç olarak diod tüpler yerine
silikondan yapılan solid-state doğrultmaçlar kullanılmaktadır.
• Bunlar ucuz, küçük ve uzun ömürlüdür.
TRİFAZE JENERATÖRLER 1
• Voltajı hemen hemen sabit tutarlar.
• Ticari elektrik trifaze olarak dağıtılır.
• Trifaze güç birbiri üstüne yerleştirilmiş ve aralarında faz farkı olan 3 sinüs dalgası şeklindedir.
• Bu trifaze gücün doğrultulması ile saniyede 6 puls ve 12 puls gösteren oldukça stabil bir enerji elde edilir.
TRİFAZE JENERATÖRLER 2
• Ripple faktör denilen voltajın maksimal ve minimal değerler arasında oynaması 6 pulsta % 13, 12 pulsta % 3’tür.
• Trifaze güç ile elde olunan x-ışınının hem kalitesi hem de kantitesi artar.
• Yüksek enerjili elektron akımı, yüksek enerjili ve daha fazla x-ışını oluşumunu sağlar.
X-IŞINI TÜP DEĞERLENDİRME CETVELLERİ 1
• Tüpte anottaki hedefte oluşan ısı önce anot materyaline geçer, buradan anot bağlantılarına geçerek soğutucu sistemle ilişkilendirilir.
• Tungstenin dayanabileceği maksimum ısı 3000 0C ’dir.
• Bu düzeyeden sonra erime ve buharlaşma ortaya çıkar.
• Elektrik akımında ısı oluşması voltaj, akım ve süre çarpımı kadardır ve birimi ısı ünitesidir.
X-IŞINI TÜP DEĞERLENDİRME CETVELLERİ 2
• Monofaze cihazlarda bir ısı birimi;
HU = akım (mA) x kVp x sn
• Trifaze cihazlarda ısı oluşumu daha fazladır.
HU= l.35 x mA x kVp x sn
• Bir x-ışını tüpüne uygulanabilecek ısı 3 faktörde belirlenir:
1. Tüpün tek ekspojura dayanaklılığı
2. Tüpün birden fazla ve hızlı ekspojura dayanaklığı
3. Tüpün uzun süreli ve multipl ekspojura dayanıklığı
X-IŞINI TÜP DEĞERLENDİRME CETVELLERİ 3
• Tüpün tek ekspojura dayanaklılığı tüm tüplerle birlikte verilen tüp değerlendirme grafiklerinde belirtilir.
• Bu grafilerde maksimum ekspojur süresi ile mA’in hangi kVp ile kullanılabileceği belirtilmiştir.
• Tüpün uzun süreli multipl ekspojura dayanıklılığı anod ısı depolama karakteristikleri ile saptanır. Bu karakteristik grafik ile gösterilir.
• Bu grafik anodun soğuması için geçen zamanı gösterir.
X-IŞINI TÜP DEĞERLENDİRME CETVELLERİ 4
• Ayrıca tüpün muhafazasınının da ısı kapasitesi mevcuttur.
• Bu kapasite çok daha fazla olup 1.500.000 HU civarındadır.
• Tüp muhafazası soğuması yaklaşık 1-2 saat zaman gerektirebilir.
• Muhafazaya yerleştirilmiş fanlar soğumayı hızlandırırlar.
X-IŞINI TÜP DEĞERLENDİRME CETVELLERİ 5
TÜP HASARININ NEDENLERİ 1
• X-ışını tüp hasarının nedenlerinin hemen hepsi ısı ile ilgilidir.
• Döner anodun ömrü genelde targetin elektron bombardımanı sonucu yüzeyinin aşınması ile oluşur.
• Bu hasar termal stress ile ortaya çıkar.• Targetin yüzeyi ve derini arasında ısı ile genleşme
farklılıkları ortaya çıkar. • Bu farklılıklar yüzeyde distorsiyona yol açar.
• Distorsiyonlar sonucu değişken ve azalmış x-ışını oluşur.
TÜP HASARININ NEDENLERİ 2
• Yüzeyde oluşan erimelerle tungsten buharlaşarak cam tüpün iç yüzeyini kaplar.
• Eski tüplerde tüp bronz rengini alır. • X-ışınları bu tungsten kaplama ile filtre edilir. Bir süre
sonra kısa devre oluşabilir. • Tüp hasarının diğer bir nedeni ani ısı farklılıkları ile
anodun dönmesinin bozulması dişlilerin sürtünmesi ve kilitlenmesidir.
• Filaman aynı aydınlatma ampullerindeki gibi incelerek kopabilir.
• Tüpün uzun ömürlü olması için mümkün olduğu kadar düşük kVp, mA ve eksposur zamanı ile kullanılması gerekir.
• Soğuk anod hiçbir zaman maksimal parametrelerde kullanılmamalı tüp önce düşük değerlerde ısıtılmalıdır.
• Tüpün kullanma grafiklerine dikkat etmeli tüp ısı kapasitesi aşılmamalıdır.
• Ayrıca anod uzun süreli yüksek ısıda bırakılmamalı, tüpün soğuması için zaman tanınmalıdır.
TÜP HASARININ NEDENLERİ 3
Kaynaklar
• Bushong SC. Radiologic Science for Technologist: Physics, Biology and Protection. 3rd
ed. St. Louis, The C. V. Mosby Company, 1984.• Oğuz M. Röntgen Fiziğine Giriş: Diagnostik I.
Adana, ÇÜ Basımevi, 1992.• Kaya T. Temel Radyoloji Tekniği. Bursa, Güneş
& Nobel, 1997.