Ο δρόμος προς το αυτονόητο των δικαιωμάτων στην ψυχική υγεία

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΛΟΥΝΤΖΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ, ΝΟΜΙΚΟΣ (ΙΨΥΠΕ)

ΡΕΝΙΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ ΝΟΜΙΚΟΣ, MFA (ΕΕΔΑ)

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ;

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

« Επιτετραμμένες και εγγυημένες ελευθερίες που

αναγνωρίζονται στο άτομο. »

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ;

ΌχιΚατηγορίες δικαιωμάτων, με έμφαση στην περίπωση ευάλωτων ομάδων πληθυσμού, όπως οι ψυχικά πάσχοντες.

Δικαιώματα και Ψυχική Υγεία Ποια είναι τα δικαιώματα των πολιτών με

προβλήματα ψυχικής υγείας;

όσα και όποια είναι και τα δικά σου

π.χ. Το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίαςΣύνταγμα, άρθρο 5 παρ. 3: «H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος.»

"Πλατφόρμα Δράσης για τα Δικαιώματα στην Ψυχική Υγεία"

• 12 Μήνες ΛειτουργίαςΜάιος 2015 – Απρίλιος 2016

• Επιμορφωτικά σεμινάρια (Δ.Σ.Α., ΕΛ.ΑΣ., Ε.Σ.ΔΙ.)

• Οδηγός για τα Δικαιώματα στην Ψυχική Υγεία

• Γραφείο Συνηγορίας

Γραφείο Συνηγορίας 10 Μήνες Λειτουργίας Ιούνιος 2015 – Απρίλιος 2016: 302 υποθέσεις

Πρωτόκολλο διεπιστημονικής συνεργασίας νομικών και κλινικών

Σειρά παρεμβάσεων οι οποίες άπτονται των περισσότερων δράσεων συνηγορίας

Για πολίτες με διαγνωσμένα προβλήματα ψυχικής υγείας, για τους φροντιστές τους, για επαγγελματίες υγείας, για κάθε πολίτη που ανησυχεί ότι θίγονται τα δικαιώματα του εξαιτίας κάποιας ψυχικής διαταραχής.

Κατηγορίες παραβιάσεων Θιγόμενα Δικαιώματα

Βασικές ΚατηγορίεςΔικαιώματα ελευθερίας

Η ακούσια νοσηλεία ψυχικά ασθενών (13 υποθέσεις) Η φύλαξη, ως μέτρο ασφαλείας, του

ακαταλόγιστου παραβάτη του α. 69 Π.Κ. (12 υποθέσεις)

Δικαιώματα προσωπικότητας Ιατρικό απόρρητο - δεοντολογία (11 υποθέσεις) Δικαστική συμπαράσταση και εν γένει θέματα

δικαιοπρακτικής ικανότητας (22 υποθέσεις)

Κατηγορίες παραβιάσεων Θιγόμενα Δικαιώματα

Δικαιώματα κοινωνικής ένταξης(εργασία – ασφάλιση – επιδόματα)

Προνοιακά - Ασφαλιστικά (80 υποθέσεις) Κληρονομικά - Περιουσιακά (39 υποθέσεις)

Δικαιώματα Ισότητας Καταγγελίες διακρίσεων σε δημόσιους και

ιδιωτικούς φορείς (26 υποθέσεις) Ατομικές καταγγελίες για εκφοβισμό

άσκηση σωματικής βίας από συμπολίτες (12 υποθέσεις)

Κατηγορίες παραβιάσεων Θιγόμενα Δικαιώματα

Κλινική καθοδήγηση Αρνητική Συμβουλευτική (22 υποθέσεις)

Κλινικές Παραπομπές (36 υποθέσεις)

Άλλα Στατιστικά πραγματοποιήθηκε follow up στο 10% των

υποθέσεων 150 υποθέσεις αφορούν σε Άντρες λήπτες 152 υποθέσεις αφορούν σε Γυναίκες λήπτες 80% των αιτημάτων από το Νομό Αττικής 20% των αιτημάτων από την υπόλοιπη Ελλάδα

Τι είναι η συνηγορία στην ψυχική υγεία Αύξηση της συνειδητοποίησης Πληροφόρηση Εκπαίδευση, επιμόρφωση Αλληλοβοήθεια Συμβουλευτικές παρεμβάσεις Διαμεσολάβηση Υπεράσπιση Καταγγελία

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2003)

Τι είναι ο συνήγορος ψυχικής υγείας; De facto διεπιστημονική ιδιότητα Ευρωπαϊκή Ένωση/ Καναδάς/ ΗΠΑ: Α’ Βαθμός: κοινωνικοί λειτουργοί με ειδική

εκπαίδευση κλινικών και νομικών γνώσεων – Β’ Βαθμός: Νομικοί & Κλινικοί Επιστήμονες Ελλάδα: Κανένα προηγούμενο – Πέρασμα

απευθείας στον Β’ Βαθμό Λόγω περιορισμένου χρόνου, απαιτούμενου

αριθμού ωφελουμένων: Αρχική πράξη συνηγορίας με βάση τη ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

Τί είναι και τί δεν είναι η αρχική πράξη συνηγορίας;

Δεν είναι διαγνωστική συνεδρία παρόλο που έχει στοιχεία αξιολόγησης

Δεν είναι πλήρης νομική ή κλινική αξιολόγηση, παρότι μεθοδολογικά την προσεγγίζει

Είναι περισσότερο μια συνεδρία ταξινόμησης και στάθμισης

Τι είναι και τι δεν είναι η αρχική πράξη συνηγορίας;

Ταξινόμηση Βάσιμο ή αβάσιμο ισχυρισμών Κατά βάση κλινικό ή κατά βάση νομικό αίτημα Αρνητική Συμβουλευτική - Αναπλαισίωση

Στάθμιση Απαιτούμενος κόπος/χρόνος Πραγματικό όφελος/κόστος ματαίωσης Δυνατότητα αυτενέργειας/ανάγκη επιστημονικής

συνδρομής

Τι είναι και τι δεν είναι η αρχική πράξη συνηγορίας;

Στην ουσία είναι το πέρασμα από τη συνηγορία προς την αυτοσυνηγορία.

Γιατί υπήρξε ανταπόκριση Ατομική ανάγκη πασχόντων και φροντιστών Εγνωσμένη ανάγκη φορέων και θεσμών ψυχικής

υγείας

Μοναδική επιλογή: Συσπείρωση Ψ κόσμου με παύση των επιμέρους

ανταγωνισμών Δημόσιο - ΜΚΟ, ΜΚΟ μεταξύ τους Αποφόρτιση άλλων υπηρεσιών (κοινωνικές

υπηρεσίες, ΣτΠ, ΕΛ.ΑΣ.)

Γιατί υπήρξε ανταπόκριση

Συστηματική προβολή στα ΜΜΕ Εδραιωμένη εμπιστοσύνη από το προγενέστερο

έργο των φορέων υλοποίησης, τόσο στο νομικό, όσο και στο κλινικό μέρος (ΕΚΨ & ΨΥ, ΙΨΥΠΕ, ΕΕΔΑ)

Άμεση πρόσβαση στο Γραφείο Συνηγορίας

- χωρίς ανάγκη έγγραφης προεργασίας- χωρίς ανάγκη εξειδίκευσης του αιτήματος- με αυτοπρόσωπη εξέταση κάθε υπόθεσης

Ποινικά ακαταλόγιστος δράστης

Προβλέπεται στον Ποινικό μας Κώδικα (άρθρα 69 και 70)/ 1950 η φύλαξη του ποινικά ακαταλόγιστου σε δημόσιο ψυχιατρικό νοσοκομείο.

Είναι «μέτρο ασφαλείας» και όχι ποινή – δεν υπάρχει έγκλημα/ η απόφαση θεωρείται αθωωτική.

Γι’ αυτό δεν μπορεί να προσβληθεί σε δεύτερο βαθμό.

Δυσεπίλυτο πρόβλημα σε όλες τις χώρες.

Φύλαξη ποινικά ακαταλόγιστου (αρ 69Π.Κ.)

«Αν κάποιος λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών του ή κωφαλαλίας, απαλλάχθηκε από την ποινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα, για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από 6 μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξη του σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα εφόσον κρίνει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια».

Ποιος αποφασίζει; Το δικαστήριο ή το δικαστικό συμβούλιο.

Βασική δυναμική του α. 69 Π.Κ.

Η βασική δυναμική που υπογραμμίζει την ένταση και τις διατυπωμένες διχογνωμίες είναι πάντοτε η επιλογή μεταξύ

φύλαξης και νοσηλείαςτης προτεραιότητας της ιδιότητας του

παραβάτη ή του θεραπευόμενου Από την απάντηση σε αυτό το κεντρικό

ερώτημα γεννώνται και διαμορφώνονται και οι ανάλογες υπηρεσίες

Διάρκεια της φύλαξης «Η φύλαξη συνεχίζεται όσο χρόνο το

επιβάλλει η δημόσια ασφάλεια» (αρ. 70 παρ.2 Π.Κ. / αόριστη διάρκεια)

«Κάθε 3 χρόνια το δικαστήριο [του τόπου φύλαξης] αποφασίζει αν αυτή πρέπει να εξακολουθήσει» ή να λήξει (άρθρο 70 παρ. 3 Π.Κ.)

Το δικαστήριο «μπορεί οποτεδήποτε [και πριν περάσει η 3ετία] με αίτηση του εισαγγελέα ή της διεύθυνσης του ψυχιατρικού νοσοκομείου να διατάξει την απόλυση».

Ζητήματα προστασίας - προτάσεις (Ι)

Ερευνητικά δεδομένα δίνουν μεγάλη διάρκεια παραμονής στο ψυχιατρικό νοσοκομείο ακόμα και ισόβιο εγκλεισμό.

Το μέτρο να επιβάλλεται από δικαστήριο και όχι από δικαστικό συμβούλιο.

Να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου της δικαστικής κρίσης σε δεύτερο βαθμό (δικαίωμα έφεσης).

Να αποσαφηνιστούν τα κριτήρια βάση των οποίων διατάσσεται η φύλαξη: θεραπευτικός έναντι του φυλακτικού σκοπού. Σαφή κριτήρια για την εκτίμηση και την απόδειξη της επικινδυνότητας.

Ορισμένη διάρκεια του μέτρου. Επανεξέταση με τήρηση εγγυήσεων για προστασία των δικαιωμάτων.

Αυτοπρόσωπη παρουσία του ασθενούς.

Ζητήματα προστασίας - προτάσεις (ΙΙ)

«Ειδικό πλαίσιο νοσηλείας» των ακαταλόγιστων με συνεργασία των Υπουργείων Υγείας και Δικαιοσύνης.

Διασφάλιση ποιοτικού επιπέδου νοσηλείας με κύριο σκοπό του μέτρου τον θεραπευτικό.

Αποσαφήνιση των κανόνων έκτισης α) ως προς τη θεραπευτική μεταχείριση (θεραπευτικές άδειες, διαμονή σε κοινοτικές δομές) και β) ως προς την ανάγκη φύλαξης που ενδεχομένως ανακύπτει (ποιος έχει την ευθύνη, ο ρόλος του θεραπευτικού προσωπικού).

Case Study αρ. 69 Π.Κ. Κατόπιν αιτήματος συγγενούς, προσέρχεται

δικηγόρος σε δημόσιο ψυχιατρείο, προκειμένου να λάβει εξουσιοδότηση εκπροσώπησης από τον ασθενή Χ. για την επερχόμενη δικαστική κρίση συνέχισης του φυλακτικού μέτρου ή όχι.

Η νοσηλεύτρια βάρδιας απαγορεύει την είσοδο της δικηγόρου στο επισκεπτήριο και παραπέμπει στην διευθύντρια, η οποία απαιτεί κατ’ιδίαν συνάντηση με την δικηγόρο και εν συνεχεία απαγορεύει την συνάντηση δικηγόρου και ασθενούς, επικαλούμενη λόγους υγείας του τελευταίου.

Ενδεικτικό παράδειγμα τιμωρητικής λειτουργίας του φυλακτικού μέτρου.

Αναγκαστική νοσηλείαΝόμος 2071/1992

Διαδικασία ακούσιου εγκλεισμού υπό τον έλεγχο δικαστικής αρχής.

Η θέση και η κρίση των ψυχιάτρων παραμένει σημαίνουσα

Η διαδικασία από την αρχή έως το τέλος τελεί υπό την εγγύηση των δικαστικών αρχών [άρθρο 96]

Αναγκαστική νοσηλεία στην πράξη

Εμπλεκόμενα πρόσωπα/φορείς: Οικείοι, εισαγγελέας, αστυνομικό τμήμα της περιοχής, ψυχίατροι, νοσηλευτές, ΕΚΑΒ

Ο ψυχίατρος καλείται να εφαρμόσει έναν ρόλο διπλό και αντιφατικό: θεραπευτή του πάσχοντα και εγγυητή της δημοσίας ασφάλειας.

Αξιοσημείωτη αντίφαση: Η αναγκαστική νοσηλεία είναι ο μόνος σίγουρος τρόπος εξασφάλισης ψυχιατρικής κλίνης

Αναγκαστική νοσηλείαΒασική παραβίαση

Η ενημέρωση του πάσχοντος για τα δικαιώματά του (άρθρο 94 παρ. 4) δεν πραγματοποιείται

Σύμφωνα με στοιχεία του Συνηγόρου του Πολίτη, «δεν προκύπτει ότι οι ασθενείς ενημερώθηκαν επαρκώς «για τα δικαιώματά τους και ειδικότερα για το δικαίωμά τους να ασκήσουν ένδικο μέσο» από πρόσωπο στο οποίο έχει ανατεθεί αυτό το καθήκον (άρθρο 96 παράγρ. 4, Ν. 2071/92)»

Αναγκαστική νοσηλείαΕπί μέρους παραβιάσεις

Δεν τηρούνται οι προβλεπόμενες αυστηρές προθεσμίες κατά την διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας;

Αν εκδοθεί εισαγγελική παραγγελία για ακούσια εξέταση, πρέπει σε τρεις ημέρες να προκαλέσει επικυρωτική απόφαση από το δικαστήριο. Η προθεσμία αυτή τηρείται μόνο στο 5% των περιπτώσεων

Για να διαταχθεί και να νομιμοποιηθεί η ακούσια νοσηλεία υπάρχει προθεσμία δέκα ημερών από το εισαγγελικό αίτημα για σχετική δικαστική απόφαση. Η προθεσμία αυτή τηρείται μόνο στο ~10% των περιπτώσεων

Η επικοινωνία ψυχιάτρου- δικαστηρίου δεν είναι μία διαδικασία εδραιωμένη και σταθερή για τοις δύο πλευρές

Αναγκαστική νοσηλεία

Πώς γίνεται η δίκη για ακούσια νοσηλεία πάσχοντος;

Συχνά, η λήψη της δικαστικής απόφασης καθυστερεί πολλές ημέρες ή και εβδομάδες μετά την έναρξη της ακούσιας νοσηλείας και η διαδικασία είναι τυπική και διαρκεί ελάχιστα.

Διαβάζεται και εγκρίνεται η γνωμάτευση των ιατρών που προτείνουν την ακούσια νοσηλεία.

Ο ενδιαφερόμενος ασθενής κατά κανόνα είναι απών και δεν εκπροσωπείται από δικηγόρο είτε διότι η έδρα του δικαστηρίου είναι μακριά από το νοσοκομείο στο οποίο αυτός νοσηλεύεται, είτε διότι οι θεράποντες ψυχίατροι γνωματεύουν ότι δεν είναι σε θέση να παραστεί στη δίκη είτε γιατί δεν του το είπε κανείς!

Συμπεράσματα Ο Ν.2071/1992 μετά 20 χρόνια εφαρμογής

είναι απαραίτητο να τροποποιηθεί

Η βελτίωση του νόμου πρέπει να γίνει εμπεδώνοντας έναν νέο τρόπο επικοινωνίας λειτουργών υγείας και δικαστικών λειτουργών με στόχο τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών του ασθενούς

Case Study Αναγκαστική Νοσηλεία

Εκδίδεται εισαγγελική παραγγελία για την ακούσια εξέταση της κυρίας Κ. βασισμένη σε 2 μαρτυρίες συγγενικών της προσώπων.

Η κυρία Κ. προσέρχεται μόνη της σε δημόσιο ψυχιατρικό ίδρυμα προς εξέταση, η οποία απορρίπτει κάθε αναγκαιότητα νοσηλείας. Εντούτοις, ο Εισαγγελέας επιμένει στην εκτέλεση της παραγγελίας, χωρίς να τηρείται καμία ουσιαστική προϋπόθεση.

Πρόταση Γ.Σ. : Τριήμερη ανασταλτική προθεσμία εισαγγελικής παραγγελίας.

Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης

• Απορρύθμιση εργατικού δικαίου – Κοινωνικός αποκλεισμός

• Απώλεια εργασίας- --> Αύξηση ψυχικών διαταραχών

• Άνεργοι ψυχικά ασθενείς: 34% --> Εργαζόμενοι 16%

• Κάθε 1% αύξησης ανεργίας --> Αύξηση 0,8% αυτοκτονιών

Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση

• Ο εκτοπισμός των ψυχικά πασχόντων στην Ελλάδα δεν είναι σε καμία περίπτωση αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, είναι σύμπτωμα της ελληνικής κοινωνίας διαχρονικά.

• Η ασυνέχεια της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης με τις προσπάθειες που ολοκληρώνονται χωρίς να αφήνουν ρίζα είναι γνωστά σε όλους μας.

• Το συγκεκριμένο εγχείρημα σε 10 μήνες κάλυψε τις ανάγκες 302 ανθρώπων, μετά την 1η Μαΐου δεν υπάρχει καμία εγγύηση για την συνέχεια.