İNSAN HAKLARI VE SAĞLIK ALANINDA MEYDANA ÇIKAN ÖRNEKLERİN İNCELENMESİ

Necibe Refizade

İNSAN HAKLARI VE SAĞLIK ALANINDA

MEYDANA ÇIKAN ÖRNEKLERİN İNCELENMESİ

HİV/AİDS ile yaşayan kadınlar, zorunlu

sterilizasyon.

Toronto Üniversitesi hukuk fakültesi «Sağlık ve hukuk» Girişimi, «Sağlık» Programı, «Açık toplum» Fonları ve «Sağlık hizmetinde adalet ve hukuk» Hukuk Kliniğinin Ortak projesi

İ.İ.Çen, Coanna Erdman ve Tamar Ezer

(yorumcular: Lidiya Guterman, Priti Patel, Sofi Pinkhem, Marta Şaaf, Eliza Sletteri ve Kristina Zampas)

İÇİNDEKİLER

Vaka hakkında bilgi; Vaka; Genel bilgiler; HİV ve ya başka hastalığa bulaşma

tehlikesinde bırakmaya göre suç sorumluluğu;

HİV statüsünün izinsin açıklanması; Mecburi sterilizasyon (bu durumda zorla

yapılmış); Sonuç.

VAKA HAKKINDA BİLGİ

Vaka bir hayat dramını yansıtmaktadır. Vakada ele alınan tüm bölümler İnsan Standartları ve İnsan Hakları bakış açısından incelenmektedir. Vakada hukukun bir çok sahaları ve etik boyutlar ele alınmıştır.

Bu hayat hikayesi aşağıdaki kaynaklardan alıntıdır:

Ukraine and HIV/AIDS: Time to Act: Ukraine Human Development Report Special Edition (2003); K. Burns. Russia's Epidemic Generalizes: HIV/AIDS Among Women and Problems of Access to HIV Services in the Russian Regions. (2006); Center for Reproductive Rights & Federation of Women Lawyers. At Risk: Rights Violations of HIV-Positive Women in Kenyan Health Facilities (2008); G. Babakian et al.

Pozitif imtina: Rusyada HİV pozitiv anaların ve onların çocuklarının diskriminasyonu ve stigması.

VAKA

Mariya 18 yaşından uyuşturucu kullanmağa

başlamıştır. O uyuşturucuyu arkadaşlarıyla bir

arada kullanırdı. Bazen ise aynı iğneyi

kullanıyorlardı.

Birkaç yıl uyuşturucu

kabul ettiğinden sonra,

Mariyanın arkadaşlarından

biri HİV pozitif çıktığında,

Mariya muayene için AİDS

merkeze başvurdu. Analiz cevaplarını almağa

gelende HİV pozitif olduğunu öğrendi.

Ben söylemezdim ki

fuhuş yapıyordum, ama bazen uyuşturucu

karşılığı cinsel ilişkiye

giriyordum.

VAKA

Ben o zaman ne yapacağımı, ne soracağımı bilmiyordum. Ben şok

yaşıyordum. AİDS merkezinin psikoloğu benden başka herkesle ilgileniyordu: kiminle ortak iğne

kullanmışım? Kiminle yatıyorum?

Psikolog söyledi ki Mariya kendi davranış tarzını değiştirmelidir. «Eğer diğerlerine bulaştırırsan sana karşı suç davası açılacaktır ve sen hapse gireceksin» diye Mariyayı uyardı. O AİDS merkezinden çıktığında kendini kötülenmiş his ediyordu. Çok kızgındır.

Bu benim suçum değil, bana birileri bulaştırmış

Mariya böyle bir karara vardı ki sistem onunla adaletli davranmadı ve kendini hasta olmadığına dair inandırdı. O hiçbir belirti his etmiyor ve tedavi almak için başvurmuyordu. Yerel outreach programı sayesinde Mariya uyuşturucu bağımlılığından kurtuldu.

VAKA

28 yaşında Mariya artık iki yıl idi ki uyuşturucu kullanmıyordu ve eşi Nikolay ile yaşıyordu. Bir süre sonra Mariya hamile kalıyor. Mariya ve Nikolay çocuklarının olacağını öğrenende çok sevinçli ve mutlu idiler.

Mariyanın karnının aşağı hissesinde keskin ağrılar başladığında, o devlet hastanesine gidiyor. Doktor Minkov ona dış gebelik tanısı koymuştur: döllenmiş yumurta fallop tüpüne birleşmiştir ve rahim dışı gelişmeğe devam etmiştir. Doktor Minkov Mariyaya diyor ki ona ameliyat gerekiyor ve bu hamileliği koruyamayacaklar. Mariya çaresizliğe kapandı ve hekime birkaç yıl önce HİV pozitif çıktığını söyledi. O HİV statüsünün hamileliği etkilediğinden endişeliydi. O hekime hastaneye dahil olduğunda yalan söylediğini bildirdi. AİDS merkezinin psikoloğunun uyarısını hatırlayarak HİV statüsünün aşikar olmasından korktuğu için böyle yapmıştır. Doktor Minkov dedi ki, şimdi bunu müzakere etmek için zaman yoktur, ameliyat etmek gerekiyor.

VAKA

VAKA

Dış gebeliği ameliyat yolu ile tedavi edeceğiz. Şimdiki

durumda sizin gelecekte anne olmağı planlamadığınızı

sanıyorum, o yüzden de üreme fonksiyonlarınız hakkında biz

endişelenmeyeceğiz.

Mariya bir daha doktoruna HİV statüsünün gebeliği nasıl etkilemesini sordu.

M: benim ileride sağlam çocuğum olabilir mi?Dr.: HİV’in anneden çocuğa geçmesinin profilaktisi tabii ki vardır, ama o kadar da etkili değildir. Sterilizasyon ise %100 etkilidir.

Sonrada Mariyaya bildirdi ki HİV pozitif kadınlara obstetrik ve jinekoloji hizmetin gösterilmesinin genel temeli onların sterilizasyonudur.

VAKA

Bu bizim hastanemizin politikasıdır. Eğer siz rızanızı vermeseniz, ben baş hekimi

çağırmak zorunda kalacağım.

Mariya düşünmek ve eşi Nikolay ile konuşmak için zamana ihtiyacı olduğunu bildirdi. Ama hekim Nikolaya Mariyanın iradesini bildirmek yerine, ona Mariyanın adına sterilizasyona rıza belgesini imzalattı.

Hemşire Bondar Nikolaya Mariyanın tedavi durumunu anlattığında düşmanca bir pozisyon tutmaktaydı.

Siz bu kadar mı bencil siniz! Siz bu kadar korkunç bir hastalığa çocuğu

bulaştırmak istiyordunuz! Allaha şükürler olsun ki sizde bu alınmadı!

VAKA

Nikolay Mariyanın HİV pozitif olduğunu o güne kadar bilmiyordu. O sadece Mariyanın geçmişte uyuşturucu bağımlısı olduğunu biliyordu, ama Mariya ona kendinin HİV statüsü hakta hiçbir şey söylememiştir.

Nikolay hastaneyi

arayarak Mariyaya

eve gelmemesini

söyledi, aksi taktirde

polisi arayarak onu

suçlayacağını ,

bildirdi.

İlişkilerinin evvelinden Mariya ve Nikolay nadiren prezervatif kullanıyorlardı. Nikolay bundan hoşlanmıyordu. Mariya prezervatif kullanmakta ısrar ettiğinde, onu ihanette suçluyordu.

Ameliyat sonrası Mariya kendine geldiğinde Nikolaya onun HİV statüsü hakkında söylediklerini öğrendi.

VAKA

Mariya hemşire Bondar’a ne zaman yeniden çocuk yapmağı deneyebileceğini soruyor:

Seni ameliyat sırasında kısırlaştırdık. Senin bir daha hiçbir

hamileliğin falan olmayacaktır!

Ben artik eş değilim, ana olmayacağım, kadın

değilim! Ben artık hayattan hiçbir şey beklemiyorum!

GENEL BİLGİ

2008 yılına Doğu Avrupada ve Bağımsız Devletler Topluluğunda (BDT) yaşayan HİV/AİDSli hastaların sayısı 1,5 milyona varmıştır. Bu ülkelerde epidemiye genelde erkekler bulaşmıştır, kadınlar ¼ teşkil ediyorlardı. Lakin, son zamanlar kadınların sayısı artmağa yöneliktir. Üreme çağındaki kadınların HİV enfeksiyonuna güvenlik açığı bir sıra faktörlerle belirlenmektedir.

I. İşsizlik ve fakirlik koşulları altında gençler uyuşturucu satmağa eğilim gösteriyorlar ve acı gerçeklerden kaçmak için onlar çoğu zaman uyuşturucu kullanmağa başlıyorlar. Bölgede HİV’in yayılmasının esas kaynağı uyuşturucunun enjekte yoluyla kullanılmasıdır. Enjekte yoluyla dahil edilen uyuşturuculardan HİV’e bulaşma riski kadınlarda, onların ortak enjekteleri kullanmak eğilimi nedeniyle, daha da çoktur;

II. Kadınların HİV’e cinsel yol ile bulaşmak riski büyüktür. Bölgede HİV’e bulaşmanın ikinci yaygın yolu heteroseksüel transmisyondur. Kadınların HİV’e cinsel yolla bulaşması, diğer faktörlerle yanaşı, cinsel partnerinin HİV statüsünü bilmemesi ve güvenli seks ile ilgili anlaşamamak nedenleridir.

GENEL BİLGİ

Üreme yaşında olan kadınlar arasında HİV’in artması, hastalığın anadan çocuğa geçme riskiyle ilgili endişeleri de artırmaktadır. HİV anadan çocuğa uterotubal, doğuş sırasında doğum kanallarından ve emzirme yoluyla bulaşabilir. Uygun tıbbi önlemler vasıtasıyla enfeksiyonun çocuğa bulaşmasını minimuma indirmek olasılığı mevcuttur. Hamileliklerini sona kadar sürdürmek isteyen HİV pozitif kadınlara uygulanan etkili tedavinin bileşenleri şunlardır: hamilelik ve doğum sırasında antiretroviral tedavi, planlı sezaryen, emzirme yerine suni besleme, konsültasyon. Sıralanan önlemlerin kombinasyonu bulaşma riskini %2 altına indirmeğe izin veriyor. İstenmeyen gebelikler sayısının azalması yardımını aile planlaması hizmetleri vermektedir. Kontrasepsiyonun bir çok nevleri HİV pozitif kadınlarda etkilidir ve aile planlaması meseleleriyle ilgili danışmalık uygununu seçmekte yardımda bulunuyor. Kontrasepsiyon metotlarının biri sterilizasyondur. Ama sterilizasyon geriye dönüşü olmayan bir yöntem olduğundan, bazı ülkelerde onun genç kadınlara yönelik uygulanmasına dair kurallar ve sınırlamalar mevcuttur.

GENEL BİLGİ

Toplumda HİV pozitif kişilere karşı mevcut olan stigma (dışlanma, namussuz ve kirli olma algısı), onlarda kendi statülerini saklama sebebi yaratıyor. Bu durum, ülkelerin bir çoğunda HİV’in bulaşması tehlikesinde bırakma ve bulaştırılması suçunun ortaya çıkmasıyla daha da ağırlaşmaktadır. Kriminalizasyon aslında HİV’in önlenmesine yönelik diğer profilaktik önlemlerin etkisiz olması nedeniyle uygulanmağa başlandıysa da, gerçekte HİV’li hastalarda korku yaratarak, statülerini daha uzun süre saklama çabalarında bulunmalarına neden oldu.

Maalesef HİV hastalara yönelik diskriminasyon ve stigmayı tıp çalışanları da uygulamaktadır, gerçi bu onların meslek etiği ve yasal sorumluluklarına zıttır. Onlar kötü davranmaya maruz kalmaktadırlar. Hekimler onları bilgilendirmeden hamileliklerini durdurmağı ve sterilizasyonu önermektedirler.

NOT: HİV’in dış gebeliğin yaranıp yaranmamasına etkisi yoktur.

BÖLÜM İÇERİĞİ

HİV veya BAŞKA HASTALIĞA BULAŞMA TEHLİKESİNDE BIRAKMAĞA GÖRE SUÇ SORUMLULUĞU.

İnsan hakları standartları; İnsan hakları açısından analiz:

Kriminalizasyon ve ayrımcılığa uğramama hakkı – Sağlık durumu;

Kriminalizasyon ve ayrımcılığa uğramama hakkı – Cinsiyet;

Kriminalizasyon ve sağlık hakkı.

İNSAN HAKLARI STANDARTLARI

EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA HAKKI

Kişisel ve siyasal haklar uluslararası sözleşmesi

Madde 26

Herkes, hukuk önünde eşittir ve hiç bir ayrımcılığa tabi tutulmaksızın hukuk tarafından eşit olarak korunma hakkına sahiptir. Hukuk bu alanda her türlü ayrımcılığı yasaklar ve herkese ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir fikir ulusal veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum veya başka bir statü ile yapılan ayrımcılığa karşı etkili ve eşit koruma sağlar.


EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞA MARUZ KALMAMA HAKKI Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme

Madde 5

1. Taraf Devletler, bütün kişilerin yasa önünde eşit olduklarını ve herhangi bir ayrımcılık gözetilmeden yasalarla eşit korunma ve bunlardan eşit yararlanma hakkına sahip olduklarını kabul etmektedir.

2. Taraf Devletler, engelli olma nedeniyle uygulanan her türlü ayrımcılığı yasaklamalı ve engelli kişilere, her türlü gerekçeye dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkin yasal koruma sağlanmasını teminat altına almalıdır.

Madde 6

1. Taraf Devletler, engelli kadınlar ve kızların çeşitli biçimlerde ayrımcılığa maruz kaldıklarını kabul etmektedirler ve engelli kadınlar ve kızların bütün insan hakları ve temel özgürlüklerden tam ve eşit biçimde yararlanmalarını sağlamak için bu konuda önlemler alacaklardır.

2. Taraf Devletler, işbu Sözleşme'de belirtilen insan hakları ve temel özgürlükleri kullanmaları ve bunlardan yararlanmalarının teminat altına alınması amacıyla kadınların tam gelişimleri, ilerlemeleri ve yetkin olmalarının sağlanması için bütün gerekli önlemleri alacaklardır.



Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesi

Taraf Devletler, kadınlara karşı her türlü ayrımı kınar, tüm uygun yollardan yararlanarak ve gecikmeksizin kadınlara karşı ayırımı ortadan kaldırıcı bir politika izlemeyi kabul eder ve bu amaçla aşağıdaki hususları taahhüt ederler…



Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Madde 14

Bu Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka bir durum bakımından hiçbir ayrımcılık yapılmadan sağlanır.


SAĞLIK HAKKI

Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar uluslararası sözleşmesi

12. Madde

1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin mümkün olan en yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal sağlık standartlarına sahip olma hakkını tanır.

2. Bu Sözleşmeye Taraf Devletlerin bu hakkı tam olarak gerçekleştirmek amacıyla alacakları tedbirler, aşağıdakiler için de alınması gerekli tedbirleri içerir:

a) Var olan doğum oranının ve bebek ölümlerinin düşürülmesi ile çocukların sağlıklı gelişmelerinin sağlanması;

b) Çevre sağlığını ve sanayi temizliğini her yönüyle ileriye götürme;

c) Salgın hastalıkların, yöresel hastalıkların, mesleki hastalıkların ve diğer hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve kontrolü;

d) Hastalık halinde her türlü sağlık hizmetinin ve bakımının sağlanması için gerekli şartların yaratılması.


SAĞLIK HAKKI Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme

Madde 25

Taraf Devletler, engelli kişilerin, engelli olma nedeniyle herhangi bir ayrımcılık yapılmadan gerçekleştirilmesi mümkün en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir. Taraf Devletler, engelli kişilerin sağlıkla ilgili rehabilitasyon dahil olmak üzere cinsiyete duyarlı sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamak için gerekli bütün önlemleri alacaklardır. Taraf Devletler, özellikle aşağıdakileri gerçekleştireceklerdir:

(a) Cinsel ve üreme ile ilgili sağlık ve nüfusa dayalı kamu sağlığı programları alanındakiler dahil olmak üzere başka kişilere sağlanan aynı alan, kalite ve standarttaki ücretsiz veya uygun ücretli sağlık hizmetleri ve programlarının engelli kişiler için de sağlanması…

İNSAN HAKLARI AÇISINDAN ANALİZ

KRİMİNALİZASYON VE AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKI

Sağlık durumu

HİV’i bulaştırmaya göre suç cezası yalnız hastalığa kasten bulaştırdığında tatbik olunabilir. Aslında bu gibi hareketlere göre ceza genel suç kanununda mevcuttur. HİV’e bulaştırmak için özel suç hukuku daha geniş kavramları kapsamağa amaçlanmıştır. Buraya HİV’in yayılmasını sağlayan her türlü davranış dahildir. Mariyanın riskli davranışları da buraya aittir: ortak enjekte kullanımı, korunmasız seks (para veya uyuşturucu karşılığı). Ama bu tür davranışlar yalnız HİV’li olduğu halde suç doğurmaktadır.


KRİMİNALİZASYON VE AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKI

Cinsiyet

Bir çok ülkenin suç kanununa göre HİV’li hastalar kanun tarafından sorgulanmamalarını sağlamak için cinsel partnerlerine HİV statülerini açıklamalıdırlar ve ya prezervatif kullanmakta ısrar etmeliler. Buysa kadınlar açısından baktığımızda çok zor ve onlara karşı negatif sonuçlar yaratabilir.

Kadınlar, üreme fonksiyonlarından dolayı sağlık ocaklarına erkeklerden daha sık başvurmaktalar ve HİV onlarda daha sık yoklanmaktadır. Bu nedenle de HİV çoğu zaman, kaynağı kendi olmadığı halde bile kadınlarda bulunmaktadır.

Suç kanunu öyle yorumlanabilir ki, HİV’in anadan çocuğa bulaşması da suç yaratmış olsun, bu zaman kadın doğuş yapmakla suç işlemiş olur.


KRİMİNALİZASYON VE SAĞLIK HAKKIHİV’in başarılı profilaksi düzenlemeleri onlardır ki,

sonucunda insanlar kendi istekleriyle HİV testine başvuruyorlar, HİV pozitif hastalar doğru ve dolgun bilgi alıyorlar, ve dostça ortam içinde insanlar kaliteli sağlık hizmeti alıyorlar. Bu amaçlara ulaşmakta HİV’in yayılmasının kriminalizasyonu yalnız etkisiz değil, aynı zamanda da zarar vericidir. Kriminalizasyon bazen diğer sağlık hizmetlerinin sunumuna negatif etki yapıyor. Bazı hamile kadınlar statülerinin açıklanmasından korkarak doğuş öncesi hizmetlerden yararlanamıyor ve çocuklarının HİV tedavisini ve ptrofilaksisini gerçekleştirmiyorlar.

Böylece HİV statünün açıklanması spesifik üreme sağlığının korunmasına ulaşım kısmında sağlık hakkı garantisini bozmaktadır.


HİV STATÜSÜN İZİNSİZ AÇIKLANMASI.


Mahremiyet ve gizlilik hakkı; Evlilik ve aile ilişkilerinde gaddarca

davranıştan özgürlük hakkı;


MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI

Kişisel ve siyasal haklar uluslararası sözleşmesi

Madde

1. Hiç kimsenin özel ve aile yaşamına, konutuna veya haberleşmesine keyfi veya hukuka aykırı olarak müdahale edilemez; onuru veya itibarı hukuka aykırı saldırılara maruz bırakılamaz.

2. Herkes bu tür saldırılara veya müdahalelere karşı hukuk tarafından korunma hakkına sahiptir.


MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme

Madde 22

1. Engelli hiç kimse, ikamet ettiği yere veya yaşam düzenlemelerine bakılmaksızın özel yaşamı, ailesi, evi veya yazışmaları ya da başka türdeki iletişimlerine keyfi veya yasal olmayan müdahalelere veya onuru ve itibarına yasadışı saldırılara maruz kalmamalıdır. Engelli kişiler, bu tür müdahaleler veya saldırılara karşı yasa ile korunma hakkına sahiptir.

2. Taraf Devletler, engelli kişilerin kişisel, sağlıkla ilgili veya rehabilite edilmeleri ile ilgili bilgilerin gizliliğini başka kişilerle eşit bir şekilde koruyacaklardır.


MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKIAvrupa Insan Hakları Sözleşmesi

Madde 8

1. Herkes özel hayatına, , aile hayatına, konutuna ve haberleşme sine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu otoritesinin müdahalesi, ancak ulusal güvenlik, kamu emniyeti, ülkenin ekonomik refahı, dirlik ve düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlıðın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için, demokratik bir toplumda zorunlu olan ölçüde ve yasayla öngörülmüş olmak koşuluyla söz konusu olabilir.


MAHREMİYET VE GİZLİLİK HAKKI BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI

BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ: İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ

Madde 10

Herkes, kendi sağlığıyla ilgili bilgiler bakımından, özel yaşamına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.


EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE KÖTÜ DAVRANMADAN KORUNMA HAKKI

KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ

Madde 23

Bu Sözleşmeye taraf Devletler, eşlerin evlilik konusunda, evliliğin devam ettiği sürece ve boşanmada eşit hak ve yükümlülüklere sahip olmaları için gerekli önlemleri alır. Boşanma halinde çocukların korunması için gerekli hükümler konur.



KADINLARA KARŞI HER TÜRLÜ AYRIMCILIĞIN ÖNLENMESİ SÖZLEŞMESİ

Taraf Devletler, kadınlara karşı evlilik ve aile ilişkileri konusunda ayırımı önlemek için gerekli bütün önlemleri alacaklar ve özellikle kadın erkek eşitliği ilkesine dayanarak kadınlara aşağıdaki hakları sağlayacaklardır:

a- Evlenmede erkeklerle eşit hak, b- Özgür olarak eş seçme ve serbest ve tam rıza ile

evlenme hakkı, c- Evlilik süresince ve evliliğin son bulmasında aynı hak ve

sorumluluklar…



ENGELLİ KİŞİLERİN HAKLARINA DAİR ULUSLARARASI SÖZLEŞME

Madde 16

1. Taraf Devletler, engelli kişilerin evde ve ev dışında bunların cinsiyetle ilgili yönleri dahil olmak üzere her türlü istismar, şiddet ve tacize karşı korunması için gerekli bütün yasal, idari, sosyal, eğitimle ilgili ve öteki önlemleri alacaklardır.


HİV ile ilgili stigma klinik ortamda bile hastalara karşı yönelik diskriminasyon ve kötü davranmaya neden oluyor. Bu tür kötü muameleye, özellikle, çalışanların üçüncü şahıslara HİV statünün izinsiz açıklanması aittir. HİV statünün izinsiz açıklanması kişisel hayatın dokunulmazlığı ilkesini ve sağlık çalışanlarının bununla ilgili mahremiyetin korunması sorumluluğunu ihlal ediyor.

HİV/AİDS konumunda mahremiyet özellikle önemlidir, çünkü HİV statünün açıklanmasından sonra çok insan saldırılara, diskriminasyona ve sosyal izolasyona maruz kalıyorlar.


MAHREMİYAT VE GİZLİLİK HAKKISağlık çalışanları hastanın mahremiyetine saygıda

bulunmalı ve ihlal etmemeliler. Bu hastadan alınan bilgilere de ait edilir. Hekimler hastadan durumlarına yardım edecek bilgi dışında diğer bilgiler alamazlar ve aldıkları bilgileri açıklayamazlar. Bilgilerin üçüncü kişilere açıklanması için hastanın özgür ve bilinçli rızası gerekmektedir.

Mahremiyet ve gizlilik hakkı mutlak hak değildir ve başkalarının tehlike altında bırakma riski takdirinde açıklanması onaylanabilir. Sağlığın korunması ve hastalıkların önlenmesi özel hayata saygıyı ihlal etmeği göze alan meşru kamu çıkarıdır.


EVLİLİK VE AİLE İLİŞKİLERİNDE GADDARCA DAVRANIŞTAN ÖZGÜRLÜK HAKKI

İnsan hakları kanunu tanının açıklanmasından sonra olumsuz davranmaya maruz kalmadan hastayı korumak için pozitif sorumluluk sağlamaktadır. Nikolay Mariyanın hasta olduğunu bildikte, onu terk etti ve eve gelmesini engelledi. Özürlülük ve cinsiyete göre ayrımcılıktan korunma hakkı devletten HİV pozitif kadını aile konumunda her türlü kötü davranmadan korumayı talep etmektedir. Nikahın bozulması sırasında HİV pozitif kadınların diğer vatandaşlar gibi ortak mülkiyet, nafaka, ortak ev sahasının kullanımı haklarından yararlanmalarını devlet sağlamalıdır.


MECBURİ STERİLİZASYON.


Bilgilendirilmiş onam hakkı; Çocuklarla ilgili karar verme hakkı; Özgür ve gönüllü karar verme hakkı.


BİLGİYİ ARAMA, ALMA VE YAYMA


Madde 19

2. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir; bu hak bir kimsenin ülke hudutlarıyla sınırlanmaksızın sözlü, yazılı veya basılı veya sanatsal ürün şeklinde veya kendi tercih ettiği başka bir iletişim vasıtasıyla her türlü bilgi ve düşünceyi arama, edinme ve ulaştırma özgürlüğünü de içerir.




Madde 10-

Taraf Devletler, özellikle aşağıdaki konularda kadın erkek eşitliği esasına dayanarak eğitimde erkeklerle eşit hakka sahip olmalarını sağlamak için kadınlara karşı ayırımı önleyen bütün uygun tedbirleri alacaklardır: …

h. Kadınların ailelerin sağlık ve refahını sağlamaya yardım edecek, aile planlaması bilgisi dahil özel eğitici bilgiyi temin etmeleri.




Madde 21

Taraf Devletler, aşağıda belirtilenlerin gerçekleştirilmesi de dahil olmak üzere engelli kişilerin, işbu Sözleşme'nin 2. Maddesinde tanımlandığı şekilde başkaları ile eşit biçimde ve seçtikleri her türlü iletişim yöntemi yoluyla bilgi ve fikirleri araştırma, alma ve açıklama hürriyeti dahil olmak üzere görüş ve ifade özgürlüğü hakkını kullanabilmeleri için gerekli bütün önlemleri alacaklardır:



AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 10

1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir.


KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI


Madde 7

Hiç kimse işkenceye veya zalimane, insanlıkdışı veya onur kırıcı muamele veya cezaya maruz bırakılamaz. Ayrıca hiç kimse, serbest iradesi olmadan tıbbi veya bilimsel bir deneye tabi tutulamaz.

Madde 9- Özgürlük ve güvenlik hakkı

1. Herkes kişi özgürlüğü ve kişi güvenliği hakkına sahiptir. Hiç kimse keyfi olarak gözaltına alınamaz veya tutulamaz. Hiç kimse hukukun öngördüğü sebepler ve usuller dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.

Madde 17- Mahremiyet hakkı

1. Hiç kimsenin özel ve aile yaşamına, konutuna veya haberleşmesinekeyfi veya hukuka aykırı olarak müdahale edilemez; onuru veya itibarı hukuka aykırı saldırılara maruz bırakılamaz.



EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ

Madde 12

1. Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin mümkün olan en yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal sağlık standartlarına sahip olma hakkını tanır.




Preambul

…Engelliliğin verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kiĢilerin, onların diğer bireyler ile birlikte eĢit bir temelde topluma tam ve etkili katılmalarına olanak tanımayan tutumlar ve çevre koĢullarla etkileĢiminden kaynaklandığını tanıyarak…

Madde 17

Engelli her kişi, başkaları ile eşit olarak bedensel ve ruhsal bütünlüğüne saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

Madde 25

Taraf Devletler, engelli kişilerin, engelli olma nedeniyle herhangi bir ayrımcılık yapılmadan gerçekleştirilmesi mümkün en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir… Taraf Devletler, özellikle aşağıdakileri gerçekleştireceklerdir:

(d) Sağlık mesleği mensuplarından, eğitim ve kamu ve özel sağlık hizmetlerine ilişkin mesleki standartların yayınlanması yoluyla başka hususlar yanı sıra engelli kişilerin insan hakları, onur, özerklik ve gereksinimleri konusundaki bilinç düzeyilerini yükselterek serbest ve bilinçli muvafakate dayalı olarak temin edilenler dahil olmak üzere engelli kişilere başkaları ile aynı kalitede sağlık hizmeti vermelerinin istenmesi


KİŞİSEL DOKUNULMAZLIK HAKKI AVROPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

Madde 3

Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemlere tabi tutulamaz.

Madde 5

1. Herkesin kişi özgürlüğüne ve güvenliğine hakkı vardır. Aşağıda belirtilen haller ve yasada belirlenen yollar dıþında hiç kimse özgürlüðünden yoksun bırakılamaz.

Madde 8

1. Herkes özel hayatına, aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.



BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ:

İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ

Madde 5

Sağlık alanında herhangi bir müdahale, ilgili kişinin bu müdahaleye özgürce ve bilgilendirilmiş bir şekilde muvafakat etmesinden sonra yapılabilir.

Bu kişiye, önceden, müdahalenin amacı ve niteliği ile sonuçları ve tehlikeleri hakkında uygun bilgiler verilecektir.

İlgili kişi, muvafakatını her zaman, serbestçe geri alabilir.



AVRUPA BİRLİĞİ TEMEL HAKLAR ŞARTI

Kişisel bütünlük hakkı

1. Herkes, fiziksel ve zihinsel bütünlüğüne saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.

2. Tıp ve biyoloji alanlarında, aşağıdaki hususlar özellikle gözetilmelidir:

- yasalarla belirlenen usullere göre, ilgili kişinin özgürce ve bilgilendirilmiş olarak muvafakatının alınması


ÇOCUKLARLA İLGİLİ KARAR VERME HAKKI


Madde 23

2. Evlilik çağındaki her erkek ve kadının evlenme ve aile kurma hakkı hukuk tarafından tanınır.




Madde 12-

1. Taraf Devletler, aile planlaması dahil sağlık bakım hizmetlerinden kadın ve erkeğin eşit olarak yararlanması için, sağlık bakımında kadınlara karşı ayırımı ortadan kaldıran bütün önlemleri alacaklardır.

Madde 16-

1. Taraf Devletler, kadınlara karşı evlilik ve aile ilişkileri konusunda ayırımı önlemek için gerekli bütün önlemleri alacaklar ve özellikle kadın erkek eşitliği ilkesine dayanarak kadınlara aşağıdaki hakları sağlayacaklardır: …

e- Çocuk sayısına ve çocukların ne zaman dünyaya geleceklerine serbestçe ve sorumlulukla karar vermede ve bu hakları kullanabilmeleri için bilgi, eğitim ve diğer vasıtalardan yararlanmada eşit haklar,




Madde 231.Taraf Devletler, aşağıdaki hususların sağlanması için evlilik, aile, anne ve babalık ve ilişkilerle ilgili bütün konularda engelli kişilere karşı ayrımcılığın, başka kişilerle eşit şekilde ortadan kaldırılması için etkin ve uygun önlemleri alacaklardır:…

*(b) Engelli kişilerin, çocuklarının sayısı ve ne zaman dünyaya gelecekleri konusunda serbestçe ve sorumlu bir şekilde karar verme ve yaşla ilgili bilgiler ve üreme ve aile planlaması eğitiminden yararlanma haklarının kabul edilmesi ve bu hakları kullanabilmeleri için gerekli imkanların sağlanması;

*(c) Çocuklar dahil olmak üzere engelli kişilerin, başka kişilerle eşit olarak doğurganlıklarını muhafaza etmeleri.


HİV/AİDS hasta kadınlara karşı reproduktif (üreme) muayene ve tedavi zamanı mecburi bir sıra uygulamalar yapılmaktadır. Bu tür olumsuz olaylar genellikle kadının çocuk sahibi olma hakkının ihlali, gereken bilginin verilmemesi, mecburi kürtaj ve sterilizasyonla ilgilidir. HİV statülü kadinlar hamile kalıp çocuk sahibi olmak istediklerinde toplumun dışlanmasına (stigmaya) maruz kalmaktadırlar. Onlara karşı hep çocuğu doğurduktan sonra atacaklarmış gibi davranıyorlar, hep olumsuz algı gösteriliyor. Yapılan araştırmalar, bu tür algıların genellikle sağlık çalışanlarınin sırasında yaygın hal olduğunu gösteriyor.


ÖZGÜR VE GÖNÜLLÜ KARAR VERME HAKKI

Bilgi edinme önemli kararların verilmesinde önemli rol oynamaktadır. İnsanların hangi tedaviyi seçecekleri, ne türlü kararlar vereceği doğru bilginin alınmasına dayalıdır, özellikle de bu bilgi sade dille anlatılmış ve hafızada kalıcı olmalıdır. Bundan ilave sağlık çalışanları tedavi hakkında bilgiyi, kendi düşüncelerinden ve önyargılarından dolayı saptırmamalarına dair sorumluk taşımaktalar.

Hasta kendi durumuna dair özgür ve baskı altında olmayarak karar verme hakkına sahiptir.

SONUÇ

GENEL BAKIŞ

HİV konsultasyon merkezlerinde hastalara gereken bilgiyi vermiyorlar, saygı gösterilmiyor; insanlara mağdur, hasta gibi değil enfeksiyon taşıyıcısı gibi yaklaşıyorlar;

Kadınlar korumalı cinsel ilişkiyi seçmekte zorluklarla karşılaşıyorlar; ailelerde nifak yaranabiliyor;

Sağlık personeli HİV statüyü üçüncü kişilere açmaktadırlar; kişilerin mahremiyet hakkı ihlal ediliyor;

Sağlık personeli HİV’li hastalarla kaba ve önyargılı davranmaktadırlar; insan hakları ve özgürlükleri önemsenmiyor;

SONUÇ

GENEL BAKIŞ

Çocuk doğurmak isteyen hastalar olumsuz eleştiri objesine dönüşmektedirler; mecburi sterilizasyon ve stigmaya (dışlanmaya) uğruyorlar;

Hekimler tedavi ve hastalık hakkında bilgiyi saklamaktadırlar; verilen bilgi sapıtılıyor;

Hastaların kendi durumları hakkında karar vermek hakkı ihlal edilmektedir; bilinçli hastalar hakkında kararları onların yakınları veriyor;

HİV’li kadınlara yönelik mecburi sterilizasyon uygulanmaktadır; onlar geriye dönüşü olmaksızın kısırlaştırılıyorlar;

SONUÇ

GENEL BAKIŞ

Çocuk doğurmak isteyen hasta olumsuz eleştiri objesine dönüşmektedirler; mecburi sterilizasyon ve stigmaya (dışlanmaya) uğruyorlar;

Hekimler tedavi ve hastalık hakkında bilgiyi saklamaktadırlar; verilen bilgi sapıtılıyor;

Hastaların kendi durumları hakkında karar vermek hakkı ihlal edilmektedir; bilinçli hastalar hakkında kararları onların yakınları veriyor;

HİV’li kadınlara yönelik mecburi sterilizasyon uygulanmaktadır; onlar geriye dönüşü olmaksızın kısırlaştırılıyorlar;

SONUÇ

HİV’li hastalar genelde herhangi bir davranışa göre değil de, hasta olduklarına göre cezalandırılmaktadırlar. İncelenen vakada sözü geçen, Mariya isimli kadına karşı bir çok etik dışı davranışlar bulunmaktadır. Şartı olarak incelenen vakayı 3 bölüme ayırabiliriz:

I. Mariyanın HİV pozitif olmasını öğrenmesi;

II. HİV pozitif olmasına bakmayarak eşine bunu açıklamaması;

III. Hastanede mecburi sterilizasyon.

Vakanın her hissesini incelediğimizde, bir sıra etik ve yasa dışı davranışları görmekteyiz. Ama bunu bir daire şeklinde düşünmüş olursak, olay sağlık ocağında başlıyor ve sağlık ocağında bitiyor(Mariyanın uyuşturucu kullanmasını katmasak). İlk sağlık ocağına başvurduğunda sistemin «ne kadar adaletsiz» olduğu kararına varan Mariya maalesef ikinci kez bunun şahidi olmaktadır. Sağlık personelinin dışlayıcı, önyargılı ve sorumsuz davranışı bir örnekte gösterilmiş, ama aslında bir çoğuna ait edilebilen insan ve aile dramına neden oluyor.

.

TEŞEKKÜRLER