04/10/2023 1

Anahtar Konuşma: Sosyal Psikolojideki

Yüklemleme Kuramı Açısından Nazım Hikmet Şiirinde Kötülük

Doç.Dr. Ulaş Başar Gezginulasbasar@gmail.com

http://www.linkedin.com/in/ulasbasargezginhttp://www.slideshare.net/dr_gezgin

6 Mayıs 2014, 09:15-09:45Edebiyatta Buluşma V

“Edebiyatımızda Kötülük ve Kötüler” Öğrenci Sempozyumu

5-6 Mayıs 2014Yeditepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

(Güzel Sanatlar Binası-8. Kat Konferans Salonu)

04/10/2023 2

Sosyal Psikolojideki Yüklemleme Kuramı Açısından Nazım Hikmet Şiirinde Kötülük

• Özet• Sosyal psikolojideki yüklemleme kuramı,

insanların kendilerine ilişkin olumlu ve olumsuz olayları (özellikle de başarı ve başarısızlıkları) ne tipte etmenlere (sürekli-değişebilir, genel-özel, kontrol edilebilir-edilemez, içsel-dışsal vb.) bağladığına ilişkin bir kuram olarak, lirik yönden çok epik yönleriyle kendini öne çıkaran toplumsal gerçekçi yazın yapıtlarına uygulanabilecek bir kavramsal çerçeve sunmaktadır. Toplumdaki kötülüğün ve kötü kişiliklerin yazınsal temsilleri, şairlerin ve yazarların kötümserliğine ve iyimserliğine göre, farklı nedenlere (bilinçsizlik, eğitimsizlik, örgütsüzlük, kötü niyet, yazgı, itaat kültürü, tutuculuk vb.) bağlanmaktadır. ‘Dünyanın En Tuhaf Mahluku’ şiirinde (“Akrep gibisin kardeşim”) ifadesini bulan Nazım Hikmet iyimserliği, dünyayı toz pembe olarak görmemekte; aynı zamanda, onun kötü

yanlarını göstermekte; ancak, bunların değişebilir olduğunu vurgulamakta ve bu yönüyle, bireyin yazgı (felek) karşısında çaresizliğine vurgu yapan arabesk ruh halinden keskin bir biçimde ayrılmaktadır. Bu çalışmada, Nazım Hikmet şiiri, betimlediği ve/ya da yüklendiği kötü kişilikler (örneğin, işgal güçleri, faşistler, Amerikan emperyalizmi, polis, şairi yıllarca hapiste tutanlar ve gurbette ölmesine yol açanlar, Berkeley, Taranta Babu ile Benerci’nin düşmanları vd.) ve kötülüğü bağladığı etmenler açısından, yüklemleme kuramı ekseninde incelenmekte ve tartışmalarla, genel olarak, psikolojik yaklaşımların yazınsal metinlere uygulanmasına yönelik girişimler için çeşitli önerilerde bulunulmaktadır.

• Anahtar Sözcükler: Yazın ve psikoloji, Nazım Hikmet şiiri, toplumsal gerçekçilik, sosyal psikoloji ve yüklemleme kuramı

04/10/2023 3

Yapıtları• Güneşi İçenlerin Türküsü (1928)• 835 Satır (1929)• Jokond ile Si-Ya-U (1929)• Varan 3 (1930)• 1+1=1 (1930)• Sesini Kaybeden Şehir (1931)• Benerci Kendini Niçin Öldürdü (1932)• Gece Gelen Telgraf (1932)• Taranta Babu'ya Mektuplar (1935)• Portreler (1935)• Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin

Destanı (1936)• Saat 21-22 Şiirleri (1965)• Kurtuluş Savaşı Destanı (1965)• (Kuvâyi Milliye adıyla 1968)• Dört Hapishaneden (1966)

• Rubailer (1966)• Yeni Şiirleri (1966)• Memleketimden İnsan Manzaraları (1966-

67)• (Kitabın üçüncü cildi, 1965 yılında "Şu

1941 Yılında" adıyla yayımlanmıştır)• İlk Şiirleri (1969)• Son Şiirleri (1970)• Nâzım Hikmet ve Seçme Şiirleri (1975,

hazırlayan: Asım Bezirci)• Tüm Eserleri (1975-1980, Cem Yayınevi, 8

kitap, bütün şiirler)• Nâzım Hikmet'in Bilinmeyen İki Şiir Defteri

(1980, hazırlayan: Kemal Sülker)• Nâzım Hikmet Toplu Yapıtları (26 Kitap,

Adam Yayınları, 1988-1992)

04/10/2023 4

Öne Çıkan Şiirleri

• 21 1 924 • Açlık Ordusu

Yürüyor • Asya-Afrika

Yazarlarına • Aşı• Ben Senden

Önce Ölmek İsterim

• Benerci Kendini Niçin Öldürdü?

• Benim Oğlan Fotoğraflarda Büyüyor

• Berkley • Beş Satırla • Beyazıt

Meydanındaki Ölü

• Bir Acayip Duygu

• Bir Ayrılış Hikayesi

• Bir Cezaevinde

Tecritteki Adamın Mektupları

• Bir Gemici Türküsü

• Bir Hazin Hürriyet

• Bir Kız Vardı Japonya'da

• Bir Küvet Hikayesi

• Bu Vatana Nasıl Kıydılar

• Bulutlar Adam Öldürmesin

• Büyük İnsanlık • Cevap Dört

Numara • Ceviz Ağacı • Çankırı

Hapisanesinden Mektuplar

• Çarlık Rusyasının

Ölümü • Çınarı Yıkmak

İçin Baltayı Köküne Vururlar

• Çocuklar Ölebilir Yarın

• Çocuklarımıza Nasihat

• Davet• Doğum• Dört

Hapisaneden (İstanbul, Ankara, Çankırı, Bursa)

• Dörtlük• Dünyanın En

Tuhaf Mahluku • Dünyayı Verelim

Çocuklara• Fakir Bir Şimal

Kilisesinde Şeytan ile Rahibin

Macerası • Gazete

Fotoğrafları Üstüne

• Gece Gelen Telgraf

• Gelmiş Dünyanın Dört Bir Ucundan

• Gerileyen Türkiye Yahut Adnan Menderes'e Öğütler

• Giden • Giderayak • Gömlek

Pantolon Kasket ve Fötre Dair

• Gövdemdeki Kurt

• Gözlerin • Güneşi İçenlerin

Türküsü

• Güneşin Sofrasında

• Güz • Haber • Hasret • Hasret • Herkes Gibi • Hiçbir Ağaç

Böyle Harikulade Bir Yemiş Vermemiştir

• Hiciv Vadisinde Bir Tecrübei Kalemiye

• Hoşgeldin • Hürriyet Kavgası • İstanbul'da,

Tevkifane Avlusunda

• İyimser Adam • İyimserlik

04/10/2023 5

Öne Çıkan Şiirleri• İstanbul'da,

Tevkifane Avlusunda

• İyimser Adam • İyimserlik • Japon Balıkçısı • Kadınlarımızın

Yüzleri • Kalbim • Kanter İçinde• Karlı Kayın

Ormanında • Kemal Tahir'e

Mektup • Kerem Gibi • Kırkıncı Yılımız • Kışlık Saray • Kız Çocuğu • Kore'de Ölen Bir

Yedek Subayımızın Menderes'e Söyledikleri

• Kuvâyi Milliye• Lodos • Mavi Gözlü Dev,

Minnacık Kadın ve Hanımelleri

• Mavi Liman•

Memleketimden İnsan Manzaraları

• Memleketimden İnsan Manzaraları'ndan

• Merhaba Çocuklar

• Mor Menekşe, Aç Dostlar ve Altın Gözlü Çocuk

• Mukaddes Karın • Münevver'in

Doğum Günü

• Nerden Gelip Nereye Gidiyoruz?

• Neyi Bildirir Sayılar

• Nikbinlik• Niyazalant

Sömürgesi • Orkestra • Otobiyografi • Ölçü • Ölüme Dair • Orada

Tanıdıklarım I • Orada

Tanıdıklarım II • Piraye İçin

Yazılmış : Saat 21-22 Şiirleri

• Portatif Karyola• Postacı • Radyoaktiviteli

Yağmurlar

Üstüne• Rubailer • Salkımsöğüt • Saman Sarısı • Sen • Ses • Sesler Geliyor • Silahsız İnsanlar • Şair • Şarkılarımız • Şehitler • Şeyh Bedrettin

Destanı • Tahirle Zühre

Meselesi • Taranta -

Babu'ya Mektuplar

• Teftiş • Trafik

Memurları• Türkiye İşçi

Sınıfına Selam • Üç Selvi • Vasiyet • Vatan Haini • Veda • Yarıda Kalan Bir

Bahar Yazısı• Yaşamaya Dair • Yine İyimserlik

Üstüne • Yine

Memleketim Üstüne Söylenmiştir

• Yine Ölüme Dair • Yine Yağmur

Üstüne• Yirminci Asra

Dair• Yolculuk • Yürümek • Zafere Dair

04/10/2023 6

• Sistem vs. İnsanlar • İnsanlar: Kötü, iyi.• Kötü: Şimdilik kötü, her zaman kötü• Kötü: Biraz kötü, tümüyle kötü• Kötülükleri kendilerinden kaynaklanıyor vs

sistemden / geri bırakılmışlıktan / cahillikten / kandırılmışlıktan

04/10/2023 7

Kötüler

• Halk (akrep, koyun)• İşkenceciler• Adnan Menderes• ABD (Japonya, Kore,

Küba vb.)• Filozoflar (Berkeley)• Eski sevgili• Davasından dönenler

• Atatürk (?)• İşgalci emperyalistler

(Anadolu)• Osmanlı Ordusu

(Bedreddin)• İtalyan/ İngiliz

sömürgeciliği• Bu karayı sürenler

alnına

04/10/2023 8

Gizli Özne Olarak Kötülük

• Açlık Ordusu• Asker Kaçakları

04/10/2023 9

• Materyalist/tarihsel diyalektik• Anlatının çatışma olarak kurgulanması.• Anlatıbilimde çatışmanın diğer anlamı.