5. Promoting SME And Entrepreneurship In Mongolia By Battogtoh

МАШ НУУЦ 2013 ОН

“ТӨРӨӨС ЖИЖИГ, ДУНД БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧДИЙГ ДЭМЖИХ БОДЛОГО,

ХӨТӨЛБӨРИЙН ШИНЭЧЛЭЛ”

Илтгэгч: Доктор (PhD) Д.Баттогтох ХЯ, ЖДҮХГ-ын дарга

Улаанбаатар 2014

2

АГУУЛГА

v ЖИЖИГ, ДУНД БИЗНЕСИЙН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ

q  ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ТҮҮХЭЭС

v ЖИЖИГ, ДУНД БИЗНЕСИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

q  ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИН

q  СТАТИСТИК МЭДЭЭЛЭЛ

q  ТӨРӨӨС ҮЗҮҮЛЖ БУЙ ДЭМЖЛЭГИЙН ХЭЛБЭРҮҮД

v ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙГ 2014-2016 ОНД ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР

3

2005

ЖДҮ хөтөлбөр

(2005-2010)

50 тэрбум

ХЯ, ЖДҮХГазар

2013

ЗБДСан 2012

150 тэрбум

2011

ЖДҮ Агентлаг

2009

2007

ЖДҮ хууль

2008

ЖДҮХСан

2006

ЖДҮ хөтөлбөр

(1999-2003)

ҮХЯ, ЖДҮ хэлтэс

2014

1999

1993 ЖДҮ хөтөлбөр

(2014-2016)

ЖИЖИГ ДУНД БИЗНЕСИЙН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ

100 тэрбум

4

v ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИН

• Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай хууль •  Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хууль •  Зээлийн батлан даалтын сангийн тухай хууль •  Хоршооны тухай •  Компанийн тухай • Санхүүгийн түрээс /лизинг/ тухай хууль •  Үйлдвэр технологийн эрх зүйн байдлын тухай хууль • Инновацийн тухай хууль •  Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль •  Татварын багц хууль

ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ

5

АЖ АХУЙН НЭГЖ

Бизнес регистрийн санд бүртгэлтэй 99603 аж ахуйн нэгжээс 54929 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд үүнээс 82,1% буюу 44854 аж ахуйн нэгж жижиг, дунд үйлдвэрийн салбарт хамаарч байна.

Хөдөө аж ахуй

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан, хий

үйлдвэрлэл, ус хангамж

Барилга

Бөөний болон

жижиглэнгийн худалдаа

Зочид буудал, зоогийн газар

Тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо

Боловсролын салбарын

үйл ажиллагаа

Эрүүл мэнд, нийгмийн


Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх

бусад үйлчилгээ

Нийт

2012 он 2583 4241 193 2918 17570 1960 1798 870 2050 3583 38079

2013 он 3148 4295 234 3560 20902 1988 1875 2558 2525 3769 44854

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

АА

нэгжийн тоо

6

АЖИЛЧДЫН ТООНЫ БҮЛГЭЭР

12/3/14

Хөдөө аж ахуйн, ан агнуур, ойн аж ахуй

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан, хий

үйлдвэрлэл, ус хангамж

Барилга

Бөөний болон

жижиглэнгийн

худалдаа,гэр ахуйн

барааны засварлах үйлчилгээ

Зочид буудал, зоогийн газар

Тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо

Боловсролын салбарын


Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн


Нийгэм, бие хүнд үзүүлэх

бусад үйлчилгээ

Нийт

1-‐9 2754 3542 87 2662 19882 1719 1547 995 1846 3300 38334 10-‐19 287 370 60 377 553 161 141 480 310 264 3003 20-‐49 90 224 30 351 300 69 95 618 295 138 2210 50+ 17 159 57 170 167 39 92 465 74 67 1307

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

1-‐9

10-‐19

20-‐49

50+

44854 жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдээс 38334 үйлдвэр эрхлэгч 1-9 ажиллагсадтай байна.

7

ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

327705

77904

2933 2792

69420

154608

50257 31252

12428 773 8261 7915 3327

15878 1458

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000 Жижиг, дунд үйлдвэрийн салбарт 766910 хүн ажиллаж байгаа

бөгөөд нийт ажиллагсадын 69,6 хувийг эзэлж байна.

8

ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРД ҮЗҮҮЛЖ БУЙ ДЭМЖЛЭГИЙН ХЭЛБЭРҮҮД

Non financial

Бизнес инкубацийн үйлчилгээ үзүүлэх (түрээсийн хөнгөлөлт, аж ахуй эрхлэлтийн сургалт....)

МСҮТ-‐р дамжуулан ЖДҮ салбарт ажиллах мэргэжилтэй боловсон хүчнийг бэлтгэх

Зах зээлийг өргөтгөх, борлуулалтын сүлжээг дэмжих зорилгоор үзэсгэлэн, яармагт хамруулах

ЖДҮ-‐ийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг гаалийн албан татвар болон НӨАТ-‐аас чөлөөлөх

Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч нарт мэргэжлийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх

Financial

ЖДҮХС болон аймаг дүүргийн дэд сангаар дамжуулан хөнгөлттэй зээлээр дэмжих

Барьцаа хөрөнгийн дутагдалтай иргэн, ААН-‐ийг батлан даалтын үйлчилгээнд хамруулах

Санхүүгийн түрээс буюу лизингийн үйлчилгээнд хамруулах

Сум хөгжүүлэх сангийн хөнгөлөлттэй зээлд хамруулах

ХЭДС-‐аас жижиг зээл болон хүүгийн хөнгөлөлт үзүүлэх арга хэмжээнд хамруулах

9

ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭ

ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙГ 2014-‐2016 ОНД ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР

Зах зээлийн зүгээс үйлдвэрлэл уруу чиглэсэн идэвхтэй хөдөлгөөн Бизнесийн чадавхийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг ОУ-‐ын хандивлагч байгууллагууд дэмжиж байна Хууль эрх зүйн орчинг сайжруулах алхамууд хийгдэж байгаа Менежментийн зөвөлгөө өгөх үйлчилгээний зах зээл Монголд өргөжиж байна

Санхүүгийн үйлчилгээний хүртээмж муу Бизнес эрхлэх мэдлэг боловсрол дутмаг Стратеги төлөвлөлт муу

Дотоодын зах зээлд өрсөлдөөн их (Хятадын зах зээл) Шинэ санаа, технологийн шинэчлэл, инновацийн талаарх мэдлэг муу Дэлхийн зах зээлд өрсөлдөхүйц технологи, бүтээгдэхүүн бага Тээвэрлэлт болон экспортын орчин муу Холбогдох төрийн байгууллагуудаас ажил үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл, лиценз авах хугацаа урт

ДАВУУ ТАЛ СУЛ ТАЛ

10

Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1-д заасан “Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих хөтөлбөрийг жижиг, дунд үйлдвэрийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага боловсруулж, зохих журмын дагуу Засгийн газарт оруулж батлуулна”

Монгол Улсын Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр тусгагдсан ЖДҮ-ийн чиглэлийн 15 зорилт 43 үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх

“Ажилтай, орлоготой Монгол хүн” хөтөлбөрт ЖДҮ-тэй холбоотой 34 арга хэмжээ төлөвлөгдсөн

ХӨТӨЛБӨР БОЛОВСРУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ


Олон улсын хөгжлийн чиг хандлагтай нь уялдуулан ЖДҮ-ийн өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлэх

11

ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО /2014-‐2016/

Жижиг, дунд үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх замаар эдийн засгийн өсөлтийг бий болгож, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэхэд хөтөлбөрийн зорилго оршино.


12

ШИНЭ ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛТУУД /2014-‐2016/

•  Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх эрх зүйн орчныг сайжруулах

•  Кластераар хөгжүүлэх

•  Судалгаа боловсруулалт болон инновацийг хөгжүүлэх

•  Жижиг, дунд үйлдвэрийг чадавхижуулах

•  Санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх хүртээмжийг хангах

•  Зах зээлийг өргөтгөхөд дэмжлэг үзүүлэх


Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх эрх зүйн орчныг

сайжруулах

Кластераар хөгжүүлэх

Судалгаа боловсруулалт болон

инновацийг хөгжүүлэх

Жижиг, дунд үйлдвэрийг чадавхижуул

ах

Санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх хүртээмжийг

хангах

Зах зээлийг өргөтгөхөд дэмжлэг үзүүлэх

Хоршооны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 90 хүртэл хувийг буцаан олгох буюу чөлөөлөх, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх;

Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон гаалийн татварын бодлогооор жижиг дунд үйлдвэрлэгч нарт дэмжлэг үзүүлэх, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх;

Жижиг, дунд үйлдвэрийн тэргүүлэх чиглэлийг салбар тус бүрээр тогтоох, бүс нутгийн онцлогт тулгуурласан тэргүүлэх салбарыг тодорхойлон тухайн салбарт дэмжлэг үзүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх;

Үндэсний үйлдвэрийн бараа, бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийг хамгаалах, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх







ах


хангах


Толгой компани

Төрөлжисөн нийлүүлэгч компани

Санхүү, маркетинг хүний нөөц, дэд

бүтцийн гэх мэт бусад компани

Эх сурвалж: The Cluster Ini8a8ve Greenbook, 2003; p.18

Кластер гэдэг нь газар зүйн хувьд ойр б а й р л а л т а й , ү й л д в э р л э л , борлуулалтын сүлжээнд хоорондоо үйл ажиллагааны нягт уялдаатай үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүд түүхий эд, тоног төхөөрөмж нийлүүлэгч, у г сра гчид , тухайн чи глэлээр үйлчилгээ үзүүлдэг төрөлжсөн байгууллагууд, сургалт, судалгаа, э р д э м ш и н ж и л г э э н и й байгууллагуудын холбоо, нэгдэл, сүлжээ юм. Систем талаас Кластер нь нэгдсэн зохион байгуулалтанд орсон тодорхой зорилготой үйл ажиллагаа явуулж байгаа харилцан хамаарал бүхий салбарын сүбьектүүдийн нэгдэл

Кластерийг хөгжүүлсэнээр бизнес эрхлэгч нарт дараах давуу талууд үүсэх болно: ü  Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зардал буурна. Кластерын

бүрэлдэхүүнд орсон компани, байгууллагууд урт хугацааны гэрээний дагуу ажил үүргийн тодорхой тогтсон хуваарилалтын дүнд зардлыг бууруулах нөхцөл бүрддэг

ü  Компанийн өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх таатай орчин бүрдэнэ. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанар, үнийг оновчтой байлгаснаар, мөн технологийн шинэчлэл хийх боломж сайжирснаар компанийн өрсөлдөх чадвар дээшилдэг

ü  Гадаад, дотоод зах зээлд гарах боломж дээшилнэ. Компаниуд санхүүгийн болон бусад нөөц боломжоо хамтран ашиглах, нийтлэг ач холбогдолтой арга хэмжээнд зарцуулах нөхцөл бүрддэг

ü  Үр ашигтай хамтын ажиллагааны сүлжээ бий болно. Гадаад, дотоодын бусад кластерууд, эрдэм шинжилгээ, судалгааны болон бусад байгууллагуудтай хамтран ажиллах нөхцөл бүрддэг.

ü  Кластерийг хөгжүүлэх нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах, гадаад эдийн засгийн идэвхжилийг хангах үр дүнтэй механизм юм.

1.   Махны кластер

1.   Чацарганы кластер

1.   Арьс, ширний кластер

1.   Оёмол үйлдвэрлэлийн кластер

1.   Аялал жуулчлалын кластер

1.   Уул, уурхай дагасан үйлчилгээний кластер

1.   Мэдээлэл холбооны өндөр технологи, инновацийн кластер

Монгол улсад дараах чиглэлээр кластерүүдийг хөгжүүлэх боломжтой







ах


хангах


Жижиг дунд үйлдвэрийн салбарт кластер хөгжүүлэх тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлох

Жижиг, дунд үйлдвэрүүдийн кластер байгуулах санаачлага, кластерт нэгдэх үйл ажиллагааг дэмжих, жижиг дунд үйлдвэрийн кластерийн талаар баримтлах стратегийг боловсруулах;

Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгч иргэн, аж ахуйн нэгжийн бүртгэл, статистикийн маягтыг боловсруулж нэвтрүүлэх, мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоог бүрдүүлэх, мэдээллийг иргэдэд ил тод болгох;

Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчийг бүртгэлжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэх хөшүүргийг бий болгох, бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж, иргэнд төрөөс дэмжлэг, хөнгөлөлт авах тогтолцоог бүрдүүлэх;







ах


хангах


v  Их, дээд сургуулиуд, эрдэм шинжилгээний байгууллагатай хамтын ажиллагаа өрнүүлэх; v  Жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд инновацийг нэвтрүүлэхийг урамшуулах; v  Оюуны өмчийн үр ашигтай менежментийг нэвтрүүлэх замаар жижиг, дунд үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварыг өсгөх v  Жижиг, дунд үйлдвэрийн нийгэм, эдийн засагт гүйцэтгэж байгаа үүргийг тооцох аргачлалыг боловсруулах;

БИЗНЕС СУБЬЕКТ

R&D ИНСТИТУТ

•  Бизнесийн субьектүүд гадаад орны юмуу, бусдын бэлэн ШУТ-ийн ололт, үр дүнг ямар нэгэн арга замаар олж, өөрийн нөхцөлд нийцүүлэн нутагшуулж ашиглах хэлбэр. Үүнийг технологийн дамжуулалт, мөн ноу-хау гэдэг.

•  Эрдэм шинжилгээний ажлыг дагнан гүйцэтгэдэг бие даасан байгууллагад захиалга өгч гэрээлээд, үр дүнг нь авч ашиглах. Үүнийг ШУТ-ийн төсөл хэрэгжүүлэлт, үр дүнг нэвтрүүлэх ажил хэмээн томъёолдог.

•  Ололт үр дүнг нэвтрүүлэгч субьект нь өөрийн хүч хөрөнгөөр эрдэм шинжилгээ, туршилт зохион бүтээх ажлыг гүйцэтгээд, үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэн хэрэгжүүлэхийг ойлгоно.







ах


хангах


Өндөр технологи, мэдлэг, нэмүү өртөг шингэсэн жижиг, дунд үйлдвэрийн салбарын хүний нөөцийг бүрдүүлэх чадавхижуулах

Жижиг, дунд үйлдвэрүүдийн технологийн шинэчлэлийг технологи дамжуулах үйл ажиллагаагаар дэмжих;

Хүүхэд, залууст бизнесийн соёл эзэмшүүлэх, бизнест бэлтгэх үйл ажиллагааг дэмжих ;

Бизнес инкубатор төвийг аймаг бүрт байгуулах, үйл ажиллагааг нь дэмжих

Иргэдэд бизнесээ эхлүүлэх, аж ахуй эрхлэх санаачлагыг идэвхижүүлэх, гарааны компаниудыг дэмжих;

Жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд зориулсан зөвлөх үйлчилгээг хөгжүүлэх

Жижиг, дунд үйлдвэрт ажиллах мэргэжилтэй боловсон хүчнийг бэлтгэх тогтолцоог сайжруулах, үйлдвэрлэлийн мэргэжлийн ажилчид бэлтгэх Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрийн төвүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих;







ах


хангах


Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдэд зориулсан хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрийг Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтын хэмжээнд хүргэн бүрдүүлэх

Зээлийн батлан даалтын сангийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, батлан даалтад хамрагдах бололцоог өргөтгөх;

Жижиг, дунд үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг санхүүгийн түрээс /лизинг/-‐ээр олгох үйл ажиллагааг өргөтгөх;

Өндөр технологи, мэдлэг, нэмүү өртөг шингэсэн жижиг, дунд үйлдвэрийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангаас дэмжих;

Бичил, жижиг зээлийн нэг ажлын байранд ноогдох санхүүгийн хэмжээ болон хугацааг нэмэгдүүлж, зээлийн хүүгийн хөнгөлөлт үзүүлэх дэмжлэгийн шинэ хэлбэрүүдийг нэвтрүүлэх;

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, нөхөрлөл, хоршоо байгуулах иргэд болон бусад зорилтод бүлгийн иргэдэд олгох зээлийн эх үүсвэрийг жил бүр нэмэгдүүлэх;







ах


хангах


Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн бараа бүтээгдэхүүнийг борлуулах борлуулалтын сүлжээг аймаг, орон нутгийн онцлогт тулгуурлан байгуулах тэдгээрийг холбосон чөлөөт сувгыг бий болгох;

Жижиг, дунд үйлдвэрийн бараа, бүтээгдэхүүний борлуулалтад цахим худалдааг өргөн нэвтрүүлэх боломжийг бүрдүүлэх;

Жижиг, дунд үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд аутсорсинг үйлчилгээг нэвтрүүлэх

Бизнес инкубатор төвийг аймаг бүрт байгуулах, үйл ажиллагааг нь дэмжих

Үндэсний жижиг дунд үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд экспортлоход дэмжлэг үзүүлэх;

Гадаадад ажиллаж амьдарч байгаад буцаж ирсэн иргэдийн жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэх санал санаачилгыг дэмжих, тэдний мэдлэг, туршлагыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх;

21

Орон нутгын дэд зөвлөлийн ажлын албаны үүргийг гүйцэтгэх

Салбар зөвлөл (жижиг, дунд үйлдвэрийн хөнгөлөлттэй зээл олгох дэд комисс) орон нутагт хөтөлбөрийг зохион байгуулах

Х ө төлбөрий г х э р э гжүүл э г ч , оролцогч байгууллагын хамтын ажилла г аа г х ан г а х , с албар хоорондын зохицуулалтыг бий болгох , төсвийг батлагдсан хуваарийн да гуу зарцуулж, тайлагнана.

Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг улсын хэмжээнд нэгдсэн удирдлага зохицуулалтаар хангах

Үндэсний зөвлөл

Салбар зөвлөл

Хөдөлмөрийн хэлтэс ЖДҮДТ

Жижиг дунд бизнес эрхлэгч, иргэн, ААН

Хөдөлмөрийн Яам (ЖДҮ асуудал

хариуцсан ТЗТБ)

ХӨТӨЛБӨРИЙН УДИРДЛАГА, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, САНХҮҮЖИЛТ

v Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд зориулан улс, орон нутгийн төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө

v Засгийн газрын бонд; v Жижиг, дунд үйлдвэрийг

хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө

v Сум хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө

v Орон нутгийг хөгжүүлэх тусгай сангийн хөрөнгө

v Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн хөрөнгө

v Инновацийг дэмжих сангийн хөрөнгө

v Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангийн хөрөнгө

v Олон улсын болон хандивлагч орнуудын зээл, тусламж, төсөл, хөтөлбөрийн санхүүжилт

v Бусад эх үүсвэр;

Санхүүжилт

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА

МАШ НУУЦ 2013 ОН

Small Business & Entrepreneurship

5. Promoting SME And Entrepreneurship In Mongolia By Battogtoh