١

معماهاي عرفانی ی از یاد رفته...ی...یادآوري سئوالها

*****

Theosophical paradoxes

استاد علی اکبر خانجانی

٢

بسم اهللا الرحمن الرحیم

معماهاي عرفانی عنوان کتاب :

مؤلف : استاد علی اکبر خانجانی

ه. ش 1381تاریخ تألیف :

68تعداد صفحه:

٣

میحكقرآن - "آورد...یاد نمی را بھ یزیچچیھ در آن كھ بر بشر گذشت یطوالن بس ی... دوران" میحك قرآن - "ازخداست ر و شر ھمھیخ بگو كھ ھمھ ما بھ رسول یا" میحك قرآن - "یھست یخودبخودكاف كھ را بخوان شیخو نفس كتاب تو خودت"

٤

مطالب فهرست

٥....................................................................."بزرگ یسئوالھا": اول فصل ٦..................................................................................................ممكن ٧..................................................................................................دروغ ٨...................................................................................................شاھد

٩.............................................................................................خود خودم ١٠...................................................................................................پاسخ ١١....................................................................................................معنا

١٢..............................................................................................سوراخیب ١٣..................................................................................................ارزش ١٤..................................................................................................شانس

١٥..................................................................................................یزندگ ١٦....................................................................................................الھام

١٨..............................................................."بزرگ گانكننده سئوال": دوم فصل

٩١.................................................................................................. )ع(آدم ٢١..................................................................................................سیابل ٢٥..................................................................................................امبریپ ٣٠................................................................................................لسوفیف

٤٢...................................................................................................شاعر ٤٧................................................................................................دانشمند

٤٩..................................................................................................یقاض ٥٥...........................................................................................یمذھب مبلغ ٥٧.................................................................................................یانقالب ٦٤..................................................................................................كودك

٦٧....................................................................................................خدا

٥

اول فصل

"بزرگ يسئوالها"

٦

ه االعرفالل بسم

!ممكن

شود و در یم واقع ھمو مسئول در ذھن باز كھ یگرید ؟ و آنستیكند كیم یسئوال كھ یكس آن یآدم در ذھنرا پاسخ كھ یچھارم؟ و آنستیدھد كیم ھمو پاسخ باز در ذھن كھ یسوم ؟ و آنستیدكیآیبرم یپاسخ یجستجو

چرا در آن پس نفر است كی؟ اگر نفر است كیچھار نفر، نیا ای؟آستیكند كید میا تردیو بیا تكذید ییشنود و تأیم تنافی یبرا یكاف اگر زمان شود؟ تازهیفرد واحدم كی بھ مبدل مرور زمان بھ یا ھر فرد بشریواحدحضور ندارد؟ آ

ا ینفر و كی ٤٣ا ی ٤٢، ٤١: نفر است "كی"و كمتر از ستینفر ن "كی"ھنوز باشدوگرنھ را داشتھ كنندهقانع پاسخ یعنی "یكاف" ؟ و زمانستیچ ومرور زمان ستیچ "زمان"ا یا چھار نفر. آینفر و ا سھینفر: دو نفر كیشتر از یب

یانتھائیبشر ا سئوالیدارد؟ آ یانیپا ا زمانی؟ آستین "سئوال" مخلوق ،خودش"زمان"ا ی؟ آاز زمان یزانیم چھا یكند؟ آ ختم را در انسان زمان یعنیسازد؟ وختم نموده را كامال مجاب سئوال وجود دارد كھ یپاسخ چیا ھیدارد؟ آ كامل داشتینم یسئوالچیاگر ھرگز ھ انسان تواند خودشیمباالخره یا ھر فردیبود؟ آینم گانھیو یكیو ذاتا ؟است "ممكن"، ا انسانی؟ آیكیشود:

٧

: دروغ

گانھپنج حواس واسطھ بھ نھ كھ یزیچ یعنی؟چھ یعنی رواقعیباشد؟ غ رواقعیغ كھ یزیچ یعنی؟ چھ یعنی ا دروغیآ نیتردروغاست شده "خدا" هدربار نیدر د كھ یفیتعر ا طبقیآ ؟ پستعقل و ذھنبواسطھ باشد و نھ افتیدر قابل

یجنگ جنگند مشغولیبا خدا م كھ ا كافرانی؟ آستیبشرن یھادروغ منشأ ھمھ "خدا"ا ی؟ آستین "خدا"زھا ھمانا یچا یستند؟ آیدروغگو نا ھمھیستند؟ آیاورھا نب نیتردروغ ز مشغولیاو را باور دارند ن كھ امؤمنانیستند؟ آین نیدروغ وجود داردپس "خدا"ستند؟ اگر ین در دروغ غرق ھمھ دروغگو یكس ادعا كرد كھ توانیگر میا اصال دیآ واقعاد یگویم كھ یدروغه دربار یا ھر دروغگوئی؟ آیقلب ؟ احساسستیادعا چ كی بودن و دروغراست ؟ مالكاستو زھاستیچ نیتریاحساس شود پسیو باور م درك دل بواسطھ ا اگر خدا فقطیآ ؟ پسستین یقلب احساس یدارا

ھا ھستند؟ آدم نیترھاھستند خداپرستآدم نیترزدهو وھم نیدروغگوتر ھا كھآدم نیتریاحساسات پس استنیاگر چن؟ و اما زھاستیچنیترزھا راستیچ نیتردروغ یعنی؟ است دروغ ھمان راست یعنیھا ھستند؟آدم نیترراست یعنی ا دروغگو؟ی ؟ راستگواستا مؤمنی كافر است سئواالت نیا هكنند ا طرحیآ

٨

: شاھد

نی، عتوست ؟ موافقتوست ھیشب كھ ی؟كسیشویم یكسان نوع بر چھ و عاشق یداریم را دوست یكس ا چھیآا یآ پس ستیننی؟ و اگر چنیپرست برده تی؟ غاستیتو ن یخودـ پرست تیغا ھمان نیاایآ پس است نی؟ اگر چنتوست

ا ی؟ و اما آیستین وانھیا دیآ پس است نیچن نیو ضد تو باشد؟اگر ا مخالف كھ یداریم شتر دوستیرا ب یكس كسیشناسینم كھ یباش شقو عا یبدار رادوست یكس یتوانیم نمرا كھ ی؟ و مخصوصا تا ی؟ حت یشناسیمطلقاباشد؟ اگر یقیحق داشتن و دوست تواند عشقیم نیا ای؟ آا نھیوجوددارد یكس نیاصال چن یدانینم حد كھ نیا

یو ھست اتیح ؟ با كلستین تو باخودت اشد عداوت ھمان نیا ای؟ آی؟ فناپرستستین یخداپرست باشد ھماننیچن یتوانیا می، آعكس بھ ا درستی؟ و یباش نداشتھ ز را دوستیچچیو ھكس چیھ یتوانیا می؟ و اصال آخودت

و تو مخالف و نھ توست ھیشب ا نھیتو؟ و ا مخالفی توست ھیشب یكس نیا چنی؟ آیباش داشتھ را دوست یاصالكس؟ یشناسیرام یكس نیا چنیآ نكیا ھم كھ كن نگاه ی؟ براستیشناسیرا میكس نیا چنیضد تو؟ آ تو و نھ موافق نھ

را؟ محض یشاھد

٩

: خود خودم

د یبا كیكدام پس است نی؟ اگر چنیا تودو تا ھستی؟ آستیخواھد خود را بشناسد كیم ؟ آنكھچھ یعنی یخودـ شناس یفرق دو چھ نیاای؟ آ"ا مرا بشناسیب"د یگویم ا آنكھی "د خود را بشناسمیبا من"د یگویمرا بشناسد؟ آنكھ یگرید

بھ كھ چرا آنان ؟ پسستیبشر ن ۀدیا نیتریجنون یخودـشناسۀدیا ایآ ھستند؟ پس یكیا ی؟ آیشباھت ا چھیدارند؟ و اند؟ اگر خود شده شناختبھ خود موفق ا آنانیاند؟ آكرده یخودشناس بھ مشھورند دعوت مندانخرد نیتربزرگ

ھمھ نكھیا ای؟ و است راز خود را آشكار كرده باالخره بزرگ خودـشناسان نیاز ا یكیا ی؟ آاست بوده چھ اند آنشده بھینھاآنان دهیرس یپرستجنون تا بھ ا آنھا از جنونی؟ آیازخودـ شناس نجات یاند برازده از جنون دم اند و علنا

داند ینماول ا خدا از ھمانیخود خدا ھستند؟ آ اند كھدهیرس جھینت نیا تا بھینھاھم یاند؟ و چرا برخنبرده پناه جنونا ی ا خدا بودنیشود؟ آ ند كشتھیخدا اند كھدهینفھم كھیكسان د بدستیبا خداست د كھیفھم ؟ و بعد از آنكھخداست كھ

انسان اند كھنكرده تاكشفینھا خودشناسان نیاز ا كی چی؟ و اما اصال چرا ھگناھان نیبدتر ؟آنھماست گناه خدا شدنخدا ھمھ یاسد ولشنیرا نم انسان كس چی؟ چرا ھاست بدتر از خدابودن گناھش بودن ا انسانیھستند؟ آ

وجود ندارد؟ ھم انسان كیند؟ چرا یخدا شناسند؟ چرا ھمھیرام

١٠

: پاسخ

چھ با آن ؟ كھیخواھیم یپاسخ یا براستیستند؟آیرا نیھا مپاسخ ا ھمھیاند؟ آجاودانھ ستند كھیسئوالھا ن ا فقطیآتو یپرستا پاسخی؟ آیپرستیرانم از خودت یجھل یا با ھر پاسخی؟ آیشتر بفھمیب یخواھیگرنمی؟ دیستی؟ بازایكن؟ یكنیم چھ ا با پاسخی؟ آستیتو ن ادراك ۀقو یتو خستگ یپرستاپاسخی؟ آستیشتر و برتر نیب دنیز از فھمیگر

كھ یكسان عام؟ قتلیفھمیا را نمآنھ كھ یكسانعام؟ قتلستین عامقتل كی؟ ستین مسند قضاوت كی یاھر پاسخیآ شبانھ كھ یعامقتلتو بھ ا پاسخیخواھند تو را بفھمانند؟ آیم كھ یكسان عامدھند؟ قتلیمتو نشان تو را بھ نفھمی

نكھیاال ا یكنینم ی؟ چرا اصال سئوالستیدار ن ۀچوب كی یداركھ یا ھر پاسخی؟ آستیچ یكنیروز در سر خود م نزده حدس الاقل را از قبل جوابشكھ ی؟ سئوالیانموده یھرگز سئوال یا براستی؟ آیاز بر ھست شیشاپیرا پپاسخش

و اتیاسرار ح و بر ھمھ یدھر ا عالمھی؟ آیكنینم چرا ھرگز سئوالكھ یكنینم سئوال ؟ چرا از خودتیباش نی؟ ایكنیم مطالعھ یكتاب كھ ؟ مخصوصاآنگاهیندار یجز دزد یقصد كردنت ال؟ چرا ھرگز از سئویواقفیھست

؟ چرا یدار عامقصد قتل فقط یندار اصال قصد دانستن كھ لیدل نیابھ ا نھی؟ آروست از چھ یدزد از تو بھین ؟ چرا از پولیندار یگرید سئوال ا جزپولی؟ آیكن یھا را خالبیتا ج یكنینم عاما قتلی؟ آیدھیرا نم خودتپاسخ

عامقتلیبرا ابد؟ پولیینم پاسخ تو در پول سئواالت ا ھمھی؟ آیپرستیرا م نقدرآنیچرا ا كھ یكنینم یھرگز سئوال ؟یندار یشتر؟ سئوالیب

١١

:معنا

معدوم یعنی؟ تی واقع ساختن یرواقعیغ یعنی؟ جسم كردن یالیخ یعنی؟ ماده معنا كردن یعنی؟ چھ یعنی تیمعنو خود؟ كردن یخدائیعنی؟ نی ع كردن بیغ یعنی؟ جھان ساختن یانسان یعنی؟ برون كردنیدرون یعنی وجود؟ ساختن

؟ است چگونھ مدرن تیعنو؟ و اما متیمعنو مرحلھ نی؟نخستاست نبوده تیمعنو روش نیتریمیقد نیا ایآ كردن ینیخدا؟ ع كردن ی؟ خودمیقد تیمعنودر عرصھ د شدهیتول یمعان ؟ ھمانیمعان ؟ كدامیمعان بھ دنیبخشتیماد

؟ ستین آن افكندنبرون و سپس برون جھان دنیبلع ھمان نیا ای؟ آ انسان كردن ی؟جھاندرون انداختن ؟ برونذھن بھ عتیطب لیتبد انیبشر جر یمعنو ۀدو مرحل نیا ا كلی؟ آستینصنعت بھ ماده لیتبد انیجر كل ھمان نیا ایآ

لی؟ تبدمرگ بھ اتیح لی؟ تبدتیمادتین بھ تی؟ معنوتیا ماد ی است تیمعنو نیا ای؟ آستین یصنعت لیثقیایاش میقد اانسانی؟ و آیصنعت و خطرناك جانیب یایاش نھا بھیا لیتبد و سپس یھا ومعاندهیاو الیخ بھ زنده موجودات

یپرستا مادهی؟ آاست نبوده تیمعنو آن یعیطب محصولتیماد نیا ی؟ ولیماد د ھمیجد و انسان است نبوده یمعنو فرق با ھم یو ماد یمعنو ا انسانیآ ؟ پسستیاو ن تیمعنوبشر محصول یماد انسان نیا باز ایدارند؟ وآ یذاتا

؟است افتھین شیگرا میقد تیمعنو ھمان بھ مدرن

١٢

: سوراخیب

؟ و چرا انساندست كف اندازهبھ یحت یومسطح ز كامال صافیچ چیشود؟ ھیدا نمیپ در جھان یصاف یجا چیچرا ھھمانا یبشر فكر وصنعت یذات از خصائل یكیا ی؟ آاست جھان كل زھا و بلكھیچ ساختنطحو مس صاف در عطش

؟ نھی؟ آئستیچ است دهیبشر آفر كھ یزیچ نیتردارد؟ صاف یجزصافكار یا بشر كاری؟ آستین یسازترفند صافنور را یعنیر از خود؟ یغ ۀدھندو نشان هكنندعكس؟منكنندهمنعكس یعنیستند؟ یوار ننھیا آئیآ صاف یزھایچ وھمھ

با ا انسانیآ یعنی؟ ؟دھانشانمسدود است وجودشان یمنفذھا یعنیخورند؟ یاز خود را نم رونیببلعند؟ جھانینمابانھا، یبزند: خ باشد و برق د صافیز بایچ بندد؟ چرا ھمھیرا مجھان دھان است در جھان كھ ھرچھ دنیبلع صاف كند؟ مثلیم صاف جیزبتدریخود را ن بدن ۀبرجست بشر مناطق یآدمھا؟ چرا حت صورت یاء و حتیوارھا،اشید

خواھد؟ چراھر یم زده ز را واكسیچ ؟ چرا ھمھاست زار و ھراسانیب یكوھھا؟ چرا بشر ازناصاف و ھموار ساختنھا آدم زھا و ھمھیچ شود؟ چرا ھمھیم محسوبتمدن نیعنصر ا نیترمھم "برق"باشد؟ چرا د مشعشعیبا یزیچا یشود؟ و یترمتر و صافمستمرا نرم ھم انسان و افكار و اعمال الیا خود امیباشند؟ آو براق و نرم د صافیبا

و نرم از خود صاف در برون كھ یزانیم بھ ا انسانی؟ آستینیدر ھموارساز و بمب برق تیخاص ا تمامی؟ آبالعكسر یو غ مطلقا صافیز و جایچ چیشود؟ چرا ھینم سوراخ و ناھموار و سوراخ خشن شوددر درونشیو ھموار م

ا جھانی؟ آستین یخال یاھر ذره ا دلیستند؟ آین اخالء و عدمیستند؟ آیھا چسوراخ نیا ایشود؟ آیدا نمیپ یمتخلخل، ا جھانی؟ آشیآرا تینھایدر ب دهیسبچ بھم یخال یزھای؟ چھا استخالءھا و عدم یجادوئ جزاتحاد و تجمع یزیچ

؟ ستیخدان ھا نباشد ھمانعدم باشد و جمع وجود داشتھ كھ یزیا تنھا چی؟ آاستوجود زده ماسك كھ ستین یعدم عدم جز اجتماع یو مخلوط بیا ھر تركی؟ آیبیتركچیھیو ب یخالئ چیھیو ب كدستیو و ساده صاف یموجود

نیھم بھ درست ا خداھمی؟ آاست و معلوم و موجود باشد محسوس رمتخلخلیو غ مطلقا صافكھ یزیا چی؟ آستین نیترزھا و مشعشعیچ نیترصافا ی؟ آاست معدوم كھ اوجود استیوجود دارد ا عدمی؟ آعدم نی؟ عستین بیغا لیدل

شود چھیم نابود كھ یزیا ھر چیزھا؟ آیچنی؟ و موجودترستیزھا نیچ نیتریبیو غ یزھا نامرئیچ نیترفیولط ا آنیشود؟ آیممعلوم كھ ی؟ و خالء و عدمستیگردد نیمحو م یبطرز جادوئ بناگاهكھ یا جز ماسكیشود؟ آیم

؟ ستیرساند چیظھور م عرصھ را بھ یزیسازد و ھر چیممتصل محدود را بھم یخالءھا كھ ینامرئ یتارھا "زلف" ھمان یھست جھانا كلی؟ آشانیپر زلف نی؟ استیكند چیم را ماده عدم و منور كھ اهیمطلقاس یتارھائ

؟ستین بزرگ سوراخ كی یھست جھان ا كلی؟ آشانیپر؟ جمعو جمع شانیپر ار؟ زلفی ؟ زلفستین

صاف یزیچ عاشق چرا انسان یا براستیآ ؟ است یزیچ چھ عاشق ی؟ براستومنور است كدستیو و ساده مطلقا ؟سوراخیبیاری؟ ستیار نی جمال عاشق

١٣

:ارزش

تعداد ؟ آنكھیخود سازد بھر روش ھا رامتوجھاز آدم یشتریتعداد ب ؟ آنكھستیچ "یبھتر"؟ بھتر است یكس چھشتر و در یبا آنكھی؟ آ؟ شھرتاست "یبھتر"از منشاء یو ن ازمند خود سازد؟ توجھینیقیھا را بھر طراز آدم یشتریب

چھشود و ھر شناختھ یخوب شود و بھ شناختھ شود،خوب شناختھ ؟ آنكھشود بھتر است شناختھ یشتریب وسعتنقدر یا "یخوب" ۀ؟چرا واژنیترتر، خوب، خوبشود: خوب شناختھ "یخوب" ۀشود؟ با واژ ترشناختھشتر و خوبیب

ا یو...؟ و آ یطانیتكار، شی، جناد، ظالمی؟ پلستیز مشھور نین"یبد" ۀا واژی؟ آنقدر مشھور استی؟ ااست خوب نیترو خوب "خوب"آنھا را خود را دارندكھ خاص طرفداران و بدھا ھم "یبد" هواژ كھ ستین لیدل نیھمبھ درست

شھرتیدانند؟ آیم تو را كھ ی كسان ؟ مالستین دشمن مال "یبد"ا ی؟ آستین "یبھتر"زانیم ھمان ا عموما یو بد یخوب ۀعرص ا شھرتیآشود؟یا بد نمی شود خوبیمشھور م کھ یزانیبم یكس ا فقطینامند؟ آینمخوب

شتر مشھور شدنیب ھر چھ یجز برا یا تالشی؟ آیابیو ارز ارزش ۀو تضاد؟عرص و تفرقھ تفاوت ۀ؟ عرصستین ھمان بودن ا خوبی؟ آاست شدن خوبھمان شدن ا شناختھیدو نفر؟ آ یكی یبرا یوجود دارد، حت ومشھور ماندن

خلق كھ یكس بخشد؟ نھیوجود نم بداند بمن مرا خوب كھ یاكسی؟ آستیوجود ن و احساس بودن و یوخو واقعا تماما مرا خوب كھ ی؟ كسستینطور نیا ایبداند، آ"خوب"مرا مرا بشناسد بلكھ یدرون و احساسات الیو ام صفات

كھ یو كس استكرده مرا خلق یبداند گوئ ا ی؟ آستینطورنی، ااست مرا نابود ساختھ یبد بداند گوئمرا تماما زانیو م از استیو ن شود و مظھر اشد توجھیم دادهاو نسبت ھا بھیھا و بدیخوب ھمھ كھ موجود عالم نیمشھورتر

نیكارتریز بی؟ و ناتموجودنی؟ مفقودترستین موجودات نیتردهیو ناد نیترا خدا ناشناختھی؟ آستیخدان ھاستارزششود؟ یم یتلق كسانی بود و نبودش و است ھیبشرو در نزد بشرالسو یبرا وجودش كھ موجودات نیترو منفعل

نشده موجودات نیو بھتر نیمشھورتربھ مبدل موجودات نیترو نابوده نیترو منفعل نیتریو نامرئ نیتراگمنامیآا ی؟ آستینكامال معكوس یبشر یھاو قضاوت درك شود براساسیم داده بخدانسبت كھ یھائیرزشا ا ھمھی؟ آاست

بھ ھا مبدلآدم نیو بدتر نیترفیا ضعیندارد؟ آمصداق ھم تیخود بشر نیدر ب یابیو ارز و قضاوت حكم نیا یارزشیازب یا ھر ارزشی؟ آیاز بد ید و خوبیآیمن یگاز نابوده ا شھرتیشوند؟ آیھانمآدم نیمشھورتر

ز ھر ید. و نید از نبایز بای؟ و ناز بطالت قتیوحق یاز ناراست ید؟ و راستیآینم ا وجود از عدمیزد؟ آیخیبرنم ید؟در وراید و نبایبا یو بد وجود ندارد؟ در ورا كین یدر ورا یمعنا و ارزش یابراستی؟ آاز نخواستن یخواستن

ا زود یر ید یا ھر شناختی؟ آستین چھیو باز وعبث دور باطل كیشود یم دهینام "شناخت" كھ ا آنچھیبود و نبود؟ آزھا یچ ھمھ تیغامحال یھازھا و ارزشیچ نیترو نابوده نیترا ناخواستھیشود؟ آینم باطلعناصر خودش بواسطھ؟ میار فرا رویاخت بھ كھ ستیا بھتر نی؟ آستیو بد ن ازخوب فرا رفتن مجبور بھ ا انسانیستند؟ آیما ن یھاو ارزش

؟ستیك انسان نی؟ بھترستیز نیچنیبھتر نیا ایآ

١٤

: شانس

و "اتفاق" كی "شانس" كی "بخت" كیجز یزیچیزندگ كل یا براستی؟ آیشانس ؟ خوش خوش ؟ بختیخوشبخت یاراد و فوق یا ھر دواتفاقیآ است آن انیآغاز و پا كھ و مردن ا آمدنی؟ بدنستین یھر علتیفراسو یادثھحا از خواست و خارج كتابیو ب حسابیب ۀواقع نیا ایسازند؟و اما آیرا م آن یمحتوا كھ یحوادث ز ھمھی؟ و نستین

و نھ از تو است نھ راكھ آنچھ كل تیا مسئولی؟ آیكنیخود وارد نم و اراده و كتاب ابحس راتماما بھ یقبل ۀو برنامو یریگیم را برعھده آن تیمسئول كھ یزانیم ا بھی؟ و آیراشویپذ یتوانیم تو، چگونھ ۀاراد طبق تو و نھ یبرا، ی؟ بد شانسیشوینم یبدبختۀ شیو اند دچار احساس جیربتد یسازیم و خودت یسازیم خودتهرا از اراد آن نی؟ و ا؟ بدشانسیشویبد نم یكنیتصور م خودت از مال ستیتو نمال را كھ آنچھ كھ یزانیم ا بھی؟ آیاریبدب

بد بھ لیرا تبد خوب كھ یكنیم ی؟ چراسعستینطور نیشود، ایم "بد" كھ است یگرید ۀو واقع و بخت زشانسینداشود، یپ صاحبش است ممكن را ھر آنیآور؟ ز؟ دلھرهستیو بدخور ن بدشگونھمواره یدزد ا مالیبد؟ آ : بختیكن یبد و بدبخت دچار احساس یكنیم ینابودا احساسیو یشویم كینزد مرگ بھ كھ ا ھر چھی؟ و آستینطور نیا

؟ شود؟ عدم شیدایپاست ممكن بیتو عنقر یاصل صاحب كھ یكنیم احساس كھ ستینلیدل نیا ا بھی؟ آیشوینم یادعا؟ ادعا ی؟ دعواستین مال دزد و صاحب نیب یدعوا شودحاصلیم دهینام یبد و بدبخت كھ ا ھر چھیخدا؟ آ

؟ھست یبدبخت "من"ا جز ی؟ آمنم نیا كھ"من"

١٥

: یزندگ

؟ امدهین كھ و آنچھ رفتھ كھ : آنچھستین ا دوشقھی؟ آستیچ یكنیم و احساس یدانیخود م یتو زندگ را كھ ا آنچھیآ؟ و اما توخود ستی تو ن و نابودن مرگ تو ھمان یزندگ یا براستی؟ آستین ھنوززنده كھ و آنچھ مرده كھ آنچھ

كھ ی؟ حالیستین "حال" ا تو خود ھمانی؟ آندهیوآ گذشتھ نیب است حائل یگدو نابوده نیا نیب كھ یمرز ؟ آنیستیچجدا را ازتنش و سرش است دهیرسان قتل و بھ كرده مھیدو ن را از وسط یزندگ كھ یغی؟تستین یھرگز در زندگ

كرد؟ چرا یتوانینم درنگ یالحظھ "حال"؟ چرا دراست اختھاند شیپ را بھ و سرش پس را بھ و تن نموده؟ یو وجودندار یحضور ندار یا؟ چرا لحظھیاكرده حرام را بر خودت ی؟چرا زندگیباش زنده یالحظھ یتوانینم

لحظھبھ لحظھ تیدر اكنونو ؟ تو در حالتندهیا درآیو یاا در گذشتھی ؟ چرا فقطیھست یقھر و فرار چرا از خودت قتل و بھ كردن ؟ شقھستیكارچھ نی؟ ایكنینم تیھااكنون نیرا در ھم یھر كار ی؟ ولی؟كجائیكنیم چھ یزندگ ی؟زندگیباف و آرمان یساز ؟ خاطرهستین یزندگ ھیبر عل یتیتو جنا یازندگی. آستیطور ننیا ای. آیزندگ دنیرسان

جز احساس یاز زندگ یااز ھر مرحلھ پس وبلكھ ی؟ چرا در اواخر زندگیفرض ی؟ زندگی زندگ الی؟ خیو ذھن یالیخ ی زندگ اتو ظنیكند؟ آیم یدر تو زندگ كھ یكس ؟ ذھنیستین یزندگ ا تو ذھنی؟ آینداریزندگ از كل یخوردگبیفرا تو ی؟ آیكنیم یزندگ تیا تو جز با شكھایكند؟ آیم یدر توزندگ كھ یكس ۀدربار ك؟ شیزندگ ۀدربار ؟ شكیستین

؟یزندگ ؟ فرضیستینیزندگ یایرؤ

١٦

: الھام

هدینام د الھامید آیپد یدر انسان یزندگ یتجربو سابقھ و اراده یآگاھ یاز ورا كھ یامیو پ ، مشاھدهشھی، انداحساس ؟ الاقلستینتیوضع نیا یدارا شیكماب ینوع بھ یا ھر انسانیآ بیترت نی. و بدیاوحی، شھود و ا اشراقیشود یم

نیا ستند؟ و ھر چھین جنس نیاز ھم ھم یو افكار آن وحاالت الیو ام االتیا خیآ ؟ پسخواب ا در عوالمیرؤ بصورت یو وح الھام یمعنا تر باشدبھكیفرد نزد فھم تر و بھینیقیتر و واضح یـ معلولعلت ۀسابقیو بیآن یھاوارده

یجد یریگیبا پ یھر كس شود. پسیرتر میگیپ راتر خواھد بود وآنرا در وجودشیرا پذ آن و فرد ھم تر استكینزدذاتا یھر كس گردد پسیتر مینیقیدتر ویشد شیھاافتھیو تر شدهكینزد منشأ آن بھ ھا در وجودشواردهنوع نیا

را آن یدارد ول شتنیرا در خو یو وح یبیغ ۀو مشاھد نبوت ۀوگوھر است یو شھود یالھام قدرت یدارا آن ما ھمھ؟ و استین نید بودن یفطریمعنا ھمان نیا ای؟ آستینطور نیا ایكند. آینم یریگیرد و پیگینمیجد یشوند جملگیمدهینام یعیو طب یرارادیو غ یزیغر الیو ام و اعمال است ناخودآگاهعوالم بھ معروف كھ یزھائیچ ھمان نیا ای؟ آانسان نفس بھ یبیغ یھاامیو پ اتئالقا ،ند؟ الھاماتیآینم وجود انسان یبیغ واردات حساب بھ

وارد بر یامر ۀشود ذاتا قویمدهینام "اراده" در انسان كھ یزیچ ا اصال آنی؟ و آستین انسان بودنیروحان یمعنا وارده ستین انسان نفس یخوش ؟ حاالتیبشر یآرزوھا و آرمانھا ؟ تمامستین وناخودآگاه یبیغ یاو تماما

و تحت یخود ۀاراد یمعنا بھ كھ انسانیآگاھ ید. و حت یآید میپد اشآگاھانھ لیم یاز ورا كھ انسان یوناخوش واراده كرده یزیرنھا را برنامھیا او قبال ایآ یرسد ولیاو م ر انسانھا بھیسا ازجانب ز ھر چند كھین اوست كنترل دهینام افتھیسازمان تیو ترب میتعل كھ آنچھ یحت برسد؟ نیمع یزیچ چھ ۀو دربار یایآگاھ چھ بھ كھ است بوده كرده

یو فن یعلم مكاشفاتا ھمھی؟ آستین گونھیو وح یبیالقاء غ كیا یآ است یھمگان ۀتجرب كیكھ ا عشقیشود؟ و یمتماما یموجود ا انسانیآ شود؟یم دا و اختراعیپ و علت وفروع اصول شانیبعدا برا ستند كھین الھام ز از جنسین

ا یابند. آییم یو ھست اتیمستمر حیوح ز جز بواسطھین جمادات یو حت اھانیو گ واناتیح یا حت ی؟ آستینیالھام بینھا یاھر واقعھ ھر ا سرنوشتیدارد؟ آ نیجز ا یمعنائ "سرنوشت"ا یشود؟ آینم یابیارز علتیو ورا لیدلیتا

فعل نیتریعیا طبیگردد؟ آیم یو ۀشود وجزو ارادینم كتھید یو بھ اشاراده یاز ورا یجانیھر جاندار و ببشر و ا یو خوشحالناگاه و بھ شدن و عاشق رفتن ا بخوابیستند؟ آین یامور بشر نیتریاتفاقاالھام یبشر و انفعاالت

كار یوح قدرت جز بھ ا قلبی؟ آد آوردنیپد یا نقاشیشعر قطعھ كی كندن نا با جای تر استیالھام شدن وسیمأ؟ و ماست دراعصاب كھ ؟ و ھر چھستین از خارج یتماما الھام است ما در گردش در ذھن كھا ھر آنچھیكند؟ آیم

ا ھمھی. آامبر شدنیا پیدانشمند ھمچون ستا از الھام شدنوانھید ی؟ حت میریگیم كھ یو بزرگ كوچك میھر تصمستند؟ ین گر از الھامید یعھانواد آوردنی بھ انیجر ا كلی؟ آی وح و عمق ستند؟ و شدتین یوح ودرجات نھا انواعیا

و میگر داریھمد بھ انسانھا نسبت از جانب یو وح میدار اجنھ ازجانب ی، وحمیدار یطانیش ی، وحمیدار یالھ یوحھا را یوح نیگر. ایز بر ھمدیون بر انسان و جمادات و نباتات واناتیح از جانب یوح یو حت مردگان ازجانب یوح

موجب كھ یستند؟ ارتباطاتین ارتباطات جھان نھا ھمانیااینمود. آ مطالعھ ھم اكثرا در قرآن توانیم افتیرا در در انسان اھوشیو دهیھا گردیوح نیا كاھش موجب یكیتكنولوژ ارتباطات شوند كھیمتیموجود نوع نیتریاراد ی. حت است بشر بوده بھ الھام حاصل یخود تكنولوژ. ھر چند كھاست كرده كرخت یبیغ الھامات

فكر كند؟ فكر كردن كھ است گفتھانسان بھ یكس اصال چھ رایز است یذاتا و اصال از وح ھم شده یزیرتفكربرنامھو یزندگ امر بھ جز حاصل "بودن" و بلكھ بودن ا اصال زندهی. و آاستانسان بھ و الھام یوح نشانھ نیترواضح

١٧

؟ و سپسدنیشیاند ستند؟ و سپسیزنیغرا ھا ھمانیوح نیا نخستی؟ و آی كامال جسمان بودن ی؟ حت است بودنامر بھآنھا ارسالتینبودند؟ و آ امبرانیپ ھمان گرانشھیاند نیا نخستی! آنفس معرفتیعنی دنیشیخود اند ۀدربار شھیاند

یوح ا فرقی؟ و اما آستین شدن یوح دامان بھ دست ھمانا تفكر كردنی؟ آاست آنھا نبوده یگرشھیاند كمال حاصل مادون یا وحی؟ و آنفس :معرفتستین ی خودبخود ارتباط ھمان یالھ یا وحی؟ آستیچ ی الھ مادونیو وح یالھ ھماننبوت ا ختمیآ ؟ پسیویو دن یرونیب و موجودات عوامل ، بواسطھستیرنیغ با خود بواسطھ ارتباط ھمان یالھ

، یخودـ شناس" یمعنا ھمان نیا ای؟ آستین یالھیوح ۀعام راه ھمان نفس ا معرفتیآ؟ ستین نفس معرفت امكان اند جز از خودشاندهیشنا آنھا ھر چھیاند؟ آنبوده خودـ شناسان نینخست امبرانیا پیباشد؟ آینم"است یخداشناس

باشد در ر از خودشیغ كھ ھر چھ در عمل و چھ در سخندر فكر و چھ چھ ھر فرد و خودش نی؟ باست بودهد یپد رامونشیپ درجھان یو نفوذ ھر فرد و كرامت قوت كھ است زانیم ھمان و لذا بھ است بودنیرالھیغ درجات

یعنی ستمعنا نیھم قا بھیدق . بكر بودنترباشد قدرتمندتر استیخود كھ ھر چھ ید. ھر فكر و كردار و كالمیآیم تر استتر و باواسطھیویدن یعنی تر استیر خودیغ تر. و ھر چھلیو اص تر استتر وسرراستیالھام

دآور ھستند. در یزا و تردو توھم كنندهگمراه عوامل ھاھمانواسطھ نیو ا است ۀبا واسط و الھام تر استیرالھامیغ یعنی ".است یخودشناس ھمانمیالمستق صراط یبراست": كرد كھ را درك مشش امام سخن آن توانینجا بھترمیا

كھ ستیمعنان نیا بھ نبوت ا ختمی؟ و آستیامبر نیپ كی نفس معرفت اھل ا ھرانسانی. آیو وح الھام میالمستق صراط عنوان بھ اسالم یمعنا نیو ا است شده ، عامھوتنب یعنیاست فراھم تیبشر كل یبرا نفس معرفت امكان پس نیز

نیز معنا كھ نیا ز بھی؟و ناست نفس معرفت یمعنا جز بھ ا اسالمیآ . پسبر بشر است یالھ ونعمات رحمت كمال یوح ھمان نی. و الو دال واسطھیب یفرد. گفتگوئ گفتگو با آنۀ و آماد حاضر است یھر بشر خداوند در دل پسو...) و غاتی، تبلی، آموزشیونیزی(تلویارسانھ اتئالقا واسطھیب با خودش انسان ی. گفتگواست الھامو كمال ناب

و در ذھنش یھر كس واسطھیو ب اشینفسان الیام ۀواسطی، و بشیآرزوھاۀ واسطیو ب خاطراتش ۀواسطیب اتیو تجرب افكار و اعتقادات واسطھیز بیھا ونیھنرھا و تكنولوژ ۀواسطیو ب شیكار و زندگ طیمح یایاش ۀواسطیب

است ومكاشفھ و الھام یحد وح نیتریعال نیو ا است تیدر اكنون شتنیخو "حال"با یگفتگو ھمان خودش ۀگذشت، ی، جمادی، نباتیزی، غریوانی ح الھامات ی. ومابقتخود اس ذات ھمان با خدا كھ رابطھ میالمستق و صراط

شود و بھیممحسوب یطانیش الھامات مراتب سلسلھ كھ است و امثالھم یو ھنر یو فنی، علمیاسی، سیاقتصاد یعنیآور. و عذاب است كنندهدآور و مستھلكیزا وتردو توھم كنندهھا و داللھا، گمراه حضور واسطھ تعداد و شدت

د و یگویم سخنبا خودش ر از خودشیغ فرد بواسطھ یعنیدارد. كیشر یعنی است شركبلكھ ستین خالص نید شنود.یم

١٨

اول فصل

"بزرگ کنندگان سئوال"

١٩

: (ع)آدم

خود را یخودیو ب یوجودیآبود ب خودـكھ "وجود"بود و در حضور "عدم"ھا بود. او آدم نیترلیاص آدم حضرتوجودشد قرار داد و طالب را مورد سئوال "وجود"بود. او و خواھنده كنندهسئوالنیترلیو اص نی. از نخستافتیدرو یخودیبود تا ب نشده وانھیھا ترسو و دماآدم و ھنوز مثل ر را داشتیكب شھامت نیشد. او ا "خود" طالب یعنی یسئوالنید. اینما شك اشا دربارهیرا خود و وجود پنداردو متكبر گردد و وجود و خودـ آرا منكر شود و یوجودیب

خدا در او شروع یعنی(خدا) شد "خود" ازجانب روح دنیسر آغاز مك یعنیاو شد سرآغاز خلقت او كرد ھمان كھوجود كھ یدر حال چرا وجود ندارم پس": سئوال نیبود. ا كردن سئوال مد ھمان"دم" نمود. آن روح دنیدم بھ

دار ید ھمان نیدار كرد. ایخود راآشكار نمود و د كرد و سپس خودـ آ از خودش بود كھ یسئوال ھمان نیا "؟دارمخدا از نمود. و آنگاه انی، خود را ععدم یعنی آدم . و باالخرهدار خدا با خودشی.دخود بود: خدا و آدمیخودـ آ و ب

"یبل"داد پاسخ و آدم "؟ستمیپروردگار تو نمن یا براستیآ"بود: خدا از آدم سئوال نینخست نیكرد و ا سئوال آدم نیاولنیبود. و ادر كار ن یرا دوئیبود. ز و ظالمانھ جاھالنھ بس یپاسخ یبود ول آدمپاسخ نیاول ھم پاسخ نیو ا خودم را منی! زنھ"بود: نیا درست راجوابیاو شد. ز یھاغلط آورد و منشأ ھمھ بر زبان آدم بود كھ یغلط

وبرحق یمصلحت یخطا كی "غلط" نیا حال نیدر ع یول ".وجود آوردم بھ و خود را ازعدم ھستم پروردگار خودمخود را خواستیم بود چون داده را طالقرا خداوند خودشیبرپا شد ز یو جدائ تیدوئ نیا ھا ازحق بود و ھمھ

خلقت ۀو گوھرعلت بود كھ عاشقانھ یخطا كی نی. ایقرار داد، معشوق ینیجانش خودشیكند و برا یآشكار و معرف پاسخ از ھمان جھان نیراست یھاو دروغ نیدروغ یتھاراسبود و ھمھ نی راست دروغ نینخست غلط پاسخ نیشد. ا

كرد مگر را خلق و آدم عالم خودشنمودن یو معرف قصد آشكار كردن بھ را خداوند كھید آمد. زیپد نینخستو سئوالو بود: خود خود خود ا ھم "ریغ" نیا كھ نیآشكار گردد؟ مگر ا یبرو كھ وجود داشت ھم یكس جز خودش

!شده دادهطالق

در حال یتنھائ . و از فرطافتین یگرید چكسیھ، تنھا شد و جز خودشو خود گشتن شدن خلق محض بھ و آدم ناگاه در آمد و بھ جنبشبھ اشنھیاز وجود، س أسیو یتنھائ از فرط ناگاه بھ خود بود كھ تیازموجود شدن مانیپش

د ی: حواء! پرس؟ گفتیجست رونیب از من كھ یستید تو كیپرسید. از ویآشكار گرد در مقابلش یگرید یموجود) بود (عدم از آدم قبل نیاولیخودـ آ حواء ھمان نی. و اما ا"یھست"و تو اتمیح من ، یزندگ یعنی: ؟گفتچھ یعنی

ھمان نیشد. ا "یزندگ"بر عاشق "یھست" بود كھ گونھنیبود.و بد افتھی بود و صورت درآمده صورت نیا بھ كھكامال كھ دوم یخطا نیبود.ا بر خود شده عاشق خود بود كھیب ھمان نیبود. ا بر وجود شده عاشقبود كھ عدم جنون نی. ایجنون یعنی است دا كردهیپ یانج یتیواقع نكیا كھ بودكھ ی منطق اول یخطا ھمان بود حاصل یجنون

بود. "بھشت" ھمان شتنیدار با خویا دیو اعشقی

ا منیآ" آغاز شد كھ مشاجره د كھینكش بطولساعت از شش شیب یو دوگانگ و جنون بھشت نیو ا عشق نیا یولو رفت در خطر افتاد واز دست یوجود و جاودانگ احساس یعنی داد و بھشت رخ "شجره"گونھنی. و بد"ا توی منم گر را در آغوشیكدی یخطر نابود رفع یو برایمعما و دوگانگ نیا و رفع مشاجره نیا رفع یو حوا برا آدم دو را چنانند آنفرز یبود. ول "فرزند" د آمد و آنیپد ھم یز سومیچ جیبتدر نشد بلكھحل كھ مشكل یدند. ولیكش

٢٠

یفراموش ظرف نید. و لذا ایگرد فراموش جیبتدر مسئلھو صورت رفت ادشانی مسئلھ اصل یبكل كھ ساخت مشغول .انینس د، دشمنیگرد نیوالد فرزنددشمن یعنی

٢١

: سیابل

عنوان بھ آدم از خلقت خدا و منظورشۀ اراد ۀكرد دربار لاز خدا سئوا بود كھ سیابل نیا آدم حضرت و اما قبل خودتنیو جانش یكن را خلق یزیو خونر و مفسد و ناسپاس یموجود لجن نیچنیخواھیچرا م": خدا كھ نیجانش یر از تو و موجودیغ بھ كھ یانتظار دارھستم ناب نور و آتش از جنس كھ . و چرا از منماده در عالم یسازرا شنھاد خداوند حاضر شد دوزخیپ د بھینرس توافق با خداوند بھ كھ وآنگاه "؟كنم را سجده تر از خودمپست

كھ نیا شد و آن اجابت نمود كھ یباز از خداونددرخواست ند و آنگاهیبرگز یابد حد از خدا بود در فراق نیدورتركھ خودشرا بر دوزخ خداوند عدو سازد و ھمھ بھ و نسبت نفوذ كند و آنھا را كافر ساختھآدمیبن قلوب در افتی اجازه

سیشد ابل گذاشتھ یو خوش یخوب قرارو مدار بھ نیا كھ خدا را. و آنگاه خالص سازد اال عاشقان وارد كند و گمراه ".یداد بیپروردگارا مرا فر": شد كھ دوزخ یراھو گفت راترك یخداوند و بھ پاسخ نیبا ا

ا خود خود یر خدا ابا نمود؟ آیغ وپرستش ۀاز سجد خداوند نبود. كھ ۀو اراد از ذات یاخود جلوه سیابل یا براستیآخدا در شأنرا یو عاشق عشق نبود كھ یو و خرد مطلق ا مظھر حكمتینبود؟ آیو ذات خداوند و مظھر قداست

"یفھمیامر را نم نیتو ا": كھ گفت یو بھ ؟ و خداوندھمخواستینم یو یبرا یاریو نیجانش چیو ھ دانستینمبود و یھر فھممقابل نقطھ درست نبود و بلكھ یدنیاصال فھم را عشقیكند ز را فھم عشقتوانستینم سیابل یعنیرا یكار نیقصد چن نمود كھ یگانگیو از خودـ ب یوانگیدبھ ، خداوند را متھمسیابل در واقعنمود. یم جنون نیع

بود و نیجانش عنوانبھآدم خلقت ۀواقع خدا ھمان یگانگیو از خودـ ب یوانگید نیبود. ا درستنی. و ااست كرده سی! و ابلخودش بھ شد. كفر خدا نسبتیم خود خدا محسوب بھنسبت كفر و انكار محض معنا ھمان لحاظ بھ نیا

محضر حاضر شد ترك یحت رتیغ نیا از فرط ی. وشد و انكار آدم انكار عشق یكافر شود و لذا بان حاضر شدكھمظھر سیابل عمل نیبود و لذا ا ار كاملیدر اخت كھ آن دگردد. حالیھا تبعیپست نیترپست د و بھیخداوند نما

ھمواره آدمی بن و دشمنان عشقمنكران شود. و لذا ھمھیم خدا محسوب مطلق تیوحدان بھ ثار نسبتیانینخست! در عشق است نیند: ایگویم رسانند و در واقعیم عذاب خود بھند و خود را بدستیآیدر م ثارگر از آبیا بھ بیقر تیاكثر نمود كھ ارائھ آدمخدا بھ عشق در مقابل ید و عشقیكش سئوال را بھ عشق قتیدر حق سینجاابلیا

و است خردمندانھ یعشق یسیابل خدا را انكار نمود. عشق كردو عشق یرویپ سیابل از عشق آدمیبن اتفاق سیرا ابلی. زرتیغیخوانند و بیموانھیو د بلھخدا را ا كنند و دوستدارانیم و علم عقل یدعو ھمھ روانشیلذاپ

شود و قداست فیخدا كث د كھیترسیخدا نبود و م شدن یخاك بھ یخدا نبود،راض شدن یظھور و معرف بھ یراض د. پسیدیر میپذرا محدود و لطمھ بود وآن كرده شك خدا و قداست قدرت هدربار یو قتیدار گردد در حقخدشھیورا آدم خداوندعظمت از آنكھ د و پسیرا در خود د نقص نیا دار بود. و اصال چونخدامسئلھ هدربار و علمش مانیا

شد از فرط د خودشیتبع بھ یراض خدا باوركرد و خودش را بھ مانشیو ا علم نقصان ھم سیكرد ابل واضح مانیرا در ا آدمیكند وبنیم فھیوظ امر خداوند انجام در خدمت ھمچنان ھم فراقدو در یرا برگز فراق یگشرمنده

بود. بود و خود را شناختھ داده پس خودش هرا دربارامتحان نیا را خودشیدھد زیقرار م بخدا مورد امتحان

از یترس كھ یو كسان دوگانھ یآدمھاھب یعنیشود. یم كیدروغگو و ترسو نزد یآدمھا امر خدا بھ بھ سیو ابلاندازند و خدا را یم خود و خدا فاصلھ نیخود را باور ندارند و ب تیخدائ كھیآدمھائ یعنیخود دارند. نابود شدن

یو را بھ انسان یجاودانگدارد تا در دوزخ رسالت سیكنند. و ابلیكنند و لذا وجود را دوتا میازخود دور م

٢٢

نیتركینزد سیا ابلی. آخداست یبرجا آورد كھ مانیشود تا اینابودنم یعذاب چیبا ھ كند كھ ثابت یو بباوراند و بھخدا قرار دارد بھ حد نسبت نیدردورتر ؟ كھانسان حد خدا بھ نیتریو ماد نیتریویدن یعنی؟ ستین انسان حد خدابھ

ابد یرا در خود ب تیشود و خدائ كیبخواھد بخدا نزد و ھر كھ ور استیراغیكند زیدور م سانرا از ان تیخدائ كھآشكار و انسان خواھد خدا از خاكینمسیظھور! ابل ! از ظرف؟ از خاكشود. از چھ كند تا پاكیمبتال م دوزخبھ

. تا دردوزخ است انسان خاك دادن قلیمأمور ص سیابل یعنیباشد. شده پاك ازخاك انسان كھ شود مگر آن یمعرف كھ یبشر . و اما آنبشر است كارگزار ظھور خدا از خاكسیابل خدا. پس جمال و منور گردد بھ شده مطلقا پاك خاك

شناخت عاشق كھ یانساننآ یعنیشود. یم سیاز از ابلینیكند بیخود م نمودن پاك بھ مبادرتیخودشناس ھبواسط مقام كھ است یكس انسان نیخود. و ا ذات ظاھر نمودن باشد.عاشقیخود م عاشق و در واقع است شتنیخو

: در "تو را. كنم یاریمرا تا كن یاری" كھ خداست یندا نیا و محل است رفتھیخدا را پذ یخود بر جاینیجانشاز بشر كھ یآورد و مابق دوام در بھشت توانستھ یانسان نی. چنازاستینیب سیابل یاریاز یانانس نیظھور! چن

از یجملگ كھ كیو تكن و دانشو فن ازمند فوتیخدا باز گردند، ن ھستند تا بھ سیابل یاریازمند یاند نخدا دورشده د و از منیاز خدا بترس"دارند: تیبشر یبرا و دعوت امیپ كیامبر ھر دویو پ سی. ابلاست دوزخ ادوات

تیبشر كھ چھ را آنی. زمؤمنانیبرا نیو ا كافران یبرا ، آناست حق از ھر دو جانب امیپ نیو ا "د.یكناطاعت ! جلوهیو نور ینار: در دو جلوه خداوند وجود است آنكھ و حال است"عدم" پندارد ھمانینامد و میم "خدا"

و خدا ور استیغ یخردمند سیابلی. ولاست و عاشق عارف كھ امبر استیپ اشینور و جلوه است سیابل آنیناروجود یگانگیو تواند انسینم سیند. ابلی، خدا را در خود ببانسان خواھد كھینمسیپسندد. ابلیر نمیغ را در لباس

و خالق نیخواھد بیم سی. ابلدوگانھ یعنی،یاسیق یعنی است یرا منطقیرا. ز یـ ھماننیا یعنیند یرا بب و عدم دارد وعارف نگھ خدا را در آسمان خواھد عرشیم سیندارد. ابل را دوست وحدتسیاندازد. ابل فاصلھ مخلوق

بیرا ترغ خودش روانیخواھد و لذا پیم یبیوغ دا را پنھان، خسیآورد. ابل خودش را در دل عرش نیخواھد ایم زند.یخدا را بر برسانند و خونقتل را بھ كند تا عارفانیم

بدستش د سالحیترس و ھر كھ "؟یترسینمیا از نابودیآ"زد: یانگیبرم را در انسان سئوال كی ھمواره سیابلدبخودـ ینترس یاز نابود ببرد. و آنكھ ادشیرا از خدا بترساند و خدا را از سانان كھاست نیا دھد. منظورشیم

سی. و ابلخود از عدم كردن خلق : راهشتنیخدادر خو افتنی راه یعنی است نابودن شناخت راه پردازد كھیم یشناس پروردگار باشد. از خودشۀ مظھر اراد ھم خودش ھترسد مبادا كیرا می! زیترسد، از خودـ شناسیزمیچ كیاز فقطا یو ح دھد. او مظھر شرم خود ادامھ رسالت بھ توانستینم سیبودابلینم و شرم و ترس نید نیكند. اگر ایم شرم مطلقھ رحمت لی! دلعشق لی، دلاستآدم نشیآفر لیدل رتیا و غیح نیباشد. ایم خودش بھ خداوند نسبترتیو غ خدا.

یو چرائ ھر چون ینمود و لذا بان یوچرائ و چرا نمود و اصال چون با خداوند چون كھ است یكس نینخست سیابل تیوعل و استدالل منطق و لذا كل است اسیو چرا از ق و ھر چون است یسیابلیو چرائ و ھر چون است آدمیدر بن

سیو ابل است سیاز ابل یذھن و انفعال ھر فعلیعنی. یبشر تمدن كل یعنی پس است سیاز ابل یاثباتو یو ھر نف راذھنیكار ندارد. ز یبرا یلیو دل زهیو انگ قوه سیجز از ابل و ذھن است انسانیگرشھیو اند ذھن سلطان

ۀدربار ذھن با خدا. و لذا ادراك انسان حد تماسنیو دورتر است انجھ بھ حد انسان نیتریویدن یعنی نیتركینزدوظھور. لذا خودـ از خلقت قبل ھ عرص یخدا بھ یعنی. آدم یازل ذات بھ یعنیانجامد. یم"عدم" بھ خدا ھمواره

٢٣

از ھزار مقام مقام ٩٩٩رو نیو از ا است سیتماماقلمرو ابل نیندارد. و ا جز عدم یكمال یدر قلمرو ذھن یشناساز یستیبا وجود خدا. در واقعیعنی است وجود انسان یسیابل مقامات نیاند. و ادهینام یشناسسیراابل یخودشناس

ی. و از طرفنیو ع بیوجود خدا: قھر و مھر: غ یاز تجل شق دو عنوان بھ گفت خدا سخن تیو انسان تیسیابل را بعنوان سیابل نید . كلاز وجودانسان دو شق عنوان بھ گفت سخن وجود انسان تیسیو ابل تید ازخدائیگر باید

را از وسوسھ اند تا انسانامر آمده نیا یبرا فقط امبرانیپ و لذا ھمھ استكرده یمعرف در جھان انسان تنھا دشمن ھم امبرانیخود پ را نخورد. و بھرحال بشیبشناسانند تافر انسان را بھ سیابل ند و در واقعدھ نجات سیابل واسارت

اند ھاآوردهعتیشر عنوان تحت را كھ یآداب اند. آننبوده در امان سیابل یھاازوسوسھ ھمواره قرآن گفتھ طبق یبشر ۀو اراد نفس كل كھ ی. گوئاست شتنیخوینفسان الیمبا ا یدشمن و آن است سیبا ابل مقابلھ روش ھمان شود و اطاعتیمخوانده كھ است در ذھن نفس نیا البتھ كھ سیابل یفرمانروائ گاهیاجایو است سیابل ھمان

.رانسانب صدور فرمان و محل است سیابلیبلندگو انسان یذھن یو آگاھ ذھن كھ یگردد. گوئیم

! و انسان تی: ماداست در جھان انسان یتماما رازبقا كھ یزیو غرا الیظھور و بروز ام گاهی؟ جاستیبشر چ نفس ھم تیو نفسانتیماد نیا ی. و نفاست شده شناختھ طنتیبا ش مترادف انسان یگریوماد تیماد لیدل نیھم بھ

كند كھمی امر انسان بھ سیابل ! در واقعشتنیخو ی.نفاست شده و خدا محسوب ناز رسوال با اطاعت مترادفدر و اثبات ینفنیا نیكند. و بشر ب یخود را نف انسان كند كھیامر م رسوالن كند وخدا بواسطھ را اثبات خودش

ھمھ انسان یا" ند كھیگویم امبرانی. پاست نیزم یبررو تیبشر انیجر ھمان نیو ا و آمد است و رفت انیجر را بھ ، انسانسیابلپس ".یھست خودت ھمھ انسان یا"د یگویم سیو ابل ".رو شر تو از اوستیخ و كل خداست

دا شدند یپ و امام و عارف میحك عنوان تحت ی. و بعد برخیخداشناسبھ ھم امبرانیكند و پیم دعوت یخودشناسد ینبا د ھمانیو با است یخداشناس ھمانیشناسسیابل یعنی نیو ا ".است یخداشناس ھمان یخودشناس"گفتند: كھ

خوانند یفنام ی، بشر را بسوامبرانیواحد دارند. پ یامبر ھر دو رسالتیو پ سیابل یعنی.شر است ر ھمانیو خ استبرساند ثبوت را بھ انسان تیخواھد لجنیم سی.ابلظاھر: معنا و ماده یو بسو باطن یسوبقا: ب یبسو ھم سیو ابلر و یخ یازفراسو كھ خداست و آن است یواحد ر و شر را. و ھر دو از نور و حقیرا: ختشیروحان امبر ھمیو پ

شود و رسالتیم شیدای، پدر انسان سیابل لترساتیدر غا یامبر و ناجیپ د. و ھموارهینمایم رخ شر در انسان بھ سی. ابلتیازل یبسوبازگشت است تماما رجعت نید رساند و لذا راهیمقصود م بھ معكوسیھارا با حركت سیابل نیدر ا یسیابل یارزشھا . و لذا ھمھر بازگشتیدر مس آمده راهقیطر یخواند. طیم پس امبر بھیراند و پیم شیپ

. است ر كردهییتغ سمت و فقط است ھمان را راهید. زیآیدر م ر از آبیخ شر ھمان ناگاه شود و بھیموارونھ رجعتكند. یم یامبر طیپ یاری را بھ تا عرش فرش و بعد راه كرده یطسیابل یاری را بھ تا فرش از عرش انسان یعنی

، نبرد با است سینبرد با ابل كھ بازگشتبخشد در راهیرا معنا م تیماد نیامبر ایو پ دهیبخش تیرا ماد ان،انسسیابل .شیخو تیو خود تیماد

سیابل یو رھبر و نظارت رسالت شودمحصولیم دهینام انسان ینیو ع یزیو غر یو ماد یخاك خلقت كھ آنچھو تیبشركھ آنچھ یعنیشود. یم محسوب ضد خلقت یا. و لذا واقعھ آمده از راهاست ، رجعتامبرانی. كار پاست، انسان كار خلقت انیامبر در پایباشد. پیم یو رسالتو تحت سیكار ابل شود تماما محصولیم دهیبشر نام خیتار

شود ھمانیم دهینام"شر" كھ باشد. آنچھیبشر م ی خاك خلقت ینف ھمان كھ است "ریخ" یوبان است دا شدهیپ .است انسان یخاك شیدایو پ خلقت انیجر

٢٤

یماد از خواص حاصل یھایھا و افسونگرتی؟جذابستین انسان یبرا جھان ۀو ماد صورت ھمان سیا ابلیآ پس؟ ستیھا نھا و دافعھمولدجاذبھ ھمان سیا ابلیشود؟ آیذابھا منجر مھا و عنفرت تا بھینھا ؟ كھانساندر نفس جھان

ھمان سیا ابلی؟ آكنندهساز و منھدم ؟ آرمانیو پوچ أسیتا یو نھاو ستم یدھا؟ مولد بازیدھا و نبایھا؟ بایدو گانگصد بھ كیھر كھ یھائحل ؟ راهمسائلر حلد انسان ۀكنندتیھدا ؟ و آنگاهستین انسان یبرا یساز مسئلھۀ كارخانا در ی؟ آازشدنینی؟ بشدن گانھی؟ ستین انسان تنھا شدن دشمن سیا ابلیشود. آیدتر منجرمیجد یو گرفتار مسئلھ

؟ستین تیمدن یبان سیا ابلیراند؟ آیمحضور دارد و فرمان كھ ستین یسیابل یمركز ھر اجتماع

و لولوخرخره ھولناك غول كی یتصور بشربر عكس سیابل ؟ پسستین انسان یبرا یباسازیمظھر ز سیا ابلیآ كی بھ را در نزد بشرمبدل یاء الھیكند امر انبیم یسع سیابل كرد. و بلكھینم رااطاعت یو چكسیھ و گرنھ ستین

مظھر ظھور سی. ابلیگانگیاز یعنی شیخو یانسانشتنیخو از باطندھد یرا فرار د و ھمھینما نابودكننده غول نیتع ھمان سی.ابلانسان از بطن است جھان پروردگار در خلقت مظھر اراده پس "ظھوربھ ۀاراد"مظھر است

یذھن تصورات نیا ندهد آوریپد ز خودشی. و نخود انسان بدستالبتھ است رونیب بشر در جھان تصورات ۀبخشند كھ است جھان یو مو زلف ھمان سی!ابلیر سازی: زنجتیعل ھمان یعنی است تیذھن ھمان تیسی. ابلدر بشراست

ۀ كنندلیتبد سی.ابل، كثرتتی، موجود، تفرقھكی، تفكصیتشخ یعنیبخشد یم یبائیوز و جمال صورت یزیھر چ بھ .یدر منظر بشر است جوداتمو بھ "وجود"

خدا. پس خالص با پرستندگان نھ دارد آنھم با بشرعداوت بلكھ ستیخدا ن و مخالف دشمن سی، ابلیقرآن در فرھنگظھور محل یعنیسازد خدا بكشاند و خالص یرا بسو یدارد تا و بشر عداوت و ستم وجھل با كفر و شرك سیابل

دھد و در یم بشیبا او كار دارد و فر سیابل خدا نشده فھید و تاخلیخدا نما ۀفیخل یعنیپروردگار سازد لو فع اراده .خداست خالص بندگان ، مخلصسیكند. ابلیم دارد و عذابیماشنگھ دوزخ

٢٥

:امبریپ

و د آمدهیپد یبخودـ آئ عطش یشنود. ولبشتنیخو خود را از درون یبتواند صدا انسان ار زود بود كھیو ھنوز بسا یو ی، ازدرختیوانیاز ح ناگاه بھ كھ گشتیخود م دنبال از خود بھ رونیدر ب انسانیبود ول افتاده جنبش بھ دل

شیخدا و سمت امیبود پ اشگمشده ینور و نوا نید وایآور درتیح ید و نوریشن یندائ یابر ا لكھیو سنگ قطعھبود شده یروحانیعنیبود دهیرس نبوت بود. او بھ برقرار كرده رابطھ یبا و یاز و رونیدرب روحش یبود و گوئ

! بت كیر، در یدر غ ی، ولاش گمشده بود، از من گشتھیخبر صاحب خودش بود و از ذات (با خبر) شده ینب یعنی یول ستیو خدا ن ستی،مقصود ناست شده یبیغ امیپ مظھر آن كھ یایا شی مكان خود آن كھ تدانسیاو خودم یول ھا آغاز شد كھیپرست بت بیترت نیو باور كنند و لذا بد را دركقتیحق نینتوانستند ا روانشیو پ گرانید

و نبرد بر جدال باشد. و عرصھیزمین یااسطوره انیاظھور و بروز خد دوران ھمان نیھا بود. انبوت ظاھراعلتش كیامبر ھمیاز خود پ را مردمانیھا. زامت نیب و تفرقھ ینید و آداب عتیشرنینبرد ب ھا. و عرصھھا و قبلھسر بت

ید از ویبا تقل داشتند كھدند و پنیساختند و پرست"سنت" بھ و رفتار او را مبدل آداب ھیبودند و كل ساختھ اعظم بت یروحان قدرت یوامبر نتوانستند چونید از پیدند با تقلید . و چونو نفاق است منشأ خرافھنیشوند و ایم یو چون

:گفتیم بلكھ "دید كنیتقل از من" كھ نگفت روانشیپ بھ یامبریپچیھ كھ آن منكر و كافر شدند. حال جیابند بتدریبھفتاد و و كفر شدند و جنگ ونفاق خرافھ ید كردند و بانیكردند تقلینم اطاعت . آنھا كھ"دیكن اطاعت از امرمن"

مار یپرست ، آتشیھا: گاو پرستیپرستبت دھا بود، انواعیتقل انواع نیب یدعوایجملگ د آوردند كھیرا پد دو مذھبرا یپرست بت نیا . و نامیپرست ،كلمھی، ادا و اطوار پرستی، قبر پرستی، معبد پرستیپرست ، درختیپرستو یپرستكتاب یا حت ی. و ید از ویتقل بود و نھ ینب از امر شخص ھمانا اطاعتعتیشر آنكھ ھا نھادند حالعتیشر بلكھ "دیكن اطاعت د و از آنیرا بخوان كتاب نیا"كھ است امدهیھرگز ن مثال در قرآن كھ ی. در حالد از كتابیتقل

"د.یشو تید تا ھدایتفكر كن د و در آنیرا بخوان كتابنیا" كھ است مكررا آمده

آنھا نام تحت یو جنون تیو جنا شدند و ھر جرمخیتار یانسانھا نیترو متھم نیتر، بدنامامبرانیپ بیترت نیو بد یول دار شدهیخودب و توحش یوانیح قیمع از خواب مردم د كھیامبر دیپ ناگاه . و بھافتیو قداست رفتیپذ صورت

بود. در مردم یبخودـ آئۀ عارض نینخست نیاند. و اگشتھ وانھید ھمھ در عوض

ار یو اخت انتخاب ا را صاحبصادرنكردند و آنھ یامر مردم یزندگ و سالئق ھرگز در اطوار و اشكال امبرانیپ یرو شیپاست عتیشر ھمان را كھ یایكل اصول كند فقط یدارد زندگ دوست كھیھر شكل بھ یھر كس ساختند كھ آنان یو... ول ، صبر، گذشت، قناعتی، پاكدامن،انصافدھند: صداقت خود را شكل یزندگ اساس بر آن نھادند كھ

خواندند و ینمودندورد میم یكمتر پاكدامن دادند و آنھا كھیم شتر صدقھیگرفتند بیم شھیپكمتر صدق ھھر چ كھشتر معابد را یداشتند ب عداوت نید بھ شتر نسبتیب كھ دادند وآنانیم راتیشتر خیكردند بیم یشتر دزدیب كھ آنان نموده سیرا تقد شتر نامشیداشتندب امبر را دوستیكمتر پ كھ ... و آناننمودند و.یم نییكردند و تزیو جاروم آب كردند.یمچاك نھیدند و سیكشیم غیت یو بھ نامو

ھا با نبوت در رابطھ مردمان جنون علتنیبود. و ا دهیخود گرد "عدم"با مواجھ ناگاه و بھ آمده بخودش ھر كس یتازگ بھ كھ یمونیم از بطن یانسان : خلقتد استیجد وجود و خلقت خودسرآغاز طلب با عدم یاروئیرو نیبود. ا

٢٦

امبرانیبود. پ شده دهیدم مردم هامبربر كالبد مردیاز وجود پ بود كھ یروح لمحا واقعھ نی. ااست آمده بخودش ھم در مردمروح نیھستند. و ا افتگانی روح نینخست نانیند. اابوده تیبشر یبرا روحو آورندگان "روح" حامالن

.آن بدون و چھ عتیو شر با كتاب : چھوانفعال در سكوت و چھ كلمھ و ابالغ با رسالت كند چھیم تیسرا

یجھش یو یشدند و بسو خدا دامان بھ خوددست روانیو مخصوصا پ مردمان جنون نیا هدر مشاھد امبرانیپ یولتر وانھید مردمی. ولخود و مردم درباره مغفرت ھا و طلبكردند و شفاعت یجوئو چارهیتر نمودند و دادخواھبزرگ

. و روانیپ یھایھا و دكانداریطلب ز فرصتید و نیدتر گردیشدنیامبر و خدا و دیپ ھیبر عل عداوتشان جیشدند و بتدر گوناگون انواع بھ مردمان بارھابدست ینب سیجرج مثل یامبریشدند. و پ كشتھ واقعھ نیدر ا امبرانیزپا یاریبس آن یستیبا در واقع شد كھ یاشھیاند یتا بانینھا اورد تا آنجا كھین مانیایكس شد و باز ھم د و باز زندهیرس قتل بھ باشد قابل داشتھ یوجود وجود ندارد. واگر ھم یزیچ چیھ": است اصل سھ یدارا كھ دانست كامل زمیلیھیران

راز كھاست یانیجر ھمان نیا ".ستین گرانید بھ انتقال قابل شناخت نیباشد اشناخت قابل . و اگر ھمستین شناخت نیبد شد كھ محقق بطور كامل امبر اسالمید تادر پیكش طول سال ھزاران كند كھیآشكار م را در نبوت رسالت ختم

ھمان نیوجود ندارد. ایراھ یكند و جز خودـ شناس تیدھد و ھدا را نجات یگریتواند دینمكسچی: ھمعناست امیپ نیآخر بد كھاییم امكان یخودـ شناس از راه كھ است وامامت یوجود تیو آغاز وال و رسالت نبوت ختم یمعنا

نابود یبكل گاه نمودند و دچارعذابھا ساختند كھ نیخود را نفر قوم باالخره بودند كھ ھم یامبرانیباشد. و پیمنبوتدر یعنیكردند و بخود آوردند "خود" را متوجھ تیبشر امبرانیپ . وبھرحالو ثمود و لوط نوح قوم دند مثلیگرد شتنیتواند در خویم و روح است روحیرا دارایوارد شود ز تواند بر خودشیم تیدند و حاال بشریدم روح آنان

بودند امبرانیپ اشیو بان باعث كھ است تیو ھدا نجات تنھا راه بعنوان یخودـشناس ھواقع ھمان نیكند و ا رسوخ نینخست مانیو حك است راه نیسرآغاز ا ھستند وحكمت و امامان فانعار ھم مكتب نیا موفق شاگردان نیو نخست

باشند.یھامنبوت قی صد شاگردان

خالفت مقام یعنیابند یب شتنیرا در خو "خود"توانستند باالخره شود كھیم معلوم اتیروا طبق امبرانیاز پ یو برخ بھ یقرآن درلفظ امبرانیپ نیا شوند كھ و كامل ) رھا و پاكرونیب ھان(ج "بت"ابند و ازقلمرو یخدا را در خود در

! كھشتنیدر خو : انساناست كامل انسان یمعنا و بھاست و نبوت یوح كمال یمعنا بھ دند كھیرس "امامت" مقام بنظر ما بودا ھم شوند.كھیم ھا محسوبآن نیو محمد از مشھورتر یسیو ع یو موس میابراھآنھا حضرت انیاز م

خدا در یعنیخود ذات یدند؟ آنھا در جستجوید كردند و چھبودند و چھ چھ كامالن نی. و اما ااست جرگھ نیدر ھم افتنیاز ار برتر یبس یمقامنیابند و اینور و ندا را ب آن یگرید انسان كیتوانستند در وجود باالخرهرونیب جھان

خدا نشانھ نیو برتر است مخلوقات اشرف را انسانیز د استیوخورش و ماه و سنگ وانیو ح اهیاز وجود گ یوحا یو در وجود ھارون ی، موسلیاسماعدر وجود پسرش می. ابراھاست یروحان معراج ھمثاب بھ نی. و انیزم یبررو

در كھ د استیمرادـ مر ر رابطھیراز كب ھمان نی. و ایو محمددر وجود عل' ییحیدر وجود یسی. عوشعی و مطلوب است قتیو بر مدار حق یمعرفتیعشق شود كھیم محسوب یو تعال تیو ھدا نید محور كل یاسالمعرفان

نیازمشھورتر یـ مولوشمس ھ، واقعامبرانیاز پ پس كھ است انسان خاك دار با خدا درعالمید ھمان اشینھائ یپرستو انسان انسان و منجر بھ دهیرس كمال ھا بھیپرستوبت بت ھعرص كھ معناست بدان نی. و ااست آن ھنمونو یءپرستیش ختم نی.و ااز انسان ظھور حق یعنی است "زمیاومان" ھمان ھكلم كامل یمعنا بھ كھاست شده

كربال بود واقعھ ھمان د كھیرس اوج بھ عنیشد و در حس شروع عیبا عل صدر اسالمخیدر تار كھ است یمعبدپرست

٢٧

شد و محسوب نیاز د و خروجش نیكفر حس یبرایسند معتبر آغاز شد كھ حج مراسم بھ نیكرد حس از پشت كھ نیونماز ندارد. و ا كافر است امامی: بد كھیگرد واضح امبر و امامانیپ از كالم واقعھ نیبود. و ایپرستبت ختم نیا

عارفان قتیدر حق . پسمرده نھ ) است (زنده یح منظور امام البتھ . كھاست نیدر د یپرستو بت شرك ختماز پس نیز" كھ استامبر اسالمیپ كالم آن مصداق نیھستند. و ا رسالت ختم ھعرص امبرانیامبرانند وپیپ نیتركامل ھمان مؤمنان نیا "خورند.یم در نزد خدا غبطھ مقامشان بھگذشتھ امبرانیپ كنند كھیظھور م یمؤمنان من امت

ھستند.عارفان

رشیپذ كھ است و واضح است ر شدهمكررا ذكامر در قرآن نیا طور كھنبودند ھمان مردم تیھدا مسئول امبرانیپ یبرخ اند كھداشتھمجادلھ باب نیو اكثر آنھا با خداوند در ا نبوده یاكار ساده امبرانیپیبرا "تیمسئول عدم" نیا

نبودند و لقخ تیھدا اصال در مقام امبرانیپ یعنی. ونسیو وبیا اند مثلشده اصرار دچار عذاب نیا از بابت ھمدر امبر اسالمیپ طور كھ.ھماناست كردهیدار میرا ب وجدان كھ است بوده تیدر بشر روح دنیدم آنھاھمان رسالت ھم یوعل ھستم كنندهزنده من" یعنی ".است ی، ھادیو عل ھستم ددھندهینومن": كھ ساخت واضح ر ھمیغد خطبھ

امام فقط یعنی. ز ھستین "بشركننده" یمعن بھحال نیدر ع "ددھندهینو" یمعنا بھ "مبشر"نجا یا در ".برنده راه افتھیخداوند را در خود نفس معرفت بواسطھ را او خودشیز خداست یبسو انسان كنندهتیراھبر وھدا كھ استو از اء، بشر شدهیانب روح بھ را كھ یكنند آنھائتید را ھدایومر طالب مؤمنان قادرند كھ عارفان فقط یعنی. است

اند.دهیگرد خارج تیوانیحطرهیس

كمالش تواند بھیكند و میم یط شیھا را در وجودخورد و نبوتیگیقرار م امبرانیر پیدر مس یقیصد ھر مؤمنرا اگربخواھند نیتواند سائریم یانسان نی. و چندا در انسانحضور و ظھور خ یعنید. و امامتیآ نائل امامت یعنی

كھ است واضح نی. بنابرا"كندیم تیھدا كھ خداستفقط" كھ است مكررا آمده در قرآن كند. ھمانطور كھ تیھدا عجلھ ینوع ودر واقع است بوده ناممكن ای ، خواستھامامت مقام بھ دنیاز رس ، قبلخلق تیدرھدا امبرانیاصرار پ

شدند.یم عذاب گاه یو حت خیتوبخداوند ھم و لذا از طرف شدهیم محسوب یصبریو ب

خودـ یبرا یعطش و حاصل یخودـ شناسمدارج یجملگ امامت ھا و درجاتو نبوت آن و درجات مانیا و كلرا ی! زاز نابودشدن یمنی: اراه نیدر ا حركت یبرا الزم و شرط است تالشو عطشنیاجر ا مانیو ا است یشناس

یمعنا بھ را نبوتی. زاست افتنیوجود یواد ھمانقتیدر حق كھ است "فنا یواد" ھمان یبشر ھشیدر اند راه نیا وجود، ام بھدنیرس وجود است ھواقع یعنام بھ ھم و امامت است "وجود" هدربار افتنیھمانا خبر "یابیخبر"

وجود. هگوھر

"وجود"قرار دادند و از و وجودرا مورد سئوال نموده را درك شیخو عدم ھستند كھ یكسان نینخست امبرانیپمنشأ مسئلھ نید و اشدن خود دچار مسئلھ ادراك نیرا وجود. و از ا افتند و عدمیرا عدم ماده یعنیدند. یشن پاسخبا خبر شد، یعنیامبر شد یشد پ عاشق كھ یانسان نی.نخستسئوالھاست نیتریكیالكتید معلول نبوت . پسھاستنبوت

انینداد و دچار نسبیستاد و خود را فریخبر ا نیبر ا . آنكھمحبوبش و نھ خودش وجود ندارد نھد كھیفھم یعنیو آدم نیب و صادقانھ ناكام عشق محصول نبوت یعنی. منشأ وجود و عشق یافتاد، بسو دا براهخ یبسو نساخت

نیاز ا كند. و آنكھیم دعوتیگانگی یو بسو است تیبشر خاك خدا در عرصھ یدوگانگ محصول. و عشقحوا است

٢٨

شیب یو تو تصور وجود. من ، راهاست گانھی راه ابد كھییمھو را راه یعنیاو را راه ـ تو گذشت، از مندو گذشت .ستین شیب یو قرض ی،فرضستین

د یگرد تیشد، بشر شد و او مبشر بشر ،عاشقیزیو خونر كردن یباز نیدر ح ناگاه بھ كھ یمونیم نینخست یعنیسرآغاز نی. واشدن یو الھ شدن یروحان بود، حاصل یدر و روح شدن دهیدم حاصلعشق نید. ایغمبر گردیپ

یھاعشق حاصل افتھی و كمال بزرگ یھانبوتھ بود. و ھم محض یخودیو ب یھوشیو ب انینس از عرصھ خروج یبزرگ زنان افتگانیوجود نیاز ا كیھر پرده ھا. در پسامامت ھستند و ھمھ دهیرس كمالو بھ شده و خالص بزرگ

. ستین معلوم ھم زنان نیا نام یموارد حت یاریدر بس و... كھ، فاطمھجھی، خدنیمی، مرھیحضور دارند: ھاجر، آس یوح یدارا قرآن تیروابھ زنان نیاز ا یاریھا. و بسنبوت یخاك ھھا ھستند و سرچشم ومھد نبوت ام زنان نیا

دار نمود. و ید القدسبا روح بود كھ یبشر نینخست كھ عمیمر حضرتبود مثل امبرانیپ یبرتر از وح گاه بودند كھخبر و موضوع خود منشأ و علت رازنی؟ زاست نشده امبر خواندهیو پ نشده مبعوث یامبریپ ھرگز بھ چرا زننكھیا

بعث نیا یخاك محل اند. خود زنامبر نشدهیھرگز پ سیابلا یمثال خودخدا طور كھھمان است (نبأ) بوده آن افتیدر بھ قید و اورا تشوی) رسانخبر (شجره محل را بھ آدم حوا بود كھ طور كھ. ھماناست )بودهزشی(خ

كھ است زن نیترو مقدس نیباتریز فیتوص نیخداوند ع دربارهبزرگ عارفان جمال وصف طور كھنمود. ھمان عشق طرف كھ یزن كھ نبوده اند. اصالمھمدانستھ مكروه ا الاقلیرا كفر و یھائوصف نیچن ینید یاز علمایاریبس

دختر فرعون ا مثلیشد. وسفیدر نبوت زشیخ موجب خا كھیزل باشدمثل یزن چگونھ قرار داشتھ یقیمرد صدنا یس ابانیب و سر بھ از او گذشتیبرتر بخاطر حق یشد و موسیم محسوب یو نامزد موس وقھمعش یدورانكھ

بھمبدل یسیع بھ بود در عشق یو مفلوك بدكاره زن كی یدوران كھ ھیمجدلمیا مری. و افتی نھاد و در آنجا نبوت یجار یو بواسطھ حیمس نیشد و د حیمس ونیحواركنندهتیو ھدا یناج یو حت شده خیتار زنان نیتراز مقدس یكی

آنان آمدند و بھیمعربستان ما بھ دار امامانید بھ قتیحق یدر جستجو جھان نقاط یازاقص كھ یا زنانیشد. و كھ دوازدھم رضا و مادر امام امام سجاد، مادر مادر امام گشتندمثل و مھد امامت آنھا در آمده ازدواج و بھ دادهدل

د و یرھان یبودا شد و او را ازسرگشتگ روح و نجات یدگرگون موجب كھ یروسپ زن ا آنیبودند. و یو روم یرانیا یبیغ منابع كھ میاموزید بیبودند. با بزرگ اء و عارفانیانب واشراق یوح یخاك ھسرچشم نانید. ایرسان تیبودائ بھ

در ز خاك را در عالم یروحان و مكاشفات یوح یو عرش كھ میاموزید بی. بامیجستجو كنو لحاف ر فرشیو اتفاقا مجنونیانیخرافات بھ مبدل وگرنھ میابیرا ب نور حق میكنیم سجده كھ یخاكو در ھمان مینھ خدا را ارج یخاك خلقت یمحور . سئوالمیجستجو كن تیرا در واقع قتیحقكھ میاموزید بی. بامیشویمنكر م یھر حق بھ تا نسبتیو نھا شده

وجود كھ یموجود چرا مردمیعنی "آورند؟ینم مانیا ا چرا مردمانیخدا": كھ است بوده نیا امبرانیپھمھ و مشتركخود البتھ ، وجود دارد. كھعدم كنند كھیچرا باور نم یعنیستند؟ یونوجود ا بھ كنند و قائلیندارد (خدا) را باور نم

شد. د كامال بر طرفیترد نیداد وا رخ امامت مقام كھ نیند تا ادشید میباور دچار ترد نیبر ا گھگاه ھمھامبرانیپ یشد. موس برطرف كرد باالخرهیم تیپدر را ارشاد و نصح كھ لیاسماعپسرش تیماھ درباره میابراھ سئوال

و ھمھ بطور كامل سئوال نیدار خودخدا شد. و ایخواستار د دشیترد رفع یتا براینھا نداشت یكامل و امام حجتكھ شد و اصالطبق برطرف معراج اساسا در واقعھ ھم سئوال نی. و ا)ع(یشد دروجود عل برطرف در محمدص جانبھ، و عارف كامل ا انسانی شد. امام دعوت معراجبھ نبود كھ یعل درباره شبھھ رفع یامبر جز برای، پمعراج ثیاحاد

٢٩

یعنی.سئوال آن بھ و پاسخ د استیتوح نیمظھر ا اشیكیفیز. وجود است عدم ـ وجود یگانگیمظھر ھمان .ستیو ن ھست كھ ی: كسوجود خداست اثبات ھمان وجودش

٣٠

:لسوفیف

یتلق یو اصول افتھی نظام یادھد فلسفھیم وجود بدست و احساس "وجود"از كھ یفیتعر براساس یاھر فلسفھھستند: دونیا یو برگھا شاخ ھا در حكمفلسفھ یو مابق است د آمدهیپد فلسفھ دونوع تاكنون یشود و بطور كلیم ھگل در زبان كھ داند تا آنجا كھیم تیذھن وجھان شھیرا تماما اند ، وجود انسانزمیآل دهی. ازمیالیو ماتر زمیآل دهیا

وجود و محل احساسفلسفھ نیدر ا ".فكر است ھمان تیو واقع است تیواقع فكر ھمان"د كھیآیدر م نصورتیبدشتر و یدتر باشد وجود بیتر و شدعیتر و وسقیعم كھ ھر چھ شھیاندیعنی است شھیاند ود ھمانوج افتیو در درك

را یگریمستعار د یھانام كھ زمیالیماتریعنی دوم نوع آورد. فلسفھیم ارمغان بھ صاحبش یرا برا یتربرتر وكاملوجود ھر كھ ، معتقد استزمیالیو سوس زمیو پراگمات زمیویتی، پوززمی، ناتررالزمیرئالدارد مثل ھمراهبا خود بھ ھم

د ی. و لذا تاكو جامعھ عتیدارد: طب یكل دو وجھرونیب جھان نیا كھ است رونیب با جھان اشدر گرو رابطھ یانسان است قرارداده را اصل جامعھ ماركس فلسفھ مثال كھ است شده زمیالیاز ماتر یاشعبھدو منجر بھ نیاز ا بر ھر كدام

) و شتنیدر خو ی(ھست "النفسھیوجود ف" عنوانتحت یزیچ اصال بھ دوم نوع فلسفھ نیرا. ا عتیطب و روسو ھم ھر چھ ھخواند ولذا رابطیم "وجود" را ھمان داند و رابطھینم "رابطھ"جز یزیرا چ وانسان ستین قائل "ذات"

درون ھاساسا فلسف زمیآل دهیگردد. لذا ایتر میقو انسانیوجود برا افتیو در تر گردد احساسقیتر و عمعیوس كھ كھ است شده یفراوان یرسعیاخ دو قرن یكیدر البتھ باشد. كھیم یگرائ برون فلسفھ ھم زمیالیوماتر است یگرائ

باشد د گشتھیعا یتیرسد موفقیبنظر نم شود كھ ارائھ دوفلسفھ نیاز ا یا مخلوطید و و اتحا یھماھنگ است شده و برزخ و مرج و ھرج یپوچعمدتا منجر بھ دو فلسفھ نیا دنیرسان بھم یبرا . تالشزمیالیستانسیاگزمثل و علوم یشناسستیو ز یروانشناس لھیبوس كھ غاماد نی. در ااستادغام نیا ینھائ ھجینت زمیلیھین كھ

كھ یو گوئ است نمانده ید باقید ونبایبا یبرا یمحل چیو ھ دهینابود گرد یبكل اخالق است گرفتھ صورتیاجتماع "وجود"كھ خواستیم زمیالیستانسی. اگزاست ساختھ محض یو نظارت و دچارانفعال انداختھ از فعل یرا بكل فلسفھ

كند و یم ھیتغذ رونیز از بین شھیرا اندیز شھیاندواسطھیب یر و حت یغ ھواسطیكند ب فیخود وجود تعر را بواسطھو معنا را كرد تا ماده یفراوان یسعزمیالیستانسیباشد. اگزیم یو پوچ یانگارستین لیدل "یخودبخود" تالش نیھمدگر یو ھا در ھوسرل ستمیب آغاز شد و در قرن چھیو شوپنھاور و ن گارد وھگلركھیاز ك تالش نیبرساند ا صلح بھ

استوار سازند و یز بشریغرا هرا برقاعد و روح شھیاند خواستند كھ نانیا گرفت مزوسارتر اوجیو ج وبرگسون كنند. را حل وجود انسان یدوگانگ ھمعضل در واقعسازند و رابرطرف فلسفھ یخیتار یتضاد و دوگانگ

وجود بواسطھ فیتعر و آن است داده رخ فلسفھانیدر پا كھ است فلسفھ اصل بھ رجعت یمعنا بھ زمیالیستانسیاگز عدم فلسفھ ینوعبھ مزیالیستانسی. و لذا اگزعدم وجود بواسطھ فیتعر بھ است شده لیعمالتبد كھ خود وجود است

وجود بھ یفرافكن ھمان نیو ا است یچیو ھ و عبث یستیزنین آن موضوع نیتریباشد و لذا محوریم یا پوچیو در تر استینید یگرید قرار دارد و از ھرفلسفھ ینید معرفت حد بھ نیتركیدر نزد تیماھ لحاظ و لذابھ است عدم ھخود فالسف یاند ولخود وارد نكرده فلسفھ نیدر تدو یو سنت یمذھبچندان یھاواژه . ھر چند كھخودش ذات

مدرنپست ھعرص ھفالسف نیاند.استھیوار زسیقد و گاه یار مذھبیخود بس یعمل یزندگ لحاظ بھ مكتبنیا عارف ھستند میقدمانیحك بھ خیتار كل ھفالسف نیترھیشب را "ترانسدانس" نكھیباشند و ایم مشرب و اساسااز یرھائ و تنھا راه قتیحق بھ دنیرسباشد تنھا راهیم یو شھود قلب و اشراق یروحان عروج یمعنا مترادفكھ

٣١

اساسا ھستندكھ میقد مانیو حك عارفان ندارند ھمچون ی اخالق حرف چیعمال ھفالسفھ نیدانند. و اگر ایم یدوگانگ .امبر مرسلیپ یو حت اخالقو معلم یقاض ابند و نھییو شاھد م مشاھده خود را در مقام

برخواستھ اشفلسفھكھ غرب فلسفھ خیتار كل لسوفیف نیترفعال بعنوان ماركس و لذا است "تیفعال"از تماما رسالت نی، اتیبشر یامبر و ناجیپكی ھمچون لسوفی ف رسالت دنیرسان اوج با بھ كھ یگوئ ھاستفلسفھنیتریعمل

كھ دانستیلسوفیف توانیرا م . ماركساست ی فلسف رسالت ختم نیا محصولزمیالیستانسینمود. و لذا اگز را ختمد یشد. و شا یجھان رسالت بھ لیتبد كھ یا: فلسفھیناجرسالت نیع شد و بلكھ یالھ یایانب رسالت نیع اشفلسفھ

را منقلب یبشر جوامعكل قرن كی بمدت د كھیرسان یجھان رسالت مقام را بھ لسوفیف بود كھیفلسف كمال نیادر میبدان خیتار لسوفیف نیترستیالیرا ماتر دآورد. و اگر ماركسیپد در ساختار جوامع نیادیبن و اصالحات ساخت

شیموعود را نمود و برا بھشت ساختن ینیقصد زم كھ میابییم ھم لسوفیف نیترستیآلدهیرا ایو یطرفو علم ھعرص را بھ فاضلھ ھنیمد كھ مید بدانی عصر جد افالطونیستیرا با یو لحاظ نیكرد. بد یزیربرنامھ

فرش بھ را از عرش افالطونكیالكتید آورد و ھمانطور كھ نیزم بھ را از آسمان یافالطون د و مثلیكشانعمل یامبریپچیھ یبشر یگروھھا نھمھی. و ھرگز ادانست ھم امبرانیپ نیتریوبشر نیترینیزم توانیرا م ید. ویكشان

نمودند. را اطاعت ماركس نكردند كھ را اطاعت

در آن ماركس نكھیا دارد. و و عبرت تعمق یبس یجا است فالسفھنیترستیالیو ماتر نیترستیآلدهیواحد ا واقعا یرا تداع امبرگونھیپ یز معنائیرد نیو فقر بم یگرسنگ از فرط آرمانش براساس یابورژوازاده كی كھ نیز اینو لذا تماما است "نفس معرفت" بھ رجعت بلكھ ستینفلسفھ زمیالیتانسسی. اگزاست فالسفھ خاتم كند. ماركسیم

در د ھمانطور كھیگرائ یعرفانمذھب و آنھم مذھب بھ باالخره فلسفھ كھ گفت توانیم بیترتنی.بداست یروانكاو گشتند، مثل یو صوف دند و عارفیبر لسفھاز ف ناگاه بھ جھان بزرگاز فالسفھ یاریبس ار دور ھمیبس یھاگذشتھ یالھورو اقبال نیگنشتاتی، و،برگسونھوسرل چون یكسان ستمیب در قرن . ھمانطور كھیبھائخیو ش ی،غزالیمولو

كردند. نیچن

و ھاستلسفھف ھمھ اساس وجود دارد كھیافلسفھ پس وجود است احساس بھ دنیرس یبرا یتالش اگر فلسفھ قرار گرفتھیمستمر و جد یمورد توجھ فالسفھ توسط بندرت كھ ز استیغرا فلسفھو آن ھاستفلسفھ نیتریعام

یزیغر مسائل حل كارشان اساس اند كھبوده یاتنھافالسفھ میقرار دھ در قلمرو فلسفھ را ھم امبرانیو اگر پ استو ز ماركسین لحاظنید. بدیوجود نما احساس زشیبشر بتواند در غرا كھ بوده یھائو روش راهدادن بشر و نشان

احساس یبرا یافلسفھ یبشر ز و طبعیغرا اند براساسكردهیاند و سعبوده غرب فالسفھ نیتربرجستھ چھین سپستر ستیالیماتر بمراتب دگاهیدنیز از ایرا ن امبرانیپ یستیبا پس میبنام ستیالیدو را ماتر نیدھند. اگر اوجود ارائھ

ستند.یز نیغراجز فلسفھ یزیھا چعتیرا شریز میبدان

، ند، در خوردنی وجود نما افتیو در خوداحساس یزندگ هز روزمریغرا كنند در ھمانیم یسع مردمان تیاكثر یگر و برتریز قلمرودین . رابطھیاجتماع روابط یعنی است ارتباط تلزمز مسیغرا نیایھا. ارضایو باز یھمخوابگ

، شھیاند یعنیز ین نیگردد و ایم ابد و خالقییرشد مشھیاند كھ است ارتباطات نی. و در اوجود است از احساس. از آن مرتبھ ا سھیو وجود است تافیو در از احساس یقلمرو كل سھ نیباشد. ایوجود م ازاحساس یقلمرو سوم

٣٢

و مقام اقامتگاه یحضور دارد ول یدر ھر فرد یگوناگون وحدت شدت واحد بھ قلمرو در آن ھر سھ نیا كھ نیبا ا ی، وجود عاطفیزیباشد:وجود غریقلمرو م سھ نیاز ا یكی یاز زندگ واحد و در ھر مرحلھ در آن یھرفرد یوجود

، "شیوجود در خو" بھ است موسوم كھ است قلمرو از وجود ھمانسھ نی. ایا معرفتی ی) و وجود فكری(اجتماع خورمیم : مناست آن اساسو معرفت ، رابطھزهیغر بیبترت . كھ"شیخو یوجود برا"و "شیر خویوجود درغ"

عارفانمقام كھ ھست ھم یبرتر مقام البتھ . كھھستم پس كنمیفكر م ،منھستم پس اممورد توجھ ، منھستم پس نی. ایخموش پس و زان است آخر فلسفھ حرفنی. و اھستم پس ستمین : مناست انیب قابل گونھنیبد كھ است

.وجود شدن نیو ع است دروجود گشتن غرق ھمان یخموش

را یو چرائ چون نیچن كھ است یكس . و چھشتنیخواتیح با كل است "وجود"با و چرا كردن ونھمانا چ دنیفلسف یصدا نیھستند. ا فالسفھمشھور بھ نانیكنند و ایو چرا م بلند چون یبا صدا ار اندكند كھیبسیبا خود ندارد؟ ول

بس ی. دورانھائاست بوده فالسفھ تیتنھا خاص نیآورد و ایدر مرا ھم گرانید یدارد؟ صدا یتیخاص بلند چھو چرا چون وجود را بھ كل خودشگوش یبرا یبلند حت یكرد با صداینم جرأت یكس كھ بر بشر گذشتھیطوالن

عرفااز و خاصھ السفھاز ف یاریبس كھ یآزارھائ لیشد. دلیم محسوب بزرگیگناھ یحت یو چرائ چون نیبكشد. چنوجود كل كھ یو اصل یاساس ی. سئوالھااستامر بوده نیھم شدند از بابتیم متحمل جامعھ و رھبران سران جانببطرز یوضعنیز چنین امروزه ی. حت است یزندگ ھیبر عل یتیجنا ھمثاب دھد و بھیكفرم یبكشد بو سئوال را بھ

و یحكومت رھبران از جانب یوجود یازسئوالھا یاریوجود دارد و بس جوامع در ھمھ یتردهیچیمرموزتر و پ مدرن در جوامع یوضعنیچن چھیباشد. نیآنھا م تیحاكم تیتمام ھیبر عل ینبرد و ھمچونستین تحمل قابل یمذھب بدان بلكھ آنھاست تیاز انسان كشند نھینم آتش شھر بھ اندیما را درم اگر امروزه"كند: یم فیتوص گونھنیرا بد

".است شده فراموش تیاصال انسان كھمعناست

در عاشقانھ یحق بھ دنیرس آن یمقصود ذاتنیبنابرا است "قتیحق بھ عشق" یمعنا اگر بھ لغت لحاظ بھ "فلسفھ" كمال كھ استكامل عارفان مقام نی. و ا"ھست كھ آنچھ"بر است محض یرضا انھمو لذا معاد فلسفھ است تیواقع

برتر یمقام شود كھیم دهینام "رضوان" یقرآن درفرھنگ كھ است ھمان نیگردد و ایم ز محسوبین ینید معرفتدر یباشد، ناكامیم "ھستكھ آنچھ"از انسان یتینارضا حاصل دنیفھم بھ را عشقی. زاست شدهمحسوب از جنت

است داشتھ ذاتا رسالت فلسفھ باشد. پس تیرضا ھمان قتی، حقیروان لحاظ بھ كھ است یعیطب موجود. پس وضع كھ یزانیبم یا. و ھر فلسفھاست زبودهین یالھ یایانب رسالت نیموجود برساند و ا از وضع تیرضا را بھ تاانسان دهیگردخود منحرف یذات از ھدف در واقع كرده دعوت ی آرمان یپرستندهیو آیساز و آرمان یگریاغی را بھ انسان نوع نیا نیمشھورتر كھ است افتھی ینیضدد یطبع جیو بتدر شده خود منحرف یمذھب هاز گوھر یعنی است

آنھا. و لذا نیترینیو ضد د ھاستفلسفھ نیتریضد ھست و در واقع نیآرمانگراتر كھاست زمیماركس ھا ھمانفلسفھ رود.یز باالتر نمیومعموال از غرا ز استیھا بر غراتوده را فلسفھیھا. زفلسفھ نیپسندتر مردم

یگرائاز آخرت یانیدارند و ب ینید ی، ذاتیتپرسندهیوآ یآرمانگرائ لحاظ آرمانگرا بھ یھاگر فلسفھید یاز طرف یول مصداق یلحاظ . بھاستشده جلو انداختھ بھ یمقدار كھ ی: آخرتاز مرگ و قبل ینیزم یگرائآخرتیھستند منتھ

تی. اگر اكثردھدیم حیترج آن انیو حور یبھشت را بر شراب نیزمانیو حور ی انگور شراب كھ است امیخ فلسفھ یھافلسفھ كھ است یعیطبابند پسییم شیگرا نید بھ كھ است یاخرو بھشت بھ دنیرس یبرا ھافقطتوده

٣٣

فلسفھ نیرا. و ا زمیبرالیا لیو زمیالیكنند، مثال سوس یرویدتر پیشدو بلكھ شدت را بھمان ینیزم یآرمانگراھا توده فلسفھ ھم فقط "و.... ھستمپس كنمیم ی، بازھستم پس میگای، مھستم پس خورمیم من". زاستیغرا

وروشنفكران با سوادان جماعت كھ یرند در حالیگیبكار م و خالصانھ وراست را رك فلسفھ نیھا اتوده بلكھ ستینمنبر بھ از وجود دارند و چون یافتیو در احساس كھستا اساس نیعمال بر ھم لینااص ھاز فالسف یاریبس و بلكھ

د مورد یبطورشد یاا در جامعھیو یادر رابطھ كھ یمثال كس كھ است یعیند. طبینمایگرمید یاگونھ روند بھیمشود و یبرخوردار م یبرتر افتیو در باشد از احساسھم عشق تواند از جنسیم توجھ نیا رد كھیگیقرار م توجھ

خود در درون كھ یاكسیآورد. و یببار نم شیاز وجود برا یچندان احساس كردن یو باز دنیوخواب گر خوردنیدحضور ھمواره یزیغر یبرخوردار یشود. ولیبرخوردار میشود باز از وجود برتریم یقیحقا كشف بھ موفق

رھاند یز میغرا از اسارت جیگردد و وجود فرد رابتدریم فیو تلط افتھیاعتال یبرتر یوجودھا الشعاعدارد وتحتز ی. و اصوال غراو معرفت عشق فرمان رد، تحتیخود گ ارادهز خود را تحتیشود غرایم و فرد موفق

ابند و لذا در احساسییم داستوق شوند و حرمتیو زجر رھا م و ذلت از خفت یبرتر یوجودھا نیچنالشعاعتحترا یشوندزیضد وجود م عوامل بھ بسا مبدل خود چھ یبخود ند و گرنھینمایترمیعال یمشاركت یوجود افتیو در

"ھست كھ آنچھ" در قبال و عاشقانھ محضیرضا كھ خالص نیبا د اسیدر ق دنیھا و فلسفزجر آورند. فلسفھ یعنیكشند یو چرام و چون سئوال را بھ "ھست كھ آنچھ"را یھستند ز و مذبذب مشركا الاقلیتا كافر و باشد، ذایم

یو عال یدیتوح یمعرفت حاصل كھ "رضا" و مقام خالصنید از آنجا كھ یكنند. ولیم با خداوند جدال قتیدر حقرا یدیتوح و معرفت اخالص یخال یجا شود لذا فلسفھینم تافی یشماران جز در انگشت یدر ھردوران است

بشر یو برون یدرون یھایگرفتار ھمھ العللرا علتیكشد زیم سئوالرا بھ و شرك نفاق یعنیرا یرد و دوگانگیگیم دوگانھ فلسفھ لیدل نیھم بھ .است از ھر یرویو لذا پ ستین یانگدوگھ جز فلسف یزیچ یاو ھر فلسفھ است ذاتا

و اشد انشقاق یرا بسو ا جامعھیھا شود و فرد یدوگانگ ھدو توسعیتشد موجب كھ است یعیطب یافلسفھ یلسوفیف چیھ كھ نیھستند. و ا شدهو امتحان جیرا دو فلسفھ زمیبرالیو ل زمیالیسازد. سوس یتضادبكشاند و متالش

كند. یزندگ خودشفلسفھ براساس وانستھنت ھم خودش

معلول فلسفھ پس كھ یدوگانگ پرستش كند و ھم لید میتوح یسوتواند بھیم ھم كھ است خالص نی د نقصان ذاتا ارائھ ینید یرھائدارند و اگرشعا كافرانھ یاند ذاتمنجر شده یپرستكیالكتید بھ كھ یھائفلسفھو ھمھ است نفاق ھمان

و مالصدرا. ھگل فلسفھ مثل آنھاست كنند از نفاق

. است قرار داشتھ یفلسف یشعارھا ھمھ دررأس كھ است بوده فلسفھ یمحور و مبدا و معاد ذات نی: ا"قتیحق انیب"در لسوفیگرفید یآورد. و از طرف انیب را بھ باشد تا بتواند آن دهیرس "قتیحق"بھ اول یستیبا انسان یول

ر بودهیناپذاجتناب در فلسفھ تناقض نی. و ااست فلسفھیمقصود نھائ مثابھ بھ قتیو حق است قتیحق یجستجوخالء و نیا ستیبایو متوانستیم كھ آنچھ ی. ولاست آن ی ذات یو دوگانگ بودن یكیالكتید ازعلت یاو جنبھ است

اانی در ب صدقیعنی است "انی ب قتیحق"را پر كند تناقض دنیاز رس و تا قبل ز بطور مطلقین صدق نی. و طبعا صدق نیبود. بنابرا صادق ھم انیكامال در بتوانیم مطلق قتیحق بھ دنیبا رس را فقطیشود زینم ممكن قتیحقبھ

بسا باالتر چھ در درك البتھ كھ است لسوفی ف ی آن درك بر اساس یھر امر صادقانھ انیبیمعنا بھ عمال فقط یفلسف ابطال و صداقت شھامت كھ یزانیبم لسوفیو ف است ازصدق یگرید یقا معنایدق ابطال نیا شود كھیم باطل یبكل

ھر یقیحقا انیب مشغول ودر واقع است قتیحق یبسو یشرویپ باشد در حال خود را داشتھ یقبل افكار واعتقادات

٣٤

: باطل) است(عامھ صامت لسوفانیبا ف ناطق لسوفیف كی معنا و رازتفاوت نكتھ نی. و ھماست یچند نسب .است لسوفیر فیبا غ لسوفیفنیب فرق خود ھمان ابطال بھ . اعترافابطال نیا بھ و اعتراف "خود" یساز

ھمانطور كھ قرار داشتھ یھر نبوت در رأسو بلكھ بوده امبرانیپ ھمھ رسالت یو محور یعنصر ذات "صدق"و اما كندو بر آنیم یعنصر پافشار نیبر ا كھ یزانیبم ھم لسوفی. و فاست قرار گرفتھیبشر و وجدان اخالق در رأس

ار یبس عنصر را در فالسفھ نیا تیو محور یداریبیرود. ولید میتوح یو بسو است ینید هگوھر یدارا ستدار ایب لسوفیف كی ؟ پسھستمیبیخودـ فر ا مشغولیو میگویم راست یا براستی: آكھ نفس ثیحد نی.امیشاھد ھست یاندك. و بدور است یگرھیو از توج است یدیتوح هگوھر یتواند بود و دارایمصادق است نفس معرفت اھل كھ یزانیبم بھینھا فالسفھ نوع نیو ا است فلسفھ یعرفان هگوھر ھماننیا كھ یھمانجائ بھ یعنیاند. دهید رسیوتوح عرفان تا

.و صدقاست مربوط صدق زانیم بھ فقط كھر ندارد بلیشعر و تفس بھ یربط عرفانبودند. پس دهیرس بزرگ یایانبو وجود است ابطال حق افتنیھمانا یمعرفت لحاظبھ كمالش . كھیخودشناس یعنی نیبا خود. و ا بودن صادق یعنی

تمرا منجر بھمس تر شدنوصادق صادق یبرا و تالش ستین صدق ھست یرا تا دوگانگی. زیگانگییعنی نی. و اعدم ابطال ھمان كھ یآشكار نیگردد و ایتر آشكار میاساس یھابیاھا وفریھا و رشود و دروغیم ندهیفزا ابطالو . تا بود و نبود، واقعھاست ناطقو عارفان قیصد ھفالسف ھمھ كالم روح نی. و ااست یدوگانگ ھ عرص صدقاست ونشان است ابطال حق انیب ھا فقطصدق و كمال ستین ممكن یو باور نشودھنوز صدق دهیو فھم دهیواحد د یامر

ھا اشد سوء استفاده پرست دوگانھ یھاھ شیاندكھ روست نی. و از انیراست یو دروغھا نیدروغ یھاتی واقع دادن كالم یجادوئ ز ازقدرتین نیا انجامد كھیم یاشد رسوائ بھ البتھ توانند نمود كھیم یوعرفان یدیتوح را از معارف

از ، سوءاستفادها در غربیو عیعل یو حت و حافظ یمولواز معارف سوءاستفاده . مثلاست و صادقانھ یدیتوح در معارف كھ بود.آنچھد یتوح در عطش كھ یعتیدكتر شر از كالم سوءاستفاده ا دركشور خودمانیو چھین كالم

پرستان دوگانھ در ذھن معارف نوع نیا تا آنجا كھ معناستنیھم بھ است " اضداد وحدت" بھ موسوم پرستانگانھیاشد مثابھ بھ كھ یسازیتساو نیاند. اینمایم یرا مساو و نادرست ر و شر و درستیخ رسد كھیآنجام تا بھ

نام نیترغلط "اضداد وحدت"شود. یم فرض و امثالھم و عدالتیگانگی یبا معنا مترادف یحت است یھنذ یگمراھ تھمت نیاند و بدترنھاده پرستانگانھینیبر ا پرستاندوگانھ كھ است ینام نی. ااست و عارفان معارف نوعنیا یبرا

كھستیمعنا ن بدان است در صدق كھ ستین یكمتر از حق چیھ است در دروغكھ یحق كھ نی. مثال ااست بر آنانو متفاوت و روش دو راه بھ یدارند منتھیمقصد واحد تیبشر ھمھ كھ معناست بدان برابرند بلكھ و دروغ راست

روشنفكر و جماعت انیدر م و امروزه. یو روشنائ ظلمت ، راهوبھشت جھنم رسند: راهیم آن متضاد بھ كیستریھ یھاپندارند. استفاده یگریراتساو یگانگی كھ است شده جیار رایبس ینید اصطالح بھ روشنفكرانخاصھقا یدق یائھرمعن عارفان نیا در كالم كھ نیا . و جالباست بابت نیاز ھم و امثالھم چھیون یمولو از كالم نیو آتش

را ھر كھ كھ خداست": است مكررا آمده كھ اتیآ نیا ھمچونقرآن اتیاز آ یاریبس مثل ز داراستیرا ن ضد خودشدو یآسان بھ اتیآ دو نوع نیازا "شود.یم ا گمراهی تیھدا بخواھد خودش كند. ھر كھیم ا گمراهی تیبخواھدھدا

د یدو امر پد نیبر ھم و مشاع مشھور اشراق دو فلسفھ ھمانطور كھاست استخراج قابل اریجبر و اخت مكتب ھمانطور كھ است كفررا ھموار نكرده راه قرآن مثل یكتاب چی. و اصال ھیاسالم یھااز فرقھ یاریو بس استآمده تیو خاص تیفیك نیھم یاز در درجھیموحد ن ھفالسف . كالماست را كامالبستھ و نفاق شرك راه یرا. ول مانیا راه

گرند و تضادشانیكدیكامال ضد اند كھبوجودآمده یھا) فرقھھی(امام انیعیش انیمثال در م . ھمانطور كھراداراست

٣٥

وجوددارد كھ ییتضادھا یماما دوازده انیعیش انیباز در م كھ مینیبیا مثال می.و ار كمتر استیبس عھیر شیبا غ یاو قاعده قتیحق كی نی. ا' استیھود و نصاریو سنت و اھل یلیاسماع ھعیبا ش دتر از تضادشانیبار شد ھزاران

ار یبس یستیالیسوسیھافرقھ نی، تضاد بزمیالیباشد. مثال در سوسیم یاو فرقھ ومذھب ھر فلسفھ در بطن یذات تضاد را با خودش نیھم ھخود مشاب در بطن ھم زمیالی. خودامپراست زمیالیبا خود امپر از تضادشان دتریشد

در حال یبكل معاصر جھان خیدرتار متأسفانھ كھ است بوده فلسفھ فھیوظ نیترمھم یتضاد ذات نیا حق. دركداراستخود را اصلیز میابییم استمدارانیو س دانشمندان یھایآبدارچ درحكمرا فالسفھ و لذا امروزه است یفراموش

را مظھر سمیدگر، نازیھا چون یكسمینیبیمثال م كھ است نگونھیاند. و انموده فراموش یرا بكل مسئلھ وصورت فلسفھیگرائو ھمجنس یگریوسپر قداست و بلكھ یسارتر در بزرگوار چونیخواند و كسیم تی بشر روح زشیخ

كھ مینیبیپردازد. و بعد میم ینژادپرست نوع نیتریشقیخیو تار یانسان رسالت فیتوص ا پوپر بھیكند و یم یسرائو یتكنوكراس سیجز تقدكھ یمآبان لسوفیف شوند و ھمھیم یو اسالم ینید یروشنفكر امبرانیوپ مأمن نانیاو خدا نیاز د دم را داشتند كھ صداقت نیا الاقل امبرانشانیپكھ یندارند. در حال یگریكار د یبازنف

تضاد یستیو با یھست نیب كھ یھائاند:فلسفھنداشتھ نیبھتر از ا یتیھرگز خاص پرستدوگانھ یھانزدند.فلسفھ انداختند.

متكبر و تیو بغا یعام باف الیخ كیو بلكھ ستین لسوفینباشد ف لشمحور مسائ "تضاد"خود كھ یلسوفیفو "یبرابر"و "قتیحق" یھااز واژه از سائر فالسفھ شیب یكذاب ھفالسف نیجو. و اتفاقاچن حق نھ جو استسلطھ

ه. و كبادو رمان فسانھشوند و ایشعر مبھ رسوا شدند متوسل كنند و ھر كجا كھیم استفاده "تیانسان"خود یفلسفاصطالح بھ ھھر مقال نوشتن یبرا مآبان لسوفیف نوع نیكشند. ایمدوش و ھنر بھ یشناساسطورهخالء و شیدایپ موجب تیواقع كردن و شقھ یتضاد ودوگانگ ھستند. پرستش ینمائیس لمیف نیچند دنید محتاجدر كھ ھنر است نامشبرزخ نیا شوند و امروزهیم ساقط در آن روانشیو پ لسوفیف شود كھیمیو برھوت برزخ

انیبان یبرا طور كھشود ھمانیم كیزیمتاف نیگزینماجایس یعنیدھد. یم را ارائھ افسون نیباترینما زیس یو نف تی واقع دادن شد.طالق و مذھب و روح كیزیمتاف نیگزیدگر، ھنر جایو ھا ھگل ھمچونمدرن یتضادپرست

شود كھیم دهینام "مدرن پست فلسفھ" امروزه شد كھ یائیخولیمالمنجر بھ یپرستیستیو ن ی بر ھست معرفت انیپا"دگر، یخود ھا ا بقولیو استیپرست دوگانھ ھ فلسف مرگ نینما. و ایس ھشناسد خاصینم تیواقع "ھنر"جز

، اشیفلسفمنطق او برخالف یواقع یزندگ لیدل نیھم د و بھیفھم دگركامال وارونھیرا خود ھا "انیپا" نیا . "فلسفھ عبرت نیتردگر بزرگیبود. ھا در عصر خودش یزندگنیتریو بازار نیترطلبانھ و فرصت یزندگ نیتریقشر و بھ را منكر است كیزیمتافیبكل نخست ی. واست قرن ھفلسف نیتربكارانھیفر ھم اشوفلسفھ ماست قرن یفلسفو در است دهیرس یكیزیف ظھور و تجسم عرصھ و ھنر بھ یدرتكنولوژ كیزیمتاف روح شود كھیم یمدع ناگاه پرستش نیگزیكند جایم یگزارھیرا پایتكنولوژ پرستش تا مذھبیرد نھایگیم یبر تكنولوژ یاشكاالت خرده كھیحال

آورد و در حضور یفرود م سر سجده یناز شرو آلمانیپ یتكنولوژدر مقابل كھ است گونھنیخدا. و ا صمرخ شیشاپیگناھكار پ یھودھایرایكرد (زیم صابون بھ لیرا تبد گناهیب یھودھای كھ یاشرفتھیار پیبسیھاكوره اشفلسفھسیتدر مشغول سمیناز یھادر دانشگاه كامل و حرمت بودند) با آرامشلیكشور اسرائ و در تدارك شده

برد.یم لذت شیبود و از زندگ

٣٦

متفكر یاند. حت گشتھ وانھید یھائمذبذب بھ اندمبدلدگر افتادهیھا فلسفھ فیلط تیبغا تیسیابل دام بھ كھ یكسان ھمھ نیاز ھم یو یافكار وآرا از تذبذب یاعمده نماند و بخش مصون وسوسھ نیز از این یعتیدكترشر چون یقیصد گردد.یم زمیالیستانسیاگز در قبال شدنشو مات شیك موجب كھ است ناخودآگاه یریرپذیتأث

قرن یفلسف هدیپد نیزتریانگعبرت مسلماناندگاهیاز د ر و الاقلگید یلحاظ بھ اسالم معاصر جھان ھو اما فالسف مثل است معلم بلكھستین لسوفیبدھد ف درس فلسفھ كھ یھر كس د متذكر شد كھیبا یزیاز ھرچ قبل یھستند. ول

مثل است ز معلمیاو ن بلكھ ستین كند لزوما مسلمان را موعظھاسالم كھ یطور ھر كسا. ھمانیو جغراف حساب معلم ار بھتر از جھانیبس غرب یدر مراكزعلم یشناساسالم كھ میشاھد مثال امروزه لیدل نیھم . بھاتیو ادبخیتار معلم

یشناسدر امور اسالم تخصص یبرا یاسالم یكشورھا انیازدانشجو یاریشود و لذا بسیم داده میتعل اسالم روند.یم غرببھ

در ھمھ شانی. ااست ستمیب در قرن عیتشو خاصھ اسالم جھان لسوفیف نید معتبرتریشا یطباطبائ عالمھ جا علنا ھمانیرا دق "فلسفھ" یعنی كیالكتیبرد است یونانی تار و پودش كھ فلسفھ كھ یپندارد. در حالیم "حكمت"قا

قیدق مطالعھ نیبا كمتر یامر را ھر كس نی. ااست یدوگانگ یابد تیتثب تشیو راز موجود است هبنا شد یتضادپرستنور و كی دهیگرد فیتعر كراتبھ و در قرآن است ی قرآن خاص هواژ كی كھ "حكمت" یابد. ولیی،در مغرب فلسفھ

استواراست یگانگی و بر ذات خداست یایو اول بزرگ یایحد انب در موحد ومخلص مؤمنان در دل یدیتوح معرفتتر بی. و عجیتیو عل یو استدالل یذھنو نھ است یو اشراق یو قلب یلدن بلكھ ستین یو اكتساب یامدرسھ یو علم

زمیآلدهیا ھانیو از م و غرب شرق یھافلسفھ در مقابل یز بود. وین مشربعارف لسوفیف كی عالمھ كھ نیا و ابطال ید نفیآیم بدست زمیرئالاز فلسفھ كھ یتنھا معنائ در آثارش یشد ول زمیرئال راه ی، مدعزمیالیوماتر

. است شتنیخو بودن صادق ھمان گرانید دروغگو خواندن كھ یر.گوئیوالغ است زمیالیو ماتر زمیآلدهیا بھ یگوئ كھ میشویم برد متوجھیم یپنفس معرفت تیاھم خود بھ لیدر اواخر عمر طو تازه عالمھ كھ مینیبیمیوقتر یار دیاربسیبسنی، ایعلو و خاصھ مسلمان كی عنوان و بھ است دا كردهیپ یدیتوحو معرفت حكمت بھ لیم یگتازه میر كرد عظید نی. ادست سر دارد و دم را پشت یدیتوحاز معارف یانوسیاق كھ لسوفیمرد ف كی یبرا . آنھماست

یزیچ یرا گوئ عرفانتا آنجا كھ است خرافات نیع شود كھیر میپ ھدر عالم یشاتیگرا رمنجر بھیناپذو جبران یفلسف سخن نیبرتر یو ھجمل كی بنظر ما فقط حالنیبا ا یابد.ولیینم ھیو خف مھیقد شتر از جفر و ابجد و علومیب

) از (امامت تیوال مقام":كھ نیا د و آنینمایرا م مرحوم ر كرد آنید كل جبران كھ او است ھمانیوحك صادقانھ حكمت عنوان بھ شانیا یعیـ شیاسالم ناب تنھا كالم نیا ".استوصول قابل یھر بشر یبرا یخودـ شناس قیطر

دھد.یمنجات یپرسترا از دوگانھ فلسفھ كھ است یدر ھمان نی. افلسفھ ونھ است

تاكنون شیپ از حدود چھار قرن یعنی یاز و وپس است عھیش جھان لسوفیف نیمالصدرا آخر كھ است نیا قتیحقو تر سازد و شرحراروشن انینیشیپ ھفلسف كھ یاھ فلسف معلم كی یحت كھبل میانداشتھ یعیشلسوفیتنھا ھرگز ف نھ

مربوط یجملگ ضیف و مالمحسن یسبزوار یرداماد و مالھادیاء سازد.مید و احیمعنا نما زمانھ دھد و با زبان بسط كھ است اسالم جھان كل شاملیو خموش یموشو فرا فترت یطوالن هدور نیباشند. ایم حلقھ و ھمان دورهھمان بھ

یبدبختیجا ھم تیوضع نی. اپرداخت میخواھ آن بھ شود كھیم یاستثناء تلقكی یالھور اقبال وجود عالمھ البتھ یفكر و مكتب ذھبم نیتریذاتا ضد فلسف عیتش وخاصھ اصال اسالم كھ لحاظ نیبد ی. خوشبختیخوشبخت و ھم است

٣٧

و اسیو ق یگرشھیاند باشد و نھیمخالص مانیا آن یربنایز كھ است ی قلب و معرفت "حكمت" راصاحبیز است یونانی فلسفھشد، آفت پاك باالخره عیو تش اسالم از دامن از ھزار سال پس میعظآفت كی لحاظ نی. بدتیعل منطق

میو مفاھ نموده یتھ انیرا از م یقرآن بود و معارفجا زده یاسالم حكمت یبجا یمتماد قرون یبراخود را كھارسطو را رشد بودند كھ نا و ابنیس یو بوعل یفاراب آن سردمداران نیاز مشھورتر بودكھ نھاده خود را در آن

ھجنب بھ متوسل است یاسالم اشراق فلسفھبھ موسوم كھ ھم ھآنچ بودند. و تازه نشانده امبر اسالمیپ یبرجا بود كھیقرآن معارف در قالب افالطون مثل یایاح یبود و در جستجو افالطونیعنی ونانی تر فلسفھفیلط

یو با وح ستین یمحمد از نور یاثر در آثارشكھ است یسھرورد خیش ھم مكتب نیا یو بان یحام نیمشھورترتنھا كار لحاظنیو بد است یو سھرورد یو مفسر افكار و آثار بوعل كنندهمصرف ندارد. مالصدراھم یسرو كار

یمعنا تر ساختنظیو غل است گذشتگان نیا فلسفھیبندطبقھ داده صورت لسوفیف كی عنوان بھ كھ یدیجد د اروپا بھیعصر جدفالسفھ لیدل نیھم خوانند و بھیم زمیالیستانسیاگز نینخست یرا بان یو رو نی. و از ا"وجود"

یھائو واژه و استعاره در امثال دهیچیپ یبقدر "وجود"از یو فیتعر اند. ھر چند كھداده نشان یمالصدرا عالئق توان یاسالم ینفر ازعلما ده یحت كھ د استیترد یوز جاامر تا بھ چھار قرن نیا یدر ط كھاست یااسطورهباشند. و اگر كرده درك یوجود یھاتیواقع زبان را بھ یاز ویباشند. و اصال منظور افتھیرا آثارش كامل مطالعھ

ھیامام لسوفیف كیصدرا را مالتوانیم ار سختیبس است " ی ح امام" مسئلھ یعیش مبدأ و معاد ومحور معارف است یوآسمان یبرزخ یوالیھ كی ھمچون كامل و انسان از امام یو یرفلسفیوغ ختھیو گر جستھ فید. و توصینام

.ینیو زم یواقع یموجود و نھ

شوند و یم سیو تدر كدر در غرب یاسالمفالسفھ ھمھ كھ ستین ھودهیو ب است یونانیفكر كی یفكر مالصدرائ زبان خودرا بھ ھفالسف یستیبا شوند و مسلمانانیم یمعرف ھم مسلمانان بھ یوفارس یعرب زبان بھ یگھگاھ

ھستند. یونانیھا ذاتا فلسفھ نیرا ایند زینما فھم یونانی

سواد و اھل و خاصھ مسلمانان كھ است نیا ماسالدر جھان یفلسف یخموش ھچھارصد سال دوران نیا یو اما بدبخت یگشتند و حت غرب فرھنگ میو تسل شده یگانگیو از خودـ ب یتیھویوجود دچار ب باتمام ی اسالم فكر و معرفت

غرب بھ لمتوس مسلمانان یداریو ب نجات یبرا یاسدآبادنیالدد جمالیس چون یایو انقالب منش لسوفیمتفكر فتا ینھا شد تا آنجا كھیغرب یھاو روش و راه غرب بھ متوسل غرب از اسارت مسلمانان یرھائیبرا یعنیشد.

.گشت یو قربان آنھا غرق یفراماسون التیو درتشك دهیگرد یاروپائ یھاحكومت دست چھیباز

شد و انكار و فراموش پاك اشاز فلسفھ یبكلكارش نیتنھا ھم البتھ د كھیبخش مالصدرا صورت كھ یتنھا كار بزرگ تیاكثرشد كھ یصفو عباس شاه بواسطھ یالعمر ود مادامیتبع موجب بود كھ عیوتش د در اسالمیتقل یھمانا نف

مالصدرا كار بزرگ نی. ااست ر تروتازهمھ نیا د نھادند و ھنوزھمیید مھر تأیتبع نیز بر این دوران آن ینید یعلما ندارد. اشدرفلسفھ یجائ چیبود و ھ یو یعیش و معرفت مانیا بھ مربوط نبود و بلكھیفلسف یذاتا كار البتھ

دور یو قرآن یو علو یمحمد دا ازعرفانیشد "اسفار اربعھ"در و خاصھ اش مالصدرا در فلسفھ یعرفان طرحرا ینفس معرفت و ھر سالك تر استیوالئیتر و ھتر و محاللیز ثقین ینیو فلوطیافالطون از عرفان یحت و بلكھ است

٣٨

مثال با مطالعھ ی. و آدمیگریعیو ش یاز مسلمانشود و بلكھیم منصرف از راه یبكل اندازد كھیم یوحشت چنان بھ آثار مالصدرا. كند تا مطالعھیم یو عرفان یمسلمان شتر احساسیباثر دانتھ "یالھیكمد"

كھ دانست یونانی كالیراد لسوفیف كیدر حد توانیوجودگرا ھستند. و مالصدرا را م یغرب یھافلسفھ نیتركالیراد بھ برخاستھیاسالم از فرھنگ زبان كھ یفارس زبانبھ یحت ھو ن است گفتھ ) سخنی(عرب یاسالم زبان و طبعا

یعرب بھ كھ داشت بیعج تالش چھ كھ یطباطبائ عالمھ یوگر مكتبیشاگرد د . مثلاست بوده انیعیش تیاكثر بھ یعباس یخلفا ھمذبوحانتالش بھ ونانی آثار فلسفھ هرا عمدی. زنداشت یمخاطب عھیش در جھان كھیسد گوئیبنو تینجا اھمی. در ااست وجود داشتھ یونانیفكر ورود بھ امكان یعربزبان از درب شدند و لذا فقط ترجمھ یعرب خود را نشان كور گھگاه یازهیغربصورت فقط عیو تش تیو اسالم فكر است تیونانی بھ مربوط و ناآگاه آگاه یذات

موجبیگانگی احساس یرا حت یز است شده آنان در فلسفھ تناقض نیدتریبروزشد ملجا عا و در ھمھ است داده یفلسف نظام كی بھ مبدل یعیو ش یاسالم معرفتباشد كھ یو اصال لزوم شود. اگر بتوانیم ی دوگانگ و ابطال تشتت

لسوفیف كیمالصدرا را توانینم نی. بنابرا"وجود التاص" باشد و نھ "معرفت اصالت" مكتببراساس یستیشود با یروم یمثال موال باشد. ھمانطور كھ بوده یو علو یاسالم مانیایدارا ھر چند كھ دانست یعلو و خاصھ یاسالم یگرید فرقھ نام یباء و اجدادآ لحاظبھ ھر چند كھ دانست یـ علوی اسالم كامل لسوفیف كی توانیم لیھزاردل را بھ امامیعنی كامل وجود انسان كھ است یكس ھمان و عارف است عارف ھمانیاسالم كامل لسوفیباشد. ف یبر و نیا . كھمعرفت بواسطھ یانسان هزند قتیحقبھ دنیرس یعنی نیو ا است نموده قیو تصد درك واقع را در عالم زنده

.زھستین فلسفھ با ختم مصادف

مصداق یو براست است ستمیب در قرن یاسالمفلسفھ استثناء در جھان كی كھ میبرو یالھور اقبال و اما سراغ كی و بلكھ است مكتب صاحب لسوفیف كیشتر از یب . اقبالاست "قتیحق بھ عشق" عنوانبھ "فلسفھ" لغت یمعنا. او ھر چند افتی حاضر و فعال یرا در و جھان و غرب شرق یھااكثرفلسفھ توانیم كھ است یفلسف كامل انیجر كھ پرستحق عھیش كی را ھم امشیپ و لذاروح است قرن نیمتفكر مشھور ا نیتریعیش یول ستین عھیش كیاسما

یعلوو ظاھر و باطن یرانیا ، اقبالیعتینشاند. شر اشیاسم گاهیرا برجا مود وحقشن افتیدر یعتیدكتر شر بنامتنھا . اقبالانسان یگانگیاز خودب مسئلھیعنی است "یخودیب"و "خود" مسئلھ آثارش و لذا محور ھمھ است

زمان رابھ خودش نماند و باالخره یجا خیدر تار كھ یلسوفی. فاست جھان ستمیبدر قرن ی اسالم لیاص لسوفیف بھ بلكھ یو عرب یسیا انگلیاردو زبان بھ را نھآثارش نیترو مھم گفت سخن زمانھ زبان د و لذا بھیرسان شیخو

یروم یموالنور معرفت الشعاعتحت كھ شناختیخود را م را مخاطبیز نوشت یفارسیعنی انیعیش هعمد زبان یبود ول كامل یدر حد استاد یعرب اتیو ادب بود و درزبان ترك كھ نیبا ا یروم یموال قرار دارند. ھمانطور كھ

.نوشتیفارس را بھ آثارش

كھ است معاصر جھان خیتار بزرگ شمارفھمندگان از انگشت یكی د و اقبالیگویم سخن فھمد سادهیم كھ یكس یمعان در جھان بزرگیكاشف ی. واست یو قرآن یكامال اعتقاد حال نیو در ع شمول وانسان یجھان انشیو ب زبان

را كنار زد و در و زبان واژه حجاب جھان در كل كھ استبوده یكس نیھا بود و لذا نخستھا و واژهو فلسفھ یروم یو او راھمطراز موال است و تواضع ھیدر تق غرق كھ افتی یالھ میحك كی "چھین" چونیمخوف "ملحد "

اء و اعادهیرا اح یاسالم یجوئ حق یآبرو است نتوانستھ اقبالچون چكسی ھ مدرن یخردورز قرار داد. در جھان

٣٩

"فلسفھ" ازاستاد خود پا فراترنھاد و كل یاظلح بھ یو حت است قتیآبرو و حق نیا تنھا فرزند خلف یعتید وشرینما بھ یعتید.شرینام "وزیپف"را اكثر فالسفھ تا آنجا كھ گرفت یباد نقد و نف بھ نمودهرخ خیعمدتا در تار كھ را آنگونھ

زبانش لیدل نیھم بھ و درست است دهیرس عرفانبھ یعنیقرار دارد "فلسفھ"برتر از یمتفكر در مقام كی عنواناز ینیو دلنش یگوئدھد.سادهیر قرار میتأثرا تحت ند و آنانینشیز مین منكرانش بر دل یفھمند وحت یم را ھمھ ار نادر بودهیبس در فالسفھ كھ است یزیچ ھمان نیو ا است ینیقییمعرفت بھ انسان دنیرس ھنشان نیتربرجستھ

دهیچید پیبا ندارد. پس نیقید یگویمكھ آنچھ بھ ھم را خودشیبزند ز حرف تواند سادهینم پرستدوگانھ ن.انسااستردارد یتفس از بھین كھ ر نمود. آنچھیتفس و ھمواره داشت خود را پنھان دو جھلیو ترد تناقض تا بتوان گفت سخن یفلسف امواج نیآخر كھ ستین ھودهی. و بستینیحق چیھ معرف ھم یریتفس چیو ھ ستین یداریپا حق چیھ یدارا

شود. یابجد و جفراروپائ بھ لیرود تبدیو م است شده جیبس یشناسو زبان زبان تماما بر محورفلسفھ در غرب

ا یو است مرده بلكھ ستین انسان وبھرحال است "خودیب"را یندارد اصال وجود ندارد ز نفس و معرفت مانیا آنكھ نیا ازقرآن یریتفس هاستفاد بدون یالھور و اقبال است قرآن معارف یدھایكل ازشاه نی. ایا نباتیو است وانیح

و است فتمعر اصالت مكتب نینمود. و ا واثبات واضح اشرا در فلسفھ یو وجودشناس یشناسد انسانیكل شاه ".شناسد نابود استیخود را نم كھ یكس"د یگویمكھ است )ع(یعل مكتب

یعل . و اگر قرار باشد مكتبدانست د جھانیجدخیدر تار یعلو معرفت اءكنندهیرا اح د اقبالیبا شك بدون لحاظ نیبد بیترت نیعصرحجر. بد زبان و نھ است زمان زبان و بھ ستمیب در قرن فلسفھ نیا یبان اقبالمیبدان فلسفھ كی را ھم "وجود"بر را برتر و مقدم عمال معرفت یرا ویز دگر استیار برتر از مالصدرا وھایبس یالھور اقبال یفلسف مقام

و از است وجود برترنھاده را از حق شناخت حق كھ ز ھستین زمیحد اومان نیتریعال نیو ااست قرار داده یانیب نیترواضح گر بھیبار د كی اقبال باشد كھیم یاسالمرضا و فنا در عرفان مقام نیو ا است برگذشتھ "وجود"

او بود. ر نشدهیكب اقبالنیا یدارا اقبال چون كس چیامروز ھ تا بھ یروم یاء نمود. و از موالیواح را اثبات آن یعنیھستند یاسیھا، سلسوفیھا و ففلسفھ ھمھ ھا. و اماامروزهو زنده یزندگ لسوفیبود، ف زنده یلسوفیف

بر جوامع حاكم یاسیـ سیكیتكنولوژھا، خود نظاملسوفیو ف فلسفھ نیھستند. و مولد ا یھستندو عمال فن یاقتصادو یتكنولوژكند تا فلسفھیم متفكر حاكم یخود را بر مغزھا روح یابطرز جابرانھنظام نیا یو گوئ است جھان و كل

و كنت اگوست چون یلیگر مغز اصید متأسفانھ یابند.ولیرا در یوطن و جھان یدموكراس لیاز قب آن محصوالت بھ شد و سپسیاندیم"پول" بھ مغزھا اول ھرا ھمیبتواند از باال نظر كند ز وجود ندارد كھچھیو ن و كانت دكارت

پراگمات امروزهیھافلسفھ ھمھ لیدل نیھم . و بھجھان یمعنا فقط ھستند و آنھم یو عمل پرست و نفع یستیذاتاو گاز و برق تھا و مخابرااتیھا و مالمھیھا وببانك حساب را صورتیشند زیاندیم مدت كوتاه و منافع مصالحبھ

سال كھ یچوپانھائیبرا و از باال فقط و جامع انھیگراواقع یدنیشیا اندیگذارد. و گوینمیباق یشیدوراند یبرا یمجال در حكم امرزه ھم یچوپان نیچن البتھ كھ ر استیپذھا را ندارندامكاننھیھز نیند و ایآیشھر نم بھ سال بھ ممكن فھم نیھا از ھمفھم یومابق است یتكنولوژ شود و آن دهید فھمیبا كھ ز استیچ كی فقط .امروزهاستیمیكامروز ھنوز تا بھ كھاست نی. و ااست نیزم یرو ربشر امروز ب تیواقعكل بستر و روح یرا تكنولوژیشود زیمو شعر و استعاره اال بھ است امدهیدنیپد یكیتكنولوژ و انسان یكنولوژت تیماھ هدربار یتوجھ قابل یاثرفلسف كی

شعار.

٤٠

و خطر عدم تیدارد و اھم یامر اشارت نیابھ آثارش ھیجدا در كل كھ است بوده ید تنھا متفكریشا یعتیدكتر شر نی. بداستقرار داده تفكر و آثارش اصل یمحورھا را از جملھ نیماش یو تراژد كردهرا درك مھم نیا بھ پرداخت

شتر بھیب باب نیدگر در ایھا . اشاراتدانست قرن لسوفیفنیناتریو ب نیتریو جد نیگراتررا واقع یو یستیبا لحاظ كامال وارونھینھا آنھم ماند كھیم یفلسف حاتیوتفر یشوخ لحاظ نیكند. بدیم یرا نف وخودش آمدهدر از آب تا

نید واز ایآینم حاصل یجز پوچ یو و لذا از فلسفھ دانست ستمیب در قرن ضدفلسفھ ھفلسف یدگر را بانیھا توانیم یابد تسرنوش كھ یلسوفیآورد. ف فراھم یكالھخودش اثبات یتواند برایم یتو در تو ھر فرد و گروھ یھایپوچ

معاصر خیدرتار ینیچن نیاز چند متفكر ا یكی یعتیو شر ستین لسوفیابد فی ن تیبشركل سرنوشت نیخود را عو شھیھرگز در اند كھ یباشد. تنھا متفكر قرن متفكرانھمھ د در رأسیمنظر شا نیاز ا تشیو در جد است جھان بر عدم دال نیكنند و ایم یبا فكر خودباز شیكماب فالسفھ . ھمھوجود نداشت یایباز نیكمتر شیزندگو كل عمل

باشد در نكرده و مسلم واضح یرا با تكنولوژ فشیتكل كھ یكسباشد. امروزهیم شانیآنھا درباورھا نیقیز ین روانشیپ و ھمھ است چھیباز شیاھاادعباشد و ھمھ داشتھ یتیوجد نیقیباور و نیتواند كمترینم یموردچیھ

ر كور و یاسھود، در عملی باشد چھ مسلمان ، چھیشرق باشد چھ یغرب ، چھالمذھبباشد و چھ یمذھب ، چھچھیباز ستا نیبر سر ا رود. و دعواھا فقطیم یواحد تیغاو بھ مبتالست یھمگان وضع و بھ است یتكنولوژ كر افسون

پولدارتر باشد. یعنیباشد سیرئ یكس چھ كھ

است نیمتد یانسان ھم سازد كھیتر مكینزدیتكنولوژ تیاز ماھ غفلت ھفاجع ما را بھ نشیبھتر از نوع نمونھ كی علم د كھیمعتقد گردھد كیرس یجائ تا بھینھا كارش ی! ویمطھر ، مرحومیشناساسالمو قیتحقاھل و ھم یجد ھمو یبشر در نزد عامھ امروزه كھ است بوده یو فنون علومھمان حق یایخدا و اول امبرانی پ یالھ و حكمت یلدن

و اتیاضیو ر یشناسوروان و نجوم یو پزشك و فلسفھ یمیو ش كیزیف قرار دارد ھمچونگوناگون دانشمنداندر شانی. ااست رفتھ ذكرش در قرآن كھ دانست "روح علم" اروپا راھمان یشناسروان كھ یجائ وتر و... تایكامپ

و ھم و اخالق نید متعھد بھ بود ھمیآزاد مجاھد راه منحصر بفرد بود ھم ی، انسانعھیو ش یاسالم تیروحانانیم .مدرنبا مكاتب یر و ھنر و آشنایو تفس و عرفان فلسفھ اھل و ھم استیس اھلو ھم زمانھ علوم تیدر اكثر محقق

تیواقع از باال بر كل ینگرش ، او راامكانو محصوالتش مدرن و علوم یتكنولوژ افسون احوال نیا و با ھمھ كھی. در حالداشت حصور نگھم یاسیـ سی اخالق یو دمدم روزمره و مسائلاتید نداد و در جزئیجد و جھان انسان هشكنند آداب نگران فقط یبود و تیبشرو روح و اخالق نید و كل انسان كل دنیبلع در حال یتكنولوژ یاژدھا تر از روزقبلالعالج د ھر روز اوضاعیدیرا میز رفتیفرو م تیبود و لذاروزبروز در عصب یاسیو س یاخالق

نیاز چن ھم عالمھ مرحوم شود كھیم معلوم شودپسیم محسوب یطباطبائ شاگرد عالمھ نیترنخبھ نشایشود. ایمدر كھ است روشن فشانیتكلھم یمطھر مرحوم شاگردان بیترت نی. بداست بوده محروم وجامع انھیگراواقع نگرش

خود و بلكھ غرب بھ را توسل رانیو ا و انقالب اسالم نجات راه تنھاكھ است دكتر سروش نیھم یكیآنھا رأس ینید و معرفت نگرش بھ . وبعد كھیدموكراس از جملھ و محصوالتش یتكنولوژ ھسرچشم بھ یعنیداند یكامیآمر

را باز قرآن یھرگز ال كھ یگوئ شانیرا ایز است رانیو بست یازپا خانھ شود كھیم شود معلوم رجوع شانیا معرفت كھ مینیبی. میزیو خونر سمیو مولدفاش است كور و خطرناك تیعصب كی "مانیا" كھ باشد معتقد استنكرده

كی یوتكنولوژ "روح" نیب شانیا و تذبذب ی. سرگردانسروش یتا آقا تر استیتر واسالمینیار دیبس بوش یآقابارز یژگیاز و و تذبذب یسرگردان نی. استین شانیا فقطو مختص است تیبشر كل ھعام و نفاق یشانید و پریترد

٤١

یزتر و انفجاریانگدترو فاجعھیار شدیتر بسینید در جوامع كھ امروز است جھان ملل یو فكر یاسیسرھبران ھمھ نیو تكو نیتدو محتاج یاضطرار یبطرز امروزه كھ است یاتنھافلسفھ "یتكنولوژ ھفلسف" یعنی. است دهیگرد

و سئوال را با چشم یتكنولوژكالبد و روح كل كھ ستین آن و صداقت و شھامت آن یارایرا یكس یو گوئاست مثل ی. انسانھائسیو تجسد ابل تیخود تمام باشد در واقع رفتھر سئوالیز خود خدا بھ كھ ید بنگرد، گوئیتردو تذبذب نیا حاصل یجملگ خودمانیداخل نظام مثل یاو درمانده دوگانھ ستمیو س طالبان مثل یونظامھائ الدنبن

چ ی. تكنولوژیتكنولوژ تیماھ بھ ینید یاز پاسخ رفتنو طفره است یبیو خودـ فر غفلت مده، از كجاآستیذاتاو و ساده واضح پاسخ برد؟ بدونیكجا مرا بھ تیرود و بشریكجا م قرار دارد و بھ راھش یدر كجا نكیو ا است لسوفیانجامد.فیم مضاعف یاو فاجعھ مضاعف یبیفر بھ كھ نیندارد اال ا یپاسخسئوال چی، ھسئوال نیا بھ یقطع گرند. سفسطھ یشد و ما بقیندیر بام نیا بھ كھ است یكس

و محل است را در خود محصور نمودهیبشر تیو واقع تیبشر كل كھ است یظرف آن ، امروزهیرا تكنولوژیزز یون است فلسفھ رسالت اگر ھمان تی واقع حق و شناخت یشناستیواقع كل. پساست دهیظھور اشد اضداد گرد

.ی تكنولوژ لسوفیف یعنی لسوفیف اضداد، پس نیا ینگگای حق درك

٤٢

:شاعر

نیشعارھا چن نیا هدھد و گوھریرا شعار م"وجود" یعنیدھد. یشعار م كھ یكس یعنی و جامع ساده زبان شاعر بھ یھا و آثارفلسفاز فلسفھ یاریمثال بس. است گوناگون شعار دادن ابزار و روش. و البتھ"افتید وجود یبا": است

شعر و شعار یداستان اتیادب و سارتر. كل چھیون و ماركس افالطون فلسفھ شوند مثلیم شعر و شعار محسوبز یو ن استشاعر و شعاردھنده كیز ین یاخالق . ھر مبلغطور استنیز ھمینما نیبر سحاكم شود. روحیم محسوب

دارند شھرت نام نیا شوند و بھیم دهینام "شاعر"بطور مشخص كھ . و اما آنانیاسیتمدار و رھبر ساسیھر سمستمر در یگوئعنصرخالصھ نید باشد. ایو مختصر و مف و كوتاه خالصھ كنند شعارشانیمیسع ھستند كھ یكسان د جھانیجد خیدر تار ھا ھملسوفیھا و ففلسفھ یو حت ستاشعرھا و شعارھا رشد كرده انواع در ھمھ خیتار طولمستمرا ھم یداستان اتی. ادبچھین دھندمثل ارائھ میقصار و آفورس كلمات اصطالح كنند و بھ یگوئدهیكنند گزیمیسعدر حد داستانكی دانند تا آنجا كھیم كوتاه را داستان یداستان اتیادب نیولذا بھتر است رفتھ یگوئخالصھ یسو بھ انیبان ھر چند كھ است مدرن پست اتیادب بھ موسوم شودكھیم خالصھ كوتاه پاراگراف كی یا حت یو صفحھ كی

یبسو یھنر ز كمالینما نیسھ در عرص ی. حت یسعد اند، مثلبوده یرانیا و خاصھ یشرق مانیحك مكتبنیا نینخستدو یكی یچند ساعت یھاموعظھ یگر بجایز دین یاسیس غاتیتبلھ رود. در عرصیھا ملمیف نیتركوتاه ساختن

یھفتاد من یمثنو یو مولو یوفردوس لیرژیھومر و و مثل یگر كسید ھاستمدت كند. ھمانطور كھیم تیكفاجملھگردد. یتر متر شودكوتاهلیطو كھ نیا یابد و بجاییم شینثر گرا یز بسوین یخود شعرتخصص كھ نید. و ایسراینم

یشود ولیم داده نسبت و غرب سمیمدرن عرصھ شعر و شعارظاھرا بھ یساز ھا در كوتاهبدعت نیا ھمھ ھرچند كھشعر انیرا از بان یعبدهللا انصارخواجھتوانی. مثال مبرخوردار است ھزار سالھ یاما از سابقھ یعرفاناتیدر ادب

را. و چخوف پووگوگول نھ دانست كوتاه داستان انیرا از بان یاسعدیبودلر و رمبو را. و و نھ نو دانست

نیتردهو نفوذكنن نیترو جذاب نیترفی! و شعر،لطامر كردن یعنی . شعار دادناست شعار دادن روش نیشعر، بھتر ھیو قافو گوارا نمود. نظم و نرم نیریش شاعرانھ انیبا ب توانیز را میو ت تلخ قی. مثالحقااست امر كردن روش

و عناصر است دادن از دست خود را در حال كھنارزش جیبتدر كھ است لیتبد نیو عناصر ا از عوامل یكی فقط دارند كھ بھمراه رونیرا درب یكیتكنولوژ هژیو یھاجلوه ھمچون یترینیع ھنشان شوند كھیمآن نیگزیجا یمحتوائ

تر ار جذابیبس ماركس یپوشانند. اگر شعر و شعار فلسفیم عملخود لباس رسالت نما بھیو س یقیموس یھمكار بھو یو فن یو علم ینیع یھاحجت ماركسھ فاضل ھنیمد كھ است لیدل نیا بھ است آن یافالطون ھتر از مشابکمحر و

بودن موزون فقط و نھ است آن میمفاھ بودن یبصر لیدل بھ ھم اشعار حافظ میعظھ دارد. جاذب رونیدر ب یابزارحد تفكر نیتریاز عال یكی كھ یعرب ابن ھ. مثال چرافلسفتر استار موزونیبس یاشعار سعد . و گرنھاشعارش شاگرد او بحسابكھ یمولو یباشد ول داشتھ تیدر بشر یو نفوذ حركت نیكمتر نتوانستبشر است خیتار شاعرانھ

.د، توانستیآیم

ھستند. و سپاه ثروتیو ب و تخت تاجی ب شاھانھ مثاب ، بھو ھنرمندان سندگانیو نو ندگانیگو عموم یعنی، شاعرانرا بر حكم شاعرانھ كھیاند و كسانبوده شاعر مشرب ھمانا شاھان خیتار انیفرمانروا نیمقتدرتركھ میدانیز میو ن

مورد نیاز ا معروف یھائتلر نمونھیو ھ ننی، لعباس، شاهر،ناپلئونیكب ، كوروشیآورند. اسكندر مقدونیم زبان باشند.یم

٤٣

قرن ربع در مدت بود كھ آن بودن یو شعاریشعر همعجز نیز ھمین قرآن اتیآ یو بشر یظاھر یھااز جنبھ یكیبرسد. یجھانیاسلطھ بھ عرب یبدو لھیقب كید آورد و یرا پد در جھان یاسیس وقدرت تمدن نیتربزرگ توانست

.است بوده گفتن سخنشعرگونھ نیز ھمین عیعل بالغت قدرت یھااز جنبھ یكی

: فیلط ی؟ شعار! امرستیشعر چ یكنند. براستیمانند و اثرمیم یباق تیبشر در اذھان اند كھشعرگونھ سخنان فقط روح بھ یھر شعر یعنی!تیو معنو تیروحان یعنی؟ چھ یعنی د. لطافتیآیشعر و شعار درم بصورتی ھر امر لطافت

ا یشعر و تیب كی مثال بواسطھ لیدل نیھم او. بھ و تن ذھن بھ راند ونھیم فرمان دلش كند بھیخود امر م مخاطب یكس توانینم ھم یماد و امكاناتو پول ثروت یائیبا در ینمود ول مردن را مشتاق یا ملتید فر توانیشعار م كی

.ساخت خطر كوچك كی را مشتاق

آرمانگر است سازد و لذا یم را مخاطب و روح .و دللطف زبان كند بھیم محال یدیبا امر بھ یعنی شاعر ذاتا ی،بسوروح ی، بسوكیزیمتاف یناكجاآباد، بسو ی، بسومحال یاندهیآ یآوردبسویدر م حركت خود را بھ مخاطبان

نیا است و شجاع قدرتمند و مؤمن یو دل وزنده خالق یروح یخود دارا كھ یزانیم . و شاعر بھفنا ی، بسومطلق آورد.یدر م جنبشسازد و بھی برتر م ی خود فرستد و آنھا را صاحبیم نیسائر شھیواند جان اعماق امر را بھ

شوند و یم زدهو دل یقلب یعنیشوند. یمیكند و انقالبیم خود و افسونیآنھا را ب یخودسنت آن ھم یلحاظ و بھز ین یامبریھر پاست شاعرانھ جنبش كی یا اجتماعی یاز فرد ، اعمیكنند. ھر انقالبیمانیخود طغ تیتمام ھیبرعل

حد شعر و نیتریعال ، در حكمی بشر منطق لحاظ شود بھیمدهینام یوح كھ باشد و آنچھیم عیو بد شاعر بزرگ كی از زبان كھ را شعرخدا دانست یوح توانیم نیشعائر ھستند. بنابرا یھا جملگعتیز شعور. شریون شعار است

تر و كامل ناخودآگاه نیا جوشد و ھر چھیشاعر م دارد واز ناخودآگاه یكیزیمتاف یشود. شعر، ذاتیم یامبر جاریپشاعر نباشد و از یو آگاھ شعردر اراده كھ یزانیمبھ یعنی. تر استكینزد یوح قتیحق تر باشد بھھعالبدایتر وفیآن

كھ گر ھر چھید یانیب كند. بھیدتر نفوذ میبشر شد و ادراك باشد دراراده اشو اراده و حافظھ درك یفراسودھد. یر قرار میتأث دتر تحتیبشر راشد و منطق تر استو نفوذكننده تر استتر باشد شاعرانھیمنطق فوقیكالم

دتر یبشرشد ذھن یعنیافتد یتر مو مقبول تر باشد شعورزاتر استمحال یشعاركھ ھر چھ یعنی. تر استبرحق یعنیكند. ید میبشر تول و عمل هرا در اراد یشتریبشود و قوتیم میتسل آن تر بھبشر راحت گردد و تنیم شیرایپذو امیر خیا مثالتعبی؟ آا عالمانھی است شتر شاعرانھیب یھست ا جھانیخود خدا باشد. آشاعر ازل رسد كھینظر مبھ

؟شتنیو ان وتونیر نیا تعبی تر استنیتر ودلنشمقبول انسان یبرا یھست از جھان لكھیو ر حافظ

را شیزندگ تواند كلیم كھ است تابا خرافھیبشر نھا یول است "خرافھ" در نزد بشر دارد و آن ھم یگرید شعر نام .شتنیان تیو نسب وفیمندل با جدول سازد نھتحمل و قابل ھیخود توج یبرا

كھ معناست بدان نی. و ایوینا دی ینیاز د. اعمیھر شعر و شعار یذات امیو پ روح نستیا "ابد!ید وجود یبا انسان"د. ینما و باور واحساس ا دركیدن نیو در ھم نكیا ھم یستیرا با وجود جاودانھ نیایعنی "شود. د جاودانھیبا انسان"

دھند.یم ، ارائھوضع نیا بھ دنیرس یبرا كھ استیھائھا و روشحل و تضاد شعرھا و شعارھا در راه و تفاوترا كند انسانیم یراسعیدارد ز شاعرانھ یو ذات از شعار است ینوع ھم علم كھ مینیبیم میكناگر دقت بیترت نیبد

را رسالت نیھم ھم یبدھد. تكنولوژ انسان را بھ احساس نیایلحظات یبرا سازد و الاقل جاودانھ نیزم یبر رو

٤٤

ندارد، یتیماھ نیجز ا ھم استیس جھان. كلاست د آمدهیپد یامر ذات نیبر ھم یپرست مو عل یپرست یدارد.تكنولوژ ز.یھا نیدموكراس

واسطھ چیھیب باش جاودانھ انسان یا "!باشجاودانھ انسان یا"د: یبگو كھ است دا شدهیپ یا ھنوز شاعریآ یولو مھراسچیھ ، پسیھست خود جاودانھ یتو بخود انسان ی: اكھ نیشعار ا نیبرتراز ا . و بلكھیو ابزار لیو دل

و یآور جاودانگامیپ امبرانیرا پی. زاست بودهامبرانیپ شعار ھمھ نی. او زورمزن مكن و جان مكش رنج چیھمظھر شوند كھیمیخود خدا منتھ تا بھینھا اند كھجاودانھ گاهیھر دو جا و دوزخ اند.بھشتبوده از مرگ پس اتیح

و باور اتصال العللعلت نیا بھ كھ . و آناست یھر شعر وشعار العللخدا علت . پساست یجاودانگ و ذات نیا بھ نسبت كھ یوشعاردھندگان باشد. و اما شاعرانیتر منفوذكننده و شعارش داردشاعرتر است یدتریشد

و اصال خود است چگونھ در مردم منكر و عدو ھستند اثرشانو بلكھ گانھیشعر و شعار خود ب العللعلت ھستند؟ یموجودچگونھ

و را شدت زند و آنیم بشر دامن یھایدوگانگو بھ انسانھاست نیترو شاعر دوگانھ است دوگانھ یموجود انسان هبزرگند وآشكاركنند نانی، تضاد آفربزرگ كشاند. شاعرانیم یتضاد و فروپاش تیغادھد و بھیم و اوج وسعت انسان یو ھست اتیح ر را در ذاتیناپذیوتضاد آشت یدوگانگ نیا . تا آنجا كھانسان یوجود یتضادھا عظمتو و صفات حاالتو ھمھ در انسان دـ عدموجو یگانگیو وحدت ھمان یو نھائ یتضاد ذاتنیا سازد. كھیم واضح .است یانسان یھاارزش

كند و ید میو تشد انیو تضاد را ع فاصلھ نیگراید یزبان اندازد و بھیو تضاد م فاصلھ یستیو با یھست نیشاعر بو اتیح یشاعر، تراژدیلحاظ . بھمخاطبان درآوردن جنبش و بھ است و روح در قلب انقالببرپا ساختن ھمان نیا

نجات وضع نیكند تا خود را از ایم را دعوت سازد و انسانیآشكارم وجود و عدم نیرا در مرز ب انسان یھست نید عیرا برگز ھر كدام البتھ ندكھیرا برگز یكی و نبودن بودن نیب یعنی وجود و عدم نیب یعنیكند كسرهیدھد و

و انتخاب انقالب نیا ابد. كھییرا م تیبقا و ابد در آن ند كھیتواندفنا را برگزیم فقط انسان ز البتھیو ن ستیگرید تینجا وضعی. در اگر استید ینوعبھ عالم یو برا نوع كی بھ یعام یباشد. برایم ینوع بھ یدرھر فرد و گروھ

واقعھ نیگر اید جو را در طرف حق عارف كی تیو وضع كطرفیرا در گذشتھ ز جانو ا یمبارز انقالب كی : سلمانكیو چر یبشر حضوردارند: صوف ھر دو نوع نیا شاعر بزرگ كی موافقان كرد. در صف دركتوانیم

گرا. برونی گرا و انقالب درون یو ابوذر: انقالب یفارس

یعنی. است یھست ھمان یستیبا ند كھیبیمیتضاد و فروپاش نیا در اوج ناگاه بھ كھ است یسك شاعر كامل یول ابد.ییم وجود را در عدم یعنی: موحد! است عارف نید باشد. و ایبا كھاست ھمان ھست كھ آنچھ

تیبغا یو دچار وجود است و عمل حرف نیادبو مظھر اشد تض آدمھاست نیترشاعر متناقض كھ مینیبیم نیبنابرا برزخ نیدر ا را از سقوط یتواند ویم كھ است عنصر صدق فقط ی! ولیستیو با یھستنیب باشد: برزخیم یبرزخاز شیكند و بو انكار ن پنھان وتضاد را در وجود خودش یدوگانگ نیا كھ نیا یعنیبرساند. یگانگی دھد و بھ نجات

و چھ یفلسف ،چھیشعار باشد چھ یظاھر شعر بھ چھ كالم نیقرار دھد. ا كالمش رامخاطب خودش یھر كسو كند دچار نفاقی' میرد و خود را مستثنیگیم فاصلھصدق نیاز ا كھ یزانیم بھ ی. ولیاسیو س ینیو د یاخالق

٤٥

ونیمعاصر و انقالب یازشعرا یاریبس كند مثلیم سقوط وجودش گردد و در چاهیم یبیفرومردم یبیو خودفر دروغ، در اخالق و معلم لسوفیشاعر و ف كی عنوان بھ یرازیش .حافظیاسیو س یفكر و رھبران اخالق نیو معلم

.روست نیاز ھم یبشر یگروھھار ھمھد یو كالم یو جادو قرار دارد و قدرت جھان شاعران نیترقیصدرأس

ا عدو استیھا را منكر را وخداوند را و نبوت كیزیمتاف یعنیخود یشعر و شاعر و منبع علت كھ یو اما شاعر وانھیود منافق یشاعر یعنیباشد یم ضد شعر و شعار خودش یشاعر یعنیشعور قراردارد خالف در سمت یعنی

و عذاب یو رسوائ جنون نیا ادھا. و سپسیاعتیرود و بسوی آشكار م و جنون و عذاب یرسوائ سمت و بھ است ضد شعور. منابعشود از جانبیم بشینص ھم یبسا جوائز آورد و چھیخود م نبوغ حسابخود را بھ یگوزهیو در

از نبوتش در قبال كھ است یامبریپ مثل یادرجھقا بھیكند دقیم شتیامرار مع شعر و شعارش قیاز طر كھ یشاعر خورد و ھر معلمیرام ھنرش نان كھ یھر ھنرمند رد، مثلیگیم موعظھ حق كھ ینید واعظرد. مثلیبگ حقوق مردم

و و خفت ذلت شوند و در اوجیبرخوردار م جھان نیھادر ھمسرنوشت نیاز بدتر یكسان نی. چنتیو معنو اخالق از بابت كھ است یكس تواند كرد ومثلیم بخودش یانسان كھ است یانتیخ نیتربزرگ نیروند. ایماز جھان یرسوائ

فضل بھ موسوم كھ است یخودـ فروش نوع نیدتریپل نیكند. اكسب و مقام بخورد و نام نان نماز خواندنش باشد.یمیفروش

خود استوار و حاضر و ناظر باشد و براصل كھ یشعور برتر در صورت و محرك از شعور است شعر از ھر نوعشرا ذھنكھ است یقلب و جوشش است مؤمنان شعور مختص یقرآن نشود.در فرھنگ و تجارت انیدر بازار دچار نس

در شھیشعر ر نی. ایو متق و پاك نیمتد زانیمو بھمان است دل اھل و شاعر، عاشق رد. پسیگیم فرمان تحت یجاودانگ زد وحس یانگیرا برم صداقت بھ و شوق است بخش یو زندگ یدارد و روحانبیغ و عالم و اشراق یوح

دھد و یم نشان را در آسمان نیزم یعنیسازد. ی،مھست كھ آنچھ نید باشد را عیبا كھ كند و آنچھیم را زنده شعور منقطع ھندھد ازسرچشم ابد و نشانین گانھیرا یستیو با یھست كھ یابد. شعرییمكیزیرا در ف كیزیمتاف شود.یاوم شاعر و مخاطبان یگمراھ و باعث دهیگرد

و نھ و شعاردھنده شعرگونھ یاز كتابھا یكیعنوان بھ قرآن كتاب موجود است در جھان كھ یادب متون ھمھ انیاز مو زبان وبھ یبشر كالمش . بھرحالاست و ناب مطلق یشعرھا و شعار نیتر،كاملیآسمان كتاب كی عنوان بھ

رد یگیقرار م ترسبھتر در دس قیحقا كتاب نیا بودنی. در بشراست شده بشر ارائھ كی و بواسطھ بشر است منطق . قرآناست ھمھ بشرمثل كی امبر ھمیپ كھ است د شدهیمكررا تأك در خود قرآن .ھمانطور كھآن بودن یتا در الھ كتاب نیدر ا كیزیو متاف آخرت و كل خداست ھمان "خود"و استیستیبا ھمان یھست در آن كھ است یتنھا كتاب

بود كھ یشاعر نینخست . ومحمدصاستیدر نزد خود او حاضر و مھ یھر فرد و گروھ و حق نقد وحاضر استگفتند یمبود. و منكرانش گانھی یعنیشعر خود بود هخود اسو یعنیبود وجودخودش ھمان بطور كامل شیشعارھا

خود یگفتند ولیم . آنھا راستاست فتھھنر را فراگر نیا بزرگ یدر نزد استاد كھ است یاو شاعر زبردست یمستاهیس شعربحال سرودن در حال ی. وگفتیم سخن یبا و در دلش استاد ھماناخداوند بود كھ دانستند و آنینم رئال یبود. و یھست ھمان اشیستیرا بایافتاد زیم و لكلا بھ یازین شعر گفتن یبود و لذا برا ستیشاعرواقعا دھد. بید و فریبگو تا بتواند بھتر دروغ نداشتو بنگ ونیاف

٤٦

، قرآن لیدل نیھم بھ . و درستستیز نیچنآگر ید ا الاقلیشود و یم برسد ضد خودش كمال بھ چون یزیھر چ برسددگر كالم كمال بھ چون . و سخنستین برسد دگر فلسفھ كمال بھ چون فلسفھطور كھگر شعر نبود. ھمانید .است یخموش بلكھ ستین

شاعرند. ولیشعارم ھمھ كھ معناست نید بدیگوینم راست یكس كھ مینیبیم یوقت مشخصا آنكھ یدھند و ذاتا شیعارھادر اشعار وش نكھیمگر ا است دهیبرگز حرفھ عنوان را بھ یدروغگوئشود در واقعیم دهینام "شاعر"

.نیدروغ یھاتیباشد و واقع نیراست انگردروغیب یعنید یگویم دروغ د كھیبگو وضوح جا علنا بھھمھ

یتر طعیسر شاعر ھر چھ كی یقیحق . لذارسالتستین ممكن جز دروغ یزیچ كالم در عرصھ یستیو با یھست نیب .است یرواقعیو غ است دروغ ذاتش كھ یا، فاصلھاستفاصلھ نیا نمودن قیطر

و و عرفان فلسفھ را لباس یو ماد روزمرهیرا دروغھایانند زیدروغگو نیترو لذا محبوب نیتربزرگ شاعران از منشأ شعورنددر حكم منقطع یشاعران كھ نگونھی ا شاعران نیپوشانند بنابرایمو آرمان كیزیو متاف عشق

خدا امبرانیو پ نیخود را در تضاد با د تیموجود. و لذا ھموارهنیدروغ امبرانیھستند: پ "دروغ" مبرانایپ ی نقد را نف یھست كھاست آن كفرشان نیدانند. منشأ ایم خود را نبرد با آن یمحور یازرسالتھا یكیابند و ییم شاعران نیا ھنر و فن . و لذا تمامو آرمان ندهیآ بھ یعنیسازند یممحول است عدم ھمان كھ یستیبا كنند و بھیم

و تشابھ ھستند و عاشق پرستمثالشاعران نی. اتیواقع یبرجا افسانھ و قراردادن است افسانھ بھ تیواقعلیتبدندارد یزیا گریقرار دارد و از ر قلمرو دروغ در "د باشدینطور نبایا"د یگویم. آنكھسیابل باشند ھمچونیم اسیق

نیا د. و مصداقیآیدرم از آب نیضد دیباشد بزود نید اھل دا ھمیفعال شد و ھر چند كھ شعور استیب یوشاعرآنھا را نكنند. و جزگمراھایستند و نمین كھ ند آنچھیگویھستند و م سرگردان یقومشاعران": كھ است قرآن كالم

سازند و خداوند را مستمرا بھ و خود را منقلب نموده ندتوبھیمبتال آن بھ كھ یاز ستم كھ نیند. اال اینماینم یرویپ "اد آورند.ی

یگاد دوگانیدھد و بن ابد و نشانی نقد ب یھستنیرا در ع ستنیبا كمال توانست كھ ر جھانیاخ شاعر ھزاره نیتركاملرا شعار نقد تی. او واقعاست از شعور فرارونده یكرانیب انوسیاق یبان كھ است یرومیرا براندازد موال و دروغ

است یشعر و شعار و شعور بشر شد.موالنا كمال انیبر او ع یزیتبر شمس وجود مراد و محبوبش از درب داد كھ و پرونده است اندهینماو كمال تمام ز بھیرا ن نید و حق است افتھی) (شمس انسان كی كیزیرا درف كیزیمتاف كمال كھ

.است ز بستھیرا ن و اسطوره استعاره

كشاند یم "یستیبا" یرا بسو مخاطب كھ استیھر شاعر یذات سئوال نی: ا"؟یھست یراض ھست كھ ا از آنچھیآ" االهللا نخواند بھیاگر بسو یول است ینید یو ذاتا دعوت است "الالھ"بر دعوت نیع نی.و اتیاقعو ینف یبسو یعنی

اشعار بزرگ حضور دارد و لذا ھمھ یھر شعر و شاعردر ذات میتضاد عظ نیشود. ایم ینیضد د شدت ھمان .ز ھستین ینیضدد استینید كھ شدت بھمان

٤٧

:دانشمند

) یآھن (آدم روبات كیشود، یم دانشمندمحسوب كیخود ھنوب بھ یھر فرد متمدن كھ ، و امروزهیر دانشمندھ است دنظر شدهیدچارتجد یبكل نیشیپ یھادر دھھ د روباتیمراكز تول ھیاول یھاپروژهلیدل نیھم . بھاست عاشق

و عشق یمدع ی. روباتھاكیونیب یھاھستند، آدم د آمدنیپدخود در حال یبخود یترمتیق ارزان یرا روباتھایز ؟است یمعنائ چھ بھ مدرن پست یایخولیمال نی.اتیانسان

ابد؟ییرا م یگرید كی؟كداماست انسان یدر جستجو ا علمی است علم یدر جستجو ا انسانیآ

نیتریز در اساسین فنون نیھم . تازهعلوم نھاست د فنونیآیبشر م بدست تجربھ و و محاسبات آزمون بھ كھ آنچھ شود. و بشر قبالدر ذھنشیآزمونگر آشكار م ر دستانیو در ز دگانید در مقابل ناگاهخود و بھ یبخود شیھاجنبھ

كھ چندم ھو درج یو جزئ یار سطحیال در امور بسباشدا افتھی دست آن بھ و سپس نكرده یرا طراح یاختراع چیھ چیھیو ب یو آنیتماما بطور اتفاق یعلم یو مبان اصول ھو خاص علوم یدارد. ول مدت اركوتاهیعموما بس یكاربردو تی، نسبكینامیو ترمود كیمكان نیادیبن نی، قوانجاذبھ. قانوناست زده بشر برق در ذھن ناگاه بھ یذھن سابقھ

از جنسیاند و دقداده رخ نگونھیا یجملگامثالھم یاز ورا یھمگ ھیپا علوم یاند.مبانبوده یبیغ یو وح الھام قا یآسمان كتب . مثلاست لیر و تبدیر و تعمیتفس یاند. و مابقبشر آمدهذھن بھ یبشر و محاسبات و اراده یآگاھ. است شده یمنتھ اصول و مسخ فیوتحر لیتبد معموال بھ كھ از آن یثانو یو معان احكام ر و استخراجیسوتف

.است زآمدهین بر سر علم وضع نیھم مشابھ

د یپد نو فنو علوم جیھا بتدریباز نیا نیخود. درح طیمح یایبا اش است كردن یباز بشر است هدر اراد كھ آنچھ: استاو بوده یھایباز محصول یبشر و تمدن یو تكنولوژ دانش كل كھ گفتتوانیگر مید زبان . بھاست آمده

در خدمت ھم یباز نیاز ا حاصلو فنون علوم لذا كل است بوده یبرباز ھیاول تین ! و چونیباز اسباب اساساھر ھا.ھمانطور كھیبازاسباب نیبر سر ا یدعوا . و سپساست تر بودهكنندهتر وسرگرمهدیچیپ یھایبازد اسبابیتول .است بوده یو شوخ یبازكی اولش یرسد و ھر جنگیدعوا م بھ آخرش یایباز

نیاند و با ابوده متفكران نیتریجد نید انیبانطور كھاند. ھمانبوده گرانیباز نیتریجد علم انیبان كھ است یھیبداصال یاز باز كھی، انسانیجد انسان یعنیمتفكر نداد. انسان رخ فكرشان یـ معلولو علتتكامل در ادامھ یوح حال

بھ مھ یعلم مكاشفات ھمانطور كھ است آدمھا رفتھ نوعنیا سراغ یبیغ و مكاشفھ یو وح نید و دیآینم خوشش رفتھ یكمتر تیبا جدیگرانیباز سراغ ھم یفن . و اختراعاتگرانیباز نیتریجد یول است رفتھگرانیباز سراغدانشمند در كی . پسگرانید یھایبازھا و اسبابیباز هكننداند،مصرفكنندهمصرف فقط گرانیباز ی. و ما بقاست یو تراژد فاجعھ كی یشوخ یشوخ كھی. آدماست خطرناك تیبغا یگریباز یعنی ھاستكنندهیباز نیتریجد جرگھ. و یباز روسیوو یباز موشك ھا ھستند مثلیباز نیترخطرناك یبان دانشمندان یعنی.شتنیان كند مثلیبرپا م میعظ

خدا مشغول كھ یكسان یعنیستند ین گرانیباز نوع نیایمشتر انیو اقتدارگرا شاھان اندازه بھ كس چیھ نیبنابرا ید و اجرایجد یھایباز ابداعیبرا ھم خرند و دانشمندانیرا م كنند دانشمندانیم یخدا را باز ھستند ونقش یباز

مستمرا عصر اتم رانگیباز نیا امروزه ازمندند. تا آنجا كھینقدرت صاحبان و امكانات پول ھا بھیباز نیا

٤٨

بھ د مبدلیشوند و عصر جدیمتحد مبا ھم و جنگ یباز كھ است گونھ نیشوند. و ایم دهیدزد قدرت صاحبانتوسط نیاز اگردان كی یھر حكومت سیرئ كھ نیو ا است اتحاد دانشمند و شاه حاصلشود كھیم "یبازجنگ" دوران

قرار دارند. پرده گر در پسیددارد و دھھا گردان ھمراه بھ نھیكاب یاعضا عنوانرا ب دانشمندان

و یبیغ موجودات شوند و آنیم یوح اھلشبھ بیغ ھستند و از عالم یكیزیمتاف ز ذاتا الھاماتین و فنون علوم یآر باشند. ھمانطور كھیمنیاطیفرستند ھمانا شیم یكنند وحیم یجدا باز كھ یگریباز یمغزانسانھا بھ كھ یكیزیمتاف

در سرشان یوح نزول ھستند و محل سیابل رسوالن دانشمندانیعنی. است رفتھ سخن نیاطیش یاز وح در قرآن باشد.یم در دلشان امبرانیبر پ یالھ یوح نزول محل ھمانطور كھاست

فرمول بھ لیرا تبد روح یعنیكند. یم تیكمبھ را مبدل تیفیك یعنیكند. یم را محاسبھ كند؟ معنایم دانشمند چھ راه یعنی علم. پسفن یاری كند بھیم ماده بھ را مبدل روح یعنیدھد. یم را نشان آن بھدنیبخش فرم و امكان نموده

كھ است یعی. و طبیبازاسباب بھ روح لیتبد یعنی نی. وااست لیتبد نیا وشر ھم ی. و تكنولوژماده بھ روح لیتبد بكشاند. یتباھ را بھ انسان یو ھست اتیح د و كلیدر آ از آب مھلك تیبغایایبازاسباب نیا

گانشھیز ھنرپین مردم یو مابق آن كارگردانانھ مثاب بھ ھم ھستند و دولتمردان دوزخ سانیونویسنار دانشمندان پس یای. بازاستسیابل ھم آن . و سلطانشیو سراسر نما است یباز ذاتا محصول جھنمشوند. كلیم محسوب دوزخ

را یایند تا بازیآیم یاری ، ھنرھا بھآن یگری باز تیماھنمودن كتمان ی! و برایباز : جنگستین یزیگر از آن كھ .است یتكنولوژ ھبپوشانند. ھنر دنبال عشق لباس شده جنگبھ مبدل كھ

و اراده یرا از فراسویز است بشر نبودهشیاز پ ھرگز آرمان علوم ینھائ محصول عنوان بھ و صنعت یتكنولوژ. استدهیگرد یبشر یو آرزوھا الیو ام مانمولد آر عیو صنا یخود تكنولوژو بلكھ است نموده بشر رخ یآگاھ

تماما كھ است بشر مدرن نیدانند ایبشر مرا مخلوق یتكنولوژ كھ یاریبس یائیخولیمال یدعو برخالف یعنی یعنی. كشاندیاز خودم یرویپ كند و بشر را بھیم ینیآفر آرمان بشر مدرن یبرا ی.تكنولوژاست یتكنولوژ مخلوق یخود: روباتھائ روبات یعنی است خود كرده چھیتابشر را بازینھا كھ بشر است یھایباز ینھائ محصول یتكنولوژ !یتكنولوژ ، عاشقعاشق

راه بھ یدیجد یباز توانیم دارد: چگونھ سئوالكی ند و لذا فقطیبیم یبازاسباب كیرا یھست دانشمند، جھان ؟انداخت

٤٩

: یقاض

تا بھ میقد و جوامع گوناگون یاھایودر جغراف یخیتار در ادوار مختلف یبشر سرنوشت بھ قیو دق قیعم یبا نگاھ وآداب د و مصرفیتول گوناگون ھا و اشكال، حكومتنیھا، قوان، سنتاتی،اخالقر مذاھبیس بھ یامروز، با نظر

یخود را بكل و احساسات یآگاھ كھ نیشودمگر ا یتواند قاضینم یخردمند چیو... ھ یخانوادگ و روابط یاجتماعر یھر تفس یقانون امكان یدر نزد قاض نیخود قوان د ھر چند كھینما حكم نیقوان محضكند تا بتواند فقط فراموش یقاض تواند در حكمینم دهیبخش قضاوت را مقام یقاضكھ یقدرت آن یحت یقدرت چیرا دارا ھستند و ھ یخصوصو بوده شیكماب جھان مللدر ھمھ یقاض ی قانون قدرت نید. اینما خلع را از مقام یتواند وید وحداكثر مینما دخالت داده یقاض نام بھ یموجود بھ كھعمال) (و نھ یظاھر لحاظ بھ یحت یاالعادهخارق قدرت نیچن كھ نی. و اھست باشد. پرداختھ آن جدا بھ یكس میادنداری كھ معماست كیدارد خود یزیچ در چھ شھیو ر از كجا آمده استشده

باشد و از بر شده را خوانده قانون كتاب چندسال كھ یدر وجود بشر گونھیو خدا یكیزی متاف و عدالت قداست نیچن صرف بھیكس چیھ . ھر چند كھیا پارلمانیباشد ینی، دقانون كتاب نیا كند كھینمی؟ فرقاست د آمدهیاز كجا پد

نیا سئوال شود. پسیر میتفس مقدس در كتب قضات ز توسطین ینید نیشود. قوانینم یقاض مقدس كتاب خواندنا یآ كھ نیگر اید ؟ وسئوالاست نموده مطلق و حاكم و عادل تا سر حد خداوند مقدس را ی،قاضیقدرت : چھاست

؟داراستشتنیرا در خو یو باور احساس نیچن یخود قاض

شنود یم كھ یو با پاسخ ساز استسرنوشتو سئوالش بشر است انیدر م كنندهسئوال نیتریجد یو اما خود قاض؟ و گناهیابی یا گناھكاریكند: آیم یسئوال چھ یكند. و اما قاضیم نییتع نیزم یرا بررو یافراد بشر سرنوشت

پاسخ آنگاه است بوده یو جرم گناه هفرد واقعا كنندآن كند كھ ! و اگر شواھد ثابتگناھمی: باست نیا عموما پاسخفرد آن كند كھ تواندثابتیھرگز م یا قاضیآ یدھد. ولیرا م یگناھیب یمعنا ھمان باز ھم !كھ: مجبور شدماست نیا

كند. را ثابت یزیچ نیتواند چنینم یبشرچیا مجبور؟ ھی است ، مختار بودهجرم ارتكاب در حال

نیقوان با ھمھیتقر رانند. و تازهیار حیجبرو اخت مسئلھ در درك جھان بزرگ یو علما فالسفھ كھ است سال ھزاران زانیتواندمیم یا قاضیآ دانند. پسیم معاف یرا از ھر جزائ فرد مجنون تا كنونمیاز قد در جھان ینیو د یمدن

و یقاخال یعلما كھ است سال كند؟ھرگز! ھزاران معلوم جرم ارتكاب ھدر لحظ را خاصھ فرد مجرم و جنون عقلچند تا بامطالعھ یا قاضیاند. آعاجز مانده از حدود عقل یحداقل فیدر تعر شناسانزروانین و امروزه ینیو د یعقل

، یقاض حدود قضاوت یقانون فیتعر طبق یقاض ینھائمگر حكم ؟ و تازهاست بردهیحدود پ نیا بھ قانون كتابقادر یمسند چیدر ھ كسچیھكھ است لیدل نیھم بھ ؟ و درستستین از قانون ی و یصر شخیوتفس ھمانا برداشت

.و نخواھد داشت وجود نداشتھ یبشر ھرگز در امر قضاوت مسلمیرا مالكیرا لغو كند ز یقاض حكم ستین

تیجنا مرتكب یعاقل آدم چیھ ستند كھین فمعترشیكماب یجملگ و مدرن مھی قد یو اخالق یو علم ینید مگر معارف یعنی است گناهیب پس استیآن دچار جنون حال در ھمان الاقل یھر خطائ ارتكاب در حال یآدمشود؟ پسینم و جرم

!بودم! مجبور نبودم ند: منیگویم نیمجرم ھمھ لیدل مینھ. و بھستین اصال خودش یعنی، مجبور است

٥٠

ینف و در خودش است واضح تناقض یدارا ، درذاتشیمدن باشد چھ ینید چھ امر قضاوت كل كھ مینیبیم نیبنابراھرگز یبزرگ لسوفیوف امبر و عارفیپ چیھ لیدل نیھم . بھستیاستوار ن یواحد و مسلماصل چیگردد و بر ھیم

كھ است ھزار سال لیدل نیھم ماند و بھیم افسانھ و ھمچون استثناءاست كی عیعل ی. قضاوتھااست نشده یقاضندارد. و استیو س حكومت بھ یشباھتنیكمتر كھ یو سالھ پنج حكومت مثل گردد. درستینم شود و فھمیرمیتفس

محاكمھانیقاض نیا بواسطھ جھان بزرگ و فالسفھ فانو عار و امامان نیسیوقد امبرانیاز پ یاریبس میدانیز میناند چرا حاضر نشده كھ است بوده نیھم معرفتبزرگان نیا تیكفر و محكوم یاصل لیاند. دلدهیرس قتل و بھ شده

اند.نظر ماندهیكنند و شاھد وب قضاوت

دو یستیو با است شتنیخو اعمال در قبالانسان تی مسئول یدو عنصر ذات "اریاخت"و "عقل"اگر كھ نیا خالصھ گردد وحداقل فیتعر و محسوس ینیو ع بطور واضح دو موضوع نید ایبا باشدپس قضاوت علم یاصل ھیپا

ھا و و فرقھ زابھا و احافراد و گروه نیب یجنگھا. ھمھاست نبوده نیامروز چن ھرگز تا بھ باشد كھ یھیبد حدودش یكاف لیامردل نیو جبار. ھم وانھیرا د نیدانند و سائریو مختار م خود را عاقل كھ ااست نیبر سر ا و مذاھب ملل .ار استیو اخت حدود عقل نبودن یھیو بد معلوم یبرا

اند و توسطقرار گرفتھ تا سر حد مرگ محاكماتنیدتریمورد شد ھمواره تیاز بشر گر دو دستھید یو اما از طرفاء و عرفا یاءو اولیانب یعنی بزرگ اراتیو اخت عقول صاحبان یكیاند: شده مجازات یوضعنیتررحمانھیب بھ قضات جنون نصاحبا شوند و دومیم محسوب یافراد بشر نیتروعادل نیخطاتر و كم نیترگناهیب اند كھبوده مانیو حك

فیتعر اصول از بشر طبق دو دستھ نیا كھآن . حالیاحرفھ و تبھكاران انیجان یعنیاند بوده بزرگ یھاتیومجبورارسرگردانند و یو جبر و اخت و جنون عقل نیب بشر كھ تیاكثر یمابق یمبرا باشند. ولیبكل یستیبا قضاوت علم هشد

قانون در لباس یھائخالف مشغول انھیالعمر موذومادام اندكھا ھستند و اندكو جرم ا و گناھانخطاھ بستر و اساسرسند. یم سبك یمجازاتھائو حداكثر بھ شده ا تبرئھیرسد و ینم یامحكمھ بھ شانیھستند عموما پاو شرع و عرف

رسند.یم اشد مجازات ھستند. بھ پولیر و بیوما فقز اتفاقا وعمیھر دو ن كھ اول ھدو دست آن یول

یا اقتصادی یاسیس قدرت چینباشد و از ھرشوه اھل یاگر قاض . البتھیقاض وجدان یرو شیپ است یسئوال نیا .است ا بودهیمیك خیدر تار ز ھموارهینیقاض نوع نیا رد كھیر نپذیتأث

كی و احساس یقلب تیكنند و نیم بشر حكمظواھر اعمال ھا، بھعتیشر ھمچون یقضائ نیقوان شود كھیم گفتھز جبر و یون و جنون عقل زانیم صیا تشخیخواھد كرد. آ و خداوند حكم خداست بھ مربوط جرمش هدربار مجرم

كند كھ ا ثابتید یتواند بگویم یا كسی؟ مثال آاستانسان امور نیتریا اتفاقا از باطنیو است یامر ظاھر كیار یاخت و بقول ستیناتیو جنا جرم منشأ ھمھ ا مگر دروغی؟ آیناچار ا از فرطید و یگویم اردروغیاخت یا بشر از رویآ

خود نوبھ بھ یا ھر دروغگوئیآدارد؟ واقع خالف یگفتار وكردار كھ ستین یكس وانھیا دی؟ آستیالفساد ن ام معروف ھرگز نھ قضاوت علمكھ است و محسوس و مبرھن یھیبد ینھا تناقضاتیا ؟ ھمھستین ازجنون یادچار درجھ

: ما نكھیا و آن است شعار داشتھ كی ھمواره و فقط فقط قضاوتشد. علمیاندیم آن بھ دارد و نھ شیبرا یپاسخ نیمع یكسان را چھ ارھاو حدودشیو مع خورد و اصولیم یكسان درد چھ بھ نظم نی! و اما امیھست جامعھمنظ حافظ

٥١

آن و حفظ قدرت علم ھمان قضاوت علم . پسیو دوران ھا درھر جامعھتیو حاكم قدرت كنند؟ صاحبانیم .است نداشتھ وعدالت نیو د عقل بھ یربط چیو ھ است یاسیس از علوم یاشعبھ یقضائ .علوماست

ا یو یقضائ یشدند و در دستگاھھایممحسوب جرم یبشر گوناگون یرھایو تزو یاكاریو ر یا اگر دروغگوئیآ گرھمھا ایشد؟ و آینم بركنده یتیو جنا و ھر جرم فساد و فتنھ شھیشدند ریمو مجازات محاكمھ یتیترب نظام

مالقات یبرا ماند كھیم یباق از زندان رونیدرب یگر كسیشوند د افكنده زندان ر شوند و بھیدستگ انیدروغگوو محكومیوضع نیتررحمانھیب بھ یقضائ یدستگاھھا یاصل غیر تیز ھمواره مذكوركھ ھدو دست ا آنید؟ آیایب

از : دو دستھانیو جان مانیستند؟ حكین یافرادبشر نیاتریریو ب نیوتراز راستگ شوند دو نوعیم مجازاتو است "دروغ"شودیم تبرئھ ھمواره خیتار در كل یقضائ یدر دستگاھھا كھ آنچھ !پسیافراد بشر نیترگناهیب

و یبان یجزائ نیقوان و خاصھ نیقوان ھمواره .ھمانطور كھاست یگناھیو ب شود صدقیم محكوم ھمواره كھ آنچھ بشر. یھایائیریب هكنندھستند و مجازات یقانون یھا جرم و مدافع ومبلغ و حافظ باعث

خود جرم با افتخار بھ نخست ھمان محاكمھ تحت محكوم كی كھ ستین نیتر از ادردناك یزیچ یقاض كی یبرا فغان رود و اورا بھیفرو م در وجدانش كھ است یغیو ت است یتز وجود قاضیآنت ھمثاببھ صدق یعنیكند. اعتراف

را در یو مان القضاتنیو ع حالج چون یعارفانمجازات هنحو یستاند. وقتیم انتقام اندازد و لذا از صادقانیمآموزگار ی.قاضمیبریم یاند پكرده را محاكمھ نانیا كھ یانیاضق یناشدن وصف ھنیكتیغا بھ میخوانیم خیتار

یو نمود بھ مرگ بھ و محكوم را محاكمھ میحك سقراطكھ یایقاض . آنبشر است انیدر م یاكاریو ر دروغ یاجرائو فساد ومرجھرجرا بھ و جوانان یسازیم را گمراه مردم یكنیم كھ یسئوالھائ تو با طرح سقراط یا": گفت

و مانیحك ھھم مثل سقراط تفكر بود. و از آنجا كھ دشمنانیقاض تیاكثر مثل یقاض نیا قتیدر حق "یكشانیم ریز بشر را بھ یقضائ مقام قتید درحقیكشیم سئوال وجود انسانھا را بھ و علت نفس تیماھ امبرانیوپ عارفانوجود كل یخود قاض یعنید. یكشانیم معرفت یواد آورد و بھیم نیپائ قضاوتبرد و انسانھا را از مقامیم سئوالرا حیمس كھ یامحكمھ كرد. آنیم را محاكمھ سقراط نبودن یو قاض افتییم نیدروغ سقراط را در مقابل خودش و لذا در مردم كردهرا فسخ ی موس عتیشر یقضائ نی، قوانحیمس بود كھ نیا شنمود حكممرگ بھ و محكوم محاكمھ

در نبرد و تضاد با ھود بود كھی تیبا روحان روم یراز اتحادامپراطور نكتھ نیو ا است د آوردهیپد ومرجھرج آنچھ ی. ولافتھی انتظام ، دروغنیدروغ نظم، یعموم متحد شدند: نظم حیمس ھیامر بر عل نیدر ایگر بودند ولیكدی

بساط دنیبود و برچ عتیشر نیا حقوق بھ دنیرس راه ھموار كردنبلكھ یموس عتیشر فسخ بود نھ كرده حیمس كھ دزد آدمكش كیو حیمس كھنیا یاو اسطوره توجھ جالب بس . و نكتھروانشانیھود و پی تی روحان ونفاق رنگین

نیگر برپا شد. و ایكدیدو در كنار نیا بیشدند و صل گر محاكمھیكدیبود با بارابارس ا ھمانیگو كھ یاحرفھ مردمانینھا كھ نیتر اكردند. و جالب گر مبادلھیكدیرا با دواسرار واقعھ تیامپراطور و روحان یباالقاء و باز تا

آنیھود نھای عفو شد كھ یكی شد. آن محكوم مرگ بھ یو یجا بھ حیا را عفوكردند و مسیریتكار بیاجن تا هدو بشر اسو نید. ایگرد یامپراطورآن انقراض تا موجبینھا برپا نمود كھ را در روم تیحیمس نھضت نیبعدانخست

شوند یمیتلق بخشش رقابلیقرار دارند و غ یقاض ماعتج مورد اشد عداوت ھستندكھ یمذكور ھدو دست آن یخیتار شدند. مرگ بھ و محكوم محاكمھكیدموكرات یاوهیش ھر دو بھ حیو مس سقراط كھ نیگر اید و نكتھ

٥٢

لسئوا را بھ و اسرار وجود انسان معنا و حقكھ است یاكنندهو سئوال ھر سئوال دشمن نیتربزرگ یقاض پستنھا یرد.قاضیبرگ از انسان خداست از آن را كھ كردن قضاوت اندازد و مقام انیجررا بھ بكشد و تفكر و معرفت

داند.یمخودش مختص را فقط كردن سئوال حق كھ است یكس

در كردن نجا قضاوتیر ا؟ دستیچ است"قضاوت" نامش كھ یمیعظ ابطال نی ا ا حقیگر، آید یو اما از منظراز بشر حضوردارد یھر كردار هبشر دربار و كالم در ذھن شود كھیم یھر قضاوتشامل و عام عیار وسیبس یمعنا

قرار یو تیمومیو ق سلطھ تحت كھ یگرانیده كنندمجازات كیو است یقاض كیخود در حد توان یو ھر فرد .و ارباب نیوالد دارند، مثل

حام كھ نیو دروغ دروغ ی؟ خداستیك یقاض در آن كھ ھر چھ باشد. و دشمنیم دروغھر چھ یو مجر یطبعا محبت یعدالت ھستند در جامعھ عدالت انیمظاھر و مجر در واقع یعلن و تبھكاران را دزدانی.زباشد و مخصوصا

یھر دو عداوت نیبا ا انیھستند. و قاض ورحمت و لطف محبت انیمظاھر و مجر و عارفان امبرانیپ ھمانطور كھ .خالص و مؤمنانخالص دارند با كافران یذات

در را ھمواره مردمان تیاكثر در واقع كھ آنانمنافع و حافظ است اكارانیو ر مشركان هاراد یو مجر یمناد یقاض یبشر در جوامع كیدموكراتندگانینما نیدارد و از نخست كیدموكرات ی، ذاتیدھند. قاضیملیتشك یاھر جامعھ

است مردم تیاكثر ندهیرد. او نمایگیم سرچشمھ مسئلھ نیاز ھم كنونتا بھ میز از قدین یو مطلقھ باشد و قدرتیم تیاھم كی نیامروز صورت بھ"یرأ" نجا مسئلھیدر ا .یحكومت باشند چھ دهیرا برگز یو یمذھب مراجعچھ

) و شیھاعذاب شود (بواسطھیتر ما ناممكنیو ر شرك در گذر زمانكھ یزانیمدارد و بھ یشیو نما یستیفرمالاز اطاعت بھ ملزم ابد تا مردمییم یشتریبتیاھم نینماد و انتخابات "یرأ"گردد یم ا افزودهیریب كافران برگروه

و خالصمؤمنان بقا دھد. فقط ھھا بتوانند ادامنابود نگردد و حكومت یبكل جامعھنظم اصطالح شوند و بھ نیقوان مالیپا از آنان یحق كھ كنند و ھر كجا ھمینمرجوع یقضائ مراجع خود بھ هاراد ھرگز بھ ا ھستند كھیریب كافران

ند. ینما رجوعیقاض بھ كھ نیكنند تا ا را جبران گر آنید یاگونھ ا بھیخود بگذرند و دھند از حقیم حیشود ترجشوند. یم یتلق یاغی اصطالح رند و بھیگینم یجا كیدموكراتبھ سوموم یھرگز در قالبھا دو گروه نیا بیترت نیبدو مخلوط منافع حافظ یدر گردشند.قاض فاصلھ نیدر ا مردم ید و مابقھستن جامعھ دو قطب ھمثابدو بھ نیا و حافظ دانست و تعادل را مظھر عدالت یو معنا بتوان نیا و بھ بابتنیاز ا د فقطی. شادو است نیاز ا ینیانگیم

.دموكرات یو موجود یعمومنظم

و است شیو از خو شیخو بھ یو متك شیخودر ذات یایو ھست اراده ا صاحبیخود. یا بی است "خود"ا ی انسان ھر نوعدوم و در حالت است عادالنھ قضاوت نیرد و ایقرار گ تواند مورد قضاوتیماول . در حالتستیا نی

رند یگیقرار نم دو قطب نیاز ا كی چیھانسانھا در اتفاق بھ بیقر تیاكثر ی. ولو جاھالنھ است ذاتا ظالمانھ یقضاوتاند و ارادهیب یاھراراده نیدر ع یعنیاند. ینسب یعنیسرگردانند یخودیخود و ب ھاز فاصلیعیوس فیدر ط و بلكھ یتارھارا در رف تیواقع نی. ااست كسانیواحد در انسانھا در آن یخودیو ب یو خود یگارادهیو ب اراده شدت

دارند یتربزرگیھااراده یدعو كھ یدر انسانھائ تیواقع نیشاھد بود. ا توانیم بوضوعیھر آدم روزمرهو احساس نیچن ا الاقلیو و خودتر است تر استیقویااراده یدارا شود آنكھیم دهید . ھموارهمشھودتر است

٥٣

یستیبا درامر قضاوت كھ آنچھ . پسخودتر استیتر و بارادهیب یعنی است ھمھ تر ازمیتسلناگاه دارد بھ یادعائ است عمل آن ارتكاب نیدر ح فرد مورد محاكمھ یگارادهیو باراده زانیم صیباشد ھمانا تشخ یو ذات یمحور اصل

و الھام یشھود درك از قدرت كھیایقاض بواسطھ اال است تا سر حد محال صیتشخ نیشود. و ایم دهینامجرم كھ ازالزامات یكی كھ میكر در قرآن فقھ ابد. مقامیرا ب یو خبر علم نیخداوند چناز جانب یعنیبرخوردار باشد یاگونھو است یلدن از علم یازد و جنبھیخیبرم یواشراق یقلب یاز ادراك باشد كھیم یروح یمقام است قضاوت مقام یائیدر حافظعمر را كھ مثل ی، فردعیمثال عل لیدل نیھم ندارد. و بھ یو كتاب یاومدرسھ یاكتساب علوم بھ یربط

امبر یپ طراز اول ارانیبود و از امبر فراگرفتھیما ازنزد پیبود و آنھا را مستق یو وح ثیو اخبار و احاد از اطالعاتد بطرز یبا انسان نیبنابرا"ھستند. ھیفق اعراب ھمھ باشد پس ھیاگر عمر فق"د یگویداند و مینمھیشد فقیم محسوب

میشاھد . در قرآنیو دادگاھ یعمل و چھ ی نظر قضاوت ند چھیبنشر باشد تا بر مسند قضاوتیدل یھولناك تیبغا دھد كھیم نشان داوودع مثل یاالعادهخارقیو ذكر و قدرتھا یو وح حكمت و صاحب گبزر یامبریپ خداوند بھكھ ازمقام كند و در واقعیم دھد توبھیم دو برادر انجام نیدر ب كھ یباشد وداوود از قضاوت یعادل یتواند قاضینم

و ستیو چرا ن با چون یو لذا علم است گونھیووح یو قلب یو حضور ی، آنقضاوت د. علمینمایم یتبر قضاوت نیا هقاعد طبقكسچیھ كھ است شده داده یامدرسھ یبھر قاض یو كاذب ھیبطور عار یعالمقام نیا لیدل نیھم بھ

بر كھ یھر فرد میبگوئ كھ نی. مگر ااست بیعج یرازنیقرار دھد. و ا را مورد سئوال یقاض تواند حكمینم علم و ادراك اثبات رقابلیمطلقا غیادعائ نیا شود كھیم یو حضور یقلب علم نیا یدارا ناگاه ند بھینشیممسند قضاوت

.است

یعنیباشد دهیباشد و بخود رس "خود" صاحبكھ "شی از نزد خو علم" یعنی است یحضور علم یدارا یكس پس بر ذات مماسیعل" فرمود كھ عیعل هدربار امبر اسالمیمثال پ خدا. ھمانطور كھ بھ متصلیعنیباشد ذات بھ صلمت

ز ین قضاوت منشأ علم كھ علم نیا یعنیباشد نفس ازمعرفت یاشعبھ ھمثاب بھ علم نیا كھ است یعی. و طب"خداست .در درجات است در نزدعارفان ھست

حكومت رشیپذ یبرا شرطش نیاول رفتیراپذ ، حكومتد مردمیتھد یاصرار و حت بھ عیعل كھ آنگاه لیدل نیھم بھو و سنت ثیحد بھیكار یعنی. "كنمیم حكم از نزد خودم من" بود كھ نی، ابر مردم قضاوت كامل مقام عنوان بھ

یو و روش راه ھیرا بر عل قرآن كتاب دشمنانش لیدل نیھم. و بھندارم نیاز د مسلمانان د و برداشتیو عقا كتاب حربھ نیو با ھم است شده خارجمحمدص نیو از د گزار است كافر و بدعت عیعل كنند كھ نمودند تا ثابتیاحربھ

كیز در مقامین یحكومت قدرت و صاحب حاكم كی نیرا. بنابرا سائر امامانطور كھدند ھمانیرسان قتل را بھ یز وین در حكم یاسیرھبر س كیشود. یم قضاوت علمبھ مربوط مسائل ھمھ و مشمول برتر است یایقاض و بلكھ یقاضاز یسئوال چیھكند و بھیم را مجازات دمكند و مریامر م مردم كند و بھیم سئوال رااز مردمیز است القضاتیقاض پاسخگو ن مردم صورت نیتریعلن قضاوت خدا! مقام ھفی: خلاست خدا قرارداده یخود را بر جا یعنی ستیواقعا

.خداستیبرجا قرار گرفتن

یحكم چھ رانند در اصلیم و حكم اندنشستھبر مسند قضاوت جھان یجا در ھمھ كھ یآنھائ از نوع یقاض كی یولدر میومق الذاتھیف یایو ھست اراده یو دارا است خودش یھر كس كھ است كردهراند؟ او فرضیم بر مردم

! اراده باشند و صاحب "خود" كند كھیرا مجبور مد باشد. او مردمیو با است شتنیخو اعمال مسئول . پسشتنیخو

٥٤

چیھ یداراكھ ی، مردماست و بر مردم در مردم "كردن اراده بھ هاراد"د. او منشأ ینمایم"كردن اراده" ر بھاو اما و ید ریتول كارخانھ یقاض ند. پسینما اراده شوند تظاھربھیستند و لذا مجبور میاز نزد خود ن یایو ھست ارادهجز یحاصل"زور"را یشود. زیم دهینام "یعموم نظام" كھ است یزیچ آن یعنصر اصلھمان نیو ا ر استیتزو

لیتبد ھكارخان جھان و كل خیدادگاھھا در سراسر تاركھ مینیبیشناسد. و لذا مینم "زر"جز یندارد و حق "ریتزو" بھ یھر جرم لیتبدیبسو در جھان یضائق نظام كل كھ مینیبیم لیدل نیھم گرند. و بھیكدیر بھیزور و زر و تزو

قضاوت دارد عمال در قبال یشتریزر ب ھر كھ نی. بنابرامجازاتعنوان بھ اعدام رود و انحاللی(زر) م ینقد ھمیجر میابد و نھاییرا م یھر ظلم دارد و حق یشتریبتیمصون و را عزل قضات رابخرد و بلكھ یایتواند ھر قاضیتاآنھا بھكھ یزیستند تنھا چین "خود" كھ یانسانھائ یرا برایشود. ز القضاتیقاضبھ مبدل پرده د و در پسینما نصب

پول مبلغ در جھان یقضائ یو كال دستگاھھا قضات. پساست بخشد ھمانا پولیم یو ھست و اراده یخود احساس شتربروند تا در مقابلیب ثروت كسب یبسو فقط كنند كھیوادار م یقیرا بھر طر مردم یعنی.عدالت ھستند و نھ

یقضائ یدستگاھھا یعنیباشند. یم ندهی فزا یدزد نینو یھاوروش راه ی عمل مبلغ یعنیرند. یپذ كمتر لطمھ قانون ھستند. تیو جنا جرم دھندگانعمالاشاعھ

نیب یو سرگردان ینینابیو ب ینسب تیرااز وضع تیبشر كل را دارند كھ رسالت نیعمال ا یقضائ یگاھھادست یعنی محض مانیاای كفر محض یعنی محض یخودیو ب ی خود از دو قطب یكی دھند و بھیجبر فرار بھ یخودیخود و ب

رغمیعل كھ بشر است انیدر م امر قضاوت ابطال حق نیر! و او آشكا یاتكار حرفھیا جنای دھند: عارف سوق رخت تیبشرانیاز م و نفاق یا و بازیو ر ھر شرك جیدھد و بتدریم رخ یقضائ ودستگاه قضات هو اراد یآگاھو دهیرسان اوج بھ را در آنانر یا و تزوی، رشدن "خود"یبسو مردم فشار قرار دادن با تحت قضات یعنیبندد. یبرم

محض یخودیدر بیروند و مابقیو خدا م "خود" یبسو یعنی محض مانیا یبسو یشمارانپاشند. انگشتیفرو م شوند.یم وانھیو د ھا گمتیو جنا

! زنگ یا زنگیو روم یا رومی: بشر استتیماھ یسازگانھیو بر مطلق یا عملی یاز نظر اعم یھر قضاوت ذات یراھ دوم و درصورت است زندان یراھ اول خود. در صورتیا بیشود یم اخودشناختھی در دادگاه یھر مجرم

شود.یم دار سپرده بھ د باشددر ھر دو حالتیار شدیبس یخودیا بیخود نی. و اگر اخانھوانھید

یا گناھكاری: آیعنی نی؟ و اوانھیا دی یا عاقلی:آیخودیا بی یا خودی: آیستیا نی یتا ھسی: آنستیا یقضائ ھر سئوال !گناهیا بی

٥٥

:یمذھب مبلغ

كیا ی ینید واعظ كی كھ استیاو مسئلھ و محور ھر سئوال اصل نی: ا"؟یخدا باش ھمچون یخواھیا نمیآ" مقاصد ینھا كھ یبھر امر شرع ا دعوتیو یبھر امر اخالق دھد.دعوتیقرار م مردم یرو شیپ یروحان تاھمانا ینید دعوت كل . پسخداونداست بھ مربوط شیكماب كھ است یو خوئ خلق بھ دعوت دارد در واقعیاخالق

صفات از اھم كھ بر و امثالھم، ص، محبت، عدالتی، راستیپاك مثلی. صفاتاست شدن گونھیخدا بھ دعوت عمل ھدر عرص است ینید دعوت ذاتكھ "خدا كردن بھ یرو". و اصال خداست از صفات یجملگ است یـاخالقینید

ھمانا "اخالق". اصال است خدا شدن و ھمچون گشتن یالھ صفات یو دارا استدنیخدا رس یو خو خلق ھمانا بھو ینید مقصد دعوت نیهللا. و ا برسد: اخالق اخالق نیابھ یستیبا ینید در عرصھ انسان باشد كھیخدا م اخالق هو اراد داراست را در مردم شدنگونھی خدا قیو تشو كیھنر تحر كھ است یكس ینید مبلغ كیباشد. و یمینید عمل

كی. است شدن گونھیخدا یبرا یھمانا تالش یدر ھر بشر ینیدیلذا تالشزد. و یانگیرا برم خدا شدن بھذاتا و یرھبر مذھب كی روانیپ . وھمھاست تالش نیا یو مبشر و راھنما و محرك مبلغ یدر ھر مذھب یفردروحان نیابھ دنیرس یبرا یھائنیابزارھا و تمر یو شعائر مذھب احكام ھستند و ھمھمترصد خداشدن و ناآگاه بطور آگاه

، روانیپ قتی. در حقخداست نیو ع و مقصوداست تیغا نیا ینیع هاسو یخود فرد روحان كھ یو گوئ مقصد استخدا ندارند كھ یگر رغبتید مردمان كھ یشناسند. و لذا در جوامعیو رھبر خودم مبلغ یخدا را از رو

یبرا یاا جامعھیشوند. ھر فرد یمیتلق المذھب اصطالح بھ جوامع نوع نیشوند و ایدچار انزوا م ونیانباشندروح گر و رسواكنندهو ابطال شكننده بس یااراده نیرا ایباشد ز خدا شدنبھ هاراد یتواند دارایم یكوتاھ مدت

سمیسكوالر رد و بلكھیگیر قرار میموردتكف نید بسا كل دھد و چھیم انكار رخ یو لذا بزود است كنندهومستھلك كند. پسینمیرونیب اتیرا وارد ح كند و ھرگز آنیم حفظ یدرون احساس كیرا درحد نیحداكثر د د كھیآید میپد

. و و رھا ساختن زدودن نیرا از د و اراده و عمل عقل یعنیاست نی د محض شدن یاحساس یمعنا بھ سمیسكوالر .ز نمودنیمتما از ھمیرا بكل و حسابشان انداختن یجدائ دو جھان نیا نیو ب است و برون درونیجداساز نیا

ند نھیبیم را انسانیز است شدن گونھیخدا درجھت انسان كنندهو مستھلك مذبوحانھ تالش حاصل سمیسكوالر پس یورنجور و وحش وانھید یگانگیب نیو در ا گانھیز بیخود ن تیوانیاز ح بلكھ خدا نشده مثلھم یاندك یتنھا حت

ونھا خدا موجبیلیو م ھزاران نیدارد و لذا نبرد ب یخدائیدعو ھر كس یجوامع نیدر چن و بعالوه است دهیگرداشد كفر و بھ ناگاه بھ یمانیااصطالح بھ جامعھ كی كھ است گونھ نید. بدید آیدپ تحمل رقابلیغیجھنم شود كھیم

د.یگرایم یالمذھب

خدا بھ هاراد"ھمانا فازش نیدر نخست یبشرتیاكثر انیدر م اشجنبھ نیتریو جد نیتردر صادقانھ مذھب كل رھبران كھھر چھ یعنی. دتر استیز شدین آن متعاقب سمیاشد سكوالردتر بیشد ارادهنیا كھ . ھر چھاست "شدن ینید یھاتیو فعال و اراده نیشوند و دیدتر سكوالر میتر وشدعیباشند سر داشتھ یدتریشد یخدائ احساس یمذھب

بھ نیسازند. ایم در خودمحبوسكشانند و یخود م اعماق را بھ ند و آنیزدایخود م یویو دن یرونیباتیرا از ح را بھ نید كل یعنیشود. یم یتلق ینید تیھو ' در فاز دومیازتقو یاجلوه كھ است نید ھیتق ھمان یمعنائد كن ابد و اثباتیب رونیب خود رادر جھان تیخدائ نتوانست كھ یوقت انسان یعنی. و بظاھر كافر شدن افكندندرون

٥٦

یعرفانیرا خدا دوم یخدا نیا توانید. میآیبرم یو احساس یدرون یخدایجستجو كند و بھیم درون بھ یرو د.ینام

و جستجو مجسم رونیب خدا را در جھاناست مذاھب تیروحان تیھمانا قلمرو حاكم كھ عتیشر تیقلمرو حاكم ھمان ند كھیآیدرماز آب یریكث انیخدا واحد باشد و بلكھ یبشر خدائ یتواند براینمرونیب جھان یكند و لذا خدایم

گرانھیعمال توج مذاھب ونیباشند و روحانیم یو نظام یو فنیو علم یو اقتصاد یاسیس یھاقدرت انواع صاحبان نیا یخواھند بر جایم خودشان كھمعناست نیبدكنند انیموجود طغ وضع ھیبر عل شوند و اگر ھمیم یوضعنیچن

نیكنند ودر چن یند و عمال شاھیآ رونیب پرده خواھند از پسیم یعنیعلنا. شوندآنھم دهیرند و پرستیقرار گ انیخداخود را از نیو د یخداپرست رند بساطیگیم میتصممردم یعنیشود یم بستھ سمیسكوالر یھانطفھ كھ است یوضعامر شدن یوخصوص یفرد انیجر نیبكشانند. و ا اندرون گاهیمخف كنند و بھ خود جمع یویدناتیو ح رونیب جھان

حضور ندارد. گر خدا در جامعھید یباشد و گوئیم ینید

كافرند چون، انسانھا عموماظاھرا یویدن اتیح در عرصھ نید فاز اول تیدر حاكم پس یایبر ر مؤمنانند و باطنا عكسبھ درست دوم در مرحلھ ینگردد. ول نشوند و امر بر آنھا مشتبھ وانھیو د گم ایر نیاگر در ا خودآگاھند البتھ

مؤمنانند البتھ یعنی است یبكل فاز دومدر باشند و گرنھ نگشتھ دچارجنون اگر در فاز اول ظاھرا كافرند و باطنا كھ گردند. ھرچھیكافر م یبكل در فاز دوم ھستند كھ فاز اول منافقان ھمان نانیشوند وایكافر م ظاھر و باطن

مثل دتر استیشد كفر در فاز دوم دترباشد امكانیشد مردم یویدن اتیدر ح تیو روحان عتیشر ھجباران تیحاكمكافر ظاھر وباطن یحیمس ونیاز روحان یاریبس یحت داد كھ در اروپا رخ یحیمسیوسط از قرون پس كھ آنچھ

.است ھمانا دعا كردن مردم یآنھابرا یحداكثر كار مذھب دند كھیآنھا سكوالر گرد یگشتند و مابق

تر كینزد یو طبع بھ نیشود و ا طانیرد شیگیممیشود تصم گونھینتواند خدا و خدا انسان کھیعموما و طبعا ھنگامد یگرایم یدتریكفرشد تا بھیباشد نھا كرده یتریدتر و جد یشد یتالش شدن گونھیدر خداد. و ھر كھیآیتر مو آسان

شود.یتر میطانیش یعنی

یمعنو تكامل از درجات یكی یلحاظ د و بھیآیدمیپد مانیاز ا پس دھد و كفر ھموارهینم رخ ینباشد كفر یمانیتا ا یحس نیو كمتر جانوراست كیشناسد ینم و اخالق و وجدان نیبشر ھرگز د كھ تیجاھل ھرا درعرصیز است انسان

البتھ كھ كفر است بھ مانیاز ا انتقال هدور كی . و نفاقكافردانست توانیرا نم وانیح كی از كفر ندارد ھمانطور كھقادر خدا ھم امبرانیپ ی. حت یاكتسابو نھ است یكیزیو متاف یقلب ھواقع كی مانیمانند. ایم یباق هدور نیدرا یاریبس

كنند و یالقاءم در مردم مذاھب تیروحان كھ آنچھ نی. بنابرامذاھب ونیرسد روحانبدھند تا چھ مانیا یكس ستند بھین خارج یبكل ونیروحان دھد و از ارادهیم رخ ناخواهخواهواقعھ نی. او كفر است ھستند ھمانا نفاق آن یبان و باعث .است

ا آنكھ از خاشع ھم مردم انیدرم ندارد و بلكھ یگونگیخدا احساس نیدارد كمتر مانیقلبا . افراد است نیترطبعا د كھیآید میپدمذاھب تی روحان تیترب تحت كھ است منافقان از آن و قداست یائوخد یو سرور یبرتر احساس

بھینھا یطوالن و عمر چندان ھاستتضادھا و عذاب نیدتریشدعرصھ را نفاقیگردد زیم یكفر آشكار منتھ تا باشد. گشتھ حرفھبھ مبدل یو یبرا باشد و نفاق شده وانھید یفرد بكل كھ نیباشد مگر اتواند داشتھینم

٥٧

جبر نیا چھ است نیدر د یو گمراھ انحرافخط ھمان نیو اجبار در امر د اكراه است آمده در قرآن طور كھھمان نجر بھم كھنیو اجبار در د اكراه نی. منشأ ارهیو غ یاسیو س یابزار باشد و چھ یوفكر یروان اتئالقا بصورت

كفر میو نھا نفاق یمذھب خود واعظ یایر یگریو د است شدن گونھیدرخدا مردم یو ناتوان ضعف یكیگردد یتا بھ را دعوت ھمھ كھیو مثال در حال است اگر نباشد مشرك منافق یموجود مردم ز ھمچونیرا خود اونیز است

نامد. یم یمصلحت دروغ را البتھ آن د كھیگویم دروغ ھمسر وفرزندانش ز بھروشبانھ كند خودشیم یراستگوئآموزند و یم را در عمل نیتا ھمینھاو مردم است مردم بھ واعظان توسط ینید آموزش اصل ھمان یمصلحتدروغ

ھماننیو ا است یمصلحت د دروغمصدر و بستر و مول اشیاجتماع تیدرحاكم عتیشر كھ است نیر. و ایالغ باشد.یم نفاق هجوھر

دانند یامبر میپ نانیخود را جانش كھ است مذاھب تیروحان دروغ تینھا ھمانا ماھیتر از اار مھمیبس و اما مسئلھ خود ازمردم رسالت ابتاز ب كھ یامبری. پیآورسرسام یمزدھا چھ رند و گاهیگی خود مزدم رسالت از بابت یول

یرروحانیا غیو یاز روحان اعم یندارد. و كالھر فرد یاچاره مردم كردن جز گمراه كھ است رد معلومیبگ حقوقبستاند قیبھر طر یخود مزد تیمسئول نیا داند اگر در قبالیم مردم تیو معنوتیو ترب تیھدا خود را مسئول كھ

است مركب دھد جھلیم میتعل یو كھ یكند. علمیمو گمراه منافق تیو ھدا تیو ترب تیرا در امر معنو مطبعا مردرا یز است و بطالت یگمراھدھد مسلما موجبیم اشاعھ كھ ھم یا ھنری نیو د است پنھان آموزدفسقیم كھ یو ادب

و نیرد و خدا و دیگیم كفر. او پول بھ نی، دباطل بھ حق لیتبدیعنیكند ی) مل(پو ماده بھ لیعمال معنا را تبد .است طانیشود شیم معاملھ كھ آنچھ فروشد. پسیمتیمعنو

ا . و ام "د؟یشو طانید شیخواھیا نمیآ": است نیكندایم سئوال از مردم ینید مبلغ كی كھ آنچھ نفس د گفتیبا پس و بھ د استیتقل نیمظھرا امبر. و خودشیو اطوار پ د از آدابیتقل است "دیتقل"نھد ھمانا یمیرو شیپ كھ یروش

.خداست اخالق ھماننیا یشود. و گوئیامبر متصور میپ نیع لیدل نیھم

معنا و روح بھ لیرا تبد شانیایو دن ادهمكند كھیم را دعوت مردم كھ یكس یعنی؟ چھ یعنیر یبگ امبر حقوقیپ كھاست یعیطب . پساست شتیو مع پول بھ نیو معنا و د روح لیتبد مشغولخودش یسازند ول یند و اخروینما

یامبریپ یو . شغلو كفر است امبر نفاقیپدر واقع ینید مبلغ نیچن كیباشد. دھد نفاقیم اشاعھ یو كھ آنچھ دروغ ی. اوبانكار اوست محصول یخیتار و مذھب مذھب خیتار و كل است ضدمذھب آؤر مذھبامیپ ی. واست

ز ھمچونیاو ن . بھر حالاست نشستھ بزرگ حكامهپرد جا در پس . و لذا در ھمھاستیس یبان یعنی است یمصلحت تی.عملكرد و موجودمحض مانیا ای : كفر محضاست محض نید در خدمت اشیوآگاھ اراده رغمیعل یقاض .است ، مسلمدرمؤمنان یو عرفان یباطن یخدا شیدایدر پ یو یخیتار

٥٨

:یانقالب

جز بھ موجود كھ وضع بھ نسبت انگر كاملیوطغ یاغی كی یعنی) طلب (اصالح "مصلح" مقابل ھدر نقط "یانقالب" ھمھ یسازوارونھ در عطش یانقالب كیشود. ینم قانع یزندگ یجار یھاتیھاو موقعارزش كامل رورو شدنیز

و و اقتصاد و رسوم استیو س فرھنگ موجوددر عرصھ یھاتیو حاكم یھا و نھادھا و قراردادھا و معانقداست و بھ یافراط طلباصالحكیا حداكثر ی است طلباطالح كی شیز كمابھنو صورت نیرایباشد و درغیم اعتقادات .چپ اصطالح

و معكوس ز را واژگونیچ د ھمھیائیب": استنینھد ایم یرو شیپ یواقع یانقالب كی كھ یاشعار و مسئلھ پس میكن با راعوضیو ز زشت ید جایائیب یعنید. شویم یطلباصالح یھافیط بھ مربوطنیكمتر از ا یسئوال ".میسازد را. ید و نبایبا یرا جا و ثواب گناه یرا، جا ومحكوم حاكم یرا، جا و نادرست درست یر و شر را و جایخ یجا

رد و از یگیم بدستا اسلحھیكند و یم خروج شود و از جامعھیم یاغیا یباشد یو جد یاگرواقع یانقالب كی پس كنیا كھ خیدر تار ی بشر ی: ھستاست یبا ھست عداوت . او مظھركاملستیجار تیگذرد. او كامال ضد واقعیم جان

چیھ یعنی. است "الالھ"مامظھر ینیاعتقاد د انی! در بینف ه، اسواست "ستنیبا" . او اسوهاست شدهجامعھ نیع كی،است كامل ستیلیھین كی قتیدر حق كامل یانقالب كیندارد. یواعتقاد ستین پرستش بلو قا مقدس یزیچ

منجربھ یگریاز انقالب یكمال نیچن نی. بنابرا كامل پرستیپوچ یانقالب نیشود. ایم محض میو تسل انفعال طبعا كیو است منافق یاینفو گرنھ است "ی نف ینف" ھمان كامل ینفرا ی. زیقیحق یزاھد و صوفكی ھمچون است كامل. است كامل یرضا و بلكھ میتسل ھمان شود كھیم "االهللا" منجر بھ"ینف ینف"آورد. ید میپد منافق یگریانقالب

و شھیو اند د در نگاهیآیدر م از آب"باشد دیبا كھ آنچھ" نیع ناگاه بھ یگشده ینف تیدر غا "ھست كھ آنچھ"یعنی كند. یانتھا ط را تا بھ راه نیباشد و ا وكامل قیصد یانقالب كی كھ یفرد احساس

قیدر تصد دوم . مرحلھی نف ینف ھم و دومشاست "ینف" مرحلھ یكی دارد كھ یدو فاز كل یگریو انقالب انقالب پس معموال از طبعكھ ھست ی) عموما كار ھر كسیرونیب یھاتیر (واقعیغ جھان یرا نفیباشدزیم اول حلھمر لیو تكم

را با یز دانست یبدھد انقالب باشد و فحش یشاك را كھ یھركس توانینم نیبنابرا و كفر بشر است یگرتكبر و سلطھ بھ فقط یدارد. ول و تجاوزگرانھ ظالمانھیطبع قتیدر حق شوند كھیم محسوب یانقالب شیكماب با ھمھیتقرحساب نیا

از نفكیالیعنصر كند و خود را ھمیم یز نفیرا ن "خود" تیخود فرد تمام كھاست ی نف ینف یعنی فاز دوم ضمانت شود.یا مجدیگراز سلطھ یگری انقالب حق كھ جاست نیداند و ایم تیواقع

تیماھ صیتشخ یبرا ھم یمسلم تجاوزگرندارد و مالك كیبا یچندان تفاوت در فاز اول یواقع یانقالب كی بھرحال كیبسا چھ مرحلھنیند. در ایآیموجود بنظر م رانگر وضعیو یلحاظ ھر دو بھ نیدو وجودندارد و ا نیا یباطنبا دو جماعت نیا بسا صفوف ز چھیشود و نیم افتھی یادزدحرفھ كیبرابر با ستیالیوسا سی خواهیآزاد كیچر

كیو گشتھ تیماھ لیدچار تبد جیبتدریانقالب كیبسا ز چھیرند. و نیگیقرار م جناح كیگردد و در یم گرمخلوطیكدی گردد. یانقالب تیدچار ھو جیدزد بتدركیا ید و یدر آ ستمگر و دزد از آب

٥٩

بھیردنھایگ ر صورتیگیپ تالش باشد و در جھتش یاگر جد شیر خوی غ ینف ینف ھمان رسد كھیم شی خو ینف تاو شیخو یگانگیاتحاد ھمانا نیا و كمال ر را متحدا داراستیو غ شیخو اثبات گردد كھیماثبات نیو ع است ینف .آخر است و تا بھصادقانھ یگریانقالب كی ینھائ ھجینت نیو ا ر استیغ

كھ یزانیم. بھاست ر قرار دادهیخ زانیرام خودش كند در واقعیم یداند و نفیرا شر م شیر خویغ كھ یكس گردد كھیمرد و فعالیگیشر قرار م یبر جا یر خودیشعار) خ فقط و نھ شود(در عملیم ینف شیر خوی غ تیواقعو عمال خود جدا و صادقانھ كھ یزانیم بھ انسان شود.پسیم ینف و مجبور بھ خودآشكار شده نیشر ا ذات جیبتدر

ینف نی. و ااست یانقالبكیكند یم یرزدائیرد و خود را غیگیم فاصلھ گرانید یھاتید و ازواقعیزدایر میرا از غو است یگرمعاملھ صورت نیر ای. در غشیھا و اجزاجنبھ یدربرخ رد و نھیپذ انجام و كمال تمام بھ یستیبار یغ

.است بیو سراسر فر كنندهانتھا ومستھلكیب یبرزخ رد كھیقرار گ یطلباصالح فیدر ط توانیحداكثرم

كھ ید كسیترد . بدونقدرت و تشنھ فحاش و نھ یبداند؟ انقالب یتواند خود را انقالبیم یكس چھ یا براستیو آ حكومت ا یكند و یمیرا نف حكومت فقط باشد. آنكھ یتواند انقالبیداند نمیموجود م شرارتیو بان را باعث اساسا

كل كھ مید بدانیز بای. و نیانقالب و نھ است ناكام یجوسلطھكیكند یم را لعن یاسیس تیحاكم یزیاز ھر چ اول نیكمتر بھ خود موفق یوبخود است سر بودهیم یانقالب اناتیبر بستر افكار و جر ھمواره یطلباصالحاناتیجر یو بخود است یانقالب یھاشھیو اند حركات خوار سفرهزهیھا ریطلباصالح یعنی. است نبوده یواقع یرییتغ .تواند داشتینم یتیودموجودخ

و ھر فكر است بوده یانقالب و حركات تفكراتھمھ ھمھد و سرچشم زمیماركس شك بدون د جھانیجد خیدر تارو اماركسی. آاست گرفتھ زهیو انگ بھره زمیاز ماركس یكیالكتیبطور د یستیھر چند بظاھر ضدماركس یانقالب

است ر قرار دادهیتأث امور تحت بشرمعاصر را در ھمھ سرنوشت كھ است یھائیگژهیو و قوت چھ یدارا اششھیاندرا در زمیازماركس یو عناصر است ر بردهیتأث از آن خودش در ذات ھم زمیالیو امپریدارھیسرما جھان یو حت

.رانیا یاسالم انقالب از جملھ سوم جھان بخشیادآزیھانھضت ز ھمھیو ن است را شدهیپذ جیخود بتدر

مشترك یعنصر یھا دارانھضت نیا ھمھكھ میابییبشر درم خیتار در كل یانقالب یھانھضت ھمھ بھ یبانظردر كھ استیعنصر نیھم و آن آنھاست یگری انقالب شود و ذاتیم آنھا محسوبقوت یمركز ھستھ اند كھبوده

: نھضتد استیجد یافلسفھ و صاحب است افتھییو اقتصاد یو علم مدرن یانیب حضور دارد كھ ھم زمیماركسو صمحمد ،نھضتباراباس آن و متعاقب عحیمس ، نھضتو مزدك یمان ، نھضتفراعنھھیبر عل یموس حضرت

. عنصر ینیخم امام ز نھضتیو ن یگاند و... و نھضت ر فرانسھیكب ، انقالبصباح حسن ، نھضتانیعلو تیضد یعنی. است بوده دوران غالبتیو روحان ر با حكومتیناپذیآشت تیآنھا ضد شیدایپ ھنگام بھ ھمھمشترك

یدیز جدیچچیھ لحاظ نیبد زمیخود. ماركس خاص و فلسفھ با دالئل كیموجود، و ھر وضع تیو معنو تیبا ماد كامل یسر آشت یو معنو یماد تیمالك با ھر نوع كالم كیھا درانقالب نیا د. ھمھیجد د با دالئلیجد انیندارد اال ب

و یاقتصاد زمیالی:امپرخیو ش با شاه یعنیبودند دشمن یو معنو یماد بزرگ مالكان اند و لذا باھمھنداشتھا ی یكس مالك كس چی. ھستیتوانند زیگر نمیكدییجامتحدند و ب ھر دو در ھمھ نیرا ای. زیفرھنگ زمیالیمپرا

نیا كھ نی. و ااست امروز بودهتا بھ خیدر تار بزرگ و انقالبات ونیانقالب عنصر واحد ھمھ نید باشد. اینبایزیچ

٦٠

نیا. بھرحالستیگرید ی، ماجرااست نشده محقق انقالبات یروزیاز پ پستھرگز در بلندمد یو محور یعنصر ذات آن یگریانقالب زانیم ھمان یاشھیعنصر درھر اند نیحضور ا و قوت . و شدتاست بوده نیآخر عنصر انقالب

گرشید یمعناد باشد! كھینبا ود خودش وج مالك یحت كسچی: ھكھ است نیا آن یمعنا كمال شود كھیم محسوبتواند باشد و یباشد و نم یگریز دیچ چیھ د صاحبینبا پسستین شتنیوجود خو صاحب كس چیذاتا ھ : چوننستیا

ھفلسف یو مقدمات نیادیبنه معنا در گوھر نی. ااست یتیو جنا و جنون منشأ ھر جھل یتیمالك نیچنیبرا یتالش معرفت یذات مسئلھ نی! و اانسان یگانگیاز خودـ ب مسئلھ یعنیجا حضوردارد در ھمھ اشیجوان در دوران ماركس

فقط باشد و لذا مالكیم خودشكھ خداست فقط كھ نیا انجامد و آنیم عرفان بھ كمالش كھ است ز بودهینینید را درشناخت العللعلت نیھم ماركس ی. ولبشر ھمانا خداست یھایخودیبالعللتعل نید در معرفت یعنی. اوست

توانیم نی. بنابراھاستتیمالك كامل ینف د و آنیآیدرم از آب یكی جھینت بھرحال كند كھیم درك و جامعھ خیتار و درك انسان یذات یگانگیازخودب ھمانا مسئلھ و ناآگاه بطور آگاه یانقالب و عمل شھیھر اند یاصله گوھر كھ گفت

ی ھر انقالب امبرانیو باور كردند پ را درك انسان یوجود تیواقع نیاكھ باشد. و آنانیم "یخودیب" نیو باور ا دهیرس یوجود مھم نیا بھ یاوتجربھ قیفكر و تحق نوع چھ و بواسطھ یو روش راه از چھ كھ نبوده اندو مھمبوده

از كھ . و اتفاقا آنانیوح ا از راهیو و احساس تجربھ و شھود، از راه الھام، از راهیا فلسفی یعلم باشند: از راهاثر در مردم اند و لذاتر بودهكینزدیبشر عامھ ادراك اند بھدهیرس جھینت نیا بھ یحس قیو تحق و علم تجربھراه خدا و عارفان امبرانیاز پ مردم را عامھیز است بابت نیاز ھم وانگلس ماركس تیاند و موفقكرده یدتریشد

آنانیبسبزرگ دچار ھراسند و در فھمیدانند ومیم یو آسمان یبیغ یرا موجودات ار دورند و اساسا آنھا عموما اند.بوده ضد مذھبمذاھب یشوند و لذا بانیم یگمراھ

؟ پسیشو خودت یخواھیا نمی؟ آیستیخود نیا توبی: آاست نینھد ایم یرو شیپ لیاص یانقالب كی كھ یسئوال پس !یھابشوتیاز مالك دست

در سودا كھ ستین یكس و كامل لیاص یانقالب كی پس انقالب یروزیبا پباشد و بخواھد بر مردم یرھبریمطلقارا یعتی،دكتر شراسالم در جھان الاقل یستیبا یدئولوژیا لحاظ بھ جھت نیراپر كند. بد خیو ش شاه یخال یجا

آور و امیپ شود كھیم شتر معلومیگذرد بیشتر میب كھھر چھ ھمانطور كھ دانست دوران نیا انسان نیتریانقالب بود. بھ خودش ینفیعنی ی نف ی نف مظھر كامل ی. واست نبوده یجز و یكس رانیا یاسالمانقالب فرھنگ حامل

بر حاكم روح ھمثاب بھ "انقالب"و اصال است دوران نیا یانقالبیھاشھیاند نیاز ماندگارتر یو شھیاند لیدل نیھمتواند بر مسند ینم یفرد و گروھچیھ یو یھاشھیاند بواسطھ لیدل نیھم بھ و درست اوست یھاشھیآثار واند ھمھ باشد. كرده ھا را لعنشھیاندنیقبال ا كھ نیند اال ایبنش خیو ش شاه

در یستیماركس چید ھیو شا نمودهدرك و كمال تمام بھ اشرا در جوھره زمیو ماركس ماركس یعتیدكتر شرز یناز ماركس انسان یگانگیاز خودب هدربار یو ز دركیو ن است برخوردار نبودهدرك نیاز ا یو یبخوب انكشورم

د دركیبا كھ را چندان ید صنعتیابزار تول یسازگانھیب قدرت مثال ماركس طور كھتر و فراتر بود ھمانقیار عمیبسز ین خودماركس كرد. ھر چند كھیبنا نم مدرن یتكنولوژ د را بر اصالتخو یستیكمونبھشت بود و گرنھ نكرده

و نیترو متواضع نیترفیاز شر . ماركسیكیدئولوژیاه كنندتمام كی و نھ دانستیو آغازگر م محقق كیرا خودشامبر یپ كی ھمچون توانستكھ است حق نیبر ا دال خود بود و نفوذ افكارش دوران ھایانسان نیتریوجد نیترقیصد

٦١

ھمھ گردد. و امروزه مدرن در جوامع بزرگ صدھا اصالح یدھدو بان ر جھتیید را تغیجد تمدن خیتار بزرگ یدر ط دانند. در كشور خودمانیدھند ونمیم فحش خودشان بھ دھند در واقعیم فحش ماركس بھ كھیاناتیجر تحت وناآگاه آگاه گرفت صورت یداد و اصالح رخ یز مثبتیاگر ھر چ تاكنون ازانقالب پس سال یو اند ستیب نیھمو زمیبا ماركس عداوت د آمد بواسطھیپد كھ یو مھلكیز منفیو ھر چ است بوده یعتیو شر ماركس یھاشھیر اندیتأثز ھرگز ین ینیخم. امامجداست یستیعتیو شر یستیماركس خوارانرهیج ب. و حسااست بودهیعتیشر یھاشھیاند

كنار یامور اجرائ ھیاز كل لیدل نیھم و بھ داشت یستیالیسوسیز مسلكیو خود ن دو نفر نگفت نیا ھیبر عل یكالم شتنیاز خو كردن یرھبرر ھمانا خلعزھ جام نید. اید و كنار كشیزھر را سركش تا جامیز نھاین شد وخودش گذاشتھ

نیداد و بد رخ باالخره یر آغاز شد ولیار دیبس یواد نیا . ھر چندكھنھادن و تصوف عرفان یواد بود و سر بھ شد. ممكن اشیماریبقیتوف بھ كھ دانست كامل یانقالب كی آخر عمرش امیز در ایرا ن یوتوانیم بیترت

و رفتیرا نپذ بر مردم یھرگز رھبر كھ استیھمانا گاند معاصر جھان خیدر تار كامل یگریاز انقالب یگرید ه واس تعصبكھیو در حال رفت و بارھا تا سر حد مرگ گرفتیم ، مستمرا روزهومردمان حكام اتیو جنا جرم یبجا

انیگارد در میو باد محافظت بود بدون جاواضح در ھمھ یگاند ھیبرعل بود و عداوتشان دهیرس اوج ھندوھا بھ آموختھ ازماركس یبزرگ یھادرس گفتیم خودش طور كھز ھمانین یشد. گاند كشتھكھ نیزد تا ایم قدم مردمان

كی هبود و اسو شده منحصر بفرد و جامع یانقالب كی بھ مبدلجھان یانقالب و مكاتب مذاھب در ھمھ قیبود و با تحق ھمھ یجھان و لذا وحدت كرده كشفخیتار بزرگ یھاشھیاند را در ھمھ انقالب ه. او گوھریجھان هبخودآمدانسان كند. یرا انقالب جھان ملت نیترخموده توانست خودش تیتمام ھیبرعلبود. او با انقالب دهیرا فھم مذاھب

بشر ونیلیپانصد م توانست و ماركس وسیكنفوسشھیاند وند زدنیبا پ كھ است نیچ گر مائو رھبر انقالبید هاسود ینما ابرقدرتبھ مبدل قرن ربع و گدا بودند در مدت یمعتاد و روسپ از آن یمیحدود ن راكھ و برده كامال فاسد شده

یو تھمت حربھ "التقاط"و "یاسالم زمیماركس" اتھام نیسازد.بنابرا جھان ملت نیدكفاترخو یاقتصاد لحاظ و بھ زمیالی، سوسیحیمس زمیالیسوسمثل است معاصر را در برگرفتھ جھان كل كھ است یتیواقع نیرا عی. زاستناچسب

یعجمرا اسالم عیتش كھ نیا مثل و.... درست زمینالویناس الی، سوسیحیمس، دموكراتیھودی زمیالیھندو، سوس .ھست طور ھمنیھم كھ میبنام

ھشیاند یستیالیاند از عناصر سوسمجبور شدهخودشان یبقا یز برایھا نستیالیو امپر یدارھیسرما جوامع یحت شود یم یتلقیدارھیسرما یبقا یالگو نیو آخرشود یم دهینام یدموكراسالیسوس كھرند. آنچھیگ بھره ماركس باشد.یم برداشت نیا محصول

دند ینرس نیزم یخود بر رو مطلوب آرمانبھ از مرگ پس خود و نھ اتیدر ح نھ یواقع ونیانقالب نیاز ا كی چیھرا یاصالحاتبستر و امكان یشوند ولیم سوبمح انقالب انیبان نینخست دند كھینرسخدا ھم امبرانیپ ھمانطور كھ

. و نخواھد داشت داشتیرا نم نیزم یبقا بر رو مھاداامكان تیبشر آن بدون د آوردند كھیپد یبشر در جوامعبنظر گاه باشد ھرچند كھ و كامل لیاص ونیانقالب یبقا بھ یتواند باقیم فقط ھم پس نیزنیزم یبر رو تیبشر

نجات خون غلظت یزامرگ یماریرا از ب تیبشرند و بشركنندگانحجامت در حكم بزرگ ونیانقالب نیرسد ایمدر خون وجودشانیب تلركھیز و ھیاسكندر و چنگ دارند ھمچون آشامو خون مخوف بس یمائیسدھند و گاهیم

٦٢

ونی، انقالبپرده شوند و در پسیم محسوب دوم درجھ یونینھاانقالبیا ھر چند كھشد یتمدنھا منجمد م یرگھاپرورند. یتلر میز و ھیاسكندر وچنگ و ارسطو حضور دارند كھ ینیچ و شمن یبالواتسك مادام ھمچونیلیاص

شتر از ھمھیدھد، و بیم شتر فحشیب است ونیشتر مدیب كھ یبھركس كھ بشر است عامھ ز از سنتین نیا بھرحال .است "یخودیب" جھان برپاكننده یعنی انقالب ذات كھخدا بھ

كھ نیمگر ا است و عجوالنھ كودكانھ یباورخوش كی "است دهیرس انیپا بھ گر عصر انقالباتید" كھ دهیا نیا .است دنیرس انیپا بھ در حال تیبشرخیتار معنا باشد كھ نیبد

روح كھ حضور دارد و آنان یلیاص یو فكرانقالب ھر انقالب در ذات كھ یامیپ گوھره آن نستی: ا"یخودبرانداز" مربوطھ شھیاندو آن انقالب رسند كھیم جھینت تا بھیابند نھاییدر نم یو ھر انقالب یانقالبیھاشھیرا در اند امیپ نیا

آورند و رھبرانید میپد انقالب را از بطن ضد انقالب امواجنینخست ھا ھستند كھنیو ھم است كرده انتیخ آنان بھ یو سرور و قدرت تیحاكم یھماناسودا یانقالب یھاشھیاز اند برداشت نیتراز جاھالنھ یكیكنند. یمخود را لعنت

یشعارھاانیحام نیدتریشد یشوند تا مدتیم یھائقدرت كسب بھ موفق انقالباتیدر بلوا یمدت یبرا كھ . آناناستشود یم شروع یخودـ برانداز آنھا واقعھ یو آگاھ لیمرغمیھا و علنیھم ھستند و اتفاقا بدست آن یو رھبر انقالب یعیروند طب كی نید. ایآیدرم از آب معكوس بلكھ و شده مالیپا یگریاز د پس یكی انقالب شعارھا واھداف و ھمھ

و الیام زندهیو برانگ باعث عمال در جامعھ یھر انقالب نی. بنابرااستبوده ینیا ضد دی نیاز د اعم یدر ھر انقالب یو جار بشر را فعال تینفسانرا كھ ناشناختھ طبقات یلحاظ و بھ است جامعھ افراد آن در نفس زنھفتھیغرا

خودـ ھمانكھ انقالب ذات رد و در مقابلیگیم ھا اوجیپرست ھا و تنوعیوتجاوزگر سازد و لذا نبردھا و تشنجاتیم نیشتریب ند كھیآیدر م از آب یوافراد كسان جوامع نیعدوتر بیترت نیكشد و بدیم صف است یبرانداز

و است ھیا ھماناروسیدن جوامع نیترستیضد كمون مثال امروزه طور كھاند. ھمانداشتھقالبرا از ان یبرخوردارتر از یتر و ذاتیار اساسیبس مسئلھ نیخورد. ایم چشمدر كشور ما بھ امروزه ھم و اعتقادات الیام نیترعھیضد ش

"انتیخ"تر از تأملار قابلیبس . مسئلھاست انقالب یارھااز شع انقالب وارثان هاسوء استفادیو كردن بد عملاز "انتیخ" كھ د گفتیبا شود پسیم یدر ھر انقالب یعیوقانیچن موجب انقالب یاصل وارثان انتی. و اگر خاست

مثال طور كھد. ھمانیآیمد نیپدنیزم یبر رو یتمدن چیھ یھائانتیخ نیچن و بدون است یھر انقالبیعناصر ذاتشد یزیرھیپا امبر و امامانیو پ نید دشمنان نیتریشق بدست است مطرح"یاسالم تمدن" عنوان تحت كھ آنچھ

ز یو ن خود رفت یآرمانھا بھ نسبت انتیخیسو ز بھین نیچ انقالب طور كھ. ھمانعباسیبن یخلفا بدست یعنی .ر فرانسھیكب كا وانقالبی آمر یستلیبرایل انقالب

موجب زد. انقالباتیریم رونیب گردد و بھیشكوفام ذاتش شود و تا اعماقیم فنا خوانده یسو بھ یبشر كھ آنگاه . استبشر بوده ذات یافكن برون

د. ید آیافراد پد نیتریانقالب از جانب نقالبایاصول یآرمانھا بھ ھا نسبتمخالفت نیدتریشد كھ است یعیطب پس اصول ھیبرعل یانقالب یگروھھا ھمھ چگونھ د كھیكن . نگاهامر است نیاز ا یارواضحیبس ما مثال یكنون جامعھ

. و و امثالھم چپ ی، سازمانھایعتیشر دانی، مرخلقنی، مجاھدامام رو خطیپ انیاند: دانشجودهیخود شور نیادیبن .میابییھامگروه نیتریرا انقالب طلبان سلطنت یعنی جامعھ فیط نیتریضدانقالبنكیا

٦٣

ناكام مبارزه سال ستیاز ب پس دانستیم وانقالب اسالم نیرا ع یو كھ یعتیدكتر شر نیآتش دانیاز مر یكی یروز یرا در حال سخن نی. وا"كرد یخودكش توانیم فقط یعتیبا فكر شر": كھ گفت من بھ باالخرهقدرت بھ دنیرس یبرابعد، از چند ماه جناب نیا كھ بود و عجب یعتیشر عظمت دربارهیسینومقالھ روزھا مشغول در ھمان كھ گفتیم

و منجر بھ است انقالب قلبھمثاب بھ كھ عاتاطال وزارت یدرآمد. نبرد درون از آب یارهیزنج یقتلھاانیقربان ما بھ یمیقد یآشنا . و اما آناست یھر انقالب یذات یخودبراندازھاز واقع واضح یشد نشان یارهیزنج یقتلھا

یا دچار پوچو لذ پرداخت بزرگحق نیا ینف بھ كھ افسوس یبود ول دهیرس یعتیشر درباره یبزرگ بسقتیحق مضحك سوءتفاھم كیبا لیدل نیھم بود و بھ نمانده یباق یدر ویزیچ "قدرت بھ هاراد"و جز شده یمیعظ

بود و غافل افتھی تیبشر نجات راه نیراآخر زمیلیھین یشد و گوئ یآثار و ترجمھ مشغول "چھین" هدربار وخطرناكدر ندارند بخصوصچھین بھ یازیھستند و ن ستیلیھیعمال ن یافلسفھ چیھیھاخودبخود و بودهت تیاكثر كھ نیاز ا

گر.ید یھر انقالب باشد مثل در آمدهاز آب وارونھ شیآرمانھا ھمھ نو كھ یانقالب جامعھ كی

و است د جھانیجد خیتار كل لسوفیف نیتریانقالبیفكر لحاظ و لذا بھ است یجد ی ھر انقالب ، آخر خط"چھین" ونیانقالب جماعتانیدر م سندهینو نیترپرخواننده امروزه لیدل نیھم . و بھكامل یسازوپوچ یخودبرانداز هاسو

چھین كھآن . حالھاستانتیھا و خیگر پوچھیتوج كنند كھیمیتلق یناج كی و او را ھمچون است روز شدهیدو كال از ھر امر آور داشترتیحینفرت استیس كرد و از جھان یا زندگیدن تارك یصوف كی عمال ھمچونخودش

در یاو را حت روانیدر سر دارند. پ یسودائ چھ اشدرباره چھی ن یرانیاروانیپ كھ ستین . و معلومیو خلق یجمع دھد.یرا ندا م میعظ یحق یول استرتیح یجا بس نید و اید فعال توانیم یو انقالب یحكومت یاز نھادھایبرخ

بھ یلیم كھ خاصھ تر استكنندهو مستھلك یجیتدریخودكش یطلباصالح یول است یخودكش واقعا ھم شدن یانقالببرتر یقتیحق ی. ولاستمرگ نی، عبودن ستیلیھیزتا نیو غر عمال یعنی بودن یعام یباشد. ولگر نداشتھید انقالب است نیكرد. و ایم یخودكش كند و گرنھیم یزندگ "انقالب"بافكر زتا فقطیغر یھر فرد بشر كھ است نیا یو ذات

انقالبیغرھمھ كھ وجود او یرا بیدارد ز دوسترا الدنبن ھم بوش یآقا یدارند حت را دوست یواقع ونیزتافكر فنا را بدونیدارند ز را دوست فناپرستان د آورد. ھمھیكا پدیآمرزمیالیدر ساختار امپر یاصالحات توانستینم

ندارد. یامزهیزندگ

كھ یایزندگ نیا از ایبشر آ ی: ااست نینھد ایممردم یرو شیپ لیاص یانقالب كی كھ یسئوال یذات یمعنا پسخود را وسرنوشت كنامیق ؟ پسستین بھتر از بودن ا نبودنی؟ آینابود شو كھ ستیابھتر نی؟ آیكنینم شرم یدار

.یزندگ نیاز ابھتر است مردن بھرحال ینتوانست ساز و اگر ھم دگرگون

و لیاگر اص انقالب بھ ھر فكر و دعوت لیدل نیھمو بھ است انسان ذات ھباشد فلسف فلسفھ ینوع اگر ھم "انقالب" . پسفكرھاست نیتریوانسان نیتری، ذاتاندازد. فكر انقالبیم جنبش بھ ذات را از اعماق یباشد ھربشر صادقانھ

را دعوت و انسان است سان ان یخودیب از طبع را برخاستھیندارد زدر بشر مرگ كھ است یتنھا فكر "انقالب" .تیموجود بھ دعوت یعنیكند یم تی و ھو تیخودبھ

نیتربر حق و ھم بشر است اراده نیترخائنانھھم حال نیدر ع اراده نی. ااست افتنیوجود بھ هھمانا اراد "انقالب" .است یھر انقالب یدوعنصر ذات انتیو خ قتی. حقآن

٦٤

:ككود

"؟...امبوجود آمده چھ ی؟ برارفت كجا خواھم؟ بھام؟ قبال كجا بودهاست مرا بوجود آورده یكس ؟ چھاماز كجا آمده"

"وجود دارد؟.... یزی؟... چرا اصال چزھا مدوراستیچ یسوزاند؟ چرا بعضیم رود؟ چرا آتشیم راه چرا آب"

شنوند و اگر یم یپاسخ بندرت البتھ خود، كھنیاز والد است و ھوش در بدو عقل یدكھر كو سئواالت نینھا نخستیا شوند و فقطیمفراموش یسئوالھا بزود نیآورد. ھمید نمیآنھا پد ذھن یبرا یوقناعت تیرضا نیبشنوند كمتر ھم

د یو پد است و معرفت اد مولد حكمتی نید و ایآیادمی خرد و تفكر بار دگر بھ در كمال یاز افراد بشر یدر برخ بھ رجعت ینوعبھ نیباشد. و ایم دگر و بودا و امثالھمیو ھا یو مولو و سقراط عمیابراھچون یكسان آورندهوجود دارد؟! و یزی: اصال چرا چوجود ندارد كھ نیتراز اكودكانھ یرا سئوالیز است یكودك دوران و اصالت بكارت

نیترلیاص كودكلیدل نیھم باشد. و بھیم یسئوال نیار چنیعمظھر تمام نشیدر نزد والدكودك كیخود وجود روند و با اصرار یفرو م رتیح یواد بھ كودك هپا افتادشیپھر سئوال هبا تفكر دربار نیو والد است كنندهسئوال شوند.یم دچار جنون گاه پاسخافتنیدر كودك

و عارفان مانیفنا. حك ی واد عارف كی مثل ،درستاست آمده از عدم یگتازه را بھیز است زنده یحكمت یدارا كودك ھیار شبیبس یزندگآنھا را در رفتار و آداب لیدل نیھم بھ ھستند و درست شتنیخو یكودكه گوھر هاءكنندیاح

در كھ آنچھ كنند بخصوصیتفكر و نظر م پا افتادهشیرا درامور پی. زو صداقت یگز در سادهیو ن میابییم كانكودو نیترخطرناك شود كھینمآنان بینص یزیچ یالبافیكنند جز خیماوراء فكر م بھ كھ ابند. آنانییخودم یر پایز

یخدا و نھ است و اوھام الیخ یخدا شود كھیم دهینام "خدا" كھاست یزیچ ھمان االتیخ نیا نیتربندهیفرندارند و بدتر یرا پاسخیكشانند زیھامو قصھ و افسانھ الیخ یواد خود را بھ فرزندان سرعت بھ نی. ووالدتیواقع

یمانیحكبیترت نیكنند و بدیم غیخود در ز فرزندانرا ا مقدس ھكلم نیراندارند و ا "دانمینم" گفتن شھامت از آنرا یآورند زید میگو پدقصھ یعروسكھائ سازندو از آنانیم خود غرق كبر و جھل ظلمت یایو بكر را در در كوچك گوھستند.قصھ یز غولھائیخود ن

زند و یو پا م خندد و دستیا مید یگریم یعلتچیھیب كھ آنگاه است نیوالد نگاه در مقابل "دانمینم" هاسو كودك نیتا والد آمده دھد.كودكیبروز م منطق فوق الیكند و كردار و امیم "ربطیب" یتر شدسئوالھائبزرگ كھ آنگاه

ا یكند ول تیدار و ھدایخود را ب تا آمده كنند. كودكیم رانند و گمراهیمیرا م كودك ھستند كھنیوالد نیعموما لیدل نیھم بھ فھمند. و درستینمچیھ آنھا بباوراند كھ كند و بھ خاطرنشان نیوالد را بھ یعلتیو ب"یربطیب"

اصال ازداشتن كھ یرسند تا جائیم بستبن خود بھ دتر با كودكیدارند شد یودانائ فھم یادعا نیشتریب كھ نیوالدبندند یآخور م را بھ داراترند كودكشان كھ ند. و لذاآنانیروبرو خودشان حماقت را با كلیگردند زیم مانیپش فرزند

شودو اگر باز یم اضافھ آن بھ ھم ونیزینشد آخور تلو ر نكند و اگر عالجیخود را تحقنینقدر والدیشود و ا تا خفھ .شود ساقط و ھوش گردد و ازعقل یشود تا كامال روانیم سپرده روانپزشك نشد بھ عالج ھم

٦٥

كودكان یو برا كودك كی از زبان كھ یگوئ قرآناتیاز آ یاری. بساست كودكانھ بس یسئواالت امبرانیپ ھمھ سئوال و قرآن اسالم نمامعتقدند كھعالم احمقان لیدل نیھم و بھ فكر بكر در بشر است محرك یجملگكھ است شده یطراح

احمق انینماعالم نیو ا است بارھا ذكر شده در خود قرآن قتیحقنی. ااست آمده و ابلھ لوحساده مردمان یبرا هدربار یعنی ،پا افتادهشیامور پ دربارهكھ آنان یعنیاند، شده خود گم در سفاھت كھ است دهینام ھیسف یرامردمان

را یھستند زو نفاق خرافھ یآورند بان یرو ھم نید بھ چون یمردمان نیكنند. چنیتفكرنم "ھست كھ آنچھ" تیواقع تر از آنخدا مقدس معتقدند كھ شند و در واقعیاندی)میكیزی(متاف یخاك امور فوق بھ كنند و فقطیرا انكار م "خاك"

یرسالت ر مردمیجزتخد كھ است یاتیالھ آن یبان فلسفھ طرز فكر در جھان نیباشد. ا اصال وجودداشتھ كھ است یبستر دائم و مذھب فلسفھ نوع نیخورند. ایرا م مردم جھل نان كھ است بوده ستمگران یحام و ھمواره نداشتھ

انكار نان نیاز ا حاصل یایخولیو ازمال افكنده عدم وجود را بھ و ھمواره است ر بودهیر و تخدیو تزو وخرافھ جھل یخیتارھ فیوظ انجام ھمان شود مشغولیم دهینام "ھنر" كھ ھر آنچھ ھدرعرص و امروزه است كرده كسب یو نام

را و محسوس ینیع تیواقع كھ یسئوال ضد ھر یعنیاست خیدر تار "ضد كودك" یدائم انیجر نی. و ااست شیخوو بكر و لیاص ی،موجوداست یبشر تیواقع نیترانیعر را كودكی. زیگرائتیضد واقع یعنیبداند، قتی حق ظرف تراح یبرا و مرد فقط زن حقوق یو برابر یضد باردار یھا.نھضتاست نشده و گم و مسخ وانھیھنوز د كھ زندهاز یرھائ ی. مادر برااست محض دروغكی یاقتصاد یھاو بھانھ است كودك یعنی انیعر تیواقع نیاز شر اشدنبسپارد. و مھد كودك رخوارگاهیش را بھ ا كودكید و یا نزای كھ است از خانھ رونیباشتغاالت مشتاق كھ است كودك

دهیرس عداوت نیا اوج بھ امروزه مدرن رود وتمدنیم با كودك عداوت یبسو یاندهیبشر بطور فزا خیتار كل كھ است شیخونیامبر والدیپ ی. ھر كودكاست امبرانیپ نیو د یگرائو واقع لیباتفكر اص عداوت ھمان نی: ااست

شود.یطرد م

یجوان"ا یو "ریپ كودك"ھستند. "یابدجوان" نانیو لذا ا است "ریپ كودك" كی یمیو حك امبر و عارفیھر پ ھمواره تی.واقعاوست خلقت هو گوھر است یمتجل و خاك عتیطب در جھان كھ خداونداست ذات از صفات "جاودانھ

جوان جیبتدر كھ است یرزالیپ شود ھمچونیم زادهز چونین خدا. كودك سن بھ ی: كودكاست كودك یر زالیپ شود، بواسطھیمافتھیو از نو كشف یامور ماد نیترپا افتادهشیتفكر در پ واسطھ وجود بھه گوھر نیشود. ایم

.كودكانھ یدار در سئوالھائیو پا یجد یتفكر

یگتازه بھ را كھ یامیا را. آن دماز ع خروجھو آستان عرصھ یعنیسپرد یم یفراموش بھ را بسرعت اشیبشر كودك ذاكران كودكان . تمامو بكر است زنده یادیو یھوشیو دارا است از نزد خدا آمده اد ی بھ نیتریھستند وقو ذاتا

دوران بھ نسبت كھولت امیدر ا یآدم كھ كشنده یوحسرت شوند. افسوسیم محسوب یاسرار ھست آورندگان نیابند بدییم كودكانھیو خو جبرا خلق كھولت آدمھا در دوران كھ نیو ا روست نیكند از ھمیدامیپ اشیكودك

آور و ھراس دا دردناكیشد انینس اھل یبرا یكینزد نیا یشوندولیم كینزد آستانھ ھمان بھ هدوبار كھ معناست د.یآیم

و "دانمینم"د یبگو كودكش بھ كھ ستینكند؟ك خفھ یلیدھد و آنھا را با قاقال پاسخ كودكان سئوال بھ كھ ستیكخود را مراد و مرشد خود قراردھد؟ كودك د و در واقعیجو وجود بھره یمعماھابھ پاسخ یبرا از كودكش آنگاه

كل شدن بستھ یمعنا بھ نیو ا "خود باشند. دفرزندانیرم یسالگ تا ھفت یستیبا نیوالد"د یگویم صامبر اسالمیپ

٦٦

و مبدأ خلقتش ازاصل یعنیآورد یاد نمی را بھ شتنیخو یكودك كس چی. ھاست "كودكان تیوترب میتعل" هپروند غفلت نیتواند ایم انسان یابد. ولییرا نم آن یدارد ول لیم شیبسوناخودآگاه كھ شدت بھمان است و منقطع غافل تا سن تیطفول امیدر ا را نمودن آنانیدیمر قید از طرینما جبران خودش را در وجود فرزندان میعظ انیونس كودك و كردار و سئواالت حاالت درك یبرا تالش نیندارد. ا كودك آخور بستنبھ یربط یدیمر نیا . و البتھبلوغ نیترشفاف ھستند. كودك یكی كودكان را ھمھیزاست یروحان و نجات یداریب یبرا تیموقع نیتریاز عال یكی خود

یادھندهپاسخ بكر بلكھیاكنندهتنھا سئوال نھ . كودكاست یاسرار زندگ و فھم یخودشناس یبرانھیآئ نیتركیو نزدد یگویم سخن یشكل نیترواضح بھ و نونھاالن .خداوند از وجود كودكانخودش یكردارھا بواسطھ آور استرتیح

شتنیخو تیترب بھ یلیم نیوالد كھ یھستندبشرط شیخو نیوالد كنندگانتیترب نیقدرتمندتر . كودكانآنان نیباوالد .استبالعكس ستند و بلكھیخود ن كودكان هندكنتیترب آنان باشند كھ افتھیرادر قتیحق نیباشند و ا داشتھ

از و ین مادر مجبور است یعنی؟ چھ یعنی "كند.یمادرم بھ را مبدل یزن كھ است طفل ھیگر"د یفرمایم عصادق امامدر فرزندشھ یگر مادر در درك آورد. پس را بر زبان بتواند آن كودك كھ نیا كند بدونرا كشف كودكش سئوال

.دنیزائ صرف بھ كند و نھیرا مادر م زن كھ استمكاشفھ نیشود و ایم تفكر و مكاشفھ مشغول منطق یورا

با در رابطھ یھر فرد مسئلھ نیا ای. آمادراست و خاصھ نیاز والد یھر كودك سئوال نیا "د!یكن را كشف ازمین" یزجرھا اھمھیانسانھا وجود دارد؟ آ جز در رابطھ یو معمائ ا مسئلھی؟ آستین كانشینزدخاصھو سائر افراد جامعھ

و آنان است شیخو نی والد یو مرب معلم نینخست كودك؟ پسستین در روابط متقابل یازھاین فھم عدم بشر حاصل كل باشند و خود را عقلخود داشتھ تیو ترب میتفكر و تعل بھ یلیم كھ نیا كشاند بشرطیم یباطنمعرفت یواد را بھ

.بالعكس ندانند و بلكھ را ابلھ و كودك

از كودك بھ نسبت نیوالد كردن یدیمر امربھ است نیوالد حد خداوند بھ نیتركینزد ھمثاب بھ تا حد بلوغ كودكذاتا كودك كیكھ باشد. آنچھ تام و مراقبھ و تفكر و صبر و مكاشفھ با تأمل توأم یستیبایدیمر نیا كھ روست نیھم

ھیامر ثانو كی موقع بھ و نظافت ھیوتغذ مادر است وخاصھ نیوالد هندیفزا باشد توجھیم محتاج آن روز بھشبانھ كی كودك بھ یگوشیو بازیگریباز صفت دادن باشد. نسبتیم یتوجھ نی چن و بموقع یعیطب جیازنتا یكی كھ است چھیو باز عروسك كی بھ كنند و او را مبدلیم یخود باز باكودك ھستند كھ نیوالد نیرا ایز است وارونھ اتھام

یتلق یگذرانو سھو و وقت یوباز است یجد بس یامر كودك ینامند برایم یرا باز آن نیوالد كھ سازند.آنچھیم ستیبساتا ب چھ كودك یبرا كھ است "كودك یاجبار تیو ترب میتعل" یائیخولیمالیز از دستاوردھاین نیشود. اینم

از كل یسن گروه نیتریجد ابد. كودكییم تا آخر عمرادامھ البتھ كھ ستین قائل یجز باز یو كار فھیوظ یسالگو بكر و ساده بس تیجد نیكنند. ا را درك آن یستیبا نیوالد كھ است یاشده و كتمان میعظحق آن نیا است تیبشر را ابلھ كودك كھ یھر كس كھ تیواقع نیپندارند. و ایم یرا باز آنو مسخره دهیچیپ یھاو لذا گنده است یمیصم

و بالواسطھیمستق بلوغ تا سن . كودكاست شتنیخو در بالھت داندغرقیم و حفاظت تیو ترب میتعل تحتمارا یخودشناسنوع نیترقیباشد و دقیم یحد خداشناس نیتركینزد یشناسخدا.كودك یایاول ھمچون پروردگار است

شود یمادر م نھ از آن یرویو پ حق نیا درك بدون زن و است شی مادر خو امام امبر و بلكھی، پدارد. كودك بھمراهدر د كھیایخود ب یبراتیو ھو نیو د از معرفت یتواند سمتیم یگرید روش چیھ ھرگز بھ . ونھآدم ھمسر و نھ نھ باشد. یو سعادت و سالمت حق آن

٦٧

: خدا

نھد یم یھر فرد بشر یرو شیكبار پی را مكررا ھرچند وقت سئوال نیا كھ ستا از انسان كنندهسئوال نیخداوند اولا یبال كبار بصورتیھر چند وقت سئوال نی. ا"؟ستمیپروردگار تو ن ا منیآ": نستیا سئوالبشنود. و آن تا پاسخ

باشد و فرد كر شده نشود و گوش داده یا پاسخیو ھدا رحماتدر صورت كھ شود آنگاهیم نھاده انسان یرو شیپرد و یبگ را پس حرفش كھا مجبور استیبال . و در قبال"شتنمیخود پروردگار خو من"د یبدو بخود بگویخود را بفر

لطف بھ را كھیز است . جاھالنھقرآن بقول است و ظالمانھ جاھالنھبس یجواب نیا یدھد ول مثبت خداوند جواب بھخداوند الطاف نداد كھ آورد و خدا را انكار كرد واجازه خودش حساب را بھ داد و آن یمنف پروردگار جوابو رحمت

و قھر و یبال و بدبخت فقط نكیرا ایز است وزجر نكشد. ظالمانھ بتیبال و مص گردد و كار بھ ندهیمستمر و فزا شر از جانب فقط كند كھیمرا متھم یو دھد در واقعیم یو بھ كھ یمثبت ا پاسخنھد بیخدا م حسابرا بھ غضب

است نی: ا"ا توی ا منمیآ"د. یافزایم كاھد و بلكھینم از عذاب چیبالھ امیا یایا خدایخدا لیدل نیھم . بھخداست خود بھ دست شود و بھیم وانھیود كیر و تاریشد حقبا "من"، انسان . اگر پاسخخداوند از انسان سئوالجان

عذاب نیاگر ا كھ یدھد در حالیم را بخدا نسبت عذاب نیا فقط ند وآنگاهیآفریم افتد و برخود عذابیم شرارت .است كرده یریگشیبدترپ یاز عذابھا بدھد الاقل نسبت ھا، بخودشرحمت مثل راھم

امور و یدر برخ و كامال و نھ یبطور كل ستیانیو است ا خودشیآ كند كھ كسرهیرا خودش فید تكلیبا انسان پسخدا ازامور را بھ یبرخ انسان كھ است نیھم بشر است تیوضع نیترینابخشودن ینید لحاظ بھ كھ . شركمشركانھ

رھا را از خود بداند و شرھا را یخ وجود. آنھم ھدر واقع شدنقائل كیشر ینعی نی. و ارا بخودش یدھد و مابق نسبت از خدا.

كند كھیم سئوال یو از و بشر است یرو شیخداوندپ سئوال ھمان بشر در حكم یو برون یدرون و انفعال ھر فعلو ورابطھ و عمل و سخن و برنامھ شھیو اند ؟ ھر احساسا منی یتوئ نیا ایآ "؟ا ازمنی از تو است نیا"ا یآ

. و انسانخداوند است بدست انسان از خلقت یاولحظھ است برانسان وارده كی یو محسوس بطور واضح یاحادثھ قرآن بقولرا ی. زیوتوئ از توست ھمھ نیا ی: براستدھد كھ پاسخ خودش بلند در گوش ید باصدایبا یدر ھر مورد

و نفس و روان تن داندكھیم . پساست شده شاھد و ناظر گرفتھشتنیخو بر خلقت شدن خلق در حال ، انسانمیكر شود كھیم یمدع عموما با انكار آگاھانھانسان ی. ولستیخود ن خالق و خودش است شدن خلق مستمرا در حالیو رامحول شر آن ھمیكند و نیم ھا وجود خود را شقھعذاب بواسطھ جی(كفر).و بعد بتدر "ستمھ خود من ھمھ نیا"

كھ است یكس مؤمن ). و اما انسانداند (شركیرا خودم خوب مھیخواند و نیم آن كند و خدا را مسببیبخدا مخواند و خود یخودم شر را از آن مھیداند و نیخدا م نرا از آ ر وجودشیخ مھین یعنی استمشرك عكس بھ درست

اوست یایو از اول است كند مخلصیم خدا محول داندو بھیوجود را از خدا م كل كھ داند. و اما آنیم آن را مسببمبرا یرا از ھر حساب یانساننیداند و چنیم یو اعمال ھیكل و مسئول ، خود را مسببخداوند در قرآنكھ و ھموست

و افعال ھمھ یرا ویز است خود ساختھ "دوست"را یوخداوند و خداوند است و فعل سازد. او مظھر ارادهیم و صادقانھ و خالصانھ كاملیخداوند پاسخ و بھ است را شدهیپذ شیرا در خو و وجود پروردگارش ارادهاوامر و كل

.است و تكبر و انكار و مكر نكرده است داده

٦٨

طلبد یم د و پاسخینمایواحد را م سئوال ھماندھد از انسانیم انسان بھ كھ یو بازدم ھر دم خداوند بواسطھ پستو هدارا تو بھ اقلبی؟ آیكشیم نفس تخود هاراد ا تو بھیكند؟ آیم را در تو ممكن تنفسكھ ستیك نیا ای: آكھ ادامیز نھای؟ و نامنی یا توئی؟ آیازنده كھ یھست تو خودت نیا ایزند؟ آیم كھ ا آنی: و آسئوال آن هشد كامل ھتا

.است"تو" آخرش و تا بھ ھمواره درست ؟ مسلما جوابا منی ی؟ توئستیدھدكیم پاسخ

ھیو شب كیشر یزیچ چیو خدا در ھ خداستاز اسماء و صفات "وجود"و ) ی(ح "زنده"، یقرآن معارف لحاظ بھ ندارد.

دادن مثبت پاسخ مشغول شیخو اتیح لحظھبھ و در لحظھ شیخو و تن و جان و با دل و كمال تمام بھ كھ یو انسان بلكھ "تو" ونھ است "من" نھ یانسان نیشود. چنیم "خدا" كھ ستیمعنا ن شود بدانیم"تو"در و غرق بخداست

مقصود خداوند "او"! و و مخلوق خالق یگانگیـتو! من یگانگی: د استیتوح مقام رسد كھی(ھو) م "او" مقام بھ یر آ محل "او". بخداستكامل گفتن "یآر" (ھو) محصول "او". خداست و محبوب است انیوجھان جھان از خلقت

را بر "او". خداوند، است خاك خداوند در عالم و عشق رحمت . او مظھركمالاست شتنیخو خدا بھ كامل گفتن یافراد بشر از ھمھ پس نیو لذاز است و از خود گذشتھ است خود نموده نیجانش یعنی است داده حیخودترج

دھد از مثبت پاسخ و جان با دل ھر كھ "؟ا نھی است ا او حقیآ":خودش هدربار كند نھیم سئوال "او" هدربار نیگردد. ایمبتال م عذاب دھدبھ ا مذبذبیو یمنف جواب گردد و ھر كھیشود و رستگار میبرخوردار م"او" الطاف نیتر امیمستق انیب "؟ا نھی یریپذیم انسان بھ مرا نسبت اعشقیآ": است نیچن یترواضح انیدر ب سئوال خودت بھ مرا نسبت ا عشقیآ" یعنی"؟ا نھی یریقرارگ من یاو برجا چون یحاضر ا تو ھمیآ"شود: یم نیچنسئوال

(ھو) ھمان "او". "او" تو فقط و نھ من نھ یعنی "؟ا نھی یریپذیرام ا عشقیآ" یعنی "؟ا نھی یریپذیم .استعشق"

ھمانا منطق یدر واد "عشق"گر ی د مترادف .ریو الغ است مورد سئوال ھمواره كھ است "عشق" فقطرا شتنیخو سرنوشت حق كھ . آنندارد و بالعكس انسان یخدا بر جاینیجز جانش یمعنائ كھ است "سرنوشت" مثبت پاسخ سئوال آن آورد بھیم یرابجا رد و شكرشیپذیو م فھمدیابد و مییبخود م پروردگار نسبت عشقنیع

را "جبر" یرا معنای. زاست نموده را دفع را. و عذاب را، عشق سرنوشت یعنیاست رفتھیو خدا را پذ است داده لیخود را تبد سرنوشت ینعی نی. و ااستكرده را درك ا سرنوشتی جبر حق یعنی است نموده "عشق" بھ مبدل

!شتنیخو بر نفس ،معرفتمعرفت بواسطھ است نموده

بھینھا سئوال آن پس بھ محكوم نیچرا چن كھ یبفھم یخواھینما باالخرهیآ انسان ید: ایآیدر م انیب نیا تا یخواھیا نمی؟آیرا بشناس خودت یخواھینم خرها باالیآ انسان ی؟ ایو مجبور چارهیحدب نیو تا ا یھست سرنوشت

؟یكن را درك اتیخودیب نیا حق