хэнтий аймаг

ХЭНТИЙ АЙМАГ

БУЮУ

ЧИНГИС ХААНЫ НУТАГ

АЖ-1А

Үйлдвэрлэл-

Урлалын

сургууль

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН ҮҮСЭЛ, ТОВЧ ТҮҮХ

Сэцэн Хан аймгийн чуулган 1923 оны 9 сарын 26-ны өдөр хуралдан, уг хурлаар аймгаа “Сэцэн Хан аймаг” гэж байснаа “Хан Хэнтий уулын аймаг” гэж нэрлэхээр шийдвэрлэж баталсан. Тухайн үед аймаг 90707 хүн амтай, бодоор гаргасан 67962 малтай байсан. Хан Хэнтий уулын аймагт одоогийн Хэнтий аймгаас гадна Дорнод, Сүхбаатар аймаг бүхэлдээ, Дорноговь, Дундговь, Төв аймгуудын нутаг дэвсгэрийн нэлээд хэсэг хамаарч байв.


1930 оны 7 сарын 1-ний өдөр тухайн үед аймгийн дарга байсан Баярсайхан аймгийн үндсийг өөрчлөх тухай хурал зарлаж Хан Хэнтий уулын аймаг нь Хэнтий, Дорнод аймагт хуваан зарим сум нь бусад аймагт шилжжээ. Тэр үед Хэнтий аймаг 27 сумтай, 53,7 мянган хүн амтай, 1,8 сая толгой мал, 101725 хав дөр км нутаг дэвсгэртэй болов. Мөн 1941 оны засаг захиргааны шинэчлэлтээр Хэнтий аймаг 89 мянган хав дөр км нутаг дэвсгэртэй болсон.


Эдүгээ Хэнтий аймаг 80,3 мянган хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, 67,7 мянган хүн амтай, засаг захиргааны 17 сум, 83 баг, Бэрх, Бор Өндөр зэрэг 3.9-8.5 мянган хүн ам бүхий орон нутгийн хотуудтай.

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН

ГАЗРЫН ЗУРАГ

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН ТАЛААР

БАЙРШИЛ, БАЙГАЛЬ

Хэнтий аймаг ой тайга, уул нуруу, тал хосолсон 80,3 мянган хавтгай дөрвөлжин км нутагтай, Дорнод, Сvхбаатар, Дорноговь, Говьсvмбэр, Төв, Сэлэнгэ аймагтай, хойд талаараа Оросын Холбооны Улстай хил залгадаг. Тус аймгийн нутгийн зvvн хойд захын 4157 ам. дөр. км талбайг 2000 онд Онон – Балжийн байгалийн цогцолбор газар болгосон. Монгол улсын төрийн тахилгат Бурхан Халдун уул Хэнтий нурууны төв хэсгийн Хэрлэн, Онон, Туул болон

БАЙРШИЛ, БАЙГАЛЬтэдгээрт цутгадаг голуудын эх авсан, тайгын

бvслvvрийн онгон байдлыг хадгалсан 12271 ам. дөр. Км талбайг 1992 оноос дархлан хамгаалсан. Энэ нутагт архелогийн ач холбогдол бvхий 800 гаруй булш бунхан Ихэсийн хориг зэрэг тvvх соёлын дурсгалууд байдаг. Монголын Дорнод тал vргэлжилсээр зvvн хойд хэсэгтээ уулт хээрт шилжих 4700 ам. дөр. Км газрыг нутгийнхан Тосон Хулстай гэмээн нэрлэдэг. 1998 оноос байгалийн нөөц газар болгосон.

БАЙРШИЛ, БАЙГАЛЬХар ямаат, Тvмэнцогт зэрэг 1350 м орчим өндөр уулсын

орчны нутаг бага зэрэг ой модтой уулт хээрийн ландшафт, геологийн тогтоц чулуулгын хувьд сонирхолтой иж бvрдлийг vvсгэсэн 506 ам. дөр. Км нутгийг 1998 оноос байгалийн нөөц газар болгосон. Нутгийн хойд хэсэгт ус ундарга бүхий гол мөрөн үүсгэсэн, ой тайгаар хучигдмал Хэнтий хан уул орших бөгөөд дунд хэсэгт хадлан бэлчээр арвин хөндий нутаг хээрийн бүслүүр үргэлжилж, өмнө ба баруун тал нь агь таана, харгана бударгант говирхог нутагтай.

БАЙРШИЛ, БАЙГАЛЬХан Хэнтийн нуруу- 1000 гаруй хав дөр км талбайг эзэлж,

хамгийн өндөр оргил нь Асралт хайрхан далайн түвшнээс дээш 2751 метр өндөр юм. Хэнтийн нуруу зүүн хойноос баруун урагш чиглэн тогтсон, баруун тийш Бага Хэнтий, зүүн тийш Их Хэнтийн нуруу салбарлана. Хэнтийн нуруунаас Онон, Хэрлэн, Туул, Хараа, Ерөө, Минж голууд эх авдаг. Онон Хэрлэнгийн сав – Онон, Хэрлэн гол нь Хэнтий нутгийнхны амьдралд онцгой ач холбогдолтой. Онон голын монголын нутгаар урсах 298 км нь бүхэлдээ Хэнтий нутагт хамаарна. Ононгийн баруун гараас Эг, Харх, Хурх, Шуус, зүүн гараас нь Барх, Балж, Агацын голууд нийлнэ. Хэрлэн гол нь өмнө зүг чиглэн хээрийн нам дор нутагт очиж, тэндээс дорно зүг эргэн монголын хил дотор 1090 км урсч, гадаад их далай руу зорино

БАЙРШИЛ, БАЙГАЛЬХэрлэнгийн гуравны хоёр хувь нь Хэнтий нутагт ногддог.

Хэрлэнд Тэнүүн, зүүн Тэрэлж, Илүүр, Цэнхэр, Мөрөн зэрэг жижиг голууд нийлдэг. Хэрлэн голын хөвөөгөөр үхэр хонин ямаан бургас, газрын хөрсөнд нь боржин, билүү, балтас, барилгын төрөл бүрийн сайн чанарын шавар, мөсөн ба нунтаг шүү хужир элбэг. Тус аймаг усан ба утаат болор, алт гянт болд, цагаан тугалга, хайлуур жонш, чулуун нүүрс, төмрийн хүдэр, зэс зэрэг газрын хөрсөн дорх ашигт малтмалаар баялаг, үзэсгэлэн гоо байгалиараа гайхуулсан нутаг юм. Мөрөнгийн голын савд чулуун нүүрс, Цэнхэрмандалд цагаан тугалга, гянт болд, Батноров, Бэрх, Ямаат, Галшарын нутагт хайлуур жонш элбэг.

БАЙГАЛЬ ОРЧИНБайгаль орчныг хамгаалах ажлын хүрээнд 360 га-д

ойжуулалт, 100 га-д байгалийн сэргээн ургалтанд туслах ажил, 10 га-д “Ногоон хэрэм” хөтөлбөрөөр үндсэн зурвас байгуулах ажил хийв. Монгол улсын Засгийн газрын 2008 оны 5 сарын 14-ний өдрийн 175 дугаар тогтоолоор шашин түүхийн дурсгалт газар Өмнөдэлгэр сумын Балданбэрээвэн хийдийн орчмыг тусгай хамгаалалтанд авлаа.

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН СУМДУУД

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН СУМДУУДХэнтий аймгийн анхны 27 сумын нэр

1. Дадал2. Баян3. Өмнөдэлгэр4. Дундбаян5. Харз дунд бүрд 6. Баян-Овоо 7. Уулбаян8. Мөнххаан9. Эрдэнэ10. Дархан11. Түвшинширээ12. Баян-Улаан

13. Биндэръяа

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН СУМДУУД14. Өлзийт

15. Баянмөнх16. Цэнхэрмандал17. Баянхонгор18. Буянтбулаг19. Мандал20. Түдэгтэй21. Балж 22. Хэнтий23. Идэрмэг24. Мөрөн25. Норовлин26. Баянтэрэм27. Дэлгэрхаан

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН “АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ”

Тус аймаг нь аялал жуулчлалыг тэргүүлэх салбар болгох зорилго тавин ажиллаж байна. Аймгийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх дэд хөтөлбөр баталж, аялал жуулчлалын сурталчилгааны хэсгийг байгуулан ажиллаж байна.

Тус аймагт Аялал жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд:

Дэлгэрхаан сумын “Хөдөө арал ” жуулчны бааз Өмнө дэлгэр сумын “Баянгол” жуулчны бааз Цэнхэрмандал сумын “Си-Монгол” жуулчны бааз Биндэр сумын “Чингисийн тоонот ” жуулчны бааз Дадал сумын “Шижир бэл” жуулчны бааз

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН

ТҮҮХ СОЁЛЫН ДУРСГАЛТ

ГАЗРУУД

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН ТҮҮХ СОЁЛЫН ДУРСГАЛТ ГАЗРУУД

Бурхан Халдун уул


Бурхант буюу Бурхан Халдун \уул\


Чингис хааны хөшөө

Дадал суманд байдаг. 1962 онд буюу Чингис хаан мэндэлсний 800 жилийн ойд зориулж

босгосон. 12 м өндөр

10 м өргөнтэй суурь 4 м-ийн зузаантай


“Бөх хүний гол” \Баянхаан уулын ардхан талд байдаг. Бөх нүдэн гэгч баян айл\


“Тугийн овоо” \Чингис тугаа оройд нь залаад дайнд явдаг\


Дува сохор Дову мэргэний хөшөө \энд нутагладаг байсан\


Марааны тал \Дэлүүн болдогоос хойш. Бөрт баатрын хатан\


“Тэнгэлэг горхи” Дэлүүн болдогоос баруун тийш 10-д км


Тамгын чулуу \цагаан шувуу\ Дэлүүн болдогоос хойш 10-д км Балж голын хойт


Тогоцог өндөр \ой мод\Бөртийн өндрийн урд талын уул


“Хөшөөтийн өндөр” \Марааны талаас дээш 10-д км.т байдаг. Гилбэрийн Баянголын хөндийд буй булш\


“Сантхаан овоо” Тамгын чулуунаас зүүн тийш 20-д км Онон голын хойно Сантхаан уул байдаг. Морьдоо авчирч сн

тавиулдаг.


Балжийн арал \Балж гол\


Тэргүүн өндөр \хад, ой мод\Баянхаан уулын урдхан талд байдаг. Эрт үед Эмээлтийн

хөтөл гэж нэрлэдэг байсан.


“Боголын гацаа” \Тогоцог өндрөөс зүүн тийш, Балж голын залгаа. Анчны домог\


Бөгтөр мод \Боголын гацаанаас доош байдаг. Бэгтөрийг харвасан\


Дэлүүн болдог \гүүний дэл\

ХЭНТИЙ АЙМАГ МОНГОЛЫН 9-Н ГАЙХАМШГИЙН НЭГ БОЛЛОО

ХЭНТИЙ АЙМАГ ЧӨЛӨӨТ ЗУРАГ





АНХААРАЛ ТАВЬСАНД

БАЯРЛАЛАА.

Travel

хэнтий аймаг