View
250
Download
12
Category
Preview:
DESCRIPTION
√“¬ß“πº≈ß“π«‘ ® — ¬ »Ÿ π ¬å « ‘ ® — ¬ ·≈–Ωñ ° Õ∫√¡¥â “ π ‘ Ë ß ·«¥≈â Õ ¡ ªï 2549 - 2550 นายจตุพร บุรุษพัฒน์ นางอรพินท์ วงศ์ชุมพิศ นายโสฬส ขันธ์เครือ นางสาวศิรินภา ศรีทองทิม นายธนาพันธ์ สุกสอาด นางจินดารัตน์ เรืองโชติวิทย์ นางสาวอุไร เกษมศรี กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม •สถานการณ์สารประกอบอินทรีย์ระเหยง่ายในบรรยากาศบริเวณพื้นที่ กรุงเทพมหานคร 1 7
Citation preview
√“¬ß“πº≈ß“π«‘®—¬»Ÿπ¬å«‘®—¬·≈–Ωñ°Õ∫√¡¥â“π ‘Ëß·«¥≈âÕ¡
ªï 2549 - 2550
ทปรกษา
นางอรพนท วงศชมพศ อธบดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
นายจตพร บรษพฒน รองอธบดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
บรรณาธการวชาการ
ศ.ดร.จงรกษ ผลประเสรฐ
รศ.ดร.วราวธ เสอด
รศ.ดร.พจน ขมมงคล
นายประธาน อารพล
ผศ.ดร.สเทพ เรองวเศษ
รศ.ประภาศร ศรจรรยา
ดร.ศตวรรษ แสนทน
ดร.สทธพร ขจรเนตยทธ
กองบรรณาธการ นางสาวสกญญา บญเฉลมกจ
นายสมชย วนจนนทรตน
นางผกา สขเกษม
นายมศกด มลนทวสมย
นางนตยา นกระนาด มลน
นางสาวหทยรตน การเวทย
นายโสฬส ขนธเครอ
นางสาวศรนภา ศรทองทม
นายธนาพนธ สกสอาด
นางจนดารตน เรองโชตวทย
นางสาวอไร เกษมศร
บรรณาธการบรหาร นายบญชอบ สทธมนสวงษ ผอำนวยการศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม เปนหนวยงานในสงกดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
ซงอยภายใตกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กอตงโดยความรวมมอระหวางรฐบาลไทย
และรฐบาลญปน โดยมบทบาท และหนาทในการศกษาวจยและพฒนาเทคโนโลยทเหมาะสมใน
การปองกนและควบคมมลพษ และยงเปนหนวยงานทใหการฝกอบรม เพอถายทอดเทคโนโลยดาน
สงแวดลอมแกองคกรทเกยวของทงภาครฐและเอกชน รวมทงการใหบรการขอมลทางวชาการดาน
การจดการคณภาพสงแวดลอม โดยมเปาหมายเพอใหมการนำผลการศกษาวจยไปใชในการสนบสนน
การกำหนดนโยบายการจดการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอสงแวดลอมและสขอนามยทด
ของประชาชน ตลอดระยะเวลาทผานมาศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม ไดจดทำโครงการวจยท
สำคญทสามารถนำไปประยกตใช เพอการจดการสงแวดลอมของประเทศไดครอบคลมปญหาสงแวดลอม
ในทกดาน ไดแก การวจยและพฒนาเทคโนโลยดานของเสยและชวมวล นำ เสยงและความสนสะเทอน
อากาศ และสารพษ
รายงานผลงานวจยฉบบน เปนการรวบรวมผลงานวจยและพฒนาเทคโนโลยสงแวดลอมของ
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม สาขาตางๆ ในชวงป 2549-2550 ศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอม หวงเปนอยางยงวารายงานฉบบนจะเปนประโยชนในการใชเปนเอกสารอางองแกนกวชาการ
และนกวจยดานสงแวดลอม เพอศกษา คนควา วจย และพฒนาเทคโนโลย อนจะนำไปสการรวมมอกน
ในการปองกน บรรเทา และแกไขปญหาสงแวดลอมของประเทศตอไป
กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
บทนำ
สารบญ
บทนำ 1
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานอากาศ
• การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนดสารประกอบอนทรยระเหยงาย 7
• สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศบรเวณพนท
กรงเทพมหานคร 15
• ChemicalCompositionofWetDepositioninSuburbanAreaof
Bangkok,Thailand 23
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานเสยงและความสนสะเทอน
• ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยานในประเทศไทย 39
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานสารพษ
• การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกรสวนสมพนทลมนำฝาง
จากการใชสารกำจดศตรพช 51
• การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา(Neochetinaspp.)ในการกำจด
ผกตบชวา(Eichhornia crassipes)ในพนทลมนำทาจน 63
• การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอนสแหลงนำธรรมชาต 75
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานนำ
• การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสมสำหรบฟารมสกรขนาดเลก 85
• โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน 95
• โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรองไรอากาศโดยใชตวกลาง
จากวสดเหลอใชธรรมชาต 105
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานของเสยและชวมวล
• การทดสอบใชปยอนทรยสตรศวฝ.ในแปลงเพาะปลกจรง 119
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานอากาศ
• การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนดสารประกอบอนทรยระเหยงาย ChemicalCompositionfromVolatileOrganicCompoundsSources • สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร StatusofAmbientVolatileOrganicCompoundsinBangkokArea • Chemical Composition of Wet Deposition in Suburban Area of Bangkok,Thailand
บทคดยอ การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนดสารประกอบอนทรยระเหยงาย ดำเนนการศกษาโดยมวตถประสงค
เพอหาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนดอยกบทประเภทโรงงานอตสาหกรรม ไดแก โรงงานกลนนำมน โรงงานผลตนำมน
หลอลน โรงพมพเอกสาร โรงงานผลตส และโรงงานทอผา ในการศกษานไดทำการเกบตวอยางอากาศจากแหลงกำเนดโรงงาน
อตสาหกรรม ดวยถงคานสเตอร และทำการวเคราะหดวยเทคนค Preconcentrator-Gas Chromatograph/Mass
spectrometer ผลการศกษาชใหเหนวาโรงงานแตละประเภทมองคประกอบทางเคมของสารประกอบอนทรยระเหยงายแตกตาง
กน จากผลการศกษานสามารถนำไปใชเปนขอมลในการพจารณาแหลงกำเนดหลกของสารประกอบอนทรยระเหยงายตอไป
คำสำคญ: สารประกอบอนทรยระเหยงาย องคประกอบทางเคม แหลงกำเนดอยกบท
Abstract Chemical composition from volatile organic compounds sources was carried out. The objective is to
identify chemical composition from stationary sources i.e., refinery industry, lubricant industry, printing industry,
painting industry and textile industry. In this study the air samples were collected by canister. The samples
were analyzed by preconcentrator-gas chromatograph/mass spectrometer. This study indicated that each
industry category has difference composition. The finding from this study can be used as a source profile data
to consider the major sources of VOCs for the further study.
Keyword: Volatile Organic Compounds, Chemical Composition, Stationary Sources
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนดสารประกอบอนทรยระเหยงาย Chemical Composition from Volatile Organic
CompoundsSources
วรรณา เลาวกล ศรพงศ สขทว หทยรตน การเวทย ศภนช รสจนทร สธระ บญญาพทกษ และนรน เปยมใย Wanna Laowagul, Sirapong Sooktawee, Hathairatana Garivait, Supanut Roschan, Sutera Boonyapitak and Nirun Piamyai
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
1. บทนำ สบเนองจากการศกษาสถานการณสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในบรรยากาศในเขตกรงเทพมหานคร
ป พ.ศ. 2544 ของศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม[1]
พบวามสารประกอบอนทรยระเหยงายมากกวา 20
ชนด เมอเปรยบเทยบคาความเขมขนของสารประกอบ
อนทรยระเหยงายทตรวจพบบางตว ไดแก คลอโรฟอรม
(Chloroform) เบนซน (Benzene) และไตรคลอโรอทน
(Trichloroethene) กบคามาตรฐานทกำหนดไวเปน
แนวทางบนฐานความเสยงตอการกอใหเกดมะเรงโดย
องคกรอนามยโลก[2] พบวาสารดงกลาวเกนคามาตรฐานท
กำหนดโดยองคกรอนามยโลกหลายเทา นอกจากนยงมสาร
ประกอบอนทรยระเหยงายทตรวจพบบางตวมคณสมบต
กอใหเกดมะเรงไดหากไดรบสมผสเปนระยะเวลานาน
บางตวมคณสมบตกอใหเกดผลกระทบตอระบบทางเดน
หายใจ ระบบประสาทสวนกลาง ตบ และไต และสาร
ประกอบอนทรยระเหยงายบางตว เปนตวการสำคญหรอม
ศกยภาพกอใหเกดปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนทใน
บรรยากาศ ทำใหเกดโอโซน (Ozone) เพอรออกซเอซล
ไนเตรท (Peroxyacyl nitrate) เปนตน สารทเกดขนเหลาน
ถามปรมาณมากในบรรยากาศจะทำใหมผลกระทบตอ
สขภาพของมนษย ทำให เกดอาการแสบคอ แสบตา
และทำใหการทำงานของปอดผดปกต นอกจากนยงม
ผลกระทบตอพช กอใหเกดการผดปกตของยน ทำใหใบ
เปลยนส หรอเหยวแหง เปนตน[3] ปจจบนสารประกอบ
อนทรยระเหยงายโดยเฉพาะในกลมทกอใหเกดปฏกรยา
โฟโตเคมคลออกซแดนท องคกรพทกษสงแวดลอมของ
ประเทศสหรฐอเมรกา (Environmental Protection
Agency) และหลายๆ ประเทศกำลงใหความสนใจศกษา
โดยพจารณาเลอกสารประกอบอนทรยระเหยงายเปนดชน
ชวด (Indicator) ในการควบคมปรมาณของโอโซนซง
เกดจากขบวนการโฟโตเคมคลออกซแดนทในบรรยากาศ[4]
สำหรบประเทศไทยไดมการศกษาของกรมควบคมมลพษ
เรอง “Invest igat ion and Analysis of Ozone
Precursors for the Mitigation of Photochemical
Air Pollution in Bangkok” พบวาการทจะลดการเกด
ปฏกรยาโฟโตเคมคลออกซแดนท ควรทจะมการจดการ
และควบคมปรมาณของสารอนทรย เปนอนดบแรก [5]
เนองจากมแหลงกำเนดหลายประเภททมการปลดปลอย
ของสารประกอบอนทรยระเหยงายสบรรยากาศ ในการท
รฐบาลหรอหนวยงานกำกบดแลดานสงแวดลอมจะดำเนน
การควบคมหรอจดการเพอลดปรมาณการปลดปลอย
ของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากแหลงกำเนด
ทกประเภท เปนสงทยากมาก ตองใชตนทนสง อาจไม
คมทน เพอใหการจดการหรอควบคมปญหาสารประกอบ
อนทรยระเหยงาย อยางมประสทธภาพและคมทน ควรทจะ
ตองทราบวามแหลงกำเนดของสารประกอบอนทรยระเหย
งายประเภทใดบางทเปนแหลงกำเนดหลกทจะตองพจารณา
และดำเนนการควบคมเปนอนดบแรก อยางไรกตาม การท
จะหาแหลงกำเนดหลกสารประกอบอนทรยระเหยงาย
จำเปนตองมขอมลพนฐาน เชน ขอมลองคประกอบทาง
เคมจากแหลงกำเนดประเภทตางๆ เปนขอมลทใชในการ
พจารณา แตเนองจากประเทศไทยยงมขอมลดงกลาวนอย
มาก ดงนนในการศกษานจงมงเนนศกษาองคประกอบทาง
เคมจากแหลงกำเนดสารประกอบอนทรยระเหยงายจาก
แหลงกำเนดอตสาหกรรม เพอนำมาใชเปนขอมลประกอบ
ในการศกษาหาแหลงกำเนดหลกสารประกอบอนทรยระเหย
งายตอไป
2. วธการศกษา เกบตวอยางอากาศในโรงงานกลนนำมน โรงงาน
ผลตนำมนหลอลน โรงงานผลตส โรงพมพเอกสาร และ
โรงงานทอผา โดยใชถงคานสเตอรขนาด 6 ลตร ระยะเวลา
การเกบตวอยางขนอยกบระยะเวลาทใชในขบวนการ
ผลตในการศกษานไดทำการเกบตวอยางในโรงงานกลน
นำมน โรงงานผลตนำมนหลอลน โรงงานผลตส และ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
เกบตวอยางสารประกอบอนทรยระเหยงายในโรงงาน
โรงงานทอผา เปนระยะเวลา 8 ชวโมง สวนโรงพมพ
เอกสาร เกบตวอยางเปนเวลา 4 ชวโมง ทงนเพราะ
ขบวนการผลตของโรงพมพเอกสารใชเวลาประมาณ
4 ชวโมง การเกบตวอยางใชถงคานสเตอรทสะอาดอย
ในสภาวะทเปนสญญากาศมความดนภายในถงนอยกวา
50 มลลทอร ตอเขากบอปกรณควบคมอตราการไหลของ
อากาศ (Flow controller) สงสำคญกอนทำการเกบ
ตวอยางอากาศตองมการทดสอบการรวของถงคานสเตอร
และปรบอปกรณควบคมอตราการไหลของอากาศใหไดตาม
ทตองการ จดบนทกความดนเรมตน หลงจากทำการเกบ
ตวอยางอากาศนำถงเกบตวอยางมาตงทงไวทอณหภมหอง
จากนนนำมาเตมกาซไนโตรเจนทสภาวะชนใหมความดนใน
ถงสงกวาความดนบรรยากาศประมาณ 2 บรรยากาศ
จดบนทกความดนสดทาย และทงไว 24 ชวโมง เพอให
อยในสภาวะสมดล จากนนนำไปวเคราะหตวอยางดวย
ระบบ Preconcentrator-GC/MS โดยเปรยบเทยบกบ
กาซมาตรฐานสารประกอบอนทรยระเหยงายจำนวน
77 ชนด
3. ผลการศกษาและวจารณ
จากการเกบตวอยางจากโรงงาน 5 ประเภท
ไดแก โรงงานกลนนำมน โรงงานผลตนำมนหลอลน
โรงพมพเอกสาร โรงงานผลตส และโรงงานทอผา โดยใช
ถงคานสเตอรขนาด 6 ลตร และทำการวเคราะหตวอยาง
เพอหาองคประกอบทางเคมจากโรงงานแตละประเภท
ดวยเทคนค Preconcentrator-GC/MS ดวยการ
เปรยบเทยบกบกาซมาตรฐานจำนวน 77 ชนด ซงทราบ
ปรมาณความเขมขนทแนนอน รายละเอยดผลการศกษา
หาองคประกอบทางเคมจากโรงงานแตละประเภทมดงน
3.1 องคประกอบทางเคมจากโรงงานกลนนำมน
จากผลการวเคราะหตวอยางไอระเหยจากคลง
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
10
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
เกบนำมน 3 ชนด ของโรงกลนนำมนไดแก นำมนเบนซน
95 กาซโซฮอล 95 และนำมน Jet ดงตารางท 1 พบวา
MTBE และ Isobutene ในนำมนเบนซน 95 มคาความ
เขมขนสงกวากาซโซฮอล 95 และนำมน Jet อยางม
นยสำคญ สำหรบกาซโซฮอล 95 พบวา Pentane,
Cyclopentane, Hexane, Cyclohexane, Toluene, m,
p-Xylene และ o-Xylene มคาความเขมขนสงกวานำมน
เบนซน 95 และนำมน Jet อยางมนยสำคญ ในขณะทคา
ความเขมขนของสารเบนซนในนำมนเบนซน 95 และกาซ
โซฮอลไมแตกตางกนมากนก นอกจากนพบวา นำมน Jet
ภาพท 1 สารประกอบอนทรยระเหยงายจากไอระเหยของคลงเกบ นำมนเบนซน 95 กาซโซฮอล 95 และนำมน Jet
มคาความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายตำทสด
เมอเทยบกบนำมนเบนซน 95 และกาซโซฮอล 95 ซง
สอดคลองกบคณสมบตของนำมน Jet ในแงของความดน
ไอรวมทมคาตำกวานำมนเบนซน 95 และกาซโซฮอล 95
แสดงดงภาพท 1
3.2 องคประกอบทางเคมจากโรงงานผลตนำมนหลอลน
จากผลการวเคราะหตวอยางไอระเหยจากคลง
นำมนโรงงานผลตนำมนหลอลน จำนวน 2 ชนด ไดแก
นำมนหลอลนสำหรบไฮดรอลก และนำมนหลอลนสำหรบ
รถมอเตอรไซด ดงตารางท 2 พบวาคาความเขมขนของ
สารประกอบอนทรยระเหยงายในนำมนหลอลนสำหรบ
ไฮดรอลก และนำมนหลอลนสำหรบรถมอเตอรไซดคอน
ขางตำ อยางไรกตามเมอเปรยบเทยบคาความเขมขน
ของสารประกอบอนทรยระเหยงายระหวางนำมนหลอลน
สำหรบไฮดรอลก และนำมนหลอลนสำหรบรถมอเตอรไซด
พบวา Pentane, Benzene และ m, p-Xylene ในนำมน
หลอลนสำหรบรถมอเตอรไซดสงกวานำมนหลอลนสำหรบ
ไฮดรอลกเลกนอย
ตารางท 1 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากโรงงานกลนนำมน
ชนดของสารประกอบอนทรยระเหยงาย ความเขมขน (ppb) นำมนเบนซน95 กาซโซฮอล95 นำมนJet
Isobutene 9.6 1.5 0.48 Pentane 50 160 34 Cyclopentane 54 95 11 MTBE 146 104 23 Hexane 26 94 9.3 Cyclohexane 23 106 7.6 Benzene 39 41 7.6 Toluene 63 104 3.9 Ethylbenzene 2.8 13 2.7 m-,p-Xylene 12 61 15 o-Xylene 4.4 17 5.0 1,2,4-Trimethylbenzene (1,2,4 TMB) 14 17 6.7 1,2,3-Trimethylbenzene (1,2,3 TMB) 2.1 1.8 0.2
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
11
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
ตารางท 2 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากโรงงานผลตนำมนหลอลน
ชนดของสารประกอบอนทรยระเหยงาย ความเขมขน (ppb) นำมนหลอลนสำหรบไฮดรอลก นำมนหลอลนสำหรบรถมอเตอรไซด
Pentane 0.62 0.98 Isoprene 0.65 0.72 Cyclopentane 0.94 0.97 MTBE 0.44 0.46 Hexane 1.1 1.1 Cyclohexane 0.84 0.86 Benzene 0.28 1.2 Toluene 4.9 4.8 Ethylbenzene 0.44 0.52 m-,p-Xylene 1.3 1.8 o-Xylene 0.51 0.59 Styrene 0.28 0.31 1,2,4-Trimethylbenzene 0.48 0.56
3.3 องคประกอบทางเคมจากโรงงานทอผา ในการศกษาน ไดทำการเกบตวอยางอากาศ
บรเวณสถานทปฏบตงานของโรงงานทอผา แผนกผสม
สารเคม แผนกอบผา และบอบำบดนำเสย และจาก
ผลการวเคราะหดงตารางท 3 พบวาคาความเขมขนของ
Toluene ในแผนกอบผามคาสงกวาแผนกผสมสารเคม
และบอบำบดนำเสย สวนสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ชนดอนในแผนกอบผา แผนกผสมสารเคม และบอบำบด
นำเสย มคาความเขมขนแตกตางกนเลกนอย
ตารางท 3 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากโรงงานทอผา
ชนดของสารประกอบอนทรยระเหยงาย ความเขมขน (ppb) แผนกผสมสารเคม แผนกอบผา บอบำบดนำเสย
Hexane 0.78 0.97 1.1 Chloroform 0.64 0.79 0.86 1,1,1-Trichloroethane 0.68 0.83 0.91 Trichloroethylene 0.56 0.70 0.81 Toluene 4.1 19 0.32 Tetrachloroethylene 0.70 0.94 0.80 m-p-Xylene 0.89 1.6 1.4 o-Xylene 0.42 0.70 0.58
3.4 องคประกอบทางเคมจากโรงพมพเอกสาร ผลการวเคราะหจากการเกบตวอยางอากาศ
บรเวณสถานทปฏบตงานของโรงพมพเอกสาร บรเวณ
หองพมพเอกสาร หองผสมส และหองเตรยม Plate
พบวา คาความเขมขนของ Acetone บรเวณหองผสม
สมคาความเขมขนสงสด ในขณะทบร เวณหองพมพ
เอกสาร m, p-Xylene มคาความเขมขนสงเปนอนดบแรก
รองลงมาเปน 1,2,3-Trimethylbenzene, o-Xylene และ
Toluene ดงภาพท 2
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
12
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
3.5 องคประกอบทางเคมจากโรงงานผลตส ผลการวเคราะหจากการเกบตวอยางอากาศ
บรเวณสถานทปฏบตงานของโรงงานผลตส บรเวณแผนก
ตสและผสมส พบวาสารประกอบอนทรยระเหยงาย
บร เ วณแผนกผสมสส วนใหญม ค าส งกว าแผนกตส
ทงนเพราะกระบวนการผสมสเปนระบบเปด ในขณะท
กระบวนการตสเปนระบบปด โดยแผนกผสมสม Hexane
สงสด รองลงมาเปน 3-Hexanone และ Cyclohexane
ดงภาพท 3
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ จากผลการศกษาในครงนทำใหไดขอมลในดาน
ตารางท 4 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากโรงพมพเอกสาร
ชนดของสารประกอบอนทรยระเหยงาย ความเขมขน (ppb)
หองพมพเอกสาร หองผสมส หองเตรยมPlate
Acetone 53 105 77 Toluene 27 19 14 Hexanal 12 33 32 Ethylbenzene 30 15 12 m-,p-Xylene 91 76 58 o-Xylene 46 36 26 1,2,4-Trimethylbenzene 24 28 23 1,2,3-Trimethylbenzene 67 48 35
ภาพท 2 สารประกอบอนทรยระเหยงายในโรงพมพเอกสารบรเวณ หองพมพเอกสาร หองผสมส และหองเตรยม Plate
องคประกอบทางเคมชนดสารประกอบอนทรยระเหยงาย
จากแหลงกำเนดอยกบทประเภทโรงงานอตสาหกรรม ไดแก
โรงงานกลนนำมน โรงงานผลตนำมนหลอลน โรงงานทอผา
โรงพมพเอกสาร และโรงงานผลตส สำหรบประเทศไทย
ซงผลการศกษานสามารถนำไปใชเปนขอมลประกอบในการ
พจารณาศกษาหาแหลงกำเนดหลกของสารประกอบอนทรย
ระเหยงายไดตอไป
5. กตตกรรมประกาศ ผวจยใครขอขอบพระคณโรงงานกลนนำมน
โรงงานผลตนำมนหลอลน โรงงานทอผา โรงพมพเอกสาร
และโรงงานผลตส ท ใหความอนเคราะหเกบตวอยาง
ภาพท 3 สารประกอบอนทรยระเหยงายในโรงงานผลตส บรเวณ แผนกตส และแผนกผสมส
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
13
การศกษาองคประกอบทางเคมจากแหลงกำเนด
สารประกอบอนทรยระเหยงาย
Chemical Composition from
Volatile Organic Compounds Sources
สารประกอบอนทรยระเหยงายในอากาศในบรเวณโรงงาน
พรอมทงขอขอบพระคณเจาหนาทของโรงงานดงกลาว
ทกทานทอำนวยความสะดวกเจาหนาทของศนยวจยและ
ฝกอบรมดานสงแวดลอมในขณะเขาไปทำการเกบตวอยาง
สารอนทรยระเหยในโรงงาน
6. เอกสารอางอง [1] วรรณา เลาวกล ผกา สขเกษม เดซ หมอกนอย
เพลนพศ พงษประยร และจรรยา สกรเมอง
2546 “การศกษาสถานการณสารอนทรย
ระเหยในบรรยากาศในเขตกรงเทพมหานคร”
เอกสารประกอบการประชมวชาการสงแวดลอม
แหงชาต ครงท 2 มหาวทยาลยขอนแกน
22-24 มกราคม 2546
[2] WHO, Guidelines for Air Quality, Geneva,
2000.
[3] H.J . TH. Bloemen and Burn L, 1993
“Chemistry and analysis of volati le
organic compounds in the environment”,
Blackie Academic & Professional, an
imprint of Chapman & Hall.
[4] U.S.EPA, United States Environmental
Protection Agency, 1995 “EPA air quality
trend”, EPA-454/F-95-003, Office of air
quality planning and standard, US.EPA,
Research Triangle Park.
[5] Pollution Control Department (PCD), 2001
“Investigation and analysis of ozone
precursors for the mit igat ion of
photochemical air pollution in Bangkok”,
Air & Waste Technology Co.Ltd. ,
Bangkok, Thailand.
ตารางท 5 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายจากโรงงานผลตส
ชนดของสารประกอบอนทรยระเหยงาย ความเขมขน (ppb) แผนกตส แผนกผสมส
Pentane 0.72 11 Hexane 1.5 45 Acetone 6.3 3.6 Methyl vinyl ketone 1.1 24 2-Butanone 0.50 10 Cyclohexane 2.3 37 Benzene 1.4 20 Toluene 12 9.6 3-Hexanone 0.80 39 2-Pentanone 0.76 6.5 2-Hexanone 0.16 10 Ethylbenzene 6.8 7.7 m,p-Xylene 12 14 o-Xylene 2.2 7.6 Styrene 1.1 3.0 1.2.4-Trimethylbenzene 5.9 16 1,2,3-Trimethylbenzene 0.96 6.1
15
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร Status of Ambient Volatile Organic Compounds in
BangkokArea
วรรณา เลาวกล หทยรตน การเวทย ศรพงศ สขทว เดซ หมอกนอย เพลนพศ พงษประยร ศภนช รสจนทร สธระ บญญาพทกษ นรน เปยมใย ปรวตร สดประเสรฐ Wanna Laowagul, Hathairatana Garivait, Sirapong Sooktawee, Daisy Morknoy, Plernpis Pongprayoon, Supanut Roschan, Sutera Boonyapitak, Nirun Piemyai and Pariwat Sudprasert
บทคดยอ การศกษาสถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศ บรเวณพนทกรงเทพมหานคร ดำเนนการเมอ
เดอนพฤศจกายน 2549 – กนยายน 2550 โดยเกบตวอยางอากาศบรเวณรมถนน บรเวณทอยอาศย และบรเวณทวไป
ดวยถงคานสเตอร ระยะเวลาเกบตวอยางอากาศ 24 ชวโมง และทำการวเคราะหดวยเครอง Preconcentrator-Gas
Chromatograph/Mass Spectrometer ผลการศกษาพบวาทง 3 บรเวณมสารประกอบอนทรยระเหยในบรรยากาศจำนวน
5 กลม ไดแก กลมอะลฟาตกไฮโดรคารบอน อะโรมาตกไฮโดรคารบอน อะลฟาตกฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน อะโรมาตก
ฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน และออกซเจเนเตทไฮโดรคารบอน นอกจากนเมอเปรยบเทยบคาความเขมขนของสาร Benzene ท
ตรวจพบบรเวณรมถนนกบคามาตรฐานสารประกอบอนทรยระเหยสำหรบ 1 ป ทกำหนดไวในประเทศไทย พบวามคาสงกวาคา
มาตรฐานประมาณ 5 เทา อยางไรกตามเนองจากสารประกอบอนทรยระเหยทตรวจพบในจำนวน 5 กลมนบางตวกอใหเกด
โรคมะเรง บางตวมผลตอระบบทางเดนหายใจ ระบบประสาท ระบบตบและไต และบางตวเปนสารทกอใหเกดโฟโตเคมคล
ออกซแดนท ไดแก โอโซน (Ozone) ดงนนควรตองมการตดตามตรวจสอบเพอเฝาระวงระดบของสารดงกลาวในบรรยากาศและ
เพอจดการและควบคมสารดงกลาวจากแหลงกำเนดตอไป
คำสำคญ: สารประกอบอนทรยระเหยงาย สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศ Volatile Organic
Compounds, VOCs
Abstract Status of ambient volatile organic compounds in Bangkok area was carried out during November
2006-September 2007. The VOCs samples were collected for 24 hrs using canister at roadside, residential and
background areas. The samples were analyzed by preconcentrator-gas chromatograph/mass spectrometer.
The results indicated that there are 5 groups of VOCs could be found in the study areas, i.e., aliphatic
hydrocarbons, aromatic hydrocarbons, aliphatic halogenated hydrocarbons, aromatic halogenated
hydrocarbons and oxygenated hydrocarbons. Moreover, it was found that average benzene concentration at
roadside areas in Bangkok was exceeded than the Ambient Air Quality Standard value of benzene
concentration which regulated for 1 year in Thailand about 5 times. However, among of 5 groups VOCs found
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 16
in this study, some of them are carcinogenic compounds, some of them may cause adverse affect to
human being i.e., respiratory, nervous system, liver and kidney. Some of them may contribute to photochemical
oxidants such as ozone. Therefore, it is necessary to continue investigation of VOCs for management
and mitigation of VOCs levels from sources.
Keyword: Volatile Organic Compounds, VOCs, Status of VOCs
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 1
1. บทนำ ปญหาสารประกอบอนทรยระเหยงาย (Volatile
Organic Compounds; VOCs) เปนปญหามลพษทาง
อากาศทสำคญและเรงดวนระดบชาตทหนวยงานภาครฐ
โดยกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตระหนก
และใหความสำคญ เนองจากสารประกอบอนทรยระเหย
งายมหลายชนดทสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของ
ประชาชนและเปนสารทกอใหเกดปฏกรยาโฟโตเคมคอล
สมอก ตวอยางปญหาสารอนทรยระเหยงายทเหนไดอยาง
ชดเจนในประเทศไทย ไดแก ปญหาการรองเรยนดานมลพษ
ป พ.ศ. 2547-2549 พบวาปญหาการรองเรยนเรองกลน
มการรองเรยนประมาณ 37%-39% ของปญหาการ
รองเรยนดานมลพษ[1-3] นอกจากนยงมปญหาสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในพนทนคมอตสาหกรรมมาบตาพด
จงหวดระยอง ซงเปนปญหาทสำคญทประชาชนไดรบความ
เดอดรอนและรองเรยนอยางตอเนองตงแตป พ.ศ. 2540-
2550 และปญหาการลกลอบทงสารอนตรายเปนจำนวน
มากในบรเวณอำเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา เมอป
พ.ศ. 2547 เปนตน จากปญหาดงกลาวกรมสงเสรมคณภาพ
สงแวดลอม โดยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม จง
ไดทำการศกษาสถานการณสารประกอบอนทรยระเหยใน
บรรยากาศขน โดยมวตถประสงคเพอทราบระดบความ
เขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศ
และมเปาหมายเพอนำขอมลไปใชประโยชนในการจดตงคา
มาตรฐานสารประกอบอนทรยระเหยงายในบรรยากาศและ
เพอใชเปนแนวทางในการจดการและควบคมแหลงกำเนด
ใหมประสทธภาพในการศกษานไดรบความรวมมอทาง
วชาการจากองคกรความรวมมอระหวางประเทศญปน
(Japan International Cooperation Agency) เปนเวลา
3 ป (พ.ศ. 2548-2551)
2. วธการศกษา เกบตวอยางสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศในพนทศกษาในเขตกรงเทพมหานคร
เดอนพฤศจกายน 2549-กนยายน 2550 บรเวณรม
ถนน (Roadside area) จำนวน 5 จด ไดแก สถาน
ตรวจวดคณภาพอากาศดนแดง สถานตำรวจโชคชยส
สำนกงานเขตดอนเมอง กรมขนสงทางบก และโรงเรยน
ภาพท 1 จดเกบตวอยางสารประกอบ อ น ท ร ย ร ะ เ ห ย ง า ย ใ น บรรยากาศ บร เวณรม ถนน บรเวณทอยอาศย และบรเวณทวไป
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 1
บานหนองบอน บรเวณทอยอาศย (Residential area)
จำนวน 5 จด ไดแก สถานตรวจวดคณภาพอากาศ โรงเรยน
บดนทรเดชา โรงเรยนวดสงห โรงเรยนบางกะปสขมนวพนธ
อปถมภ โรงเรยนประชานกล ฐานทพเรอบรเวณทวไป
(Background area) จำนวน 1 จด ไดแก สถานตรวจวด
คณภาพอากาศบางนา ดงภาพท 1 โดยใชถงคานสเตอรท
ทำความสะอาดแลวและภายในถงมสภาวะเปนสญญากาศ
ความดนภายในถงตำกวา 50 มลลทอร ตอเขากบอปกรณ
ควบคมอตราการไหลของอากาศ ซงสามารถควบคมอตรา
การไหลของอากาศได 3.4 มลลลตรตอนาท เกบตวอยาง
24 ชวโมง หลงจากนนนำถงเกบตวอยางอากาศทงไวท
อณหภมหองเพอใหเขาสสภาวะสมดลย และทำการอดกาซ
ไนโตรเจนทสภาวะชนและบรสทธเขาสถงเกบตวอยาง
อากาศจนมความดนเพมขนสงกวาความดนบรรยากาศ
ประมาณ 2 บรรยากาศ หลงจากอดกาซไนโตรเจนทบรสทธ
แลวพกถงตวอยางเพอใหเกดสมดลยของกาซภายในถงเปน
เวลาไมนอยกวา 24 ชวโมงกอนทำการวเคราะหตวอยาง
หลงจากนนวเคราะหสารประกอบอนทรยระเหยงายใน
ภาพท 2 ชนดและความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงาย บรเวณพนทศกษาในเขตกรงเทพมหานคร
การเกบตวอยางดวยถงคานสเตอร การวเคราะหตวอยางดวยเครอง Preconcenatrator - GC/MS
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 1
ภาพท 3 ความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในกลมอะล ฟาตกไฮโดรคารบอน
ภาพท 4 ความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในกลม อะโรมาตกไฮโดรคารบอน
บรรยากาศดวยเครอง Preconcentrator-GC/MS โดย
เปรยบเทยบกบกาซมาตรฐานสารประกอบอนทรยระเหย
งายจำนวน 77 ชนด โดยใชคอลมน 6% Cyanopropyl-
phenyl, 94% dimethyl polysiloxane (DB-624) ทมเสน
ผานศนยกลางขนาด 0.25 มลลเมตร ความยาว 60 เมตร
ความหนาของฟลม 1.4 ไมครอน และในการเกบตวอยาง
และวเคราะหตวอยางไดมการทำประกนคณภาพดวย เพอให
ขอมลทตรวจวดไดมคณภาพและเชอถอได
3. ผลการศกษาและวจารณ จากการเกบตวอยางบรเวณรมถนน จำนวน 5
จด บรเวณทอยอาศยจำนวน 5 จด บรเวณทวไป จำนวน
1 จด และวเคราะหตวอยางโดยเปรยบเทยบกบกาซ
มาตรฐาน 77 ชนด เมอเดอนพฤศจกายน 2549 - กนยายน
2550 ผลการศกษา แสดงดงภาพท 2 พบวามสารประกอบ
อนทรยระเหยงายหลายชนดสามารถแบงออกไดเปน 5
กลม ไดแก กลมอะลฟาตกไฮโดรคารบอน อะโรมาตก
ไฮโดรคารบอน อะลฟาตกฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน
อะโรมาตกฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน และออกซเจเนเตท
ไฮโดรคารบอน โดยกลมของอะโรมาตกไฮโดรคารบอนม
ความเขมขนสงกวากลมอนๆ
เมอพจารณาสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในแตละกลม พบวาบรเวณรมถนนมความเขมขนของ
สารประกอบอนทร ย ระ เหยง าย ในกล มอะลฟาต ก
ไฮโดรคารบอนจำนวน 7 ชนด สงกวาบรเวณทอยอาศย
และบรเวณทวไปอยางมนยสำคญ ไดแก Propene,
Isobutene, 1,3 - Butadiene, Pentane, Cyclopentane,
Hexane และ Cyclohexane ดงภาพท 3 ซงสารดงกลาว
สวนใหญพบวาแหลงกำเนดมาจากยานพาหนะ[4,5]
สารประกอบอนทรยระเหยงายในกลมอะโรมาตก
ไฮโดรคารบอน พบวาบรเวณรมถนน มจำนวน 3 ชนด
สงกวาบร เวณทอยอาศยและบรเวณทวไปอยางมนย
สำคญ ไดแก Benzene, Toluene และ 1,2,4-
Trimethylbenzene ซงสารดงกลาวสวนใหญมแหลง
กำเนดมาจากยานพาหนะ[6,7,8,9] และจากการเปรยบเทยบคา
ความเขมขนเฉลยของสาร Benzene ในบรรยากาศบรเวณ
รมถนน (8.8 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) กบคามาตรฐาน
สำหรบสาร Benzene 1 ปทกำหนดในประเทศไทย (1.7
ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร)[10] พบวามคาความเขมขนสง
กวาเกณฑคามาตรฐานประมาณ 5 เทา ดงภาพท 4
สารประกอบอนทรยระเหยงายในกลมออกซเจเนเตท
ไฮโดรคารบอน พบวาบรเวณรมถนน มจำนวน 4 ชนด
สงกวาบรเวณทอยอาศยและบรเวณทวไป ไดแก MTBE,
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 20
2-Propenal, Propanal และ 2-Pentanone ดงภาพท 5
สารประกอบอนทรยระเหยงายในกลมอะลฟาตก
ฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน พบวาบรเวณทอยอาศยมความ
เขมขนของ Dichloromethane, Chloromethane และ
Freon 22 สงกวาบรเวณรมถนนและบรเวณทวไป ดงภาพ
ท 6 - 7 และเมอเปรยบเทยบคาความเขมขนเฉลย
ของสาร Dichloromethane ในบรรยากาศบรเวณทอย
อาศย (2.6 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) กบคามาตรฐาน
สาร Dichloromethane สำหรบ 1 ป ทกำหนดในประเทศ
ไทย (22 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) พบวามคาตำกวา
เกณฑคามาตรฐาน
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ จากผลการศกษาพบวามสารประกอบอนทรย
ระ เหยง ายหลายชน ด ในบรรยากาศในพ นท ศ กษา
ทงบรเวณรมถนน บรเวณทอยอาศยและบรเวณทวไป
ในเขตกรงเทพมหานคร และสารบางตวในกลมของ
อะลฟาตกไฮโดรคารบอน อะโรมาตกไฮโดรคารบอนและ
ออกซเจเนเตทไฮโดรคารบอนทพบสงบรเวณรมถนน
สวนใหญมาจากยานพาหนะตางๆ ทใชนำมนเชอเพลง และ
สารบางตวทตรวจพบอาจเกดจากกจกรรมตางๆ ทอยโดย
รอบบรเวณพนทศกษา เชน การทาส การทำอาหาร
การเผาขยะ อซอมรถยนต และโรงงานอตสาหกรรมขนาด
เลก เปนตน อยางไรกตามจากการตรวจวดพบวาม
สารประกอบอนทรยระเหยงายบางตวเปนสารอนตราย
ตอสขภาพ หากไดรบสมผสเปนระยะเวลานานอาจสงผล
กระทบตอสขภาพ ดงนนจงมความจำเปนอยางย งท
ตองมการตรวจวดอยางตอเนองเพอเฝาระวงสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในกลมดงกลาว
ภาพท 6 ความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในกลมอะล ฟาตกฮาโลจเนเตทไฮโดรคารบอน
ภาพท 7 ความเขมขนของสารฟรออนในกลมอะลฟาตกฮาโลจเนเตท ไฮโดรคารบอน
ภาพท 5 ความเขมขนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในกลม ออกซเจเนเตทไฮโดรคารบอน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
สถานการณสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในบรรยากาศบรเวณพนทกรงเทพมหานคร
Status of Ambient Volatile Organic
Compounds in Bangkok Area 21
5. กตตกรรมประกาศ ผวจยใครขอขอบพระคณผบรหารระดบสงและ
เจาหนาทของฐานทพเรอ สำนกงานเขตดอนเมอง ทให
ความอนเคราะหสถานทและอำนวยความสะดวกในการ
เกบตวอยางสารประกอบอนทรยระเหยงายในอากาศ
ขอขอบพระคณเจาหนาทของกรมควบคมมลพษ ทให
ความอนเคราะหตดตงชดเกบตวอยาง ณ สถานตรวจวด
คณภาพอากาศดนแดง โชคชยส โรงเรยนบดนทรเดชา
โรงเรยนวดสงห กรมขนสงทางบก และกรมอตนยมวทยา
ขอขอบพระคณคณะอาจารยทกทานจากโรงเรยนบางกะป
สขมนวพนธอปถมภ โรงเรยนบานหนองบอน และโรงเรยน
ประชานกล ทใหความอนเคราะหสถานทและอำนวย
ความสะดวกใหแกเจาหนาทศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอมในการเกบตวอยางสารอนทรยระเหยงายใน
อากาศ
6. เอกสารอางอง [1] h t t p : / / w w w . p c d . g o . t h / i n f o _ s e r v /
pol_stat2547.html กรมควบคมมลพษ
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
สถตการรองเรยนปญหามลพษ ป 2547
[2] h t t p : / / w w w . p c d . g o . t h / i n f o _ s e r v /
pol_stat2548.html กรมควบคมมลพษ
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
สถตการรองเรยนปญหามลพษ ป 2548
[3] h t t p : / / w w w . p c d . g o . t h / i n f o _ s e r v /
pol_stat2549.html กรมควบคมมลพษ
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
สถตการรองเรยนปญหามลพษ ป 2549
[4] Nelson P.F., Quigley S.M., The Hydrocarbons
Composition of Exhaust Emitted from
Gasoline Fueled Vehicles, Atmospheric
Environment, 18, 2769-2772, 1984.
[5] Tom, R.T., Roeland, F. van O., Peter, L., 1999.
Determination of Source Contributions to
Ambient Volatile Organic Compound
Concentrations in Berlin. Journal of the
Air &Waste Management Association 49,
1394-1404.
[6] Zielinska B., Sagebiel J.C, Harschfield G.,
Gerther A.V. , Pierson W.R., Volati le
Organic Compounds up to C20 Emitted
from Motor Vehicles; Measurement
Methods, Atmospheric Environment, 30
(12), 2269 -2286, 1996.
[7] Lofgren L., Peterson G., Proportions of
Volatile Hazardous Hydrocarbons Vehicle
Polluted Urban Air, Chemosphere, 24,
135-140, 1992.
[8] Grosjean E., Rasmussen R.A., Grosjean D.,
Ambient Levels of Gas Phase Pollutants
in Porto Alegre, Brazil, Atmospheric
Environment, 32, (20), 3371-3379, 1998.
[9] Lee S.C. ,Chiu M.Y. , Ho K.F, Zou S.C. ,
Xinming W., Volatile Organic Compounds
(VOCs) in Urban Atmosphere of Hong Kong,
Chemosphere, 48, 375-382, 2002.
[10] ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท
30 (พ.ศ. 2550) เรอง กำหนดมาตรฐานคา
สารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศโดยทวไป
ในเวลา 1 ป ประกาศ ณ วนท 14 กนยายน
2550 ในราชกจจาน เบกษา เลม 124
ตอนพเศษ 143 ง วนท 28 กนยายน พ.ศ.
2550
23
ChemicalCompositionofWetDepositioninSuburbanAreaofBangkok,Thailand H. Garivaita,*, K. Yoshizumib, D. Morknoya, D. Chanatorna, J. Meepola, and A. Mark-Maia
ABSTRACT Within the framework of the Acid Deposition Monitoring Network in East Asia (EANET), the monitoring
station at the Environmental Research and Training Center (ERTC) has been selected to represent the results
of wet deposition monitoring in suburban area of Thailand. Wet-only samples were collected on a daily basis
during 2001-2004 (total 287 precipitation samples) and were analyzed for their pH, conductivity and ionic
species. The ion chromatography technique was used for quantification of Na+, K+, Ca2+, Mg2+, NH4+, Cl-, SO
42-
and NO3-. The ionic abundance in precipitation (µeq/l) showed a general pattern as NH
4+ > SO
42- > Ca2+ >
NO3- > Cl- > Na+ > H+ > Mg2+ > K+. The volume weighted mean pH of precipitation during 2001-2004 ranges
between 4.85 and 5.30 indicated the pH tendency is toward acidity in this area. However, both of acidified
and neutralized rainwater during the period falls here at the frequency of almost fifty-fifty ratios with reference
to pH=5.6.
The calculation of volume-weighted mean concentration showed that NH4+ was the most abundant
specie in this area followed by SO42- and Ca2+ at 33.1, 30.4 and 23. µeq/l, respectively. The arithmetic mean fo
r Σcations (114.6±85.4) and for Σanions (85.1±75.5) as well as the ratio of Σcations/Σanions is found to b
e 1.3 indicated the anion deficiency. This may be due to the exclusion of the HCO3- and some organic acids
such as formate (HCOO-) and acetate (CH3COO-) from the measurements. Comparisons between volume
weighted average and the arithmetic mean of ionic species in the rainwater suggested the effect of rainfall
amount to the amount of chemical composition, i.e., higher components concentrations were generally
associated with lower precipitation amounts. The observation showed about 62% of total acidic species of
SO42- and NO
3- would be neutralized by NH
4+ and CaCO
3. The calculation of neutralization factor during 2001-
2004 for Ca2+, NH4+, Mg2+ and K+ were 0.73, 0.85, 0.11 and 0.04, respectively. This feature suggested the effect
of crustal components in the neutralization process of rainwater at ERTC is prevailing. In this connection, the
major deposition of all components (meq/m2) was occurred during wet season.
The correlation between components and the cluster analysis revealed that the rain water
composition at ERTC during 2001-2004 was influenced by the local terrestrial source, agricultural activity and
secondary aerosols derived by photochemical reaction of acidic gases transported from Bangkok. The
contribution of sea salt to the rainwater in this area can be considered as minor source.
Keywords: wet deposition, suburban area, neutralization, chemical compositions, source contributions. aEnvironmental Research and Training Center, Technopolis, Klong Luang Pathumthani 12120 Thailand bKyoritsu Women’s Uviversity, 2-2-1 Hitotsubashi, Chiyoda-ku, Tokyo 101-8433 Japan (*author for correspondence, e-mail: hathairatana@yahoo.com, fax: 66-2 5771138)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 24
1. Introduction Along with many South-East Asian
Countries, Thailand is experiencing a considerable
increase in air pollution because of a rapid growth
in populat ion, economic development and
industrial productivity. As the country strives to
be industrialized, the environment suffers from
inadequate attention. Combustion of fossil fuels
for industrial activities and transport are among
the major anthropogenic causes of air pollution.
In Thailand, primary energy consumption in 2005
was 64,948 ktoe (oi l equivalent) . The major
energy source consumed in the country is coal,
accounting for 38% of the total in 2004. The total
primary energy consumption in 2016 is estimated
to be 124,636 ktoe, twice larger than in 2005
(JGSEE 2006). The high consumption of energy
increases the amount of toxic air pollutants in the
major cities, especially in Bangkok, may cause an
adverse effect to the human health (Garivait et al.,
1999, Garivait et al., 2001). Besides increase in
energy consumption of fossil fuel may seriously
affect the ecosystems through the atmospheric
deposition if no effective measures are taken.
Preliminary results from the composition and
Acidity of Asian Precipitation (CAAP) workshop
held in Bangkok, in November 1998 (www.rapidc.
org), have clearly indicate that the level of acid
deposition received in several areas of Asia
including Thailand may exceed the carrying
capacity of their soil (Kuylenstierna et al.,1998).
The composition of wet deposition actually
reflects the composition of the atmosphere through
which it falls. In Thailand, during the last decade,
a number of studies have been carried out on
chemical composition of precipitation samples
(Simachaya et al., 1994; Khunasopa et al., 1998).
Recently, the relative contribution from national
emission sources to the potential acidification
problem has been studied in the co-operative
project between Environmental Research and
Training Center , Thai land and the Swedish
Environmental Research Institute (IVL) and Swedish
Meteorological and Hydrological Inst i tute
(SMHI) during 2001-2003 (Technical Report
on Acidification in Thailand 2003). Based on
the measurements and modeling results generated
in this study, we conclude that 70-80% of the
anthropogenic total sulfur and oxidized nitrogen
deposition in Thailand arises from sources within
Thailand itself. Additionally it is clear that, in
comparison with other parts of Thailand, the
maximum amount of sulfur depositions of 3-10 g
S/m2/year occurred in Bangkok Metropolitan and
its vicinity (covering an area of ca. 200 x 200 km2).
However, acid deposition information in this area is
st i l l l imited as wel l as the causes and
consequences of deposition in the affected areas
also remain unclear.
This study has been conducted within the
framework of the Acid Deposition Monitoring
Network in East Asia (EANET). It was designed to
evaluate the chemical composition of rainwater in
the suburban area in Thailand. This is to provide
an understanding of the source types that
contribute to rainwater chemistry, and enhance the
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 25
Pathumthani ERTC
Figure 1 Map of sampling site
Figure 2 Picture of the sampling station at the Environmental Research and Training Center (ERTC), Pathumthani.
understanding of the local and regional dispersion
of pollutants and their potential impacts on
ecosystem through deposition processes, finally
to establ ish a basel ine data of chemical
composition of rainwater at a suburban area of
Bangkok where proper data are still limited.
2. Experimental methods 2.1 Sampling location
The ERTC station is located in Pathumthani
province 50 km northeastern of Bangkok and
occupies the area of about 1,526 square kilometers
with population of about 500,000. There is no
significant man made air pollution sources are
found within the distance of 10 km radius. There is
a highway within 5 km radius to the southwest,
with the car density of 50,000 cars/day. Similar
to Bangkok, the cl imate of the province is
dominated by the monsoons, characteristic of
a tropical cl imate. A southwest monsoon
predominant during February-October (summer)
and with it comes the rainy season. A northeast
monsoon predominant during November-January
(winter) and with it brings drier air with relative
rainfalls. In terms of meteorological condition, there
is a little change in temperature and humidity
throughout the year in Pathumthani. The annual
average temperature ranges from 28-34 C, the
average humidity is at 70-80% and the annual
rainfall of over 200 mm. The map of sampling
site and the picture of the sampling station at
ERTC are shown in figure 1 and 2, respectively.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 26
According to the EANET site criteria for rural area,
the monitoring results at this station will be used
to evaluate the effects of acid deposition on agri-
culture, crops, forest and livestock farming.
2.2 Sample collection
Rainwater samples were collected on
a daily basis with an automated wet-dry sampler
(Graseby, model T87-100) during 2001-2004.
The wet collector is a HDPE bucket with 288 mm
diameter, and will automatically close its lid when
precipitation ceases. The sampling was done
according to the EANET guideline for the data
quality objectives. Most of the samples were
normally removed from the collector everyday at
9:00 am except the day when rain still continue
over the collecting time. The bucket was tightly
covered with a cleaned HDPE cap during transport
to the laboratory to prevent possible atmospheric
contamination to the sample everyday. The bucket
is replaced everyday in the sampler even though
there is no rainwater sample in the bucket. A total
of 287 samples were collected during this 4-year
period.
In the laboratory, the precipitation amount
was measured by weighing the rainwater sample
and the measurement of conductivity and pH were
done. A part of rainwater sample will be filtered
with a 0.45 µm pore-size cellulose nitrate membr
ane filter paper then sealed and stored at 4 C
(in the dark) without any preservatives prior
to chemical analysis by Ion Chromatography.
2.3 Chemical Analysis
The chemical analysis in this study was
done based on the Technical Documents for Wet
Deposit ion Monitor ing in East Asia (EANET
Technical Document for Wet Deposition Monitoring
2000). The measurement of inorganic cations
and anions (NH4+, Na+, K+, Mg2+, Ca2+, SO
42-,
NO3- and Cl-) in precipitation samples at ERTC
were analyzed separately by 2 sets of Ion
Chromatography (DIONEX DX-100) with self-
regenerating suppressors. The anion analysis was
performed using AS12A separator column with 4.25
mM Na2CO
3/0.3 mM NaHCO
3 mobile phase. While
cation analysis used CS12A separator column with
20 mM H2SO
4 mobile phase. In both analyses, the
samples were filtered through cellulose nitrate
membrane filter or IC acrodisc 13 mm syringe
filter 0.45 µm and introduced by AS40 auto-sampler
with 100 µl sample loop and 1 ml/min flow rate of
mobile phase. The calibration curve was evaluated
by analysis of MERCK standards ranged between
0.02 and 10 ppm in duplicate, i.e., before and after
the analysis of a set of samples. Field blanks were
handled in exactly the same way as other samples
and analyzed. Levels of all the ions in the blanks
were found to be below the detection limits.
Measurement of pH and conductivity was made
using a pH meter (TOA HM30V with ST 5421C
glass electrode) and a conductivity meter (TOA
CM40 with CG 511B conductivity cel l) . The
detection limit and determination limit values were
mostly within the EANET guideline except for Na+,
Mg2+, Ca2+ and SO42-. To assure the data quality,
ERTC has participated in the inter-laboratory
comparison project under the Quality Assurance/
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 2
Quality Control (QA/QC) Program of EANET
since 2001. The ERTC results of inter-laboratory
comparison on wet deposition during 2001-2004 are
shown in Table 1. The results showed good
accuracy for the analysis of high concentration
rainwater . In contrast with the one of low
concentration, only moderate accuracy could be
obtained especially for the year 2002 where cations
were found out of the range from the data quality
objectives given by EANET. However, this problem
was resolved well in the following year.
3. Results and Discussion
3.1RainQuantityandIonicBalance
A total number of 287 daily rainwater
samples were collected at the ERTC during 2001-
2004. The monthly average rainfall during the
study period depicted well the wet and dry
season in Thailand, i.e., May-October (wet season)
and November-April (dry season). It is clear that
Table 1. Accuracy assessment using the artificial rainwater samples of the EANET Network Center. (µmol/l)
Year Rainwater pHEC
(mS/m)SO
42- NO
3- Cl- Na+ K+ Ca2+ Mg2+ NH
4+
2001High conc. 4.16 7.17 86.4 93.3 109.3 63.5 15.8 42.4 19.4 88.8
Low conc. 4.89 1.67 21.7 18.9 34.1 26.3 4.3 15.7 E 4.5 E 15.5
2002High conc. 4.35 3.62 41.1 51.1 32.7 14.3 6.2 19.6 7.1 44.0
Low conc. 5.19 0.69 8.9 8.5 9.4 6.0 E 1.4 E 9.4 X 2.3 X 1.3 X
2003High conc. 4.56 3.36 43.2 30.8 65.4 45.0 6.5 20.2 6.9 49.4
Low conc. 4.80 1.52 12.9 22.6 28.7 25.0 2.2 4.5 3.5 11.7 E
2004Highconc. 4.65 3.83 59.2 40.4 74.5 65.0 6.4 39.4 9.5 38.6
Lowconc. 5.04 1.35 17.6 18.2 21.8 20.5 4.7 11.0 2.7 15.2E : Value exceeded the Data Quality Objective (±15) by a factor of 2 X : Value exceeded the Data Quality Objective (±15) more than a factor of 2
Figure 3 Monthly average rainfall during the study period 2001-2004
the highest average rainfall was during September
followed by August and July. The highest levels of
precipitation were 373 mm in September (Figure 3).
As for the ratio of total cations to that
of anions (Σcations/Σanions), in this study, the
sum of cations was represented by Na+, NH4+, K+,
Mg2+, Ca2+ and H+ and the sum of anions were
represented by Cl-, NO3-, SO
42- and HCO
3-. It should
be noted that the HCO3- was determined by
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 2
calculat ion and i t wi l l be accounted in the
total anions only in the case of pH value was
greater than 6.0. The figure 4 showed fairly good
correlation between sum of cations and anions
(r2 = 0.79). Furthermore, the arithmetic mean for
Σcations (114.6±85.4) and for Σanions (85.1±75.5)
as wel l as the rat io of Σcat ions/Σanions
was found to be 1.3 indicated the anion
deficiency. This may be due to the exclusion of the
HCO3- and some organic acids such as formate
(HCOO-) and acetate (CH3COO-) from the
measurements. The main source of organic acids in
the atmosphere is either the oxidation of
hydrocarbons emitted naturally or directly from
anthropogenic sources (Keene et al., 1988). Since
ERTC site is located in the rural area encompassed
by agricultural fields as well as being either leeward
or windward of Bangkok city where the population
and traffic density are the highest in the country,
both organic and bicarbonate ions might have
contributed in an appreciable quantity. Yoshizumi et
al. (1996) have also reported the existence of
Figure 4 Linear regression of the cations and anions sum
CaCO3 in the atmosphere around the Pathumthani/
Bangkok area, which may derived from soil ,
resulting in cation rich aerosols and rainwater.
3.2VariationofpH
The var iat ion of pH is shown by a
frequency distribution of pH during 2001-2004
(Figure 5) . The natural ly exist ing CO2, NO
x
and SO2 will dissolve into the clouds and rain
droplets then result in pH values of the rain in the
clean atmosphere to be between 5.0 and 5.6
(Atmospheric acidity 1992). In this study, the
frequency distribution showed both of acidified and
neutralized rainwater falls here at the frequency of
almost fifty-fifty ratios with reference to pH=
5.6. This observation is similar to that reported
by Migliavacca, et.al. , 2005 for the chemical
composition in wet deposition at an urban site in
Brazil. The annual pH volume weighted mean was
calculated from the volume weighted concentration
of H+ of the rain collected daily. The volume
weighted mean pH of precipitation at ERTC during
the study period ranged between 4.85 and 5.30
Figure 5 Frequency distribution of pH
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 2
with no significant variation in pH values. Earlier
study reported that the volume weighted mean pH
in different location of Thailand lines between 4.82–
5.68 (Thephanondh, S., et al. 2005, personal
contact). Noting that the high acidity range of the
precipitation usually occurred during the beginning
of rainy season (May) where the prevailing wind
come from Southwest and the sampling site was
found down wind of Bangkok city. SOx and NO
x
emission from emission sources in Bangkok might
result in the formation of sulfuric acid and nitric
acid in the atmosphere and thus affected the
acidity of this sampling site. The low acidity range
of the precipitation was usually found in the middle
of the monsoon period (September). This may due
to the neutralization of the precipitation during
strong wind and high soil dust in the atmosphere
as well as the dilution effect of the rain in September
where the highest average rainfall amount was found.
3.3Chemicalcompositionofprecipitation
Table 2 shows the average, range values
and volume weighted average (VWA) for pH,
conductivity and major ion concentration of the
Table 2 Average, range volume weighted average (VWA), µeq/l in rainwater at Pathumthani during 2001- 2004 for pH, conductivity (µS/cm) and major ion concentrations.
ComponentsWetprecipitation(n=287)
Average Range VWA
pH 5.53 4.25 - 6.68 5.07
Conductivity 16.9 4.54 - 65.2 17.8
Cl- 15.7 2.23 - 121 10.3
NO3- 27.2 1.61 - 177 19.0
SO42- 41.8 5.59 - 176 30.4
Na+ 14.3 0.57 - 90.5 7.59
NH4+ 46.2 0.33 - 246 33.1
K+ 2.07 0.13 - 39.4 1.28
Mg2+ 6.08 0.42 - 38.8 3.56
Ca2+ 41.2 2.06 - 404 23.6
n = number of samples
Figure 6 Average chemical composition of rain water in the rural area of Thailand during 2001-2004.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 30
287 daily samples of atmospheric precipitation. The
ionic abundance in precipitation (µeq/l) show
ed the general trend NH4+ > SO
42- > Ca2+ > NO
3- >
Cl- > Na+ > H+ > Mg2+ > K+, as shown in Figure 6.
Higher concentrations of NH4+ are expected due to
the agricultural activities. Na+ and Cl-, indicate
marine influence, contributed about 15% whereas
SO42- and NO
3- together contributed about 34%. A
similar dominance of NH4+ and SO
42- were observed
in other studies (Migl iavacca et al . , 2005;
Kulshrestha et. al., 1996) where the sampling sites
were located nearby city, industrial and agricultural
areas. Comparisons of volume-weighted average
(VWA) and the average values illustrated the effect
of rainfall amount to the amount of chemical
composition in the rainwater. Most of the VWA
concentrations were lower than the average values,
indicating that higher concentrations were generally
associated with lower precipitation amounts.
When compare the data of this study with
those from other areas reveal that concentration of
major acidic ions in rainwater SO42- and NO
3- are
in the same range which found in Rampur, where
the site is away from anthropogenic sources, but
significantly lower than the sites located in the
industrialized urban areas of Singapore and Jordan.
As for the neutralization species such as NH4+ and
Ca2+, their concentrations found in this study are
relatively high, which the values are higher than
those of suburban sites in Singapore and Brazil. It
is obviously seen that the concentration of Ca2+ in
this study is significantly lower than in India and
Jordan, where the contribution of soil dust are very
important. The comparison is shown in Table 3.
Table 3 Volume weighted average concentration (µeq/l) of major components in rainwater at different sites
Sites
PresentStudy
(Pathumthani,Thailand.)
Thailand(Granatetal.,1996)SR
India(Singhetal.,
2001)Rampur
India(Moulietal.,2005)Tirupati
Brazil(Miglia-vaccaetal.,2005)Guaiba
Singapore(Huetal.,2003)
JordanAl-Khashmanetal.,2005)
pH 5.07 7.0 6.60 - 5.72 4.20 6.62
Cl- 10.3 6.0 25.7 33.9 6.98 34.2 122
NO3- 19.0 4.0 13.0 40.8 2.47 22.3 63.7
SO42- 30.4 13.0 29.1 128 13.2 83.5 122
Na+ 7.59 5.0 13.9 33.1 11.1 32.8 85.1
NH4+ 33.1 9.0 41.4 20.4 28.1 19.1 43.0
K+ 1.28 1.8 10.9 33.9 2.81 7.20 51.1
Mg2+ 3.56 2.0 39.3 55.5 3.85 6.54 134
Ca2+ 23.6 9.0 52.2 151 8.41 16.1 192
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 31
3.4Neutralizationpotentials
The acidification potential of precipitation is
usually due to the presence of acid forming ions
H2SO
4, HNO
3 and organic acids and the
neutralization of these species occurs in the
presence of alkaline species NH4+, Ca2+ and Mg2+
(Kulshrestha et al., 1996). Figure 7 shows the linear
regression between acidification variables (SO42-
and NO3-) and neutralization potential (Ca2+ and
NH4+) for the rainwater samples of the site in
Pathumthani during 2001-2004. The correlation
coefficient in the rainwater samples was 0.62
indicating that only moderate neutralization can be
seen by this relation. This may be consistent with
the fact that other ionic species such as HCO3-
and some organic acids (HCOO-, CH3COO-) were
not measured in this study.
Neutralization factors (NF) were used to
evaluate the relative neutralization of precipitation
by crustal components and ammonia. NF were
calculated according to the following equations
(Possanzini et al., 1988)
NFxi = [Xi
]
[SO42-] + [NO
3-]
where Xi is the chemical component of
interest and all the ions expressed in µeq/l. In
this study, NF was computed for different alkaline
constituents such as Ca2+, NH4+, Mg2+ and K+.
Average NF values during 2001-2004 were 0.73,
0.85. 0.11 and 0.04 for Ca2+, NH4+, Mg2+ and K+,
respectively. The results showed that NH4+ and
Ca2+ neutralize a larger fraction of the available
acid in the rainwater while the neutralization by
Mg2+ and K+ were generally negligible. The feature
suggested the effect of crustal components in the
neutralization process of rainwater at ERTC is
prevailing. Figure 8 shows the annual variation of
NF for Ca2+, NH4+, Mg2+ and K+ in the rainwater
samples at Pathumthani during 2001-2004. It is
obvious that NH4+ was the major neutralization
species in this area except for the year 2002. This
exceptional phenomena may explained by the fact
Figure 8 Yearly variation of NF for Ca2+, NH4+, Mg2+ and K+
in the rainwater samples at Pathumthani during 2001-2004.
Figure 7 Relation between (Ca2++NH4+) and (SO
42-+NO
3-) in
rainwater samples in Pathumthani 2001-2004.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 32
that there were many construction activities for the
establishment of new buildings in the Technopolis
nearby the location of ERTC.
3.5Sourcecontributions
In order to find possible association
between ions in precipitation and probable sources
of pollutants, correlation between ions in rainwater
samples was calculated. The results of the
correlation analysis suggested that (NH4)2SO
4
(r= 0.73), MgCl2 (r=0.72), MgSO4 (r=0.69), NaCl
(r=0.69), CaSO4 (r=0.67) and NH4NO
3 (r=0.66)
were formed in the studied area during the
neutral ization processes of the precipitation
samples. The atmospheric ammonia may have
originated from the use or the production of
ferti l izers, while the compounds with sulfate
and nitrate may be formed in the atmospheric
water droplets by scavenging of aerosols and
photochemical react ion of gaseous species
transported from Bangkok (Yoshizumi et al., 1996).
The partial dissolution of carbonate mineral such
as CaCO3 is the most important reaction affecting
the rainwater composit ion viewed by the
neutralization factor of Ca. The correlation of NO3-
and SO42- is strong (r=0.78) indicating their
origin from anthropogenic sources. Similarly, a
strong correlation was seen between Ca2+ and Mg2+
(r=0.86), suggesting the common source of these
ions from natural source (crustal origin). NH4+ and
SO42- (r=0.73) were correlated more closely than
that with NO3- (r=0.66). This is in agreement with
the observed ammonium/sulfate/nitrate system,
whereby the available ammonia will first react with
H2SO
4 to form (NH
4)2SO4 and NH
4HSO
4, and then
the remaining ammonia will be taken by HNO3 to
form NH4NO
3 (Seinfeld, 1986). Moreover, NH
4NO
3
can be evaporated due to the high temperature
in the tropical climate (Yoshizumi et al., 1985).
The correlation between NH4 and Ca (r=0.64)
reflect the influence of agricultural activity. Major
source of NH4+ was probably the use of fertilizers
in the agricultural activities since the rice paddy
fields were still predominant in this area during
2001-2004. Cluster analysis was also applied to the
major ions in this study to confirm the association
of potential sources to the chemical composition of
the rainwater samples. Cluster analysis is an
exploratory data analysis tool which aims at sorting
different objects into groups in a way. In our case,
Ward’s method was applied using correlation
coefficients between 8 components i.e., Na+,
Cl-, SO42-, NH
4+, NO
3-, K+, Mg2+, and Ca2+. This
method uses an analysis of variance approach to
evaluate the distances between clusters. In short, it
attempts to minimize the sum of squares of any
two clusters that can be formed at each step. The
results of acidic rainwater (pH<5.6) showed close
association between sulfuric acid and nitric acid,
which implies that the photochemical reaction
commonly with OH radical in the ambient air is a
key process although the formation of sulfuric acid
is slower than nitric acid by a factor of about 10.
Therefore, the major acidity in and around Bangkok
is derived from the secondary formation of sulfuric
acid and nitric acid in the ambient air. These acidic
species would be at first neutralized by Ca2+ and
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 33
Mg2+ which are derived from the soil. Then K+ and
NH4+ would neutralize the residual acidity. The
origin of K+ is considered to be combustion and
crust component. NH4+ is derived from a cultivation
field and partially from motor vehicle exhaust
gas after a three-way catalytic converter (Wang
wongwattana, 2006 presented in the Third Country
Training on Emission Inventory and Modeling
for Acid Deposition Assessment, ERTC). The
findings by cluster analysis are in good accordance
to the justification of source contribution of the
components in the rainwater in a suburban area of
Bangkok assessed by correlation between ions.
4. Conclusion An investigation of the chemical composition
of precipitation at ERTC, Pathumthani was carried
out during 2001-2004 and performed according
to the technical document for wet deposition
monitoring in East Asia. The purpose of the study
is to evaluate the chemical composit ion of
rainwater in the suburban area of Bangkok where
the proper data are still limited. The results show
that the rainwater at ERTC has the tendency
toward acidity with the volume weighted mean pH
of precipitation ranged between 4.85 and 5.30. The
ionic abundance in the 287 daily precipitation
samples (µeq/l ) showed the general trend
of NH4+ > SO
42- > Ca2+ > NO
3- > Cl- > Na+ > H+ >
Mg2+ > K+. Cations contribute about 58% in the
rainwater whereas remaining 42% is formed by
anions. Ammonium (NH4+) shows the maximum
contribution (23%), followed by SO42- (21%),
Ca2+ (20%) and NO3- (13%). The reason of high
concentration of NH4+ in the precipitation samples
may explained by the intensive use of fertilizer and
relatively poor treatment of waste from agricultural
and residential activities in the suburban area. The
result coincides with the fact that the emission
of ammonia in the Asian region is several times
higher than in the North America and Europe
(Erisman et al., 1998). The results of the correlation
analysis suggested that (NH4)2SO
4 (r=0.73), MgCl2
(r=0.72), MgSO4 (r=0.69), NaCl (r=0.69), CaSO4
(r=0.67) and NH4NO
3 (r=0.66) were the major
compounds formed in the precipitation samples.
The results of NF calculation revealed that Ca2+ and
NH4+ play an important role in neutralization of
precipitation in this area. In addition, the cluster
analysis result confirmed that the rain water
composition at ERTC during 2001-2004 was
influenced by the local terrestrial source, agricultural
act iv i ty and secondary aerosols due to
photochemical react ion of gaseous species
transported from Bangkok. The contribution of sea
salt to the rainwater in this study can be considered
as minor source.
5. REFERENCES Chandra Moul i , P. , Venkata Mohan, S. , And
Jayarama Reddy, S. , 2005. Rainwater
Chemistry At a Regional Representative
Urban Site: Influence of Terrestrial Sources
on Ionic Com-posit ion. Atmospher ic
Environment, 39, 999-1008.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 34
Charasaiya, T. , Khunasopa, D. , Sukasem,
P., and Tabucanon, M. S., 1997. Investigation
on acid deposition in Pathumthani Province,
Thailand.
Emberson, L.D. , Ashmore, M.R. , Murray, F. ,
and Kuylenstierna, J. C. I., 2002. Impacts
of Air Pollutants on Vegetation in Developing
Countries, Stockholm Environment Institute,
Sweden.
Er isman, J. W. , Mennen, M. G. , Fowler , D. ,
Flechard, C. R.,Spindler, G., Gruner, A.,
Duyzer, J. H., Ruigrok, W., And Wyers, G. P.,
1998. Deposition Monitoring In Europe.
Environmental Monitoring And Assessment,
53, 279-295.
Garivait, H., Polprasert, C., Yoshizumi, K., and
Baetz Reutergardh,L. , 1999. Airborne
polycyclic aromatic hydro-carbons (PAH)
in Bangkok urban air I. Characterization
and Quantif ication. Polycyclic Aromatic
Compounds, 13, 313-327.
Garivait, H., Polprasert, C., Yoshizumi, K., and
Baetz Reutergardh,L. , 2001. Airborne
polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH)
in Bangkok urban air I I . Level and
Distribution. Polycyclic Aromatic Compounds,
18, 325-350.
Howells, G., 1995. Acid Rain and Acid Waters,
second edition.
Hu, G. P., Balasubramanian, R., And Wu, C.
D., 2003. Chemical Characterization Of
Rainwater At Singapore. Chemosphere,
51, 747-755.
Iverfeldt, A., Sjoberg, K., Engardt, M.,Garivait, H.,
Robertson, L., Ferm, M., and Peterson, K.,
2003. Technical Report on Study of Possible
Acidification in Thailand.
Jacobson, M. Z., 2002. Atmospheric Pollution,
Cambridge University Press.
Keene, W.C. And Gal loway, J.N. , 1988, The
Biogeochemical Cycling Of Formic And
Acetic Acids Through The Troposphere:
An Overview Of Current Understanding, Tellus
40B, 322-334.
Khummongkol, P., 1999. Acid deposition problems
and related activities, October 6-8, Bangkok,
Thailand.
Khunasopha, D., 1998. Regional Background Acidity
and Chemical Composition of Precipitation
in Asia, September 30-October 1, 1998,
Bangkok, Thailand.
Kulshrestha, U. C., Sakka, A. K., Srivastava, S. S.
And Parashar, D. C., 1996. Investigation
Into Atmospher ic Deposit ion Through
Precipitation Studies At New Delhi (India).
Atmospheric Environment, Vol. 30 (24), 4149-
4154.
Migliavacca, D., Teixeira, E. C., Pires, M., And
Fachel , J . , 2004. Study Of Chemical
Elements In Atmospheric Precipitation In
South Brazil. Atmospheric Environment, 38,
1641-1656.
Migliavacca, D., Teixeira, E. C., Wiegand, F.,
Machado, A.C.M., And Sanchez, J., 2005.
Atmospheric Precipitation And Chemical
Composition Of An Urban Site, Guaiba
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
Chemical Composition of
Wet Deposition in Suburban
Area of Bangkok, Thailand 35
Hydrographic Basin, Brazil. Atmospheric
Environment, 39, 1829-1844.
Omar Ali Al-Khashman, 2005. Study Of Chemical
Composition In Wet Atmospheric Precipitation
In Eshidiya Area, Jordan. Atmospheric
Environment, 39, 6175-6183.
Radojevic, M. and Harrison R.M., 1992. Atmospheric
Acidity, ISBN 1-85166-777-6.
Safai, P. D., Rao, P. S. P., Momin, G. A., Ali, K.,
Chate, D. M., And Praveen, P. S., 2004.
Chemical Composit ion Of Precipitation
During 1984–2002 At Pune, India. Atmospheric
Environment, 38, 1705-1714.
Simachaya, S., Laowakul, W., Tabucanon, M.S.,
Sakata, M., and Tanaka, S., 1993. Acidic
deposit ion in urban area of Thai land.
Internat ional Conference on Regional
Environment and Climate Change in East
Asia. November 30-December 3, Taipei.
Singh, S. P., Khare, P., Satsangi, G. S., Lakhani, A.,
Maharaj Kumari, K., And Srivastava, S. S.,
2001. Rainwater Composition At A Regional
Representative Site For A Semi-Arid Region
Of India. Water, Air And Soil Pollution, 127,
93-108.
Stern, A.C., Air Pollution, volume VII, 1986, Third
edition, ISBN 0-12-666607-5.
Seinfeld, J. H., 1986. Atmospheric Chemistry and
Physics of Air Pollution, John Wiley and
Sons, New York, vol. 219.
Wangwongwattana, S. “Cleaner Fuel and Vehicle
Emission in Thai land”. Proceedings of
the Third Country Training on Emission
Inventory and Modeling for Acid Deposition
Assessment, January 15–February 3, 2006,
ERTC, Thailand.
Technical Documents for Wet Deposit ion
Monitoring In East Asia, Acid Deposition
Monitoring Network In East Asia (EANET),
March 2000.
The Joint Graduate School of Energy and
Environment, contract Thailand Research
Fund, 2006. “Policy Research for Promoting
the Development and Utilization of Renewable
Energy and the Improvement of Energy
Efficiency in Thailand” Project Progress
Report No.1.
Yoshizumi, K. And Hoshi, A., 1985. Size Distribution
Of Ammonium Nitrate And Sodium Nitrate In
Atmospheric Aerosols. Environ. Sci. Technol.,
19, 258-261.
Yoshizumi, K., Ishibashi, Y., Garivait, H., Paranamara,
M., Suksomsank, K., And Tabucanon, M. S.,
1996. Size Distr ibutions And Chemical
Composition Of Atmospheric Aerosols In A
Suburb Of Bangkok, Thailand. Environmental
Technology, 17, 777-782.
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานเสยงและความสนสะเทอน
• ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยานในประเทศไทย AircraftNoiseprobleminThailand
3
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยานในประเทศไทย AircraftNoiseprobleminThailand
ธนาพนธ สกสอาด*, ณฐพงศ จนทรสมบต*, มนตร จนเลก*, ศวฤทธ โรจนสมานนท*, อำนวยชย คงด*, เจษฎาพร รอดพพฒน*, สโรชา พลสวสด**, สมศกด ชนะงาม**, ณฐพล สทธพงษ** Thanaphan Suksaard*, Nattapong Chansombat*, Montri Chanlek*, Siwarit Rojanasemanont*, Amnuaychai concdee*, Jadsadaporn Lodpipat*, Surocha phoolsawat**, Somsak chanangam**, Nattaphon Suttiphong**
บทคดยอ จากอตราการเจรญเตบโตของสายการบนอยางรวดเรวใน
รอบ 5 ปทผานมา สงผลทำใหทาอากาศยานทกแหงของประเทศไทย
มจำนวนเทยวบนเพมขน เพอรองรบกบความตองการในการเดนทาง
ทสะดวกและรวดเรว จากจำนวนเทยวบนทเพมขนนกอใหเกด
ปญหาดานเสยงรบกวนจากการขนและลงของเครองบน ซงสงผล
กระทบโดยตรงตอสขภาพและการพกผอนนอนหลบ ตลอดจน
สขภาพการไดยนของประชาชนทอาศยอยโดยรอบทาอากาศยาน ซงใน
ปจจบนประเทศไทยยงไมมแนวทางปฏบต ในการจดการการใช
ประโยชนทดนบรเวณโดยรอบทาอากาศยานอยางชดเจน จงมเรองรองเรยนจากประชาชนทอาศยอยในบรเวณดงกลาวเปน
จำนวนมาก ประกอบกบยงไมมมาตรฐานเกยวกบเสยงรบกวนจากเครองบน จงทำใหการแกไขปญหามลพษทางเสยงจาก
อากาศยานไมสามารถทำไดอยางมประสทธภาพ ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม รวมกบ
สำนกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ จงไดรวมกนศกษาผลกระทบดานเสยงบรเวณทาอากาศยานของ
ประเทศไทย ซงจากผลการศกษาพบวาทาอากาศยานทมปรมาณจราจรมากกวา 20,000 เทยวตอป สงผลกระทบดานเสยงตอ
ชมชนโดยรอบทาอากาศยาน ทงนยงไดศกษาวธการตรวจวดเสยงจากอากาศยาน แบบตรวจวด คา Sound Exposure Level
(SEL) แลวนำมาคำนวณหาคาเสนทำนายระดบเสยง Noise Exposure Forecast, NEF สามารถใชแทนวธการตรวจวด
แบบ Effective Perceived Noise Level (EPNL) ทมการคำนวณซบซอนได และจากการทดสอบแบบจำลองทาง
คณตศาสตรคาดการณระดบเสยงจากทาอากาศยาน (INM 6.2) พบวามความแมนยำพอประมาณในการคาดการณระดบเสยง
จากทาอากาศยานในประเทศไทย
คำสำคญ: เสยงจากอากาศยาน, เสนทำนายระดบเสยง, คาระดบเสยงเทยบเทาใน 1 นาท
* ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม Environmental Research and Training Center, Department of Environmental Quality Promotion ** สำนกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ Air quality and noise management Bureau, Pollution Control Department
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
40
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
Abstract After the airline industry has been rapidly growing up over the past 5 years, the aircraft movement of
all airports in Thailand also has been increased in order to support the demands of air passengers. This
increasing is the cause of aircraft noise during takeoff and landing which affected the health especially the
hearing of people who lived nearby the airport. Now, there is no guideline for airport land use management in
Thailand. Therefore, many people had complained about aircraft noise. In addition, there is also no aircraft
noise standard. So, Aircraft noise is still a serious problem. The Environmental Research and Training Center,
Department of Environmental Quality Promotion cooperated with Air Quality and Noise Management Bureau,
Pollution Control Department had carried out the study on aircraft noise effect of the airports in Thailand. As
the result, the airport of the aircraft movements more than 20,000 flights a year face with the noise pollution
especially in the area around the airport. Moreover, this study indicated that calculation method for Noise
Exposure Forecast (NEF) from sound exposure level (SEL) can be used instead of effective perceived noise
level (EPNL) which is a complicated method. The accuracy of the Integrated Noise Model (INM 6.2) for noise
exposure forecast was fair enough for aircraft noise prediction in Thailand.
Keywords: Aircraft Noise, Effective Perceived Noise Level (EPNL), Sound Exposure Level (SEL), Noise
Exposure Forecast (NEF)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
41
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
1. บทนำ ปญหามลพษดานเสยงจากอากาศยานเปนปญหา
ทสำคญอยางหนงทสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชน
ทอาศยอยโดยรอบทาอากาศยาน ปจจบนประเทศไทย
ยงไมมมาตรฐานเกยวกบเสยงรบกวนจากอากาศยาน
จงประสบปญหาในการปองกนและแกไขปญหาเรอง
เสยงใหกบชมชนโดยรอบศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม รวมกบ
สำนกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคม
มลพษ จงไดดำเนนการโครงการศกษาผลกระทบดาน
เสยงจากทาอากาศยาน โดยมวตถประสงค เพอศกษา
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยานตามจำนวนเทยวบน
โดยศกษาเปรยบเทยบการดำเนนการของทาอากาศยาน
แตละแหงมผลกระทบตอคาระดบเสยงในพนทชมชน
โดยรอบทาอากาศยานอยางไร ท งน ในการศกษาได
ตรวจวดระดบเสยงจากทาอากาศยานขนาดตางๆ จำนวน
8 แหง ไดแก ทาอากาศยานภเกต หาดใหญ สมย เชยงราย
เชยงใหม ขอนแกน กระบ และนครพนม จากผลการศกษา
ทำใหทราบวาคาระดบเสยงในพนทโดยรอบทาอากาศยาน
แตละขนาดมอยในระดบใดและสงผลตอชมชนทอยโดยรอบ
อยางไร รวมทงไดทดสอบแบบจำลองทางคณตศาสตรท
นำมาใชในการประเมนผลกระทบสงแวดลอมวามความ
ถกตองแมนยำเพยงใด ตลอดจนไดแนวทางวธการตรวจวด
เสยงรบกวนจากอากาศยาน เพอนำไปสการแกไขปญหา
มลพษทางเสยงจากอากาศยานทสมฤทธผลตอไป
2. วธการศกษา
2.1 ขนตอนการศกษา 1. ศกษาทฤษฎท เกยวของกบการคำนวณคา
ระดบเสยงจากอากาศยานพรอมท งศกษาคาตวแปร
ตางๆ ทใชในการประเมนระดบความรนแรงของเสยงจาก
อากาศยานตลอดจนศกษาแบบจำลองทางคณตศาสตร
คาดการณระดบเสยงจากการจราจรทางอากาศ
2. วางแผนการวจยโดยการเลอกทาอากาศยาน
ทจะใชในการศกษา
3. กำหนดจดตรวจวดเสยงบนแผนทมาตราสวน
1:50,000 โดยมจดตรวจวดทงภายในทาอากาศยานจำนวน
2 จด และจดตรวจวดภายนอกทาอากาศยานและในชมชน
ทอยในแนวขน และลงของเครองบน
4. ออกสำรวจและตดตงเครองมอวดเสยงรวม
ทงบนทกขอมลเบองตน และพกดทางภมศาสตรของจด
ตรวจวดระดบเสยง
ภาพแสดงการตรวจวดเสยงจากทาอากาศยาน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
42
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
หนวย เดซเบล(เอ)
เมอ n คอจำนวนครงของการวด
Li คอระดบเสยงท i
3. วเคราะหคาระดบเสยง Ldn หรอ DNL
เฉพาะเหตการณเครองบน โดยใชคา sound exposure
level (SEL) ทไดจากการตรวจวดเสยงของเครองบนมา
คำนวณโดยมสมการคำนวณดงน
เมอ N = (Nd + 10N
n)
Nd = จำนวนเหตการณเสยงจากเครอง
บนทงหมดในชวงเวลา 07.00 น.
ถง 22.00 น.
Nn = จำนวนเหตการณเสยงจากเครอง
บนทงหมดในชวงเวลา 22.00 น.
ถง 07.00 น.
Lex = คาเฉลยพลงงานของคา L
ex ของ
เหตการณเสยงเดยว
ซ ง คา Lex คอ sound exposure level
(SEL) ไดจากการตรวจวดคาเหตการณเสยง หรอสามารถ
ประมาณคาไดจากสมการ
5. ตรวจวดระดบเสยงแบบตอเนอง 7 วน สำหรบ
ทกทาอากาศยาน เพอใหครบรอบตารางการบน ซงโดยปกต
จะกำหนดตารางการบนเปนรายสปดาห สำหรบคาพารา
มเตอร ทใชในการตรวจวด คอ Leq(24 hrs.) DNL และ
EPNL โดยในการตรวจวดใชการตรวจวดแบบเหตการณ
เดยว (Single Event) และการตรวจวดแบบตอเนอง
6. วเคราะหขอมลระดบเสยงทไดจากการตรวจวด
ประกอบกบตารางการบนทไดจากหอบงคบการบน
7. เ ต ร ย ม ข อ ม ล ส ำห ร บ แบบจ ำลอ งท า ง
คณตศาสตร (INM 6.2) โดยใชขอมลการบนเดยวกบขอมล
ทนำไปวเคราะหคาระดบเสยงในขอ 6 ซงขอมลทใช ไดแก
พกดจดตรวจวด พกดทางวง จำนวนเทยวบน เสนทางการ
บน ตลอดจนชนดของเครองบนทขน-ลง
8. หาสมการความสมพนธ NEF ท ไดจาก
การตรวจวด และคาทไดจากแบบจำลองทางคณตศาสตร
(INM 6.2)
9. ประเมนผลกระทบดานเสยงของทาอากาศยาน
แตละแหงตอชมชนโดยรอบทาอากาศยาน
2.2 การวเคราะหและแปลผล จากผลการตรวจวดระดบเสยงและขอมลการบนท
ไดนำมาวเคราะหและแปลผลดงขนตอนตอไปน
1. วเคราะหขอมลการบนเพอหาจำนวนเทยวบน
ในแตละวน สดสวนการใชทางวง สดสวนเครองบนแตละ
ชนดทใชบรการททาอากาศยานตางๆ
2. วเคราะหคาระดบเสยงทวไปโดยวเคราะห คา
Leq 24 ชวโมง คาเฉลยระดบเสยงใน 7 วน ของจดตรวจ
วดตางๆ โดยใชสตรการคำนวณดงน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
43
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
เมอ Lmax
คอ คาระดบเสยงสงสดจาก
การตรวจวดโดยใชวงจรถวงนำหนก A และตงการตอบ
สนองของเครองแบบ slow และ T คอ คาระยะเวลา
ของเหตการณเสยงจากเครองบนในชวง Lmax
-10 มหนวย
เปนวนาท
4. วเคราะหคา Leq 24 ชวโมงของเหตการณ
เฉพาะเครองบน โดยใชสมการการคำนวณดงน
เมอ N = จำนวนเหตการณเสยงจากเครองบน
ทงหมดในหนงวน
Lex = คาเฉลยพลงงานของคา L
ex ของ
เหตการณเสยงเดยว
5. วเคราะหหาคา NEF จากคา Ldn หรอ DNL
ถงแมวาคา Ldn ไมไดมความสมพนธโดยตรงกบคา NEF
แตสามารถประมาณคาความสมพนธระหวาง Ldn และ
NEF ไดจากสมการ
สมการนใชไดกบสถานการณเสยงของเครอง
บนทบนผาน (Fly Over) โดยทวไปคาความสมพนธนมคา
ความคลาดเคลอนอยในชวง ± 3 เดซเบล
6. วเคราะหหาคา NEF จากคา Effective
Percieved Noise Level (EPNL) ทไดจากการตรวจวด
โดยสมการดงน
เมอ LEPN,ij
= Effective Perceived Noise
Level
หนวยเปน PNdB
LEPN
= LPN + D + T
i = ชนดของเครองบน
j = ทางวงและเสนทางการบน
ทใช
nD = จำนวน เท ย วบ น ใน เวลา
กลางวน (07.00-22.00 น.)
nN = จำนวน เท ย วบ น ใน เวลา
กลางคน (22.00-07.00 น.)
KD = คาคงทมคาเทากบ 20
KN = คาคงทมคาเทากบ 1.2
C = คาคงทมคาเทากบ 88
NEFij = คา NEF ของเครองบนใน
แตละเสนทางการบน
LPN = Noisiness มหนวยเปน Noys
T = 2.5 dB
tD = ระยะเวลาทเกดเสยงเครองบน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
44
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
3. ผลการศกษา 3.1 สถานการณมลพษทางเสยงโดยรอบ
ทาอากาศยาน จากผลการตรวจวดระดบเสยงจากทาอากาศยาน
ทง 8 แหง ไดแก ทาอากาศยานภเกต ทาอากาศยาน
เชยงใหม ทาอากาศยานสมย ทาอากาศยานเชยงราย
ทาอากาศยานนครพนม ทาอากาศยานขอนแกน ทา
อากาศยานกระบ และทาอากาศยานหาดใหญ สามารถ
สรปสถานการณมลพษทางเสยงดงแสดงในตารางท 1
จะเหนไดวา ขนาดพนท NEF>30 จะเพม
ขนเมอปรมาณการจราจรทางอากาศเพมขน ซงจากการ
จดทำแผนทระดบเสยงเฉลย 7 วนของแตละทาอากาศยาน
พบวา ทาอากาศยานทมปรมาณเทยวบนมากกวา 64
เทยวตอวน มปญหาเรองเสยงรบกวนจากเครองบนตอ
ชมชนโดยรอบทาอากาศยาน เนองจากขนาดของพนท
NEF>30 บางสวนอยในเขตพนททอยอาศยของชมชน
โดยรอบ หากแบงระดบความรนแรงของสถานการณมลพษ
ทางเสยงจากอากาศยานโดยใชปรมาณการจราจรทาง
อากาศเปนเกณฑ อาจสรปไดวา หากทาอากาศยานใดม
ปรมาณการจราจรมากกวา 20,000 เทยวตอปจะมขนาด
พนท NFF>30 มขนาดมากกวา 1 ตารางกโลเมตร
ครอบคลมในแนวเหนอและใตของทางวง ซงอาจกอใหเกด
ผลกระทบดานเสยงตอชมชนทอยโดยรอบทาอากาศยาน
แหงนน
3.2 การตรวจวดระดบเสยงจากอากาศยาน เนองจากในปจจบนยงไมมมาตรฐานสำหรบ
การตรวจวดเสยงจากอากาศยานของประเทศจงไดมการ
ประยกตใชวธการตรวจวดเสยงแบบตางๆ มาใชกบการ
ตรวจวดเสยงจากเครองบน ตวอยาง เชน การใชวธการ
ตรวจวดเสยงรบกวน หรอ การตรวจวดเสยงในสงแวดลอม
ทวไป Leq 24 ชวโมง เปนตน ซงวธการดงทไดกลาวมาน
มไดสะทอนปญหาของเสยงรบกวนจากเครองบนทแทจรง
เนองจากเปนการตรวจวดทมลกษณะรวมแหลงกำเนดเสยง
ทกแหลง สำหรบวธการทใชกนแพรหลายในตางประเทศ
เกยวกบการตรวจวดเสยงจากเครองบนน นยมใชวธตรวจ
วดคา Sound Exposure Level (SEL) หรอคา Effective
Perceived Noise Level (EPNL) ซงเปนการตรวจวด
เสยงเฉพาะเหตการณของเครองบนโดยไมคดรวมแหลง
กำเนดเสยงอนๆ ทงน ในการตรวจวดระดบเสยงจาก
โครงการทาอากาศยานแตละครง จะตองยนยนผลการ
ตรวจวดนนใหอยในรปของเสนทำนายคาระดบเสยงทใชกน
ทวไป เชน NEF DNL Leq ซงในประเทศไทยการประเมน
ผลกระทบดานเสยงกำหนดใหใชเสนทำนายระดบเสยง
NEF ซงวธการตรวจวด เพอยนยนผล NEF น จะตองใชวธ
ตารางท 1 ปรมาณการจราจรทางอากาศและพนท NEF>30 ของแตละทาอากาศยาน
ลำดบท ปรมาณเครองบนตอป(เทยว) ปรมาณเครองบนตอวน(เทยว) ขนาดพนทNEF>30(ตร.กม.)
1 25,400 70 2.57
2 23,516 64 1.35
3 17,469 48 0.87
4 5,526 15 0.35
5 1,146 3 0
6 9,125 25 0.50
7 4,161 11 0.30
8 2,190 6 0.32
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
45
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
ตรวจวดแบบ EPNL ซงเปนตวแปรพนฐานในการคำนวณ
คา NEF แตเนองจากวธการตรวจวดคา EPNL นนม
ขนตอนทซบซอนและตองมอปกรณแยกความถ เสยง
ประกอบกบเครองมอมราคาแพงกวาเครองมอวดเสยง
ธรรมดาหลายเทา สำหรบวธการตรวจวดแบบ SEL นนไม
ยงยากเหมอน EPNL เพราะไมตองใชอปกรณแยกความถเสยง
เพยงแตอาศยอปกรณในการบนทกขอมลแบบอตโนมต
สำหรบการศกษาวจยนไดทดสอบวธการตรวจวดแบบ
SEL เปรยบเทยบกบคา EPNL ของทาอากาศยาน 8 แหง
สรปไดวาสามารถใชคา SEL เปนตวแทน ของ EPNL
ในการคำนวณหาคา NEF ได เนองจากคาความสมพนธ
R2 มคามากกวา 0.9 และคาความคลาดเคลอนมาตรฐาน
มคานอยประมาณ 2.06 ดงแสดงในภาพท 1
3.3 การทดสอบแบบจำลองทางคณตศาสตรคาดการณระดบเสยงจากทาอากาศยาน
ผลกระทบดานเสยงจากโครงการทาอากาศยาน
จำเปนตองใชแบบจำลองทางคณตศาสตรเปนเครองมอ
ในการกำหนดพนท หรอขอบเขตทไดรบผลกระทบซง
ในกรณทเปนพนทขนาดใหญการตรวจวดเสยงไมสามารถ
ดำเนนการไดทงหมด จำเปนตองใชแบบจำลองฯ ในการ
คาดการณผลกระทบ แลวจงกำหนดเปนเสนทำนายระดบ
เสยงจากโครงการทาอากาศยานหรอทเรยกวา Noise
Exposure Forecast, (NEF) ปจจบนมแบบจำลองทาง
คณตศาสตรคาดการณระดบเสยงจากทาอากาศยานหลาย
โปรแกรม แตทนยมใชคอ Integrated Noise Model, INM
พฒนาโดย Federal Aviation Administration ของ
ประเทศสหรฐอเมรกาซงมความเหมาะสมในการคาดการณ
ระดบเสยงจากทาอากาศยานเครองบนพาณชย เนองจากม
ฐานขอมลเสยงของเครองบนทครอบคลม อยางไรกตาม
การนำแบบจำลองทางคณตศาสตรมาใชในการคาดการณ
ระดบเสยงควรมการทดสอบความถกตองและความแมนยำ
ของแบบจำลองฯ ทงนเพอใหการคาดการณใกลเคยงกบ
ความเปนจรงมากทสด ในการศกษาวจยนไดทดสอบความ
แมนยำของแบบจำลองทางคณตศาสตร INM ฉบบ 6.2
โดยทดสอบเปรยบเทยบกบคาระดบเสยง NEF ทไดจากการ
ตรวจวดคา SEL และ NEF ทไดจากการตรวจวดคา EPNL
สรปโดยภาพรวมหากใชแบบจำลองฯ ในการคาดการณ
ระดบเสยงจากทาอากาศยานทกขนาด พบวา มความ
แมนยำพอประมาณ โดยมคาความสมพนธ R2 เทากบ 0.79
และ 0.75 และคาความคลาดเคลอนมาตรฐาน เทากบ 4.5
และ 4.9 สำหรบ NEF ทคำนวณจาก SEL และ NEF ท
คำนวณจาก EPNL ตามลำดบ จากจำนวนขอมล 70
ตวอยาง ดงแสดงในภาพท 2
ภาพท 1 ความสมพนธระหวางคา NEF ทคำนวณจาก SEL และ NEF ทคำนวณจาก EPNL ของทาอากาศยาน 8 แหง
ภาพท 2 ความสมพนธระหวางคา NEF ทไดจากแบบจำลองฯ คา NEF ทคำนวณจาก SEL และคา NEF ทคำนวณจาก EPNL ของทาอากาศยาน 8 แหง
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
46
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
4. สรปผลและขอเสนอแนะ ในการศกษาวจยนมงเนนการศกษาผลกระทบของ
เสยงจากเครองบนพาณชยซงไมรวมถงผลกระทบของ
เสยงอนเนองมาจากเสยงของเครองบนทหาร ซงมความ
รนแรง (ในระยะเวลาสนๆ) มากกวาเครองบนพาณชย
หลายเทาโดยเฉพาะเครองบนขบไล จงควรมการศกษา
ผลกระทบของเสยงเครองบนทหารทมตอชมชน โดยเฉพาะ
ทาอากาศยาน ทมกองบนและมการฝกบนเปนประจำ
และอยในเขตเมอง เชน ทาอากาศยานอบลราชธาน และ
ทาอากาศยานอดรธาน เปนตน สำหรบแผนทระดบเสยง
เฉลย 7 วน ทไดจดทำขนจะมประโยชนในการจดการ
การใชทดนสำหรบอนาคต ทงนจะไดจดทำแผนทระดบเสยง
ขนาด 1:4000 ตอไปเพอแสดงใหเหนสภาพพนทไดอยาง
ชดเจน
สำหรบวธการตรวจวดระดบเสยงจากเครองบนท
ไดศกษาวจยในครงนเหมาะสำหรบนำไปใชในการประเมน
ผลกระทบดานเสยงจากอากาศยาน ซงจะเปนแนวทางหนง
สำหรบนำไปใชในการตดตามสถานการณเสยงโดยรอบ
ทาอากาศยานสวรรณภม ซงเปนทาอากาศยานขนาดใหญ
ทมทางวงมากกวา 1 ทางวง โดยมเทยวบนเฉลยวนละ
ประมาณ 700 เทยว
การทดสอบแบบจำลองทางคณตศาสตรคาดการณ
ระดบเสยงบรเวณทาอากาศยานซงผลการทดสอบสรปไดวา
มความแมนยำพอประมาณนน ควรมการศกษาตอไปวาจะ
ปรบแกอยางไรจงจะคาดการณไดแมนยำใกลเคยงกบความ
เปนจรงมากทสด
5. กตตกรรมประกาศ คณะผวจยขอขอบคณเจาของสถานททกทานทได
ใหความอนเคราะหในการตดตงเครองมอวดระดบเสยง
ตลอดจนเจาหนาทของกรมการขนสงทางอากาศและบรษท
ทาอากาศยานไทย จำกด (มหาชน) ทใหความชวยเหลอ
ในการตดตงเครองมอวดระดบเสยงบรเวณทาอากาศยาน
ขอขอบคณกรมอตนยมวทยาและบรษทวทยการบนแหง
ประเทศไทย จำกด ทอำนวยความสะดวกและใหความ
อนเคราะหขอมลสำหรบงานวจย และผทเกยวของทกทาน
ซงมสวนใหงานวจยนสำเรจลลวงไปดวยด
6. เอกสารและสงอางอง ประธาน อารพล. 2549. ตวอยางแนวคดการคมครอง
สงแวดลอมทสนามบนมวนค (เฉพาะเรองเสยง).
เอกสารประกอบการสมมนาเร องเทคนคการ
ประเมนคาระดบเสยงจากการจราจรทางอากาศ.
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมปทมธาน.
บรษททาอากาศยานสากลกรงเทพแหงใหม. 2548. รายงาน
ฉบบสมบรณ การศกษาผลกระทบสงแวดลอม
โครงการทาอากาศยานสวรรณภม (สบเนองจากการ
เพมจำนวนผโดยสารในปดำเนนการ)
Evans, G. 1998. “Airport Noise is harmful to the
health and well-being of children and may
cause lifelong problem.” (Online). http://
www.news.cornell.edu/releases/march98/
noise/stress. ssl.html, July 12, 2006.
ISO3891-1978(E) Acoustics - Procedure for
describing aircraft noise heard on the ground.
United States Federal Aviation Administration, Noise
Control and Compatibility for Airport, AC 150/
5020-1
David A Bies and Col in H. Hansen. 2003.
Engineering Noise Control Theory and
Practice. Third Edition. Spon Press, London
Federal Aviation Administration. 1999. Report on
Land Use Compatibility and Airports. Federal
Aviation Administration USA.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
4
ผลกระทบดานเสยงจากทาอากาศยาน
ในประเทศไทย
Aircraft Noise problem in
Thailand
Health Canada. 2003. Aircraft Noise in Vicinity of
Airports. (Online) www.hc-sc.gc.ca/iyh-vsv/
a l f _ f o r m a t s / c m c d - d c m c / p d f /
AircraftNoiseE.pdf
Ministry of the Environment Japan. 2007.
“Environmental Quality Standards for Aircraft
Noise”. (Online)
ICAO Annex16- Environmental protection
Queen Mary University of London. 2005. “Children’s
reading and memory affected by exposure to
aircraft noise” (Online).
Winnipeg Airport Authority.2007. “Noise Abatement”
(Online). http://www.waa.ca.
International Civil Aviation Organization. 2006.
“Environmental (ENV) Unit Aircraft Noise.”
(Online) http://iwww.icao.init/icao/en/env/
noise.htm.
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานสารพษ
• การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกรสวนสมพนทลมนำฝางจากการใช สารกำจดศตรพช Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards on Fang Basin, ChiangMai,Thailand. • การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.) ในการกำจดผก ตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on ControllingofWaterHyacinth(Eichhornia crassipes)inTachinBasin Thailand • การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอนสแหลงนำธรรมชาต Transportation of toxic substance of hydrocarbon group to aquatic environment
51
บทคดยอ การวเคราะหความเขมขนของสารกำจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสเฟต (organophosphate) จำนวน 3 ชนด ไดแก
คลอไพรฟอส (chlorpyrifos) ไดเมทโธเอท (dimethoate) และอไธออน (ethion) และกลมคารบาเมท (carbamate) จำนวน 7
ชนด ไดแก คารเบนดาซม (carbendazim) ฟโนบคารบ (fenobucarb) อะมทราซ (amitraz) คารบารล (carbaryl) แคบแทน
(captan) คารโบซลแฟน (carbosulfan) และเมทโธมล (methomyl) ในตวอยางนำ ดนและอากาศ บรเวณสวนสมในอำเภอ
ไชยปราการ อำเภอฝาง และอำเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม จำนวน 32 สวน โดยเกบตวอยาง 2 ครง คอ ชวงฤดเกบเกยว
ผลผลต ระหวางวนท 10 - 28 มกราคม 2548 และชวงหลงฤดเกบเกยวผลผลต ระหวางวนท 13 มนาคม - 1 เมษายน 2548
จากการแบงขนาดพนทเพาะปลกเปน 3 ขนาด คอ ขนาดเลก (พนทนอยกวา 10 ไร) ขนาดกลาง (พนทตงแต 10 ถง 50 ไร)
และขนาดใหญ (พนทมากกวา 50 ไร) ตามมาตรการคมครองสงแวดลอมของคณะกรรมการแกไขปญหาจากการประกอบ
กจการสวนสมในพนทอำเภอฝาง อำเภอไชยปราการ และอำเภอแมอาย โดยทำการเกบตวอยางจากสวนขนาดเลก จำนวน 9 สวน
สวนขนาดกลาง จำนวน 14 สวน และสวนขนาดใหญ จำนวน 9 สวน การเกบตวอยางนำจะเกบจากแหลงนำในพนทสวนท
เกษตรกรใชดม การเกบตวอยางดนจะเกบในพนทเพาะปลก การเกบตวอยางอากาศทำการเกบบรเวณตวของผพนสารในขณะ
ททำการพนสารกำจดศตรพช ผลการวเคราะหสารกำจดศตรพช พบวาในฤดเกบเกยวผลผลตตวอยางดนมการปนเปอนของ
สารไดเมทโธเอท อไธออน และคารบารล ทความเขมขนในชวง 0.051-0.370, 0.027-10.049 และ 0.015-0.077 มก./กก.
ตามลำดบ ตวอยางอากาศพบการปนเปอนของไดเมทโธเอททความเขมขน 0.009 มก./ลบ.ม. สำหรบนอกฤดเกบเกยวผลผลต
พบวาตวอยางดนมการปนเปอนของไดเมทโธเอทและอไธออน ทความเขมขน 0.139 และ 0.168-19.48 มก./กก. ตามลำดบ
ในตวอยางอากาศมการปนเปอนของไดเมทโธเอท คลอไพรฟอส และอไธออน ทความเขมขนในชวง 0.004, 0.002-0.008 และ
0.006-0.166 มก./ลบ.ม. ตามลำดบ ซงความเขมขนของสารเคมทตรวจพบทงหมดนอยในระดบตำกวาคามาตรฐานทกำหนด
โดย U.S. EPA region 9 สำหรบผลการประเมนความเสยงตอสขภาพอนามยของเกษตรกร จากการใชสารกำจดศตรพชชนด
ออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมทพบวายงอยในระดบทปลอดภย
คำสำคญ: สารกำจดศตรพช การประเมนความเสยง สวนสม ลมนำฝาง ออรกาโนฟอสเฟต คารบาเมท
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกรสวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช PesticideRiskAssessmentinTangerineOrchardson
FangBasin,ChiangMai,Thailand.
ชวนพศ บญยอย วรรณวมล ภทรสรวงศ พนมพร วงษปาน วชาญ แกวประสม และ อศดร คำเมอง C. Boonyoy, V. Patarasiriwong, P. Wongpan, W. Kaewprasom and A. Kam-Muang
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
52
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
Abstract In order to assess the potential health risk associated with organophosphate and carbamate due to
agricultural practicing in tangerine orchards in Chaiprakarn, Fang, and Mae-Ai Districts, Chiang Mai province,
Thailand, air, water and soil samples were collected during pesticide applications twice, which were during
harvesting season (January 10-28, 2005) and out of harvesting season (March 13 - April 1, 2005). Sampling
sites were selected according to the area size of tangerine orchards which are small (<10 rai), medium (10-50
rai) and large (>50 rai) size for 9, 14 and 9 sites, respectively. The samples were analyzed for 2 groups of
pesticide including organophosphate (i.e. chlopyrifos, dimethoate and ethion) and carbamate (i.e. carbendazim,
fenobucarb, amitraz, carbaryl, captan, carbosulfan and methomyl). Daily practicing of pesticide applicators was
gathered in order to assess the health risk. Results of pesticide analysis of samples collected during
harvesting season showed that dimethoate, ethion, and carbary were detected in soil samples in the range of
0.051-0.370, 0.027-10.049 and 0.015-0.077 mg/kg, respectively, and dimethoate was found in air samples of
0.009 mg/m3. For sample collected out of harvesting season, dimethoate and ethion found in soil samples
were 0.139 and 0.168-19.48 mg/kg, respectively. Dimethoate, chlorpyrifos and ethion found in air samples were
0.004, 0.002-0.008 and 0.006-0.166 mg/m3, respectively. Pesticide concentrations detected in samples did not
exceed the allowable value issued by the U.S. EPA region 9. The analysis of health risk estimates indicated
that the pesticides did not pose a direct hazard to human health.
Keywords: Pesticides, Risk Assessment, tangerine, Chiang Mai, organophosphate, carbamate
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
53
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
1. บทนำ ลมนำฝาง จงหวดเชยงใหม มทตงอยในเขต
อำเภอไชยปราการ อำเภอฝาง และอำเภอแมอาย เปน
ทราบมภเขาลอมรอบ มปรมาณฝนตกมาก อากาศเยนชน
และมแหลงนำบรสทธ ดวยเหตนลมนำฝางจงเปนพนทปลก
สมแหลงใหญของประเทศไทย และเนองจากสมเปนพชท
เสยงตอศตรทงโรคและแมลงหลายชนดจงจำเปนตองใช
เทคโนโลยสมยใหมในการดแลรกษารวมถงการใชสารเคม
กำจดศตรพชกลมตางๆ สลบกนไปเกอบทงป ผลของการใช
สารเคมกำจดศตรพชนน นอกจากทำใหเกดปญหาดาน
มลพษตกคางในดน นำ และอากาศแลว ยงสงผลกระทบตอ
สขภาพของประชาชนโดยเฉพาะเกษตรกรผสมผสสารเคม
โดยตรง ทงนสารเคมกำจดศตรพชอาจเขาสรางกายของ
มนษยไดทงทางปาก ทางผวหนง และทางการหายใจ จง
อาจมผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนทงระยะ
สนและระยะยาว เชน มผลตอระบบผวหนง ระบบทางเดน
หายใจ ระบบการหมนเวยนโลหต ระบบทางเดนอาหาร
ระบบกลามเนอ และระบบประสาท[2]
จากปญหาความขดแยงเนองจากกจกรรมสวนสม
ตงแตป พ.ศ. 2545 นน กรมควบคมมลพษไดทำการ
วเคราะหตวอยางสงแวดลอมในพนทลมนำฝาง พบวาการ
ตกคางของสารเคมกำจดศตรพชทกชนดไมสงเกนมาตรฐาน
อยางไรกตามเกษตรกรกยงอาจมความเสยงจากการไดรบ
ผลกระทบจากสารเคมกำจดศตรพชอย โดยเฉพาะเกษตรกร
ซงมโอกาสสมผสกบสารเคมกำจดศตรพชโดยตรงใน
ระหวางการปฏบตดแลรกษาสวนสม ศนยวจยและฝกอบรม
ดานสงแวดลอมจงไดจดทำโครงการศกษาความเสยงตอ
สขภาพอนามยของเกษตรกรสวนสมในพนทลมนำฝางจาก
การใชสารเคมกำจดศตรพชขน เพอใหทราบถงระดบความ
เสยงตอสขภาพอนามยทเกดจากปรมาณสารเคมทรางกาย
ไดรบ เพอทจะเปนการเฝาระวงและเตอนภยแกเกษตรกร
และใชเปนแนวทางการจดทำแผนการปองกนและแกไข
ปญหาสขภาพและอนามยของประชาชนจากการไดรบสาร
เคมกำจดศตรพชตอไป
2. วธการศกษา 2.1 สถานทและระยะเวลาเกบตวอยาง ทำการเกบตวอยางดน นำ และอากาศ ในพนท
3 อำเภอ ไดแก อำเภอไชยปราการ อำเภอฝาง และอำเภอ
แมอาย จงหวดเชยงใหม รวม 2 ครง คอ ในฤดเกบเกยว
ผลผลตระหวางวนท 10-28 มกราคม 2548 และนอกฤด
เกบเกยวผลผลตระหวางวนท 13 มนาคม-1 เมษายน
2548 จากการแบงขนาดพนทเพาะปลกเปน 3 ขนาด
คอ ขนาดเลก (พนทนอยกวา 10 ไร) ขนาดกลาง (พนท
ตงแต 10 ถง 50 ไร) และขนาดใหญ (พนทมากกวา
50 ไร ) ตามมาตรการคมครองสงแวดลอมของคณะ
กรรมการแกไขปญหาจากการประกอบกจการสวนสม
ในพนทอำเภอฝาง อำเภอไชยปราการ และอำเภอ
แมอาย โดยเกบตวอยางจากสวนขนาดเลก จำนวน 9 สวน
สวนขนาดกลาง จำนวน 14 สวน และสวนขนาดใหญ
จำนวน 9 สวน รวมทงสน 32 สวน
2.2 วธการเกบตวอยาง ทำการเกบตวอยางนำ ดน และอากาศในพนท
เปาหมายโดยเกบตวอยางนำจากบอหรอแหลงนำท
เกษตรกรหรอผพนสารใชดม ซงอยในพนทปลกสม จำนวน
4 ลตร ใสขวดแกวสชา และสมเกบตวอยางดน (0-15 ซม.
จากผวดน) จำนวน 3-5 ครง ในแตละสถานทเกบตวอยาง
นำมาคลกใหผสมเปนเนอเดยวกนแลวจงตกใสถงพลาสตก
จำนวน 1 กก. แลวทำการเกบรกษาไวทอณหภมตำ
ประมาณ 4 องศาเซลเซยส จนกระทงทำการวเคราะห
สำหรบตวอยางอากาศจะเกบบรเวณลำตวผพนสารกำจด
ศตรพชในขณะททำการพนสาร โดยใชปมเกบตวอยาง
อากาศชนดตดตงทตวบคคล (personal pump) ซงม
อตราความเรวในการดดอากาศของปม 1 ลตร/นาท
ประกอบ เขากบหลอดเกบตวอยางอากาศ (sampler)
2 ชนด คอ OVS-2 tube: 13-mm quartz filter; XAD-2,
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
54
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
270mg/140 mg ซงจะสามารถดดซบสารกำจดศตรพช
กลมออรกาโนฟอสเฟต และ OVS-2 Tube: 13-mm
quartz fiber filter; XAD-2, 270mg/140mg ซงจะ
สามารถดดซบสารกำจดศตรพชกลมคารบาเมทแลวทำการ
ตดตง ปมพรอมอปกรณดงกลาวทตวผพนสารตงแตเรม
ทำการเตรยมสารกำจดศตรพชหรอเรมพนสารจนกระทง
พนสารแลวเสรจ ทงนการเกบตวอยางอากาศจะใชระยะ
เวลาอยางนอย 3 ชวโมง หรอดดอากาศไดอยางนอย
180 ลตร/ครง แลวทำการเกบรกษาหลอดเกบตวอยาง
อากาศทใชแลวไวทอณหภมตำประมาณ 4 องศาเซลเซยส
จนกระทงทำการวเคราะห
2.3 การเกบรวบรวมขอมลอนๆ สมภาษณเกษตรกรเจาของสวนสมและผพน
สารโดยใชแบบสอบถาม เพอรวบรวมขอมลเกยวกบวธการ
จดการศตรพช (ชนดของสารกำจดศตรพชทใชวตถประสงค
ของการใช และความถบอยในการใชเปนตน) การปฏบตตน
ของผพนสารในระหวางและหลงการพนสาร รวมถงการ
จดการวสดและบรรจภณฑเหลอใชจากกระบวนการผลตสม
2.4 การวเคราะหสารกำจดศตรพช ทำการวเคราะหสารกำจดศตรพชกลมออรกาโน
ฟอสเฟต (organophosphate) จำนวน 3 ชนด ไดแก
คลอไพรฟอส (chlorpyrifos) ไดเมทโธเอท (dimethoate)
และ อไธออน (ethion) และกลมคารบาเมท (carbamate)
จำนวน 7 ชนด ไดแก คารเบนดาซม (carbendazim)
ฟโนบคารบ (fenobucarb) อะมทราซ (amitraz) คารบารล
(carbaryl) แคบแทน (captan) คารโบซลแฟน
(carbosulfan) และเมทโธมล (methomyl) ในตวอยางดน
นำ และอากาศ เนองจากสารทง 10 ชนดดงกลาวเปน
สารทเกษตรกรชาวสวนสมใชเปนประจำ และมการใชใน
ระหวางทมการดำเนนการศกษาวจยครงน โดยสงตวอยาง
ทงหมดไปวเคราะห ณ ศนยอางองทางหองปฏบตการและ
พษวทยา สำนกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม
ภาพแสดงการตดตงปมพรอมหลอดเกบตวอยางอากาศ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
55
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข
2.5 การประเมนความเสยง นำขอมลท ไดมาทำการคำนวณเพอประเมน
ความเสยงโดยใชคา Hazard Quotient เนองจากสาร
กำจดศตรพชทวเคราะหในการศกษาครงนจดอยในกลม
สารไมกอมะเรง (non-carcinogen) ซงคา Hazard
Quotient (HQ) เปนอตราสวนระหวางคา chronic
daily intake (CDI) ของสารไมกอมะเรงทไดรบและคา
Reference Dose (RfD) ของสารนน หรอ
HQ = CDI/RfD HI = HQ
1+ HQ
2 +…+HQ
i
โดยท CDI คอ คาเปอรเซนไทล (percentile)
ท 95 ของปรมาณสารทไดรบในแตละวน มหนวยเปน
มลลกรม/กโลกรมนำหนกตว/วน
RfD หมายถง ปรมาณสารเคมทสามารถรบเขาส
รางกายไดทกวนโดยไมทำใหเกดความผดปกตใดๆ ตอ
รางกาย
3. ผลการศกษาและวจารณ
3.1 การวเคราะหสารกำจดศตรพช ผลการวเคราะหสารกำจดศตรพชในตวอยางดน
นำ และอากาศ ทเกบจากพนทสวนสมลมนำฝาง จงหวด
เชยงใหม แสดงในตารางท 1 และ 2 พบวา ในฤดเกบเกยว
ผลผลต (เดอนมกราคม 2548) จากตวอยางดนจำนวน
ทงหมด 29 ตวอยางนน มการปนเปอนของสารไดเมท
โธเอท จำนวน 4 ตวอยาง ทความเขมขนในชวง 0.051-
0.370 มก./กก. มการปนเปอนของสารอไธออน 20
ตวอยาง ทความเขมขน 0.027-10.049 มก./กก. และ
มการปนเปอนของคารบารล 2 ตวอยาง ทความเขมขน
ตารางท 1 ผลการวเคราะหสารกำจดศตรพชจากตวอยางทเกบในฤดเกบเกยวผลผลต (มกราคม 2548)
สารกำจดศตรพช
ทตรวจพบ
จำนวนตวอยาง ความเขมขนทพบ คามาตรฐานโดย
U.S.EPAregion9ทงหมด ทพบสาร คดเปนรอยละ
ตวอยางอากาศ
ไดเมทโธเอท 29 1 3.44 0.009 มก./ลบ.ม. 0.73 มก./ลบ.ม.
ตวอยางดน
ไดเมทโธเอท 29 4 13.79 0.051-0.370 มก./กก. 12 มก./กก.
อไธออน 29 20 68.96 0.027-10.049 มก./กก. 31 มก./กก.
คารบารล 29 2 6.88 0.015-0.077 มก./กก. 6100 มก./กก.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
56
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
ตารางท 2 ผลการวเคราะหสารกำจดศตรพชจากตวอยางทเกบนอกฤดเกบเกยวผลผลต (มนาคม ถง เมษายน 2548)
สารกำจดศตรพช
ทตรวจพบ
จำนวนตวอยาง ความเขมขนทพบ คามาตรฐานโดยU.S.
EPAregion9ทงหมด ทพบสาร คดเปนรอยละ
ตวอยางอากาศ
ไดเมทโธเอท 31 1 3.22 0.004 มก./ลบ.ม. 0.73 มก./ลบ.ม.
คลอไพรฟอส 31 2 6.44 0.002-0.008 มก./ลบ.ม. 11 มก./ลบ.ม.
อไธออน 31 5 16.12 0.006-0.166 มก./ลบ.ม. 1.8 มก./ลบ.ม.
ตวอยางดน
ไดเมทโธเอท 31 1 3.22 0.139 มก./กก. 12 มก./กก.
อไธออน 31 8 25.80 0.168-19.48 มก./กก. 31 มก./กก.
0.015-0.077 มก./กก. ในตวอยางอากาศพบการ
ปนเปอนของสารไดเมทโธเอท 1 ตวอยางจากทงหมด 29
ตวอยาง ทความเขมขน 0.009 มก./ลบ.ม. และในชวงนอก
ฤดเกบเกยวผลผลต (เดอนมนาคม ถง เมษายน 2548) พบ
วาจากตวอยางอากาศทงหมด 31 ตวอยาง มการปนเปอน
ของสารไดเมทโธเอท จำนวน 1 ตวอยาง ทความเขมขน
0.004 มก./ลบ.ม. มการปนเปอนของสารคลอไพรฟอส
จำนวน 2 ตวอยาง ทความเขมขน 0.002-0.008 มก./ลบ.ม.
และมการปนเปอนของสารอไธออน จำนวน 5 ตวอยาง ท
ความเขมขน 0.006-0.166 มก./ลบ.ม. สำหรบตวอยางดน
ทงหมด 31 ตวอยาง มการปนเปอนของสารไดเมทโธเอท
จำนวน 1 ตวอยาง ทความเขมขน 0.139 มก./กก. และม
การปนเปอนของสารอไธออน จำนวน 8 ตวอยาง ทความ
เขมขน 0.168-19.48 มก./กก. ซงการปนเปอนของสาร
กำจดศตรพชทตรวจพบทงหมดนยงตำกวาคามาตรฐานท
กำหนดโดย U.S. EPA region 9[10] สวนตวอยางนำนนไม
พบวามการปนเปอนของสารกำจดศตรพช
3.2 การประเมนความเสยง สารกำจ ดศ ต ร พ ชกล มออร ก า โนฟอสเฟต
และคารบาเมตเปนสารททำงานโดยการยบยงเอนไซม
acetylcholinesterase (AChE) ซงเปนเอนไซมทจำเปน
สำหรบการทำงานของระบบประสาท ผปวยทไดรบสารเคม
ประเภทนจะมอาการคลนไส อาเจยน ทองเดน นำตาไหล
เหงอออก มานตาหด ถายปสสาวะและอจจาระโดยกลนไม
อย มการเกรงของหลอดลม มเสมหะมาก บางรายมอาการ
กระตกของกลามเนอหนา หนงตา ลน ถาอาการรนแรงจะ
พบวามการกระตกทวรางกาย ผปวยทไดรบสารประเภทน
มากๆ อาจถงตายไดเนองจากระบบหายใจลมเหลว
การเขาสรางกายมนษยของสารเคมกำจดศตรพช
ม 3 ทาง [1] คอ
1. ทางผวหนง เปนวธทพบไดบอยทสด โดย
สามารถดดซมผานผวหนงปกตไดและจะดดซมไดดยงขนถา
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
5
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
ผวหนงมรอยขดขวนหรอเปนแผล และบรเวณผวหนงทเปน
เนอเยอออน เชน ถงอณฑะ รกแร รห หนาผาก หนงศรษะ
จากการศกษาครงนเกษตรกรมความเสยงสงในการทจะได
รบเขาสรางกายโดยทางผวหนงเพราะตองจบตองสารเคม
โดยตรง โดยเฉพาะเกษตรกรทไมไดใสถงมอหรอถงมอชำรด
2.ทางปอด เกดจากการหายใจเอาสารเคมเขาไป
จะมากนอยเพยงใดขนอยกบความสามารถในการละลาย
ขนาดของอนภาค อตราในการหายใจ รวมทงปรมาตรของ
การหายใจ
3. ทางปาก อาจเกดจากการเจตนากนเพอ
ฆาตวตาย หรอโดยการไมเจตนา เนองจากขาดความร
ความเขาใจ และขาดความระมดระวง เชน รบประทาน
อาหารหรอสบบหรขณะฉดพน หรอเกดจากอบตเหต
ก า รคำนวณความ เส ย งส ำหร บสาร ไม ก อ
มะเรง โดยใช HQ นน เปนเพยงการเปรยบเทยบ
ปรมาณทไดรบกบ RfD เทานน ไมใชคาทแสดงความ
เสยงทแทจรงดงเชน การอธบายลกษณะความเสยง
(r isk characterization) สำหรบสารกอมะเรง แต
นกประเมนความเสยง (r isk manager) กสามารถ
ใชคา HQ ในการตดสนใจได ถา HQ มคานอยกวา
หรอเทากบ 1 หมายความวาสถานการณการปนเปอน
ของสาร เคม ย ง ไ ม ร นแรงจนอาจ เป นอ นตรายต อ
สขภาพอนามยของประชาชน แตถา HQ มคามากกวา 1
กควรจะใหความสำคญตอสถานการณการปนเปอนของ
สารเคม ซงอาจจะเปนอนตรายตอสขภาพของประชาชนได
แตอยางไรกตาม คา HQ ไมมความสมพนธของอนตราย
ในเชงเสนตรง กลาวคอถา HQ ของสารชนดหนงมคา
เทากบ 100 ไมไดหมายความวาสารนนมอนตรายมากกวา
สารทมคา HQ เทากบ 1 เปนรอยเทา แตอาจชใหเหนวา
ปรมาณการไดรบสารเขาสรางกายมคาสงกวาคา RfD
มากนอยเพยงใด[1]
โดยการประมาณคาการไดรบสารเขาสรางกาย
ภาพแสดงการพนสารกำจดศตรพชในสวนสมพนทลมนำฝาง จงหวดเชยงใหม
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
5
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
ตารางท 3 ผลการประเมนความเสยงจากการใชสารกำจดศตรพชในพนทสวนสมลมนำฝาง จงหวดเชยงใหม จากการเกบตวอยาง ในฤดเกบเกยว (มกราคม 2548) และนอกฤดเกบเกยว (มนาคม - เมษายน 2548)
อำเภอ รหสตวอยาง ขนาดพนท*ระยะเวลาททำการเกบตวอยาง
10-28มกราคม2548 13มนาคม-1เมษายน2548ไชยปราการ ช01 กลาง 2.67 x 10-3 2.18
ช02 เลก 2.06 x 10-3 - ช03 กลาง -** - ช04 ใหญ x*** 2.94 ช05 กลาง - - ช06 กลาง - - ช07 เลก 1.35 x 10-4 4.48 ช08 กลาง 7.73 x 10-3 0.28 ช09 เลก x - ช10 กลาง - -
ฝาง ฝ01 เลก 3.65 x 10-3 - ฝ02 กลาง 3.65 x 10-3 - ฝ03 ใหญ 2.86 x 10-4 7.85 x 10-3
ฝ04 ใหญ x - ฝ05 เลก - 0.2 ฝ06 กลาง 1.05 x 10-3 1.82 x 10-2
ฝ07 เลก 1.15 x 10-2 - ฝ08 ใหญ 3.41 x 10-4 - ฝ09 กลาง - - ฝ10 เลก - - ฝ11 กลาง - 0.042
แมอาย ม01 ใหญ 4.83 x 10-4 8.42 x 10-4
ม02 เลก 3.06 x 10-4 - ม03 เลก - x ม04 กลาง 2.1 x 10-4 - ม05 กลาง - - ม06 กลาง - 1.40 x 10-3
ม07 ใหญ 1.33 x 10-3 2.26 x 10-3
ม08 กลาง 1.46 x 10-2 - ม09 ใหญ 0.672 1.74 x 10-3
ม10 ใหญ - - ม11 ใหญ 7.16 x 10-4 - รวม
* ขนาดเลก คอ นอยกวา 10 ไร ขนาดกลาง คอ 10-50 ไร และ ขนาดใหญ คอ มากกวา 50 ไรขนไป **- หมายถง ไมพบการปนเปอนของสารกำจดศตรพช ดงนนจงไมสามารถหาคา HQ และ HI ได *** x หมายถงไมมการเกบตวอยาง
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
5
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
ของการศกษาในครงน อาศยคาพนฐานจาก U.S. EPA โดย
ใชคาความถของการไดรบสาร 260 วน/ป ระยะเวลาการได
รบสารตลอดชวต 58 ป ชวงเวลาการไดรบสาร 8 ชวโมง/วน
และอตราการหายใจ 0.83 ลกบาศกเมตร/ชวโมง[4] สวน
นำหนกของรางกายไดใชคานำหนกจรงของเกษตรกร
ผลการประเมนความเสยงจากการใชสารกำจด
ศตรพชในกลมเกษตรกรพนทสวนสมลมนำฝาง จงหวด
เชยงใหมโดยการประเมนการสมผสทางการหายใจ ทาง
ผวหนงและการไดรบจากการดมนำ ซงทำการเกบตวอยาง
ในชวงฤดเกบเกยว (มกราคม 2548) จำนวนทงสน
29 สวน ในอำเภอไชยปราการ ฝาง และแมอาย พบวาคา
ความเสยงของสวนสมทกสวนททำการศกษา มคานอยกวา
1 ซงนอยกวาคาทกำหนดโดย U.S. EPA[8] ดงแสดงใน
ตารางท 3 สวนผลการประเมนความเสยงจากการเกบ
ตวอยางในชวงนอกฤดเกบเกยว (มนาคม - เมษายน 2548)
พบวา สวนใหญมคาความเสยงนอยกวา 1 และมเพยง 3
สวนจากจำนวนทงสน 31 สวนทมคาความเสยงมากกวา 1
ดงแสดงในตารางท 3
3.3 การปฏบตตนของเกษตรกร ผลจากการสมภาษณเกษตรกรเจาของสวนสม
และผพนสารโดยใชแบบสอบถาม เพอสำรวจขอมล
เกยวกบวธการจดการศตรพช การปฏบตตนของผพนสาร
ในระหวางและหลงการพนสาร รวมถงการจดการวสด
และบรรจภณฑเหลอใชจากกระบวนการผลตสม และการ
จดบนทกสารกำจดศตรพชทเกษตรกรใชในระหวางการเกบ
ตวอยาง พบวาสารเคมทเกษตรกรใชในการกำจดศตรสม
ไดแก คารเบนดาซม (carbendazim) ไซเปอรเมทรน
(cypermethrin) เมทโธมล (methomyl) แมนโคเซบ
(mancozab) ไดเมทโธเอท (dimethoate) อไธออน
(ethion) อะมทราซ (amitraz) อะบาเมกตน (abamectin)
ฟโนบคารบ (finobucarb) แคบแทน (captan) และ
คารโบซลแฟน (carbosulfan) สำหรบการปฏบตตนของ
เกษตรกร พบวามเกษตรกรสวนใหญปฏบตตนถกตอง
กลาวคอ มการสวมรองเทาบท สวมเสอแขนยาว สวม
หมวก สวมกางเกงขายาว ยนฉดพนเหนอลม และสวม
ถงมอ (รอยละ 46-100) มการสวมผาปดจมกแบบม
ไสกรองรอยละ 20 และยงมสวนนอยทปฏบตตนไมถกตอง
เชน มการสบบหร ดมนำและขบเคยวอาหารขณะพนสาร
กำจดศตรพชดงแสดงในตารางท 4
ตารางท 4 ผลการสำรวจวธการปฏบตตนขณะพนสารของเกษตรกรสวนสมลมนำฝาง จงหวดเชยงใหม จากการสำรวจทงสนจำนวน 31 สวน
การปฏบตตนขณะพนสาร รอยละ การปฏบตตนขณะพนสาร รอยละ
สวมรองเทาบท 100.0 ยนฉดพนเหนอลม 56.7
เสอแขนยาว 96.7 สวมถงมอ 46.7
สวมหมวก 93.3 สวมผาปดจมกแบบมไสกรอง 20.0
สวมกางเกงขายาว 90.0 ดมนำ 30.0
ทำความสะอาดเปลยนเสอผา
ทนทหลงพนเสรจ
70.0 สบบหร 23.3
ขบเคยวอาหาร 10.0
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
60
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ ผลจากการศกษาเพอประเมนความเสยงจากการ
ใชสารกำจดศตรพช 2 กลม ไดแก กลมออรกาโนฟอสเฟต
และกลมคารบาเมต ในสวนสมลมนำฝาง จงหวดเชยงใหม
ซงไมพบวามสารกำจดศตรพชชนดใดในตวอยาง ดน นำ
และอากาศทมคาเกนมาตรฐาน รวมถงมคาความเสยงจาก
การพนสารกำจดศตรพชดงกลาวในกลมเกษตรกรทตำ
อยางไรกตามควรจะมการศกษาในกลมตวอยางทเปนเดก
ดวย เนองจากผลการศกษาในตางประเทศพบวาเดกจะม
โอกาสเสยงมากกวาผใหญ และควรทำการศกษาความเสยง
อนเนองมาจากการไดรบสารกำจดศตรพชในกลมอนๆ นอก
เหนอจาก 2 กลมขางตนนดวย อกทงหนวยงานทเกยวของ
ทงภาครฐและเอกชนรวมทงประชาชนในพนทควรจะรวม
มอกนหาแนวทางในการปองกนปญหาสงแวดลอมและ
ปญหาสขภาพอนามยของเกษตรกรและประชาชนในพนท
พรอมทงมการตดตามตรวจสอบอยางตอเนอง นอกจากน
ควรจะมการศกษาวจยและเผยแพรผลงานวจยใหกบ
สาธารณะเพอใหเกดการระดมความคดในการแกไขปญหา
ดงกลาว ทงนการศกษาวจยควรจะมงเนนในเรองการนำ
สารธรรมชาตทไมเปนอนตรายตอสงแวดลอมมาประยกต
ใชในการกำจดศตรพช และควรมการรณรงคสงเสรมและ
ใหความรกบผใชสารกำจดศตรพชและผทเกยวของในเรอง
การใชทถกวธ การระมดระวงปองกนตนเองในการใชสาร
กำจดศตรพช
5. กตตกรรมประกาศ คณะผวจยขอขอบคณเกษตรกรผเขารวมโครงการ
ทกทาน นายอำเภอฝาง เกษตรอำเภอไชยปราการ เกษตร
อำเภอฝาง และเกษตรอำเภอแมอาย ทใหความรวมมอ
แกคณะผวจยในการเขาเกบตวอยางตลอดระยะเวลาททำการ
ศกษาเปนอยางด ขอขอบคณ ดร.ทพวรรณ ประภามณทล
ผชวยผอำนวยการสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ
มหาวทยาลยเชยงใหม และสำนกงานสงแวดลอมภาคท 1
จงหวดเชยงใหม ทใหความรวมมอกบโครงการในการให
ขอคดเหน ความรความเขาใจในเรองการศกษาวจย และ
ขอบคณสำนกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดเชยงใหม
ทใหความอนเคราะหเครองมอในการเกบตวอยางอากาศ
6. เอกสารอางอง [1] คณะสตวแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.
รายงานฉบบสมบรณโครงการประเมนความเสยง
ของประชาชน ทอาศยรอบบรเวณสถานท
ฝงกลบขยะของเทศบาลเมองคคต อำเภอ
ลำลกกา ปทมธาน, 2548
[2] จตรพรรณ ภษาภกดภกดภพและอนามย ธรวโรจน.
การศกษาผลกระทบตอสขภาพอนามยของ
เกษตรกร ทมการใชสารเคมกำจดศตรพชใน
จงหวดชลบรและจนทบร ชลบร, 2541
[3] พาลาภ สงหเสน. การประเมนความเสยงจากพษ
ของวตถอนตราย: หลกการและการประยกตใช
1: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540
[4] GEGN 498A/598A: Risk Analysis in
Environmental Geotechnics Course
Reading USA, 2002
[5] http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/
ehc90.htm#sectionNumber:9.1
[6] Molly Rauch. Pesticides pollute children.
Mothering. 2004
[7] Paul B. Tchounwou, Bassem A. Ashour,
Curtina Moreland-Young. Health Risk
Assessment of Pest ic ide Usage in
Menia El-Kamh Province of Sharkia
Governorate in Egypt. Int. J. Mol. Sci.
3, 1082-1094, 2002.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
61
การศกษาความเสยงตอสขภาพและอนามยของเกษตรกร
สวนสมพนทลมนำฝางจากการใชสารกำจดศตรพช
Pesticide Risk Assessment in Tangerine Orchards
on Fang Basin, Chiang Mai, Thailand.
[8] U.S. Environmental Protection Agency. Risk
Assessment Guidance for Superfund
Volume I: Human Health Evaluation
Manual Washington, DC ,2004
[9] U.S. Environmental Protection Agency.
Mid-Atlantic Risk Assessment USA, 2005
[10] U.S. Environmental Protection Agency. User’s
Guide and Background Technical
Document for U.S. EPA Region 9’s
Preliminary Remediation Goals (PRG)
Table Sol id and Hazardous Waste
Program. USA, 200
63
บทคดยอ การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวาในการควบคมผกตบชวาในพนทชมนำ 2 แหง ของลมนำทาจน คอ ม.2
ต.ทากระชบ อ.นครชยศร จ.นครปฐม และ ม.8 ต.จรเขใหญ อ.บางปลามา จ.สพรรณบร ตงแตเดอนพฤศจกายน 2548 ถง
มถนายน 2549 ในแปลงทดสอบขนาดกวาง 8 เมตร และยาว 10 เมตร โดยทำการปลดปลอยดวงงวงผกตบชวาในแปลงทดลอง
(Treated plot) จำนวน 8,000 ตว ทก 2 สปดาห และตรวจนบเปอรเซนตใบถกทำลาย ความยาวกานใบและจำนวนแผลบนใบ
ทสองทคลเตมท จำนวนไหล และจำนวนดวงงวงผกตบชวา กอนการปลอยดวงงวงและหลงการปลอยดวงงวงทก 2 สปดาห
เปรยบเทยบกบแปลงควบคม (Controlled plot) ทไมมการปลดปลอยดวงงวงผกตบชวา ผลการทดสอบในพนททดสอบทงสอง
แหงเปนไปในทำนองเดยวกน คอ เปอรเซนตใบถกทำลาย จำนวนแผลบนใบทสองทคลเตมท และจำนวนดวงงวงผกตบชวาใน
แปลงทดลองสงกวาแปลงควบคมอยางมนยสำคญ ในขณะทความยาวกานใบของใบทสองทคลเตมทและจำนวนไหลไมมความ
แตกตางในทางสถตระหวางแปลงทดลองและแปลงควบคม ผลการทดสอบชใหเหนวาดวงงวงผกตบชวาสามารถควบคม
ผกตบชวาได และควรจะไดรบการสงเสรมใหมการนำไปใชในการลดการแพรกระจายของผกตบชวาในแหลงทมการแพรกระจาย
ของผกตบชวาหนาแนน โดยสามารถนำไปใชรวมกบวธอนๆ เนองจากเปนการควบคมผกตบชวาโดยชววธ ซงจะชวยลดการใช
สารเคม ทำใหมลพษลดลง ชวยลดงบประมาณทจะนำมาใชในการควบคมผกตบชวาในระยะยาว และยงเปนการควบคม
ผกตบชวาไดอยางยงยน
คำสำคญ: ดวงงวงผกตบชวา, ผกตบชวา, ทาจน, ชววธ, Water Hyacinth Weevil, Neochetina spp., Water Hyacinth,
Eichhornia crassipes, Tachin Basin, biological control
Abstract Efficacy testing of water hyacinth weevil (Neochetina spp.) on controlling of water hyacinth (Eichhornia
crassipes) was conducted in 2 locations of the Tachin Basin, Thailand, namely, Moo 2, Tambon Ta Krachub,
Nakhonchaisri District, Nakhonpathom Province and Moo 8, Tambon Jarakhe Yai, Bang-pla-ma District,
Suphanburi Province. Eight thousand water hyacinth weevils were released in a 80 m2-test plot (Treated plot,
T) every 2 weeks from November 2005 to June 2006. Percentage of damaged leaf per plant, petiole length
and number of feeding scars on the second youngest leaf, number of stolons per plant and number of water
* ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ** ศนยวจยควบคมศตรพชโดยชวนทรยแหงชาต สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.) ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
วรรณวมล ภทรสรวงศ* สรศกด ใจตย** ชวนพศ บญยอย* วชาญ แกวประสม* ณฐพล วรางคนาภรณ** ไวศษฐ อำเอยม** สชรา พมพวง* และ เรยม ยนด* V. Patarasiriwong* S. Jaitui** C. Boonyoy* W. Kaewprasom* N. Warangkanaporn** W. Am-aium** S. Pumpoung* and R. Yindee*
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of Water Hyacinth (Eichhornia crassipes)inTachinBasin,Thailand.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
64
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
hyacinth weevils per plant were measured and counted both in Treated and Controlled (C) plots before and
every 2 weeks after releasing of the weevil. The similar results were observed in both locations. Percentage of
damaged leaf, number of feeding scars on the second youngest leaf and number of water hyacinth weevils in
T plot were higher than in C plot significantly, while petiole length of the second youngest leaf and number of
stolons were not different significantly. The results indicated that water hyacinth weevils can control water
hyacinth effectively and should be promoted to be used in water hyacinth highly infested areas. As biological
control method, this agent could be used singly or associate with other methods to complement integrated
management program. Especially when herbicides are not desired in order to decrease environmental pollution
by the chemicals and to reduce cost of expenses paid for controlling of water hyacinth, the weevil could
provide a promising approach. Moreover, sustainable is one of advantages of this method in the long run.
Keywords: Water Hyacinth Weevil, Neochetina spp., Water Hyacinth, Eichhornia crassipes, Tachin Basin,
biological control
แปลงทดสอบและสาธต
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
65
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
1. บทนำ การแพรระบาดของผกตบชวาในพนทลมนำ
ทาจนเกดเนองจากมลภาวะจากการเกษตร นำเสยจาก
ชมชนและอตสาหกรรม ตลอดจนนำทงจากบอปลาและ
ฟารมสกรทำใหในนำมธาตอาหารพชในระดบสง ผกตบชวา
จงเตบโตและแพรระบาดอยางรวดเรว จากการศกษาพบวา
ในบรเวณแมนำทาจนจะมผกตบชวาไหลลงสอาวไทย
คดเปนนำหนกสดประมาณวนละ 2,000 ตน (สทธเจตน
และ สจรรยา, 2544) ปญหาทเกดจากการแพรระบาด
อยางมากของผกตบชวาในแมนำทาจนนน ไดแก การเปน
อปสรรคตอการคมนาคมสญจรทางนำ การทำใหการไหล
เวยนของนำไมสะดวกจงไมสามารถทจะระบายนำทงทมา
จากการเกษตร อตสาหกรรม หรอจากแหลงชมชนไดทน
ทวงท จงมการสะสมของนำเสยและขยะตางๆ ทลอยมากบ
นำในแหลงทมผกตบชวาหนาแนน รวมทงการเนาเปอยของ
ผกตบชวาเองกมสวนทำใหนำเนาเสยและแหลงนำตนเขน
ได วธทใชในการกำจดผกตบชวาโดยทวไป ม 2 วธหลก
คอ การใชเครองมอหรอเครองจกรตกหรอใชแรงงานคนดง
ผกตบขนมาจากแหลงนำแลวปลอยใหเนาเปอยเปนซากพช
หรอนำไปใชประโยชนอยางอน และการพนสารเคมกำจด
วชพช ทงสองวธนยงมขอจำกดททำใหไมสามารถควบคม
ผกตบชวาไดอยางมประสทธภาพและยงยน (Center และ
คณะ, 1998 และ Centre for tropical wetlands
management, ____) วธควบคมผกตบชวาทเปน
ทยอมรบวามความปลอดภยตอสงแวดลอมและมความ
ยงยนวธหนง คอ การใชดวงงวงผกตบชวา (Neochetina
spp., Coleoptera: Curculionidae) เนองจากดวงงวง
ผกตบชวาเปนศตรธรรมชาตทมพชอาหารเฉพาะเจาะจง
คอ ผกตบชวา
ดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp., Cole-
optera: Curculionidae) เปนแมลงขนาดคอนขางเลก
คอ ตวเตมวยมความยาวตลอดลำตวประมาณ 3.7-4.2
มลลเมตร มสนำตาลเขม มอวยวะสวนปาก (rostrum) ยน
ยาวออกมาคลายงวงจงมชอเรยกวา ดวงงวง (Weevils)
มชวตอยแบบกงบกกงนำ โดยปกตจะออกหากน ผสมพนธ
และวางไขในเวลากลางคน สวนในตอนกลางวนจะหลบ
อยตามซอกกานใบหรอโคนตนผกตบชวา ตวเตมวยมอาย
เฉลย 48-75 วน (ศนยวจยควบคมศตรพชโดยชวนทรย
แหงชาต , ____) ศนยวจยควบคมศตรพชโดย
ชวนทรยแหงชาต ไดนำเขาดวงงวงผกตบชวาจำนวน 2
ชนดจากตางประเทศ คอ ดวงงวงผกตบชวาลายแตม
(Neochetina eichhorniae Warner) จากประเทศ
สหรฐอเมรกา ถกนำเขาในป พ.ศ. 2520 และปลดปลอย
ในพนทระบาดของผกตบชวาครงแรก ในป พ.ศ. 2522
และดวงงวงผกตบชวาลายบง (Neochetina bruchi
Hustache) ถกนำเขาจากประเทศออสเตรเลยในป
พ.ศ. 2533 และไดทำการปลดปลอยในป พ.ศ. 2534
(Napompeth, 1992) จากการปลอยในพนททมการแพร
ระบาดของผกตบชวาทวประเทศ และผลการประเมน
ประสทธภาพของดวงงวงในแหลงตางๆ ทปลอยไปนน
พบวาดวงงวงสามารถเจรญเตบโตและขยายพนธไดใน
ประเทศไทย จงไดสงเสรมใหมการนำดวงงวงดงกลาวมาใช
ในการควบคมผกตบชวาในประเทศไทย (ววฒนและคณะ,
2549)
อยางไรกตามประสทธภาพของดวงงวงในการ
ควบคมผกตบชวาอาจขนกบปจจยอนๆ อกหลายประการ
เชน สภาพแหลงนำ ภมอากาศ ปรมาณผกตบชวา จำนวน
และการแพรกระจายของดวงงวงผกตบชวา Center และ
Dray (1992) ปจจยสำคญทจะสงเสรมใหการควบคม
ผกตบชวาโดยใชดวงงวงเปนไปอยางมประสทธภาพและ
ยงยนนน คอ การมสวนรวมของประชาชนในพนททจะ
มความเขาใจถงการอนรกษใหดวงงวงคงอยในแหลงนำ
รวมถงการสงเสรมการแพรกระจายของดวงงวงอยางถกวธ
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมจงรวมกบศนยวจย
ควบคมศตรพชโดยชวนทรยแหงชาตในการดำเนนโครงการ
วจยน โดยมวตถประสงคเพอทำการศกษาศกยภาพและ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
66
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
ความเหมาะสมในการนำดวงงวงผกตบชวามาใชในการ
ควบคมผกตบชวาในพนทชมนำ ลมนำทาจน และใหขอมล
ความร ความเขาใจใหแกชมชนในพนทเพอใหเกดการม
สวนรวมในการรวมดแลและรกษาคณภาพสงแวดลอมของ
ชมชนเอง พรอมทงสงเสรมใหมการนำดวงงวงผกตบชวา
ไปใชในพนทเพอลดปญหามลพษทางนำใหกบพนทชมนำ
ลมนำทาจนตอไป
2. อปกรณและวธการ
ทำการทดสอบประสทธภาพดวงงวงผกตบชวา
ในพนทชมนำทพบการระบาดของผกตบชวาบรเวณลม
นำทาจน 2 แหง คอ ม.2 ต.ทากระชบ อ.นครชยศร
จ .นครปฐม และ ม.8 ต.จรเข ใหญ อ.บางปลามา
จ.สพรรณบร ในพนททดสอบแตละแหงมแปลงทดสอบ
2 แปลง และมขนาดกวาง 8 เมตร ยาว 10 เมตร มระยะ
หางระหวางแปลง 3 เมตร โดยใชแปลงหนงเพอทดลอง
ปลดปลอยดวงงวงผกตบชวา ซงตอไปจะเรยกวาแปลง
ทดลอง (Treated plot, T) และอกแปลงหนงใหอยใน
สภาพธรรมชาตดงเดม ซงตอไปจะเรยกวาแปลงควบคม
(Controlled plot, C) การปลดปลอยดวงงวงผกตบชวา
เฉพาะในแปลงทดลองจะดำเนนการทก 2 สปดาห จำนวน
8,000 ตว (หรอ 100 ตวตอตารางเมตร) ตงแตเดอน
พฤศจกายน พ.ศ. 2548 ในพนท จ.นครปฐม และเดอน
ธนวาคม พ.ศ. 2548 ในพนท จ.สพรรณบร ถงเดอน
มถนายน พ.ศ. 2549 รวมทงสน 14 และ 12 ครงตาม
ลำดบ
การบนทกผลการทดสอบกอนการปลดปลอย
ดวงงวงผกตบชวาครงแรกและหลงการปลดปลอยทก 2
สปดาห โดยทำการสมตนผกตบชวาในพนททดสอบรวม 5
จดตอแปลงยอย (สมมของแปลงและกลางแปลง) จดละ
10 ตน ตรวจนบจำนวนใบดและใบถกทำลายตอตน ความ
ยาวกานใบและจำนวนรอยแผลบนใบทสองทคลเตมทแลว
(secondary leaf) จำนวนไหล (stolons) ทงหมด และ
ตรวจนบจำนวนดวงงวงผกตบชวาตอตน นำผลการบนทก
มาวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยระหวางแปลงทดลองและ
แปลงควบคมโดยวธทางสถต (T-test)
3. ผลการศกษาและวจารณผล ผลการทดสอบประสทธภาพของการใชดวงงวง
ผกตบชวาในการควบคมผกตบชวาในพนทชมนำ 2 แหง
ของลมนำทาจน คอ ม.2 ต.ทากระชบ อ.นครชยศร
จ .นครปฐม และ ม.8 ต.จรเข ใหญ อ.บางปลามา
จ.สพรรณบร ตงแต เดอนพฤศจกายน และ ธนวาคม 2548
ตามลำดบ จนถง เดอนมถนายน 2549 มแนวโนมของผล
การทดสอบเปนไปในทำนองเดยวกน (ตารางท 1 และ 2)
คอ พบวาเปอรเซนตใบทถกทำลายของผกตบชวา จำนวน
รอยแผลบนใบทสองทคลเตมทแลว และจำนวนดวงงวง
ผกตบชวาในแปลงทดลองจะมมากกวาในแปลงควบคม
อยางมนยสำคญ แตไมพบความแตกตางในทางสถตในการ
ตรวจเชคความยาวกานใบของใบทสองทคลเตมทแลว
และจำนวนไหล จากผลการศกษาของววฒน และคณะ
(2549) ซงทำการปลดปลอยดวงงวงผกตบชวาในแหลงนำ
ทมผกตบชวาหนาแนน และตรวจเชคผลทก 3 เดอน เพอ
ศกษาประสทธภาพในการควบคมผกตบชวา และความ
สามารถในการตงรกรากของดวงงวงผกตบชวาในแหลงนำ
ธรรมชาตของประเทศไทยในป พ.ศ. 2548 รายงานวาใน
แหลงทดวงงวงผกตบชวาตงรกรากไดท จ.นครปฐม จะม
ประชากรดวงงวงผกตบชวาสงสด 5.20 ตวตอตน และตำ
สด 0.23 ตวตอตน และท จ.สพรรณบร พบสงสด 7.20 ตว
ตอตน และตำสด 0.16 ตวตอตน และพบจำนวนรอยแผล
บนใบทสองทคลเตมทแลว เฉลย 274.50 และ 388.30
แผลตอใบ ท จ.นครปฐม และ จ.สพรรณบร ตามลำดบ
และคาวกฤตทชใหเหนวาดวงงวงสามารถตงรกรากในแหลง
นำได คอ รอยแผลจำนวนไมนอยกวา 200 แผล ดงนนผล
การศกษานจงชใหเหนวาในแปลงทดลองนน ดวงงวงผกตบ
ชวาสามารถตงรกรากได
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
ตารา
งท 1
ผลก
ารทด
สอบป
ระสท
ธภาพ
ของด
วงงว
งผกต
บชวา
(Neo
chet
ina
spp.
) ในก
ารคว
บคมผ
กตบช
วา (E
ich
ho
rnia
cra
ssip
es) ณ
ต.ท
ากระ
ชบ
อ.
นครช
ยศร
จ.นค
รปฐม
ระห
วางว
นท 2
8 พฤ
ศจกา
ยน 2
548
ถง 1
4 มถ
นายน
254
9
ตวแปร
แปลง
ทดสอบ1
/
ผลการตรวจนบครงท2
/
1(ก
อนปล
อยดว
งงวง
)
23
45
67
89
10
11
12
13
14
ใบถกทำลาย(%)Cplot
52.25*3
/ 32
.17*
36
.04*
53
.01*
63
.22*
65
.09*
70
.85*
81
.83*
93
.29*
4/
-
- -
-
Tplot
44.14
58.91
94.02
88.60
99.30
97.12
100.00
98
.81
100.00
99
.53
100.00
10
0.00
10
0.00
10
0.00
ความยาวกานใบ
(ซม.)
Cplot
42.85
38.82
35.66
41.04
34.34
41.10
44.98
41.76
37.70
- -
- -
-
Tplot
48.46
38.38
34.18
27.78
31.46
37.42
37.18
31.06
29.46
37.84
32.00
31.16
24.80
24.50
จำนวนรอยแผล
(แผลตอใบ)
Cplot
14.10*
17
.30*
10
.08*
10
.78*
35
.72*
43
.36*
59
.10
136.92
* 89
.82*
-
- -
- -
Tplot
27.54
64.78
104.74
10
1.36
15
7.26
15
6.76
18
3.62
27
4.58
17
8.12
13
4.10
18
1.94
23
0.86
28
8.92
18
9.70
จำนวนไหล
(ไหลตอตน)
Cplot
1.45
1.78
* 2.48
* 2.86
1.46
1.78
1.54
* 2.46
3.36
* -
- -
- -
Tplot
1.57
2.28
2.00
2.92
1.38
1.66
1.14
1.88
1.36
1.56
1.00
2.66
2.32
2.20
จำนวนดวง
(ตวตอตน)
Cplot
0.33
0.30
* 0.44
* 0.30
* 0.80
* 1.00
* 0.62
* 2.18
* 1.60
* -
- -
- -
Tplot
0.20
1.78
3.02
2.52
3.72
4.32
2.76
4.12
5.18
5.64
4.70
7.20
8.54
4.58
1/ C plot หมายถง แปลงควบคม (ไมมการปลอยดวงงวง); T plot หมายถง แปลงทดลอง (ปลอยดวงงวง จำนวน 8,000 ตว ทก 2 สปดาห)
2/ คาเฉลยจากการตรวจนบตนผกตบชวาจำนวน 50 ตนตอแปลง โดยทำการตรวจนบกอนการปลอยดวงงวงผกตบชวาและหลงการปลอยทก 2 สปดาห
3/ * หมายถง มความแตกตางอยางมนยสำคญทระดบความเชอมน 95 % โดยวธทางสถต (T-test)
4/ - หมายถง ไมมการตรวจนบ เนองจากยกเลกแปลงควบคม
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
ตารา
งท 2
ผลก
ารทด
สอบป
ระสท
ธภาพ
ของด
วงงว
งผกต
บชวา
(Neo
chet
ina
spp.
)ในกา
รควบ
คมผก
ตบชว
า (E
ich
ho
rnia
cra
ssip
es) ณ
ต.จ
รเขให
ญ
อ.
บางป
ลามา
จ.ส
พรรณ
บร ร
ะหวา
งวนท
26
ธนวา
คม 2
548
ถง 1
4 มถ
นายน
254
9
ตวแปร
แปลง
ทดสอบ1
/
ผลการตรวจนบครงท2
/
1(ก
อนปล
อยดว
งงวง
)
23
45
67
89
10
11
12
ใบถกทำลาย(%)
Cplot
26.98
22.18*3
/ 53
.66
46.97*
49
.84*
59
.82*
91
.43
77.64
95.35*
87
.96*
81
.38*
-4
/
Tplot
23.51
41.85
93.26
74.35
96.48
97.55
99.27
99.38
100.00
10
0.00
10
0.00
10
0.00
ความยาวกานใบ
(ซม.)
Cplot
64.12
57.90
44.10
52.62
49.70
40.12
44.64
38.30
36.86
35.42
41.20
-
Tplot
55.78
56.12
40.06
48.80
42.22
43.66
38.62
32.64
37.24
37.16
31.48
35.56
จำนวนรอยแผล
(แผลตอใบ)
Cplot
20.38*
25
.72*
50
.18*
34
.60*
47
.84*
10
2.58
* 84
.32*
57
.88*
62
.18*
70
.14*
50
.46*
-
Tplot
15.76
58.34
216.36
20
5.98
23
5.14
38
8.34
33
6.36
31
2.26
28
3.18
35
6.24
30
5.62
17
4.66
จำนวนไหล
(ไหลตอตน)
Cplot
0.72
* 2.38
1.86
1.16
1.20
* 1.64
* 1.64
0.96
1.00
1.06
0.60
* -
Tplot
0.96
1.88
1.66
1.52
0.88
1.34
1.34
1.34
0.76
1.16
0.74
0.66
จำนวนดวง
(ตวตอตน)
Cplot
0.20
1.24
* 0.84
* 0.82
* 0.32
* 1.12
* 0.88
* 0.36
* 0.94
* 0.62
* 0.08
* -
Tplot
0.16
2.30
3.84
5.30
4.46
5.90
7.24
4.42
2.46
6.74
2.52
1.18
1/ C plot หมายถง แปลงควบคม (ไมมการปลอยดวงงวง); T plot หมายถง แปลงทดลอง (ปลอยดวงงวง จำนวน 8,000 ตว ทก 2 สปดาห)
2/ คาเฉลยจากการตรวจนบตนผกตบชวาจำนวน 50 ตนตอแปลง โดยทำการตรวจนบกอนการปลอยดวงงวงผกตบชวาและหลงการปลอยทก 2 สปดาห
3/ * หมายถง มความแตกตางอยางมนยสำคญทระดบความเชอมน 95 % โดยวธทางสถต (T-test)
4/ - หมายถง ไมมการตรวจนบ เนองจากยกเลกแปลงควบคม
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
ศนยวจยควบคมศตรพชโดยชวนทรยแหงชาต
(____) สรปวาจำนวนดวงงวงผกตบชวาโดยเฉลย
4-6 ตวตอตน หรอประมาณ 300 ตวตอหนงตาราง
เมตรของแพผกตบชวาจะสามารถลดปรมาณและควบคม
ผกตบชวาในแหลงนำนนๆ จาก 90% ของพนทไดเหลอ
เพยง 25% ภายในระยะเวลา 5-6 ป ในขณะท Aguilar
และคณะ (2003) ทำการทดสอบในกรงซงวางในพนทจรง
ของเมอง Sinola ประเทศเมกซโก พบวาดวงจำนวน 6.30
ตวตอตน จะทำใหผกตบชวาตายในระยะเวลา 320 วน
ดงนนจากผลการทดสอบนมแนวโนมทชใหเหนวาดวงงวง
ผกตบชวาจะสามารถควบคมผกตบชวาไดในระยะยาว
ผลกระทบจากดวงงวงผกตบชวาทมตอผกตบชวา
ทเหนไดทางกายภาพอยางชดเจน พบหลงจากเรมการ
ปลอยดวงงวงครงแรกนาน 4 เดอน คอ ตนผกตบชวาจะม
ขนาดเลกลงและมจำนวนไหลนอยลง สภาพตนผกตบชวา
โดยรวมจะมความเสอมโทรมอยางเหนไดชด เนอเยอของ
ตนโดยเฉพาะผวดานนอกจะมลกษณะทแขงกระดางมากขน
กานใบของแตละตนจะไมสานเกยวพนกนเหมอนกอนเรม
ทำการทดสอบ แตจะอยแยกจากกนอยางเปนอสระ และ
พบวาจนกระทงเมอสนสดการทดสอบนน (เดอนสงหาคม
2549 หรอ 9 เดอนผานไป) ผกตบชวาในแปลงทดลองกยง
ไมสามารถเจรญเตบโตไดตามปกต ในขณะทแปลงควบคม
สภาพตนผกตบชวาจะยงคงสมบรณแขงแรง เนอเยอของ
ตนและผวดานนอกของตนจะมลกษณะออนนมเปนปกต
ตนผกตบชวาจะเกยวพนกนเปนแพเชนเดยวกบเมอเรม
ทำการทดสอบผลการทดสอบนเปนเชนเดยวกบการรายงาน
ของ Center และคณะ (1999) และ Ogwang และ Molo
(1999) การทำลายจากทงตวเตมวยและหนอนจำนวนมาก
จะทำใหการเจรญเตบโตของผกตบชวาชะงก (ตนจะสนลง)
ผวของตนแขงขน ใบมวน และทางเดนอาหารและนำถก
ขดขวาง เนองจากเนอเยอเจรญถกทำลาย จงไมมใบหรอ
ตนใหมเกดออกมา มผลใหการเจรญเตบโตโดยรวมลดลง
อยางไรกตามดวงงวงจะตองใชเวลาอยางนอย 3-5 ป จง
จะเหนผลทถาวรของมน ดงนนหากมความจำเปนตองใชวธ
อนๆ เพอแกไขปญหาในระยะเวลาอนสน เชน การใช
สารเคม ในระหวางทรอผลระยะยาวจากการใชดวงงวง
อยนน ควรจะคำนงถงสงสำคญนโดยควรจะตองปลอย
ใหมบรเวณทไมพนสารเคมเหลออยบาง เพอใหดวงงวง
สามารถเจรญเตบโตขนมาไดอกหลงการพนสารเคมใน
การจดการผกตบชวา (APIS, 2002)
ยงมปจจยอนทจะชวยสงเสรมประสทธภาพ
ของดวงงวงในการควบคมผกตบชวา เชน การระบาดของ
โรคพช Oran (2005) ซงทำการทดสอบในพนทแพรระบาด
ของผกตบชวา พบวาหลงจากทผกตบชวาถกทำลายและ
เกดแผลบนใบจากการกดกนของดวงงวงแลว เชอรา
Cercospora sp. จะเขาทำลายซำ ทำใหใบไหมเปนจดๆ
พบวาในแปลงทมทงการปลดปลอยดวงงวงและปลอยเชอ
ราเขาทำลายดวยนน จะมรอยแผลไหมมากเปน 7.50 เทา
ของแปลงททดสอบดวยเชอราเพยงอยางเดยว สวนแปลงท
ปลดปลอยดวงงวงเพยงอยางเดยวจะมรอยแผลไหมมาก
เปน 10.50 เทาของแปลงทม เชอราเพยงอยางเดยว
หลงการเขาทำลายของดวงงวง 24 ชวโมง จะพบวาใน
แปลงทมดวงงวงจะมเปอรเซนตรอยไหมบนใบออนใบท
3 และใบแกทสด สงขน 2.30-2.50 เทา และพบความ
สมพนธระหวางความหนาแนนของรอยแผลและรอยไหม
บนใบออน การใชทงดวงงวงและราทำใหเกดผลกระทบเชง
สงเสรมในการควบคม ซงอาจจะเกดจากการผสมผสานกน
โดยตรงหรออนๆ แตไมมผลตอคณภาพของผกตบชวา
สภาพอากาศกเปนอกปจจยหนงทสงเสรมประสทธภาพ
ของดวงงวงในการควบคมผกตบชวา โดยสภาพภมอากาศ
ทอณหภมคอนขางสงจะมผลทำใหจำนวนดวงงวงเพมขน
อยางรวดเรว จงเปนการชวยเรงใหการควบคมเปนไปไดเรว
ขนดวย (Ogwang และ Molo, 1999) ซงในการศกษาครง
นพบวาปจจยทง 2 ประการทไดกลาวมานนมสวนในการ
สงเสรมประสทธภาพของดวงงวงในการควบคมผกตบชวา
กลาวคอ การแพรระบาดของโรคพชรวมกบการทำลายของ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
0
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
ดวงงวงทำใหผกตบชวามสภาพทรดโทรมอยางรวดเรว
โดยมสภาพอากาศรอนชนทเหมาะสมแกการเจรญของ
เชอโรคพชทำใหมการแพรระบาดอยางรวดเรวขนเปนปจจย
เสรมอกทางหนง
นอกจากปจจยทสงเสรมประสทธภาพของดวงงวง
ในการควบคมผกตบชวาแลว ยงมปจจยทลดประสทธภาพ
ของดวงงวงในการควบคมผกตบชวาได เชน นำทงจาก
การเกษตรและชมชน ซงมธาตอาหารสมบรณ รวมทง
การชะลางหนาดนจากกจกรรมการเกษตรตามท Hongo
และ Mjema (2002) รายงานไว ในการศกษาครงนยง
พบวามอกปจจยหนงทสงผลตอประสทธภาพในการควบคม
ผกตบชวาของดวงงวง คอ หอยเชอร เนองจากเมอดำเนน
การทดสอบไประยะหนงแลว พบวามการแพรกระจายของ
ดวงงวงผกตบชวาจากแปลงทดลองไปยงแปลงควบคม
จงไดยกเลกแปลงควบคม และพบวาหอยเชอรทอาศยใน
บรเวณเดยวกนไดเคลอนยายเขามาในแปลงทดลอง และ
กดกนทำลายสวนรากของผกตบชวา ซงเปนแหลงทอาศย
เขาดกแดของดวงงวง จงสงผลกระทบตอการตงรกราก
ของดวงงวงผกตบชวาในพนททดสอบทงสองแหง ดงนนใน
ระยะยาวทคาดวาดวงงวงจะตงรกรากแพรขยายพนธจน
มประชากรจำนวนมากจนสามารถควบคมผกตบชวาไดนน
กลบจะตองมการนำดวงงวงมาปลอยเพมเตมอยตลอดเวลา
เพอใหมจำนวนประชากรมากพอ ซงจะสงผลใหการควบคม
นไมเปนไปอยางยงยน และอาจจะตองสนเปลองคาใชจาย
เพมขน
วธผสมผสานเปนวธทอาจชวยสงเสรมประสทธภาพ
ของดวงงวง และมวตถประสงคเพอประหยดคาใชจายและ
แกปญหาดงกลาว วธทจะนำมาใชอยางผสมผสานกนนน
ไดแก การปลอยใหดวงงวงเขาทำลายกอน ซงจะทำให
ผกตบชวาทถกทำลายมนำหนกเบาและงายตอการตกขน
โดยใชเครองจกร การเพมระดบความรนแรงใหกบการ
ระบาดของโรค การใชความเยน และการควบคมระดบนำ
(ในกรณท เปนแหลงนำทสามารถควบคมระดบนำได)
เปนตน แมวาการควบคมแบบระยะยาวนจะไมมประโยชน
ในกรณทตองการกำจดโดยเรงดวน แตอาจชวยลดปรมาณ
และจำนวนวธการอนๆ ทจะตองนำมาใชได นอกจากน
ในปจจบนยงมความพยายามในการนำเชอรา Cercospora
rodmanni เพอผลตเปนสารสำเรจรป หรอ mycoherbicide
ทสามารถนำไปใชพนในพนททมการแพรกระจายของผกตบ
ชวาแทนการพนสารเคมกำจดวชพชได (Center และคณะ,
1998 และOgwang และ Molo, 1999)
4. สรปและขอเสนอแนะ ผลการทดสอบชใหเหนวาดวงงวงสามารถควบคม
การแพรกระจายของผกตบชวาไดตามหลกวชาการโดยใน
แปลงทดลองมเปอรเซนตใบผกตบชวาทถกทำลาย จำนวน
รอยแผล และจำนวนดวงงวงผกตบชวามากกวาในแปลง
ควบคมอยางมนยสำคญ และมจำนวนไหลนอยกวาในแปลง
ควบคมอยางมนยสำคญ นอกจากปจจยตางๆ ทมผลใน
ดานการสงเสรมหรอลดประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา
ในการควบคมผกตบชวาไดแลว ยงพบขอจำกดในการท
จะนำดวงงวงผกตบชวาไปใชจรง เชน การพนสารกำจด
ศตรพชในพนททมดวงงวงผกตบชวาอาศยอย จะทำให
ดวงงวงผกตบชวาเหลานนหลบหนหรอตายไป ดงนนการ
สงเสรมการนำดวงงวงผกตบชวามาใชในการควบคม
ผกตบชวานน ควรจะตองคำนงถงขอจำกดดงกลาวนอก
เหนอไปจากการตระหนกวาการใช ชววธในการควบคม
วชพชนนมวตถประสงคในการควบคมวชพชในระยะยาว
มใชหวงผลการกำจดในระยะเวลาอนสน การมสวนรวม
ของชมชนและหนวยงานทองถนท เกยวของเปนสงทม
ความสำคญทควรจะตองไดรบการพจารณาจากภาครฐ โดย
เฉพาะการกำหนดนโยบายทชดเจนของภาครฐทจะใชชววธ
ในการจดการแกไขปญหามลภาวะในแหลงนำ ขอเสนอของ
นกวชาการในการจดการปญหาผกตบชวาทมประสทธภาพ
และประสบผลสำเรจนน ไดแก การฝกอบรมใหกบบคลากร
ในหนวยงานของรฐและองคกรปกครองสวนทองถนในเรอง
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
1
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
เทคนคการนำไปใชและการประเมนการควบคม ผกตบชวา
โดยชววธ การสงเสรมและสรางความตระหนกใหชมชน
ทองถนไดรบรถงอนตรายจากการแพรระบาดของผกตบชวา
การวจยเกยวกบนโยบายเพอพจารณาเทคโนโลยการจดการ
และการถายทอดกลไกการควบคมทมอยในปจจบน การม
สวนรวมของชมชน ตงแตการเคลอนไหวและตระหนกการ
เขาถงขอมล ไปจนถงการรวมในกจกรรมของชมชน เชน
การตดตาม สรางระบบเตอนภย และการวางแผนการ
จดการแบบบรณาการ (WISARD, 2000; Agaba และ
คณะ, 2005; Center และคณะ, 1998 และ Mironga,
2005)
5. กตตกรรมประกาศ
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรม
สงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาต
และสงแวดลอม และคณะผวจย ขอขอบคณผนำชมชน
เครอขายสงแวดลอม และหนวยงานราชการทเกยวของ
ซงไดใหความรวมมอและสนบสนนการดำเนนงานวจย
และขอขอบคณ รองศาสตราจารยประภาศร ศรจรรยา
ทปรกษาศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม ผ ให
คำปรกษา คำแนะนำ และตรวจแกไขในการเขยนรายงาน
ฉบบน
6. เอกสารอางอง ววฒน เสอสะอาด ณฐพล วรางคณาภรณ จกรพงษ
เกษเงน และ ไวศษฎ อำเอยม. 2549. การควบคม
ผกตบชวาโดยชววธในประเทศไทย. รายงานผลการ
ดำเนนงาน ประจำป 2547 ศนยวจยควบคมศตรพช
โดยชวนทรยแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
วทยาเขตบางเขน กรงเทพฯ 31 หนา.
ศนยวจยควบคมศตรพชโดยชวนทรยแหงชาต, ____.
เอกสารแนะนำ ดวงงวงผกตบชวา. Neochetina
spp. (Coleoptera: Curculionidae). ศนยวจย
ควบคมศตรพชโดยชวนทรยแหงชาต สำนกงาน
คณะกรรมการวจยแหงชาต มหาวทยาลยเกษตร
ศาสตร, 6 หนา.
สทธเจตน จนทรศร และ สจรรยา ไชยปถมภ. 2544.
ผกตบชวา มหนตภยสเขยวของแหลงนำ. น. 76 ใน
ชวตกบสงแวดลอม 1. บรษท ซเอดยเคชน จำกด
กรงเทพฯ 106 หนา.
Agaba, P., T. Asiimwe, T. G. Moorhouse and T. J.
McNabb. 2005 November 17. Biological
Control of Water Hyacinth in the Kagera River
Headwaters of Rwanda: A Review Through
2001. <http://www.cleanlake.com/rwanda
_bio_paper.htm>. Accessed 2006 March
24.
Aguilar J. A., Camarena O. M., Center T. D. and
Bojorquez G. 2003. Biological control of
waterhyacinth in Sinaloa, Mexico with the
weevils Neochetina eichhorniae and N. bruchi.
Biocontrol, 48(5) : 595-608.
APIS (Aquatic Plant Information System). 2002
August 16. Neochetina bruchi- “Chevroned
Waterhyacinth Weevi l” . <http://www.el .
erdc.usace. army.mil/aqua/apis/biocontrol/
html/neochti/html>. Accessed 2006 March 24.
Center, T. D. and F. A. Dray, Jr. 1992. Associations
between waterhyacinth weevils (Neochetina
eichhorniae and N. bruchi) and phenological
stages of Eichhornia crassipes in Southern
Florida. Florida Entomologist 75 : 196-211.
Center, T. D., D. L. Sutton, V. A. Ramey and K. A.
Langeland. 1998. Chapter 9: Other methods
of aquatic plant management. In: Langeland,
K. A. (Ed.) Training Manual for Aquatic
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
2
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
Herbicide Applicators in the Southeastern
United States. <http://aquat1.ifas. ufl. edu/a-
title.html>. Accessed 2006 March 24.
Center, T. D., F. A. Dray Jr., G. P. Jubinsky, and A.
J. Lesl ie. 1999. Waterhyacinth Weevi ls
(Neochetina eichhorniae and N. bruchi) inhibit
waterhyacinth (Eichhornia crassipes) colony
development. Biological Control 15(1) : 39-50.
Centre for tropical wet lands management .
____. Biological Control of Water
Hyacinth. West Papua, 14 - 21 November
2000. Asia Pacific wetland managers Training
Program. <http://www.cdu.au/ctwm/courses/
course7/coure7.html> . Accessed 2006 March
24.
Hongo, H. and P. Mjema. 2002. Effects of
agricultural activities in Kagera Riverine
Wetlands on water hyacinth control. 3rd
WaterNet/Warfsa Symposium ”Water Demand
Management for Sustainable Development”.
Dares Salaam, 30-31 October 2002. <http://
www.waternetonline. ihe.nl/aboutWN/pdf/
Hongo&Mjema.pdf>. Accessed 2006 March
24.
Jimenez, M. M., E. G. Lopez, R. H. Delgadillo and E.
Ruiz Franco. 2001. Importation, rearing,
release and establishment of Neochetina
bruchi (Coleoptera : Curculionidae) for the
biological control of water hyacinth in Mexico.
J. Aquat. Plant Manage. 39: 140 - 143.
Mironga, J. M. 2005. Approach towards effective
management of water hyacinth (Eichhornia
crassipes (Mart.) Solms) in Kenya. Research
Methodology Training. <http://www.ossrea.net/
publications/newsletter/jun05/article8.htm>.
Accessed 2006 March 24.
Ochiel, G. S., S. W. Njok, A. M. Mailu and W.
Gitonga. 2001. Establishment, spread and
impact of Neochetina spp. on water hyacinth
in Lake Victoria, Kenya. In: M. H. Julian, M. P.
Hill, T. D. Center and D. Jianqing (Eds.).
Biological and Integrated Control of Water
Hyacinth, Eichhornia crassipes . ACIR
Poceedings 102, pp.89-95.
Ogwang, J. A. and R. Molo. 1999. Impact studies on
Neochet ina bruchi and Neochet ina
eichhorniae in Lake Kyoga, Uganda. In: M.
Hill, M. Julien and T. Center (eds.). First IOBC
Global Working Group Meeting for the
Biological Control and Integrated Control of
Water Hyacinth, pp.10-13.
Oran, P.J. 2005. Leaf Scarring by the weevils
Neochet ina eichhorniae and N. bruchi
enhanced infection by the fungus Cercospora
piaropi on water hyacinth, Eichhornia
crassipes. Biocontrol, 50(3): 511 - 524.
Pichidsuwanchai, S. 1996. Comparative Studies on
Biology of Neochetina eichhorniae Warner
and Neochetina bruchi Hustache (Coleoptera:
Curculionidae), Biological Control Agents of
waterhyacynth, Eichornia crassipes (Martius)
Solms-Laubach (Lil iales: Pontederia) in
Thailand. Ms. Thesis, Kasetsart University,
Thailand, 62 pp.
Visalakshy, G. 2004. Development and Dege-
neration of Flight Muscles in Neochetina
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
3
การทดสอบประสทธภาพของดวงงวงผกตบชวา (Neochetina spp.)
ในการกำจดผกตบชวา (Eichhornia crassipes) ในพนทลมนำทาจน
Efficacy Test of Water Hyacinth Weevil (Neochetina spp.) on Controlling of
Water Hyacinth (Eichhornia crassipes) in Tachin Basin, Thailand.
eichhorniae (Coleoptera; Curculionidae),
Potential Biocontrol Agent of the Aquatic
Weed, Eichorniae crassipes (abstract) .
Biocontrol Science and Technology, 14(4):
403 - 408(6). <http://www.ingenta connect.
com/tandf/cbst/2004/00000014/00000004/
art00007>. Accessed 2006 March 24.
WISARD (Web based Information Services for
Agricultural Research for Development). 2000
June. Control of Water Hyacinth in the Shire
River, Malawi. WISARD Project Information. <
http://www.wisard.org/wisard /shared/asp/
projectsummary.asp? Kennummer=2657>.
Accessed 2006 March 24.
5
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอนสแหลงนำธรรมชาต Transportation of toxic substance of hydrocarbongrouptoaquaticenvironment
รจยา บณยทมานนท Ruchaya Boonyatumanond
บทคดยอ การศกษาการเคลอนยายสารพษกลมไฮโดรคารบอนจากแหลงกำเนดสแหลงนำธรรมชาตนนพบวา องคประกอบและ
ความเขมขนของสาร PAHs ในตวอยางทเปนแหลงกำเนดและตวอยางสงแวดลอมมความสมพนธกน เชน ฝนจากบรรยากาศ
และฝนจากผวถนนบรเวณทการจราจรหนาแนน เขมารถยนตประเภทตางๆ ความเขมขนทตรวจพบในตวอยางตะกอนดนจาก
คลอง (512-8399 นาโนกรม/กรม) แมนำ (33-590 นาโนกรม/กรม) และบรเวณอาวไทยตอนบน (4-724 นาโนกรม/กรม)
ความเขมขนทพบสารไฮโดรคารบอนทในแตละพนทนนมความแตกตางกน โดยความเขมขนมแนวโนมทพบสารไฮโดรคารบอน
จากแหลงกำเนดสงกวาทพบในตวอยางสงแวดลอมมากประมาณ 10-1000 เทา ขนอยกบชนดของแหลงกำเนด นอกจากนนการ
ประยกตใชความสมพนธทางสถต สามารถอธบายองคประกอบไฮโดรคารบอนชนดตางๆ เปนตวบงชได และพบวาฝนทพดพา
โดยนำฝนนนมองคประกอบทเหมอนกบตะกอนดนจากคลอง และแมนำ
คำสำคญ: ไฮโดรคารบอน แหลงกำเนด ตะกอนดน คลอง แมนำ
Abstract Study on transportation of toxic substance of hydrocarbons from various sources to aquatic
environment was showed that compositions and concentrations of source samples and environmental samples
have correlations such as airborne particulate, soot from various kind of cars and street dust, which close to
traffic roads. Concentration of hydrocarbons in sediment from canals (512-8399 ng/g), river (33-590 ng/g), and
the upper gulf of Thailand (4-724 ng/g). Trend of hydrocarbon concentration was found that concentration
from sources were higher than environment around 10-1000 times, which depend on source of pollution. In
addition, this study applied statistical relation to explain hydrocarbon compositions as indicator. This study
showed that runoff flush dusts to sediment in canals, river.
Keywords: hydrocarbons, source, sediment, canal, river
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
1. บทนำ ปจจบนมลพษทเกดขนจากกจกรรมของมนษยม
หลายประเภท เชน มลพษทางอากาศทเกดจากการใช
รถยนตจำนวนมากในกรงเทพฯ ทำใหเกดปญหาฝนละออง
บนทองถนน การปลอยไอเสยจากรถยนต การเผาขยะในท
โลง ทำใหอากาศเสยและเปนอนตรายตอสขภาพ ซงเปน
หนงของปญหามลพษสำหรบชมชนเมอง เปนตน มลพษ
ทเกดขนจากกจกรรมของมนษยตามทกลาวมาแลวนน
มสารททำใหเกดมะเรงไดหลายชนด เชน สารกลมโพล
ไซคลกอาโรมาตค ไฮโดรคารบอน Polycyclic aromatic
hydrocarbons (PAHs) เปนสารกลมหนงทอยในกลม
endocrine disrupter compound (EDCs) ซงมองค
ประกอบของไฮโดรเจน และไฮโดรคารบอน เกยวกนเปน
ลกษณะ benzene ring ตงแต 2-6 ring และสารกลมนม
ความเปนพษและเปนสารกอมะเรง ซงสารเหลานสามารถ
เกดไดจากกจกรรมของมนษย [IARC 1983] เชน การเผาไหม
จากเครองยนต อากาศเสยจากโรงงานอตสาหกรรม และ
สาร PAHs ทเกดขนโดยธรรมชาต เชน ไฟไหมปา สาร
กลมนบางประเภทสลายตวยากและสามารถตกคางและ
สะสมในตะกอนดน โดยเฉพาะอยางยงกจกรรมจากเมอง
ใหญ เชน กรงเทพฯ กจกรรมตางๆ ของมนษยทสงผลให
เกดสาร PAHs และปนเปอนในสงแวดลอมแบงไดเปน
2 ประเภทใหญๆ คอ PAHs จากการเผาไหม (progennic
source) และPAHs จากผลตภณฑปโตรเลยม (petrogenic
source) สารกลมนไดจากธรรมชาตและมนษยสรางขน
สามารถสะสมไดดในไขมน และมอยทวไปในสงแวดลอม
PAHs บางชนดเปนสารกอมะเรง เชน benzo[a] pyrene
การศกษาทำการวเคราะหตวอยางจากแหลง
กำเนดและตวอยางสงแวดลอม เชน ตวอยางอากาศทง
ในกรงเทพฯ และปรมณฑล เขมารถยนตประเภทตางๆ
ยางมะตอย ยางรถยนต นำมนหลอลนทใชแลว เพอ
เปรยบเทยบองคประกอบของสาร PAHs ในสงแวดลอมกบ
แหลงกำเนดและตวกลาง เชน ฝนจากถนนและนำฝน
นอกจากนนการศกษาโดยใชอตรา
สวนของสาร PAHs ชนดตางๆ
เปนตวบงชชนดของ PAHs และ
เทคนคทางสถตในการชวยหาแหลง
กำเนดของสาร PAHs สำหรบ
เทคนคท เลอกใชคอ Mult iple
Regression Analysis
ภาพท 1 A) พนทการศกษา B) คลอง C) ฝนบรเวณกรงเทพฯ D) ฝนจากบรรยากาศ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
2. วธการศกษา พนทศกษา (ดงภาพท1)
2.1 ฝนจากบรรยากาศ ฝนจากนำฝน และฝน
จากผวถนนบรเวณทการจราจรหนาแนนในกรงเทพมหานคร
2.2 เขมารถยนตประเภทตางๆ (ดเซล เบนซน)
2.3 ตวอยางตะกอนดนจากคลอง แมนำ และ
บรเวณอาวไทยตอนบน
3. วตถประสงค
เพอศกษาการเคลอนยายและการปนเปอนสาร
มลพษกลมโฮโดรคารบอนในตวอยางสงแวดลอมและ
ตวอยางทเปนแหลงกำเนด
4. ผลการศกษาและวจารณ 4.1ความเขมขนและองคประกอบของสาร
PAHsในตวอยางจากแหลงกำเนด
สำหรบความเขมขนทพบในตวอยางเขมาทมา
จากเครองยนตดเซล พบความเขมขนเฉลย 115±245
ไมโครกรม/กรม PAHs ทพบในตวอยางฝนจากยางรถยนต
นำมนหลอลนทใชแลว เขมา มความเขมขนประมาณ
1–2 เทา สงกวาความเขมขนทพบในฝนจากถนน จงอาจ
สรปไดวา ยางมะตอยไมใชสาเหตหลกของ PAHs ทพบ
ในฝนถนน ความเขมขนของสาร PAHs (Filter+PUF)
ในกรงเทพมหานคร ตวอยางอากาศบรเวณรมถนนชวง
76–189 นาโนกรม/ลกบาศกเมตร ซงมความเขมขนสง
กวาบรเวณชนบท (26–56 นาโนกรม/ลกบาศกเมตร)
แสดงใหเหนวาบรเวณรมถนนในเขตเมองไดรบผลกระทบ
จากการจราจรซงพบความเขมขนปรมาณสง
อธบายองคประกอบของสาร PAHs ในฝนจาก
ถนนแสดงใหเหนวาผลจากการคำนวณทางสถตและผลจาก
การวเคราะหทางเคมเปนไปในทางเดยวกน และแสดงวา
เขมาจากเครองยนตดเซล ฝนจากยางรถยนต และนำมนท
ภาพท 2 การเกบตวอยางสงแวดลอม
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
ใชแลวเปนทมาของการกระจายของสาร PAHs ในฝนจาก
ถนน ทำใหอนมานไดวา สาร PAHs ทสะสมในตะกอนดนก
มองคประกอบเชนเดยวกบฝนจากถนน ดงภาพท 3
4.2ความเขมขนของสาร PAHs ในตวอยาง
สงแวดลอม
การศกษาการกระจายตวและแหลงทมาของสาร
โพลไซคลกอาร โรมาตค โฮโดรคารบอน ในตะกอน
ดนบรเวณแหลงนำในประเทศไทย เชน บรเวณคลอง
เชอมตอกบแมนำเจาพระยาพบความเขมขน 512-8399
นาโนกรม/กรม (2290±2556 นาโนกรม/กรม; n = 8)
แมนำเจาพระยา 33-594 นาโนกรม/กรม (263±174
นาโนกรม/กรม; n = 11), ปากแมนำ 30-724 นาโนกรม/กรม
(179±222 นาโนกรม/กรม; n = 9) และชายฝงทะเลของ
ประเทศ 6-228 นาโนกรม/กรม (50±56 นาโนกรม/กรม;
n = 14). ซงจากผลการศกษาสรปวาการปนเปอนสาร
PAHs ในประเทศไทยอยในระดบตำถงปานกลางเมอ
เปรยบเทยบกบพนทศกษาบรเวณคลอง แมนำและชายฝง
ทะเลอนๆ ทวโลก ดงภาพท 4 เพอบอกความแตกตางของ
สาเหตการปนเปอนสาร PAHs สรปไดวาตะกอนดนบรเวณ
ภาพท 3 องคประกอบของ PAHs ทมความเฉพาะตวของตวกลางและแหลงทผลตสาร PAHs
ภาพท 4 ความเขมขนของสาร PAHs ในตะกอนดนบรเวณแมนำและ ชายฝงทะเลทวโลก
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
คลองซอยสวนมากพบรปแบบ petrogenic คอ ปนเปอน
จากผลตภณฑปโตรเลยมทง 2 รปแบบผสมกน คอ PAHs
จากการเผาไหมและจากผลตภณฑปโตรเลยม ดงภาพท 5
ความเขมขนของ PAHs ในบรรยากาศสรปได
ดงน PAHs ทพบบรเวณขางถนน (Filter+PUF: 76–189
นาโนกรม/ลกบาศกเมตร) มความเขมขนสงกวา PAHs
บร เวณปรมณฑล (f i l ter+PUF: 26–56 นาโนกรม/
ลกบาศกเมตร) ซงเนองจากการจราจรทหนาแนนในเมองเปน
สาเหตหลก ความเขมขนทคำนวณแบบ weight - based
บรเวณรมถนนมความเขมขน (100±35 ไมโครกรม/กรม)
ความเขมขนทคำนวณแบบ Volume-based
ของ PAHs จากตวอยาง runoff มความเขมขนตางกนมาก
คอพบความเขมขนชวง 291–4934 นาโนกรม/ลตร
ความเขมขนทคำนวณแบบ weight - based มความ
เขมขนชวงแคบๆ (4.9–14.6 ไมโครกรม/กรม) และไม
พบความแตกตางมากนกระหวางฝนจากนำฝนชวงตนฤด
(10.8±2.4 ไมโครกรม/กรม, n = 13) หรอฝนจากฝน
ชวงกลางฤด (8.9±3.4 ไมโครกรม/กรม, n = 9)
4.3การเคลอนยายสารพษของสารกลมไฮโดร
คารบอนสแหลงนำธรรมชาต
จากผลการวเคราะหปรมาณสารตกคางทงจาก
แหลงกำเนดและการตกคางในสงแวดลอม ทำใหสามารถ
เขาใจไดวาสารกลมไฮโดรคารบอนมการกระจายอยทวไป
และมองคประกอบทตางกนทำใหสามารถทราบแหลง
ทมาของกลมดงกลาว และจากผลทางสถตสามารถ
นำมาใชประมวลแหลงทมาทมการถายเทจากแหลง
กำเนดสสงแวดลอมเนองจากมองคประกอบทเหมอนกน
การศกษาการเคลอนยายของสารพษนนจะพจารณา
จากองคประกอบทเหมอนกนระหวางตวกลางของแหลง
กำเนดและตวกลางในส งแวดลอม นอกจากนนการ
พจารณาถ งความเขมขนท ต างกนของประเภทของ
ตวอยาง และจากหลกฐานการสำรวจและตรวจวเคราะห
ภาพท 5 องคประกอบของสาร PAHs ในตวอยางตะกอนดน ดน และฝนจากถนน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
80
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
พบวาความเขมขน PAHs จากฝน runoff มความเขมขนสง
ประมาณ 1 เทาของความเขมขน PAHs ทพบในตะกอน
ดน ซงสามารถอธบายไดวา PAHs จากฝนบนถนนถก
พดพาและสะสมทตะกอนดนในคลองบรเวณใกลเคยง
นอกจากนนพบวาความเขมขนของ PAHs จากฝนจากถนน
(1.1±0.8 ไมโครกรม/กรม) มความเขมขนของ PAHs
ตำกวาฝนจาก runoff (10.0±2.9 ไมโครกรม/กรม)
ความแตกตางของความเขมขนสามารถอธบายไดจากขนาด
ของอนภาคทำใหเกดการเกาะกนระหวาง อนภาคฝนจาก
ถนนจะมอนภาคเลกและมนำหนกเบาซงมกจะเปน high
molecular weight ดงนนจงไมคอยละลายในนำฝน
ความเขมขนของ PAHs จากฝนในนำฝน (runoff) ม PAHs
สงกวายางรถยนต การวเคราะหดวย Multiple regression
analysis อธบายองคประกอบของสาร PAHs ในฝนจาก
ถนนทมความสมพนธกบแหลงทผลตสาร PAHs เชน ยาง
รถยนต เขมาจากเครองยนต นำมนทใชแลว ฝนจากนำฝน
เปนตน จากการคำนวณ coefficient of determination
(R2) = 0.60 แสดงวาความสมพนธของแหลงทผลตสาร
PAHs และ PAHs ทอยในสงแวดลอมนนมความสมพนธ
กน (R2 ชวง 0.5–0.85)
5. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ จากผลการศกษา PAHs อธบายการเคลอนยาย
ของสาร PAHs สส งแวดลอมโดยการเปรยบเทยบ
องคประกอบและความเขมขนของการพบสาร PAHs ใน
ตวอยางประเภทตางๆ จากองคประกอบพบวาสาร PAHs
มแหลงทมาจากฝนละอองทมาจากยางรถยนตทสกกรอน
และสะสมอยบนถนน และเขมาทเกดจากการเผาไหมของ
เครองยนตประเภทดเซลรวมทงการปนเปอนของนำมน
หลอลนเปนหลก จากผลการศกษาฝนจากนำฝนทชะถนน
(runoff) พบวามองคประกอบทเหมอนกนสำหรบฝนจาก
ถนนและฝนจากนำฝน นอกจากนนความเขมขนทพบม
ปรมาณทสามารถอนมานไดวาสาร PAHs ทฟงกระจายใน
บรรยากาศและตกสะสมบนผวถนนนนสามารถถกพดพา
โดยนำฝนและไหลลงสแหลงนำ เชน คลองในบรเวณ
กรงเทพมหานคร จากนนสาร PAHs จะถกพดพาสแหลง
นำอนๆ เชน แมนำ ทะเล
6. เอกสารอางอง Ruchaya Boonyatumanond., Gullaya Wattayakorn.,
Ayako Togo., Hideshige Takada. (2006)
Distribution and origin of polycyclic aromatic
hydrocarbons (PAHs) in riverine, estuarine,
and marine sediments in Thailand. Marine
Pollution Bulletin 52, 942-956
Ruchaya Boonyatumanond., Michio Murakami.,
Gullaya Wattayakorn., Ayako Togo., Hideshige
Takada. (2007) Source of polycylic aromatic
hydrocarbons (PAHs) in street dust in a
tropical Asian mega-city, Bangkok, Thailand.
Science of The total Environment, 384, 420-
432.
Ruchaya Boonyatumanond., Gullaya Wattayakorn.,
Atsuko Amano., Yoshio Inouchi., Hideshige
Takada. (2007) Reconstruction of pollution
history of organic contaminants in the upper
Gulf of Thailand by using sediment cores:
First report from Tropical Asia Core (TACO).
Marine Pollution Bulletin. 54, 554-565
Ruchaya Boonyatumanond., Michio Murakami.,
Hideshige Takada., Gullaya Wattayakorn
(2007). Sources and distribution of polycyclic
aromatic hydrocarbons (PAHs) in sediments,
Thailand. Japan Society for Environmental
Chemistry Conference, Japan, 21-25 June
2007
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
1
การเคลอนยายมลพษของสารกลมไฮโดรคารบอน
สแหลงนำธรรมชาต
Transportation of toxic substance of hydrocarbon
group to aquatic environment
Ruchaya Boonyatumanond., Sunitra Thongklieng.
(2007) Distribution of persistent organic
pollutants (POPs) in water and sediment from
aquatic environment, Thailand. LIPI-JSPS
International Seminar on coastal marine
science Yogyakarta, Indonesia, August 3-5,
2007
IARC (1983). International Agency for search in
Cancer. Monographs on the evaluation of the
carcinogenic risk of chemical to humans
polycycl ic aromatic compounds, Part I
chemical, environmental and environmental
data, Lyon, 32
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานนำ
• การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสมสำหรบฟารมสกรขนาดเลก Application of the appropriate wastewater treatment for small-sized pig farm • โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน บรเวณ นคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province • โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรองไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสด เหลอใชธรรมชาต Researchondevelopmentofanaerobic filter tankbyusingnatural wastemedia
5
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสมสำหรบฟารมสกรขนาดเลก Applicationof the appropriatewastewater treatment
forsmall-sizedpigfarm
สเทยบ ศรลาชย พนมพร วงษปาน และววรรธน คนาเอก Sutiab SRILACHAI, Panomporn WONGPAN and Viwat KUNA-EK
บทคดยอ สวนประกอบของนำเสยจากฟารมสกรมลกษณะเปนสารอนทรยคอนขางสง การบำบดนำเสยดงกลาวโดยการใชเพยง
ระบบถงกรองไรอากาศสามารถทจะลดความสกปรกในรปของบโอด และซโอดไดมากกวารอยละ 80 แตเนองจากคาความ
สกปรกเรมตนมคอนขางสงจงทำใหความสกปรกทเหลออยกยงมคาทคอนขางสงเชนกน การใชระบบบงประดษฐรวมกบถงกรอง
ไรอากาศสามารถทจะลดความสกปรกสวนทเหลอในรปของบโอด และซโอดใหเหลอตำกวามาตรฐานสำหรบฟารมสกร โดยใน
การทดสอบกบนำเสยจากฟารมสกรขนาด 5 ลกบาศกเมตรตอวน การใชถงกรองไรอากาศอยางเดยวสามารถลดความสกปรกใน
รปบโอด จาก 2,000-3,000 มลลกรมตอลตร เหลอประมาณ 200-400 มลลกรมตอลตร และสามารถทจะลดความสกปรกใน
รปซโอด จาก 2,000-4,000 มลลกรมตอลตร เหลอประมาณ 200-500 มลลกรมตอลตร เมอนำนำเสยมาบำบดตอดวยบง
ประดษฐทมระยะเวลาเกบกกประมาณ 5 วน สามารถลดความสกปรกในรปของบโอด ใหเหลอตำกวา 100 มลลกรมตอลตร
และซโอด ตำกวา 200 มลลกรมตอลตร โดยคามาตรฐานของนำเสยจากฟารมสกรขนาดเลกสำหรบบโอด และซโอด ตองไมเกน
100 และ 400 มลลกรมตอลตร ตามลำดบ อยางไรกตาม ขอทควรคำนงมากทสดเกยวกบการบำบดนำเสยจากฟารมสกรขนาด
เลกกคอความร ทกษะ และการดแลเอาใจใสตอระบบบำบดนำเสยของเจาของฟารมนนเอง
คำสำคญ: ระบบบำบดนำเสย ถงกรองไรอากาศ บงประดษฐ ฟารมสกรขนาดเลก
Abstract Wastewater from pig farms is composed majority of organic substances. Using Anaerobic Filter Tank
can decrease the BOD and COD more than 80 percent. Because of the pig farm wastewater has high organic
concentrations, the effluent should be further treated by constructed wetland. This experiment treated
wastewater from a pig farm about 5 m3/day and could decrease the BOD concentrations from 2,000-3,000
mg/L to 200-400 mg/L and could decrease the COD concentrations from 2,000-4000 mg/L to 200-500 mg/L.
The constructed wetland could decrease the BOD further to less than 100 mg/L and could decrease the COD
further to less than 200 mg/L. The effluent standards of wastewater from small-sized pig farms indicate that
BOD and COD concentrations must not exceed 100 and 400 mg/l, respectively. However, the owners of
small-sized pig farms should have the knowledge, skill and interests to operate the wastewater treatment
plants themselves.
Keyword: Wastewater treatment plant, Anaerobic filter tank, Constructed wetland, Small-sized pig farm
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
1. บทนำ ฟารมสกร ถอเปนแหลงกำเนดมลพษทสำคญ
อกแหลงหนงทกอใหเกดผลกระทบตอสภาพแวดลอม
อยางมาก โดยเฉพาะอยางยงนำเสยซงถอเปนปญหา
มลพษในอนดบตนๆ หรออาจจะเรยกไดวาเปนปญหาดาน
สงแวดลอมทสำคญอนดบแรกและมการกลาวถงมากทสด
ในขณะน ซงปจจบนไดมการประกาศใหการเลยงสกร
เปนแหลงกำเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนำเสย
ลงสแหลงนำสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ไดกำหนด
ใหการเลยงสกรประเภท ก หรอฟารมสกรขนาดใหญ และ
การเลยงสกรประเภท ข หรอฟารมขนาดกลาง จะตองถก
ควบคมการปลอยนำเสยลงสแหลงนำสาธารณะหรอออกส
สงแวดลอมนอกเขตทตง สวนการเลยงสกรประเภท ค หรอ
ฟารมขนาดเลกนน ในปจจบนนยงไมไดมมาตรการบงคบใช
มาตรการดงกลาว
จากมาตรการดงกลาว ไดสงผลใหฟารมสกรเกอบ
ทกแหงไดดำเนนการกอสราง ปรบปรง หรอแกไขระบบบำบด
นำเสยของตนเองเพอใหไดตามเกณฑมาตรฐานทกำหนด
รวมทงฟารมสกรขนาดเลกหลายแหงกไดมการกอสราง
ระบบบำบดนำเสยเพอบำบดนำเสยจากฟารมสกรของ
ตนเอง แตจากการตรวจสอบพบวาระบบบำบดนำเสยหลาย
แหงไมสามารถทจะบำบดนำเสยไดอยางมประสทธภาพ
ซงกมาจากหลายๆ สาเหต เชน การขาดความรหรอทกษะ
เกยวกบการดแลระบบบำบดนำเสยของเจาของฟารมเอง
ระบบทอหรอการไหลเวยนนำเสยของระบบไมเหมาะสม
ขนาดของระบบไมเพยงพอกบนำเสยทเกดขนจรง หรอ
แมแตชนดของระบบทเลอกใชบางครงกยงมจดดอยใน
บางแหง โดยระบบบำบดนำเสยทมการแนะนำสำหรบ
ฟารมสกรขนาดเลกกคอระบบถงกรองไรอากาศและอาจจะ
แนะนำใหบำบดตอดวยการใชบอผง
การใชระบบถงกรองไรอากาศสำหรบบำบดนำเสย
ทมองคประกอบหลกเปนสารอนทรยเชนนำเสยจากฟารม
สกรถอวามความเหมาะสม เพราะเปนการบำบดนำเสยดวย
วธการทางชววทยาทไมใชอากาศภายในถงกรองไรอากาศ
(Anaerobic Filter Tank) ทบรรจตวกรอง/ตวกลาง (Filter
Medias) สำหรบเปนทยดเกาะของแบคทเรยประเภทไมใช
อากาศ (Anaerobic Bacteria) โดยตวกลางทดนนควรจะ
เปนสารไมยอยสลาย เชน พลาสตกหรอพวซ มพนทหรอ
พนทผวสมผสมากๆ เพอใหแบคทเรยสามารถยดเกาะไดด
ซงเมอนำเสยไหลเขาสถงกรองผานตวกลางแลวจะทำให
เกดการสมผสกนระหวางสารอนทรยในนำเสยกบแบคทเรย
จะทำใหเกดการยอยสลายของของเสยเปนกาซมเทนและ
คารบอนไดออกไซด แบคทเรยบางสวนกจะเกดการยอย
สลายไปพรอมกบการสรางเซลลใหมสำหรบการบำบด
นำเสยในครงตอๆ ไปแตปญหาทพบคอระบบดงกลาว
ยงไมสามารถทจะบำบดนำเสยจากฟารมสกรไดเตมท
เนองจากคณสมบตของนำเสยทมาจากฟารมสกรเอง ซง
โดยทวไปแลวความสกปรกของนำเสยจากฟารมสกรในรป
ของบโอด และซโอดมคาสงถง 1,500-3,000 มลลกรม
ตอลตร และ 4,000-7,000 มลลกรมตอลตร ตามลำดบ
ทำใหนำเสยทผานการบำบดดวยระบบดงกลาวยงมคาความ
สกปรกในรปดงกลาวคอนขางสง ในขณะทบอผงทมการ
แนะนำใหใชเสรมกบการบำบดนำเสยจากถงกรองไรอากาศ
นน เปนการบำบดนำเสยรปแบบหนงทมกลไกการบำบด
นำเสยโดยอาศยหลกการตามธรรมชาต เชน การยอยสลาย
ของเสยโดยแบคทเรย การสงเคราะหแสงเพอใหเกดกาซ
คารบอนไดออกไซด หรอการหมกเพอใหเกดกาซมเทน
บงประดษฐ เปนระบบบำบดนำเสยอกแบบหนง
ทนยมใชเพอการบำบดนำเสยอยางแพรหลายในปจจบนน
โดยหลกการทำงานจะคลายคลงกบบอผง หากแตประสทธภาพ
การบำบดนำเสยจะดกวาเนองจากในบงประดษฐจะม
กลไกของการใชพชชนดตางๆ ชวยในการบำบดนำเสย และ
นอกจากนระยะเวลาในการเกบกกนำเสยของบงประดษฐ
ยงนอยกวาบอผงอกดวย ซงในการกอสรางบงประดษฐ
โดยทวไปจะนยมปลกตนกก และธปฤาษเปนหลก แตกยง
มพชชนดอนอกหลายชนดทกำลงไดรบความสนใจ เชน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
หญาแฝก หรอคลานำ เปนตน โดยเฉพาะคลานำนน จาก
คณสมบตทวไปทพบวาพชดงกลาวเปนพชทสามารถปลกได
ในนำทมความลกไดถงประมาณ 25–40 เซนตเมตร เปน
พชลมลกมอายหลายป เจรญเตบโตไดเรว และทสำคญ
คอขนในดนเหนยวทชมชนและมอนทรยวตถสง ซงเปน
คณลกษณะหนงของนำเสย โดยเฉพาะนำเสยจากฟารม
สกร นอกจากนตนคลานำยงสามารถใชประโยชนไดหลาย
อยางเชน การใชงานดานภมทศน (Landscape Used)
เนองจากดอกสวย ปลกประดบรมสระนำ หรอปลกใน
กระถางประดบตามอาคารได ชอดอกยงสามารถนำมาปก
แจกนไดนานหลายสปดาห พอดอกเหยวแหงแลวนำมาทำ
ดอกไมแหงได
ดงนน การศกษารปแบบการบำบดนำเสยท
เหมาะสมสำหรบฟารมสกรขนาดเลกโดยการใชระบบ
ถงกรองไรอากาศรวมกบบงประดษฐทมการปลกพชท
เหมาะสม รวมทงศกษาถงเทคนคหรอวธการดแลและบำรง
รกษาระบบทเหมาะสม และหากมการเผยแพรเพอใหเกด
การขยายผลอยางเปนรปธรรมแลว จะสามารถลดการปลอย
นำเสยจากแหลงดงกลาวไดอยางมประสทธภาพ
2. วธการศกษา
2.1 การสำรวจและคดเลอกพนท
ดำเนนการสำรวจฟารมสกรในพนทจงหวด
นครปฐมเพอคดเลอกสำหรบการทดสอบระบบ โดยเนน
ฟารมสกรขนาดเลก และเคยกอสรางระบบบำบดนำเสย
แลวการดำเนนงานไมไดผล ผลการสำรวจขอมลในเบองตน
กอนการดำเนนการคดเลอกสถานททจะดำเนนการปรบปรง
และทดสอบระบบบำบดนำเสยจากฟารมสกร โดยเฉพาะ
ฟารมสกรขนาดเลกนน พบวา ฟารมขนาดเลกสวนมากจะม
การกอสรางระบบบำบดนำเสยตามแบบทมการแนะนำมา
แลวกตาม แตกพบวาหลายแหงไมสามารถทจะบำบดนำเสย
ไดอยางมประสทธภาพ โดยจากการสำรวจพบวาปญหา
หลกๆ ทเกดขน 2 ดาน คอ ดานเทคนคและดานการจดการ
โดยดานเทคนคทพบจะประกอบไปดวย
• การกอสรางระบบไมเพยงพอกบนำเสย
ทเกดขนจรง ซงอาจจะเกดจากการคำนวณปรมาณนำเสย
ทไมถกตอง หรอการกอสรางอาจไมไดทำตามแบบทแนะนำ
ไว หรอบางครงเจาของฟารมอาจจะมการปกปดขอมล
บางสวน
• ระดบการไหลหรอความลาดเอยงของทอ
นำเสยของระบบหลายๆ แหงไมเหมาะสม เชน ระดบพน
ของตวอาคารของฟารมสกรมระดบทใกลเคยงหรอตำกวา
ทอนำเสยทจะเขาสระบบ ทำใหนำเสยไมสามารถเขาสระบบ
ไดอยางเตมท เกดการไหลยอนกลบ และเกดการอดตน
• ระบบทอสำหรบใหนำเสยไหลในระบบ
มขนาดเพยง 4 นว ในขณะทนำเสยจากฟารมสกรจะม
ลกษณะพเศษ คอ มความหนดมาก และเมอทงไวสกระยะ
หนงจะเกดการลอยตวและจบตวเหนยวและแขง ทำใหเกด
การอดตนในทอไดงายและเรว
สวนดานการจดการ ปญหาทพบจะเปน
ในเรองของการมสวนรวมของเจาของฟารมเปนหลก
โดยเฉพาะหลงจากการกอสรางระบบแลวเสรจ ไมมการ
แนะนำเจาของฟารมเกยวกบการดแลและบำรงรกษาระบบ
ใหมความเหมาะสมและมประสทธภาพเทาทควร เชน
ตองมการตกตะกอนออกจากบอแยกตะกอน อปกรณหรอ
เครองมอทเหมาะสม เปนตน
จากการสำรวจพบวาฟารมสกรแหงหนงในตำบล
ทากระชบ อำเภอนครชยศร จงหวดนครปฐม มความ
เหมาะสม โดยฟารมดงกลาวเปนฟารมสกรขนาดเลก
มนำเสยประมาณวนละ 5 ลกบาศกเมตร และเคยไดดำเนน
การกอสรางระบบบำบดนำเสยสำหรบฟารมสกรตามแบบท
มการแนะนำ แตกพบวาการบำบดนำเสยไมไดผล เนองจาก
วานำเสยทเกดจากการทำความสะอาดมลสกรไมสามารถท
จะไหลลงสระบบบำบดนำเสย โดยพนของฟารมสกรทลาง
นำเสยมระดบตำกวาทอระบายนำเสยทจะไหลเขาสระบบ
บำบดนำเสย และในการกอสรางระบบบำบดนำเสยนน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
พบวาใชทอพวซขนาด 4 นว ซงนาจะมขนาดเลกเกนไป
สำหรบระบบบำบดนำเสยของฟารมสกร เพราะในการ
ทำความสะอาดฟารมสกรนน นำเสยสวนมากจะมสวน
ประกอบของมลสกรเปนหลก เมอทำการลางแลวจะ
เกดการลอยตวและอดตนในทออยางรวดเรว โดยในการ
กอสรางระบบบำบดดงกลาว เปนการดำเนนงานใน
ลกษณะของการรบเหมาชวงของบรษทรบจางตอจาก
หนวยงานภาครฐ และจะทำการกอสรางหลายๆ แหง
พรอมกน ในระหวางทดำเนนการกอสรางกไมมการแนะนำ
เจาของฟารมวาทำอะไร มหลกการทำงานอยางไร เปนตน
และทสำคญคอเมอดำเนนการกอสรางแลวเสรจกจะไป
ดำเนนการกอสรางทใหมโดยไมมการแนะนำหรอใหความร
เกยวกบเทคนคหรอทกษะในการดแลและบำรงรกษาระบบ
เพอใหมการบำบดไดอยางมประสทธภาพแกเจาของฟารม
ดงนน เมอมการกอสรางแลวเสรจเจาของฟารมสวนมากจง
ไมสามารถทจะดแลระบบไดดวยตนเอง และจากการสำรวจ
ยงพบวาในพนทบรเวณใกลเคยงกมฟารมสกรทมการ
กอสรางระบบบำบดนำเสยในลกษณะดงกลาว แตการ
บำบดนำเสยกไมมประสทธภาพเหมอนกน โดยพบวานอก
จากปญหาทไดกลาวมาแลวยงมปญหาอนอกคอ ระดบนำ
ใตดนในบรเวณดงกลาวมระดบสง ทำใหนำเสยจากฟารม
สกรไมสามารถไหลออกภายนอกไดอยางเตมท
2.2 การปรบปรงและดแล บำรงรกษาระบบบำบด
นำเสย
จากสภาพปญหาทพบจงไดทำการแกไขปญหา
ตางๆ ซงในเบองตนไดดำเนนการในสวนของการมสวนรวม
ของเจาของฟารม โดยการชแจงโครงการกบเจาของฟารม
เพอรบฟงขอคดเหนและขอเสนอแนะตางๆ พบวาไดรบการ
ตอบรบเปนอยางด หลงจากนนจงทำการปรบปรงระบบอก
ครงโดยแกไขปญหาตางๆ ซงในการดำเนนการปรบปรง
ระบบบำบดนำเสยนอกจากจะทำการทดสอบการบำบด
นำเสยจากฟารมสกรดวยถงกรองไรอากาศแลว ยงทดสอบ
การบำบดนำเสยทผานจากถงกรองไรอากาศดวยบงประดษฐ
อยางงาย เพอเปรยบเทยบประสทธภาพและความเหมาะสม
ของการบำบดรวมกนทงสองแบบดวย ซงการดำเนนงาน
การปรบปรง และการดแลรกษาแตละระบบมขนตอนและ
วธการทสำคญ ดงน
ระบบถงกรองไรอากาศ การปรบปรงและกอสราง
แบบสำหรบการกอสรางจะคลายคลงกบแบบ
มาตรฐานระบบถงกรองไรอากาศสำหรบฟารมสกรของ
กรมปศสตว คอ เมอมนำเสยจากการทำความสะอาดฟารม
สกรจะเขาสถงแยกตะกอนเพอแยกตะกอนลอยและ
ภาพท 1 : มมมองจากดานบนของระบบถงกรองไรอากาศ ภาพท 2 : มมมองจากดานขางของระบบถงกรองไรอากาศ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
ตะกอนหนก จากนนจะเขาสถงเกรอะ และผานไปสถง
กรองไรอากาศทใสตวกลางเพอใหจลนทรยยดเกาะเพอยอย
สลายของเสย โดยทงบอเกรอะและถงกรองไรอากาศตอง
ปดฝาใหสนท ใชทอพวซขนาด 1 – 2 นว ทำเปนทอระบาย
อากาศ สวนทแตกตางจากแบบมาตรฐานกคอการเพมขนาด
ของทอพวซจาก 4 นวเปน 6 นว และเพมความลาดเอยง
ใหมากขนประมาณ 5:100 โดยในขนตอนการกอสราง
ระบบบำบดนำเสยสำหรบฟารมสกรขนาดเลก เพอใหได
ประสทธภาพในการบำบดมากทสด และสามารถทจะ
แกปญหาตางๆ ทเกดขนกบระบบทเคยไดมการกอสราง
มาแลวจำเปนตองมการคำนวณปรมาณนำเสยทเกดขนจรง
และขนาดของระบบใหเหมาะสม ซงการปรบปรงและ
กอสรางระบบบำบดนำเสยแบบถงกรองไรอากาศสำหรบ
ฟารมสกรขนาดเลกมขนตอนวธการ และขอควรระวงใน
การกอสราง ดงน
• จดเตรยมพนทสำหรบจดทำระบบฯ อาจจะ
เปนทเดม แตหากยงไมเคยทำระบบมากอน ควรหาสถานท
ทไมใชดนทเกดจากการฝงกลบใหม และควรมระดบทสง
กวาระดบนำใตดน แตหากเปนดนทเกดจากการฝงกลบและ
ระดบนำใตดนสง อาจจะตองเตรยมเครองมออนๆ ประกอบ
ในขนตอนของการขดหลมเพอเทพนและวางทอซเมนต เชน
เครองสบนำ เสาเขม เหลกแผนหรอแผนปนเพอปองกน
การพงทลายของดนรอบบอ เปนตน
• จดเตรยมวสดอปกรณตางๆ โดยหากมนำเสย
ทมากกวา 5 ลบม. แตไมเกน 10 ลบม. กยงถอวาเปนฟารม
สกรขนาดเลก ดงนนสามารถทจะใชรปแบบการบำบดโดย
ระบบถงกรองไรอากาศได แตตองเพมขนาดเปน 2 เทา
หรอเพมระบบบำบดอก 1 ชด
• ทำการขดหลมขนาดประมาณกวาง 5 เมตร
ยาว 10 เมตร และลกประมาณ 3 เมตร ในการขด
อาจจำเปนตองใชรถแบคโฮล และหากมนำไหลออกมา
และดนรอบบอไมอยตว อาจจำเปนตองทำเขอนกนโดยรอบ
และสบนำทง
• ทำการเทพนดานลางใหมความหนาประมาณ
10 – 20 เซนตเมตร เพอจะรองรบวงขอบซเมนต โดยจะ
ตองมการเสรมตะแกรงเหลกเพอความแนนหนาดวย
• ทำการวางวงขอบซเมนตโดยจะตองวางให
สนทและไดระดบ ซงในการวางอาจจะตองใชรถแบคโฮล
ชวยยก เนองจากทอมขนาดใหญและนำหนกมาก
• ยาขอบชองวางระหวางทอซเมนตใหสนท
เนองจากระบบดงกลาวนเปนระบบทไมใชอากาศ และ
นอกจากนเพอปองกนนำเสยจากระบบไหลออกภายนอก
โดยทยงไมไดบำบดและปองกนนำจากภายนอกเขาสระบบ
ซงอาจจะเพมปรมาณนำเสยโดยเปลาประโยชน
• เมอปนทยาขอบแหงสนทแลว กทำการเจาะร
ทอซเมนตเพอวางทอพวซสำหรบใหนำเสยไหลเวยนใน
ระบบ โดยในขนตอนนคอนขางจะมความสำคญ เนองจาก
หากวาการวางทอพวซไมไดระดบทเหมาะสม อาจจะทำให
นำเสยไมไหลเวยนและเกดการอดตน โดยขอควรคำนงกคอ
ระดบหรอความลาดเอยงของทอพวซจากจดกำเนดนำเสย
ไปยงปลายทางและในแตละชวงตองไมนอยกวา 1:100
และในทนแนะนำใหใชทอพวซขนาด 6 นว แทนจากแบบ
เดมทใชขนาด 4 นวททำใหเกดการอดตนไดงาย โดยอาจจะ
ใชทอพวซชนดบางหรอชนดทใชกบนำเสยกได เพราะม
ราคาทถกกวา
• นำตวกลางหรอ media ใสลงในถงกรองไร
อากาศทง 4 บอ เพอใหเปนทยดเกาะสำหรบจลนทรยใน
การยอยของเสยทเหลอจากถงเกรอะ โดยใสบอละประมาณ
1 ลกบาศกเมตร (ประมาณ 3,600 อน)
การดแลและบำรงรกษา
หล งจากท ไดดำเนนการปรบปร งแลว เสรจ
กอนและระหวางเดนระบบบำบดนำเสย ตองมการตรวจ
สอบและดแลระบบใหมความเหมาะสมเพอใหการบำบด
มประสทธภาพมากทสด โดยสงสำคญทจะตองปฏบต
มดงน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
0
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
ภาพท 3 ขนตอนการปรบปรงและดแลระบบถงกรองไร อากาศ
• สำรวจและปรบระดบการไหลของนำภายใน
ตวอาคารโดยทำทอหรอระบบรวบรวมนำเสยจากฟารมสกร
ทจะลงสระบบบำบดนำเสยแยกออกจากรางระบายนำฝน
โดยรางระบายนำเสยควรอยภายในหลงคาโรงเรอนเพอ
ปองกนการผสมกบนำฝนและนำนำเสยสบอแยกตะกอน
สวนรางระบายนำฝนอาจจะระบายสภายนอกโดยตรงหรอ
ระบายลงสพนทวางทวไปกได
• ตรวจสอบสภาพโดยทวไปของถงตางๆ ของ
ระบบใหละเอยดถถวนกอน เชน มการรวซมของนำจาก
ภายนอกเขาสระบบหรอไม มการอดตนของทอพวซหรอไม
เปนตน
• เรมเดนระบบโดยการลางทำความสะอาด
ฟารมตามปกตและสงเกตดวาการไหลของนำลงสบอแยก
ตะกอนไดสะดวกหรอไม โดยในครงแรกนน นำจากการลาง
ทำความสะอาดจะมปรมาตรทพอดกบกบบอแยกตะกอน
ซงตะกอนหนกเชนมลสกรกจะตกลงสกนบอ สวนบรเวณ
ผวดานบน เมอทงไวประมาณ 1 ชวโมงจะเกดเปนไขหรอ
ตะกอนลอยบรเวณผวดานบน ซงถาทงไวนานจะเกดการ
แขงตวมากขน และอาจจะเกดการอดตนในระบบได
• ตกตะกอนบร เวณผวด านบนออกอย าง
สมำเสมอ โดยเครองมอตกทคอนขางจะไดผลกคอใช
ลกษณะทเปนตาขายซงมรระบายขนาดเลก โดยจะทำการ
ตกออกเฉพาะตะกอนลอยเทานน สวนทเปนนำเสยจะไหล
ลงสบอเกรอะ เพอเขาไปบำบดในระบบตอไป
• หมนตรวจสอบและบำรงรกษาระบบใหม
ประสทธภาพอยเสมอ เชน ในบอแยกตะกอนนอกจากจะ
ตองตกตะกอนลอยออกทกวนแลว จะตองมการตรวจสอบ
ตะกอนหนกซงสวนมากจะเปนมลตะกอนทอยดานลางเปน
ประจำดวย โดยเฉพาะอยางยงฟารมทไมมการกวาดมลสกร
ออกกอนการฉดลางนนจะทำใหเกดการสะสมของตะกอน
หนกเรวมาก ซงเมอมปรมาณทคอนขางมาก เชน มากกวา
1 ลบม. หรอสงกวาทอซเมนตทอนท 2 จากดานลางกควร
ตองตกหรอสบออก
• ตะกอนหนกหรอตะกอนท จมลงส กนถ ง
ทงในบอแยกตะกอนและถงเกรอะนน สามารถทจะนำมาใช
ประโยชนไดอก เชน นำไปทำเปนปยสำหรบปลกพชได
โดยกอนทจะนำไปใชประโยชน จำเปนอยางยงทควรจะ
ตากใหแหงกอน ซงสามารถทำไดโดยการจดสรางลาน
ทรายตากตะกอน (Sand Bed) เพราะนอกจากจะสามารถ
ชวยใหตะกอนแหงเรวแลวยงปองกนการแพรกระจาย
สภายนอกดวย โดยอาจจะมการวางตะแกรงหรอตาขายไว
บนทรายอกชนเพอความสะดวกสำหรบตกตะกอนหลงจาก
แหงแลว
บงประดษฐ
เปนระบบทจดทำขนมาใหมเพอ
ทดสอบประสทธภาพ การบำบดนำเสยท
ผานการบำบดดวยถงกรองไรอากาศแลว
โดยการจดทำระบบบงประดษฐ ในการ
ทดสอบนน เปนการจดทำระบบบงประดษฐ
เพอทดสอบการบำบดนำเสยประมาณ วนละ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
1
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
ภาพท 4 การดแลควรมการตดแตงกงคลานำเสมอ
1 ลกบาศกเมตร ซงมขนตอนการจดทำและดแลบำรงรกษา
ดงน
• ทำการขดบอดนบรเวณใกลเคยงถงกรองไร
อากาศ โดยบอดนททำการขดตองสามารถทจะเกบกกนำ
เสยเพอการบำบดประมาณ 5 วน
• ทำการปลกพชชนดตางๆ ในบงประดษฐ โดย
ในเบองตนทำการปลกพช 4 ชนด คอ ตนกก ธปฤาษ
คลานำ และหญาแฝก
พชททำการปลกในบงประดษฐเมอเรมดำเนน
โครงการประกอบไปดวยตนกก ธปฤาษ คลานำ และ
หญาแฝกททำการปลกไวบนแผนโฟม แตเมอระยะเวลา
ผานไปประมาณ 2 สปดาห พบวาพชชนดตางๆ ยงไมมการ
เจรญเตบโตเทาใดนก แตหลงจากนนพบวาคลานำคอพช
ทเจรญเตบโตไดดทสด รองลงมาคอหญาแฝก สวนตนกก
และธปฤาษ พบวามการเจรญเตบโตไดชามาก ดงนน
จงทำการปลกคลานำแทนพชอนๆ ซงเมอระยะเวลาผานไป
ประมาณ 2 เดอน พบวาคลานำเจรญเตบโตไดอยางด
ในการดแลระบบตองพยายามตดตนแกและตายแลวออก
ไปทง รวมทงอยาใหมการขนหนาแนนเกนไปเพราะจะทำให
เสยพนทรองรบนำเสย โดยคลานำยงเปนพชทสามารถทจะ
นำไปใชประโยชนไดหลายสวนโดยเฉพาะใบและดอกท
ขณะนนยมนำไปจดเปนชอดอกไมตามสถานทตางๆ และ
หากตนมจำนวนมาก สามารถทจะขยายพนธเพอนำไป
จำหนายไดอกดวย
3. ผลการศกษาและวจารณ
จากการดำเนนการปรบปรงระบบบำบดนำเสย
เดมทไมสามารถทจะบำบดนำเสยไดอยางมประสทธภาพ
โดยการแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน เชน มการคำนวณ
ปรมาณนำทเกดขนจรงในแตละวนตามวธการทไดนำเสนอ
มาแลว มการปรบเปลยนขนาดของทอไหลเวยนนำในระบบ
ถงกรองไรอากาศจากขนาด 4 นวเปน 6 นว รวมทงการ
ปรบในเรองของความลาดเอยงของระบบในแตละจดเพอให
นำเสยสามารถทจะไหลไดสะดวกและไมเกดการอดตน
และทสำคญทสดกคอในทกขนตอนของการปรบปรงและ
ดแลระบบ ไดใหเจาของฟารมเขามามสวนรวมและเสนอ
ความคดเหนไดในทกขนตอน เชน การคำนวณปรมาณนำท
เกดขนจรงในแตละวน วธการและอปกรณทจะใชในการตก
ตะกอนลอยหรอดดตะกอนทกนบอ รวมทงการสงเกต
ลกษณะของนำเสยในแตละวน และในการปรบปรงเพมเตม
บงประดษฐตอจากถงกรองไรอากาศ เจาของฟารมกม
สวนรวมในการคดเลอกชนดของพชทจะใชปลก เปนตน
ซงผลจากการทดสอบและตดตามผลการบำบดนำเสยของ
ระบบดงกลาวพบวาการไหลเวยนของนำเสยในระบบถงกรอง
ไรอากาศไมเกดการอดตนเหมอนเดมแตอยางใด เจาของ
ฟารมมความสามารถในการดแลและบำรงรกษาระบบเปน
อยางด เชน มการตกตะกอนลอยทเกดขนในบอแยกตะกอน
เปนประจำ ใหความสนใจในการดแลความสะอาดของ
ฟารมและระบบบำบด
จากการทดสอบเดนระบบตามรปแบบททำการ
ปรบปรงและทำการวเคราะหคณภาพนำในแตละจดของ
ระบบ โดยเนนการวเคราะหความสกปรกในรปของซโอด
และบโอดเปนหลก พบวา นำเสยจากฟารมสกรทลงสบอ
แยกตะกอนจะมคาความสกปรกในรปดงกลาวประมาณ
2,000-4,000 มลลกรมตอลตร เมอผานบอเกรอะจะ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
2
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
ตารางแสดงปรมาณความเขมขนของคาตางๆ ในแตละจดของระบบบำบด
จดเกบตวอยาง บโอด(มก./ล) ซโอด(มก./ล) ไนโตรเจนในรปทเคเอน(มก./ล)
กอนเขาระบบ 2000 - 3000 2000 - 4000 300 - 500
ถงเกรอะ 500 - 700 500 - 1000 200 - 400
ถงกรองไรอากาศ 200 - 400 200 - 500 150 - 300
ออกจากระบบ นอยกวา 100 นอยกวา 200 นอยกวา 200
ลำรางสาธารณะ นอยกวา 40 นอยกวา 80 นอยกวา 10
คาทวไป 1500 - 3000 4000 - 7000 400 - 800
เกณฑมาตรฐาน 100 400 200
สามารถลดความสกปรกใหเหลอประมาณ 500-1,000
มลลกรมตอลตร และเมอผานถงกรองไรอากาศจะสามารถ
ลดความสกปรกใหเหลอประมาณ 200-500 มลลกรม
ตอลตร โดยแตละครงคาความสกปรกในรปซโอดจะมคา
สงกวาบโอดประมาณ 1.0-1.5 เทา
นำเสยทผานการบำบดดวยถงกรองไรอากาศแลว
เมอผานการบำบดตอดวยบอผงจะสามารถลดคาความ
สกปรกลงไดอกเลกนอย คอคาซโอดจะลดเหลอประมาณ
200-400 มลลกรมตอลตรและคาบโอดเหลอประมาณ
150-200 มลลกรมตอลตร แตหากนำนำเสยทผานการ
บำบดดวยถงกรองไรอากาศแลวมาบำบดดวยบงประดษฐ
จะสามารถลดคาความสกปรกในรปซโอดและบโอดใหเหลอ
ตำกวา 200 และ 100 มลลกรมตอลตรตามลำดบ โดย
ประกาศกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม
เรอง กำหนดมาตรฐานควบคมการระบายนำทงจากแหลง
กำเนดมลพษประเภทการเลยงสกร กำหนดมาตรฐานของ
คาซโอดและบโอดไมเกน 400 และ 100 มลลกรมตอลตร
ตามลำดบ สวนคาความสกปรกในรปของไนโตรเจนในรป
ทเคเอน มคาทคอนขางตำทงกอนและหลงการบำบด
ดงตาราง
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ
จากผลสำรวจพนทและปรบปรงระบบบำบดนำเสย
จากฟารมสกรขนาดเลกโดยการใชระบบบงประดษฐชวย
บำบดนำเสยทผานการบำบดดวยถงกรองไรอากาศแลว
สามารถทจะสรปผลและขอเสนอแนะดงน
• ระบบบำบดนำเสยสำหรบฟารมสกรขนาด
เลกหลายแหงไมสามารถทจะบำบดนำเสยไดเนองจากเกด
การอดตนภายในทอซงมสาเหตมาจากขนาดของทอไม
เหมาะสมกบคณลกษณะของนำเสยจากฟารมสกรรวมทง
การขาดทกษะในการดแลและบำรงรกษาระบบทเหมาะสม
• การเพมขนาดของทอไหลเวยนนำเสยใน
ระบบถงกรองไรอากาศเปน 6 นว สามารถทจะลดปญหา
การอดตนของตะกอนลอยหรอฝาในระบบได โดยตองให
เจาของฟารมมสวนรวมในการดำเนนงานทกขนตอน และ
ตองมการแนะนำวธการดแลและบำรงรกษาระบบทเหมาะ
สมใหเจาของฟารมดวย
คณภาพนำทผานการบำบดดวยระบบถงกรองไร
อากาศ สามารถทจะลดความสกปรกของสารอนทรยในรป
ของบโอด และซโอด ไดมากกวารอยละ 80
เมอนำนำเสยทผานการบำบดดวยถงกรองไร
อากาศแลวมาบำบดตอดวยบงประดษฐ สามารถทจะบำบด
นำเสยใหไดตำกวาคามาตรฐาน
ผลจากการศกษาดงกลาว สามารถทจะนำระบบ
บำบดนำเสยดงกลาวนไปใชเปนตนแบบสำหรบการบำบด
นำเสยจากฟารมสกรขนาดเลกไดเปนอยางด โดยประเดน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
3
การประยกตใชระบบบำบดนำเสยทเหมาะสม
สำหรบฟารมสกรขนาดเลก
Application of the appropriate wastewater
treatment for small-sized pig farm
หลกทควรจะตองคำนงถงกคอในขนตอนของการกอสราง
และเรมเดนระบบ ตองใหเจาของฟารมมสวนรวมทก
ขนตอนเพอใหเจาของฟารมมความรและใหความสำคญใน
การดแลและบำรงรกษาระบบบำบดทจะสราง เนองจาก
ฟารมดงกลาวเปนฟารมขนาดเลก และสวนมากเจาของ
ฟารมจะเปนบคคลทจะตองดแลระบบบำบดดวยตนเอง
5. กตตกรรมประกาศ
คณะผศกษาโครงการประยกตใชระบบบำบดนำ
เสยท เหมาะสมสำหรบฟารมสกรขนาดเลก โดยศนย
วจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพ
สงแวดลอม ใครขอขอบคณเจาหนาทและหนวยงานตางๆ
ในพนททไดใหความรวมมอในการศกษาครงนทกขนตอน
ซงประกอบดวยสำนกงานสงแวดลอมภาคท 5 นครปฐม
สำนกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด
นครปฐม องคการบรหารสวนตำบลทากระชบ ผนำชมชน
ตางๆ และทขาดไมไดกคอเกษตรกรทเลยงสกรทไดให
ขอมลตางๆ และใหความอนเคราะหในการเขารวมโครงการ
เพอปรบปรงและทดสอบระบบตลอดระยะเวลาการศกษา
ทสามารถสำเรจลลวงดวยดเสมอมา
6. เอกสารอางอง กรมควบคมมลพษ. 2546. คมอการเลอกใช การดแลและ
บำรงรกษาระบบบำบดนำเสยฟารมสกรตาม
แบบมาตรฐานกรมปศสตว. กรมควบคมมลพษ,
กรงเทพฯ .
กรมควบคมมลพษ. 2550. โครงการพฒนาแนวทางดาน
เทคนคและสาธตระบบบำบดแบบบงประดษฐ.
คมอระบบบำบดแบบบงประดษฐ. [ออนไลน]. เขาถง
ไดจาก : www.pcd.go.th/public/publication/
print_pol.cfm?task=constructed. สบคนเมอ
12 พฤศจกายน 2550.
กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. 2548. คมอการจดการนำ
เสยชมชน. พมพครงท 3. โรงพมพมหาวทยาลย
ธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2548.
ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม เรอง กำหนดใหการเลยงสกรเปน
แหล งกำ เนดมลพษท จะตองถ กควบคมการ
ปลอย นำเสยลงสแหลงนำสาธารณะหรอออกส
สงแวดลอม. ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม
122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548.
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม,
กรงเทพฯ.
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2548.
ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม เรองกำหนดมาตรฐานควบคมการ
ระบายนำท งจากแหลงกำเนดมลพษประเภท
การเลยงสกร. ประกาศ ในราชกจจานเบกษา เลม
122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548.
กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม,
กรงเทพฯ.
มหาวทยาลยเกษตรศาสตร . 2550. คลานำชอต ง
ชอครามนำ . ฐานขอมลพรรณไมท ใช ในงาน
ภมสถาปตยกรรม. [ออนไลน ] . เขาถงไดจาก:
h t tp : / /agkc . l i b . ku .ac . th /phan twebs i te /
webpage/WaterPlants/คลานำชอตง ชอคราม
นำ.html สบคนเมอ 12 พฤศจกายน 2550.
5
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรย ระเหยงายในนำใตดนบรเวณนคมอตสาหกรรม ภาคเหนอจงหวดลำพน Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwaterat Northern Region Industrial Estates (NRIE) Area,Lamphunprovince
แฟรดาซ มาเหลม, พรพงษ สนทรเดชะ, สหนาถ ชาญณรงค, ออนจนทร โคตรพงษ Fairda Malem, Peerapong Soonthondecha, Srihanart Channarong, Aonjan Kotrpong
บทคดยอ การปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดนถกพบในบอนำใตดนของชาวบานทอาศยอยใกลกบนคม
อตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดลำพน ซงสารประกอบอนทรยระเหยงายทพบไดแก 1,1-dichloroethylene, trans-1,2-
dichloroethylene, cis-1,2-dichloroethylene, benzene, trichloroethylene, toluene โดยพบปรมาณการปนเปอนของสาร
1,1-dichloroethylene และ cis-1,2-dichlororhtylene มคาสงกวาคาทกำหนดไวในมาตรฐานคณภาพนำใตดน
จดมงหมายของโครงการนเพอศกษาลกษณะการแพรกระจายของสารปนเปอน และบงชพนททนาจะเปนแหลงกำเนด
ของการปนเปอน การดำเนนงานโครงการจงรวมถงการศกษาลกษณะทางธรณวทยา ธรณวทยาโครงสราง อทกธรณวทยา
ควบคกบคณสมบตทางเคมของนำใตดน จากการสำรวจพนทพบวามลกษณะทางธรณวทยาและธรณวทยาโครงสรางทคอนขาง
ซบซอน ซงจากพนผวถงความลกทไมเกน 80 เมตร ประกอบดวยชนหนอมนำ 3 ชนทความลกประมาณ 10, 15-20, และ
65-70 เมตร ซงคาสมประสทธการซมผานแตละชนหนอมนำมคาอยระหวาง 4x10-5 ถง 5x10-1 เมตร/วน, 8x10-5 ถง 2x10-2
เมตร/วน และ 8 x 10-2 ถง 22.5 เมตร/วน ตามลำดบ ความลาดชนของพนทผวลาดจากทางดานทศตะวนออก ไปทางทศ
ตะวนตกโดยลงสแมนำกวงเชนเดยวกบทศทางการไหลของนำใตดน
แบบจำลองสาธตการแพรกระจายของสารประกอบอนทรยระเหยงายแสดงการแพรกระจายของสารปนเปอน
(Contamination Plume) จากแหลงกำเนดทกำหนดภายในพนทนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ พบวามการแพรกระจายออกจาก
จดศนยกลางโดย Plume มทศทางจากทศตะวนออกไปทศตะวนตก และจากการสำรวจพนทพบการปนเปอนสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในบอนำใตดนของชาวบานมความกระจดกระจายทวในพนทศกษา ซงบงชวาแหลงกำเนดการปนเปอนไมได
มเพยงจดเดยวในพนทนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ และอาจมแหลงกำเนดนอกพนทนคมฯ ดวย
คำสำคญ: การปนเปอน สารประกอบอนทรยระเหยงาย นำใตดน นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ แบบจำลองคณตศาสตร
Abstract
Volatile organic compounds (VOCs) have been found in groundwater in domestic wells near the
Northern Region Industrial Estates (NRIE). The VOC contaminants found are 1,1-dichloroethylene, trans-1,2-
dichloroethylene, cis-1,2-dichloroethylene, benzene, trichloroethylene, and toluene. The concentrations of 1,1-
dichloroethylene and cis-1,2-dichloroethylene exceeded the regulated groundwater standard.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
6
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
The purpose of this project was to determine contaminant distribution and to delineate possible
source areas. Integrated studies of geologic settings, hydrogeology, and groundwater chemistry were
conducted. Field investigations found a complex geologic settings. In general, three aquifers were present
down to 80 meters below ground surface at approximately 10, 15-20, and 65-70 meters. Hydraulic
conductivities of each aquifer are 4x10-5 to 5x10-1 m/d, 8x10-5 to 2x10-2 m/d, and 8x10-2 to 22.5 m/d,
respectively. The site’s topography generally slopes east to west to the Kuang River. Groundwater flows also east
to west to the Kuang river.
The groundwater flow and contamination transport models derived from field investigations defines an
east-west oblong contamination plume emanating from a defined point source located within the NRIE. Field
investigation also found VOC contamination in scattered monitoring wells throughout the site. The transport
model shows that there is possibly more than one source for the VOC contamination.
Keyword: contamination, volatile organic compounds, groundwater, Northern Region Industrial Estate
groundwater flow and contaminant transport model.
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
1. บทนำ จ าก ร าย ง านกา รศ กษ าก า รปน เป อ นขอ ง
สารประกอบอนทรยระเหยงายในดนและนำใตดนในพนท
นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดลำพน ในป 2544
ภายใตความรวมมอโครงการ Green Aid Plan (GAP)
โดยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม กรมสงเสรม
คณภาพส งแวดลอมและการนคมอตสาหกรรมแหง
ประเทศไทยรวมกบกระทรวงการคาและอตสาหกรรม
ประเทศญปน (MITI) ซงทำการตรวจวดสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในดนตามความลก และในตวอยางนำ
จากบอสงเกตการณในพนทนคมอตสาหกรรม ซงตรวจพบ
สารประกอบอนทรยระเหยงายชนด Trichloroethylene
(TCE) และ cis-1,2 dichloroethylene (DCE) ในดนใน
ปรมาณทสง และตรวจพบสารชนดเดยวกนในนำใตดน
ในปรมาณทสงเกนคามาตรฐานนำใตดนทคณะกรรมการ
สงแวดลอมแหงชาตไดกำหนดไวหลายเทา (มศกดและ
คณะ 2544) ผลศกษาในครงนนสงผลใหเกดสมมตฐานวา
พนทในนคมอตสาหกรรมภาคเหนออาจเปนแหลงการ
ปนเปอนสารประกอบอนทรยระเหยงายในดนและนำใตดน
แหลงหนงและอาจสงผลตอการแพรกระจายสารปนเปอนน
ไปยงพนทโดยรอบ
ทงนสาร TCE, และ cis-1,2 DCE เปนสาร
อนทรยระเหยทมคณสมบตของความหนาแนนมากกวานำ
(Dense-Non Aqueous Phase Liquid : DNAPL) และ
ละลายนำไดนอย ดงนนเมอมการตรวจพบสารดงกลาวใน
ปรมาณทสงในนำใตดน จงเปนขอบงชวาสารดงกลาวไหล
ลงสชนนำใตดน และอาจกองรวมอยทดานลางของชนนำ
เรยกวา DNAPL pool เนองจากหนกกวานำและเนองจาก
สารเหลานมความสามารถในการละลายไดนอย จงทำใหใช
เวลานานในการทสารเหลานใน DNAPL pool จะละลาย
นำและไหลปนไปกบนำใตดน จงทำใหเกดการปนเปอนเปน
เวลานาน (Kerr, 1992) และสารทงสองชนดเปนสารท
ภาพท 1 ขอบเขตพนทศกษา
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
สงผลตอสขภาพ เพราะถกระบวาเปนสารกอมะเรง (Bogen
and Gold, 1997) ดงนนหากการปนเปอนของสารประกอบ
อนทรยระเหยงายในนำใตดนไดแพรกระจายออกนอกพนท
นคมอตสาหกรรมภาคเหนอไปสชมชนโดยรอบ และประชาชน
ในพนทใชนำใตดนในการอปโภคและบรโภคนำทมการปนเปอน
สารเหลานอยางตอเนอง จะสงผลตอสขภาพของประชาชน
โครงการศกษาผลกระทบจากการปนเปอนของ
สารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน บรเวณนคม
อตสาหกรรมภาคเหนอ จงหวดลำพน นจงมวตถประสงค
ในการศกษาเพอประเมนสถานภาพการปนเปอนของ
สารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดนบรเวณพนทรอบ
นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ และบงชปจจยทมผลตอการ
แพรกระจายของการปนเปอนในนำใตดน เพอใชเปนขอมล
ในการวางแผนบำบดฟนฟและปองกนการปนเปอนของ
สารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดนบรเวณนคม
อตสาหกรรมภาคเหนอ และพนทโดยรอบตอไป
พนทศกษามขนาด 7x7 ตารางกโลเมตร (ภาพท 1)
มแมนำกวงไหลผานพนทศกษา โดยมพกด UTM ในแนว
ทศเหนอ-ใตจาก 2050000 ถง 2057000 และในแนว
ทศตะวนออก-ตะวนตก จาก 500000 ถง 507000 โดย
นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ จ.ลำพน อยทางทศตะวนออก
เฉยงเหนอของพนทศกษา
ลกษณะภมประเทศโดยทวไปของจงหวดลำพน
เปนทราบหบเขาและพนทภเขา โดยตวเมองลำพนมระดบ
ความสงประมาณ 290 เมตร จากระดบนำทะเลปานกลาง
2. วธการศกษา วธการศกษาครอบคลมการจดทำแผนทฐานใน
รายละเอยดโดยแสดงเสนชนความสงของพนทศกษาใน
ระดบเซนตเมตร ศกษาลกษณะทางธรณวทยา ธรณวทยา
โครงสราง ลกษณะทางอทกธรณวทยา สถานการณปนเปอน
ของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน และทศทาง
การไหลของนำใตดนและการแพรกระจายของสารปนเปอน
ในการทำแผนทฐานของพนทศกษาใชขอมลสารสนเทศทาง
ภมศาสตรของกรมโยธาธการและผงเมองและการสำรวจหา
คาระยะและคาระดบในภาคสนามเพอบอกตำแหนงและ
ความสงทแมนยำของจดสงเกตการณ ซงใชเปนขอมล
เบองตนสำหรบการศกษาชนโครงสรางธรณและการศกษา
ทศทางการไหลของนำใตดนซงตองใชระดบนำเทยบกบ
ความสงของระดบนำทะเลปานกลาง
การศกษาลกษณะทางธรณวทยาของชนตะกอน
โดยใชเทคนคทางธรณฟสกส (Geophysics) และการ
ขดเจาะและการหยงหลม (Borehole Logging) ทำให
ทราบถงความตอเนองของชนตะกอนและชนหนอมนำ
โดยความแตกตางของชนตะกอนสามารถบอกไดโดยการ
วดคาความตานทานไฟฟาจำเพาะ (Resistivity) และใช
Geophysical Logging Instrument ชนด Electric
logging ในการสำรวจธรณฟสกสเพอกำหนดตำแหนงและ
ความหนาของชนหนอมนำ สวนการเจาะสำรวจและการ
สรางบอสงเกตการณนอกจากจะชวยใหไดขอมลทนำมาใช
อธบายลกษณะทางกายภาพของชนตะกอนทควบคมการ
ไหลของนำใตดนแลว ยงใชเปนบอสบทดสอบและบอ
สงเกตการณเพอใชทดสอบคณสมบตทางชลศาสตรของ
ชนหนอมนำ และใชในการวดระดบนำของชนนำใตดนใน
การศกษาทศทางการไหลของนำใตดนอกดวย นอกจากนยง
ไดดำเนนการเกบตวอยางนำจากบอดงกลาวเพอวเคราะห
คณสมบตทางเคม ในโครงการนใชการขดเจาะ 3 วธ คอใช
เครองจกร (Rotary Drilling) เครองมอเกบตวอยางดน
อยางตอเนอง (Geoprobe model 54 DT) ดวยเทคนค
Direct push และการขดเจาะชนดนแบบมอหมน (auger)
โดยใชแรงงานคน สำหรบการตรวจวดคาสมประสทธการ
ซมนำ (Hydraulic Conductivity) ใชวธ Slug Test และ
การสบทดสอบ (Pump test) ในการศกษาคณสมบตทาง
เคมของนำใตดนจากบอสงเกตการณจำนวน 59 บอ 2 ครง
ในเดอนมถนายน และธนวาคม 2548 ซงสารอนทรย
ระเหยทวเคราะหในการวจยครงนมจำนวน 12 ชนด ไดแก
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
ภาพท 2 Fence Diagram แสดงการวางตวของชนดนระดบตน
cis-1,2-dichloroethylene, tran-1,2-dichloroethylene,
benzene, trichloroethylene, toluene, tetrachlo-
roethylene, xylene, styrene, ethylbenzene, 1,1-
dichloroethylene, 1,1,1-trichloroethane และ 1,1,2-
trichloroethane โดยการวเคราะหไดดดแปลงจากวธ
USEPA Method 502.2 Revision 2 (1995) เกยวกบ
การว เคราะห Volat i le Organic Compounds in
Water by Purge and Trap Capillary Column Gas
Chromatography with Photoionizat ion and
Electrolytic Conductivity Detector in Series (Munch,
1995)
ในการศกษาคร งน ไดจดทำแบบจำลองทาง
คณตศาสตร MODFLOW2000 (Harbaugh et al., 2000)
เพอศกษาทศทางการไหลของนำใตดน และแบบจำลอง
RT3D (Clement, 1997) สำหรบทำนายแนวโนมการแพร
กระจายของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
3. ผลการศกษาและวจารณ ความลาดชนของพนทศกษาลาดเทจากทางดาน
ทศตะวนออกไปทางทศตะวนตกและลาดเทลงสแมนำกวง
จากการศกษาลกษณะทางธรณวทยาของพนทพบวาใน
ระดบความลกไมเกน 80 เมตร สามารถแบงชนหนอมนำได
สามชน โดยชนแรกเปนชนทรายอยทระดบความลกเฉลย
ประมาณ 10 เมตร ชนทสองเปนชนทรายปนกรวดอยท
ระดบความลกเฉลยประมาณ 15-20 เมตร และชนทสาม
เปนชนทรายปนกรวดอยทระดบความลกเฉลยประมาณ
65-70 เมตร ซงชนหนอมนำทงสามชนมความลาดเทจาก
ทศตะวนออกสทศตะวนตก โดยลกษณะโครงสรางการเรยง
ตวของตะกอนของดนและกรวดทรายทคละกนและไม
ตอเนองแผขยายเปนบรเวณกวาง การเรยงตวของชนดน
พบวาชนหนอมนำ ในระดบความลกประมาณ 10 เมตร
และระดบความลกประมาณ 20-30 เมตร มความหนาไม
สมำเสมอ ในบางพนทชนหนอมนำทงสองจะอยตดกน
และในบางพนทกไมพบวามชนกรวด - ทรายหรอชนหน
อมนำนเลย นอกจากนยงพบการวางตวทคอนขางซบซอน
มากขน เชนการวางตวในแนวเอยงและมการลบเลกหายไป
(pinch out) ของชนหนอมนำ (ภาพท 2) แสดงใหเหน
ความซบซอนของของชนหนอมนำในพนทศกษา
คาสมประสทธการซมผาน (Hydraulic Conductivity)
ทไดจากการสำรวจทงโดยวธการสบทดสอบ (Pump test)
และวธ Slug Test พบวาคาสมประสทธการซมผาน
ของชนหนอมนำในบอทความลกประมาณ 10 เมตร
มคาอยระหวาง 4x10-5 ถง 5x10-1 เมตร/วน และคา
สมประสทธการซมผานของชนหนอมนำในบอทมความลก
ประมาณ 15-20 เมตร มคาอยระหวาง 8x10-5 ถง 2x10-2
เมตร/วน และทระดบความลกเฉลยประมาณ 65-70 เมตร
มคาอยระหวาง 0.08 ถง 22.5 เมตร/วน ทงนผลการศกษา
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
100
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
ภาพท 4 Contour Lines ของระดบนำใตดน (กรณใชนำนอย)
คาสมประสทธการซมผานถกนำไปใชเปนขอมลสำหรบการ
จดทำแบบจำลองทางคณตศาสตรการไหลของนำใตดนและ
การแพรกระจายของการปนเปอน
จากผลการศกษาทศทางการไหลของนำใตดนใน
เบองตน โดยตรวจวดระดบนำของบอสงเกตการณทง 59
บอ และสรางเสน equipotential line ซงเปนเสนทลาก
ผานความสงของระดบนำใตดนทเทากนจากบอสงเกตการณ
ทงหมด ซงทศทางการไหลของนำใตดนในพนทศกษาจะตง
ฉากกบเสน equipotential line พบวาทศทางการไหลของ
นำใตดนใน พนทมแนวโนมทจะไหลจากทศตะวนออกไปยง
แมนำกวง ซงสอดคลองกบผลจากแบบจำลองการไหลของ
นำใตดนของชนหนอมนำในพนท ทระดบความลกไมเกน
60 เมตร (ระดบตน) โดยลกษณะโครงสรางของตะกอนท
กำหนดไวในแบบจำลองแสดงไวใน Fence Diagram (ภาพ
ท 2) โดย Aquifer #1 และ #2 แสดงชนหนอมนำท
ระดบความลก 10 เมตร และ 20-30 เมตร ตามลำดบ
ลกษณะการเรยงตวทซบซอนของชนหนอมนำแสดงในแบบ
จำลองมโนทศน (ภาพท 3)
รปแบบการจำลองการไหลของนำใตดนในพนท
ศกษาแบงเปน 2 กรณ คอ กรณทมการใชนำใตดน (ระดบ
ตน) เพยงเลกนอย และกรณทมการใชนำในปรมาณมาก
ทงนกรณทมการใชนำใตดนเลกนอย พบวามเสนชนความ
สง (Contour Lines) ของระดบนำหรอ Head ซงแสดง
เสนทางการไหลของนำใตดน สวนใหญจะไหลเขาไปสแมนำ
กวงซงสอดคลองกบแบบจำลองมโนทศน ทไดคาดการณ
เอาไววานำใตดนทอยในชนดนตะกอนหรอตะพกลำนำ
ระดบตำจะมปฏสมพทธกบแหลงนำผวดน เชน แมนำ
อยางใกลชด ดงแสดงในภาพท 4
การจำลองการไหลของนำใตดน ในกรณทมการใช
นำใตดน (ระดบตน) เพมมากขน โดยบอสบนำจากชนนำ
ลกไมเกน 60 เมตร กระจายตวอยตามทตางๆ ในพนท
ศกษา ไดแก ชมชนและพนทเกษตร ซงผลการจำลองการ
ภาพท 3 แบบจำลองมโนทศนของพนทศกษา
ภาพท 5 Contour Lines ของระดบนำใตดน (กรณใชนำมากขน)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
101
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
ภาพท 6 ผลการจำลอง so lu te transport เบองตนทเวลา 30 ป (Cross-Section & 3-D)
ไหลของนำใตดน ในกรณทมการสบนำใตดนในระดบลก
ไมเกน 60 เมตร ขนมาใชแสดงในภาพท 5 แสดงให
เหนวาเสนทางการไหลของนำใตดนมการเปลยนแปลง โดย
เสนทางการไหลบางเสนทางจะไหลเขาสบอสบนำ ในขณะ
ทเสนทางการไหลของนำใตดนสวนใหญยงคงไหลไปส
แมนำกวง
ผลการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรย
ระเหยงายในนำใตดน จากบอสงเกตการณทง 59 บอ
พบวาในบอสงเกตการณในพนทรอบนคมอตสาหกรรม
ภาคเหนอมการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงาย
ในนำใตดน ดงน 1,1-dichloroethylene, trans-1,2-
dichloroethylene, cis-1,2-dichloroethylene, benzene,
trichloroethylene, toluene ซงปรมาณการปนเปอนของ
สาร 1,1-dichloroethylene และ cis-1,2-dichloroethylene
มคาสงกวาคาทกำหนดไวในมาตรฐานคณภาพนำใตดน
(1,1-dichloroethylene ตองไมเกน 7 ไมโครกรม/ลตร และ
cis-1,2-dichloroethylene ตองไมเกน 70 ไมโครกรม/ลตร)
สำหรบสารประกอบอนทรยระเหยงายชนดอนทตรวจพบนน
มคาไมเกนคามาตรฐานคณภาพนำใตดนทกำหนดไว
จากการจำลองสาธตการเคลอนทของสสารในนำ
ใตดนโดยแบบจำลองทางคณตศาสตร RT3D โดยกำหนด
ใหแหลงกำเนดของ TCE เปนจดบอสงเกตการณในพนท
นคมอตสาหกรรมภาคเหนอ ทพบสารประกอบอนทรย
ระเหยงายชนด TCE ในนำใตดนในปรมาณ 967
มลลกรม/ลตร ซงสงกวาคาทกำหนดไวในมาตรฐานนำ
ใตดนมาก การจำลองในเบองตนนไดทำการจำลองเปน
ระยะเวลา 30 ป โดยสมมตวาเสนทางการไหลของนำใน
ชวงระยะเวลา 30 ปไมเปลยนแปลงมากนก ซงพบวา TCE
ทละลายนำนนมแนวโนมทจะเคลอนทไปในทศทางเดยวกน
กบเสนทางการไหลของนำใตดน แตอตราการเคลอนท
คอนขางชา (ประมาณ 5-15 เมตรตอป) นอกจากนยง
พบวามการกระจายตวทงในแนวราบและแนวดง โดยจะม
การกระจายตวในแนวราบมากกวาในแนวดง (ภาพท 6)
เมอพจารณาขอบเขตของการแพรกระจายของ
สารประกอบอนทรยระเหยงายจากผลการศกษาแบบจำลอง
สาธตการแพรกระจายของสารในเวลา 30 ป กบตำแหนง
ของบอสงเกตการณทตรวจพบการปนเปอนสารประกอบ
อนทรยระเหยงายพบวา การแพรกระจายของสารปนเปอน
ออกจากพนทของนคมอตสาหกรรมภาคเหนอเปนระยะทาง
นอยกวา 1 กโลเมตร และยงเคลอนทไปไมถงบอสงเกตการณ
หลายๆ บอทอยรอบนคมอตสาหกรรมภาคเหนอทพบการ
ปนเปอนขางตน ดงนนจงบงชไดวาการปนเปอนทตรวจพบ
ในบอสงเกตการณทอยรอบนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ
ไมไดเกดจากแหลงกำเนดเพยงแหลงเดยว แตอาจเปนได
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
102
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
ทงแหลงกำเนดในและนอกพนทนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ
โดยจากขอมลทไดจากประชาชนในพนททราบวามการ
ลกลอบนำถงโลหะจำนวนมากไปทงในพนทเปนปาและภเขา
ในหลายๆ พนท แตไมสามารถระบชนดของสารได ซงใน
พนทศกษายงพบพนทอยางนอย 2 แหงทอาจเปนแหลง
กำเนดของการปนเปอน (พนท ก. เปนทตงของสถาน
ประกอบการรไซเคล (recycle) ซงเปดดำเนนการมานาน
มากกวา 10 ป และพนท ข. เปนพนททไดรบแจงจาก
ประชาชนในพนทวามการลกลอบฝงกลบขยะในพนท
และไมสามารถยนยนเวลาทแนนอนในการลอบฝงกลบได
ดงแสดงในภาพท 7) ซงพนททงสองจดอยใกลกบบอทพบ
การปนเปอนสารประกอบอนทรยระเหยงาย
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ การตรวจพบการปนเปอนของสารประกอบอนทรย
ระเหยงายในนำใตดนในพนทรอบนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ
เปนการบงชวามโอกาสทเกดขนเนองจากการแพรกระจาย
มาจากแหลงในพนทนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ และพบวา
อาจเกดมาจากแหลงกำเนดอนดวย การตรวจพบสาร
benzene และ toluene นน เพราะเปนสารทใชทวไป
ในทางอตสาหกรรมและเปนองคประกอบของนำมน
เชอเพลง (gasol ine) ในกรณทตรวจพบสาร 1,1-
dichloroethylene cis-1,2-dichloroethylene และ
trans-1,2 dichloroethylene ในบอบาดาลอาจเกด
เนองจากกระบวนการ reductive dechlorination ซงจะ
เกดขนในสภาวะไรออกซเจน (anaerobic condition) และ
มสารอาหารทเหมาะสม จลนทรยบางชนดสามารถใช
กระบวนการนเปลยนสาร tetrachloroethylene หรอ
trichloroethylene เปน 1,1-dichloroethylene cis-1,2-
dichloroethylene และ trans-1,2-dichloroethylene
ทงนควรมการศกษาความชดเจนของพนททม
โอกาสเปนแหลงกำเนด เพอการแกปญหาการปนเปอน
ตอไป สำหรบบอสงเกตการณในนคมอตสาหกรรมภาคเหนอ
ซงเคยตรวจพบการปนเปอนสาร TCE ในปรมาณทสงเกน
มาตรฐานนำใตดนนน ปจจบนบอสงเกตการณดงกลาวได
รบความเสยหายไมสามารถใชเกบตวอยางเพอการวเคราะห
หาปรมาณสารประกอบอนทรยระเหยงายได ผวจยเหนวา
ควรมการขดเจาะบอสงเกตการณในนคมอตสาหกรรม
เพมเตม สำหรบมาตรการตรวจสอบและเฝาระวงคณภาพ
นำใตดนทงในระดบตนและลก โดยอาจเจาะบอสงเกตการณ
โดยรอบพนทนคมอตสาหกรรม เพอเกบตวอยางนำใตดน
มาวเคราะหอยางนอยปละ 1-2 ครง และควรมการตดตาม
ตรวจสอบอยางตอเนอง นอกจากนควรมมาตรการบำบด
ฟนฟชนนำใตดนดงกลาว ทงนจากการศกษาลกษณะทาง
อทกธรณวทยาและลกษณะการไหลของนำใตดนแสดงให
เหนว าคณสมบต ของช นดนอ มน ำ ในบร เ วณท น คม
อตสาหกรรมภาคเหนอตงอย มผลทำใหนำใตดนไหลชา
และจากแบบจำลองการแพรกระจายของสารปนเปอนจาก
จดทเปน Hot spot จะเหนวาการแพรกระจายไมไดขยาย
ภาพท 7 ตำแหนงของแหลงกำเนดทอาจทำใหเกดการปนเปอนของ สารประกอบอนทรยระเหยงายนอกพนทนคมฯ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
103
โครงการศกษาการปนเปอนของสารประกอบอนทรยระเหยงายในนำใตดน
บรเวณนคมอตสาหกรรมภาคเหนอจงหวดลำพน
Volatile Organic Compounds (VOCs) in Groundwater at Northern
Region Industrial Estates (NRIE) Area, Lamphun province
วงกวางมากนก ดงนนในการบำบดฟนฟควรจะบำบดใน
จดทใกลแหลงกำเนดมากทสด เพอเปนการลดการแพร
กระจายการปนเปอน
5. เอกสารอางอง มศกด มลนทวสมย, สหนาถ ชาญณรงค, พรพงษ สนทรเดชะ,
วาลกา เศวตโยธน และจรนนท พนธจกร. 2544.
การปนเปอนของสาร Chlorinated Ethylene ในดน
และนำใตดน และกรณศกษาของประเทศไทย.
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม. กรมสงเสรม
คณภาพสงแวดลอม. กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย
และสงแวดลอม.
Bogen, K.T. and Gold, L.S. 1997, Trichloroethylene
Cancer Risk: Simplified Calculation of PBPK-
Based MCLs for Cytotoxic End Points,
Regulatory Toxicology and Pharmacology, 25,
26-42.
Clement, T.P., 1997, RT3D-A Modular Computer
Code for Simulating Reactive Multi-Species
Transport in 3-Dimensional Groundwater
Aquifers . Pacif ic Northwest Nat ional
Laboratory, Richland, WA, USA. PNNL-11720.
Harbaugh, A.W., Banta, E.R. , Hi l l , M.C. , and
McDonald, M.G., 2000, MODFLOW-2000, the
U.S. Geological Survey modular ground-water
model: User guide to modularization concepts
and the ground-water flow process. U.S.
Geological Survey Open-File Report 00-92,
121p.
Kerr, R.S., 1992, Estimating Potential for Occurrence
of DNAPL at Superfund Sites, Office of Solid
Waste and Emergency Response, US EPA,
Publication: 9355.4-07FS. 10pp.
Munch, J.W. ,1995, Method 502.2: Volat i le
Organic Compounds in Water by Purge and
Trap Capillary Column Gas Chromatography
with Photoionizat ion and Electrolyt ic
Conductivity Detectors in Series : Revision
2.1, National Exposure Research Laboratory,
Office of Research and Development, U.S.
Environmental Protection Agency, 35pp.
105
บทคดยอ การทดสอบประสทธภาพของถงกรองไรอากาศขนาด 5 ลตร เพอเปรยบเทยบตวกลางทใช 3 ชนด คอ เปลอกหอย
แครง แทงไมไผ และลกบอลพลาสตก โดยใชนำเสยสงเคราะหทมนมและนำตาลเปนแหลงอาหาร ทำการปรบเพมอตราภาระ
บรรทกอนทรย จาก 0.8-6.0 กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตรคงท เทากบ 2.7 วน และเดนระบบอยางตอเนอง
เปนเวลามากกวา 100 วน พบวา ประสทธภาพการบำบดซโอดมากกวารอยละ 90 คายลดของกาซชวภาพ และมเทนยลด อย
ในชวง 0.38–0.57 ลตรตอกรมซโอด และ 0.20-0.29 ลตรมเทนตอกรมซโอด ตามลำดบ รอยละของมเทนเปนองคประกอบใน
กาซชวภาพอยในชวง 40-60
สำหรบการปรบลดคาระยะเวลากกพกทางชลศาสตรลงจาก 61.4 ชวโมง เปน 15.9 ชวโมง โดยใหความเขมขนของ
ซโอดเรมตนท 16,000 มลลกรมตอลตร และมคาอตราภาระบรรทกอนทรย เพมขนจาก 4.05 กรมตอลตร-วน เปน 21.33 กรม
ตอลตร-วน พบวา ถงท 1 ทใชเปลอกหอยแครงเปนตวกลาง จะมประสทธภาพดทสด สามารถรองรบคาอตราภาระบรรทก
อนทรย ไดสงถง 21.04 กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตร 16.1 ชวโมง บำบดซโอดไดมากกวารอยละ 90 โดยม
การผลตกาซมเทนเฉลยรอยละ 49.1 รองลงมาคอ ถงท 2 ทใชตวกลางเปนแทงไมไผ สามารถรองรบคาอตราภาระบรรทก
อนทรยเฉลยได 13.7 กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตร 21.5 ชวโมง บำบดซโอดไดมากกวารอยละ 90 โดยม
การผลตกาซมเทนเฉลยรอยละ 49.5 ในขณะทถงท 3 ทใชตวกลางเปนลกบอลพลาสตก สามารถรองรบคาอตราภาระบรรทก
อนทรย ไดเพยง 3.33 กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตรถง 75 ชวโมง บำบดซโอดไดมากกวารอยละ 90 และ
การทดสอบคาคงททางจลนพลศาสตรของ µmax
และ Ks พบวา คา µ
max ในถงท 1 และ 2 เปน 5 และ 50 ตอวนตามลำดบ
สวนคา Ks ในถง ท 1 และ 2 เปน 20 และ 182 กรมซโอดตอลตร ตามลำดบ
คำสำคญ: ถงกรองไรอากาศ ตวกลางธรรมชาต ซโอด คาคงททางจลนพลศาสตร
Abstract Three 5 L up flow anaerobic filter (AF) reactors, with sea shell, bamboo stick and plastic pall ring
packing, were employed to evaluate the treatment of simulated synthetic wastewater by using milk powder
and sugar as carbon sources under a wide range of hydraulic and organic loadings and operating conditions.
The organic loading rates (OLR) were increased from 0.8 to 6.0 g/l-d at a constant hydraulic retention time
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบ ถงกรองไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต Researchondevelopmentofanaerobicfiltertank
byusingnaturalwastemedia สดา อทธสภรณรตน ไกรสร วงศรลา ชวลา เสยงลำ และมศกด มลนทวสมย Suda Ittisupornrat, Krison Wongsila, Chawala Sienglum and Mesak Milintawisamai
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
106
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
(HRT) of 2.7 days and the operation period was more than 100 days. The performance results showed the COD
removal efficiency and methane production to be more than 90 % and 40-60%, respectively.
By measuring the COD concentrations at each sampling port which varied according to hydraulic
retention time, the sea shell reactor was found to have the highest efficiency of COD removal of more than 90%
and average methane gas production as 49.1% with operated the OLR up to 21.04 g/l-d at HRT of 16.1
hours. The bamboo stick reactor could remove more than 90% of COD and average methane gas production of
49.5% with operated the OLR of 13.7 g/l-d at HRT 21.5 hours; while the plastic pall ring reactor could remove
COD more than 90% with the OLR of only 3.33 g/l-d at a long of HRT 75 hours. Calculation of the Monod type
kinetics showed the µmax
of the sea shell and bamboo stick reactors to be 5 and 50 per day, respectively; and
the values Ks of sea shell and bamboo stick reactors were 20 and 182 g COD/ l, respectively.
Keyword: anaerobic filter, natural media, COD, kinetic constant
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
10
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
d X = (µ - Kd - Q ) X (1)
dt V
dS = - 1 µ X + Kd X + Q (So – S) (2)
dt Y V เมอ X = มวลของจลนทรย µ = อตราการเจรญเตบโตจำเพาะของจลนทรย So = ความเขมขนของสารเขาระบบ S = ความเขมขนของสารออกจากระบบ Kd = อตราการตายของจลนทรย Q = อตราการไหลของนำเสย K
s = ความเขนขนครงหนงของความเขมขนทอมตว
V = ปรมาตรของถงกรองทนำเสยไหลผาน Y = yield ของจลนทรย
1. บทนำ ปจจบนปรมาณนำเสยจากชมชนเกดขนประมาณ
14 ลานลกบาศกเมตร/วน ซงนำเสยสามารถบำบดโดยผาน
ระบบบำบดแบบรวมศนยทมทงหมด 95 ระบบ ไดเพยงแค
รอยละ 14 ของปรมาณนำเสยทงหมด สวนทเหลอไมม
ระบบการจดการนำเสย ยงคงระบายลงทอระบายนำและ
ไหลลงแหลงนำ จากการทระบบบำบดนำเสยขนาดใหญ
จะใชงบประมาณทคอนขางสง ทงดานการออกแบบการ
กอสรางและการดแลระบบ นอกจากนนในหลายกรณ ยง
พบวา ระบบบำบดนำเสยทไดรบการออกแบบแลว ไมม
ความเหมาะสมกบลกษณะของนำเสย สงผลใหตองเสย
คาใชจายในการบำบด นำเสยสงเกนความจำเปน สวน
หนวยงานทองถนขนาดเลก ซงมงบประมาณอยางจำกด
และขาดแคลนบคลากรทชำนาญในการดแลรกษาระบบ
ทำใหการลงทนจดสรางระบบบำบดขนาดใหญกระทำไดยาก
ดงนน ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม จงได
ใหความสำคญตอปญหาของการบำบดนำเสยดงกลาว
ไดมงเนนทำการศกษาและพฒนาวธการบำบดนำเสย
โดยใชเทคโนโลยอยางงายและตนทนตำ อยางเทคโนโลย
การบำบดนำเสยแบบไรอากาศ เพอเปนทางเลอกในการ
จดการ และแกไขปญหานำเสยชมชน เทคโนโลยการ
บำบดนำเสยแบบไรอากาศ เปนเทคโนโลยทอาศยจลนทรย
ประเภทไมใชออกซเจน (anaerobic bacteria) ในการ
ยอยสลายอนทรยสาร วธการดงกลาวจะใหผลผลตเปน
กาซมเธน และกาซคารบอนไดออกไซด เทคโนโลยแบบไร
อากาศนมขอด คอ นำมาทำเปนระบบบำบดขนาดเลกได
ใชพลงงานในการเดนระบบนอยในการศกษาครงนไดทำการ
ทดสอบประสทธภาพของถงกรองไรอากาศในระดบหอง
ปฏบตการโดยการเปรยบเทยบตวกลางทตองมการ
ลงทนไดแก ลกบอลพลาสตกกบวสดเหลอใชในทองถน
ไดแก เปลอกหอยแครงและเศษไม และทดสอบคาทาง
จลนพลศาสตรของตวกลางตางๆ เพอนำมาใชในการ
ออกแบบระบบทมขนาดใหญตอไป โดยการเพมความ
เขมขนของสารอนทรยในนำเสยสงเคราะห และการเพมคา
ระยะเวลากกพกทางชลศาสตร
การทดสอบคาทางจลนพลศาสตรของระบบ
บำบดนำเสยแบบไรอากาศประเภทถงกรองไรอากาศ ซงม
การไหลของนำเสยในระบบแบบ plug flow reactor
มการศกษาวจยทางดานจลนพลศาสตรของการเจรญเตบ
จลนทรยนอย ดงนนเพอใหงายตอการศกษาวจยจงทำการ
แบงถงกรองไรอากาศออกเปนสวนๆ โดยสมมต ให
แตละสวนของถงกรองทแบงออกมการไหลของนำเสย
แบบ continuous stirring tank reactor ซงมสมการ
จลนพลศาสตรแสดงการสมดลมวลของจลนทรยและ
อนทรยสารในถงดงน (Hu, Thayanithy และ Foster,
2002)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
108
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
จากสมการท 5 และ 6 ทำใหสามารถนำคาความ
เขมขนของอนทรยสารทเขาระบบบำบด (So) ความเขมขน
ของอนทรยสารทออกจากระบบบำบด (S) เวลาทสารอยใน
ระบบ (HRT) และมวลของจลนทรยทเกาะอยบนตวกลาง
ททำการศกษา (X) มาเขยนกราฟเสนตรง จากการทดลอง
จะทำใหหาคา µmax
, Ks, Y และ Kd ของระบบบำบดได
ซงคาดงกลาวจะมประโยชนนำไปใชในการออกแบบระบบ
บำบดถงกรองไรอากาศทมประสทธภาพสงสดเหมาะสม
กบอณหภมของประเทศไทยตอไป นอกจากนนการศกษาน
จะทำใหทราบปจจยทมผลตอการเพมขนหรอลดลงของคา
ดงกลาวอกดวย
2. วธการศกษา 2.1 การจดเตรยมชดถงกรองไรอากาศ ตวถงปฏกรณชวภาพทำจากวสดอะครลกเสนผาน
ศนยกลาง 12 เซนตเมตร และมความสง 70 เซนตเมตร
มชองสำหรบเกบตวอยาง 7 จด ระยะหางชองละ 10
เซนตเมตร ภายในถงปฏกรณชวภาพท 1 , 2 บรรจตวกลาง
ทเปนวสดตามธรรมชาต ไดแก เปลอกหอยแครงและ
แทงไมไผตามลำดบ สวนถงปฏกรณชวภาพท 3 บรรจ
ตวกลางพลาสตกสงเคราะห ซงขอมลรายละเอยดของ
ถงปฏกรณชวภาพ คณลกษณะของตวกลาง สามารถแสดง
ไดดงตาราง ท 1 และภาพท 1 ในการทดลองไดทำใน
สภาวะอณหภมหองปกต โดยใชปมดดจายสารละลาย
(Peristaltic Pump) ในการปอนนำเสยเขาระบบอยางตอ
เนองแบบนำไหลขนดานบน (UP FLOW)
2.2 การปรบสภาพหวเชอจลนทรยและการ เรมเดนระบบ
นำเชอจลนทรยจากระบบบำบดนำเสยทางชวภาพ
ของบรษทชลเจรญ จงหวดชลบร มาทำการปรบสภาพเชอ
จลนทรยใหมความเหมาะสมกบอาหารเลยงเชอ mineral
salt (Owen and Kiddie ,1969) ในหองปฏบตการเปน
เมอเวลาทการเจรญเตบโตของจลนทรยคงตว (steady state) เทอมดานซายมอของสมการท 1 จะเปนศนย
ดงนนสามารถเขยนสมการท 1 ไดเปนสมการท 3 และแทนคาจากสมการของ Monod จะไดสมการท (4)
µ = Kd + Q (3)
V
µmax
* S = Kd + 1 (4)
Ks + S HRT
เมอ
µmax
= อตราการเจรญเตบโตจำเพาะสงสดของจลนทรย
HRT(หรอ θ) = เวลากกเกบของนำเสยในระบบถงกรองไรอากาศ
จากสมการท 4 สามารถเขยนใหมไดดงสมการท 5
S = Ks * [Kd+(1/HRT)] (5)
µmax
– Kd – (1/HRT)
เมอเวลาทอนทรยสารในระบบไมเปลยนแปลงตามเวลา เทอมดานซายมอของสมการท 2 จะเปนศนยดงนน
สามารถเขยนสมการท 2 ไดเปนสมการท 6
X = Y * (So - S) (6)
(1 + Kd * HRT)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
10
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
ภาพท 1 แสดงรายละเอยดรปแบบการเดนระบบ ของถงกรองไร
ตารางท 1 คณลกษณะของตวกลาง
Reactor-1 Reactor-2 Reactor-3
Media material Sea shell Bamboo stick Pall ring
Media size 3-5 cm 6 cm ( = 3 mm) = 4 cm
Total reactor volume(L) 8.5 8.5 8.5
Fixed bed volume(L) 2.80 2.89 1.56
Fluid volume (L) 5.70 5.61 6.94
Void volume (%) 67 66 81.6
Surface area of media in reactor (m2) 0.25 0.19 1.5
Surface area per media volume (m2/m3) 88.5 64.9 982.6
ระยะเวลา 1- 2 เดอน ซงอาหารเลยงเชอทใช จดเปนนำ
เสยสงเคราะห ซงมนมผงและนำตาลทรายเปนแหลง
คารบอน ใชเปนตวแทนของนำเสยในรปของคารโบไฮเดรต
โปรตน และไขมน โดยทำการเพมคาความสกปรกในรป
ซโอดขนจาก 500 – 2,000 มลลกรมตอลตร ในขวดเลยง
เชอขนาด 2.5 ลตร จากนน นำเชอจลนทรยทปรบสภาพ
แลว ปรมาณ 10 % โดยปรมาตร ไปเลยงในถงปฏกรณ
ชวภาพทมตวกลาง 3 ชนด และทำการปอนนำเสยสงเคราะห
อยางตอเนองโดยมคาความสกปรกในรปซโอดเรมตน
ประมาณ 1,000 - 2,000 มลลกรมตอลตร ทระยะเวลา
กกพกทางชลศาสตร (hydraulic retention time: HRT)
ประมาณ 2.7 วน ควบคมสภาวะตางๆ เพอใหระบบม
ความเสถยร
2.3 การทดสอบประสทธภาพการยอยสลาย สารอนทรย โดยการเพมระดบความเขมขนของสารอนทรยท 2,000-16,000 มลลกรมตอลตร
หลงจากทระบบมความเสถยรโดยสงเกตจาก
องคประกอบของกาซมเทนมคาความเขมขนโดยสวนใหญ
มคามากกวารอยละ 60 จงเพมความเขมขนของนำเสย
สงเคราะหทละ 2,000 มลลกรมตอลตร จนถงทระดบความ
เขมขน 16,000 มลลกรมตอลตร ทระยะเวลากกพกทาง
ชลศาสตร ประมาณ 2.7 วน แลวจงหยดเนองจากนมทใช
เกดเปนตะกอนนมเปนจำนวนมากในระบบเมอเดนระบบ
อยางตอเนองทงไวขามคน ดงนน จงใชนำเสยสงเคราะห
ทความเขมขน 16,000 มลลกรมตอลตร และควบคม
สภาวะตางๆ เพอใหระบบมความเสถยรกอนทจะทำ
การทดสอบคาทางจลนพลศาสตรของระบบทตวกลางชนด
ตางๆ ตอไป
2.4 การทดสอบคาทางจลนพลศาสตร เมอเดนระบบทความเขมขนของสารอนทรยใน
รปของซโอดท 16,000 มลลกรมตอลตร จนระบบม
ความเสถยรแลว จงทำการทดสอบคาทางจลนพลศาสตร
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
110
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
ตารางท 2 คาเวลากกพกทางชลศาสตร และคาอตราภาระบรรทกอนทรยททำการทดสอบ
ระยะเวลากกพกทางชลศาสตร(ชวโมง)ถงกรองไรอากาศแยกตามชนดของตวกลาง
บอลพลาสตก หอยแครง แทงไมไผ
ครงท1 61.4 (4.05) 60.4 (4.12) 75.0 (3.33)
ครงท2 32.3 (7.98) 31.8 (8.10) 39.3 (6.77)
ครงท3 21.8 (13.51) 21.5 (13.70) -
ครงท4 16.0 (21.04) 15.9 (21.33) -
หมายเหต : ตวเลขในวงเลบเปนคาเฉลยอตราภาระบรรทกอนทรย หนวยเปน กรมตอลตร - วน
โดยทำการปรบลดคาเวลากกพกทางชลศาสตรลง จำนวน
4 ครง และคำนวณคาอตราภาระบรรทกอนทรย ดงแสดง
ในตาราง 2
2.5 เครองมอและวธการวเคราะห วเคราะหปรมาณและองคประกอบของกาซทเกด
ขนดวย gas counter และ gas chromatograph คา
ความเปนกรด-ดาง ซโอด คาสารอนทรยคารบอนทงหมดท
ละลายในนำ คาไบคารบอเนต และคำนวณคาอตราภาระ
บรรทกอนทรย (organic loading rate: OLR) รอยละ
การลดลงของซโอดในระบบ รวมทงยลดของกาซรวม และ
ยลดของกาซมเทน กรดอนทรยระเหยงาย (volatile fatty
acids) ทเกดขนในระบบ และคำนวณคารอยละการลดลง
ของซโอดในระบบ
3. ผลการศกษาและวจารณ 3.1 ผลการทดสอบประสทธภาพ การยอย
สลายสารอนทรย โดยการเพมระดบความเขมขนของสารอนทรยท 2,000 - 16,000 มลลกรมตอลตร
จากการเรมตนเดนระบบของถงกรองไรอากาศได
ประมาณ 1 เดอน ทอตราความเขมขนของสารอนทรยใน
รปของซโอดทปอนเทากบ 1,000 และ 2,000 มลลกรมตอ
ลตร ตามลำดบ ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตร 2.7 วน
และระบบมความเสถยรแลว จงไดทำการปรบเพมความ
เขมขนของสารอนทรยในรปของซโอดเปน 4,000, 6,000,
8,000, 10,000, 12,000, 14,000 และ 16,000 มลลกรม
ตอลตรตามลำดบ โดยใชระยะเวลาเดนระบบอยางตอ
เนองมากกวา 100 วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตร
เทาเดมนน พบวา อตราภาระบรรทกอนทรยไดเพมขน
ตามความเขมขนของซโอดทปรบเพมขนในชวง 0.8-6.0
กรมตอลตร-วน และประสทธภาพการบำบดซโอดใน
ระบบสวนใหญมคามากกวารอยละ 90 ทกความเขมขน
ของซโอดทปรบเพมขนในแตละถงทมตวกลางตางชนดกน
ซงสมพนธกบปรมาณกาซชวภาพทเพมขน แสดงใหเหนวา
เกดการยอยสลายสารอนทรยในระบบเพมตามคาอตรา
ภาระบรรทกอนทรยทเพมขน รวมทงปรมาณกาซมเทน
ทเกดขนในระบบสวนใหญอยในชวงรอยละ 40-60 ยกเวน
ในถงท 5 และ 6 ทปรบคาซโอดเพมขนเปน 16,000
มลลกรมตอลตร รอยละการบำบดซโอดยงคงมากกวา
รอยละ 90 ในชวงสปดาหแรก หลงจากเดนระบบอยาง
ตอเนองตอไป พบวารอยละการบำบดซโอดลดลงมาก
อยางเหนไดชด อตราการเกดกาซชวภาพลดลง โดยเฉพาะ
คามเทนยลดทได แสดงวาเกอบจะไมมการผลตกาซมเทน
ขนในระบบเลย อาจเปนไปไดวา ถงท 5 และ 6 รบอตรา
ภาระบรรทกอนทรยทสงเกนกวาทระบบจะสามารถทำการ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
111
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
ภาพท 2 ปรมาณกาซรวมท เกดขนในระบบ ตามการปรบเพมคา ความเขมขนของซโอด
หมายเหต : ตวลางของ R1, R4 = เปลอกหอยแครง (sea shell) R2, R4 = แทงไมไผ (bamboo stick) และ R3, R6 = ลกบอลพลาสตก (plastic pall ring)
ตารางท 3 รอยละการบำบดซโอด เมอทำการปรบลดระยะเวลากกพกทางชลศาสตรลงในถงท 1, 2 และ 3 ทมตวกลาง เปนเปลอกหอยแครง แทงไมไผ และลกบอลพลาสตก ตามลำดบ
ถงกรองไรอากาศ ระยะเวลากกพกทางชลศาสตร(hr)
อตราภาระบรรทกอนทรย(กรมตอลตร-วน)
รอยละการบำบดซโอด
ถงท1
61.4 4.05 98 32.3 8.26 (7.71) 96 (98) 21.8 12.70 (14.32) 99 (95) 16.0 21.04 93
ถงท2
60.4 4.12 98 31.8 8.37 (7.82) 96 (99) 21.5 12.88 (14.51) 98 (98) 15.9 21.33 62
ถงท375 3.33 96 39.3 6.77 26
หมายเหต : ตวเลขในวงเลบ คอการทดสอบครงท 2
ปรบสภาพใหระบบทำงานเขาสภาวะเสถยรได (ภาพท 2)
3.2 ผลการทดสอบคาทางจลนพลศาสตร
จากการทดสอบ โดยการเพมคาอตราภาระบรรทก
อนทรยจากการปรบลดคาระยะเวลากกพกทางชลศาสตรลง
ทความเขมขนของนำเสยสงเคราะหเทาเดม คอ 16,000
มลลกรมตอลตร ผลการทดสอบพบวา ในถงท 1 ตวกลาง
เปนเปลอกหอยแครง สามารถรบอตราภาระบรรทกอนทรย
ไดสงถง 21.04 กรมตอลตร-วน โดยทประสทธภาพการ
บำบดซโอดยงคงมากกวารอยละ 90 ทระยะเวลากกพกทาง
ชลศาสตร 16.1 ชวโมง สวนถงท 2 ตวกลางเปนแทงไมไผ
ไดทำการเพมอตราภาระบรรทกอนทรย จาก 4.12 เปน
14.51 กรมตอลตร-วน ประสทธภาพการบำบดซโอด
รอยละ 98 ระยะเวลากกพกทางชลศาสตรเพยง 21.5
ชวโมง แตเมอทำการเพมอตราภาระบรรทกอนทรยเปน
21.33 กรมตอลตร-วน ประสทธภาพการบำบดเหลอเพยง
รอยละ 62 ในขณะทถงท 3 ตวกลางเปนลกบอลพลาสตก
สามารถบำบดซโอดไดรอยละ 96 ทอตราภาระบรรทก
อนทรย 3.33 กรมตอลตร-วน แตเมอทำการเพมอตราภาระ
บรรทกอนทรยเปน 6.77 กรมตอลตร-วน ซโอดสามารถ
ทำการบำบดไดเพยงรอยละ 26 เทานน (ภาพท 3 และ
ตารางท 3) แสดงใหเหนวา ถงท 1 ตวกลางทเปนเปลอก
หอยแครง ยงคงมประสทธภาพทำงานไดอยางตอเนอง
อตราการเกดกาซชวภาพยงคงเพมขน แมจะทำการปรบลด
คาระยะเวลากกพกทางชลศาสตรลงเหลอเพยง 16 ชวโมง
เทานน ในขณะทในถงท 2 ตวกลางเปนแทงไมไผ และถง
ท 3 ตวกลางเปนลกบอลพลาสตก ไมสามารถทำการลดคา
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
112
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
ความเขมขนของซโอดลงได เหมอนกบในถงท 1 นอกจากน
อตราการเกดกาซชวภาพยงลดลงอยางเหนไดชดเจน
ในถงบำบดแบบไรอากาศทมลกษณะเซลล
จลนทรยทแขวนลอยอยนน ปรมาณจลนทรยในถงสามารถ
ทำการวดจากของแขงแขวนลอยทระเหยงาย (VSS: Volatile
Suspended Solids) ซงสามารถนำมาแทนทในสมการท 6
ในการหา Y และ Kd ได อยางไรกตาม ในถงบำบดทม
ตวกลางใหแบคทเรยยดเกาะนน เปนไปไดยากทจะทดสอบ
หาปรมาณแบคทเรยทเกาะอยบนตวกลางในระยะเวลาท
ตางกน จงอนมานวา Kd มคาเพยงเลกนอย และสามารถ
แทนทสมการท 4 เปนสมการท 7 ไดดงน
θ = K
s * 1 + 1 (7)
µmax
S µmax
เนองจากสมการท 7 ถกประยกตใชจากขอกำหนด
ของถงบำบดแบบกวนตอเนอง (CSTR: Continuous
Stirring Tank Reactor) ซโอดแตละจดทตรวจสอบ ถอวา
มการผสมรวมกนเปนเนอเดยว จะมความแตกตางของ
ความเขมขนซโอดในถง เมอทำการเปลยนคาระยะเวลากก
พกทางชลศาสตร ดงนน เมอนำคาระยะเวลากกพกทาง
ชลศาสตรทเปลยนแปลงไป มาพลอตกบสวนกลบของคา
ซโอด ตามสมมตฐานทกลาวขางตน สามารถแสดงผลไดดง
ภาพท 4 a และ b ซงหมายถง ถงท 1 และ 2 ในตวกลาง
ทเปนเปลอกหอยแครง และแทงไมไผ ตามลำดบ สำหรบขอมล
ในถงท 3 ทใชตวกลางเปนลกบอลพลาสตก ไมสามารถทำ
การพลอตคาระยะเวลากกพกทางชลศาสตรทเปลยนแปลง
ไปได เนองจากระบบเกดการลมเหลว แบคทเรยไมทำการ
ยอยสลายซโอด เมอทำการเพมระยะเวลากกพกทางชลศาสตร
ขน ผลการคำนวณสามารถหาคาจลนพลศาสตรเพอนำไป
ใชในการออกแบบทางวศวกรรมได ดงตารางท 4
ตารางท 4 การประมาณคาจลนพลศาสตรของถงกรองไรอากาศ ถงท 1 และ 2
ถงกรองไรอากาศ µmax(day-1) K
s(gCODL-1)
ถงท1 5 20
ถงท2 50 182
ภาพท 3 แสดงคาความเขมขนของซโอดทละลายในนำในตวอยางนำเขา-ออกของถงท 1, 2 และ 3 เมอทำการ ปรบเปลยนคาอตราภาระบรรทกอนทรย จาก 3.33 - 21.33 กรมตอลตร-วน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
113
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ จากการทดสอบประสทธภาพของถงกรองไร
อากาศโดยเปรยบเทยบกบตวกลางทใช 3 ชนด คอ เปลอก
หอยแครง แทงไมไผ และลกบอลพลาสตก โดยทำการปรบ
เพมอตราภาระบรรทกอนทรย จาก 0.8-6.0 กรมตอลตร-
วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตรคงท เทากบ 2.7 วน
และเดนระบบอยางตอเนองเปนเวลามากกวา 100 วน ผล
ทไดคอ ประสทธภาพการบำบดซโอดมากกวารอยละ 90
อตราการเกดกาซชวภาพเพมขนเรอยๆ รอยละของมเทน
เปนองคประกอบในกาซชวภาพอยในชวง 40-60 ซงจาก
ผลการศกษาของ Michaud และคณะ (2002) ไดอธบาย
ถงการเปลยนแปลงของมเทนยลดในถงปฏกรณชวภาพ
แบบไรอากาศทมตวกลางอยในระบบวา ในชวงเรมแรก
กลมแบคทเรยทสรางกาซมเทน (methanogen) จะผลต
มเทนออกมานอย เนองจากตองการนำแหลงคารบอนทได
ไปใชในการสงเคราะหเซลล ในกระบวนการอะนาบอลซม
มากกวาทจะนำไปใชในกจกรรมการผลตกาซมเทนใน
กระบวนการคะตาบอลซม และเมอระบบมการสรางเซลล
เปนจำนวนมากแลว กลมแบคทเรยทผลตกาซมเทน
จะทำการผลตกาซมเทน ออกมามากกวาทจะนำไปใชใน
กระบวนการสรางเซลล ซงสอดคลองกบผลการทดลองทได
จะสงเกตไดจากการผลตกาซมเทนจะมคาขน-ลง ตาม
สภาวะการปรบเพมคาอตราภาระบรรทกอนทรยขนเรอยๆ
เม อทำการปรบลดคาระยะเวลากกพกทาง
ชลศาสตรลงจาก 61.4 ชวโมง เปน 15.9 ชวโมง โดย
ใหความเขมขนของซโอดเรมตนท 16,000 มลลกรม
ตอลตร เปนผลใหคาอตราภาระบรรทกอนทรยเพมขน
จาก 4.05 กรมตอลตร-วน เปน 21.33 กรมตอลตร-วน
เพอทดสอบประสทธภาพของระบบถงกรองไรอากาศ
ทใชตวกลางแตละชนดในการรองรบคาอตราภาระบรรทก
อนทรย ทเพมขนเรอยๆ ในระยะเวลาทสนลง และทดสอบ
เพอหาคาคงททางจลนพลศาสตรของระบบ สรปไดวา ถงท
1 ทใชเปลอกหอยแครงเปนตวกลาง จะมประสทธภาพ
ดทสดในการใชเปนตวกลางในระบบถงกรองไรอากาศ
สามารถรองรบคาอตราภาระบรรทกอนทรยไดสงถง 21.04
กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตร 16.1
ชวโมง บำบดซโอดไดมากกวารอยละ 90 รอง ลงมาคอ
ถงท 2 ทใชตวกลางเปนแทงไมไผ สามารถรองรบคาอตรา
ภาระบรรทกอนทรยเฉลยได 13.7 กรมตอลตร-วน ทระยะ
เวลากกพกทางชลศาสตร 21.5 ชวโมง บำบดซโอดได
รอยละ 98 ในขณะทถงท 3 ทใชตวกลางเปนลกบอล
พลาสตกสามารถรองรบคาอตราภาระบรรทกอนทรยไดเพยง
ภาพท 4 คาระหวางระยะเวลากกพกทางชลศาสตรและสวนกลบของคาซโอดในถงท 1(a) และถงท 2(b)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
114
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
3.33 กรมตอลตร-วน ทระยะเวลากกพกทางชลศาสตรถง
75 ชวโมง บำบดซโอดไดรอยละ 96 จากผลการทดลองน
ควรมการศกษาเพมเตมเกยวกบคณสมบตของเปลอกหอย
แครง และแทงไมไผ ทสามารถทำใหระบบถงกรองไร
อากาศมประสทธภาพสงกวาลกบอลพลาสตก ในการบำบด
นำเสยทมคาความเขมขนของสารอนทรยในระดบสง
เมอทำการเปรยบเทยบประสทธภาพการบำบดนำ
เสยของถงกรองไรอากาศ จากผวจยทานอน ทใชตวกลาง
ตางชนดกน สามารถแสดงไดดงตารางท 5 ซงเมอประเมน
ในแงการลงทน ในการพจารณาจากระบบถงกรองไรอากาศ
วามประสทธภาพในการบำบดดหรอไมนน ควรมคารองรบ
อตราภาระบรรทกอนทรยของระบบในอตราทสง และการ
ใชเวลากกพกทางชลศาสตรควรนอยทสด เพอระบบจะได
มขนาดเลก ประหยดการลงทน นอกจากนเพอใหทราบถง
ความหลากหลายของจลนทรยแตละกลมททำงานรวมกน
ในถงควรทจะมการศกษาชนดและกลมของแบคทเรยเดน
ทเกดขนในระบบ โดยใชเทคนค FISH (Fluorescence In
Situ Hybridization) ในการศกษาตอไป
สำหรบคาคงททางจลนพลศาสตรของ µmax
ในถงท 1 และ 2 เปน 5 และ 50 ตอวน ตามลำดบ สวน
คา Ks ในถงท 1 และ 2 เปน 20, และ 182 กรม-ซโอดตอ
ลตรตามลำดบ คา Ks ทไดใกลเคยงกบของ Speech
(1995) ในขณะทคา µmax
ทไดจากผลการทดสอบจะมคา
สงกวาทเสนอไว ซงสามารถใชคาคงททางจลนพลศาสตรน
ไปใชในการออกแบบระบบทางวศวกรรมทมขนาดใหญขน
โดยใชเปลอกหอยแครง และแทงไมไผทหาไดงายในทองถน
เปนตวกลางในระบบถงกรองไรอากาศได
5. เอกสารอางอง Fuchs, W., Binder, H., Mavrias, G., and Braun, R.
(2003). Anaerobic treatment of wastewater
with high organic content using a stirred tank
reactor coupled with a membrane filtration
unit. Water Research, 37: 902-908.
Hu, W. C., Thayanithy, K. and Foster, C. F. (2002).
A kinetic study of anaerobic digestion of
ice-cream wastewater. Process Biochem.
37:965-971.
Ince, O., Ince, B. K., and Donnelly, T. (2000).
Attachment, strength and performance of a
porous media in an up flow anaerobic filter
treating diary wastewater. Water SCi. Technol.
41: 261-270.
ตารางท 5 การเปรยบเทยบประสทธภาพของระบบถงกรองไรอากาศทมการใชตวกลางแตละชนดแตกตางกน ตวกลาง HRT(d) OLR(g/l-d) การบำบดซโอด(%) เอกสารอางอง
Bamboo rings 0.5-5 2-18.5 30-85 Tritt,1992 Clay brick granule 3 22 75 Seth, Goyal, and Handa,1995
Not specified 1.5 5 63-85 Ruiz et al., 1997 Not specified 0.5 21 80 Ince, 2000
Ceramic cross flow membrane
1.2 6-8 97 Fuchs et al., 2003
Plastic rings 1.85 4.7 91 Omil et al., 2003 Sea shell 0.7 21 93 ในการศกษาน
Bamboo stick 1 14 98 ในการศกษานPlastic pall ring 3 3.3 96 ในการศกษาน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
115
โครงการวจยเพอพฒนาระบบบำบดนำเสยแบบถงกรอง
ไรอากาศ โดยใชตวกลางจากวสดเหลอใชธรรมชาต
Research on development of anaerobic filter
tank by using natural waste media
Michaud, S., Bernet, N., Buffiere, P., Roustan, M.,
and Moletta, R. (2002). Methane yield as
a monitoring parameter for the start-up
of anaerobic fixed fi lm reactors. Water
Research, 36: 1385-1391.
Omil, F., Garrido, J. M., Arrojo, B., and Mendez,
R. (2003). Anaerobic filter reactor performance
for the treatment of complex dairy wastewater
at industrial scale. Water Research, 37:
4099-4108.
Owen, J. D. and Kiddie, R. M. (1969). The nitrogen
nutrition of soil and herbage coryneform
bacteria. J. Appl. Bact. 32: 338-347.
Ruiz, I., Veiga, M., de Santiago, P., and Blazquez, R.
(1997) . Treatment of slaughterhouse
wastewater in a UASB reactor and an
anaerobic filter. Bioresouce Technol., 60:
251-258.
Seth, R. , Goyal , S. K. , Handa, B. K. (1995).
Fixed f i lm biomethanat ion of dist i l lery
spentwash using low cost porous media.
Resources, Conservation and Recycling,
14: 79-89.
Tritt, W. P. (1992). The anaerobic treatment of
slaughterhouse wastewater in fixed- bed
reactors. Bioresource Technol., 41: 201-207.
งานวจยและพฒนาเทคโนโลยดานของเสย และชวมวล
• การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ. ในแปลงเพาะปลกจรง (On-farm Testing for Compost Application)
11
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ. ในแปลงเพาะ ปลกจรง (On-farmTestingforCompostApplication)
ดร. นตยา นกระนาด มลน* ธรรมศกด โรจนวรฬห** ขจรศกด หาญปราบ** รชพร สงขโรทย** สรสน ธรรมธร** ไพโรจน อองคณา** ไพรน ชโลธร*** Dr. Nittaya Nugranad Milne* Thammasak Rojviroon** Khajornsak Hanprab** Ratchaporn Singkarotai** Surasin Thommathorn** Pairoj Ongkana** Pairin Chalothorn***
* ตำแหนงนกวชาการสงแวดลอม 8ว. ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม ** ตำแหนงนกวชาการสงแวดลอม ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม ** * ตำแหนงเจาพนกงานธรการ ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม
บทคดยอ ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม โดยสวนวจยและพฒนาเทคโนโลยดานของเสยและชวมวล ไดทำการวจยการ
เพมมลคาขยะอนทรย เพอสงเสรมใหมการนำของเสยชมชนทเปนของเสยอนทรยกลบมาใชใหม ผวจยไดคนคดสตรและผลตปย
อนทรยจากเศษวสดอนทรยเหลอใชจากครวเรอน ไดแก อาหาร ผกผลไม เศษเนอสตวและเศษวสดจากการทำสวน ใบไมใบ
หญา กงไม วชพช โดยผสมดวยสดสวนของปรมาณคารบอนและไนโตรเจนทเหมาะสม หมกในสภาวะทมอากาศ และภายใต
ปจจยทางสงแวดลอมทเหมาะสม โดยตรวจวดอตราสวนของ C/N ตงแตวนทเรมหมก จนกระทงยอยสลายสมบรณ ปยอนทรยท
คนคดและผลตขนน ผานการตรวจสอบคณสมบตตามมาตรฐานปยอนทรย และเมอนำปยอนทรยสตรของศนยวจยและฝกอบรม
ดานสงแวดลอม ไปทดสอบใชปลกกบผกสวนครว 7 ชนด คอ กะเพราแดง หอมแบง มะเขอเปราะ ผกบงจน โหระพา สลด
ใบแดง และพรกขหนตามหลกทฤษฎการทดสอบในแปลงเพาะปลกจรง (On-farm Testing) ในพนทศนยการเรยนรกสกรรม
ไรสารพษ อ.วงนำเขยว จ.นครราชสมา และในพนทศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม พบวาพชดงกลาวเจรญและ
ใหปรมาณผลผลตดกวาในแปลงทไมใชปย อยางมนยสำคญ โดยกะเพราแดง หอมแบง มะเขอเปราะ ผกบงจน โหระพา
สลดใบแดง และพรกขหน ใหผลผลตรวมมากกวาแปลงควบคมรอยละ 12.7, 11.5, 35.0, 37.7, 31.3, 29.9 และ 39.1 ตามลำดบ
คำสำคญ: ปยอนทรย วสดอนทรย การทดสอบใชปยอนทรยในแปลงเพาะปลกจรง เกษตรอนทรย วกฤตโลกรอน
Abstract Various compost formulas have been researched using available organic materials left over as
agricultural residues, branches, grass, weed from gardening, and vegetables, fish bones and fruits wastes from
the market. The materials were composted in the compost bin under aerobic process. The ratios of carbon and
nitrogen sources (C/N ratio) were measured throughout the composting process until the composts were
matured. The process temperature, humidity and pH were monitored throughout the process. The mature
composts were analysed according to the Thailand Compost Standards notified by the Department of Technical
Agriculture. On-farm testing (OFT) for 5 compost formulas with 7 kinds of vegetables,i.e., holy basil, spring
onion, cockroach berry, water convolvulus, sweet basil, red salad bowl, and bird–eye chili were carried out in
the Wang Nam Kiew Educational Centre for Hazardous Chemical-Free Agriculture, Nakorn Rachasima Province
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
120
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
and Environmental Research and Training Centre. The results of the OFT has shown that the vegetables grown
in the plots which ERTC composts were applied have faster growth rate, and give more yields than the control
plots significantly. The holy basil, spring onion, cockroach berry, water convolvulus, sweet basil, red salad bowl,
and bird–eye chili in the plots which have been composted have total yields of 12.7, 11.5, 35.0, 37.7, 31.3, 29.9
and 39.1% more than the control ones.
Key Words: Compost, organic materials, On-farm testing (OFT), organic farming, global warming
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
121
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
1. บทนำ 1.1 ปยอนทรย ทางเลอกการจดการปญหาขยะ ขยะตกคาง การเผาขยะในทโลง การปนเปอน
สงแวดลอม และผลกระทบตอทศนยภาพ คอปญหาสำคญ
ดานการจดการขยะชมชนและมลพษจากของเสยชมชน
ของประเทศ ทตองเรงดำเนนการแกไขโดยดวน การคด
แยกขยะ การนำกลบมาใชใหม การใชซำ การแปรรป
ของเสยเปนแหลงพลงงาน และการนำขยะอนทรยท
ยอยสลายได ทมอยมากถงรอยละ 64 ของปรมาณขยะ
ชมชนทงประเทศ มาทำปยอนทรยหรอปยหมก เปนทาง
เลอกทมศกยภาพ ซงนอกจากจะชวยแกไขปญหามลพษ
จากขยะชมชน รกษาสงแวดลอม และยกระดบคณภาพ
ชวตทดขนของประชาชนแลว การใชปยอนทรยแทนปย
เคม ยงชวยปรบปรงและฟนฟสภาพดนใหมธาตอาหารและ
อนทรยวตถทจำเปนและเหมาะสมแกการเจรญเตบโตของ
พช อกทงเปนการประหยดรายจายของประชาชนและ
เกษตรกรผนำไปใช เนองจากสามารถผลตปยอนทรยใช
เองได โดยใชของเสยและชวมวลทเหลอจากการเกษตรหรอ
ขยะอนทรยจากครวเรอน
นอกจากน ในขณะทโลกประสบกบปญหาโลกรอน
การนำขยะมาหมกเปนปยอนทรย มบทบาทสำคญยงตอการ
บรรเทาปญหาน เนองจากเปนการลดปรมาณขยะทตองนำ
ไปกำจดดวยการฝงกลบ (Landfill) ทใชกระบวนการยอย
สลายทไรอากาศ (Anaerobic Process) และลดปรมาณ
กาซมเทนทถกปลอยสชนบรรยากาศ
1.2 โครงการพฒนาและสงเสรมการใชประโยชน ของเสยชวมวล
การทำปยอนทรยอยางแพรหลายในปจจบน
สวนใหญยงไมถกตองตามหลกวชาการ ทำใหประชาชน
และเกษตรกร นำปยอนทรยไปใชแลวไมไดผลดเทาทควร
เนองจากปยอนทรยทผลตได อาจมธาตอาหารนอย เมอ
เปรยบเทยบกบมาตรฐานปยอนทรย พ.ศ. 2548 ทกำหนด
โดยกรมวชาการเกษตร อกทงปยทใช อาจไมเหมาะสมกบ
ชนดและระยะการเจรญของพช ประกอบกบดวยประโยชน
ของปยอนทรย และภารกจในการจดการขยะมลฝอย
ดงกลาวขางตน ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม
กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม โดยสวนวจยและพฒนา
เทคโนโลยดานของเสยและชวมวล จงดำเนนโครงการ
พฒนาและสงเสรมการใชประโยชนของเสยชวมวล
อยางตอเนอง ระหวางป พ.ศ. 2548 ถง 2552
โครงการดงกลาว ครอบคลมการวจยคนคดสตร
ปยอนทรยและทดลองนำไปใชในแปลงปลกพชทดสอบจรง
ตามหลกการทฤษฎ On-farm Testing (OFT) และเพอ
เปนการเผยแพรแนะนำวธการผลตป ยอนทรยสตร
ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมใหมการนำไปใช
อยางแพรหลาย จงมการพฒนาและสงเสรมการทำปย
อนทรยดวยกระบวนการทสะดวก รวดเรว ราคาถก จนได
สตรสวนผสมของปยอนทรยทเหมาะสมกบชนดของพช
ผลตภณฑทไดมความปลอดภยตอผใชและผบรโภครวมทง
เปนมตรตอสงแวดลอม
โครงการวจยน สอดคลองและอยภายใตวาระ
แหงชาตเศรษฐกจพอเพยง ซงคณะรฐมนตรใหความเหนชอบ
เมอวนท 31 พฤษภาคม 2548 และแผนพฒนาเศรษฐกจ
และสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ซงมวาระ 5 ป (พ.ศ.2550-
2554) ประกาศ ณ วนท 19 ตลาคม 2549
แผนการดำเนนงานในแตละป สรปไดดงน
ป พ.ศ. 2548-2549 คนคดสตรและผลต
ปยอนทรย ทมองคประกอบจำพวกเศษวสดอนทรยเหลอใช
ประเภทอาหารจากครวเรอน ไดแก ผกผลไม และเศษ
เนอสตว เปนตน และเศษวสดจากการทำสวน ไดแก ใบไม
ใบหญา กงไม วชพช โดยมสดสวนองคประกอบทเหมาะสม
ของคารบอน และไนโตรเจน กระบวนการหมกปยเปนการ
หมกในสภาวะทมอากาศ (Aerobic digestion) และ
มการควบคมองคประกอบทางสงแวดลอมใหเหมาะสม
ไดแก ความชน อณหภมในคอกหมก การถายเทอากาศ
ขนาดและชนดของเศษอนทรยวตถท ใชหมก ปยหมก
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
122
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ดงกลาว มคณภาพไดตามประกาศมาตรฐานปยอนทรย
กรมวชาการเกษตร พ.ศ. 2548
ป พ.ศ. 2550 ทดสอบประสทธภาพของปย
อนทรยสตรทคนคดได ในพนท เพาะปลกจรงตาม
หลกทฤษฎ OFT โดยปลกพชผกสวนครว 7 ชนด
คอ กะเพราแดง หอมแบง มะเขอเปราะ ผกบงจน โหระพา
สลดใบแดง และพรกขหน การทดสอบนเนนการศกษา
ประสทธภาพ การเพมคณภาพและปรมาณผลผลต
ปพ.ศ.2551 ดำเนนการตอเนองจากป พ.ศ. 2550
พรอมกนนน ดำเนนการรณรงค สงเสรม ประชาสมพนธ
เผยแพรผลงานวจยสกลมเปาหมายภาคเกษตรกร ผคา
และผบรโภค
ป พ.ศ. 2552 เนนงานดานการรณรงค สงเสรม
ประชาสมพนธ เผยแพรผลงานวจยสกลมเปาหมาย
นกวชาการ ภาคการศกษา เกษตรกร ผบรโภค และ
ผประกอบการภาคเอกชน
2. วธการศกษาการทดสอบประสทธภาพของปยอนทรย ตามหลกทฤษฏ On-farm testing (OFT)
งานวจยทดำเนนการในชวงป พ.ศ. 2549 และ
2550 เปนการนำปยอนทรยสตรทคนคดขน มาทดสอบใช
ในแปลงเพาะปลกจรง หรอ On-farm Testing (OFT)
หรอ On-farm Trial ซงไมใชการวจยหรอการทดลองบน
แปลงทมพนทเลกๆ ทเปนสวนหนงของพนทเพาะปลกจรง
และไมใชการทำแปลงยกรองหรอยกแปลง เพอสงเกต
สงทตองการเปรยบเทยบวามความแตกตางกนอยางไร
แตเปนการทดลองในพนทเพาะปลกจรง โดยใชหลกการ
ทางวทยาศาสตร (Scientific Validation) กลาวคอ
มการทดสอบถกผดบนแปลงเพาะปลก มการวจยเชง
วทยาศาสตร ผปลกปฏบตงานและจดการเอง โดยใช
เครองมออปกรณในระดบแปลงเพาะปลกจรง แปลง
เพาะปลกไดรบการออกแบบอยางเหมาะสม รวมถงสามารถ
แยกความแตกตางของความแปรผนตามธรรมชาต และ
ลดผลกระทบตางๆ ซงเกดจากสงแวดลอมในพนทททำ
การศกษาได
2.1 การเลอกพนทในการดำเนนโครงการ
มหลกเกณฑการคดเลอกพนทสำหรบดำเนนการ
OFT ดงน
1) เปนพนททอยหางจากโรงงานอตสาหกรรม
หางจากแปลงเพาะปลกทใชสารเคม มแหลงนำสะอาด ไมม
สารพษเจอปน
2) ศกษาประวตพนทในประเดนตางๆ เชน พช
ทเคยปลก ปยเคมและหรอสารเคมท เคยใช ยอนหลง
อยางนอย 5 ป และเกบตวอยางดนและนำ เพอวเคราะห
คณสมบต
3) พ จ ารณาล กษณะดน ในพ นท และพ ชท
เพาะปลกอยเดม เพอเลอกปลกพชใหเหมาะสมกบชนด
ของดน รวมทงคำนงถงระยะเวลาการเจรญเตบโตของพช
ททำการวจย
2.2 การออกแบบแปลงในรปแบบ OFT
แปลงท ใชปลก ประกอบดวยแปลง (plot)
ท เปนชดควบคม (Control, C) และแปลงทเปนชดท
ทำการทดสอบปย (Treatment, T) โดยจดวางแปลง
แบบสม และเพอลดความเอนเอยง (Bias) ในการเลอก
พนททำแปลงทดสอบ อนเกดจากปจจยทเกยวของตางๆ
เชน ชนและชนดของดน ปรมาณอนทรยวตถ ความชน
และลกษณะเฉพาะของภมประเทศททำการวจย เปนตน
จงวางแปลงแบบ Randomised Complete Block
Design (RCBD) กลาวคอ วางแปลงทเปนแปลง C
กบแปลง T เปนคกน (2 แปลงเปนหนงค (Blocks, B)
แตละควางแปลง C และ T แบบสม (ภาพท 1)) นอกจากน
การทดสอบยงทำซำ 6 ซำ เพอเปนการกำจดและ/หรอ
ลดขอแตกตางทมผลตอการวจยในพนททดสอบ เชน
ความแตกตางของแปลงทดสอบ ปรมาณวชพชในแปลง
ทดสอบ และขอผดพลาดตางๆ ในระหวางการทดสอบ
(Experimental error)
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
123
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ภาพท 1 การออกแบบแปลงทดสอบโดยใชการสมแบบ Randomised Complete Block Design (RCBD) และทำ 6 ซำ
โดย T หมายถงแปลง (plot) ทใชปยอนทรยสตร ศวฝ. และ C หมายถง ชดควบคม ไมใสปย
2.3 การเลอกพชทปลก เนองจากเกษตรอนทรยเปนการทำการเกษตรแบบ
พงพาธรรมชาต จงเลอกปลกพชตามฤดกาล พชทใชทดสอบ
เปนพชอายสน ซงสามารถเกบผลผลตไดในระยะเวลา
ทำแปลง OFT
45-90 วน และสามารถตรวจวด
และเกบผลผลตไดงาย
2.4 การทำปยอนทรย สตรศนยวจยและฝกอบรม ดานสงแวดลอม
สวนวจยและพฒนา
เทคโนโลยดานของเสยและ
ชวมวล คนคดสตรและผลต
ป ย อ นทร ย ต ามหล กทฤษฎ
อตราสวนคารบอนตอไนโตรเจน
ท เ ห ม า ะ ส ม ค อ ค ว บ ค ม ใ ห
อตราสวนของวสดอนทรยท
เปนแหลงคารบอน (C) หรอ
ทเรยกวาพวกสนำตาล (Browns)
ซ ง เ ป นแหล งพล ง ง านของ
จลนทรยกบแหลงไนโตรเจน (N)
หรอพวกส เขยว (Greens)
ซงเปนแหลงโปรตนสำหรบสรางเซลลและเจรญเตบโต
ขณะเรมตนหมกจะควบคมใหอตราสวนคารบอนตอ
ไนโตรเจน (C:N ratio) อยทประมาณ 30:1 โดยใชสตร
การคำนวณดงน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
124
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
วสดอนทรยทเปนแหลงคารบอนหรอ
พวกสนำตาล มกเปนวสดแหง เชน แกลบ
ขเลอย ฟางขาว หญาแหง ใบไมแหง สำหรบ
แหลงไนโตรเจนหรอพวกสเขยว ไดแก หญาสด
ใบไมสด กากถวเหลอง กากเมลดกาแฟ ผกสด
ผลไมสด มลสตว นำวสดดงกลาว เทลงในคอก
ไมเปนชนๆ สลบกนระหวางพวกสนำตาลกบ
พวกสเขยว แลวโกยออกมาคลกเคลาใหเขากน
และเทกลบเขาคอก หมกในสภาวะทมอากาศ
(Aerobic digest ion) และมการควบคม
องคประกอบทางสงแวดลอมใหเหมาะสม ไดแก
ออกซเจน อณหภม ความชน ชนดและขนาด
ของวสดทใชหมก องคประกอบของสารอนทรย
และกลไกการยอยสลายสารอนทรยของจลนทรย
มการกลบปยอาทตยละคร ง ปยยอยสลาย
สมบรณในเวลาประมาณ 3-4 อาทตย จากนน
บรรจปยในถง เกบไวใช
คณสมบตของปยอนทรยสตร ศวฝ.
มดงน
1) มสดสวนของธาตอาหารหลก
(Primary Macronutrients) N:P:K ประมาณ
2:1:1 ซงมากกวา เกณฑมาตรฐานทกำหนดไว
โดยให
R = C/Nratioofcompostmixture
Qn = massofmaterialn(“asis”,or
“wetweight”)
R = Q
1 (C
1 x (100 - M
1) + Q
2(C
2 x (100 - M
2) + Q
3(C
3 x (100 - M
3) + ...
Q1 (N
1 x (100 - M
1) + Q
2(N
2 x (100 - M
2) + Q
3(N
3 x (100 - M
3) + ...
Cn = carbon(%)ofmaterialn
Nn = nitrogen(%)ofmaterialn
Mn = moisturecontent(%)of
materialn
เตรยมวสดหมกปย
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
125
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ภาพท 2 การใสวสดในคอกหมกปย ใสสลบกนระหวางพวกสเขยวและสนำตาล
อปกรณการหมกปย
ในประกาศมาตรฐานปยอนทรยกรมวชาการเกษตร
พ.ศ. 2548 และคา N P K ในปยอนทรยตางกบ
ในปยเคมเปนอยางมาก เนองจากธาต N P K ในปย
เคมอยในรปอนนทรยสาร ซงละลายนำงาย เมอนำไป
ใชจะถกชะลางไดงาย พชดดไปใชไมทน จงตองใสให
พชในปรมาณมากและบอยครง แตในปยอนทรยธาต
อาหารจะอยในรปอนทรยสารทมการปลดปลอย
ออกมาอยางชาๆ (Slow release) เนองจากปย
อนทรยสตร ศวฝ. ผานการยอยสลายอยางสมบรณ
อยในรปของอนทรยสารและมคณสมบตปลดปลอย
ธาตอาหารอยางชาๆ ธาตอาหารจงไมสญเสยไป
เนองจากการชะลางของนำไดงาย แตจะคงอยในดน
เปนเวลานานใหพชไดดดไปใช ผลทตามมา คอไม
จำเปนตองใสปยอนทรย สตร ศวฝ. ใหพชในปรมาณ
มากและบอยครงเหมอนปยเคม
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
126
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
2) ปยอนทรย สตร ศวฝ. มไดมเฉพาะธาตอาหาร
หลก (Primary Macronutrients, N P K) เทานน แตยงม
ธาตอาหารรอง (Secondary Macronutrients) คอ
แคลเซยม แมกนเซยม ซลเฟอร และธาตอาหารเสรม
(Micronutrients) คอ โบรอน เหลกคลอไรด แมงกานส
สงกะส ทองแดง และโมลบดนม ทพชตองการอยอยาง
ครบถวน ซงโดยธรรมชาตพชตองการธาตอาหารทงสน
16 ชนด (อก 3 ธาต คอ C, H และ O ซงไดจาก
อากาศ และนำ) ในปรมาณทแตกตางกนขนอยกบชนดพช
ชวงอายพช ชนดและสภาพดน ภมอากาศ อณหภม
ความชน และปจจยอนๆ อกมาก
3) ปยอนทรย สตร ศวฝ. มการยอยสลาย
อยางสมบรณกอนบรรจถง เมอนำไปใชจงไมมการแยง
ไนโตรเจนในดนจากพชโดยจลนทรยในดน (ตางจาก
ปยอนทรยหลายยหอทวางขายทวไป ซงมกจะหมกไมไดท
แลวนำไปบรรจถงขาย เมอนำไปใช ปยดงกลาวมปรมาณ
อนทรยคารบอนทยงไมยอยสลายสงมาก จลนทรยในดน
ตองการไนโตรเจนสงในการเจรญเตบโตและแบงเซลล
เพอใชอนทรยคารบอนทมอยมากมายนน ทำใหเกดการ
แยงธาตไนโตรเจนในดนกบพช สงผลใหพชขาดไนโตรเจน
นอกจากน ปยอนทรยทยอยสลายยงไมสมบรณจะมสารพษ
ทเรยกวา phytotoxin เชน กาซแอมโมเนย ซงเปนพษ
กบพช ทำใหเมลดพนธ ไมงอก หรองอกแลวไมเจรญ
และตายในทสด สงผลใหเกดอคตตอปยอนทรยวาใชแลว
ไมไดผล)
4) มจลนทรยจำพวกแบคทเรย ยสตและรา
ทมประโยชน ชวยปรบปรงดน ยอยสลายอนทรยสาร
ในดนทำใหดนมฮวมสสง มความโปรงพรน รวนซย และ
อมนำไดด นอกจากจะชวยเพมฮวมสแลวจลนทรยเหลาน
ชวยการละลายของแรธาตในอนภาคหนในดนใหกลายเปน
อาหารพช
2.5 การวเคราะหผลการทดสอบ รวบรวมขอมลและวเคราะหหาความแตกตาง
ดวยหลกการทางสถต วธการหา Least Significant
Difference (LSD) วธการนเปนการหาคาความแตกตาง
ท ใชกนอยางแพรหลายเพ อการเปรยบเทยบในทาง
เกษตรกรรม โดยใชสำหรบเปรยบเทยบคาเฉลยของขอมล
ทมนอยกวา 10 ค ผลวเคราะหน สามารถกำจดผลกระทบ
จากปจจยภายนอกทมการเปลยนแปลงในพนทททำการ
วจยได
การวเคราะหขอมล ดำเนนการสรปไดดงน
1) ดำเนนการโดยใสขอมลลงใน Analysis
worksheet
2) คำนวณคา Variance จากสตร
variance = D2tot /(r-1)
3) คำนวณคา variance of the means จาก
สตร varianceofthemeans=variance/r
4) คำนวณคา Standard error ทงน standard
error = square root of the variance of the
means
5) คำนวณคา Least Significant Difference
(LSD) ณ คา t-values ทระดบความเชอมน รอยละ
ปยทหมกได
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
12
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 1 สตรปยอนทรย
สตร องคประกอบ ปรมาณ(กโลกรม) หมายเหต
A1
ใบประด 112 หน/สบเปนชนเลกๆ ขนาดประมาณ 1-2 ซม.
หญา 112
กลวยนำวา 80
มลวว 96
รวม 400
A2
ขเลอย 150 หน/สบเปนชนเลกๆ ขนาดประมาณ 1-2 ซม.
เศษปลา 84
เศษผก 84
ฟาง 82
รวม 400
A3
ขเลอย 150 หน/สบเปนชนเลกๆ ขนาดประมาณ 1-2 ซม.
เศษปลา 84
เศษฝกขาวโพด 84
ฟาง 82
รวม 400
A4
ขเลอย 150 หน/สบเปนชนเลกๆ ขนาดประมาณ 1-2 ซม.
เศษปลา 84
หวไชเทา 84
ฟาง 82
รวม 400
A5
ขเลอย 150 หน/สบเปนชนเลกๆ ขนาดประมาณ 1-2 ซม.
* เศษผลไมรวมประกอบดวย สบปะรดคดทง,
กลวยคดทง และแตงโมคดทง ในปรมาณ
อยางละ 28 กก.
เศษปลา 82
หวไชเทา 84
เศษผลไมรวม* 84
รวม 400
95 และ 90 โดย standarderrorxt-value=LSD
6) หาคาความแตกตางอยางมนยสำคญ โดย
เปรยบเทยบคา LSD กบคา Cavg
ถา Cavg
นอยกวา LSD
แสดงวาทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน ไมมความ
แตกตางอยางมนยสำคญ ถา Cavg
มากกวา LSD แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน มความแตกตางกน
อยางมนยสำคญ
3. ผลการศกษาและวจารณ 3.1 อตราสวนวตถดบในปยอนทรย ปยทคนคดและผลตขน และนำมาใชในแปลง
ทดสอบของการวจยครงน ม 5 สตร ปยอนทรยศนย
วจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมสตรท 1 (A1), 2 (A2),
3 (A3), 4 (A4) และ 5 (A5) มองคประกอบของวตถดบท
ใชหมกปย ดงแสดงในตารางท 1
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
12
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
3.3 ผลการตรวจวเคราะหคณสมบตของ ปยอนทรยทผลตคนคดขน
ผลการตรวจวเคราะหคณสมบตของปยทผลต
คนคด ประกอบดวยคา % อนทรยวตถ อตราสวน C/N,
%N, %P2O
5, %K
2O และ % การยอยสลายสมบรณ
แสดงไวในตารางท 2 ซงสรปไดวา ปยอนทรยสตร ศวฝ.
มคณสมบตโดดเดน ม เปอร เซนตอนทรยวตถสงกวา
มาตรฐานทกำหนดไว นนคอเมอนำไปใชกจะชวยเพม
ฮวมสในดนมการยอยสลายทสมบรณด ซงยนยนไดจาก
ภาพท 3 แผนภมแสดงคา C/N และ อณหภมของปยอนทรยสตรตางๆ ทใชในแปลงทดสอบจรง OFT
ตารางท 2 คณสมบตของปยอนทรย
สตรปย %อนทรยวตถ อตราสวนC/N %N %P2O5
%K2O %การยอยสลายสมบรณ
A1 30.2 12.5:1 3.19 0.92 1.92 100
A2 53.9 10.4:1 2.14 0.67 0.84 81.8
A3 49.6 10.7:1 2.12 1.23 0.50 93.4
A4 53.6 12.6:1 2.61 1.10 0.93 88.4
A5 52.7 16.2:1 2.34 0.95 1.12 92.7
มาตรฐาน 30 ≤20:1 ≥1 ≥0.5 ≥0.5 ≥80
3.2 ผลการตรวจวดอณหภม pH และอตราสวน C/N
ตลอดระยะเวลาการหมกปย บนทกคาอณหภม
ของปยในคอกหมก และคา C/N ของปย ทใชในแปลง
ทดสอบจรง (On-farm Testing) ผลดงแสดงในภาพท 3
จะเหนวา ระยะเรมตนประมาณ 10 วนแรก อณหภม
ในกองปยหมกจะเพมสงขนเรอยๆ เมอหมกไดประมาณ
2 อาทตย อณหภมจะเรมลดลง และกระบวนการหมกจะ
สมบรณในเวลาประมาณ 1 เดอน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
12
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
คาอตราสวน C/N (ดกวามาตรฐานมาก และใกลเคยงกบ
10:1) และมเปอรเซนตการยอยสลายสมบรณมากกวา 80%
3.4 ผลการทดสอบประสทธภาพของการใชปยกบพช
เตรยมแปลงเพาะปลกพชทดสอบโดยไถตดนแลว
พกดนไว 2 อาทตย จากนนทำการยกรองพรวนดนและใส
ปยกอนการปลก (Pre-treatment) 10 กโลกรม/แปลง
และคลมฟาง ในระหวางการปลก ถอนวชพชทก 2 วน
รดนำวนละ 2 ครง เชา-เยน บนทกขอมลสภาพอากาศ
ทกวน และขอมลการเจรญทก 2 วน ในชวงเดอนแรก และ
ตารางท 4 คำนวณหาคาความแตกตางของนำหนกรวมของกะเพราแดงดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot,g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 3890 3275 615 163 26406
II 4125 3975 150 -303 91506
III 4100 3320 780 328 107256
IV 3895 3630 265 -188 35156
Totals 16010 14200 1810 D2tot=260325
Averages Aavg=4002.5 B
avg=3550.0 C
avg=452.5
ทก 7 วน หลงปลกประมาณ 1 เดอน
3.4.1 การเจรญและปรมาณผลผลต
1) กะเพราแดง(Holybasil)
ปลกกะเพราแดงใชวธการเพาะเมลด เมอ
อายได 2 เดอน ยายตนกลาลงปลกในแปลงทดสอบ
โดยแตละแปลงจะปลกกะเพราแดง 2 แถวๆ ละ 10 ตน
รวมทงหมด 20 ตนตอแปลง ใสปย ศวฝ.สตรท 1 (A1)
ครงท 1 (Pre-treatment) โดยใสรองกนหลมจำนวน
10 กโลกรม/แปลง และหลงจากลงแปลงทดสอบได 14, 24
และ 34 วน ใสปย (Post-treatment) ครงท 2, 3 และ
4 จำนวน 7 กโลกรม/แปลง/ครง ตามลำดบ บนทกขอมล
การเจรญ โดยการวดความสง, ความกวางกอทกๆ 7 วน
เกบผลผลตและบนทกนำหนกโดยตดยอดกะเพราแดง
เหนอโคนตนประมาณ 10 ซม. ทงหมด 3 ครงเมออาย
ได 8, 25 และ 36 วนตามลำดบ รวมระยะเวลาการวจย 36 วน
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
4 และ 5 ตามลำดบ
ตารางท 3 ชนดพชทใชในการทดสอบปยอนทรย สตรปยอนทรย ชนดพช
สตรท 1 (A1) กะเพราแดง
สตรท 2 (A2) หอมแบง, มะเขอเปราะ
สตรท 3 (A3) ผกบงจน, โหระพา
สตรท 4 (A4) สลดใบแดง
สตรท 5 (A5) พรกขหน
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
130
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 6 คำนวณหาคาความแตกตางนำหนกรวมของหอมแบงดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot, g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 942 810 132 25.20 635.04
II 967 872 95 -11.80 139.24
III 1052 919 133 26.20 686.44
IV 1110 986 124 17.20 295.84
V 1122 1072 50 -56.80 3226.24
Totals 5193 4659 534 D2tot=4982.8
Averages Aavg=1038.6 B
avg=931.8 C
avg=106.8
ตารางท 5 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 378.53
Cavg= 452.50
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
) ม
คาเทากบ 452.5 กรม คดเปนรอยละ 12.7 และจากการ
คำนวณคา Least Significant Difference (LSD) ทระดบ
ความเชอมนท 95% มคาเทากบ 378.53 ซงตำกวาคา
Cavg
จงสรปไดวา การใสปยอนทรยศนยวจยและฝกอบรม
ดานสงแวดลอมสตรท 1 (A1) มผลใหกะเพราแดงในแปลง
ใสปยเจรญและใหปรมาณผลผลตมากกวาแปลงไมใสปย
อยางมนยสำคญ
2) หอมแบง(Springonions)
ปลกหอมแบงโดยวธการตดจก ปลก 28 ตน
ตอแปลง ใสปย ศวฝ. สตรท 2 (A2) ครงท 1 (Pre-
treatment) กอนเรมการปลกลงแปลง 7 วน จำนวน
10 กโลกรม/แปลง และเมอหอมแบงมอาย 15 และ 70 วน
ใสปย (Post-treatment) ครงท 2 และ 3 จำนวน
7 กโลกรม/แปลง/ครง บนทกอตราการเจรญโดยวด
ความสง และจำนวนใบ เกบผลผลตหลงจากปลกได 81 วน
โดยบนทกนำหนกและจำนวนหวของหอมแบง
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
6 และ 7 ตามลำดบ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
131
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
)
จากการชงเทากบ 106.8 คดเปนรอยละ 11.5 และจากการ
คำนวณ Least Significant Difference (LSD) ทความ
เชอมน 95% ไดคา LSD เทากบ 40.57 ตำกวาคา Cavg
จงสรปไดวา การใสปยอนทรยศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอม สตรท 2 (A2) มผลใหหอมแบงในแปลงใสปย
เจรญและใหปรมาณผลผลตมากกวาแปลงไมใสปยอยางม
นยสำคญ นอกจากนหอมแบงในแปลงควบคม และแปลง
ทใสปย มรอยละการรอดใกลเคยงกน คอรอยละ 93.6
และ 93.3 ตามลำดบ
3) มะเขอเปราะ(Cockroachberry)
ปลกมะเขอเปราะโดยใชวธเพาะเมลด เมอ
อายประมาณ 2 เดอน ยายตนกลาลงปลกในแปลงทดสอบ
โดยแตละแปลงจะปลก 2 แถว แถวละ 11 ตน รวมใช
ตนกลามะเขอเปราะทงหมด 22 ตน/แปลง ใสปย ศวฝ.
สตรท 2 (A2) ครงท 1 (Pre-treatment) โดยใสรองกนหลม
จำนวน 10 กโลกรม/แปลง และหลงจากลงแปลงทดสอบได
18, 28, 38 และ 48 วน ใสปย (Post-treatment)
ครงท 2, 3, 4 และ 5 จำนวน 7 กก./แปลง/ครง ตามลำดบ
บนทกขอมลการเจรญของมะเขอเปราะ จากการวดความสง
ความกวางกอ จำนวนดอก และนำหนกผลมะเขอเปราะ
ทกๆ 7 วน รวมระยะเวลาการวจย 62 วน
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
8 และ 9 ตามลำดบ
ตารางท 8 คำนวณหาคาความแตกตางของนำหนกรวมของมะเขอเปราะดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot,g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 1645.00 1316.00 329 -135.31 18309.47
II 2635.00 1715.00 920.00 455.69 207651.10
III 1330.25 1225.00 105.25 -359.06 128925.88
IV 1548.00 1045.00 503 38.69 1496.72
Totals 7158.25 5301 1857.25 D2tot=356383.17
Averages Aavg=1789.56 B
avg=1325.25 C
avg=464.31
ตารางท 7 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 40.57
Cavg= 106.8
หมายเหต: การคำนวณเปรยบเทยบคา T-values ทำเชนเดยวกบกะเพราแดง
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
132
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 10 คำนวณหาคาความแตกตางนำหนกรวมของผกบงจนดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot, kg
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 3.20 3.00 0.20 -0.82 0.67
II 3.80 2.40 1.40 0.38 0.15
III 5.40 3.00 2.40 1.38 1.91
IV 3.90 3.20 0.70 -0.32 0.10
V 3.80 2.60 1.20 0.18 0.03
VI 2.20 2.00 0.20 -0.82 0.67
Totals 22.30 16.20 6.10 D2tot=3.53
Averages Aavg=3.71 B
avg=2.7 C
avg=1.01
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
)
มคาเทากบ 464.31 คดเปนรอยละ 35.03 และจากการ
คำนวณคา Least Significant Different (LSD) ทระดบ
ความเชอมนท 95% มคาเทากบ 442.90 ซงตำกวาคา Cavg
จงสรปไดวาการใสปยอนทรยศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอมสตรท 2 (A2) มผลทำใหผลผลตของมะเขอเปราะ
ในแปลงใสปยเจรญ และใหปรมาณผลผลตมากกวาแปลง
ไมใสปยอยางมนยสำคญ
4) ผกบงจน(Waterconvolvulus)
ปลกโดยใชวธการหวานเมลด โดยแตละ
แปลงหวานเมลดพนธผกบงจนจำนวน 1 ซองซงมเมลด
พนธประมาณ 1,000 เมลด ใสปย ศวฝ. สตรท 3 (A3)
ครงท 1 (Pre-treatment) กอนเรมการปลกลงแปลง 7 วน
จำนวน 10 กโลกรม/แปลง และเมอผกบงจนมอาย 28 วน
ใสปย (Post-treatment) ครงท 2 จำนวน 20 กโลกรม/
แปลง บนทกอตราการเจรญโดยสมวดความสงของตนใน
แตละแปลง เกบผลผลตหลงจากปลกได 34 วน บนทก
นำหนกรวมในแตละแปลงชวงเกบผลผลต
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
10 และ 11 ตามลำดบ
ตารางท 9 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 442.90
Cavg= 464.31
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
133
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
) จาก
การชงเทากบ 1.01 คดเปนรอยละ 37.7 และจากการคำนวณ
Least Significant Difference (LSD) ทความเชอมน 95%
มคาเทากบ 0.89 ซงตำกวาคา Cavg
จงสรปไดวาการใสปย
อนทรยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมสตรท 3 (A3)
มผลใหผกบงจนเจรญและใหปรมาณผลผลตดกวาแปลง
ควบคมทไมใสปยอยางมนยสำคญ
5) โหระพา(Sweetbasil)
ปลกโหระพาโดยการเพาะเมลดในถงเพาะชำ
เมออายประมาณ 2 เดอน ยายตนกลาลงปลกในแปลง
ทดสอบ โดยแตละแปลงจะปลก 2 แถว แถวละ 10 ตน
รวมใชตนกลาโหระพาทงหมด 20 ตน/แปลง ใสปย
ศวฝ. สตรท 3 (A3) ครงท 1 (Pre-treatment) โดยใส
รองกนหลมจำนวน 10 กโลกรม/แปลง หลงจากลง
แปลงทดสอบได 15, 25 และ 35 วน ใสปย (Post-
treatment) ครงท 2, 3 และ 4 จำนวน 7 กโลกรม/แปลง/
ครง บนทกขอมลการเจรญของโหระพาจากการวดความสง
ความกวางกอทกๆ 7 วน เกบผลผลตและบนทกนำหนก
โดยตดยอดโหระพาเหนอโคนตน 10 ซม. ทงหมด 3 ครง
เมออายได 24, 45 และ 66 วนตามลำดบ รวมระยะเวลา
การวจย 66 วน
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
12 และ 13 ตามลำดบ
ตารางท 12 คำนวณหาคาความแตกตางของนำหนกรวมของโหระพาดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot,g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 7635 5485 2150 349.25 121975.56
II 8080 6125 1955 154.25 23793.06
III 6792 5265 1527 -273.75 74936.06
IV 7696 6125 1571 -229.75 52785.06
Totals 30203 23000 7203 D2tot=273492.75
Averages Aavg=7550.75 B
avg=5750.00 C
avg=1800.75
ตารางท 11 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 0.89
Cavg= 1.10
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
134
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 14 คำนวณหาคาความแตกตางนำหนกรวมของสลดใบแดงดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot, g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 3364 2178 1186 1186 1406596
II 3701 3489 212 212 44944
III 3639 2547 1092 1092 1192464
IV 3514 2949 565 538 289864
V 5256 3120 2136 2136 4562496
VI 3673 3538 135 135 18225
Totals 23147 17821 5326 D2tot=3001987
Averages Aavg=3857.8 B
avg=2970.2 C
avg=887.7
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
)
มคาเทากบ 1800.75 คดเปนรอยละ 31.3 และจากการ
คำนวณคา Least Significant Difference (LSD) ทระดบ
ความเชอมนท 95% มคาเทากบ 387.99 ซงตำกวาคา Cavg
จงสรปไดวาการใสปย ศวฝ. สตรท 3 (A3) มผลทำให
ผลผลตของโหระพาในแปลงใสปยเจรญ และใหปรมาณ
ผลผลตมากกวาแปลงไมใสปยอยางมนยสำคญ
6) สลดใบแดง(Redsaladbowl)
ปลกโดยเพาะเมลด เมอเจรญดประมาณ
1 สปดาห นำไปปลกลงแปลงทดสอบแปลงละ 28 ตน
ใสปย ศวฝ. สตรท 4 (A4) ครงท 1 (Pre-treatment) กอน
เรมการปลกลงแปลง 7 วน จำนวน 10 กโลกรม/แปลง
และเมอสลดใบแดงมอาย 19 วน ใสปย (Post-treatment)
ครงท 2 จำนวน 7 กโลกรม/แปลง บนทกอตราการเจรญ
โดยวดความสง ความกวางกอและจำนวนใบ และเกบ
ผลผลตหลงจากปลกได 43 วน บนทกนำหนกตอตน
และนำหนกรวมในแตละแปลง
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
14 และ 15 ตามลำดบ
ตารางท 13 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 387.99
Cavg= 1800.75
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
135
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 16 คำนวณหาคาความแตกตางของนำหนกรวมของพรกขหนดวยวธ Least Significant Difference (LSD) Completed sum of squares calculations: Total weight in each plot, g
Blocks
Conditions Difference(C) Deviation(D) Deviationsquared(D2)
Treatment Control
A B C=(A-B) D=C-Cavg
D2=DxD
I 322.5 227 95.5 -28 802
II 424 369.2 55 -69 4764
III 417 361 56 -68 4600
IV 598 309 289 165 27283
Totals 1761.5 1266.2 495.3 D2tot=37450
Averages Aavg=440.4 B
avg=316.6 C
avg=123.8
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย 6 ค
(Cavg
) จากการชงเทากบ 887.7 คดเปนรอยละ 29.9 และ
จากการคำนวณ Least Significant Difference (LSD) ท
ความเชอมน 95% มคาเทากบ 812.9 สรปไดวาการใสปย
อนทรยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม สตร A4 ม
ผลใหสลดใบแดงเจรญ และใหปรมาณผลผลตดกวาแปลง
ควบคมทไมใสปยอยางมนยสำคญ
7) พรกขหน(Bird-eyechili)
ปลกพรกขหนโดยใชวธเพาะเมลด เมออาย
ประมาณ 2 เดอน ยายตนกลาลงปลกในแปลงทดสอบ
โดยแตละแปลงจะปลก 2 แถว แถวละ 11 ตน รวมใช
ตนกลาพรกขหนทงหมด 22 ตน/แปลง ใสปย ศวฝ.
สตรท 5 (A5) ครงท 1 (Pre-treatment) โดยใสรอง
กนหลม จำนวน 10 กโลกรม/แปลง และหลงจากลงแปลง
ทดสอบได 15, 25 และ 35 วน ใสปย (Post-
treatment)ครงท 2, 3 และ 4 จำนวน 7 กโลกรม/
แปลง/ครง ตามลำดบ บนทกขอมลการเจรญของพรกขหน
จากการวดความสง ความกวางกอ จำนวนดอก และ
นำหนกเมดของพรกขหนทกๆ 7 วน รวมระยะเวลาการวจย
45 วน
ผลการคำนวณหาคา variance, variance of the
means, standard error และคา LSD แสดงไวในตารางท
16 และ 17 ตามลำดบ
ตารางท 15 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.05 2.57
LSD=standarderrorxt-values 812.9
Cavg= 887.7
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
136
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 18 สรปผลการศกษาเปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลย Cavg
ของผลผลต และ LSD เพอศกษา ความแตกตางของผลผลตระหวางการใสปยและไมใสปย
ชนดพช variance varianceofthemeans
standarderror
t-value LSD Cavg
สรปผล
1.กะเพราแดง
นำหนก
รวม
(กรม)
86775 21693.75 147.29 2.57 378.53 452.5 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ของผลผลตตอแปลง C สง กวาคา LSD
(ระดบความเชอมน 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
2.หอมแบง
นำหนก
รวม
ผลผลต
ตอแปลง
(กรม)
1245.70 249.14 15.78 2.57 40.57 106.80 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD
(ระดบความเชอมนรอยละ 90) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
ความแตกตางของนำหนกผลผลตเฉลย (Cavg
) ม
คาเทากบ 123.83 คดเปนรอยละ 39.12 และจากการ
คำนวณคา Least Significant Difference (LSD) ทระดบ
ความเชอมนท 90% มคาเทากบ 112.85 ซงตำกวาคา Cavg
จงสรปไดวาการใสปยอนทรยศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอม สตรท 4 (A4) มผลใหผลผลตของตนพรก
ขหนในแปลงใสปยเจรญและใหปรมาณผลผลตมากกวา
แปลงไมใสปยอยางมนยสำคญ
จากขอมลในตารางท 1-17 สามารถสรปผลการ
ศกษาเปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลย Cavg
ของ
ผลผลต และ LSD เพอศกษาความแตกตางของผลผลต
ระหวางการใสปยและไมใสปยไดในตารางท 18
ตารางท 17 เปรยบเทยบคา Least Significant Difference (LSD) กบคา C
avg
t-valuesatα=0.10 2.02
LSD=standarderrorxt-values 122.85
Cavg= 123.83
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
13
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 18 (ตอ) สรปผลการศกษาเปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลย Cavg
ของผลผลต และ LSD เพอศกษา ความแตกตางของผลผลตระหวางการใสปยและไมใสปย
ชนดพช variance varianceofthemeans
standarderror
t-value LSD Cavg
สรปผล
3.มะเขอเปราะ
นำหนก
รวม
(กรม)
118794.39 29698.60 172.33 2.57 442.90 464.31 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD
(ระดบความเชอมนรอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
4.ผกบงจน
ความสง
เฉลย
(เซนตเมตร)
28.820 4.80 2.19 2.57 5.63 6.23 คาความแตกตางของความสงเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD
(ทระดบความเชอมน รอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
นำหนก
รวม
(กโลกรม)
0.70 0.12 0.35 2.57 0.89 1.01 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD
(ทระดบความเชอมน รอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนนม
ความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
5.โหระพา
นำหนก
รวม
(กรม)
91164.25 22791.06 150.97 2.57 387.99 1800.75 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD
(ระดบความเชอมนรอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
13
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ตารางท 18 (ตอ) สรปผลการศกษาเปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลย Cavg
ของผลผลต และ LSD เพอศกษา ความแตกตางของผลผลตระหวางการใสปยและไมใสปย
ชนดพช variance varianceofthemeans
standarderror
t-value LSD Cavg
สรปผล
6.สลดใบแดง
นำหนก
รวม
(กรม)
600397 100066 316.33 2.57 812.9 887.67 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD (ท
ระดบความเชอมนรอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
นำหนก
เฉลย
(กรม)
732.138 122.02 11.046 2.57 28.39 34.6 ค าความแตกต างของน ำหนก เฉล ย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD (ท
ระดบความเชอมนรอยละ 95) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
7.พรกขหน
นำหนก
รวม
(กรม)
12483.26 3120.81 55.86 2.02 112.85 123.83 คาความแตกตางของนำหนกรวมเฉลย
ผลผลตตอแปลง C สงกวาคา LSD (ท
ระดบความเชอมนรอยละ 90) แสดงวา
ทง 2 เงอนไขทศกษาเปรยบเทยบนน
มความแตกตางกนอยางมนยสำคญ
3.4.2 อตราการเจรญของพชทดสอบ
การใสปยอนทรยสตรศนยวจยและฝกอบรมดาน
สงแวดลอม ทำใหพชทดสอบมอตราการเจรญทดกวาการ
ไมใสปย กรณหอมแบงในแปลงทใสปยมการเจรญทางใบ
ใบใหญและยาวกวา แตกกอ และหวใหญกวาในแปลงท
ไมใสปย ผกสลดใบแดงในแปลงทใสปยมขนาดใบ กอใหญ
และอวบกวาแปลงทไมใสปย ผกบงจนในแปลงทใสปย
มความยาว และอวบของลำตนมากกวา และขนาดใบใหญ
กวา ใบมสเขยวสดกวาแปลงทไมใสปยอยางเหนไดชด
ดงแสดงสรปในภาพท 4
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
13
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ภาพท 4 แผนภมแสดงอตราการเจรญของพชทดสอบในแปลงเพาะปลกจรง OFT
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
140
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
3.4.3 เปรยบเทยบนำหนกผลผลตของพชทดสอบ
ผลการวจยทดสอบใชปยอนทรยสตรทศนยวจย
และฝกอบรมดานสงแวดลอมผลตคนคดไดกบผกสวนครว
ทง 7 ชนด สามารถเปรยบเทยบผลผลตดงแสดงในตารางท 19
4. สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ ผลการวจยทดสอบใชปยอนทรยสตรทศนยวจย
และฝกอบรมดานสงแวดลอมผลตคนคดได กบผกสวนครว
ทง 7 ชนด คอ กะเพราแดง หอมแบง มะเขอเปราะ
ผกบงจน โหระพา สลดใบแดง และพรกขหน ในแปลง
ทดสอบตามหลกทฤษฎ On-farm testing (OFT) พบวาปย
อนทรย สตร ศวฝ. ทำใหมการเจรญและปรมาณผลผลต
ของกะเพราแดง หอมแบง มะเขอเปราะ ผกบงจน โหระพา
สลดใบแดง และพรกขหน ใหผลผลตรวมมากกวาแปลง
ควบคมรอยละ 12.7, 11.5, 35.0, 37.7, 31.3, 29.9 และ
39.1 ตามลำดบ
ผลการวจยนเปนสงทพสจนยนยนไดวา เกษตรกร
สามารถทำปยอนทรยใชไดเองตามหลกวชาการ จากวตถ
อนทรยทเหลอทงจากการเกษตร และเศษอาหาร ซงปย
อนทรยทไดชวยใหพชเจรญไดด มความตานทานโรคสง
ไมตองพงพาปยเคมและสารเคมกำจดศตรพช ปลอดภย
ตอสขภาพของเกษตรกรเองและผบรโภค และนอกเหนอ
ไปจากนน เนองจากในสภาพปจจบน การเผาวตถอนทรย
เหลอใชดงกลาว คอทางเลอกหนงของการกำจด ซงกอให
เกดการระบายปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดสบรรยากาศ
ดงนนเกษตรกรจงเปนผมบทบาทสำคญในการชวยลดวกฤต
โลกรอน
ในระยะตอไปจะทำการศกษาผลของการใชปย
อนทรยตอการเพมศกยภาพการเกบกกคารบอนในดน และ
ศกษาความคมทนทางเศรษฐศาสตรสงแวดลอม ในเรอง
ของตนทนและผลไดจากการทำเกษตรอนทรย โดยมการ
เปรยบเทยบปรมาณผลผลต และความยงยนของการใช
ตารางท 19 เปรยบเทยบนำหนกผลผลตของพชทดสอบ
ลำดบท ชนดพชนำหนกผลผลตรวมจากแปลงทดสอบ ความแตกตางของนำหนกผลผลตรวม
Control(g) Treatment(g) g (%)
1 กะเพราแดง 14,200 16,010 1810 12.7
2 หอมแบง 4,659 5,193 534 11.5
3 มะเขอเปราะ 5,301 7,158.25 1857.25 35.0
4 ผกบงจน 16.20(kg) 22.30(kg) 6.1(kg) 37.7
5 โหระพา 23,000 30,203 7,203 31.3
6 สลดใบแดง 17,821 23,147 5326 29.9
7 พรกขหน 1,266.20 1,761.50 495.3 39.1
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
141
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
พนทในการทำการเกษตร โดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยง
เพอเปนแนวทางในการตดสนใจใชเทคโนโลยเกษตรอนทรย
สำหรบเกษตรกรกลมเปาหมาย นอกจากนกำลงดำเนนการ
สงเสรมเผยแพรผลงานวจยในกลมเปาหมายเกษตรอนทรย
เพอปรบเปลยนทศนคตของประชาชนตอการทำและบรโภค
ผลผลตเกษตรอนทรยใหถกตอง เพอเปาหมายหลกคอการ
ลดวกฤตโลกรอน และปญหามลพษ
5. กตตกรรมประกาศ คณะผวจยขอขอบคณ นายอำนาจ หมายยอดกลาง
ผอำนวยการศนยการเรยนรกสกรรมไรสารพษ อ.วงนำเขยว
จ.นครราชสมา และสมาชกของศนยการเรยนรฯ ทกทาน ท
ใหความอนเคราะหพนทการทำวจย ตลอดจนใหคำแนะนำ
ชวยเหลอในเรองการเพาะปลก และการดแลพชทดสอบ
6. เอกสารอางอง Dan Anderson, On-Farm Research Guidebook,
University of Illinois. Home page http://
web.aces.uiuc.edu/vista/pdf_pubs
On-Farm Testing – A Scientific Approach to Grower
Evaluationn of New Technologies. Home page
http://pnwsteep.wsu,edu/onfarmtesting
On-Farm Testing: A Grower’s Guide–Washington
State University Cooperative Extension
bulletin EB1706. 1992. Home page http://
caheinfo.wsu.edu
Jane Sooby, On-Farm Research Guide, Organic
Farming Research Foundat ion, 2001.
www.kingcorn.org
นตยา นกระนาด มลน และ สวรรณา จตรเมต. 2550.
การทำปยหมก. สวนวจยและพฒนาเทคโนโลย
ดานของเสยและชวมวล, กรมสงเสรมคณภาพ
สงแวดลอม.
ประกาศมาตรฐานปยอนทรยกรมวชาการเกษตร. 2548.
กรมวชาการเกษตร.
http://www.klickitatcounty.org
http://www.composter.com
http://www.compostinfo.com
http://www.extension.missouri.edu
http://www.mastercompost.com
http://www.kiwipower.com
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
142
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
“ประกาศมาตรฐานปยอนทรยกรมวชาการเกษตร
พ.ศ. 2548” ประกาศฉบบนมวตถประสงค 2 เรองคอ เพอ
ควบคมมาตรฐานปยอนทรยและเพอรกษาผลประโยชน
ของเกษตรกร มาตรฐานปยอนทรยดงกลาว มการกำหนด
รายละเอยดคณสมบตของปยอนทรย 11 รายการ ดงน
1. ขนาดของปย: เกณฑกำหนดไมเกน 12.5 x 12.5
มลลเมตร
ขนาดปยอนทรยทกำหนดไวนเพอใหขนาดของปย
เหมาะสมในการนำไปใช
2. ปรมาณความชนและสงทระเหยได: เกณฑ
กำหนดไมเกน 35 เปอรเซนตโดยนำหนก
ปยอนทรยทมความชนสงมากเกนไป จะเสย
คาใชจายมากในการขนสงโดยเฉพาะในภาวะนำมนแพง
ทสำคญปยอนทรยความชนสงเกษตรกรไดประโยชนนอย
ไมสะดวกในการใช
3. ปรมาณหนและกรวด: เกณฑกำหนดใหม
ปรมาณหน และกรวดขนาดใหญกวา 5 มลลเมตร ไมเกน
5 เปอรเซนตโดยนำหนก
เหตผลในเกณฑขอนชดเจนเพราะวาปรมาณหน
และกรวดไมมประโยชนและเปนการเพมนำหนกปยอนทรย
อยางไมเปนธรรมแกเกษตรกร
4. พลาสตก แกว วสดมคม และโลหะอนๆ:
เกณฑกำหนดใหตองไมมอยในปยอนทรย
5. ปรมาณอนทรยวตถ: เกณฑกำหนดใหมไม
นอยกวา 30 เปอรเซนตโดยนำหนก
ปยอนทรยทดควรมปรมาณอนทรยวตถไมตำกวา
30 เปอรเซนตโดยนำหนก อนทรยวตถทตำหรอสง เปนผล
โดยตรงจากวตถดบทใชในกระบวนการผลตปยอนทรย
ปยอนทรยทผลตจากพช เชน ฟางขาว จะพบวามปรมาณ
อนทรยวตถสงกวา 30 เปอร เซนต โดยนำหนก แต
ปยอนทรยทผลตจากมลสตว เชน มลไก จะมปรมาณ
อนทรยวตถตำกวา 30 เปอรเซนตโดยนำหนก
6. คาความเปนกรดเปนดาง (pH): เกณฑ
กำหนดให มคาความเปนกรดเปนดาง ระหวาง 5.5-8.5
ปยอนทรยทมคา pH ตำกวา 5.5 จลนทรยดนท
เปนประโยชนจะหยดกจกรรม แตจลนทรยทเปนสาเหตของ
โรคจะทำงานไดดขน แตถาปยอนทรยม pH มากกวา 8.5
ไนโตรเจนในปยจะกลายเปนแกสแลวสญหายไปในอากาศ
ทำใหสญเสยธาตอาหารซงแตเดมมนอยอยแลว
7. อตราสวนคารบอนตอไนโตรเจน (C/N
ratio): เกณฑกำหนดไวไมเกน 20:1
ปยอนทรยทดควรมอตราสวนของคารบอนตอ
ภาคผนวก มาตรฐานปยอนทรย
รายงานผลงานวจยศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมป 2549 - 2550
143
การทดสอบใชปยอนทรยสตร ศวฝ.
ในแปลงเพาะปลกจรง
(On-farm Testing for Compost
Application)
ไนโตรเจนตำกวาหรอเทากบ 20:1 ปยอนทรยม C/N ratio
มากกวา 20:1 จะเกดการยอยสลายใหมเมอใสในดน ถาใช
ในพนททมการระบายนำไมดอาจเปนอนตรายตอพช
8. คาการนำไฟฟา (EC): เกณฑกำหนดไมเกน
6 เดซซเมน/เมตร (dS/m) คาการนำไฟฟา เปนคา
ทวดความเคมของปย โดยปกตพบวาคาความเคมท 6
เดซซเมน/เมตร จะมปรมาณเกลอมากกวา 0.175%
คาการนำไฟฟาสามารถบงบอกไดวาปยอนทรยนนมการเตม
ปยเคมลงไปหรอไม ซงปยอนทรยทเตมปยเคมลงไปเพอเพม
ธาตอาหารถอวาเปนปย เคมตามพระราชบญญตป ย
พ.ศ. 2518
9. ปรมาณธาตอาหารหลกเกณฑกำหนดใหม
(1) ไนโตรเจน (Total N) ไมนอยกวา 1%
โดยนำหนก
(2) ฟอสฟอรส (Total P2O
5 ) ไมนอยกวา
0.5% โดยนำหนก
(3) โปตสเซยม (Total K2O) ไมนอยกวา
0.5% โดยนำหนก
10. การยอยสลายทสมบรณ: เกณฑกำหนดให
มากกวา 80 เปอรเซนต
11. ปรมาณโลหะหนกเกณฑกำหนดใหม
สารหน (Arsenic) ไมเกน 50 มลลกรม/
กโลกรม
แคดเมยม (Cadmium) ไมเกน 5 มลลกรม/
กโลกรม
โครเมยม (Chromium) ไมเกน 300 มลลกรม/
กโลกรม
ทองแดง (Copper) ไมเกน 500 มลลกรม/
กโลกรม
ตะกว (Lead) ไม เกน 500 มลลกรม/
กโลกรม
ปรอท (Mercury) ไมเกน 2 มลลกรม/
กโลกรม
ทมา : กรมวชาการเกษตร. (2548)
พมพเมอ ธนวาคม 2551
ISBN 974-7529-71-8
จดทำโดย ศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม
กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
เทคโนธาน ต.คลองหา อ.คลองหลวง จ.ปทมธาน 12120
โทร. 0-2577-1136-7, 0-2577-4182-5
โทรสาร 0-2577-1138
www.ertc.deqp.go.th
√“¬ß“πº≈ß“π«‘®—¬»Ÿπ¬å«‘®—¬·≈–Ωñ°Õ∫√¡¥â“π ‘Ëß·«¥≈âÕ¡
ªï 2549 - 2550
Recommended