η εδραίωση του δικομματισμού

ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

Ο ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Η σύνθεση της ελληνικής βουλής μετά τις εκλογές του 2000

ΝΔ 124ΠΑΣΟΚ 159

ΣΥΝ 6

ΚΚΕ 11

283

Η σύνθεση της βουλής μετά τις εκλογές 7ης Μαρτίου 2004

282

Εκλογές 2004

45,4

40,5

5,93,3 4,9

ΝΔ

ΠΑΣΟΚ

ΚΚΕ

ΣΥΡΙΖΑ

ΛΟΙΠΟΙ

Εκλογές 2007

41,83

38,1

8,15

5,043,8 3,08

ΝΔ

ΠΑΣΟΚ

ΚΚΕ

ΣΥΡΙΖΑ

ΛΑΟΣ

ΛΟΙΠΟΙ

ΕΚΛΟΓΕΣ 2009

43,92

33,48

7,54

5,634,6 4,83

ΠΑΣΟΚ

ΝΔ

ΚΚΕ

ΛΑΟΣ

ΣΥΡΙΖΑ

ΛΟΙΠΟΙ

ΕΚΛΟΓΕΣ 1881

46%

44%

2% 8%

ΤρικούπηςΚουμουνδουροςΔημοκρατικοίΛοιποί

ΕΚΛΟΓΕΣ 1885

22%

76%

2%

ΤρικούπηςΔηλιγιάννηςΔημοκρατικοί

Ποια είναι η σημασία του όρου Δικομματισμός;

1. Ύπαρξη δύο κυρίαρχων κομμάτων στην πολιτική σκηνή

2. Εναλλαγή των κομμάτων αυτών στην εξουσία

Πώς συνδέεται ο δικομματισμός με την αρχή της δεδηλωμένης;

1. Τα κόμματα μειοψηφίας στερούνται τη δυνατότητα να σχηματίσουν κυβέρνηση

Δημιουργούνται σταθερότερες κυβερνήσεις

Κυριαρχούν τα μεγάλα κόμματα

Κυριαρχεί η πόλωση

Διαμορφώνεται η λογική της χαμένης ψήφου

2. Τα μικρά κόμματα ωθούνται σε συνένωση με τα μεγάλα

Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

Πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο

Εκσυγχρονισμός; • Μεταρρύθμιση και προσαρμογή σε νέες

και σύγχρονες συνθήκες, απαιτήσεις, απόψεις κτλ.

• Μπορεί να αφορά το κράτος, την πολιτική ζωή, την οικονομία κ.ο.κ.

1. Η εδραίωση του δικομματισμού

Η πορεία προς το δικομματισμό

• Το διάστημα μεταξύ του 1875 και του 1880 αποτελεί μεταβατική περίοδο.

• Στις εκλογές του 1875 και του 1879 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

• Λίγα χρόνια αργότερα, το 1884, τα δύο μεγάλα κόμματα, του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, έλεγχαν το 92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο.

• Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός θεμελιώθηκαν.

ΤΟ ΤΡΙΚΟΥΠΙΚΟ ΚΟΜΜΑ

Παρουσιάζει ήδη από το 1875 ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας

Ποιοι ήταν οι στόχοι του τρικουπικού προγράμματος;

Στην ουσία, ο Τρικούπης εκπροσωπούσε τον εξευρωπαϊσμό της πολιτικής ζωής, ενώ ο Δηλιγιάννης την παραδοσιακή λειτουργία της. Ο Τρικούπης πίστευε ότι το κράτος χρειαζόταν πολιτική και οικονομική ανόρθωση, πριν γίνει λόγος για εμπλοκή σε αλυτρωτικές περιπέτειες. Γι' αυτό και επεδίωξε να καταστήσει τη χώρα διεθνώς αξιόπιστη, να ενθαρρύνει την έναρξη της εκβιομηχάνισης, να βελτιώσει τις επικοινωνίες με την κατασκευή σιδηροδρόμων και την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, και να εκσυγχρονίσει το στρατό και το ναυτικό Ωστόσο, ένα τέτοιο πρόγραμμα ήταν δαπανηρό και συνεπαγόταν αυξημένη φορολογία.

R. Clogg. Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας 1770-1990, εκδ. Ιστορητής, Αθήνα 1995, σσ 71-72

Στόχοι Τρικουπικού Προγράμματος

• Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε:1. συγκρότηση κράτους δικαίου ,2. εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον

καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία,

3. ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως 4. ενίσχυση της γεωργίας, 5. βελτίωση της άμυνας και 6. της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού

δικτύου της χώρας.

Στόχοι Τρικουπικού Προγράμματος

Εξορθολογισμός δ ιο ίκησης

Κράτος δ ικα ίου

ΠΟΛΙΤ ΙΚΗ

Εν ίσχυση γεω ργίας

Βελτίω ση υπ οδομών

Ο ικονομ ική ανάπ τυξη

ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑ

Βελτίω ση της Άμυνας

ΑΜΥΝΑ

ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

Ποια μέσα χρησιμοποιήθηκαν για

την υλοποίηση των στόχων του Τρικουπικού

προγράμματος;

Σύνολο φόρων ως ποσοστό επί του εθνικού εισοδήματος το 1886

Γαλλία 12%

Αγγλία 8%

Βέλγιο 6%

Ελλάδα 31%1/4

1/5

1/3

Τα κυριότερα δάνεια από το εξωτερικό κατά την περίοδο 1880-1892

ΕΤΟΣ ΑΙΤΙΑ ΠΟΣΟ

1880 Κάλυψη ελλειμμάτων 1877-1880

120.000.000

1884 100.000.000

1887 Μονοπωλίων 185.000.000

1889 30.000.000

1889 125.000.000

1890 Σιδηροδρόμων 45.000.000

1891 Σιδηροδρόμων 15.000.000

1892 Εθνικών δρόμων 20.000.000

Συνολικό χρέος 1892 818.000.000

Συγκοινωνιακό δίκτυο

Ελλειμματικοί προϋπολογισμοί

Προστασία μονοπωλίων

ΜΕΣΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΡΙΚΟΥΠΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

• Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες:

1. οργανωτικές μεταβολές και

2. βελτίωση των οικονομικών του κράτους, με την i. αύξηση των φόρων και τη

ii. σύναψη δανείων και

3. παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις.

Ποιες ήταν οι συνέπειες της εφαρμογής του

τρικουπικού προγράμματος;

Εξέλιξη των φόρων στην Ελλάδα(σε εκατομμύρια δραχμές)

0102030

40506070

8090

100

1871 1880 1895

ΆμεσοιΈμμεσοιΣύνολο

63%

53%

38%

120,9%

26,5%

Προϋπολογισμοί του ελληνικού κράτους

(σε εκατομμύρια δραχμές)Έτη Τακτικά έσοδα

Συνολικές δαπάνες

Συνολικά ελλείμματα

Μ.Ο ετήσιου

ελλείμματος

1833-1878

933,5 1.170 236,5

1879-1892

992,9 1.464 471,1

5,2 (κατ’ έτος)

36,2(κατ’ έτος)

596%

Σε υποτριπλάσια περίοδο το έλλειμμα εμφανίζεται

διπλασιασμένο

25.3%

47,4%

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

1. Εξάντληση φορολογουμένων

2. Υπερβολική επιβάρυνση προϋπολογισμού

3. Πτώχευση

Ποια μορφή παρουσιάζει ο δημόσιος τομέας μέχρι τη

δεκαετία του 1870;

Ποσοστό (%)απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού

Χώρες 1856-1879 1879-1880Αυστρία 11,6 15,8Βέλγιο 12,8 24,2Δανία 11,9 15,9Ισπανία 15,5 14,7Γαλλία 21,4 22,3Μ. Βρετανία 26,9 30,8Ελβετία 15,6Ιταλία 15,5 12,9

Ελλάδα 19,09 27,7

Ο δημόσιος τομέας

• Η κατάσταση μέχρι τη

δεκαετία του 1870

Το κράτος είναι ο κύριος εργοδότης

Εξασφαλίζει θέσεις εργασίας

Εξασφαλίζει ευκαιρίες κοινωνικής εξέλιξης

• Η διαφοροποίηση

Οι νέες συνθήκες δημιουργούν κοινωνικά στρώματα που δε ζητούν από το κράτος διορισμό, αλλά μέτρα προώθησης των συμφερόντων τους

Πολλοί απευθύνονται στο δημόσιο για διορισμό

Τρικουπισμός και Δηλιγιαννισμός

• Ποιο ήταν το πρόγραμμα του τρικουπικού κόμματος;

• Ποιο ήταν το πρόγραμμα του δηλιγιαννικού κόμματος;

Χαρακτηριστική είναι η ονομασία των δυο κομμάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την αυτονόμηση της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμικτου «κρατικό-κοινωνικού» συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα. Έτσι ο αγώνας μεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής μηχανής, και γι' αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά». Κοινός παρανομαστής μέσα στο δηλιγιαννικό συνονθύλευμα ήταν η άρνηση του χωρισμού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισμού ήταν όχι ο μερισμός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνση τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοι του σαν «αρχομανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύμα του μικροαστισμού και του λαϊκισμού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόμενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαμπασισμό. …………………………………………………………………………………………………….Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ για το Δηλιγιάννη ήταν ένας αντικειμενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιμοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, μονιμότερη για τον άλλο.

Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ', σ. 22

Τα προγράμματα των κομμάτων• Οι αντίθετοι με την πολιτική του Τρικούπη βουλευτές συσπειρώθηκαν γύρω

από τον Θ. Δηλιγιάννη, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό εξέφραζε πολιτικές απόψεις αντίθετες από εκείνες του Χ. Τρικούπη.

• Ο Δηλιγιάννης δεν αποδεχόταν το χωρισμό των εξουσιών και στόχευε στη συγκέντρωση και τον έλεγχο τους από το κόμμα.

• Ο Τρικούπης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος, ενώ

• ο Δηλιγιάννης προέβαλλε το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης, με τη μείωση των φόρων και την παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενους του για κατάληψη δημοσίων θέσεων.

• Στα εδάφη της Θεσσαλίας, στα οποία κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία, οι τρικουπικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες, ενώ

• οι δηλιγιαννικοί προσπάθησαν, χωρίς τελικά να το κατορθώσουν, να χορηγήσουν γη στους αγρότες και έλαβαν κάποια μέτρα για τη βελτίωση της θέσης τους.

• Ο Δηλιγιάννης επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης. Το κόμμα του απεχθανόταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο και υποστήριζε μια αργή οικονομική ανάπτυξη που θα βασιζόταν σε παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες.

Τα προγράμματα των κομμάτωνΔηλιγιαννικό πρόγραμμα

1. Συγκέντρωση των εξουσιών και έλεγχός τους από το κόμμα

2. Κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης

3. Κοινωνική δικαιοσύνη

4. Αργή οικονομική ανάπτυξη στηριγμένη σε παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες και όχι στο τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο

5. Γη στους αγρότες και βελτίωση της θέσης τους

Τρικουπικό πρόγραμμα1. Χωρισμός εξουσιών

2. Το κράτος, μοχλός οικονομικής ανάπτυξης

3. Εκσυγχρονισμός με κάθε κόστος

4. Ανάπτυξη με εκχρηματισμό της οικονομίας

5. Υπέρ των μεγαλογαιοκτημόνων στη Θεσσαλία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να διακρίνετε τα παρακάτω στοιχεία σε στόχους (Σ), μέσα (Μ) και αποτελέσματα (Α) της πολιτικής του τρικουπικού κόμματος

1. Ανάπτυξη της οικονομίας Σ Μ Α

2. Αύξηση φόρων Σ Μ Α

3. Βελτίωση της Άμυνας Σ Μ Α

4. Εξάντληση φορολογουμένων Σ Μ Α

5. Βελτίωση των υποδομών της χώρας Σ Μ Α

6. Παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία Σ Μ Α

7. Συγκρότηση κράτους δικαίου Σ Μ Α

8. Σύναψη δανείων Σ Μ Α

9. Οργανωτικές μεταβολές Σ Μ Α

10. Υπερβολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού Σ Μ Α

Βάλτε σε κύκλο το σωστό (Σ) ή το λάθος (Λ)

1. Ο Τρικούπης τάχθηκε υπέρ της διανομής των κτημάτων στους ακτήμονες της Θεσσαλίας Σ Λ

2. Η υπερβολική φορολόγηση ήταν ο τρόπος που επέλεξε ο Τρικούπης για την υλοποίηση του εκσυγχρονιστικού του προγράμματος Σ Λ

3. Ο Δηλιγιάννης ήταν υπέρ της διάκρισης των εξουσιών Σ Λ

Να γράψετε, στο κενό αριστερά, το γράμμα του δεδομένου της στήλης Β που αντιστοιχεί στο δεδομένο

της στήλης Α. (Κάποιο δεδομένο της στήλης Β περισσεύει).

Α

1 Δηλιγιαννισμός

2 Τρικουπισμός

Β΄α. μείωση φόρωνβ. κατάληψη δημόσιων θέσεωνγ. υποστήριξη μεγαλογαιοκτημόνωνδ. συγκέντρωση και έλεγχος εξουσιών από

το κόμμα η. κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής

και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός

ε. κράτος κοινωνικής αλληλεγγύηςστ. το κράτος ως μοχλός οικονομικής

ανάπτυξηςζ. εκσυγχρονισμός με κάθε κόστος