ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์กับการสูญเสียพื้นที่ป่า...

ผเขยน: สทธเดชพงศกจวรสน เขมรฐเถลงศร จำ�นวน: 1,000เลม พมพครงท1: เมษายน2558 เอกสารวชาการหมายเลข7 จดพมพโดย: สถ�บนคลงสมองของช�ต ชน22Bอาคารมหานครยบซม เลขท539/2ถนนศรอยธยาเขตราชเทว กรงเทพฯ10400 สำ�นกง�นกองทนสนบสนนก�รวจย(สกว.) ชน14อาคารเอสเอมทาวเวอร เลขท979/17-21ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนในเขตพญาไท กรงเทพฯ10400 ออกแบบและจดพมพ: บรษทซโนพบลชชงแอนดแพคเกจจงจำากด เลขท28ซอยลาดพราว35ถนนลาดพราว แขวงจนทรเกษมเขตจตจกรกรงเทพฯ10310 โทรศพท:02938-3306-8โทรสาร:02938-0188

เอกส�รเผยแพรสำ�นกประส�นง�นชดโครงก�ร“ง�นวจยเชงนโยบ�ยเกษตรและเสรมสร�งเครอข�ยง�นวจยเชงนโยบ�ย”

สถ�บนคลงสมองของช�ตรวมกบสำ�นกง�นกองทนสนบสนนก�รวจย

เอกสารเลมนเปนการสงเคราะหจากงานวจยเรอง“ก�รศกษ�ม�ตรก�รสร�งแรงจงใจเพอลดก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทล�ดชน:

กรณศกษ�จงหวดน�น”ไดรบทนอดหนนวจยจากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)

ภายใตสญญาเลขทRDG5620035ภาพปกทวเขาถายโดยคณธนสธรณกงวาลสงควงษ

ขอมลท�งบรรณ�นกรมของสำ�นกหอสมดแหงช�ตNationalLibraryofThailandCataloginginPublicationData

สทธเดชพงศกจวรสน.ขาวโพดเลยงสตวกบการสญเสยพนทปา:ปญหาและทางออก.--กรงเทพฯ:สถาบนคลงสมองของชาตกระทรวงศกษาธการ,2558.114หนา.1.ขาวโพด--การปลก.2.อาหารสตว.I.เขมรฐเถลงศร,ผแตงรวม.I.ชอเรอง.633.15ISBN978-616-372-339-0

ค�ำนยมสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)มพนธกจในการสนบสนนทนวจยการพฒนานกวจย

การบรหารงานวจยและพฒนาระบบวจยของประเทศเพอขบเคลอนการพฒนาประเทศไปสสงคมฐานความร (Knowledge Based Society) ในทศทางทจะสรางการเตบโตอยางยงยนใหกบประเทศ เปาหมายสำาคญของ สกว. ในระยะตอไป คอการพฒนาการบรหารจดการการวจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงในระบบวจยไดอยางกวางขวางสงเสรมใหเกดการเตบโตและความแขงแรงของระบบวจยโดยใชทกษะการบรหารจดการเพอสรางผลงานวจยทมคณภาพสงนำาไปใชประโยชนไดจรงและสามารถตพมพเผยแพรในวารสารวชาการทมคณภาพทงในประเทศและตางประเทศได

สำาหรบทศวรรษตอไปของสกว.การสงเคราะหความรจากผลงานวจยเปนการบรหารจดการความรอกรปแบบหนงท สกว. ใหความสำาคญอยางยง เนองจากการสงเคราะหความรเปนทงกลไก บรณาการระหวางงานวจยเรองตางๆ สาขาตางๆ และเปนการยกระดบขอคนพบจากงานวจยภายใตประเดนวจยทใหทนสนบสนน ใหเกดความชดเจนเพยงพอทงเพอการนำาไปใชตอยอดงานวจยและการ นำาไปใชประโยชนในดานตางๆ รวมถงการจดทำาขอเสนอเชงนโยบายสาธารณะ ตลอดจนการสราง ผลกระทบใหเกดขนกบสงคมในแงมมทหลากหลาย

เอกสารวชาการเรอง“ขาวโพดเลยงสตวกบการสญเสยพนทปา:ปญหาและทางออก”เลมนเปนผลงานของ ผศ.ดร.สทธเดช พงศกจวรสน และ ผศ.ดร.เขมรฐ เถลงศร จากคณะเศรษฐศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงไดนำาขอความรจากงานวจยเรอง “การศกษามาตรการสรางแรงจงใจ เพอลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน:กรณศกษาจงหวดนาน”มาสงเคราะหและเรยบเรยงขนใหมโดยมสำานกงานประสานงานชดโครงการ“งานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขาย งานวจยเชงนโยบาย” สถาบนคลงสมองของชาต เปนบรรณาธการใหกบเอกสารวชาการน ซง สกว. ขอแสดงความชนชมและขอขอบคณมาณโอกาสน

สกว. หวงวาเนอหาจากงานสงเคราะหความร “ขาวโพดเลยงสตวกบการสญเสยพนทปา:ปญหาและทางออก” เลมนจะนำาไปสการศกษาตอยอดการวจยและการใชประโยชนในการสงเสรมใหเกดการอนรกษพนทปาของชมชนรวมถงการสรางมาตรการการจดการทรพยากรเชงพนทเพอลดปญหาความขดแยงจากการบกรกพนทปา พรอมทงมการแบงปนการใชประโยชนจากพนททเปนธรรม อนจะนำาไปสความสำาเรจของการอนรกษทรพยากรเชงพนทของชมชนไดอยางยงยน

ศ�สตร�จ�รยน�ยแพทยสทธพนธจตพมลม�ศ

ผอำานวยการสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย

ค�ำน�ำผเขยนเมอประมาณ5ปกอนผเขยนไดรบโอกาสใหศกษาวจยในหวขอเรอง“ขาวโพดเลยงสตวกลไก

สความเหลอมลำาในระดบทองถนกรณศกษา:หวงโซการผลตขาวโพดเลยงสตวอ.เวยงสาจ.นาน”เปนสวนหนงของโครงการ“สสงคมเสมอหนาการศกษาโครงสรางความมงคงและโครงสรางอำานาจเพอการปฏรป”(ไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจยโดยมศ.ดร.ผาสกพงษไพจตรเปนหวหนาโครงการ)โดยงานวจยดงกลาวเปนการวเคราะหกลไกในการผลตขาวโพดเลยงสตวทสรางความเหลอมลำาในพนท ในชวง2ปทไดลงพนทเพอเกบขอมลโดยการพดคยกบเจาหนาทภาครฐประชาชนและองคกรตางๆทเขาไปทำางานอยในพนทจงหวดนานทำาใหผเขยนไดมโอกาสเรยนรถงความซบซอนและรนแรงของปญหาสงแวดลอมและความเปนอยของเกษตรกรผปลกขาวโพดเลยงสตวไดลกซงมากยงขน

โดยความจรงนนหลงจากจบโครงการวจยดงกลาว ผเขยนรสกทอแทและหมดหวงกบความพยายามในการหาทางแกปญหาทเกดขน เนองจากขนาดของพนทปญหาทใหญโตและลกลามไปมากเกษตรกรและผทเกยวของกมจำานวนมากมายประกอบกบกระแสจากธรกจปลายนำาทพยายามผลกดนใหมการเพมผลผลตใหมากขนตามความตองการทเตบโตขนอยางรวดเรวสงตางๆเหลานลวนเพมความซบซอนและรนแรงของปญหาดงกลาวทางออกในเรองนจงเปนสงทดมดมนจนถงขนเปนไปไมได

ในเวลาตอมาผเขยนไดมโอกาสไดเขารวมงานสมมนาและไปศกษาดงานในดานการอนรกษทหนวยจดการตนนำามด อ.เชยงกลาง จ.นาน จดนเองททำาใหผเขยนไดเหนถงความพยายามในการแกปญหาจากจดเลกๆและรบรถงความสำาเรจทเกดขนอยางเปนรปธรรมจากการอนรกษพนทปาของชาวบานอยางไรกตามเมอผเขยนไดพยายามถายทอดเรองราวการดำาเนนงานทประสบความสำาเรจในพนทดงทไดพบเหนมา ปรากฏวาคนสวนใหญกลบมองไมเหนถงคณคาของการดำาเนนงานดงกลาวนก โดยสวนใหญมองวาเปนความสำาเรจทเกดขนจากความบงเอญและมความจำาเพาะเจาะจงในพนทเทานนแมกระทงหนวยงานทมสวนเกยวของโดยตรงหลายหนวยงานกไมไดพยายามทจะเรยนรจากประสบการณและความสำาเรจนนเลย

นอกจากนในชวงเวลาไลเลยกนผเขยนกไดมโอกาสศกษาพดคยและแลกเปลยนประสบการณในการดำาเนนงานภายใตโครงการปดทองหลงพระฯเพมมากขนกยงไดเหนถงความตงใจในการแกปญหาในพนทจากความรวมมอกนของคนหลายฝายแมวาการดำาเนนงานในทง2พนทจะเปนไปตามแนวทางทแตกตางกนบางแตตางกมจดหมายหลกในการอนรกษสงแวดลอมและพฒนาคณภาพชวตเชนเดยวกน

ในฐานะทเปนนกวชาการผเขยนจงเกดแรงบนดาลใจทจะศกษาบทเรยนการดำาเนนงานในทง2พนทเพอใหเปนองคความรทจะสามารถนำาไปใชในการแกปญหาการบกรกทำาลายพนทปาไมทเกดขนในพนทอนๆ ได และนบเปนความโชคดทผเขยนไดรบโอกาสและการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจยและสถาบนคลงสมองของชาตใหศกษาเรอง “การศกษามาตรการสรางแรงจงใจเพอลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน:กรณศกษาจงหวดนาน”และไดรบโอกาสใหเผยแพรองคความรทเกดขนในเอกสารเลมน

ผเขยนขอขอบพระคณเปนอยางยงตอผทมสวนชวยเหลอในการทำางานวจยและเรยนรตลอดชวง5ปทผานมาโดยขอแสดงความขอบคณเปนพเศษตอ

สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)ทสนบสนนงบประมาณในการทำาวจยและเผยแพร

สถาบนคลงสมองของชาตทชวยประสานงานโครงการและชวยผลกดนใหเกดโครงการวจยขนได

รศ.สมพรอศวลานนทและดร.ปยะทศนพาฬอนรกษทใหโอกาสและขอแนะนำาอนมประโยชนยงและรศ.ดร.พอพนธอยยานนททใหคำาปรกษาขอแนะนำาและกำาลงใจในการศกษา

นางสาวชนญชดาสงคมณสำาหรบการประสานงานและคำาแนะนำาเกยวกบขนตอนตางๆ

นายรตน ครฑนา ทสละเวลาหลายตอหลายครงในการถายทอดความรเกยวกบการปลกขาวโพดเลยงสตวและผลกระทบตอเกษตรกรอยางไมมเหนดเหนอยเพอใหผเขยนเขาใจถงความซบซอนของปญหาและกรณาประสานงานในพนทหลายๆตำาบลตงแตเรมงานวจยโครงการแรก

นายบณฑตฉมชาต(หวหนาฉม)และทมงานหนวยจดการตนนำามดทชวยตดตอประสานงานและอำานวยความสะดวกในการลงพนทลมนำามดและรวมแบงปนขอมลและประสบการณทมคายงตลอดจนเปนแรงบนดาลใจทสำาคญททำาใหคณะผวจยมกำาลงใจในการทำางาน

ผอ.การณยศภกจวเลขการนายธนกรรชตานนทและนายพชตยาละและทมงานโครงการปดทองหลงพระฯทชวยอำานวยความสะดวกในการลงพนทลมนำาสบสายและอนเคราะหขอมลและเลาเรองราวในพนท

ผใหญบานปราชญชาวบานและชาวบานทกทานทชวยกนใหขอมลกบทมวจยดวยความเตมใจ

สำานกเกษตรอำาเภอเวยงสาเชยงกลางและทาวงผาทชวยอนเคราะหขอมลสถตทเกยวของ

ผเขารวมการประชมสมมนารบฟงความคดเหนทกทานสำาหรบความเหนและขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอการพฒนางานวจย

นายวศน โรจยารณ และนายวธวทย ฟจตนรนดร สำาหรบความชวยเหลอในการเกบขอมล จดขอมล และประมวลผลเบองตน และนายวศน โชคชนะชยสกล นางสาวพมพชนก โชตกมาศ นายรฐศรวชรปญญานนทนายวทญญคณาพรสจรตนายวชรพงศชนเมองนายศรณยกฤชธนพฒนกตโรจนและนายธนวาแผนสทานสำาหรบความชวยเหลอในการเกบขอมลและลงพนท

สดทายน ผเขยนหวงเปนอยางยงวาเนอหาในเอกสารเลมนจะเปนสวนหนงทจะนำาไปสการเปลยนแปลงทดขนในอนาคตหรอแมกระทงจะชวยจดประกายในการศกษาในเรองเกยวเนองตอไปและหากมขอผดพลาดประการใดทเกดขนผเขยนขอนอมรบไวแตเพยงฝายเดยว

ผศ.ดร.สทธเดชพงศกจวรสน

ผศ.ดร.เขมรฐเถลงศร

บทบรรณำธกำรปญหาการบกรกพนทปาเพอการปลกขาวโพดเลยงสตวและทำาการเกษตรบนพนทลาดชนนน

ในดานหนงกลาวกนวาเปนแรงกดดนจากภาวะความยากจนและความเดอดรอนจากการไมมทดนทำากนของครวเรอนเกษตรในอกดานหนงกกอใหเกดปญหาหมอกควนจากการเผาปาและไรขาวโพดอกทงเปนทหวนเกรงกนวาการสญเสยพนทปาอนรกษตนนำาเปนสาเหตสำาคญอนนำาไปสการเกดภยธรรมชาตตางๆทงจากการเกดโคลนถลม การไหลบาของนำาปา และรวมถงการเปลยนแปลงในสภาวะแวดลอมซงสรางผลกระทบตอสงคมสวนรวมและเกรงวาหากปลอยใหมการบกรกพนทปาอนรกษไปมากกวาสภาพทเปนอยจะนำามาซงผลกระทบอยางใหญหลวงตอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงคมในวงกวาง

ทามกลางของภาวะวกฤตทเกดจากการรกพนทปาตนนำาในจงหวดนาน ไปพรอมๆ กบการขยายตวของพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวการศกษาวจยของผศ.ดร.สทธเดชพงศกจวรสนและ ผศ.ดร.เขมรฐเถลงศรในเอกสารเลมนไดพบวายงมพนทชมชนสวนหนงในจงหวดนานไดพฒนาเปลยนแปลงพนทของชมชนสแนวทางของการอนรกษพนทปาอยางเปนรปธรรมทงน ไดพบวาเกษตรกรในชมชน ไดพรอมใจรวมตวกนในการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทลาดชน รวมถงการคนพนททเคยปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนใหกลบเปนพนทปาทอดมสมบรณขนไดซงเปนแนวตวอยางทนาสนใจและควรแกการบนทกใหสงคมไดรบร

สำานกประสานงานชดโครงการ“งานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขายงานวจยเชงนโยบาย”เหนวาการเผยแพรขอมลและขอความรทสะทอนถงความสำาเรจของชมชนในการรวมแรงรวมใจกนในการพลกฟนทำาใหพนทลาดชนไดกลบมาเปนพนทปาทอนรกษจะเปนประโยชนและเปนบทเรยนรทดใหกบสงคมไดเหนแนวทางการแกปญหาและเปนทางเลอกเชงนโยบายเพอลดปญหาความขดแยงและนำาไปสการรวมมอกนเพอการอนรกษพนทปาใหเกดขนกบชมชนไดอยางยงยน ซงสำานกงานประสานชดโครงการฯใครขอขอบคณผศ.ดร.สทธเดชพงศกจวรสนและผศ.ดร.เขมรฐเถลงศรทไดเปนผจดทำาสงเคราะหขอความรจากรายงานวจยขนเปนเอกสารวชาการเลมนมาณโอกาสน

บรรณ�ธก�ร

มกร�คม2558

สำรบญหน�

1 อำรมบท 01

ทมาของปญหา 02

2 กำรปลกขำวโพดเลยงสตวในจงหวดนำน 07

2.1ขอมลเบองตนการปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนาน 08 2.2ขนตอนและผเกยวของในวงจรการผลตขาวโพดเลยงสตว 11 2.3ผลตอบแทนของการปลกขาวโพดเลยงสตว 13

3 ทฤษฎและงำนวจยทเกยวของและตวอยำงในกำรแกปญหำ 21

3.1แนวคดการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอม 22 3.2มาตรการอนรกษสงแวดลอมในประเทศไทย 26 3.3ตวอยางการใชมาตรการอดหนนเพอเพมรายไดใหเกษตรกรและฟนฟพนทปาไม 28 3.4งานวจยอนๆในประเทศไทยทเกยวของ 33 3.5ปจจยทมผลตอการเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกร 34

4 ตวอยำงควำมส�ำเรจของกำรพฒนำแบบWin-Win 37 และขอมลเบองตนของพนทการศกษา

4.1วธการศกษาและการเกบขอมล 39 4.2ขอมลเบองตนของลมนำามด 40 4.3ขอมลเบองตนของลมนำาสบสาย 45

5 แนวทำงกำรเปลยนแปลงและผลตอบแทน 49

5.1แนวทางการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน 50 5.2การเปรยบเทยบผลตอบแทนของพชทางเลอก 51 5.3ตวอยางการประยกตใชแนวทางเลอกตางๆตามความเหมาะสมของพนท 56 5.4สรป 58

6 บทเรยนจำกกำรเปลยนแปลงในลมน�ำมดและลมน�ำสบสำย 61

6.1บทเรยนจากการเปลยนแปลงในลมนำามด 62 6.2บทเรยนจากการเปลยนแปลงในลมนำาสบสาย 68

7 ปจจยทเปนแรงขบเคลอนสควำมส�ำเรจของชมชน 79

7.1องคประกอบรวมทนำาไปสความสำาเรจในการเปลยนแปลง 80 7.2ความแตกตางของการดำาเนนงานทมแนวทางตางกน 82

8 สรปและขอเสนอแนะ 85

8.1สรปผลการศกษา 86 8.2ขอเสนอแนะ 90

เอกสำรอำงอง 97

ภำคผนวก 100

สำรบญตำรำงหน�

ตำรำงท2.1 โครงสรางตนทนการผลตขาวโพดตอไรปพ.ศ.2553 14ตำรำงท5.1 สรปลกษณะผลตอบแทนและปจจยสำาคญในการปลกพชชนดตางๆ 53ตำรำงท5.2 เปรยบเทยบรายไดสทธจากการปลกพชทางเลอกกบขาวโพดเลยงสตวทชน 54ตำรำงท5.3 ตวอยางการเปลยนแปลงทเปนไปไดในแบบตาง 59ตำรำงท6.1 ขอมลเบองตนจากการสำารวจของลมนำามดและลมนำาสบสาย 63ตำรำงท6.2 ผลของแบบจำาลองOLSทอธบายการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตว 64 ในทชนกรณลมนำามดตำรำงท6.3 พฤตกรรมการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนกรณลมนำามด 65ตำรำงท6.4 สาเหตททำาใหเกษตรกรตดสนใจลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนทลาดชน 65 กรณลมนำามดตำรำงท6.5 อปสรรคในการลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนทลาดชนกรณลมนำามด 66ตำรำงท6.6 กระบวนการทสำาคญในการลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนทลาดชนกรณลมนำามด 67ตำรำงท6.7 การใหความสำาคญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจากการเปลยนพฤตกรรม 67 กรณลมนำามดตำรำงท6.8 สรปการใหความสำาคญตอมาตรการอดหนนตางๆของเกษตรกร 73ตำรำงท6.9 ผลของแบบจำาลองOLSทอธบายการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตว 74 ในพนทลาดชนกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท6.10พฤตกรรมการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนแบงตามขนาดพนททำากน 75 ในอดตในกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท6.11 สาเหตททำาใหเกษตรกรตดสนใจลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนทลาดชน 76 ในกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท6.12อปสรรคในการลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนทลาดชน 76 ในกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท6.13กระบวนการทสำาคญในการลดหรอเลกปลกขาวโพดในทชน 77 ในกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท6.14การใหความสำาคญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจากการเปลยนพฤตกรรม 78 ในกรณอยในโครงการปดทองหลงพระฯตำรำงท7.1 ลำาดบความสำาคญของความเหนในดานตางๆของเกษตรกรในแตละพนท 82ตำรำงทก.1 ตนทนและรายรบจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน 101ตำรำงทก.2 ตนทนและรายรบจากการปลกขาวเหนยวนาป 104ตำรำงทก.3 ตนทนและรายรบจากการปลกยาสบ 107ตำรำงทก.4 ตนทนและรายรบจากการปลกผกกาดเขยวปล 109ตำรำงทก.5 ตนทนและรายรบจากการปลกพรก 111ตำรำงทก.6 ตนทนและรายรบจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทราบ 112ตำรำงทก.7 ตนทนและรายรบจากการปลกถวลสง 114

สำรบญภำพหน�

ภำพท2.1พนทปาไมในจงหวดนานพ.ศ.2547-2556(ลานไร) 9ภำพท2.2พนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวจงหวดนานปพ.ศ.2548-2555(ลานไร) 10ภำพท2.3แผนผงขนตอนและผเกยวของในวงจรการผลตขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนาน 12ภำพท2.4ราคาขาวโพดเลยงสตวและรายไดสทธของเกษตรกรในทราบ 15 แบงตามแหลงเงนทน(บาท/กก.)ภำพท2.5 รายไดสทธเฉลยตอปของเกษตรกรในทราบ(บาท/ป) 15ภำพท2.6 ราคาขาวโพดเลยงสตวและรายไดสทธของเกษตรกรในทชน 16 แบงตามแหลงเงนทน(บาท/กก.)ภำพท2.7 รายไดสทธเฉลยตอปของเกษตรกรในทชน(บาท/ป) 17ภำพท2.8วงจรอบาทวของการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน 20 (ViciousCycleofHighlandMaizeFarming)ภำพท3.1แนวคดความขดแยงระหวางการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอม 23ภำพท3.2การพฒนาเศรษฐกจโดยขาดการคำานงถงสงแวดลอมนำาไปสLoss-LossSolution 24ภำพท3.3 การอนรกษสงแวดลอมอยางขาดการคำานงถงความเปนอยของคน 25 นำาไปสLoss-LossSolutionภำพท4.1แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานแควงบานเดนพฒนา 39 และบานนำามดอ.เชยงกลางจ.นานภำพท4.2แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานเดนพฒนาอ.เชยงกลางจ.นาน 41ภำพท4.3แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานแควงอ.เชยงกลางจ.นาน 42ภำพท4.4การแบงพนทบรเวณหมบานนำามด 43ภำพท4.5ทนาและปาในปจจบนหมบานนำามด 44ภำพท4.6ตวอยางความสำาเรจของโครงการนาแลกปาของนายรตนแปงอด(หมบานนำามด) 44 มพนทนาแลกปาจำานวน3ไรและพนทปาแลกนาจำานวน10ไรภำพท4.7แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานนำาปากหวยธน 46 และหวยมวงอ.ทาวงผาจ.นานภำพท6.1 เปรยบเทยบการใหความสำาคญกบมาตรการตางๆ 71ภำพท6.2 เปรยบเทยบการใหความสำาคญกบมาตรการตางๆแบงตามการปรบพฤตกรรม 71 การปลกพชในพนทลาดชนภำพท7.1องคประกอบและการดำาเนนงานไปสการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน 81ภำพทก.1 ปจจยสำาคญตอการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน 102ภำพทก.2 ปจจยสำาคญตอการปลกขาวเหนยวนาป 105ภำพทก.3 ปจจยสำาคญตอการปลกยาสบ 108ภำพทก.4ปจจยสำาคญตอการปลกผกกาดเขยวปล 110ภำพทก.5 ปจจยสำาคญตอการปลกพรก 111ภำพทก.6 ปจจยสำาคญในการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทราบ 113ภำพทก.7 ปจจยสำาคญตอการปลกถวลสง 114

อำรมภบท

บทท1

ขาวโพดเลยงสตวกบการสญเสยพนทปา: ปญหาและทางออก2

อารมภบท

ทมำของปญหำในชวง 10 ปทผานมาพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานไดขยายตวขนอยาง

รวดเรวถงเกอบ3เทาในชวงระหวางปพ.ศ.2548-2552และในปพ.ศ.2557จงหวดนานมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว803,050ไร(ประมาณรอยละ10ของพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในประเทศไทย)(สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร,2557)ในขณะเดยวกนกพบวาในชวงเวลาดงกลาวปาไมในจงหวดนานถกทำาลายไปอยางรวดเรวในปพ.ศ.2556จงหวดนานเหลอพนทปาไมเพยง4.65ลานไร(รอยละ61ของพนทจงหวด)เทานน(กรมปาไม,2557)

การขยายตวอยางรวดเรวของพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวในประเทศไทยโดยเฉพาะการปลกขาวโพดในพนทลาดชน สงผลกระทบตอทงสภาพสงแวดลอมและความเปนอยของประชาชนในพนทเปนอยางมากจากขอมลระดบจงหวดแสดงใหเหนวาแมวาในชวง10ปทผานมาปรมาณการปลกขาวโพดในจงหวดนานและราคาผลผลตจะขยบตวเพมสงขนเปนอยางมากแตปญหาความยากจนของคนในพนทกลบทวความรนแรงขนไปดวยในปพ.ศ.2547จงหวดนานเปนจงหวดทมสดสวนคนจนมากเปนอนดบท39ของประเทศแตในปพ.ศ.2554ปญหาความยากจนในจงหวดนานกลบเลวรายยงขนโดยพบวาจงหวดนานมสดสวนคนจนสงมากเปนอนดบท 21 ของประเทศ (สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต,2556)

นอกจากปญหาความยากจนแลวการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนยงกอใหเกดปญหาทางสงแวดลอมตามมาอกมากมายทงปญหาดานดนเชนปญหาการชะลางพงทลายของดนอยางรนแรง(ในเกอบทกพนทของจงหวด) ปญหาคณภาพดน ปญหาพนทเสยงตอการเกดดนถลมนอกจากนยงมปญหาการปนเปอนของมลพษในแหลงนำาจากการใชสารเคมในการปลกขาวโพดเลยงสตวการปนเปอนในแมนำานานซงเปนแหลงตนนำาทใหญทสดของแมนำาเจาพระยาปญหาฝนละอองขนาดเลกในอากาศทจะมคาสงมากในฤดหนาว โดยมสาเหตหลกจากการเผาไรของเกษตรกรเพอเตรยมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว1

1 จากการตรวจวดคณภาพอากาศณเทศบาลเมองนานในชวงเดอนกมภาพนธ–มนาคมพ.ศ.2555พบวามปรมาณฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM

10) เฉลย 24ชวโมงในบางวนสงถง 216.4 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร (คา

มาตรฐานไมเกน120ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร)

1บทท

Highland Maize Farming and Deforestion: Problem and Restorations 3

แมวาจะมการรณรงคทงในระดบทองถนและจากนโยบายสวนกลางทสนบสนนใหเกษตรกรเปลยนไปทำาการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอมและการใหความสำาคญกบการเกษตรผสมผสานและการรกษาพนทปาตนนำาผานการสนบสนนในลกษณะของโครงการยอยๆของหลากหลายหนวยงานทงองคกรภาครฐและเอกชน แตการรณรงคและความพยายามดงกลาวกลบไมประสบความสำาเรจเทาทควร2เนองจากเหตผลหลายดานเชน1)เกษตรกรจำานวนมากยงไมตระหนกถงปญหาทตามมาจากการทำาลายพนทปาตนนำาหรอคณภาพดนทเสอมโทรม เกษตรกรไมสามารถมองเหนภาพตนทนทแทจรงทเพมสงขนอยางรวดเรวเนองจากตนทนเหลานไมไดถกสะทอนอยในระบบตลาด แตกลบถกกระตนใหขยายพนทปลกโดยราคาขาวโพดเลยงสตวทขยบสงขนเรอยๆตามความตองการของอตสาหกรรมผลตอาหารเลยงสตว 2) เกษตรกรพนทสงจำานวนมากตดอยในวงจรหนสนจากการกนอกระบบในรปของวตถดบเพอปลกขาวโพดทำาใหการหลดพนจากวงจรการปลกขาวโพดเลยงสตวเปนไปไดยากมากหากขาดแรงจงใจทเปนรปธรรมและตอเนอง(เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน,2555)33)เกษตรกรไดรบสญญาณทสบสนจากนโยบายภาครฐตลอดซงดานหนงพยายามรณรงคใหเกษตรกรหนหาการปลกพชทเปนมตรกบสงแวดลอม แตอกดานหนงยงพยายามผลกดนนโยบายจำานำา นโยบายประกนราคา/รายได ซงลวนกระตนใหเกษตรกรยงยดการปลกขาวโพดเลยงสตวเปนอาชพหลกและเพมการผลตตอไป4)เกษตรกรสวนใหญขาดความรและความเขาใจในการหาทางเลอกทางการเกษตรใหมทดกวาการปลกขาวโพดเลยงสตว 5) ในหลายกรณ องคกรภายนอกหรอภาครฐดำาเนนการชวยเหลอโดยขาด ความรความเขาใจถงความตองการทแทจรงของเกษตรกรไมสามารถทำาใหเกษตรกรสนใจอยางตอเนองและทำาใหการเปลยนแปลงไมประสบผลสำาเรจและ6)กฎหมายและกฎระเบยบทไมสอดคลองกบสภาพในพนท ทำาใหการบงคบใชไมมประสทธผล และในบางครง ตวกฎหมายทไมมประสทธภาพนเอง กลบเปนตวขดขวางการเปลยนแปลงทอาจจะนำาไปสสงทดขนในพนทได

อยางไรกดทามกลางสถานการณการรกพนทปาตนนำาเพอปลกขาวโพดเลยงสตวทดำาเนนถงขนวกฤตในพนทสวนใหญของจงหวดนาน และสภาพปญหาทยงดเหมอนจะแยลงเรอยๆ โดยทยงมองไมเหนทางออกทเปนรปธรรมสรางความวตกกงวลแกผเกยวของหลายฝายในพนทและในระดบนโยบาย

2จากแผนจดการคณภาพสงแวดลอมพ.ศ.2555-2558(รวมถงแผนในอดตชวง2550-2554)ในยทธศาสตรการอนรกษและฟนฟธรรมชาตอยางยงยน จะพบวามาตรการทงระยะเรงดวนและระยะปานกลางเกยวกบทรพยากรปาไมจะเปนมาตรการเชงอนรกษ(เชนแกไขกฎหมายใหรนแรงและเหมาะสมขนหรอการกำาหนดพนทอนรกษ)มาตรการเชงสนบสนน(เชนศกษาวจยเพมเตมใชสารสนเทศในการตดตาม)ขณะทมาตรการเชงรกหรอการใชเครองมอดานแรงจงใจมเพยงการใชในรปแบบของปาชมชน หรอภาคเครอขายเฝาระวงภย สวนการใชเครองมอดานแรงจงใจโดยตรงเชน กลไก PES ยงคงเปนมาตรการเชงสนบสนนในระยะปานกลางซงยงไมมการนำาไปปฏบตจรงในตอนน3เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)พบวาเกษตรกรผปลกขาวโพดเลยงสตวในทลาดชนสวนใหญยงตดอยในวงจรหรอกบดกของการปลกขาวโพดเชงพาณชยเนองมาจากขอจำากดและลกษณะเฉพาะของพนทการผกขาดในตลาดทองถนและตนทนของการปลกเชงพาณชย สงผลใหเกษตรกรรายยอยในพนทไมสามารถสะสมรายไดเพอพฒนาความเปนอยของตน ผลประโยชนของการปลกขาวโพดตกเปนของผรวบรวมขายและบรษทแปรรปปลายนำาเปนหลกแมวาเกษตรกรจะตระหนกถงปญหาทเกดขนและตองการจะเลกปลกขาวโพดเลยงสตว แตกลบไมสามารถถอนตวออกจากกบดกนไดดวยภาระหนสนทสะสมไวตงแตเขาสวงจรการปลกขาวโพดเลยงสตวทำาใหจำาเปนตองทำาการผลตตอไป

กยงมพนทเลกๆสวนหนงในจงหวดนานทมการเปลยนแปลงในทางบวกอยางเปนรปธรรมและสามารถจดประกายใหความหวงวายงคงมทางออกทเปนไปไดจรงในทางปฏบต ดงเชน พนทล มนำามดใน ต.พระพทธบาทและต.เปออ.เชยงกลางซงเกษตรกรในพนทสงเหลานไมเพยงจะสามารถตานกระแสการขยายพนทการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทชนไดกลบยงสามารถลดการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทชนและคนพนททเคยปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนใหกลบเปนพนทปาทอดมสมบรณได โดยคนในชมชนรวมกนสรางขอตกลงและกฎระเบยบเพอการรกษาความสมบรณของพนทปาอนรกษ มความรกและหวงแหนในผนปาทสำาคญคอบทบาทของเจาหนาทภาครฐในพนทดำาเนนไปอยางเหมาะสมถกจงหวะและมความโดดเดนในแงของการยอมรบสทธของชมชนในการรวมบรหารจดการปาและใชประโยชนจากปาอยางสมดล

นอกจากนยงมบางพนทของจงหวดซงชาวบานไดเขารวมกบโครงการปดทองหลงพระสบสานแนวทางพระราชดำารในการแกไขปญหาความยากจนและสงแวดลอมอยางจรงจงเชนพนทบางสวนในอ.ทาวงผาซงหนงในวตถประสงคของโครงการคอการลดการแผวถางทำาลายพนทตนนำาในการกระตนความสนใจและการมสวนรวมโครงการปดทองหลงพระฯดำาเนนการโดยใชมาตรการอดหนนหลายรปแบบดวยกนทงในรปแบบเงนอดหนนตรง กองทนชวยลดคาใชจาย และการใหความรและสงอำานวยความสะดวกดานอนๆซงในชวงระยะเวลา5ปภายใตโครงการกไดเหนการเปลยนแปลงไปในทางทดเกดขนแลว

ความสำาเรจทเกดขนในพนท อ.เชยงกลางและอ.ทาวงผา ไดสรางแรงบนดาลใจใหกบผทมโอกาสสมผสและเปดพนทการเรยนรองคประกอบทสรางความสำาเรจเหลานออกมาไดรวมถงจดประเดนวาจะทำาอยางไรจงจะสามารถประยกตใชองคความรจากพนทเหลานในพนทอนของจงหวดนานทกำาลงประสบปญหาพนทปาตนนำาถกทำาลายอยางหนกเพอใหเกดการเปลยนแปลงจากการปลกขาวโพดเลยงสตวไปสการฟนฟพนทปาใหกลบคนมาไดอยางประสบผลสำาเรจและยงยน

จดมงหมายหลกของเอกสารเลมนคอการถายทอดบทเรยนทไดจากการศกษาพนททสามารถเปลยนแปลงจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนไปสการสรางและอนรกษผนปาไดโดยเปรยบเทยบสงทพบจากทงพนททไมไดรบมาตรการอดหนนอยางเปนระบบจากภาครฐอยางลมนำามด และในพนทมโอกาสรบการผลกดนผานมาตรการอดหนนตางๆจากองคกรภายนอกอยางพนทลมนำาสบสายเพอใหเขาใจถงกลไกของการเปลยนแปลงและปจจยสำาคญททำาใหเกษตรกรในพนทสามารถลดการปลกขาวโพดได รวมถงการตอบสนองของเกษตรกรตอมาตรการอดหนนเปนอยางไร ขอจำากดของเกษตรกรแตละกลมจะมผลการออกแบบมาตรการอดหนนอยางไรมมมองของเกษตรกรทไดรบการอดหนนตอเรองการปรบเปลยนพฤตกรรมจากปลกขาวโพดสการปลกปาจะแตกตางจากกลมทไมไดรบการอดหนนอยางไร

ในการตอบคำาถามขางตนผเขยนนำาเสนอตวอยางของแนวทางการพฒนาทใหความสำาคญกบรายไดและความเปนอยของเกษตรกรไปพรอมๆกบการฟนฟและอนรกษสภาพปาซงเปนแนวคดทมองเรองการพฒนาทางเศรษฐกจและสงแวดลอมในลกษณะWin-Winนนคอการอนรกษปาจะเกดขนไมไดถาคนทเกยวของในพนทไมสามารถเพมคณภาพชวตหรอไดรบไดผลตอบแทนจากการอนรกษปาไปดวยแนวคดนไดรบการยอมรบและนำาไปประยกตใชในการแกปญหาสงแวดลอมในหลายพนททวโลกในรปแบบทตางกนไปตามลกษณะพนทและภมเศรษฐกจและสงคมแตโดยรวมแลวผดำาเนนงานดานการอนรกษในพนทตองสามารถไดประโยชนจากความอดมสมบรณของปา พงพงปาเพอสภาพความเปนอยทดขน

มโอกาสและมสวนรวมในการสรางกฎกตกาในการดแลมจตใจทรกและหวงแหนในผนปาซงทงหมดนกจะเขามาประกอบใหเกดการหมนของวงลออนรกษผลทไดจากการศกษารายละเอยดการเปลยนแปลงและเกษตรกรทงในพนทลมนำามดและลมนำาสบสายทำาใหผเขยนสามารถเสนอทางเลอกตางๆเพอเปนทางออกจากปญหาสภาพสงแวดลอมทเสอมโทรมจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนในจงหวดนาน

สำาหรบโครงสรางของการนำาเสนอนนในบทถดไปผเขยนอธบายขอมลทวไปเกยวกบการปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานผทเขามามสวนเกยวของในวงจรการปลกและผลตอบแทนทเกษตรกรไดจากอาชพน

บทท3นำาเสนอทฤษฎทางเศรษฐศาสตรทสามารถอธบายปญหาทเกดขนทนานและใชแนวคดดงกลาวเสนอแนะทางออกเพอใหเหนตวอยางประยกตใชองคความรในการแกปญหาในบทนผเขยนยกตวอยางกรณศกษาโครงการSlopinglandconversionprogramในจนโครงการPSAในคอสตารกาโดยผลการดำาเนนงานอปสรรคและขอผดพลาดทเกดขนในโครงการเหลาน สามารถสรปเปนบทเรยนทนาสนใจและนาเรยนรนอกจากนยงไดสรปงานวจยทเกยวของกบปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกรไวในบทท3นเชนกน

ในบทท4ผเขยนถายทอดลกษณะของพนทศกษาทงลมนำามดและลมนำาสบสายในจงหวดนานรวมถงวธการศกษาและเกบขอมลพนททง2ทเปนพนทศกษาในงานชนนเปนพนทตวอยางของการนำาแนวทางพฒนาแบบWin-WinมาใชในการแกปญหาถงแมการเปลยนแปลงในพนทลมนำามดนนจะไมไดเกดจากการแทรกแซงหรอพยายามเขาไปแกไขปญหาจากองคภายนอกหรอจากภาครฐแตปฏเสธไมไดเลยวาการเปลยนแปลงทเกดขนจากภายในพนทสะทอนใหเหนแกนของการพฒนาแบบWin-Winอยางเปนธรรมชาตทสด

บทท5แสดงรายละเอยดของทางเลอกตางๆทมการดำาเนนการอยในพนททง2ลมนำาผเขยนเปรยบเทยบผลตอบแทนจากทางเลอกเหลานกบการปลกขาวโพดเลยงสตวเพอแสดงความเปนไปไดในทางเศรษฐศาสตรของการลดการปลกขาวโพดในพนทชนและนำาเสนอแนวทางการประยกตใชทางเลอกเหลานในพนทอน

ในบทท 6 ผเขยนสรปบทเรยนทไดจากการศกษาพนททง 2 ลมนำา และสะทอนมมมองทเกษตรกรมตอการเปลยนแปลงทเกดขนในพนททงปญหา อปสรรค รวมถงตวแปรสำาคญของการเปลยนแปลงทงนเนองจากลกษณะการเปลยนแปลงทเกดขนในลมนำาทง2มความแตกตางกนโดยจะเหนไดวาบทเรยนจากลมนำามดไดชประเดนความสำาคญของการมพนทราบและใชทราบทมใหเกดประโยชนสงสดเปนปจจยสรางการเปลยนแปลงทสำาคญในขณะทบทเรยนจากลมนำาสบสายไดสะทอนความสำาคญของการใชมาตรการอดหนนในการผลกดนการเปลยนแปลงการเรยนรการตอบสนองตอมาตรการอดหนนของเกษตรกรทมขอจำากดตางกนไป ผลการศกษาเหลานลวนเปนจดตงตนสำาคญในการออกแบบมาตรการในพนทอนๆตอไป

บทท 7 เปนการสงเคราะหผลการวจยทงหมดรวมกน เพอนำาเสนอกลไกหลกทนำาไปสการเปลยนแปลงทยงยนแลวจงนำาสบทสรปสดทายในบทท8ทผเขยนตงขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอมาเสรมองคประกอบตางๆทจำาเปนตอการเปลยนแปลงทยงยน

บทท2กำรปลกขำวโพดเลยงสตว

ในจงหวดนาน

ขาวโพด(Maize)เปนพชทมการปลกในเกอบทกภมภาคทวโลกเนองจากเปนพชทขนไดในหลายสภาพภมประเทศและภมอากาศและเปนพชอาหารทสำาคญมากทสดชนดหนงในโลกในปจจบนโดยมทงพนธทใชบรโภคโดยคน(เชนขาวโพดหวาน)และพนธทนำาไปใชผลตเปนอาหารสตว(ขาวโพดเลยงสตว) และในปจจบนมการนำาผลผลตขาวโพดไปใชในการผลตสนคาอนๆ เชน ยา สารเคม เอทานอลเปนตน

สำาหรบในประเทศไทยกวารอยละ90ของการปลกขาวโพดในประเทศไทยเปนการปลกขาวโพดเลยงสตว เพอนำาไปผลตอาหารสตว และสวนใหญเปนการปลกพนธลกผสมซงใหผลผลตสง จากสถตการปลกขาวโพดของไทยพบวามปรมาณการผลตเพมขนจากประมาณ2ลานตนในปพ.ศ.2513เปนถง5.1ลานตนในปพ.ศ.2557โดยในปพ.ศ.2557คาดวามพนทเพาะปลกขาวโพดในประเทศไทยประมาณ7.5ลานไร(สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร,2557)

ในสวนของราคาขาวโพดเลยงสตวในประเทศพบวา ราคาขาวโพดเลยงสตวในประเทศจะเคลอนไหวในทศทางเดยวกบราคาขาวโพดเลยงสตวในตลาดซอขายลวงหนาชคาโก โดยในชวงปพ.ศ.2548-2551ราคาขาวโพดเลยงสตวหนาฟารมในประเทศไทยไดเพมขนอยางรวดเรวจากประมาณเกอบ5บาทเปน8บาทตอกโลกรมแตนบจากปพ.ศ.2552ราคาขาวโพดเลยงสตวในประเทศเรมอยในแนวโนมทรงตว

2.1ขอมลเบองตนกำรปลกขำวโพดเลยงสตวในจงหวดนำนจงหวดนานเปนจงหวดทอยตดชายแดนไทย-ลาวในภาคเหนอของประเทศไทยและเปนจงหวด

ทมความสำาคญในเชงนเวศเปนอยางมากเนองจากเปนแหลงตนนำาทสำาคญของประเทศคอตนนำานานซงเปนตนนำาสายหนงของแมนำาเจาพระยาและปรมาณนำากวารอยละ40ของแมนำาเจาพระยากมาจากแมนำานานน

ในชวง10ปทผานมาปาไมในจงหวดนานถกทำาลายไปเปนจำานวนมากในปพ.ศ.2547จงหวดนานมพนทปาไมทงหมดกวา5.3ลานไรคดเปนกวารอยละ74ของพนทจงหวดอยางไรกตามขอมลลาสดในปพ.ศ.2556จงหวดนานเหลอพนทปาไมเพยง4.65ลานไร (รอยละ61ของพนทจงหวด)เทานน(ภาพท2.1)แสดงใหเหนถงปญหาการตดไมทำาลายปาทเพมขนอยางรวดเรวโดยมสาเหตสำาคญประการหนงจากการขยายตวของพนทการเกษตรโดยเฉพาะการขยายพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว

การปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนาน2

บทท

ในชวง10ปทผานมาพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานไดขยายตวขนอยางรวดเรวโดยในป2548จงหวดนานมพนทเพาะปลกขาวโพดไมถง3แสนไรแตในป2552พนทเพาะปลกไดเพมขนเปนเกอบ9แสนไรหรอเพมขนเกอบ3เทาในชวง4ปดงกลาว(ภาพท2.2)และลาสดในปพ.ศ.2557จงหวดนานมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว803,050ไร(ประมาณรอยละ10ของพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในประเทศ)คาดวาจะมผลผลตเกอบ0.5ลานตนและเปนจงหวดทมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวสงเปนอนดบท 2 ของประเทศ (รองจากจงหวดเพชรบรณ) (สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร2557)4

จากลกษณะทางกายภาพของจงหวดนานทพนทสวนใหญกวารอยละ 85 เปนทลาดชน มฝนตกในชวงกลางปเทานน รวมทงมระบบชลประทานจำากดทำาใหเกษตรกรในจงหวดนาน (โดยเฉพาะทอยในพนทลาดชน)ไมมทางเลอกในการทำาการเกษตรมากนกขาวโพดเลยงสตวจงเปนพชเศรษฐกจหลกของจงหวดนานมากวา30ปเนองจากเปนพชทสามารถปลกในพนทลาดชนไดดตองการนำานอยและขาวโพดเลยงสตวยงเปนพชทตอบโจทยความตองการและผลประโยชนของผเลนทเกยวของ โดยเกษตรกรนยมปลกเพราะปลกไดงาย มคนรบซอแนนอน สวนพอคาคนกลางและผรวบรวมกไดกำาไรดสามารถขยายฐานลกคาเกษตรกรผานการใหสนเชอเปนวตถดบไดงายและทำาใหไดประโยชนจากการขายวตถดบไดมากขนพรอมๆกบการเกบดอกเบยจากการใหเชอวตถดบสวนธนาคารเพอการเกษตรฯ(ธกส.)ในฐานะผใหสนเชอในระบบกไมตองกงวลมากเรองความเสยงของการคางชำาระหนเพราะเกษตรกร

ภ�พท2.1พนทปาไมในจงหวดนานพ.ศ.2547-2556(ลานไร)ทม�:กรมปาไม(2557)

4 เปนขอมลการขนทะเบยนการปลกขาวโพดเลยงสตวของเกษตรกร โดยคาดวาพนทเพาะปลกจรงจะมากกวานมากเนองจากมเกษตรกรหลายรายทไมมาขนทะเบยนการปลก

4.20 2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556

5.315.16

5.85.05

4.954.85

ปลกตามฤดกาลแนนอนและสามารถใชระบบคำาประกนกลมไดเนองจากเกษตรกรปลกกนหลายรายนอกจากนเนองจากขาวโพดเปนพชทมเกษตรกรปลกกนหลายรายทำาใหนโยบายเกยวกบขาวโพดเลยงสตวมความเชอมโยงกบฐานเสยงทางการเมองไปดวย

เกษตรกรผปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานเกอบทงหมดเปนเกษตรกรรายยอยมพนทเพาะปลก 10-100 ไรตอครวเรอน โดยปลกเปนพชเชงเดยว สวนใหญปลกตามพนทลาดชน ไมมการใชเครองจกรมากนกมผลผลตตอไรอยระหวาง400-1,200กโลกรมขนอยกบความอดมสมบรณของดนในแตละพนทพนธทใชปลกและกรรมวธการปลกในภาพรวมแลวการปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานมผลผลตตอไรสงกวาพนทอนๆเนองจากพนทมความอดมสมบรณและมการใชสารเคมในการผลตในระดบทคอนขางสง

การปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานมทงการปลกในพนทราบและพนทลาดชน การปลกขาวโพดเลยงสตวในทราบเกษตรกรสวนใหญจะใชระบบขายสดโดยเกษตรกรจะเกบเกยวขาวโพดทนททสามารถเกบผลผลตได ขาวโพดทไดจะมความชนสง (สงกวารอยละ 30) ทำาใหมราคาตอหนวยทตำา แตจะไดผลผลตตอไรสงกวาโดยเฉลยแลวเกษตรกรทปลกในทราบจะไดผลผลต950กโลกรมตอไร5และเกษตรกรบางรายสามารถสามารถปลกไดปละ2ครงซงสามารถทำานาหรอทำาไรพชชนดอนไดหลงจากเกบเกยวขาวโพดทำาใหเกษตรกรมรายไดตอปสงกวาเกษตรกรทปลกขาวโพดบนพนทลาดชนขาวโพดทปลกในทราบจะแบงออกเปนสองรนคอขาวโพดรนหนงซงจะเรมปลกในเดอนพฤษภาคมและเกบเกยวผลผลตไดตงแตเดอนกนยายนไปจนถงเดอนธนวาคมและขาวโพดรนสองซงจะเรมปลกหลงจากรนหนงเกบเกยวไดในชวงเดอนกนยายนถงเดอนตลาคมจะสามารถเกบเดยวไดอกครงในชวงเดอนกมภาพนธ

ภ�พท2.2พนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวจงหวดนานปพ.ศ.2548-2555(ลานไร)ทม�:สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร(2557)

0.0 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555

0.290.36 0.38

0.80 0.840.88

5ขอมลจากการสำารวจเกษตรกรในอ.เวยงสาจ.นานในเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

สวนการปลกขาวโพดเลยงสตวในทลาดชน(ซงเปนลกษณะสวนใหญของการปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนาน)เกษตรกรจะปลกขาวโพดไดเพยง1ครงตอปเกษตรกรสวนใหญเลอกวธขายขาวโพดแหงมความชนตำาโดยเกษตรกรจะรอใหฝกขาวโพดแหงคาตนกอนแลวจงคอยเกบเกยว ทำาใหผลผลตมความชนตำา และมราคาตอหนวยสง6อยางไรกตาม การปลกและขายขาวโพดแหงนจะใหผลผลตตอไรตำากวาการปลกขาวโพดสดโดยมผลผลตเฉลยประมาณ750กโลกรมตอไร7

2.2ขนตอนและผเกยวของในวงจรกำรผลตขำวโพดเลยงสตว8

เกษตรกรผปลกขาวโพดในจงหวดนานจะซอปจจยการผลต(เชนเมลดพนธปยยาฆาหญา)จากผขายตางๆเชนสหกรณการเกษตรสหกรณการเกษตรเพอการตลาด(สกต.)รานขายอปกรณการเกษตรรวมทงไซโล (ผรวบรวมเอกชน) ซงโดยปกตแลว เกษตรกรทมเงนทนของตนเองหรอใชการกในระบบ(จากธกส.หรอสหกรณฯ)จะมเงนสดทำาใหเกษตรกรสามารถเลอกซอปจจยการผลตจากผขายทขายราคาถกทสดได ในขณะทเกษตรกรสวนใหญทก เงนนอกระบบจะเปนการเชอวตถดบจากรานคา โดยเกษตรกรไปเอาปจจยการผลตจากรานคามาใชกอนไดแลวเมอเกษตรกรเกบเกยวผลผลตจะตองนำาผลผลตมาขายใหกบรานคาทเกษตรกรมาขอรบปจจยการผลตไป รานคาจะหกคาปจจยการผลตและ คาดอกเบยจากรายรบทเกษตรกรจะไดรบกอนแลวจงจายสวนทเหลอใหเกษตรกรในกรณน เกษตรกรจะไมสามารถเลอกซอวตถดบจากแหลงทราคาถกไดและตองยอมรบราคาทรานคาหรอผใหกนอกระบบกำาหนด

เจาของไซโลในพนทกเชนกนจะเปนผปลอยสนเชอวตถดบโดยปลอยสนเชอทเปนปจจยการผลตผานหวส (ผรบจางสและขนขาวโพด) ทงน เจาของไซโลสวนใหญจะคดดอกเบยกบเกษตรกรทอตรา รอยละ5ตอเดอนโดยจะแบงใหหวสรอยละ2และเจาของไซโลไดรบเองรอยละ3ตอเดอน

ในฤดเกบเกยวเกษตรกรจะจางหวสใหสและขนสงขาวโพดโดยจากการสำารวจในป2553/2554หวสจะคดคาบรการทงหมดประมาณ30-60สตางคตอกก.ขนอยกบระยะทางและความลำาบากในการเดนทางหากเกษตรกรไมไดเชอวตถดบมาใชในการปลกเกษตรกรสามารถเลอกใหหวสไปสงขายใหกบผรบซอหรอผรวบรวมในพนท(เชนสหกรณการเกษตรไซโลตางๆ)ทใหราคาดทสดแตหากเกษตรกรเชอวตถดบมาใชในการปลกเกษตรกรจะตองนำาผลผลตทไดไปขายใหกบผใหสนเชอทใหในรปของปจจยการผลตและจะโดนหกตนทนและดอกเบยทใชในขนตอนการขายนเลย ราคาทผซอรบซอจะขนอยกบคณภาพของขาวโพดทงลกษณะเมลดขาวโพดการมเชอราและความชน

6 โดยเฉลยแลวหากความชนลดลง1%ราคารบซอขาวโพดเลยงสตวจะเพมขน0.10บาท/กก.7ขอมลจากการสำารวจเกษตรกรในอ.เวยงสาจ.นานในเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)8รายละเอยดเพมเตมสบคนไดจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

ผรวบรวมทำาการซอและรวบรวมผลผลตไวแลวกจะปรบปรงคณภาพของเมลดขาวโพดใหมความชนนอยลงโดยอาจจะใชการตากหรอการอบในเตาอบเมอมขาวโพดทไดคณภาพดและมปรมาณมากพอแลวจงนำาไปขายโดยสวนใหญผรวบรวมจะนำาไปขายใหกบโรงงานผลตอาหารสตวรายใหญทให

ภ�พท2.3แผนผงขนตอนและผเกยวของในวงจรการผลตขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานทม�:เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

วถตลำดขำวโพดเลยงสตว

เกษตรกรผผลตขาวโพด

ผรบจำงส-ขนสงบรการสและขนสง

โรงงำนผลตอำหำรสตว

ผรวบรวมผลผลตไซโลเอกชน

สกต.สหกรณการเกษตร

แหลงเงนทนในและนอกระบบและแหลงปจจยการผลต

แทน เสนทางขาวโพดเลยงสตว แทน แหลงเงนทนโดย

ราคาด (เชนซพหรอเบทาโกร)และโรงงานผลตอาหารสตวจะนำาขาวโพดไปผลตเปนอาหารสตวตอไป(ภาพท2.3)นอกจากสงโรงงานผลตอาหารสตวขนาดใหญแลวผรวบรวมบางรายกจะนำาขาวโพดไปขายใหกบผผลตอาหารสตวรายยอยทมการตกลงกนไวลวงหนาบาง(เชนสหกรณผเลยงหมบางราย)

2.3ผลตอบแทนของกำรปลกขำวโพดเลยงสตว9

เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)ไดทำาการสำารวจขอมลการผลตของเกษตรกรใน อำาเภอเวยงสา จงหวดนานโดยแบงเกษตรกรออกเปน 2 กลม คอกลมทปลกขาวโพดเลยงสตวในทราบและกลมทปลกในทชนทงน เนองจากการปลกทง2ลกษณะมความแตกตางกนอยางชดเจนทงรายละเอยดการปลกการขายรอบการปลกตนทนการปลกรวมถงแหลงเงนทนทใชในการเพาะปลกซงผลการวเคราะหพบความแตกตางของผลตอบแทนจากการปลกขาวโพดเลยงสตวของเกษตรกรทงสองกลมดงน:

ผลตอบแทนของก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในทร�บ

การสำารวจเกษตรกรในทราบใน ต.ปงสนก และ ต.นำาปว จำานวน 24 รายในปเพาะปลก2553/2554พบวาเกษตรกรทปลกในทราบสวนใหญปลกขาวโพดไดปละ2ครงหรอสามารถทำาพชไรชนดอนไดหลงจากการเกบเกยวขาวโพด โดยสวนใหญเปนการปลกเพอขายสด ซงจะไดผลผลตตอไรประมาณ950กก.(นำาหนกมากแตความชนสง)

การปลกในทราบมตนทนเฉลย4,010บาทตอไร(4.22บาท/กก.)โดยแบงเปนตนทนคาแรงประมาณ1,972บาทไร(2.08บาท/กก.)ตนทนคาปยและสารเคม1,200บาท/ไร(1.27บาท/กก.)ตนทนคาเมลดพนธ425บาท/ไร(0.45บาท/กก.)และตนทนคาสและขนสงประมาณ370บาท/ไร(0.39บาท/กก.)(ตารางท2.1)

ทงนตนทนของเกษตรกรจะมากหรอนอยยงขนอยกบแหลงทมาของเงนทนในการเพาะปลกของเกษตรกรดวยหากเกษตรกรใชเงนทนของตนเองในการทำาการเพาะปลกจะทำาใหไมตองมภาระในการจายดอกเบยเพมเตมและมโอกาสทจะไดกำาไรในทกป โดยในป 2553 ซงเปนปทขาวโพดมราคาสง(ประมาณ 8 บาท/กก.) เกษตรกรมแนวโนมทจะไดรายไดเฉลยสทธประมาณ 3 บาท/กก. แตในปทขาวโพดมราคาตำา(6บาท/กก.)เกษตรกรจะเหลอรายไดสทธเฉลยเพยงประมาณ0.36บาท/กก.

หากเกษตรกรมการกเงนจากแหลงเงนกในระบบมาใชในการเพาะปลกเกษตรกรจะตองมตนทนคาดอกเบยเพม โดยจะตองเสยดอกเบยประมาณรอยละ5ตอปทำาใหตนทนการปลกขาวโพดจะเพมขนอกประมาณ95บาท/ไร(0.10บาท/กก.)ซงกจะทำาใหรายไดสทธของเกษตรกรลดลงเพยงเลกนอยจากกรณทใชเงนทนของตนเอง

9 ขอมลทงหมดทอางองในสวนนมาจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)ผอานสามารถอานรายละเอยดเพมเตมและตนทนการปลกขาวโพดเลยงสตวในทราบไดจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

ในกรณทเกษตรกรมการกนอกระบบซงสวนใหญไซโลจะใหกวตถดบโดยสงสนคาผานทางหวสโดยจะคดดอกเบยเปนอตราเฉลยรอยละ5ตอเดอนแบงเปนไซโลไดรบรอยละ3ตอเดอนและหวสไดรอยละ2 ตอเดอนในกรณนจะทำาใหเกษตรกรมตนทนในการปลกเพมขนถงประมาณ0.40-0.70บาท/กก.ทำาใหรายไดสทธในการปลกของเกษตรกรลดลงมากและในบางปทราคาตำาเชนป2551เกษตรกรจะขาดทนถง0.42บาท/กก.(ภาพท2.4)

ทงนการสำารวจขอมลเกษตรกรทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทราบพบวาเกษตรกรมพนทเพาะปลกเฉลย31.7ไร/ครวเรอนมผลผลตเฉลย950กก./ไรโดยเกษตรกรในทราบใชเงนลงทนในการเพาะปลกเฉลยรายละ127,165บาทโดยเปนกเงนทนจากแหลงเงนกในระบบเปนหลกคดเปน87,970บาทตอครวเรอน (คดเปนรอยละ 75.62 ของตนทนทงหมด) ใชเงนทนของตนเอง 35,191 บาท (รอยละ20.82ของตนทนทงหมด)และใชเงนทนจากแหลงเงนกนอกระบบเพยง4,003บาท(รอยละ3.55ของตนทนทงหมด)

ตำรำงท2.1 โครงสร�งตนทนก�รผลตข�วโพดตอไรปพ.ศ.2553

ทร�บ ทชน

ตนทน รอยละ ตนทน รอยละ

ค�แรง(บ�ท/ไร) 1,972.13 49.17 1,474.09 39.71

คาจางเตรยมดน(บาท/ไร) 1,383.78 34.50 1,142.26 30.77

คาจางแรงงาน(บาท/ไร) 588.36 14.67 331.84 8.94

ค�วตถดบ(บ�ท/ไร) 1,628.49 40.61 1,789.67 48.20

คาเมลดพนธ(บาท/ไร) 425.09 10.60 395.73 10.65

คาปยและสารเคม(บาท/ไร) 1,203.40 30.01 1,393.94 37.55

ค�จ�งสและขนสง(บ�ท/ไร) 373.52 9.31 412.50 11.11

ตนทนอนๆ(บ�ท/ไร) 36.34 0.91 36.34 0.98

รวมตนทน(บาท/ไร) 4,010.48 100.00 3,712.60 100.00

ผลผลตตอไร(กโลกรม/ไร) 950 750

ตนทนตอกโลกรม(บาท/กโลกรม) 4.22 4.95

คาความชนเฉลย(รอยละ) 24.90% 18%

ทม�:เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

จากขอมลดงกลาวทำาใหสามารถประมาณการรายไดสทธเฉลยของเกษตรกรในทราบกรณทใชเงนทนตนเอง กในระบบ และกนอกระบบ รวมทงกรณคาเฉลยตามการกเงนของเกษตรกร ยอนหลงตงแตปพ.ศ.2547–2553ได โดยพบวาในปทขาวโพดราคาด เกษตรกรในทชนใชเงนทนของตนเองหรอกในระบบจะมรายไดสทธเฉลยกวา80,000บาทตอปในขณะทเกษตรกรทกนอกระบบจะมรายไดเฉลยประมาณ60,000-70,000บาทตอปแตในปทขาวโพดราคาตกตำาเกษตรกรทไมกนอกระบบจะมรายไดประมาณ30,000-40,000บาทในขณะทเกษตรกรทกนอกระบบจะมรายไดสทธเพยงประมาณ10,000บาทตอปหรออาจจะถงกบขาดทนในกรณทราคาขาวโพดตกตำาในขณะทตนทนวตถดบสงเชนในปพ.ศ.2551เปนตน(ภาพท2.5)

ภ�พท2.4 ราคาขาวโพดเลยงสตวและรายไดสทธของเกษตรกรในทราบแบงตามแหลงเงนทน (บาท/กก.)ทม�:ปรบปรงจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

ภ�พท2.5 รายไดสทธเฉลยตอปของเกษตรกรในทราบ(บาท/ป)ทม�:ปรบปรงจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

0ใชเงนตนเอง กในระบบ

ราคาทเกษตรกรขายไดกนอกระบบ

100,000

80,000

60,000

40,000

20,000

-20,000

เกษตรกรใชเงนทนตนเองทงหมด

เกษตรกรกจากแหลงเงนทนในระบบ

เกษตรกรกจากแหลงเงนทนนอกระบบ

คาเฉลยจากกลมตวอยาง

2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553

ผลตอบแทนของก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทล�ดชน

การสำารวจขอมลของเกษตรกรผปลกขาวโพดในพนทลาดชนในปการเพาะปลก2553/2554ในต.สานนาหนองใหมต.นำามวบและต.อายนาไลยจำานวนทงหมด44รายพบวาเกษตรกรทปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนจะปลกขาวโพดไดเพยง1ครงตอปเนองจากจะมนำาไมพอสำาหรบปลกรอบท2ทำาใหเกษตรกรเลอกทจะปลกและขายขาวโพดแหงเนองจากไดราคาดกวาโดยสามารถปลกขาวโพดไดผลผลตเฉลยประมาณ750กก./ไร

การปลกขาวโพดในพนทลาดชนมตนทนในการปลกเฉลยประมาณ3,712บาท/ไร(4.95บาท/กก.)โดยแบงเปนตนทนคาแรงประมาณ1,500บาท/ไร(2บาท/กก.)ตนทนคาปยและสารเคม1,400บาท/ไร(1.46บาท/กก.)ตนทนคาเมลดพนธ400บาท/ไร(0.41บาท/กก.)และตนทนคาสและขนสงประมาณ410บาท/ไร(0.55บาท/กก.)

หากเกษตรกรใชเงนทนของตนเองในการทำาการเพาะปลกจะมกำาไรในทกปโดยในป2553ซงเปนปทขาวโพดมราคาสง(ประมาณ8บาท/กก.)เกษตรกรมแนวโนมทจะไดรายไดเฉลยสทธประมาณ3บาท/กก.แตในป2551ทขาวโพดมราคาตำา(6บาท/กก.)เกษตรกรจะเหลอรายไดสทธเฉลยเพยงประมาณ0.07บาท/กก.(ตำากวาในทราบ)

หากเกษตรกรมการกเงนจากแหลงเงนกในระบบมาใชในการเพาะปลกตนทนการปลกขาวโพดจะเพมขนอกประมาณ 90 บาท/ไร (0.12 บาท/กก.) ซงกจะทำาใหรายไดสทธของเกษตรกรลดลงเลกนอยจากกรณทใชเงนทนของตนเอง

นอกจากนจากการสำารวจพบวามเกษตรกร21รายทกเงนนอกระบบมาใชในการผลต(จาก44ราย) โดยเกอบทงหมด (20 ราย) เปนการกยมในรปของปจจยการผลตในกรณนจะทำาใหเกษตรกรมตนทนในการปลกเพมขนถงประมาณ600บาท/ไร(0.80บาท/กก.)ในปทขาวโพดราคาสง(8บาท/กก.) เกษตรกรจะมรายไดสทธเหลอเพยงประมาณ2บาท/กก.และในปทขาวโพดราคาตำา เกษตรกรจะขาดทนเนองจากภาระดอกเบยทสง(ภาพท2.6)

ภ�พท2.6 ราคาขาวโพดเลยงสตวและรายไดสทธของเกษตรกรในทชนแบงตามแหลงเงนทน(บาท/กก.)ทม�:ปรบปรงจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

ใชเงนตนเอง กในระบบ ราคาทเกษตรกรขายได

รายไ

ดสทธ

(บาท

/กก.

ราคา

ขาวโ

พดเ

ลยงส

ตว (บ

าท/ก

กนอกระบบ

2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553

ทงนการสำารวจขอมลเกษตรกรทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนพบวาเกษตรกรมพนทเพาะปลกเฉลย36ไร/ครวเรอนมผลผลตเฉลย750กก./ไรและเกษตรกรในพนทลาดชนใชเงนลงทนในการเพาะปลกเฉลยรายละ133,907บาทโดยเปนกเงนทนจากแหลงเงนกในระบบคดเปน62,223บาทตอครวเรอน(คดเปนรอยละ50.43ของตนทนทงหมด)ใชเงนทนของตนเอง55,359บาท(รอยละ32.24ของตนทนทงหมด)และใชเงนทนจากแหลงเงนกนอกระบบถง16,324บาท(รอยละ17.33ของตนทนทงหมด)

จากขอมลดงกลาวเมอนำาไปประมาณการรายไดสทธเฉลยของเกษตรกรทปลกขาวโพดในพนทลาดชนเมอแบงเปนกรณทใชเงนทนตนเองกในระบบและกนอกระบบรวมทงกรณคาเฉลยตามการกเงนของเกษตรกรยอนหลงตงแตปพ.ศ.2547–2553พบวาในปทขาวโพดราคาดเกษตรกรในทชนใชเงนทนของตนเองหรอกเงนในระบบจะมรายไดสทธเฉลยกวา80,000บาทตอปในขณะทเกษตรกรทกเงนนอกระบบจะมรายไดเฉลยประมาณ 60,000–70,000 บาทตอป แตในปทขาวโพดราคาตกตำาเกษตรกรจะทไมกเงนนอกระบบจะมรายไดประมาณ30,000บาทในขณะทเกษตรกรทกเงนนอกระบบจะมรายไดสทธเพยงประมาณ10,000บาทตอปหรออาจจะถงกบขาดทนในกรณทราคาขาวโพดตกตำาในขณะทตนทนวตถดบสงเชนในปพ.ศ.2551เปนตน(ภาพท2.7)

ภ�พท2.7 รายไดสทธเฉลยตอปของเกษตรกรในทชน(บาท/ป)ทม�:ปรบปรงจากเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

100,000

80,000

60,000

40,000

20,000

-20,000

-40,000

เกษตรกรใชเงนทนตนเองทงหมด

เกษตรกรกจากแหลงเงนทนในระบบ

เกษตรกรกจากแหลงเงนทนนอกระบบ

คาเฉลยจากกลมตวอยาง

2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553

ทงนผลการศกษารายไดสทธเฉลยของเกษตรกรจากงานของเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)ทประเดนนาสนใจอยางนอย3ประการดวยกนไดแก

1) รายไดของเกษตรกรจะขนอยกบความผนผวนของราคาขาวโพดในตลาดโลกและในประเทศ เปนอยางมากนนคอเกษตรกรเปนผรบความเสยงเกอบทงหมดจากการเปลยนแปลงของราคา ขาวโพดและเมอเกดชวงทราคาขาวโพดตกตำา กจะมผลใหเกษตรกรขาดทนและจะตองกเงน เพอนำามาใชหมนเวยนในชวตประจำาวนและการกเพอเพาะปลกในรอบหรอปตอไปดวยเชนกน

2) เกษตรกรในทราบโดยเฉลยมรายไดสทธตอรอบการเพาะปลกสงกวาเกษตรกรในพนทลาดชน เลกนอยทงนเนองจากเกษตรกรในพนทราบมการพงพงการกเงนนอกระบบนอยกวาเกษตรกร ในพนทลาดชนอยางไรกตามความแตกตางทสำาคญคอเกษตรกรในทราบสามารถเพาะปลก ไดมากกวา1รอบซงทำาใหเกษตรกรในทราบมรายไดตอพนทเพาะปลกสงกวาและมปญหา หนสนนอยกวาเกษตรกรในพนทลาดชน

3) เกษตรกรในพนทลาดชนโดยเฉลยแลวมรายไดคอนขางตำา (นอยกวา 80,000 บาทตอป) โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรทกเงนนอกระบบมรายไดทตำามากและเกษตรกรทปลกในทชน จะสามารถปลกพชไดเพยง1รอบตอปเกษตรกรทมรายไดตำาจะมรายไดไมพอกบคาใชจาย ในชวตประจำาวนทำาใหเกษตรกรมกเลอกทจะกเงนและนำาเงนทไดจากแหลงเงนในระบบมา ใชในชวตประจำาวน(แมวาจะเปนเงนกเพอการเกษตรกตาม)และใชการกในรปของวตถดบ นอกระบบเพอทำาการเพาะปลกในแตละปนอกจากนการทเกษตรกรปลกพชบนพนทลาดชน อยางตอเนองทำาใหเกดการสญเสยหนาดนและความอดมสมบรณของดนผลผลตตอไรในการ ปลกในพนทชนมแนวโนมจะลดลงไปเรอยๆซงกจะทำาใหรายไดของเกษตรกรในระยะยาวลด ลงอกดวย

ในงานวจยของเขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)ไดแสดงใหเหนวาปญหาทเกดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนนนมมากและรนแรงกวาในทราบ โดยเฉพาะปญหาความเหลอมลำาระหวางผเลนตางๆในระบบ(เกษตรกรหวสไซโล)เกษตรกรเปนผรบความเสยงทเกดขนจากความผนผวนของราคาขาวโพด

ดวยขอจำากดทางกายภาพ(เปนทลาดชนไมมนำาเพยงพอทจะปลกพชอน)ขอจำากดทางโครงสรางและสถาบน(ความยดโยงกบพอคาคนกลาง)และนโยบายภาครฐทสงเสรมผานการสนบสนนดานราคาผลผลต(เชนโครงการประกนราคาหรอจำานำาผลผลต)ในขณะทไมสามารถตดตามดแลพนทเพาะปลกไดทวถงทำาใหเกษตรกรพยายามขยายพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนมากขนโดยหวงวาจะไดรายไดทเพมมากขนอยางไรกตามการทเกษตรกรในพนทลาดชนเกอบทงหมดมรายไดหลกจากการปลกขาวโพดเลยงสตวเพยงปละ1รอบประกอบกบการเพมขนของราคาปจจยการผลตทงปยเมลดพนธยาปราบวชพชอยางรวดเรวทำาใหเกษตรกรมกอยในสภาวะทตองกวตถดบจากแหลงนอกระบบและยอมจายดอกเบยในอตราทสงนอกจากนเมอเกษตรกรปลกขาวโพดอยางตอเนองทกปทำาใหคณภาพดนเสอมโทรมลง(ดนเสอมคณภาพหนาดนพงทลาย)ทำาใหเกษตรกรสวนใหญเลอกทจะเพมการใชปจจยการผลตใหมากขนและขยายพนทเพาะปลกอก เพอหวงวาจะมรายไดจากการขายผลผลตเพมขน ซง

กลไกนสงผลใหสงแวดลอมในพนทเสอมโทรมลงอยางรวดเรวอกทงเกษตรกรมรายจายในการดำารงชวตทเพมขนเปนอยางมาก(เชนคาอาหารและนำาเพอการอปโภคบรโภคคายารกษาโรค)รายจายทเพมขนดงกลาวสงผลใหเกษตรกรตองเพมจำานวนเงนกและการเชอวตถดบ ทำาใหในทายทสดเกษตรกรตองตกอยในวงวนของ“วงจรอบ�ทว(ViciousCycle)ของก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทล�ดชน”นมากขนโดยผลประโยชนตางๆกลบตกไปอยทพอคาคนกลางทมบทบาทในการขายวตถดบ(เมลดพนธยากำาจดวชพช ปย) ปลอยเงนกนอกระบบใหกบเกษตรกร และเปนผรบซอผลผลตจากเกษตรกร ในขณะทเกษตรกรกลบมผลตอบแทนทนอยและมชวตความเปนอยทแยลงพรอมทงเผชญกบปญหาสงแวดลอมทเสอมโทรมมากยงขน(ภาพท2.8)

จะเหนไดวานโยบายภาครฐทสงเสรมการปลกพชในลกษณะcashcropดวยมาตรการตางๆเพอยกระดบรายไดและความเปนอยของเกษตรกร (เชนนโยบายประกนราคานโยบายจำานำาผลผลต)โดยไมคำานงถงอปสรรคลกษณะของพนทและกลไกระบบการซอขายขาวโพดในพนทกลบไปสนบสนนการขยายพนทการเพาะปลกของเกษตรกรกอใหเกดปญหาสงแวดลอมยงเสอมโทรมลง รวมทงทำาใหปญหาความยากจนและความเหลอมลำามความรนแรงมากยงขนเปรยบเสมอนการยงเขาไปเรงวงจรดงกลาวใหมความเขมขนและรนแรงมากยงขนอกดวย

แมวาในปจจบนเกษตรกรหลายรายจะเรมตระหนกถงปญหาทเกดจากการปลกขาวโพดเลยงสตว ทงในแงชวตความเปนอย ของตน ความเสอมโทรมของสงแวดลอมทงปาไม แมนำาลำาธาร ปญหาสขภาพทหลายคนตองเผชญมากยงขน แตคำาถามสำาคญทยงไมไดรบการตอบอยางจรงจงคอ จะทำ�อย�งไรใหเกษตรกรส�ม�รถหลดพนจ�กวงจรก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทล�ดชนนไดไมว�จะเปนบทบ�ทของภ�ครฐเอกชนรวมถงตวเกษตรกรเองซงเปนผคำาถามสำาคญทงานวจยฉบบนตองการตอบและสอสารไปยงทกภาคสวนทเกยวของ

ภ�พท2.8วงจรอบาทวของการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน(ViciousCycleofHighlandMaizeFarm

ing)ทม�:เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน(2555)

ขอจำากดทางกายภาพ เชน

นำา และภมประเทศ

แรงจงใจจากนโยบาย(ดานเงนกและดานรายได)

การปลกขาวโพดเลยงสตว

บนทชน

กเงนนอกระบบเพ

มขน

รายจายเพมขน

รายไดลดลง

เพม / รกษา

ระดบผลผ

ลตการใชยาและปย

เพมขน

ตนทนการปลกเพ

มขน

สขภาพแยลง

คณภาพ

ชวตแยลง

แรงจงใจจากรฐบาล

ความเสอมโทรมของดน

เกษตรกรขาดอำานาจ

แรงกดดนจากภาระเงนก

ขอจำากดทางโครงสราง และสถาบน

นโยบายดานเงนก

นโยบายดานรายได

ความยากจนเพ

มขน

พอคำคนกลำง

หำกไมใชยำและปยเพมขน

พอคำคนกลำง

บทท3ทฤษฎและงำนวจย

ทเกยวของ และตวอยาง ในการแกปญหา

ปญหาความยากจนและวงจรอบาทวทเกดขนจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนดงทไดอธบายไวในบทท2เกษตรกรสวนใหญพยายามเพมผลผลตโดยหวงวาเมอผลผลตมากขนกจะมรายไดเพมมากขนดวยความพยายามดงกลาวสงผลใหเกดการขยายพนทเพาะปลกไปสพนทปามากขนอยางรวดเรวสรางผลกระทบตอความเสอมโทรมของทรพยากรปาไมในพนทจงหวดนานอยางนาเปนหวง

ทงนจะเหนไดวาปญหาความยากจนและปญหาสงแวดลอมทเกดขนมความสมพนธกนอยางมากความพยายามในการแกไขปญหาทง2ดานใหสำาเรจจงจะตองคำานงถงความสมพนธเกยวเนองกนอยางหลกเลยงไมไดการควบคมดแลและฟนฟสภาพสงแวดลอมอยางยงยนไดนนตองเกดจากการทเกษตรกรมรายไดเพยงพอตอการดำารงชวตไมมแรงกดดนจากปญหาหนสนในขณะทการจะแกปญหาความยากจนและหนสนของเกษตรกรกจะตองไมไปกอใหเกดแรงจงใจในการทำาลายสงแวดลอมเพมเตม

เนอหาในบทนไดนำาเสนอหลกคดทางเศรษฐศาสตรในการพฒนาโดยมเปาหมายเพอแกไขปญหาความยากจนและความเสอมโทรมของสงแวดลอมไปดวยกน ปญหาทเกดขนจากการพฒนาทขาดการคำานงถงความเกยวเนองระหวางความยากจนและสงแวดลอมดงกลาว พรอมกบการนำาเสนอตวอยางการแกไขปญหาทเกดขนในตางประเทศและของไทยพรอมทงสรปองคความรจากงานวจยอนทเกยวของกบการศกษานในบทตอๆไป

3.1แนวคดกำรพฒนำเศรษฐกจและสงแวดลอมปญหาหลกประการหนงในการพฒนาประเทศทผานมา พบวามความเขาใจและมมมองทผด

ระหวางการพฒนาเศรษฐกจและอนรกษสงแวดลอมตามหลกคดทางเศรษฐศาสตรแลวเรามกเชอวาสงแวดลอมและทรพยากรเปนเพยงปจจยการผลตในการพฒนาเศรษฐกจการจะพฒนาเศรษฐกจตองเกดจากการใชทรพยากร และหากเราอนรกษทรพยากรนนหมายความวาเราเสยโอกาสในการพฒนาเศรษฐกจไปดงนนการพฒนาทางเศรษฐกจและสงแวดลอมจงมกจะถกมองวาเปนสงทขดแยงกนและจะตองเลอกอยางใดอยางหนง (Trade-off)แนวคดนสามารถแสดงผานแบบจำาลองเสนการผลตทเปนไปได(PossibilityFrontier)

ในกรณทความสมพนธระหวางเศรษฐกจและสงแวดลอมเปนไปเพยงแคสงแวดลอมเปนปจจยการผลตในการพฒนาเศรษฐกจและไมเกดความลมเหลวของกลไกตลาด(เชนไมมผลกระทบภายนอกไมมขอจำากดของตลาดและราคาตลาดสะทอนตนทนทแทจรง)กลไกตลาดจะนำาไปสความมประสทธภาพ

ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ และตวอยางในการแกปญหา3

บทท

(ParetoEfficiency)ซงสามารถแสดงไดโดยจดทอยบนเสนขอบเขตทเปนไปได(จดAหรอจดBในภาพท3.1)ในกรณนการพฒนาทเกดขนจะมลกษณะการเลอกระหวางการพฒนาทางเศรษฐกจ(รายได) หรอสงแวดลอม หากตองการใหเศรษฐกจดขน รายไดของประชาชนสงขน กตองแลกมาดวยสงแวดลอมทเสอมโทรมลงการใชทรพยากรทเพมมากขน(จดA)หรอหากเลอกทจะอนรกษสงแวดลอมใหอยในสภาพดใชทรพยากรใหนอยลงกตองยอมรบกบการทเศรษฐกจหรอรายไดจะลดลงเชนกน(จดB)

อยางไรกตาม ในความเปนจรงแลวปญหาสงแวดลอมเกอบทงหมดเกดจากความไมมประสทธภาพของตลาด (Market failures) เนองจากสงแวดลอมมกมผลกระทบตอคนจำานวนมาก(Externalities)และมกจะไมมตลาดสำาหรบสนคาหรอบรการของสงแวดลอมทำาใหราคาไมสะทอนผลไดหรอตนทนของสนคาและบรการทเกยวของกบสงแวดลอมไดอยางครอบคลมในกรณนทำาใหสถานภาพปจจบนไมไดอยในจดทมประสทธภาพเหมาะสมทสดแตเปนจดทอยภายในเสนขอบเขตทเปนไปได(เชนจดCในภาพท3.1)(VincentandGillis,1998)ดงนนหากเรามความเขาใจทถกตองเชนนมมมองตอการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอมสามารถทจะเปลยนจากความขดแยงหรอทางเลอกระหวาง 2ดาน มาเปนการพฒนาทสามารถเกอกลและสงเสรมซงกนและกน และนำาไปสผลลพธทดขนตอทงเศรษฐกจและสงแวดลอม(Win-WinReform)ได(การพฒนาทนำาไปสพนททางขวาบนของจดCในภาพท3.1)(RoumassetandEndress,1996)

นอกจากการขาดความเขาใจถงความไมมประสทธภาพของกลไกตลาดทนำาไปสความเปนไปไดในการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอมควบคกนไปไดแลว ปญหาสำาคญประการหนงของการพฒนาประเทศทผานมาไดแกการออกแบบและดำาเนนนโยบายแบบแยกสวนและละเลยความสมพนธเกยวเนองของเศรษฐกจสงแวดลอมและสงคมอยางทควรจะเปน

ภ�พท3.1 แนวคดความขดแยงระหวางการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอม

เศรษฐกจ

สงแวดลอม

ในความเปนจรง สงแวดลอมไมไดมหนาทเพยงแคเปนปจจยการผลตสำาหรบใชในการพฒนาเศรษฐกจเทานนแตยงมคณคาและมลคาอกหลายดานทไมไดถกสะทอนอยในระบบตลาดอยางแทจรงเชนปาไมมมตของการเปนแหลงอาหารแหลงรองรบและเกบกกนำาฝนแหลงของอากาศบรสทธพรอมกบการเปนปจจยทเสรมสรางสขภาพของประชาชนใหดขน อกทงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมคณคาทางจตใจเปนตนการพฒนาแบบแยกสวนนสงผลใหเกดผลกระทบทางลบตอดานอนๆและสรางความสญเสยใหกบสงคมโดยรวมในทสด

ตวอยางเชนเมอรฐคดทจะสงเสรมทางดานเศรษฐกจโดยละเลยหรอขาดการคำานงถงปญหาสงแวดลอมทอาจจะเกดขน รฐอาจจะใชนโยบายเพมราคาของผลผลตการเกษตร (เชน การประกนราคาหรอจำานำาผลผลตทราคาสง)โดยมเปาหมายเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกรอยางไรกตามในการดำาเนนนโยบายดงกลาว รฐอาจมไดคำานงถงขอจำากดทงดานคนและงบประมาณในการดแลควบคมไมใหเกษตรกรขยายพนทการเกษตรไปบกรกพนทปามผลใหเกดการขยายพนทเพาะปลกไปในพนทปาอนนำามาซงความเสอมโทรมของสงแวดลอม และในทายทสด สรางผลกระทบตอชวตความเปนอยของเกษตรกรทำาใหคณภาพชวตกลบตกตำาลงไปอกเนองจากคาใชจายในชวตประจำาวนทเพมมากขน การทำาการเกษตรทตองใชปยและสารเคมกำาจดศตรพชมากขนทำาใหตนทนการผลตสงขนตามไปดวยเปนตนทงน มงานวจยทางเศรษฐศาสตรหลายชนทแสดงใหเหนวาการเพมผลตอบแทนทางการเกษตรนำาไปสการบกรกพนทปาเพมมากขนโดยเฉพาะในประเทศกำาลงพฒนาทขาดการควบคมดแลและการบงคบใชกฎหมายอยางมประสทธภาพ(Deacon,1995;Ehui,HertelandPreckel,1990;PongkijvorasinandTalerngsri-Teerasuwannajak,2014)แตหากมการบงคบใชกฎหมายทมประสทธภาพแลวการเพมผลตอบแทนทางการเกษตรสามารถนำาไปสWin-WinReformไดเชนกน(GunatilekeandChakravorty,2003)

ในกรณนการพฒนาทมเปาหมายทางเศรษฐกจเปนหลกโดยขาดการคำานงถงผลกระทบตอสงแวดลอมและขอจำากดการดำาเนนนโยบายอยางรอบดาน (Rent-seeking แสดงโดยเสนประในภาพท3.2)กลบสงผลเสยตอทงเศรษฐกจและสงแวดลอมในทสด(เสนทบในภาพท3.2)หรอเปนการพฒนาทนำาไปสLoss-LossSolutionในทายทสด

ภ�พท3.2การพฒนาเศรษฐกจโดยขาดการคำานงถงสงแวดลอมนำาไปสLoss-LossSolution

ในอกดานหนงการอนรกษสงแวดลอมโดยแยกคนในพนทออกจากสงแวดลอมกเปนอกตวอยางหนงของการพฒนาทขาดการคำานงถงความสมพนธระหวางสงแวดลอมและเศรษฐกจ ซงสามารถนำาไปสผลลพธทแยลงในทง2ดานเชนกนตวอยางเชนรฐอาจจะตองการทจะอนรกษสงแวดลอมโดยกำาหนดพนทอนรกษและมกฎระเบยบทหามประชาชนเขาไปใชประโยชนจากพนทอนรกษและหวงวามาตรการดงกลาวจะทำาใหสงแวดลอมในพนทอนรกษมความสมบรณมากขนอยางไรกตามการทรฐขาดการคำานงถงขอจำากดในดานคนและงบประมาณในการดแลพนทในทางปฏบต รวมถงขาดการคำานงถงความเปนอย ความจำาเปนในการดำารงชวต และพนฐานทางวฒนธรรมของคนในพนท การกำาหนดพนทอนรกษและจำากดสทธในการใชประโยชนจากทรพยากรในพนทอยางเขมงวดมผลใหประชาชนในพนทขาดความรสกรกและหวงแหนในทรพยากรและขาดความรสกมสวนรวมในการอนรกษทรพยากร ในระยะยาวคนในพนทจงมองวาการอนรกษสงแวดลอมเปนสงทเปนขอจำากดหรอสงกดขวางความเจรญและรายไดของตนเอง เมอประชาชนในพนทตางคดเชนน จงทำาใหตางคนตางเขาไปหาผลประโยชนจากการใชทรพยากรอยางเกนขอบเขตประกอบกบการดแลทรพยากรโดยภาครฐมไมทวถง ในทายทสดจงสงผลใหเกดผลลพธทแยลงตอทงความเปนอยของคนและสงแวดลอมในระยะยาว10

ในกรณนการพฒนาทมเปาหมายดานการอนรกษสงแวดลอมเปนหลกโดยขาดการคำานงถงความเปนอยของคนในพนท(Preservationismแสดงโดยเสนประในภาพท3.3)กลบสงผลเสยตอทงเศรษฐกจและสงแวดลอม(เสนทบในภาพท3.3)หรอเปนการพฒนาทนำาไปสLoss-LossSolutionในทายทสดเชนเดยวกบในกรณการพฒนาแบบRent-seekingขางตน

ภ�พท3.3การอนรกษสงแวดลอมอยางขาดการคำานงถงความเปนอยของคนนำาไปสLoss-Loss Solution

10ประเดนการอนรกษโดยแยกคนออกจากทรพยากรสามารถอานเพมเตมไดจากเชนอจฉรารกยตธรรม(2548)และอะภยวาณชประดษฐ(2548)เปนตน

ดงนนจะเหนไดวา

1) การพฒนาทมองวาสงแวดลอมกบเศรษฐกจเปนขอขดแยงซงกนและกน เปนสงทตองเลอก อยางใดอยางหนงและ

2) การพฒนาทขาดการคำานงถงปฏสมพนธระหวางเศรษฐกจและสงแวดลอมอยางรอบดาน

ทงสองประเดนดงกลาวสามารถนำาไปสผลลพธททงเศรษฐกจและสงแวดลอมตางกแยลง(Loss-Lossoutcome)ไดในขณะทการพฒนาทจะนำาไปสผลลพธทดตอทงเศรษฐกจและสงแวดลอม(Win-Winreform)นนสามารถทำาได แตจะตองปรบทศนคตในการกำาหนดเปาหมายการพฒนาและวางนโยบายเสยกอนแลวจงหาทางออกทเหมาะสมในแตละกรณไป

ในกรณของการบกรกปาเพอปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนนบเปนตวอยางหนงของการพฒนาแบบแยกสวนทนำาไปสloss-lossoutcomeนนคอเกษตรกรมความเปนอยทแยลงและประสบปญหาหนสนทเพมมากขนในขณะเดยวกนกทำาใหสภาพสงแวดลอมเสอมโทรมลงดวยโดยPongkijvorasinandTalerngsri-Teerasuwannajak(2014)ไดใชทฤษฎทางเศรษฐศาสตรแสดงใหเหนถงปญหาของการใชนโยบายเพมผลตอบแทนในการปลกขาวโพดเลยงสตว(เชนการจำานำาหรอประกนราคา)โดยขาดการการบงคบดแลและควบคมการใชพนทเพาะปลกไมใหมการขยายไปยงพนทปาไม(ซงเปนจดออนทสำาคญของการอนรกษในประเทศไทย) เพราะเทากบเปนการไปเกอหนนใหเกษตรกรขยายพนทปลกขาวโพดไปในพนทลาดชนโดยเขาไปบกรกในพนทปามากยงขนดวยเชนกนและในงานฉบบดงกลาวไดมการนำาเสนอมาตรการบางประการทสามารถนำาไปสผลลพธทเปนwin-winหรอผลลพธทเกษตรกรไดรายไดมากยงขน (win ทางเศรษฐกจ) ในขณะเดยวกนกสามารถลดพนทปลกขาวโพดในทชนและคนพนทปาไดมากขนไดดวย(winทางสงแวดลอม)

มาตรการทถกยกตวอยางวาจะนำาไปสผลลพธทเปนwin-winเชนการพฒนาระบบชลประทานโดยแมวาจะมผลทางตรงในการเพมผลตอบแทนของการปลกขาวโพดเลยงสตวโดยตรง แตการพฒนาระบบชลประทานสามารถกำาหนดพนททรฐตองการสงเสรมใหเพาะปลกได รวมทงยงสามารถใชเปนเครองมอตอรองใหเกษตรกรลดหรอเลกปลกในบางพนทซงไมเหมาะสมตอการทำาการเกษตรไดนอกจากนการใหเงนอดหนนโดยตรง(subsidy)เพอใหชาวบานเลกปลกขาวโพดหรอในลกษณะของคาตอบแทนในการดแลปากเปนอกวธหนงทสามารถทำาใหเกดผลลพธทเปนwin-winไดแตอาจจะมปญหาในดานงบประมาณทตองใชเปนจำานวนมากซงอาจจะสงผลตอความยงยนของโครงการในระยะยาวและการใหความรและใหเกษตรกรเปรยบเทยบผลทจะเกดขนในระยะยาวกเปนอกทางหนงทจะจดทำาไดแตอาจจะใชเวลานานและทำาไดยากในทางปฏบต

3.2มำตรกำรอนรกษสงแวดลอมในประเทศไทยเนองจากปญหาสงแวดลอมมกเกดจากความลมเหลวของกลไกตลาด(Marketfailures)โดยม

สาเหตหลกมาจากการทสงแวดลอมหรอบรการของระบบนเวศโดยสวนใหญมลกษณะเปนผลกระทบภายนอก(Externalities)และสนคาสาธารณะ(Publicgoods)ทำาใหราคาของสนคาสงแวดลอมไมมในระบบตลาดหรอมแตไมสะทอนถงมลคาทแทจรงความลมเหลวของกลไกตลาดดงกลาวจงทำาใหการ

จดสรรทรพยากรและการตดสนใจทางเศรษฐกจเปนไปอยางไมมประสทธภาพ การตดสนใจโดยบคคลหรอองคกรอาจจะไมนำาไปสสงทดทสดสำาหรบสงคมโดยรวมจงตองมการแกไขปญหาความลมเหลวของกลไกตลาด (สวนใหญเปนการดำาเนนการโดยภาครฐ) เพอใหเกดความมประสทธภาพมากยงขน โดยมาตรการทสามารถใชเพอวตถประสงคในการรกษาสงแวดลอมและระบบนเวศแบงไดเปน3แนวทางหลกไดแก

1) การควบคมโดยตราผานการออกและบงคบใชกฎหมายระเบยบขอบงคบ(Commandand Control)โดยทวไปเปนการใหสทธกบรฐเทานนในการบรหารจดการเชนการบงคบใชพรบ. ปาสงวนการกำาหนดพนทอทยานการกำาหนดเขตพนทปาอตสาหกรรมกฎหมายปาไมซง ระบบทลงโทษในกรณทมการฝาฝนไวอยางชดเจน ทงหมดเปนลกษณะการควบคมและ อนรกษโดยไมพงพากลไกตลาดและไมไดสรางแรงจงใจใหกล มเปาหมายตองการ เปลยนพฤตกรรมโดยตวเองแตเนนทการควบคมปองกนตรวจสอบพฤตกรรมเพอใหเปน ไปตามกฎระเบยบทออกไว

2) การสรางแรงจงใจทางเศรษฐศาสตรผานกลไกตลาด(Market-BasedInstrument)

โดยรฐเขาไปแทรกแซงกลไกตลาดผานทางการปรบราคาสนคาเพอสรางแรงจงใจให กล มเปาหมายปรบเปลยนพฤตกรรมดวยตนเอง และปรบการตดสนใจของบคคล หรอองคกรใหสอดคลองกบจดทมประสทธภาพทสดของสงคมเชนการใชแรงจงใจทางภาษ (PigouvianTax)การอดหนนเพอลดภาระตนทนของกลมเปาหมาย(Subsidy)และการใชกลไก ตลาดคารบอน(EmissionMarket)เปนตน

3) การจดการระบบกรรมสทธใหมความชดเจน(PropertyRights)เปนแนวทางทถกเสนอโดย RonaldCoase(1960)นกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบลทเสนอวาปญหาสงแวดลอมสามารถ แกไขไดหากมการกำาหนดกรรมสทธของสงตางๆใหชดเจนเมอกรรมสทธมความชดเจนแลว จะสามารถแกปญหาความลมเหลวของกลไกตลาดได(เหมาะสำาหรบปญหาในบางลกษณะ) โดยจะเกดการตอรองระหวางผใชและผดแล เปนการสรางราคาทถกตองใหกบสนคา สงแวดลอมผานกลไกการตอรองโดยสทธในการดแลและอนรกษอาจจะถกมอบใหกบบคคล หรอชมชนตวอยางการกระจายอำานาจการดแลและอนรกษพนทใหกบชมชนเชนการสงเสรม การจดตงปาชมชนซงเปนนโยบายทไดรบความนยมแพรหลายในประเทศกำาลงพฒนา เนองจาก ชมชนในพนทมสทธตามจารตประเพณ ในการอนรกษและใชประโยชนจากการ เกบของปาในพนท11 ชมชนเปนผกำาหนดกฎการใชประโยชนจากปาและบทลงโทษในกรณ ทมคนในชมชนฝาฝนการกำาหนดสทธและกระจายอำานาจนมสวนชวยใหตนทนในการดแล รกษาและตดตามตรวจสอบของภาครฐลดลง(ซงปญหาตนทนการตดตามตรวจสอบและบงคบ ใชนมกจะเปนปญหาสำาคญททำาใหการออกกฎระเบยบไมประสบความสำาเรจ)

11ดDixonetal.(1994)และArnold(1992)

กลไกและมาตรการทใชในการอนรกษหรอแกปญหาสงแวดลอมจะเปนไปตามแนวทางทง3นในบางกรณอาจจะมการคดคนมาตรการทใชการผสมผสานแนวทางเขาดวยกนเชนมาตรการใบอนญาตทซอขายได(TradablePermit)ทเปนการผสมผสานระหวางการควบคมโดยตรงและกรรมสทธเปนตนโดยเฉพาะการจดระบบกรรมสทธทมกจะถกใชรวมกบแนวทางอนๆ เนองจากเปนระบบทมสวนสำาคญในการชวยแกปญหาการตดตามดแลตรวจสอบและบงคบใชกฎระเบยบทมอยอยางมประสทธภาพ

ในกรณของประเทศไทย (และประเทศกำาลงพฒนาโดยสวนใหญ) มกจะเนนใชการออกกฎระเบยบและขอบงคบในการบรหารจดการสงแวดลอมเปนหลก ในขณะทการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการสรางแรงจงใจยงมการใชคอนขางนอยและมในเรองเฉพาะบางเรองเทานน ในทางทฤษฎแลวแนวทางการใชกฎระเบยบมขอดตรงทสามารถกำาหนดไดอยางชดเจนวาอยากใหผลการดำาเนนงานเปนอยางไรกำาหนดมาตรการไดงายกวามาตรการแบบอนๆอยางไรกตามการใชกฎระเบยบจะไมทำาใหกลมเปาหมายเกดแรงจงใจในการเปลยนพฤตกรรมจรงๆทำาใหภาครฐตองคอยตดตามตรวจสอบบงคบใชกฎหมายอยอยางตอเนองซงขนตอนการตดตามตรวจสอบและบงคบใชกฎหมายนทำาใหเกดตนทนในการดำาเนนงานสงมากและในหลายๆกรณภาครฐมกจะไมมทรพยากร(ทงเงนและคน)เพยงพอทจะดำาเนนการไดอยางมประสทธภาพสงผลใหมาตรการไมประสบความสำาเรจ (ตวอยางเชน การดแลปาสงวน หากไมมเจาหนาทเพยงพอ กไมสามารถดำาเนนการตามกฎหมายกบผทบกรกพนทปาไดอยางจรงจง) และในชวงหลง รฐตองใชการกำาหนดกรรมสทธเพอใหชมชนเขามามสวนรวมในการดแลรกษาทำาใหสามารถลดตนทนในการตดตามตรวจสอบและบงคบใชกฎหมายไดสวนหนงแตกยงไมไดเปนมาตรการทถกใชอยางกวางขวาง

แมในไทยและประเทศกำาลงพฒนาสวนใหญจะอนรกษปาไมโดยใชการควบคมผานกฎหมายและขอบงคบเปนหลกแตกเปนทเหนพองตองกนวาการอนรกษปาใหไดผลสำาเรจจะตองใหคนมรายไดเพยงพอจงไดเหนตวอยางของนโยบายตางๆทมงไปในการยกระดบรายไดและความเปนอยของคนทงเพมผลตอบแทนของพชทปลกลดตนทนหรอการพฒนาคณภาพชวตในดานอนๆดวยหวงวาเมอเกษตรกรมรายไดและความเปนอยทดขน แลวจะทำาใหมแรงทงกายและใจในการบกรกปานอยลง (Shafik andBandhyopadhyay,1992;CropperandGriffiths,2001;BhattaraiandHammig,2001)รวมทงการสงเสรมใหคนตระหนกรถงคณคาทแทจรงของทรพยากรและสงแวดลอมซงจะมสวนชวยในการอนรกษเปนอยางมาก(BhattaraiandHammig,2001)

3.3 ตวอยำงกำรใชมำตรกำรอดหนนเพอเพมรำยไดใหเกษตรกรและ ฟนฟพนทปำไม

กรณตวอย�งท1:โครงก�รSlopinglandConversionProgram(SLCP)ของจน

โครงการSLCPเกดควบคกบโครงการNaturalForestProtectionProgram(NFPP)ในปค.ศ.1998ทงสองโครงการถอเปนโครงการฟนฟระบบนเวศทใหญทสดในโลกถกออกแบบขนมาเพอ

แกวกฤตปญหาสงแวดลอม นำาทวมและนำาแลง การชะลางพงทลายของหนาดนทางตอนเหนอของจนโดยวตถประสงคของโครงการ SLCP คอ การปรบเปลยนพนทชนทถกแผวถางนำาไปใชทำาการเกษตรและพนททงหญาเสอมสภาพในพนทลมนำาเหลองและแยงซเกยงและอนๆ ใหกลบเปนพนทปาและทงหญาทสมบรณเหมอนเดม (Ecological / Economic Forests)12 และตองการผลกดนใหเกษตรกรเปลยนพฤตกรรมไปสการทำาการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอมหรอการเกษตรทยงยน เชน การทำาปศสตวทำางานนอกภาคเกษตร

โครงการนเรมตนดำาเนนการใน 120 อำาเภอของมณฑลเสฉวน และขยายเปนโครงการระดบประเทศในปค.ศ.2001โดยรฐบาลมเปาหมายตงตนเพอเปลยนพนทลาดชนในการเพาะปลกเปนพนทปาและทงหญาทงหมด32ลานเฮกเตอรภายใน10ป(2002-2011)

ในการดำาเนนงาน รฐบาลจะใหคาตอบแทนเปนธญพชกบเกษตรกรทยอมหยดใชพนทเพอการเพาะปลกโดยกำาหนดอตราท2.55ตน/ป/ไรสำาหรบพนทตอนบนของแมนำาแยงซเกยงและ1.5ตน/ป/ไรสำาหรบพนทตอนบนและตอนกลางของแมนำาเหลองทำาใหนโยบายนเปนทรจกกนในนามวา“Grainforgreen”ซงหากคดราคาธญพชท1,400หยวน/ตนจะเทากบวารฐบาลอดหนนโครงการSLCPดวยงบประมาณ337ลานหยวนหรอ40ลานเหรยญภายในปค.ศ.2011

ชวงแรกของการใหคาตอบแทนเปนธญพชทำาไดไมลำาบากนกเพราะจนมอปทานสวนเกนของธญพชอยและการอดหนนในลกษณะนชวยแกปญหาความยากจนในพนทดวย(Xuetal.,2006)โดยเกษตรกรและรฐบาลทองถนตอบรบโครงการSLCPเปนอยางดมอยางนอย60ลานครวเรอนทเขารวมโครงการและคดเปนพนทมากกวา7ลานเฮกเตอรการทมจำานวนครวเรอนเขารวมโครงการเปนจำานวนมากกเพราะคาตอบแทนทงรปเงนและธญพชมมลคาสงมากกวารายไดเฉลยของแตละครวเรอนกอนเขาโครงการและธญพช/อาหารทไดรบตอบแทนกสงกวาปรมาณทวไปทเกษตรกรเหลานผลตได นอกจากนรายไดทเพมขนของเกษตรกรทเขารวมโครงการโดยมากมาจากการทเกษตรกรมโอกาสทำางานอนนอกเหนอไปจากการเพาะปลกบนทชนมากขน ซงรายไดจากการทำาปศสตวและรายไดจากงานนอกภาคเกษตรสงขนหลงจากเขารวมโครงการได3ป

อยางไรกดจากงานศกษาลกษณะการดำาเนนโครงการ(Uchidaetal.,2005;Zhigangetal.,2004;Xuetal.,2006)พบวาปญหาทโครงการประสบในชวงกลางของโครงการและอาจกลายเปนปญหาใหญในชวงปลายคอ การทโครงการไมใหความสำาคญกบการมสวนรวมจากภาคประชาชนและองคกรทองถนในการวางแผนและออกแบบเครองมอรวมถงรฐบาลกลางยดตดการงานบรหารทวไปมากเกนไปเกษตรกรสวนมากระบวาตนไมไดรบการตดตอกอนการดำาเนนโครงการเกษตรกรไมมสทธเลอกแปลงหรอจำานวนแปลงทจะเอาเขารวมโครงการ โดยมกเจอแรงกดดนจากเจาหนาทในการเลอกพนทเขาโครงการและไมมสทธเลอกพนธพชหรอชนดตนไมทจะนำามาปลกเมอไมไดรบการใหคำาปรกษาหรอการมสวนรวมทเพยงพอทำาใหเกษตรกรสวนใหญดแลพชและตนไมไมถกตองอตราการเตบโตและการอยรอดของพชตำา

12ดXuetal.(2006)

นอกจากนรฐบาลกลางยงไมตระหนกถงความสำาคญของการสรางแรงจงใจทเหมาะสมแรงจงใจทใชมรปแบบทงายและหยาบเกนไป เพราะการกำาหนดระดบการอดหนนทเทากนทกพนทถงแมจะมลกษณะทางกายภาพทตางกนทำาใหขาดประสทธภาพในการดำาเนนโครงการ หลายครวเรอนประสบปญหาวาคาตอบแทนทไดรบตำากวารายไดเดมของตนจากการเพาะปลกบนพนทนกอนเขารวมโครงการนอกจากนการจายคาตอบแทนเปนธญพชยงไปบดเบอนกลไกตลาดธญพชทำาใหราคาตลาดของผลผลตธญพชตำาลงในชวงแรกและมการผลตธญพชลดลงมาก นำาไปสการขาดแคลนและการเพมขนของราคาธญพชในชวงตอมาซงเปนเพมภาระของการอดหนน

ปญหาทเกดขนมาจากการขาดการวางแผนทดและรฐบาลกลางตองการเรงขยายพนท เปาหมาย โดยไมไดคำานงถงตนทนดานการตรวจสอบดแลซงเพมสงอยางรวดเรว ปญหาการขาดกำาลงคนกำาลงเงนและปญหาจากการคอรรปชนในองคกรทเกยวของยงทำาใหทดนทเขารวมโครงการไมไดรบการตรวจสอบพนททยงมประสทธภาพการผลตเชนพนทราบกลบถกนำามาอยในโครงการดวยในบางมณฑลพนททเขารวมสวนใหญเปนพนทราบรฐบาลยงไมสามารถควบคมคณภาพของเมลดพนธหรอตนกลาทตองสงใหเกษตรกรไดหลายครวเรอนไมไดรบคาตอบแทนทงในรปแบบเงนและธญพชหรอไดรบลาชาและเนองจากตนทนการดำาเนนโครงการทสงรฐบาลทองถนบางทตองใชยอมใชงบประมาณขาดดลตดตอกน ซงเปนผลพวงมาจากปญหาการปฏรปภาษการเกษตรทมอยเดม มาผนวกกบภาระคาใชจายทสงขนและรายไดทเสยไปจากการดำาเนนโครงการSLCP

กรณตวอย�งท2:โครงก�รForestryBondCertificateinAdvance(CAFa)โครงก�รForestryDevelopmentFund(FDF)และโครงก�รCostaRica’sProgramadePagodeServiciosAmbientales(PSA)ของคอสต�รก�

โครงการCAFaและFDF

ตงแตปค.ศ.1965ประเทศคอสตารกาประสบปญหาพนทปาถกทำาลายอยางรนแรงจากการแผวถางปาไมเปนพนทการเกษตรประมาณถง30,000–50,000เฮกเตอรตอปสรางปญหาการขาดแคลนไมสำาหรบใชในประเทศความหลากหลายทางชวภาพทเสอมถอยลงและการพงทลายของหนาดนอยางรนแรง(Thrupp,1990)ทำาใหรฐบาลใชมาตรการอดหนน(Subsidy)เพอสรางแรงจงใจในการรกษาพนปาและพนทตนนำา

ในป ค.ศ. 1979 รฐบาลพยายามใชหลายมาตรการเพอสนบสนนการปลกปา ตงแตการใหประโยชนทางภาษใหสนเชออดหนนผานการใหงบประมาณกบหนวยงานทองถนเพอทำาโครงสรางพนฐานสำาหรบการปลกปา แตโครงการเหลานประสบปญหาหนกเรองตนทนทสงมาก และเจาของทดนทไดประโยชนเปนกลมทรำารวยอยแลวรวมถงปญหาคอรปชนและการจดการทผดพลาด

ตอมาในป ค.ศ. 1988 และ 1989 รฐบาลจดตงโครงการ Forestry BondCertificate inAdvance (CAFa) และ Forestry development fund (FDF) ตามลำาดบ เพอทำาหนาทใหเงนทน ตงตน(Grant)กบเกษตรกรรายยอยขนาดกลาง(ทดนระหวาง30-150เฮกเตอร)และขนาดเลก(ทดนไมเกน30เฮกเตอร)ซงรวมตวกนในรปของสมาคมReforestationAssociationโดยวตถประสงคหลกของโครงการนคอเพอพยงอปทานไมใหเพยงพอกบความตองการในประเทศแกปญหาการพงทลายของหนาดนและลดปญหาทดนเสอมสภาพ(Marginalland)

อยางไรกด จากการประเมนความสำาเรจของโครงการพบวาจำานวนผเขารวมโครงการคอนขางนอยคณภาพของปาทปลกคอนขางตำาและอตราการอยรอดของตนไมทปลกตำามปญหาเรองการบรหารจดการเนองจากขาดความรความเขาใจในการดแลและรกษาพนธทปลก(Thatcheretal.,1997)

โครงการPSA

โครงการPSAเรมตนขนในปค.ศ.1997เปนโครงการตามแนวทางการจายคาตอบแทนการใหบรการของระบบนเวศ(PaymentforEcosystemServices:PES)ของคอสตารกาเปนโครงการทไดรบความสนใจจากนกวชาการและนกวจยอยางมากมการศกษาทงประเมนความสำาเรจของโครงการในระดบภมภาคและระดบชาต

หลกการสำาคญของโครงการคอการจายคาตอบแทนใหกบผอนรกษปาดวยเหนวาปาใหบรการระบบนเวศถง4ดานหลกดวยกนไดแก1)การกกเกบกาซคารบอนไดออกไซด(Carbonsequestra-tion)2)การใหนำาสะอาด3)การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและ4)ทศนยภาพทสวยงามซงคาตอบแทนจากการเขารวมโครงการPSAจะสะทอนตนทนคาเสยโอกาสทเจาของทดนตองเผชญในการพยายามรกษาปาในพนททตนครอบครองตอไป และขนาดของคาตอบแทนจะแตกตางกนไปตามเปาหมายของพนททจดทะเบยนในโครงการ ไดแก 1) เปาหมายเพอการอนรกษ (Conservation) 2)เปาหมายเพอปลกปาใหมในพนทเคยเปนปา(Reforestation)และ3)เปาหมายเพอการทำาเกษตรผสมผสานการอนรกษปา(Agroforestry)โดยขนาดของคาตอบแทนในปค.ศ.2007อยท$22-$42ตอปตอเฮกเตอรโดยประมาณ

การออกแบบโครงการไดรบความชวยเหลอเปนอยางดจากผเชยวชาญจากธนาคารโลก(Worldbank)และUSAIDเพอทจะเขามาทดแทนระบบการอดหนนเดมของรฐในลกษณะของการใหเงนอดหนน(Subsidy) ในภาคเกษตรและอตสาหกรรมพรอมๆ กนรวมทงภาคปาไม ซงการเปลยนแปลงนถอเปนเงอนไขสำาคญหนงของการกเงนจากธนาคารโลกผออกแบบพยายามเชอมผซอบรการทางระบบนเวศสผขายและใหอตราคาตอบแทนทถกกำาหนดโดยตลาด

อยางไรกตามในทางปฏบตPSAตางจากความคาดหวงเดมเมอเรมตนมาก(Edelman,1999)และกลายเปนรปแบบลกผสมระหวางกลไกตลาดและการแทรกแซงจากภาครฐเนองจากในการบรหารจดการจรงบคลากรสวนใหญของPSAมกไมคำานงถงปรชญาทมาของเครองมอแตจะเนนการหาแนวทางแกปญหาความยากจนและปญหาการตดไมทำาลายปาทมประสทธภาพดานตนทนมากทสดโดยจะเปนแบบกลไกตลาดเปนพนฐานหรอแบบอนกได(FletcherandBreitling,2012)

ปญหาทสำาคญประการหนงของโครงการPSAคอคาตอบแทนของการเขารวมPSAทถอวายงนอยกวาตนทนคาเสยโอกาสของเจาของทดนทำาใหในทสดกลมเปาหมายเลยกลายเปนคนทไมจำาเปนตองพงพาคาตอบแทนจากโครงการPSAเพอการอยรอดและทดนทนำามาเขารวมกกลายเปนทดนทใหผลผลตตำามตนทนคาเสยโอกาสตำาพนททเอามาเขาโครงการเปนพนทททำาอยางอนไดยากอยแลวดงนนการทำาลายปากอาจจะไมเกดขนถงแมจะไมมโครงการกตาม และคนทเขารวมสวนใหญเปนคนทมความตองการและเหนคาของการอนรกษอยแลวถงแมจะไมมเครองมอสรางแรงจงใจกจะยงอนรกษปา(Langholzetal.,2000;Bien,2002)

กรณตวอย�งท3:โครงก�รปดทองหลงพระสบส�นแนวพระร�ชดำ�รของไทย

โครงการปดทองหลงพระฯ อยภายใตการดแลของมลนธปดทองหลงพระ สบสานแนวพระราชดำารและสถาบนสงเสรมการพฒนากจกรรมปดทองหลงพระสบสานแนวพระราชดำารซงจดตงขนในปพ.ศ.2552ตามมตคณะรฐมนตรเพอสงเสรมการพฒนาตามแนวทางพระราชดำารและเนนการนำาความร 6 มต คอ นำา ดน เกษตร พลงงานทดแทน ปา และสงแวดลอม จากองคพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาปฏบตใชเพอแกไขปญหาใหกบชมชนโดยปรบนำาหนกแตละเรองใหสอดคลองกบสภาพภมสงคมในแตละทการพฒนายด3ขนตอนคอเขาใจเขาถงและพฒนาและใหเกดการประสานงานระหวางองคกรของหลวงองคกรของรฐและองคกรของทองถน

โครงการเรมตนจากพนทตนแบบ3อำาเภอในจงหวดนานไดแกอำาเภอทาวงผาสองแควและอำาเภอเฉลมพระเกยรตรวม21หมบานมเปาหมายหลกในการแกไขปญหาความยากจนใหชาวบานอยไดดวยตวเองอยางยงยน และการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม โดยปญหาหลกดงเดมของพนทเหลานคอการขาดแหลงนำาปญหาอทกภยหนาดนพงทลายการปลกพชเชงเดยวและการใชสารเคมในการทำาเกษตรจำานวนมากโดยโครงการจะเขาไปชวย1)พฒนาแหลงนำาเชนการกกเกบโดยการทำาฝาย บอพวงสนเขาระบบการสงนำา2)การพฒนาพนทเพาะปลกเชนนาขนบนไดการปลกพชหลงนาการปลกกลวยเหลองนวลแทนขาวโพด3)การจดตงกองทนตางๆเชนกองทนเมลดพนธกองทนปศสตวกองทนหตถกรรมและการแปรรปเพอใหเกษตรกรไดมสทธกยมวตถดบและนำามาคนเมอไดผลผลตทงนโครงการปดทองหลงพระไดรบงบประมาณสนบสนนจากทางภาครฐปละ300ลานบาทตลอดระยะเวลา5ปตงแตปงบประมาณ2554ถง2558ซงบางสวนของงบประมาณไดถกนำาไปใชในการพฒนาพนทอนๆนอกเหนอจากจงหวดนานดวยโดยในชวง2ปแรกของโครงการการดำาเนนการจะเนนไปทการทำาใหชาวบานในพนทปรบเปลยนแนวทางการทำาเกษตรเพอใหสามารถอยรอดไดและตระหนกถงหลกความพอเพยง

ผลจากการประเมนผลการดำาเนนงานในชวง2ปแรก(ปพ.ศ.2552-2554)พบวาลกษณะการดำาเนนการของโครงการมงสรางการเปลยนแปลงใหเหนอยางเปนรปธรรมและรวดเรว ซงตางจากลกษณะของโครงการพฒนาอนๆทมกเรมตนดวยการประชมมากมายหลายครงจนทำาใหพลวตเมอตองนำาไปปฏบตจรงแผวลงไปอยางไรกดการพยายามใหชาวบานเหนการเปลยนแปลงอยางรวดเรวมผลใหเกดทศนะทวาการดำาเนนงานเรงรบเกนไปทำาใหการมสวนรวมของชาวบานในการคดไปดวยมนอยเกนไปและขาดความสขในการทำางานผลจากการดำาเนนการในชวงแรกชาวบานเหนการเปลยนแปลงในมตนำา(สรางฝายเกษตรเกบนำาบอพวงสนเขาทอสงนำา)มตเกษตร(พชหลงนาเชนถวลนเตาบลอคโคลพรกและพชขางนา)มตดน(นาขนบนได)ชดเจนทสดและชาวบานมความพงพอใจใหการตอบรบอยางด แตผลการดำาเนนการในมตปา เศรษฐกจสงแวดลอมยงไมเหนผลชดเจนมตเรองการบรหารจดการกองทนยงเปนเรองทออนและการคนพนทปายงไมเหนผลอยางเปนรปธรรมเนองจากเรองปาอาจตองอาศยเวลาเพอใหคนเขาใจอยรอดไดพอเพยงไดกอนและประเดนทาทายทตองการการแกไขและพฒนาอยางตอเนองคอฝายเกษตรหรอทกกเกบนำาทสรางขนตองสรางความรสกการเปนเจาของของชมชนเพอใหเกดการดแลรกษาทตอเนองปญหาดานการตลาดของพชเชนกลวยเหลองนวลหรอวตถประสงคของการปลกพชหลงนาเพอการสงออกหรอไมจะขดแยงกบแนวทางความพอเพยงหรอไมและจะสรางคนเพอมาบรหารจดการกองทนตางๆอยางไร(อนชาตพวงสำาลและคณะ,2555)

3.4 งำนวจยอนๆในประเทศไทยทเกยวของสำาหรบงานทมงศกษาการสรางทางเลอกใหเกษตรกรในพนทลาดชนในจงหวดนานทเกยวของ

พบอยหลายงานดวยกนเชน“การพฒนาทางเลอกระบบเกษตรทเหมาะสมเพอทดแทนการปลกขาวโพดบนพนทลาดชนโดยเกษตรกรมสวนรวมของจงหวดนาน”(สาวตรมจยและพชยสรพรไพบลย,2552)ซงดำาเนนการสำารวจเชงพนททงจากภาพถายดาวเทยมและการสอบถามขอมลจากเกษตรกรทงหมด400รายในพนทอำาเภอนานอยสนตสขเวยงสาและปวผลการวเคราะหทางเลอกเกษตรโดยกระบวนการลำาดบชนเชงวเคราะห(AnalysisHierachyProcess,AHP)พบวาประเดนตลาดและการรบซอและความยงยนของทางเลอกเปนเกณฑในการตดสนใจททกอำาเภอเปาหมายกำาหนดไวตรงกน ในขณะทแนวทาง“การทำาเกษตรผสมผสานแนวเศรษฐกจพอเพยง”เปนทางเลอกทชมชนในพนทอำาเภอเวยงสาสนตสขและปวใหความสำาคญอนดบแรกแตเปนอนดบสามในพนทอำาเภอนานอย

โครงการ “การเพมประสทธภาพการผลตในระบบเกษตรผสมผสานเพอลดความเสยงของการปลกขาวโพดบนพนทลาดชนของจงหวดนานและจงหวดพะเยา”(บญเทยมเลศศภวทยนภาและคณะ,2553) คดเลอกรปแบบระบบเกษตรผสมผสานทเหมาะสมและเกษตรกรใหการยอมรบกบพนทชนในอ.นานอยจ.นานและอ.ปงจ.พะเยาพบวาลกษณะเกษตรกรผสมผสานเกดขนอยแลวตามลกษณะพนทซงถกกำาหนดดวยระดบความชนทแตกตางกนเกษตรกรนยมปลกยางพาราเปนพชหลกในพนทสงและปลกพชไรเชนขาวโพดถวเหลองถวเขยวไมผล(มะขามหวาน)ในพนทดอนและทำานาปและปลกพชหลงนาเชนถวในพนทลมจากการใชวธการลำาดบชนเชงวเคราะห(AHP)พบวาการทเกษตรกรสวนใหญยงยอมรบระบบเกษตรผสมผสานทมยางพาราเปนพชหลก ปลกขาวเพอบรโภคในครวเรอนปลกขาวโพดและถวเปนพชหลงนาเพอเปนรายไดเสรมและเปนรายไดในชวงทยงไมไดกรดยาง และเงอนไขของกจกรรมเสรมทมผลตอการยอมรบของเกษตรกรคอ เรองของตลาด ราคา ความร เงนทนและแหลงนำา ตามลำาดบ ดวยความทเกษตรกรสวนใหญยากจน ไมมทน ตองการทราบขอมลปรมาณและราคาผลผลตทตลาดจะรบซอเพอใชในการตดสนใจวาจะปลกพชชนดใด อยางไรกตาม งานทง 2เนนการถามความเหนและการยอมรบของเกษตรกรในพนทเปนหลก แตไมไดศกษาถงผลได ขอด ขอจำากดและความเปนไปไดของแตละทางเลอกในทางปฏบต

นอกจากนยงมโครงการความรวมมอระหวางไทย เวยดนาม และมหาวทยาลย HohenheimของประเทศเยอรมนสรางงานวจยเกยวกบการใชประโยชนจากทสงซงไดผลตงานวจยเกยวกบการใชพนทสงของไทยและในประเทศอนๆในภมภาคเอเชยตะวนออกเชนเวยดนามลาวและมหลายงานทเกยวของอยางมากกบงานศกษาฉบบนอาทเชนNeef(2012),NeefandThomas(2009),Nakpa-jonandPraneetvatakul(2007)และNeefetal.(2006a,2006b)

งานเหลานอภปรายและเสนอแนวทางแกไขปญหาของวงจรอบาทว (Vicious cycle) ของทรพยากรทมจำากดสงแวดลอมทเสอมโทรมลงและปญหาความยากจนในภาคชนบททรนแรงยงขนรวมถงชประเดนความขาดประสทธภาพของการดำาเนนนโยบายภาครฐทเนนการบงคบใชกฎหมาย(Com-mandandcontrol)แตไมประสบผลสำาเรจในการรกษาสภาพปาไดดพอ

Neefetal.(2006a)ใชกรณศกษาจากพนทตางๆในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยในการแสดงใหเหนวาแนวทางของภาครฐในดานสทธถอครองทดน การปฏรปทดน รวมถงนโยบายดานทรพยากรธรรมชาต ทรฐยงไมเตมใจทจะใหภาคประชาสงคมหรอชมชนมสวนรวมและมสทธในการดแลและใชประโยชนจากพนทปาหรอทรพยากรในบรเวณทตนอาศยพงพงอยประกอบกบความคลมเครอในดานการดำาเนนนโยบายทมวตถประสงคทขดแยงกนนำาไปสปญหาใหญทงในดานความมนคงทางอาหารและสภาพความเปนอยทแยลงของเกษตรกร ในทำานองเดยวกน Neef (2012) ไดพยายามชใหเหนความสำาคญของการดำาเนนนโยบายอนรกษพนทตนนำาทตองมองรอบดาน คำานงถงลกษณะความสมพนธทางสงคมสถาบนและไมเนนเฉพาะเรองทางเทคนคหรอตลาดเพยงอยางเดยวและชใหเหนตวอยางของความลมเหลวในกรณทรฐเนนการอนรกษผานการออกกฎหมายและกฎระเบยบแตเพยงอยางเดยว และในขณะเดยวกนเนนการปลกพชเชงพาณชยเพอสรางรายได ซงเปนแนวทางทตองพงพาตลาดเปนปจจยหลกและทำาใหเกดวงจรของการเฟองฟมากและตกตำามาก(Boomandbust)ตามการเปลยนแปลงของราคาแมในกรณการใชแนวทางสงคมมากเกนไปหรอการใชการรวมกลมของชมชนเปนกลไกหลกอยางเดยวกนำาไปสความลมเหลวเชนกนเนองจากมโอกาสมากทกลมปญญาชนของทองถนจะกลายเปนผกำาหนดทศทางสามารถกำาหนดไดไดวาจะใหใครเขารวมหรอไมเขารวมใครจะไดประโยชนหรอไมไดประโยชน ผวจยเสนอวานโยบายทใหความสำาคญกบมาตรการสรางแรงจงใจ และการเปนหนสวนกนจากผมสวนไดสวนเสยหลายฝายจะสามารถชวยลดความขดแยงของการพยายามอนรกษและการพฒนาไดประโยชนและความยงยนทงในแงการผลตระบบนเวศและความเปนอยของคนผวจยไดชประเดนเหลานผานกรณศกษาของบานแมสานอยกบบานแมสาใหมในจงหวดเชยงใหม

เมอพจารณาถงเรองการสรางแรงจงใจใหกบกลมทอยในพนทตนนำาในการดแลรกษาผนปาเพอประโยชนสาธารณะและคนกลมปลายนำาNeefandThomas(2009)ไดใหบทสงเคราะหเกยวกบแนวคดและผลของการใชระบบการจายคาตอบแทนการใหบรการทางนเวศ(PES)เปนเครองมอในการแกไขปญหาสงแวดลอมพนทตนนำา และใชกรณศกษาการใช PES ในพนทสงทางเหนอของไทยและเวยดนามในการชใหเหนถงความเปนไปไดและขอดอยของการใชวธนในการสรางแรงจงใจใหคนในพนทตนนำารวมกนอนรกษผเขยนแจกแจงเรองรปแบบของการตอบแทนและชใหเหนวาการตอบแทนในรปแบบของเงนอยางเดยวอาจจะไมเพยงพอและไมเหมาะสมกบบรบททางเศรษฐกจและสงคมของกลมคนในพนทสงแรงจงใจในรปแบบอน (In kind) เชนการใหสทธถอครองทดนการฝกอบรมการสรางหรอปรบปรงโครงสรางสาธารณะ ชอเสยงทางสงคม มความจำาเปนตอผลสำาเรจในระยะยาวดวย ซงสอดคลองกบงานของPorrasetal.(2008),Wunders(2008)(อางถงในNeefandThomas,2009)

3.5 ปจจยทมผลตอกำรเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรมงานวจยหลายงานทพยายามศกษาปจจยทสงผลตอความพยายามของเกษตรกรในการปลกปา

และการเขามามสวนรวมกบโครงการปลกปาหรอปรบเปลยนสการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอม(Dewees,1992;Godoy,1992;Thatcheretal.,1997;Nagendra,2007)โดยสามารถแยกปจจยหลกๆทพบวามผลตอการตดสนใจไดออกเปน5กลมใหญดวยกนไดแก

1) กลมปจจยลกษณะเฉพาะของครวเรอน(householdcharacteristics)

2) กลมปจจยทางกายภาพ(เชนลกษณะดน)

3) กลมปจจยทางสถาบน(เชนลกษณะการถอครองทดน)

4) ปจจยทางเศรษฐกจ(เชนลกษณะตลาดตนทนคาเสยโอกาสประโยชนทจะไดจากปา)

5) ปจจยทางสงคม(เชนลกษณะผนำาแรงกดดนทางสงคม)

ซงเกษตรกรแตละรายกจะใหความสำาคญหรอใหคณคากบปจจยเหลานแตกตางกนออกไปและเนองจากปจจยทเกยวของมเปนจำานวนมาก การแบงกลมปจจยหรอเลอกใชตวแปรจะขนอยกบวตถประสงคของการศกษาและลกษณะของขอมลอยางไรกดงานสวนใหญพบวาลกษณะการถอครองทดนและความสามารถในการใชประโยชนจากตนไมทปลกมผลตอการตดสนใจของเกษตรกร

Thatcheretal. (1997)ศกษาการเขามามสวนรวมของเกษตรกรขนาดเลกในโครงการสรางแรงจงใจในการปลกปาของประเทศคอสตารกา(โครงการCAFaและFDF)พบวาการทเกษตรกรตดสนใจเขารวมโครงการมาจาก2เหตผลหลกคอ1)เพอจดสรรทดนบางสวนทใหผลผลตทางการเกษตรตำาเขาสโครงการปลกปาเปนการหารายไดจากเงนอดหนนของรฐและเปนการลงทนระยะยาวใหบตรหลานและ2)ขอจำากดดานแรงงานในครวเรอนทำาใหไมสามารถใชประโยชนจากทดนในการทำาการเกษตรไดเตมทตนทนคาเสยโอกาสจากการทำางานในภาคเกษตรมมากขนเพราะโอกาสของการหารายไดทดจากนอกภาคเกษตรมมากขนจงนำาทดนของตนเขารวมโครงการปลกปาผลของงานวจยนสอดคลองกบงานวจยทศกษาในประเทศกำาลงพฒนาอนๆ ทปจจยดานคณภาพของดน เปนปจจยสำาคญในการตดสนใจเขารวมโครงการของเกษตรกร(FrancisandAtta-Krah,1989)นอกจากนHuangetal.(2009)ไดศกษาเปรยบเทยบการใชมาตรการสรางแรงจงใจเพอวตถประสงคในการรกษาปาตนนำาในภมภาคเอเชยผานกรณศกษา15กรณในประเทศจนอนโดนเชยฟลปปนส เนปาลอนเดยและเวยดนามโดยมงประเดนไปทมาตรการทมลกษณะคอนไปทางPESผวจยใหความสำาคญกบการเขาใจความตองการทจรงของเกษตรกรทรวมในโครงการและชใหเหนความแตกตางของลกษณะแรงจงใจทภาครฐหรอเอกชนในแตละพนทใชกบเกษตรกรแรงจงใจเหลานมทงในรปของเงนการใหความชวยเหลอดานเมลดพนธสนเชอดอกเบยตำาสทธถอครองและใชประโยชนจากทดนและปาการชลประทานความชวยเหลอดานการพฒนา การอบรมอนๆ และประเดนสำาคญทผวจยเหนวาเปนอปสรรคสำาคญของการนำาเครองมอสรางแรงจงใจในลกษณะของPESไปใชในเกดผลสำาเรจจรงคอการทมประชากรจำานวนมาอาศยอยในพนทตนนำาทำาใหยากแกการทำาสญญาซอขายบรการทางสงแวดลอมและการทพนทปาสวนใหญเปนพนทในการควบคมของรฐ

นอกจากน ลกษณะการถอครองทดนมกเปนตวแปรทไดรบความสนใจมากเปนพเศษ เชน ในการศกษาปจจยทสงผลตอการปลกปาในพนท55แหงของประเทศเนปาลโดยNagendra(2007)ผวจยใหความสนใจกบปจจยลกษณะการถอครองทดนโดยแบงลกษณะการถอครองทดนเปน3แบบคอแบบทรฐเปนเจาของและดแลแบบปาชมชนและแบบปาในโครงการLeaseholdผลการศกษาพบวาระบบLeaseholdทำาใหเกดการเปลยนแปลงในทางบวกกบความหนาแนนของปามากทสดในขณะท

ปาภายใตการดแลของรฐกลบประสบปญหามากทสดผลการศกษาหลกๆขางตนสอดคลองกบงานวจยในไทยของสาโรจนพานชชานนทและคณะ(2554)ทพบวาปจจยเกยวกบทดนทงขนาดและสทธการถอครองลวนสงผลตอพฤตกรรมการอนรกษและการเขารวมโครงการปรบพฤตกรรม

อกแนวทางหนงซงในปจจบนกลายเปนทางออกสำาคญในการฟนฟสภาพปาทไดรบความนยมในประเทศกำาลงพฒนาคอการจดตงปาชมชนซงในประเทศไทยกมพนททประสบความสำาเรจในการสรางปาชมชนอยไมนอยงานศกษาเกยวกบปาชมชนในประเทศไทยมตงแตทเนนดานการวดมลคาประโยชนจากปาดานเครองมอในการบรหารจดการปาชมชนและดานปจจยทสงผลตอความสำาเรจหรอสงผลใหคนในชมชนรวมโครงการซงสวนใหญเปนงานวเคราะหเชงคณภาพมตวชวดความสำาเรจของปาชมชนทตางกนออกไปงานเหลานลวนใหผลทสอดคลองกนวาปจจยสำาคญททำาใหคนในชมชนตดสนใจเขามามสวนรวมดแลปาชมชนคอลกษณะการใชประโยชนจากปาหรอประโยชนทคาดวาจะไดรบจากปาชมชน(จกรภพใจลาด,2554;วงศปกรณธาราสขและคณะ,2556;จฬาภรณขนแสน,2544)ดวยเหตผลหนงวารายไดเสรมทมาจากปานไมเพยงแตใหรายไดกบชมชนแตยงลดความแปรปรวนของรายไดและทำาใหครอบครวไมตองยายถนฐานเพอเลยงชพในบางฤดกาลของป(จฬาภรณขนแสน,2544)ในขณะทKhanhiran(2003)พบวาประโยชนทไดจากปาหรอแรงจงใจทางเศรษฐกจนนไมสำาคญตอการตดสนใจเขามามสวนรวมเทากบทศนคตของคนในชมชนตอความอดมสมบรณของปาและภยธรรมชาตสอดคลองกบอดมสอนศรและคณะ(2547)และปรยาโสทอง(2547)

บทท4ตวอยำงควำมส�ำเรจ

ของการพฒนาแบบ Win-Win และขอมลเบองตนของพนทการศกษา

การพฒนาเพอนำาไปสความเปนอยทดขนอยางยงยนนนควรจะเปนไปตามแนวทางการพฒนาแบบWin-Winนนคอเปนการพฒนาทไดผลดตอทงรายไดของเกษตรกรและความอดมสมบรณของสงแวดลอม ซงการจะบรรลเปาหมายในการพฒนาดงกลาวจะตองใหความสำาคญกบความเกยวเนองกนระหวางรายไดของเกษตรกรและสภาพสงแวดลอมในพนทการทจะอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดสำาเรจอยางยงยนจะตองใหความสำาคญกบความอยรอดและสภาพทางเศรษฐกจของเกษตรกรในขณะทการทจะพฒนารายไดของเกษตรกรกจะตองคำานงถงความอดมสมบรณและคณภาพของสงแวดลอมในพนทเชนกน

แมวาปญหาการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนและการบกรกพนทปาในจงหวดนานจะเกดขนอยางรนแรงและกวางขวางอยางไรกตามยงพบวามบางพนททประสบความสำาเรจในการลดและเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนและสามารถฟนฟสภาพปาไมทเคยเสอมโทรมจากการทำาการเกษตรในทชนโดยพนททมการเปลยนแปลงทนาสนใจและไดถกเลอกเปนพนทศกษาในงานนไดแกลมนำามดและลมนำาสบสาย

ในทงลมนำามดและลมนำาสบสายมความพยายามในการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนโดยใชมาตรการตางๆ โดยแตละพนทอาจจะอยในขนตอนหรอมระดบความสำาเรจในการดำาเนนงานทแตกตางกนแตทง2ลมนำาเปนพนททเคยมการทำาการเกษตรในทชนมากอนและในภายหลงไดมการลดการปลกในพนทชนการศกษาขอมลพนฐานของการเปลยนแปลงทเกดขนในทง2พนทนจะเปนสวนสำาคญทสรางความเขาใจในกลไกการปรบตวของเกษตรกรจากอดตถงปจจบน และเปนขอมลสำาคญทจะใชประกอบการวเคราะหเพอประเมนความสำาคญของมาตรการสรางแรงจงใจและศกษาปจจยทอาจจะสงผลตอการปรบพฤตกรรมของเกษตรกร

ในการศกษานผวจยศกษาและเปรยบเทยบการเปลยนแปลงทเกดขนใน2พนทดงกลาวโดยพจารณาทงกลไกการเปลยนแปลงและการใชมาตรการตางๆเพอนำาไปสการเปลยนแปลงโดยสงทเกดขนในทง2พนทมทงสวนทเหมอนกนและแตกตางกนทงนผวจยจะเปรยบเทยบและวเคราะหถงกลไกการเปลยนแปลงรวมทงปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลง เพอใหเปนบทเรยนองคความรทจะสามารถนำาไปประยกตใชในพนทอนไดตอไป

ตวอยางความส�าเรจของการพฒนาแบบ Win-Win และขอมลเบองตนของ พนทการศกษา4

บทท

4.1 วธกำรศกษำและกำรเกบขอมลในการศกษาน ผวจยใชระเบยบวธวจยหลายแบบในการคนหาคำาตอบ เชน การศกษาเอกสาร

การประเมนผลทางสถตการใชเครองมอทางเศรษฐมตและการวเคราะหขอมลเชงพรรณนาโดยมการเกบขอมลในพนททงขอมลปฐมภมไดแกการเกบขอมลผานการสมภาษณเชงลกและแบบสำารวจและขอมลทตยภมเชนขอมลพนฐานตางๆจากหนวยงานภาครฐในพนท

การงานวจยนไดลงพนทสำารวจขอมล3ครงโดยมรายละเอยดดงน

การลงพนทครงท1เปนการสำารวจขอมลเบองตนของพนททนาสนใจผวจยไดลงสำารวจขอมล8หมบานไดแกบานตดใหมบานแควงบานเดนพฒนาบานนำามดบานนำาปากบานหวยธนบานหวยมวงและบานศรนาปาน-ตาแวนโดยผวจยไดสมภาษณเชงลกกบผนำาหมบานและเจาหนาททเกยวของในพนทเชนเจาหนาทหนวยตนนำาเจาหนาทโครงการปดทองหลงพระฯหลงจากการลงพนทครงท1นผวจยไดเลอกพนท6หมบาน(บานแควงบานเดนพฒนาบานนำามดบานนำาปากบานหวยธนและบานหวยมวง)ใน2ลมนำา(ลมนำามดและลมนำาสบสาย)มาเปนพนทหลกในการศกษาตอไป

การลงพนทครงท2ทำาการเกบขอมลในพนทลมนำามดโดยการสำารวจขอมลโดยใชแบบสอบถามเพอถามเกษตรกรในแตละหมบานดวยวธสมตวอยางแบบบงเอญ(accidentalsampling)สำารวจทงหมด57ตวอยางแบงเปนจากบานแควง20ตวอยางบานเดนพฒนา25ตวอยางและบานนำามด12ตวอยาง(ภาพท4.1)

ภ�พท4.1แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานแควงบานเดนพฒนาและบานนำามด อ.เชยงกลางจ.นาน

บำนน�ำมด

บำนเดนพฒนำ

บำนแควง

พนทปำอนรกษตนน�ำมด

การลงพนทครงท 3 ทำาการเกบขอมลในพนทลมนำาสบสาย สำารวจขอมลโดยใชแบบสอบถามเพอถามเกษตรกรในแตละหมบานดวยวธสมตวอยางแบบบงเอญ(accidentalsampling)สำารวจทงหมด50 ตวอยาง แบงเปนจากบานนำาปาก 22 ตวอยาง บานหวยธน 16 ตวอยาง และบานหวยมวง 12ตวอยาง

นอกจากน ยงมการจดประชมสมมนาในพนท เพอตรวจสอบขอมลและใหผมสวนเกยวของในพนทไดใหความเหนตอผลการศกษาเบองตนและรวมใหขอเสนอแนะตองานวจย2ครงโดยจดประชมสมมนาทอ.เชยงกลางและอ.เมองจ.นานและมการจดประชมสมมนาทจ.กรงเทพฯเพอรบฟงความเหนและขอเสนอแนะตองานวจยและการนำาผลการวจยไปใชประโยชน

4.2 ขอมลเบองตนของลมน�ำมดลมนำามดมพนทอยในต.เปอและต.พระพทธบาทอ.เชยงกลางจ.นานมพนททงหมดประมาณ

100,000ไรมหมบานในลมนำา16หมบานแตละหมบานมลกษณะทางกายภาพทแตกตางกนมทงท

เปนหมบานทอยบนเขาเชงเขาและหมบานทมทราบมากในอดตลมนำามดมพนททเคยมการปลกขาวโพด

และขาวไรบนพนทลาดชนจำานวนมากแตในชวง20ปทผานมามการปรบตวของเกษตรกรในพนทใน

การลดการปลกพชในพนทลาดชนมาสการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอมมากขน รวมถงการอนรกษ

และฟนฟปาตนนำาในพนทของตนเอง

การเปลยนแปลงทเกดขนในพนทเปนการเปลยนแปลงโดยตวชาวบานเองเปนสวนใหญ การ

เปลยนแปลงทเกดขนจงเปนไปอยางคอยเปนคอยไปและใชเวลายาวนาน โดยไมคอยไดรบความชวย

เหลอจากภาครฐหรอเอกชนในลกษณะทเปนโครงการขนาดใหญอยางเฉพาะเจาะจง การชวยเหลอ

สนบสนนการเปลยนแปลงทเกดขนในพนทโดยสวนใหญเปนการดำาเนนงานของหนวยจดการตนนำามด

ในการพฒนาพนทเกษตรใหมความเหมาะสมมากขน(เชนการทำานาขนบนไดการจดสรรนำาในฤดแลง

การสนบสนนความรและกลาพนธ)ทำาใหเกษตรกรมรายไดจากการประกอบอาชพทางเลอกอนๆเพยง

พอทจะทดแทนการปลกขาวโพดและขาวไรบนพนทลาดชน และรสกวาตนเองไดประโยชนจากการ

อนรกษปาตนนำาในพนท จงทำาใหเกษตรกรตดสนใจลดและเลกปลกขาวโพดเลยงสตวบนพนทลาดชน

และรวมกนอนรกษปาตนนำาในพนทของตนเองโดยมการรวมกนออกกฎระเบยบในระดบหมบานตำาบล

อำาเภอ รวมถงรวมกนดแลและบงคบใชกฎทตนเองตงขน สงผลใหในปจจบนพนทลมนำามดมปาทชาว

บานรวมกนดแลอยเปนพนทถงกวา80,000ไร

การเปลยนแปลงทเกดขนในลมนำามดน ผวจยไดทำาการสำารวจเกษตรกรจำานวน 57 ราย ใน

หมบานเดนพฒนาหมบานแควงและหมบานนำามดโดยบานเดนพฒนาจะเปนหมบานทอยบรเวณเชอม

ตอระหวางทราบและทชนของลมนำา(พนทสวนใหญเปนทราบอกสวนหนงเปนทชนเชงเขา)ในขณะท

บานแควงจะเปนหมบานทอยบรเวณเชงเขามพนทสวนใหญเปนทชนเชงเขามพนทเพยงสวนนอยทเปน

ทราบ และบานนำามดเปนหมบานทมพนทเกอบทงหมดเปนพนทชน จดวาเปนหมบานทอาศยอยใน

บรเวณตนลมนำามด

แมวาจะมลกษณะทางกายภาพและการเปลยนแปลงทแตกตางกนแตเกษตรกรสวนใหญในทง

3หมบานดงกลาวมการลดและเลกการปลกขาวโพดเลยงสตวบนพนทลาดชนไดสำาเรจโดยหนไปทำาการ

เกษตรแบบอนทเปนมตรกบสงแวดลอมมากยงขนและทนาสนใจคอชาวบานในทง3หมบานตระหนก

ถงความสำาคญของการอนรกษปาไมของตนเองเนองจากประโยชนทตนเองไดรบในลกษณะตางๆทำาให

มแรงจงใจในการรวมกนอนรกษปาในพนทของตนเองอยางมประสทธภาพ

ตวอยางเชนบานเดนพฒนาในปพ.ศ.2534ทางหมบานไดรบการสนบสนนงบประมาณจากกรมชลประทานเพอสรางอางเกบนำาหวยสอและในปพ.ศ.2535ผนำาชมชนไดเจรจากบชนชาวเขาใหยตการทำาไรหมนเวยนโดยเดดขาดการสรางอางเกบนำาหวยสอทำาใหสามารถจดสรรนำาหลอเลยงชมชนบานเดนพฒนาบานสอและบานหนองผกบางสวนใหมนำาใชในการปลกพชหมนเวยนไดตลอดทงปหลงจากมนำาเพยงพอตอการทำาการเกษตร ชาวบานจงเปลยนมาทำานาและปลกพชหลงนาในบรเวณพนทราบโดยมการปลกผกกาดเขยวปลใบยาสบขาวโพดถวพรกหอมกระเทยมและปลกพชผกผสมพนธเพอขายเมลดพนธใหกบบรษทซพโดยพชหลงนาสวนใหญทเกษตรกรในหมบานเดนพฒนาปลกจะเปนพชทมราคาสงแตตองใชความรและความชำานาญในการปลกมากและเมอชาวบานสามารถทำาการเกษตรในพนทนาไดผลผลตและรายไดมากขนชาวบานจงลดและเลกการปลกขาวโพดในบรเวณทชนและรวมกนอนรกษปาในพนทเพอใหมปรมาณนำาในฝายตลอดทงปรวมถงรกษาคณภาพของนำาเพอทจะทำาการเกษตรไดผลผลตดโดยชาวบานรวมกนออกกฎระเบยบในการดแลปาของตนเอง(ภาพท4.2)

ภ�พท4.2 แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานเดนพฒนาอ.เชยงกลางจ.นาน1)แสดงพนทปาตนนำาทชาวบานรวมกนดแล2)แสดงอางเกบนำาหวยสอ3)แสดงพนทเกษตรกรรมในทราบรมเขา4)แสดงพนทอยอาศยและชมชน

ขณะทบานแควงในอดตเคยประสบปญหานำาหลากในฤดฝนแตในหนาแลงจะขาดแคลนนำามากทำาใหชาวบานไดรบความเดอดรอนจงทำาใหชาวบานเหนความสำาคญของการอนรกษปาไมเพอเปนแหลงตนนำาประกอบกบในชวงประมาณปพ.ศ.2520ทางอำาเภอไดเขามาขอความรวมมอใหชาวบานกนพนทบรเวณทชนเพอปลกปาและแบงเขตใหชดเจนระหวางพนทปาอนรกษและพนททำากนซงจะไดเอกสารสทธสปก.ชาวบานจงใหความรวมมอโดยเหนวาเมอมปาแลวนาจะทำาใหมนำาใชพอสำาหรบการอปโภคบรโภคและการทำาการเกษตรไดโดยมชาวบานสวนหนงทตดสนใจเลกปลกขาวโพดในพนทชนและปลอยใหพนทกลายสภาพเปนปาตามธรรมชาตและลดพนททำาการเกษตรมาอยบรเวณทราบเทานนซงปจจบนไดมการคนพนทปารวมกนกวา800ไรและมการออกระเบยบกฎเกณฑรวมกนกบหมบานอนๆในลมนำา เชน อนญาตใหมการเขาไปเกบของปาเพอใชกนอย แตไมอนญาตใหนำาไปขายและไมอนญาตใหมการตดไมใหญโดยชาวบานไดประโยชนจากการอนรกษตนนำาของตนเองเนองจากมนำากนนำาใชตลอดป(ภาพท4.3)

ภ�พท4.3 แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณบานแควงอ.เชยงกลางจ.นาน1)แสดงพนทปาตนนำาทชาวบานรวมกนดแล2)แสดงทเกษตรกรรมเชงเขา(ไมยนตน)3)แสดงพนทอยอาศยและชมชน4)แสดงพนทเกษตรกรรมในทราบ

ในสวนของบานนำามดมความนาสนใจเปนอยางมากโดยการเปลยนแปลงนบตงแตปพ.ศ.2546เปนตนมาเจาหนาทปาไมทหนวยจดการตนนำามดภายใตโครงการปารกนำารกษแผนดนไดเขามาใหความรและชวยพฒนาการทำาการเกษตรของชาวบานในพนทโดยมการทำาฝายชะลอนำาขนาดเลกเพอใหมนำาเพยงพอสำาหรบการทำาการเกษตรทงป มการสนบสนนการปรบทนาขนบนไดและการขดหนาดนทถกตองเพอใหชาวบานสามารถทำานาใหไดผลผลตมากยงขนและมรายไดตลอดทงปจากผลการดำาเนนงาน

ดงกลาวทำาใหชาวบานเลกการปลกขาวโพดในทลาดชนและหนมาทำาการเกษตรในเฉพาะทนาของตนเองโดยการปลกขาวเพอเปนอาหารและการปลกพชหลงนาเชนถวเพอเปนรายไดเสรมเนองจากการทำาเกษตรในทราบจำาเปนตองมนำาเพยงพอจงยงเพมการตระหนกถงคณประโยชนของปาในขณะเดยวกนชาวบานสามารถอาศยและใชประโยชนจากปาทตนเองอนรกษไดอยางยงยนเชนการเลยงโคกระบอในปารวมทงการเกบของปาเพอเปนอาหารเชนนำาผงลกตาว

ภาพท 4.4 แสดงใหเหนลกษณะการแบงพนทเปน 3 สวน ไดแก พนททำากน พนทปาตนนำาสำาหรบการอนรกษ และพนทปาใชสอย (บรเวณปาทอนญาตใหชาวบานเขาไปใชประโยชนได) โดยใชพนทปาใชสอยซงเกษตรกรนยมนำาสตวไปเลยงไวเปนพนทกนชน(bufferzone)ระหวางปาตนนำาและพนททำากนการทมการแบงพนทชดเจนและเปนทยอมรบทำาใหมการบกรกพนทนอยลงในขณะเดยวกนการทเกษตรกรเขาไปใชประโยชนในปาใชสอยทำาใหมการดแลลาดตระเวนพนทปาตนนำาไปในตว

ภ�พท4.4 การแบงพนทบรเวณหมบานนำามด1)แสดงพนทปาตนนำามด41,000ไรทชาวบานรวมกนดแล2)แสดงทนาขนบนไดบรเวณทราบหบเขา(พนททำากน)3)แสดงพนททเคยเปนไรหมนเวยนกวา3,500ไรทชาวบานคนใหเปนปา4)แสดงพนทอยอาศยและชมชนทม�:หนวยจดการตนนำามด(2555)

ปำตนน�ำน�ำมด41,000ไร

พนทท�ำกน2,000ไร

ตนน�ำน�ำมด

พนทชำวบำนคนปำ4,000ไร

ชาวบานในบานนำามดมวถชวตทใกลชดและพงพงปามากกวาหมบานอนชาวบานไดใชประโยชนโดยตรงจากการเกบของปาจากการใชนำาในการเกษตรจากการเลยงสตวในปาซงเปนการเลยงทประหยดตนทนมากทำาใหชาวบานนำามดเขาใจและตระหนกถงประโยชนจากปาและเกดความหวงแหนปาอยางแทจรงในปพ.ศ.2552ชาวบานนำามดไดรวมกนคนพนทไรหมนเวยนจำานวน3,500ไรเพอใหหนวยจดการตนนำานำาไปปลกปาและรกษาปาตนนำา โดยในปจจบนมการทำาโครงการ“นาแลกปา” เพอสงเสรมใหชาวบานคนพนทลาดชนทเคยปลกขาวโพดมาเปนพนทปามเกษตรกรเขารวมโครงการและทำาใหมการคนพนทปาเพมขนอยางตอเนอง(ภาพท4.5-4.6)

ภ�พท4.5 ทนาและปาในปจจบนหมบานนำามดทม�:สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร(2557)

ภ�พท4.6 ตวอยางความสำาเรจของโครงการนาแลกปาของนายรตนแปงอด(หมบานนำามด) มพนทนาแลกปาจำานวน3ไรและพนทปาแลกนาจำานวน10ไรทม�:สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร(2557)

ปำแลกนำ10ไร

นำแลกปำ3ไร

4.3 ขอมลเบองตนของลมน�ำสบสำยในการสำารวจเกษตรกรในลมนำาสบสายจำานวน50รายประกอบดวยเกษตรในหมบานนำาปาก

บานหวยธนและบานหวยมวงลมนำาสบสายเปนลำานำาสาขาหนงของแมนำานานครอบคลมพนท34,312ไร ใน อำาเภอทาวงผา จงหวดนาน ลกษณะพนทโดยรวมสวนใหญเปนพนทลาดชนทไมมเอกสารสทธ (มเพยงภบท.) มพนทเพยงสวนนอยทเปนพนทราบทถกใชเปนทอยอาศย โดยพนทบานหวยธนเปนทลาดเชงเขา (ภาพท 4.7)มประชากร78ครวเรอน สวนบานนำาปากอยในทสงแตการเดนทางสะดวกมประชากร 63ครวเรอน ในขณะทบานหวยมวงอยในทสงและไกลการเดนทางลำาบากกวาอก2หมบาน มประชากร 42ครวเรอนในปจจบนทง3หมบานเปนพนทตนแบบในการพฒนาของโครงการปดทองหลงพระฯ

ในอดตพนทปาบรเวณนเคยเปนปาอดมสมบรณในปพ.ศ.2512รฐบาลใหสมปทานกบบรษทเอกชนเขามาตดไมจนกระทงปพ.ศ.2518จงมพนทปาไมเหลอเพยงประมาณ1ใน3ของพนทปาเดมหลงจากนน ปญหาการทำาลายพนทปาทวความรนแรงขน มความพยายามเปลยนพนทปาเปนพนทเกษตรกรรมและทำาไรขาวโพดตอมา ทำาใหพนทปาลดลงเรอยๆ จนกระทงในป พ.ศ. 2535 รฐบาลประกาศปดปาทวประเทศสภาพปาในขณะนนมลกษณะเปนปาหญาคาชาวบานสวนหนงทยอยยายออกไปทำางานนอกพนทและขายททง

การทปาไมถกทำาลายไปมากสงผลใหชาวบานประสบปญหาภยธรรมชาต ทงนำาแลง ดนโคลนถลมและนำาปาไหลหลากอยางรนแรงเชนในปพ.ศ.2551ไดเกดนำาปาไหลหลากอยางรนแรงสงผลใหบานเรอน7หลงไดรบความเสยหายทงหลงมผเสยชวต3คนนอกจากภยธรรมชาตทเกดขนอยางรนแรงแลวชาวบานยงประสบปญหาการกหนยมสนเพอมาใชในการปลกขาวโพดทำาใหหนสนของแตละครวเรอนเพมสงขนอยางรวดเรว

จากปญหาทเกดขน ทำาใหชาวบานตองการทจะเปลยนแปลง แตกยงกงวลวาจะสญเสยรายไดจากการปลกขาวโพด ดวยเหตน โครงการปดทองหลงพระฯ จงไดเขามามบทบาทในการชวยเหลอในการเปลยนพฤตกรรมผานแนวคดเข�ใจ-เข�ถง-พฒน�เรมดำาเนนงานมาตงแตปพ.ศ.2552โดยการประสานกบทางผนำาชมชนและใชแนวทางการพากลมผนำาชมชนไปดผลสำาเรจของโครงการพฒนาดอยตง เพอสรางแรงบนดาลใจใหผนำาชาวบานสามารถหาแนวรวมสนบสนนการดำาเนนงานของโครงการตอไปได

โครงการปดทองหลงพระฯ เรมการดำาเนนงานทการสรางความ“เข�ใจ” ใหชาวบานเขาใจถงแนวทางดำาเนนโครงการจดมงหมายและเพอใหผดำาเนนโครงการรปญหารความตองการของชาวบานรจกวถชวตสงคมเศรษฐกจภมประเทศหลงจากชาวบานเขาใจแลวจงดำาเนนการ“เข�ถง”ซงกคอการลงพนทอยรวมกบชาวบานเพอยนยนตรวจสอบปญหาและใหทราบความตองการทแทจรงรวมถงการเรยนรภมปญญาของชาวบานถอเปนกระบวนการทนำาไปสการสรางศรทธากระบวนการสดทายจงจะเปนกระบวนการ “พฒน�” ซงเนนการพฒนาแบบองครวมทงเรองนำา ดน เกษตร ปา สงแวดลอม ซงการพฒนาในแตละดานจะไมไดทำาไปพรอมกนขนอยกบความพรอมของชาวบานโดยยดวาชาวบานตองสามารถอยรอดไดมอาหารกนตลอดปไดกอน (ปท1-3) ถงจะเสรมเรองความพอเพยง ใชหนใหหมดมรายไดสมำาเสมอเปนชวงทเรมแตะเรองการชวยดแลปาได(ปท4-6)แลวจงจะสามารถพฒนาสความยงยนคอมเงนออมมภมคมกนซงเปนชวงทสามารถผลกดนเรองปาไดเตมท(ปท7-9)

ภ�พท4.7แผนทและสภาพภมประเทศพนทบรเวณ

บานนำาปากหวยธนและหวยมวง

อ.ทาวงผาจ.นาน บำนหวยมวง

บำนน�ำปำกบำนหวยธน

ในการดำาเนนงานโครงการปดทองหลงพระฯเรงแกไขปญหาเรองนำาเปนอนดบแรกเนองจาก

เปนปญหาเรงดวนและมผลตอเรองปากทองของชาวบานมากทสดโดยมการทำาประปาหมบานการทำา

ฝาย การตอทอนำาเพอใชในการเกษตร หลงการพยายามสรางการเปลยนแปลงในลกษณะทรวดเรวให

ชาวบานไดเหนผลจรงในชวงเวลาอนสนทำาใหสามารถขยายกลมทเหนดวยกบโครงการไดในระดบหนง

แตกยงมกลมทไมไดทำาเกษตรกรรมในพนทราบซงทำาเกษตรเฉพาะในพนทชนทยงไมเหนผลประโยชน

ชดเจนจงยงไมเหนดวยกบโครงการมากนก ในขนตอนตอมาโครงการจงเรมทำาบอพวงสนเขา เพอให

สามารถตอทอนำาทำาการเกษตรในทดอยไดชาวบานจงเรมเหนประโยชนโดยตรงของโครงการมากขนและหนมา

เขารวมโครงการมากขนในปพ.ศ.2554

หลงการแกไขปญหานำาเพอใหเกษตรกรอยรอดแลว โครงการฯ ผลกดนดานดนและเกษตรตอ

ดวยการแกไขปรบปรงดนการปรบพนททำานาขนบนไดเพมทางเลอกในการเกษตรเพอเพมรายไดสงเสรม

การลดตนทนปจจยการผลตผานโครงสรางกองทนตางๆเพอลดปญหาหนสนซงถงวาเปนปญหาใหญรอง

มาจากปญหาการจดการนำาหลงจากทเกษตรกรมความพรอมมากขนหรอเมอปญหาเรองปากทองและ

หนสนไดรบการแกไขใหทเลาลงไปแลวทางโครงการจงเรมงานรณรงคดานปาซงเรมในปพ.ศ.2555

โครงการเรมการจบพกดและแบงเขตพนทปาออกจากพนททำากนอยางชดเจนโดยเปาหมายของการปรบ

พนทของกลมบานนำาปาก หวยธน หวยมวง คอการปรบพนทใหไดสดสวนปาอนรกษรอยละ 60 ปา

ใชสอยรอยละ8และปาเศรษฐกจรอยละ20และพนททเหลอเปนพนททำากนและทอยอาศย

ในพนท3หมบานนมการดำาเนนงานมเปาหมายเพอใหชาวบานลดพนทการทำาไรขาวโพดในท

ลาดชนและคนพนทปาสวนหนง โดยจะใหการสนบสนนในดานตางๆ เพอใหชาวบานมรายไดทดแทน

รายไดทลดลงจากการปลกขาวโพดมาตรการอดหนนทพบในพนทสามารถแบงออกไดเปน3ประเภทหลกๆ

ไดแก

1)การใหเงนอดหนนทเปนตวเงนโดยตรงโดยมจดประสงคเพอเพมรายไดของเกษตรกรในการปรบเปลยนพฤตกรรมเชนการใหเงนอดหนนเกษตรกรในการปลกไมยนตนการใหเงนจางเกษตรกรไปตรวจปาเปนตน

2) การอดหนนเพอลดตนทนในการปลกพชทางเลอกใหกบเกษตรกรซงกมการดำาเนนการในหลายๆรปแบบเชนการตงกองทนเมลดพนธการจดหาและแจกกลาไมยนตนและ

3)การอดหนนในดานกายภาพสาธารณปโภคและสรางเสรมคณภาพชวตโดยจะไมไดเปนการใหเงนหรออดหนนในดานการเงนแตจะเนนการอำานวยความสะดวกในดานตางๆและการพฒนาคณภาพความเปนอยของชาวบาน เชนการพฒนาระบบนำาประปาชลประทานการปรบสภาพทดนใหเหมาะกบการปลกพชการสนบสนนดานหตถกรรมและอาชพเสรมการอบรมใหความรเพอพฒนาตนเองการตดตอตลาดสนคาใหเปนตน

ทงน จากตวอยางในการลงพนทศกษาสามารถสงเกตเหนไดวา ในพนทโครงการปดทองหลงพระฯ ซงมลกษณะการใหความชวยเหลอเกษตรกรในการปรบเปลยนพฤตกรรม ไดมการใชเครองมออดหนนในทง 3 ลกษณะในบรบททแตกตางกนไป การเปลยนแปลงทเกดขนจงพงพงความชวยเหลอจากภายนอกเปนหลกในขณะทการปรบพฤตกรรมในพนทลมนำามดนนเรมจากการเปลยนแปลงของตวชาวบานเอง การดำาเนนงานสวนใหญกเปนการดำาเนนงานของชาวบานเอง การอดหนนทมในพนทลมนำามดสวนใหญเปนการอดหนนดานสาธารณปโภคทภาครฐในพนทใหความชวยเหลอในลกษณะโครงการขนาดเลกไมไดเปนความชวยเหลอขนาดใหญอยางตอเนองอยางไรกตามจะเหนไดวาก�รดำ�เนนง�นทเกดขนในทง2ลมนำ�ต�งกเนนใหช�วบ�นส�ม�รถมร�ยไดทดแทนทเพยงพอกอนจงส�ม�รถนำ�ไปสก�รเปลยนพฤตกรรมและก�รอนรกษได

บทท5แนวทำงกำรเปลยนแปลง

และผลตอบแทน

จากขอมลเบองตนของพนทศกษาทงลมนำามดและลมนำาสบสายดงทไดแสดงในบทท4จะเหนไดวาทง 2 พนทมกลไกการเปลยนแปลงรวมทงรายละเอยดหลายอยางทแตกตางกนอยางเหนไดชดอยางไรกตามการดำาเนนงานในทง 2พนทกมจดรวมทสำาคญคอการเนนใหชาวบานมรายไดจากทางเลอกอนทเพยงพอสงทเกดขนแสดงใหเหนวาผลตอบแทนทเกษตรกรไดรบเปนปจจยหลกทมผลตอการปรบตวของเกษตรกรโดยในบทท5นจะไดแสดงถงการสรปแนวทางการเปลยนแปลงทเกดขนจากทง2พนทรวมทงการเปรยบเทยบผลตอบแทนของทางเลอกอนๆเพอแสดงใหเหนความเปนไปไดในเบองตนของการเปลยนพฤตกรรมเพอลดหรอเลกการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน

5.1 แนวทำงกำรลดกำรปลกขำวโพดเลยงสตวในพนทลำดชนจากการลงพนทเพอศกษารายละเอยดการเปลยนแปลงในเชงลกทำาใหสามารถสรปลกษณะและ

แนวทางการเปลยนแปลงทเกดขนในพนททง2ลมนำาไดเปน3แนวทางกวางๆไดแก

1) การปลกพชทมมลคาสงกวาในทราบและหยดการเกษตรในพนทลาดชนเพอปลอยใหกลบเปนปา

จากตวอยางการดำาเนนงานในพนทบานเดนพฒนาอ.เชยงกลางจะใชการทำาการเกษตร อยางเขมขนในบรเวณทราบทมในหมบานโดยแตละครวเรอนจะมพนททำากนในทราบขนาด ไมใหญมากนกแตสามารถทำาการเกษตรได2-3รอบตอปในพนทเดมเชนเกษตรกรจะปลก ขาวเหนยวนาในชวงเรมฤดฝนและเกบเกยวในชวงกนยายนหลงจากนนจงปลกยาสบเปนพช หลงนาหลงจากเกบเกยวยาสบเกษตรกรอาจลงขาวโพดตอในพนทเดมซงสามารถเกบเกยว ไดทนกอนฤดฝนถดไปจากมาถงเกษตรกรบางรายอาจจะเลอกการปลกผกกาดเขยวปลเปน พชหลงนาแทนยาสบนอกจากนบางรายอาจเลอกปลกถวลสงหลงจากเกบเกยวผกกาดเขยวปล กได(ตวอยางทางเลอกเชนขาว-ยาสบ-ขาวโพดเลยงสตวหรอขาว-ยาสบ-ถวลสงหรอขาว- ผกกาดเขยวปล-ขาวโพดเลยงสตวหรอขาว-ผกกาดเขยวปล-ถวลสง)

ในมมมองของเกษตรกรแนวทางนมขอดคอเกษตรกรมรายไดสงจากการเกษตรในทราบ การเพาะปลกในทราบมความสะดวกสบายกวาการไปทำาไรในทชนการทำาการเกษตรในทราบ ไดตลอดทงปทำาใหเกษตรกรไมมเวลาไปทำาไรบนภเขาและยนดกบการปลอยคนพนทบนภเขา ใหกลายเปนพนทปานอกจากนชาวบานยงใหความสำาคญอยางมากกบการอนรกษปาตนนำา เพอใหมนำาในการทำาการเกษตรในบรเวณทราบ

แนวทางการเปลยนแปลงและผลตอบแทน5

บทท

2) การปลกพชทมมลคาสงกวาในทราบ (หมนเวยนหลายชนด) และปลกพชยนตนในทชน (ลกษณะปาเศรษฐกจ)

เปนลกษณะทเกดขนในพนทบานแควงและพนทลมนำาสบสายภายใตโครงการปดทอง หลงพระฯโดยเนนการพฒนาศกยภาพของพนทราบเพอใหสามารถทำาการเกษตรในทราบ ไดอยางเตมท (เชนเดยวกบในแนวทางแรก) โดยใชการขดบอ ปรบทนาขนบนได เปนตน อยางไรกตาม แนวทางนไมไดขอพนทลาดชนเพอคนเปนพนทปาสมบรณ แตสนบสนนให ชาวบานปลกไมยนตน ไมสวน ในพนทลาดชนทเคยทำาการเกษตรมากอน โดยตามแนวทางน ชาวบานยงคงมสทธในการเกบเกยวผลผลตของพชยนตนในพนทลาดชนอย เชน ในบาน แควงเกษตรกรใชทราบทำานาขาวเหนยวและปลกยาสบและขาวโพดเปนพชหลงนาแลว ใชทชนเชงเขาในการปลกมะมวงหมพานตลำาไยหรอสกไปดวย

3) การทำาการเกษตรในพนทลาดชนแตเปนการเกษตรทพงพงกบความสมบรณของปาไมใชเปน ลกษณะการปลกพชไรเชงเดยว

ในกรณของบานนำามด กมการพยายามพฒนาศกยภาพของพนทการเกษตรในทราบ (บรเวณหบเขา)แตเนองจากพนททเหมาะกบการทำาการเกษตรในทราบมจำากดมากจงเนน การใชทราบเพอการปลกขาวใหเพยงพอกบการบรโภคในครวเรอนทำาใหชาวบานมรายได จากการเกษตรในทราบไมมากนก รายไดสวนใหญของเกษตรกรจงมาจากการเกษตรทเปน มตรกบปาไมเชนการเลยงโคกระบอในปาเลยงปลาเลยงไกและการเกบของปาเชนนำาผง ตาวหวายหนอไมผกโดยมจดเดนคอเปนการทำาการเกษตรทพงพงกบความอดมสมบรณของปาไม ในพนททำาใหชาวบานมแรงจงใจในการอนรกษปาเพอลดตนทนและเพมรายไดในการประกอบอาชพ

5.2 กำรเปรยบเทยบผลตอบแทนของพชทำงเลอกจากทางเลอกการเกษตรแบบตางๆดงทไดแสดงขางตนการวเคราะหในสวนตอไปนแสดงการ

เปรยบเทยบผลตอบแทนทไดจากทางเลอกตางๆรวมถงองคประกอบอนทจำาเปนสำาหรบทางเลอกนนๆจากมมมองของเกษตรกรทงน เพอแสดงและเปรยบเทยบผลไดทเปนตวเงนซงเปนปจจยสำาคญทมผลตอการปรบพฤตกรรมของเกษตรกร13โดยการเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรไดนนตองแนใจวาเกษตรกรจะมรายไดจากทางเลอกใหมไมนอยไปกวาทเคยไดรบจากการปลกขาวโพดเลยงสตว และหากรายไดจากทางเลอกใหมนอยกวากจะตองมมาตรการชวยเหลออนๆเพอใหเกษตรกรเปลยนพฤตกรรมไดดงนนการเปรยบเทยบผลตอบแทนของทางเลอกตางๆจะสะทอนใหเหนถงความเปนไปไดของการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนและความจำาเปนของมาตรการชวยเหลอตางๆในกรณทผลตอบแทนจากทาง เล อกน น ไม เพ ย งพอท จ ะชด เชยก บราย ได ท ล ดลงจากการลดการป ลกข า ว โพด เลยงสตวในทชน

13ความสำาคญของการทผลตอบแทนของทางเลอกตองสงเพยงพอจะสะทอนใหเหนจากผลการสำารวจความเหนของเกษตรกร(ดรายละเอยดเพมเตมในบทท6)

ทงนผวจยตองเนนยำากอนวาทางเลอกตางๆทไดนำาเสนอในบทนไมไดเปนทางเลอกทงหมดทควรนำาไปใชในพนทอนๆหรอไมไดเปนการบอกวารฐควรสนบสนนการปลกพชเหลานเทานนแตผวจยตองการเปรยบเทยบผลตอบแทนเพอแสดงใหเหนถงความเปนไปไดทางเศรษฐศาสตรของการปรบตวไปตามทางเลอกตางๆทงนในการนำาผลไปประยกตใชกบพนทอนๆจะตองคำานงถงความเหมาะสมทางกายภาพและพนฐานของเกษตรกรในแตละพนท และควรจะตองใชการปลกพชผสมผสานทไมใชการปลกพชเศรษฐกจเชงเดยว โดยขอมลทใชในสวนนมาจากการสำารวจเกษตรกรใน 6 หมบาน และการสมภาษณเชงลกจากเกษตรกรบางรายเปนหลก

สำาหรบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนจากการสำารวจพบวาในการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน1 ไร เกษตรกรมตนทนประมาณ3,700บาท/ไร แบงเปนตนทนคาแรงประมาณ1,500บาทตนทนวตถดบประมาณ1,800บาทและคาสและขนสง 400บาท/ไร โดยตนทนทคดเปนสดสวนสงทสดไดแก ตนทนคาปยและสารเคม (ประมาณ 1,400 บาท/ไร) และคาแรงในการเตรยมดน (1,200บาท/ไร)

เกษตรกรทปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนมกจะขายผลผลตแบบขายแหงผลผลตทไดมความชนเฉลยตำา(18%)ไดผลผลตประมาณ750กโลกรมตอไรในปทขาวโพดมราคาดเชนกโลกรมละ8บาทเกษตรกรจะมรายไดสทธ 2,300 บาท/ไร ในกรณทจางแรงงานทงหมดหรอ 3,800 บาท/ไร กรณทเกษตรกรใชการลงแรงและแรงงานตวเอง

1) การปลกพชทดแทนในทราบ

สำาหรบพชทดแทนในทราบจากการสำารวจทง2พนทศกษาพบวาพชหลกทมการปลกในพนทราบไดแกขาวเหนยวนายาสบผกกาดเขยวปลพรกขาวโพดเลยงสตวในทราบและถวลสงโดยพชทางเลอกเหลานลวนใหผลตอบแทนตอไรสงกวาการปลกขาวโพดในทชนทงสน เชน ยาสบ มผลตอบแทนสทธ(บวกคาแรง14)ประมาณ30,320บาท/ไรผกกาดเขยวปล20,200บาท/ไรขาวเหนยวนา7,255บาท/ไรพรก7,150บาท/ไรถวลสง6,320บาท/ไรและขาวโพดในทราบ4,650บาท/ไรนอกจากนพชทางเลอกเหลานยงมตนทนคาแรงทสงกวาการปลกขาวโพดในทชนนนหมายความวาเกษตรกรไดรบรายไดในรปของคาแรงมากกวาการปลกขาวโพดในทชนดวยเชนกน15(ตารางท5.1)

อยางไรกตามในการสนบสนนการเปลยนแปลงไปปลกพชทางเลอกตางๆเหลานกตองการการสนบสนนปจจยทสำาคญอนๆดวยเชนกนตวอยางเชนพชทงหมดตองปลกในทราบทมนำาเพยงพอการปลกผกกาดเขยวปลจะมโควตาการปลกจากโรงงานและตองการทกษะเฉพาะในการปลกและการดแลทมากกวาพชชนดอน การปลกยาสบมพอคารบซอเปนบางพนท ตองการทกษะในการปลกทเฉพาะเปนตน ซงในการเลอกพชทางเลอกทเหมาะกบพนทอนๆ จะตองพจารณาถงทงเงอนไขทางกายภาพเชนนำาดนเงอนไขทางการตลาดและเงอนไขดานทกษะของเกษตรกรในพนท

14ไมคดคาแรงเปนตนทนเนองจากเกษตรกรในพนทสวนใหญใชการลงแรงคาแรงจงกลบมาเปนรายไดของเกษตรกรเอง15รายละเอยดการปลกและผลตอบแทนของพชชนดตางๆแสดงในภาคผนวก

ตำรำงท5.1

สรป

ลกษณ

ะผล

ตอบแ

ทนแ

ละปจ

จยสำ�

คญใน

ก�รป

ลกพชช

นดต�

งๆ

ข�วโพด

(ทชน

)1ข�

วเหน

ยวน�

ย�สบ

ผกก�

ดเขย

วปล

พรก

ข�วโพด

(ทร�บ)

1ถว

ลสง

ชวงเวล

าปลก

พ.ค.–

ก.ย.

พ.ค.–ต

พ.ย.–

ก.พ

ย.–

ม.ค.

ต.ค.–

ธ.ค.

ก.พ.

-เม

ก.พ.

–เม

รายร

บ6,00

25,200

006,65

ตนทน

ทงหม

ด3,70

14,000

ตนทน

คาแร

ง1,50

รายไดส

ทธ(ห

กคาแ

รง)

11,200

รายไดส

ทธ(บ

วกคาแร

ง)3,80

20,200

ภมปร

ะเทศ

ชนรา

บรา

บ(ชน

ได)

ราบ

ชลปร

ะทาน

ไมตอ

งการ

ไมตอ

งการ

เพรา

ะปล

กในฤ

ดฝน

(นาป

)ตอ

งการ

ตองก

ารตอ

งการ

ตองก

ารตอ

งการ

คณภา

พดน

ปกต

ดด

ดปก

ตปก

ตลาด

มพอค

ารบซ

อทวไ

ปมพ

อคาร

บซอท

วไป

มพอค

ารบซ

อใน

พนท

มโคว

ตาจา

กโรง

งาน

มพอค

ารบซ

อทวไ

ปมพ

อคาร

บซอท

วไป

มพอค

ารบซ

อทวไ

ทกษะ

และก

ารดแ

ลงา

ยแล

ะไมต

องดแ

ลมา

กปาน

กลาง

และ

ตองก

ารกา

รดแล

คอนข

างเฉ

พาะแ

ละตอ

งการ

การด

แลสง

มาก

คอนข

างเฉ

พาะแ

ละตอง

การก

ารดแ

ลคอ

นขาง

มาก

งายแล

ะตอง

การก

ารดแ

ลปาน

กลาง

งายแ

ละไม

ตองด

แลมา

กงา

ยและ

ไมตอ

งดแล

มาก

สรปล

กษณะส

ำาคญ

กำาไร

ตำาป

ลกแล

ะขา

ยงาย

(ตนทน

วตถด

บสงคา

แรงต

ำา)

กำาไร

ปาน

กลาง

แต

ปลกเ

พอเป

นอาห

าร

(ประ

หยดค

าใชจ

าย)

กำาไรด

แตใช

แรงง

านแล

ะการ

ดแลส

งมาก

มข

อจำาก

ดในก

ารขา

ยบา

กำาไรดแต

ลงทน

สงม

กำาหนด

โควต

าการ

ปลกจ

ากโรงง

านและ

ใชทก

ษะใน

การป

ลกสง

กวาพ

ชอน

กำาไรปา

นกลา

งปล

กแล

ะขาย

งายมร

ายได

จากค

าแรง

สงกว

าขา

วโพด

นกลา

งปล

กแล

ะขาย

งายตอ

งการ

การด

แลนอ

ยแต

มรา

ยไดจ

ากคา

แรงน

อย

นกลา

งปล

กแล

ะขาย

งายตอ

งการ

การด

แลนอ

ยมร

ายได

จากค

าแรง

นอย

(มสว

นในก

ารชว

ยบำาร

งดน

หม�ย

เหต

1/คด

กรณขา

วโพด

มราค

าสง(ข

ายแห

บาท/

กก.ข

ายสด

าท/ก

จากผลตอบแทนดงกลาวจะพบวา ในพนทราบ1ไรหากเกษตรกรมการปลกพชหมนเวยน3รอบเชนขาวเหนยว-ยาสบ-ถวลสงจะทำาใหเกษตรกรมรายไดสทธ(ไมรวมคาแรง)ถง28,465บาทตอไรและหากนบรวมคาแรงของตนเองเทากบเกษตรกรจะมรายไดสงถง43,895บาทตอไรซงรายไดจากการทำาการเกษตรในทราบนสงกวารายไดของการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนถงเกอบ 12 เทา โดยหากคดคาเฉลยรายไดจากการปลกพชทางเลอกในทราบแบบตางๆ พบวา สามารถสรางรายไดสทธไดเฉลย23,308บาท/ไรและ38,555บาท/ไร (กรณไมรวมคาแรงและรวมคาแรงตามลำาดบ)หรอคดเปนประมาณ10เทาเมอเปรยบเทยบกบรายไดสทธจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน16(ตารางท5.2)

ตำรำงท5.2 เปรยบเทยบร�ยไดสทธจ�กก�รปลกพชท�งเลอกกบข�วโพดเลยงสตวทชน

ท�งเลอก ร�ยไดสทธตอพนท1ไร

(ไมรวมค�แรง)(บ�ท/ไร)

ร�ยไดสทธตอพนท1ไร

(รวมค�แรง)(บ�ท/ไร)

ร�ยไดสทธเทยบกบข�วโพดทชน

(ไมรวมค�แรง)(เท�)

ร�ยไดสทธเทยบกบข�วโพดทชน

(รวมค�แรง)(เท�)

ขาวเหนยว-ยาสบ-พรก 27,395 44,725 11.9 11.8

ขาวเหนยว-ยาสบ-ขาวโพด 27,295 42,225 11.9 11.1

ขาวเหนยว-ยาสบ-ถว 28,465 43,895 12.4 11.6

ขาวเหนยว-ผกกาด-พรก 18,575 34,605 8.1 9.1

ขาวเหนยว-ผกกาด-ขาวโพด 18,475 32,105 8.0 8.4

ขาวเหนยว-ผกกาด-ถว 19,645 33,775 8.5 8.9

เฉลย 23,308 38,555 10.1 10.1

16ในกรณนสมมตวาเกษตรกรทปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนปลกไดปละ1ครงโดยไมไดคำานวณรายไดทเกษตรกรอาจจะไดรบในชวงอนทไมสามารถปลกขาวโพดเลยงสตวไดโดยจากการสำารวจพบวาเกษตรกรบางสวนจะไปรบจางอยางไรกตามเกษตรกรสวนใหญมความลำาบากในการหางานรบจางนอกฤดเพาะปลกเนองจากงานในพนทมจำากดและมจำานวนแรงงานทตองการงานรบจางนอกฤดเพาะปลกจำานวนมาก

จากตวอยางดงกลาวแสดงใหเหนวา หากสามารถพฒนาพนททเหมาะสมใหกบเกษตรกรเพอทำาการเพาะปลกและจดหาการสนบสนนปจจยทจำาเปนตอการปลกพชทางเลอก(เชนทราบนำาทกษะหรอการตลาด)ได1ไรจะสามารถชดเชยรายไดทเกษตรกรควรจะไดรบจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนไดถงประมาณ8-12ไรขนอยกบพชทางเลอกทเหมาะสมกบพนท

2) การปลกพชทดแทนในทชน

นอกจากการปลกพชทดแทนในทราบเพอสรางรายไดแทนการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนแลวเกษตรกรบางสวนยงมการเปลยนการใชประโยชนในทชนทเคยปลกขาวโพดไปปลกไมยนตนอนๆ เปนปาเศรษฐกจแทนเชนมะมวงหมพานตทเรยนตาวหวายไผเกาลดไทยมะขมแหยงงวมะขามลำาไยสมเงาะและการปลอยคนพนทเปนปาธรรมชาตเพอการอนรกษและใชประโยชนอยางยงยนเชนเปนแหลงอาหารในการเลยงโคกระบอเกบของปาเปนตนโดยการปรบเปลยนพฤตกรรมดงกลาวมผลดตอสภาพแวดลอม เนองจากเปนการปลกพชยนตนทมรากยดเกาะหนาดนทดกวา และไมมการใชปยและสารเคมมากนก

ตวอยางเชนการปลกมะมวงหมพานตเกษตรกรจะตองลงทนในปแรกคอนขางสง(13,650บาท)แตสวนใหญเปนคาแรงซงสามารถคดเปนรายไดของเกษตรกรเองเชนกน(คาแรงถง13,600บาท)จงอาจจะไมนบวาเปนการลงทนในตวเงนทสงนกหลงจากลงทนเกษตรกรจะเสยตนทนในการดแลตำามากและในปท3-5จะเรมเกบผลผลตและไดกำาไรสทธตอปประมาณ4,000บาทตอไรและจะเพมขนตามผลผลตทมากขนเปนประมาณ10,000บาทตอไรในปตอๆไป

หากเปรยบเทยบเฉพาะผลตอบแทนแลวจะเหนไดวา ภายใน 3-5 ปหลงจากการเพาะปลกเกษตรกรจะมรายไดสทธตอไรจากการปลกมะมวงหมพานตใกลเคยงกบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน และหลงจากทเกบเกยวผลผลตไดเตมทเกษตรกรมแนวโนมจะไดรบรายไดสทธตอไรจากการปลกมะมวงหมพานตสงกวาขาวโพดเลยงสตวถง 2.5-4 เทา จงสามารถทำาใหเกษตรกรลดการปลกพชในทชนไดถง2.5-4เทาโดยมรายไดเทาเดมแตในการสงเสรมการปลกมะมวงหมพานตเพอทดแทนการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนนจะตองแกปญหาการลงทนในปแรกและรายไดทขาดหายไปของเกษตรกรในชวง3-5ปแรกหลงจากการเพาะปลกใหไดนอกจากนในการปลกมะมวงหมพานตเกษตรกรใหความสำาคญกบเอกสารสทธมากขนเมอเทยบกบการปลกพชชนดอนเนองจากเปนการลงทนในระยะยาวเกษตรกรตองการความมนใจวาจะสามารถเกบผลผลตในปหลงๆได

นอกจากการปลกพชเศรษฐกจในทชนแลวทางเลอกอกทางหนงซงมความนาสนใจมากคอการปลอยพนทคนเปนพนทปาธรรมชาต ในพนทศกษาพบวาบรเวณพนทบานนำามดมการอนรกษพนทปาและใชประโยชนโดยตรงจากปาเพอเปนแหลงรายไดใหกบชาวบานในพนท โดยในการปลกปามตนทนในการปลกตำาเนองจากสามารถปลอยใหพนทฟนฟตวเองตามธรรมชาตโดยใชเวลา10-20ปและเมอปากลบมาอดมสมบรณแลวสามารถเปนแหลงรายไดใหกบชาวบานไดมากมายเชนการเกบของปา(เชนนำาผงหนอไม)การเลยงสตวในปา(โคกระบอ)รวมทงยงเปนแหลงอาหารเพอลดรายจายใหกบชาวบานและเกษตรกรในพนท (ไมนบรวมผลประโยชนทางออม เชน เปนแหลงเกบกกนำาไวใชในหนาแลงปองกนดนพงทลายและภยจากนำาทวมเปนตน)

จากขอมลทตยภมทไดมการสำารวจมลคาการเกบของปาจากพนทปาชมชนในประเทศไทยพบวาปาชมชนสามารถสรางรายไดผานการเกบของปาคดเปนมลคาตงแต500-1,500บาทตอไร17นอกจาก

17ทมาWorldBank(2004),เสาวลกษณรงตะวนเรองศร(2549),สมหญงบแกว(2552).

รายไดจากการเกบของปาแลว ชาวบานในบรเวณบานนำามดยงมการเลยงโคและกระบอในพนทปาธรรมชาตอกดวยโดยการมปาทอดมสมบรณทำาใหเกษตรกรประหยดตนทนคาอาหารสตวและการดแลสตวในวถธรรมชาตยงทำาใหผลผลตทไดมคณภาพดและเปนทตองการของตลาดจากการสมภาษณชาวบานทบานนำามดพบวามการเลยงโคและกระบออยประมาณครวเรอนละ15-20ตวสามารถขายไดปละ2-4ตวสรางรายไดใหชาวบานปละประมาณ60,000–100,000บาทโดยมตนทนในการเลยงนอยมากเนองจากปลอยใหสตวหากนตามธรรมชาต

แมวาการปลกปาและใชประโยชนจากปาจะสามารถสรางรายไดใหกบชาวบานและเกษตรกรเปนจำานวนมากอยางไรกตามแนวทางนแตกตางจากแนวทางอนๆ เนองจากจะตองเกดจากการปรบตวของชาวบานรวมกนเปนกลมไมใชเปนการเปลยนพฤตกรรมรายบคคลทำาใหมขอจำากดในการดำาเนนการคอนขางมากเชนจะตองใชพนทในการปลกปาคอนขางมากเพอใหปามความอดมสมบรณและหลากหลาย จะตองใชความรวมมอรวมใจกนของชาวบานในการเปลยนพฤตกรรม เนองจากปาทเกดขนมลกษณะเปนสนคาสาธารณะซงหากไมมความรวมมอรวมใจเปนอยางดแลวอาจจะเกดขนไดยากใชเวลานานในการสรางความอดมสมบรณซงจะตองหาวธในการชดเชยรายไดใหกบชาวบานในระหวางทรอใหปากลบมามความอดมสมบรณอกครงแตหากสามารถทำาไดจรงนาจะเปนแนวทางทเกดประโยชนมากทสดเนองจากปาทอดมสมบรณจะมผลประโยชนทงทางตรงและทางออมอยางมากมาย

5.3 ตวอยำงกำรประยกตใชแนวทำงเลอกตำงๆตำมควำมเหมำะสมของพนททงนการจะใชแนวทางใดและปลกพชชนดในนนยอมขนอยกบความเหมาะสมของพนททตองการ

เปลยนแปลง ในสวนตอไปนจะไดแสดงถงการนำาขอมลผลตอบแทนทไดกลาวมาขางตนมาใชเพอยกตวอยางความเปนไปไดในการเปลยนแปลงตามแนวทางตางๆ

สมมตสถานการณวามหมบานหนงจำานวนครวเรอน 50 ครวเรอน มพนททำากนประมาณ ครวเรอนละ40ไร(ไมรวมพนทสำาหรบอยอาศย)คดเปนพนททำากนรวมทงหมบาน2,000ไรซงพนททำากนนมลกษณะเปนพนทชนเปนสวนใหญอาจมบางครวเรอนทมทราบอยบางแตกไมมากนกกำาหนดใหเกษตรกรทกครวเรอนใชพนททำากนทงหมดไปกบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนซงสามารถปลกขาวโพดเลยงสตวไดปละ1ครงเนองจากไมมระบบชลประทานในพนทจากขอมลผลตอบแทนจากการปลกขาวโพดครวเรอนในหมบานนโดยจะมรายไดเฉลย(รวมคาแรง)152,000บาท/ครวเรอน/ป(3,800บาทตอไรx40ไร)

แนวทางการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวสำาหรบหมบานนสามารถทำาไดหลายทาง (ขนอยกบลกษณะทางภมประเทศและทางสงคมของหมบาน)เชน

1) หากหมบานนสามารถพฒนาพนทราบทเหมาะสมกบการเพาะปลกไดมากและสามารถพฒนา ระบบชลประทานในทราบเหลานอาจจะเลอกใชการปรบตวโดยการปลกพชทดแทนในทราบ ซงสามารถทำาใหเกษตรกรไดรายไดมากกวา เชน หากเกษตรกรเลอกปลก ขาวเหนยว- ผกกาด-ขาวโพดจะสามารถสรางรายได(รวมคาแรง)ไดถง32,105บาท/ไร/ป(สมมตใชทาง

เลอกทมรายไดตำาทสดในทางเลอกตางๆ)นนหมายความวาแตละครวเรอนจะตองการพนท เพาะปลกในทราบเพยงไมเกน5ไรกสามารถชดเชยกบรายไดทงปทไดจากการปลกขาวโพด ในพนท40ไรเดมไดและสามารถคนพนทชนทเคยใชปลกขาวโพดไดครวเรอนละ35ไรเพอให กลบเปนปาหมบานนจะใชทดนทำากนทงหมดเพยง250ไรและมพนทปาเพมขนถง1,750ไร (โดยเกษตรกรยงสามารถใชประโยชนจากปานไดอกจากทงการหาของปาอาหารและการ เปนแหลงตนนำาใหเกษตรกรมนำาเพยงพอตอการทำาเกษตรทงป)(คลายกรณบานเดนพฒนา)

2) หากหมบานนมพนททสามารถพฒนาใหเปนพนทราบทเหมาะสมกบการเกษตรเพยงเลกนอย เชนมพนทราบทมระบบชลประทานเพยง100ไรกสามารถใชแนวทางผสมผสานระหวาง การปลกพชทดแทนในทราบและทชนโดยใหแตละครวเรอนปลกพชในทราบ2ไรตอครวเรอน ซงทำาใหไดรายไดสทธจากทราบนประมาณ64,210บาท/ปและใหปลกพชยนตนในทชนเชน มะมวงหมพานต(ซงสรางรายไดประมาณปละ10,000บาท/ไร)อกครวเรอนละ9ไรกจะ ทำาใหเกษตรกรไดรายไดเทยบเทากบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนทงหมด40 ไร ในกรณน จะสงผลใหหมบานนใชททำากนในทราบ100ไรทปลกไมยนตน(ปาเศรษฐกจ)450ไรและ มพนทปาธรรมชาตเพมขนอก1,450ไรทงนจะตองมการใหการชวยเหลอชาวบานในชวงท ยงไมสามารถเกบเกยวผลผลตจากไมยนตนได (อาจจะใหปลกขาวโพดในทบางสวนไปกอน จนกวาจะสามารถเกบเกยวผลผลตได รวมกบการใหการอดหนนในรปแบบตางๆ) (คลายกรณบานแควงและลมนำาสบสาย)

3) ในกรณทหมบานมพนทราบเลกนอย(100ไร)และไมสามารถพฒนาระบบชลประทานไดเลย (ตองปลกโดยอาศยนำาฝนตามธรรมชาตเทานน) เกษตรกรสามารถเลอกปลกขาวในทราบเพอ เปนอาหารเชนขาวเหนยวในพนทครวเรอนละ2ไรคดเปนรายไดสทธเทากบ14,500บาท ผสมกบการปลกพชทดแทนในทชนเชนมะมวงหมพานตอก14ไร/ครวเรอนจงจะสามารถ ชดเชยรายไดตอปจากการปลกขาวโพดเลยงสตวบนพนทชน40ไรได ในกรณนหมบานจะม พนทนาเพอผลตอาหารในหมบาน100ไรปาเศรษฐกจ700ไรและปาธรรมชาต1,200ไร โดยจะตองมการใหการชวยเหลอชาวบานในชวงทยงไมสามารถเกบเกยวผลผลตจากไมยนตนได

4) ในกรณทหมบานไมสามารถพฒนาพนทราบทมระบบชลประทานไดเลยอาจจะใชการปลกพช ยนตนทดแทนทงหมด โดยในกรณปลกมะมวงหมพานต จะตองใชพนททงหมด 16 ไร/ ครวเรอนและสามารถคนพนทเพอปลอยเปนพนทปาธรรมชาต 24 ไร/ครวเรอนนนคอจะ ทำาใหหมบานนมพนทปาเศรษฐกจ800ไรและพนทปาธรรมชาต1,200ไรอยางไรกตามจะ ตองมการใหการชวยเหลอชาวบานในชวงทยงไมสามารถเกบเกยวผลผลตจากไมยนตนได

5) ในกรณทหมบานมทราบเพยงเลกนอย (100 ไร) และไมสามารถพฒนาระบบชลประทาน ไดเลยแตหากชาวบานมจตสำานกในการรกษาสงแวดลอมและสามารถรวมกนอนรกษปาและ เลอกทจะมรายไดทพงพงจากพนทปาธรรมชาต(เชนการเกบของปาการเลยงสตว)ในกรณน หมบานนจะมททำากนเพยง100ไรและปลอยพนททเหลอเปนปาธรรมชาตทำาใหมพนทปา

ธรรมชาตเพมขนทงหมด1,900ไรในกรณนชาวบานสามารถไดรบรายไดจากการปลกขาวใน ท 2 ไรประมาณ14,500บาท/ครวเรอนและไดรบผลผลตจากปาคดเปนมลคาประมาณ 38,000บาท/ครวเรอน(1,000บาทตอไร*1,900ไร/50ครวเรอน)และมรายไดจากการ เลยงสตวในพนทปาธรรมชาตอกปละประมาณ60,000-100,000บาทตอครวเรอนซงกจะ ทำาใหมรายไดใกลเคยงกบการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทชนทงหมด 40 ไร/ครวเรอน ในขณะเดยวกนชาวบานกมคาใชจายในดานอาหารและนำาทลดลงและมความมนคงทางอาหารสง ทงนการเปลยนแปลงตามแนวทางนจะตองมการสรางจตสำานกรวมกนใหเกดขนใหชาวบาน เกดความรสกหวงแหนทรพยากรและภมใจในการเปนผอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหกบ ประเทศโดยอาจจะตองใหการชวยเหลอชาวบานในชวงเวลาทรอใหปาอดมสมบรณผานการ ใหเงนอดหนนแบบตางๆ(คลายกรณบานนำามด)

การเปรยบเทยบตวอยางการเปลยนแปลงทเปนไปไดในแบบตางๆไดสรปไวในตารางท5.3

ทงนการเปลยนแปลงทนำาเสนอในทนเปนเพยงแคตวอยางการคำานวณทแสดงใหเหนวาในแงของผลตอบแทนทเกษตรกรจะไดรบการเปลยนแปลงตางๆทจะทำาใหเกดพนทปาเพมขนนนสามารถเปนไปไดในทางปฏบตในสวนของการเลอกพชทดแทนการตกลงจดสรรทดนและพฒนาแหลงนำานนขนอยกบสภาพภมประเทศของแตละหมบานและลกษณะทางสงคมของหมบานนนๆดวยโดยแตละหมบานอาจจะใชทางเลอกหลายแนวทางรวมกนและจะตองผานการยอมรบของชาวบานในหมบานนนๆซงเปนปจจยทมความสำาคญเปนอยางมากในการกำาหนดแนวทางและความสำาเรจของการเปลยนแปลง

5.4 สรปแนวทางการลดการปลกขาวโพดในทชนสามารถทำาไดหลายแบบเชนการพฒนาทราบใหเหมาะ

สมกบการปลกพชหมนเวยน การสงเสรมการปลกปาเศรษฐกจในทชน หรอการฟนฟสภาพปาไมใหมความอดมสมบรณ แตสงสำาคญคอการเปลยนแปลงทเกดขนจะตองสรางรายไดใหกบเกษตรกรอยางเพยงพอและไมนอยกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวการเปลยนพฤตกรรมและความสำาเรจในการอนรกษขนอยกบการทคนมรายไดเพยงพอทสามารถดำารงชวตอยไดอยางเปนสข

จากการเปรยบเทยบผลตอบแทนจากการปลกพชชนดตางๆพบวา เกษตรกรทมทราบทมนำาเพยงพอสามารถใชทราบทำานาขาวเหนยวแลวหลงจากนนกปลกพชหลงนาตดตอกนไดอก2ชนดเชนขาว-ยาสบ-ขาวโพดหรอขาว-ผกกาดเขยวปล-ถวโดยพชทางเลอกสำาหรบในแตละพนทอาจจะไมเหมอนกนซงจะตองคำานงถงความเหมาะสมของพนทและการตลาดการทจะทำาใหเกษตรกรสามารถใชพนทราบไดอยางเตมทจะตองมการใหการสนบสนนปจจยตางๆทสำาคญตอการปลกพชนนๆเชนการพฒนาคณภาพดนการพฒนาทกษะของเกษตรกรการใหการสนบสนนดานการตลาดและโดยเฉพาะอยางยงการจดการนำาหรอการชลประทานทงนจากการสำารวจพบวาผลตอบแทนของการปลกพชหมนเวยนในทราบนนสงถงประมาณ10 เทาของการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนแสดงใหเหนถงความเปนไปไดในการพฒนาทราบเพอใหเกษตรกรสามารถลดการปลกพชในทชนโดยมรายไดไมลดลง และนอกจากพชทางเลอกในทราบตางๆ จะสรางรายไดตอไรไดมากกวาการปลกขาวโพดในทชนแลว ยงทำาใหเกษตรกรสามารถไดรบคาตอบแทนแรงงานมากกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวดวยเนองจากพชทราบ

ตำรำงท5.3ตวอย�งก�รเปลยนแปลงทเปนไปไดในแบบต�ง

พชทดแทนในทร�บ

(ชลประท�น)

พชทดแทนในทร�บ

(ชลประท�น)+ทชน

พชทดแทนในทร�บ(ไมมชลประท�น)

+ทชน

พชทดแทนในทชนทงหมด

พชทดแทนทร�บ(ไมมชลประท�น)

+ก�รพงพงป�ธรรมช�ต

พนททำากน ในทราบ(ไร/ครวเรอน)

5 2 2 - 2

พนททำากนในทชน(ปาเศรษฐกจ)(ไร/ครวเรอน)

- 9 14 16 -

พนททสามารถปลอยคนเปนพนทปา(ไร/ครวเรอน)

35 29 24 24 38

พนททำากนในทราบรวม(ไร)

250 100 100 - 100

พนททำากน ในทชนรวม (ปาเศรษฐกจ)(ไร)

- 450 600 800 -

พนททสามารถปลอยคนเปนพนทปารวม(ไร)

1,750 1,450 1,200 1,200 1,900

เงอนไขในการเปลยนแปลง

•มพนททสามารถ พฒนาเปน ทราบทมระบบ ชลประทานท เพยงพอ

•มพนททสามารถ พฒนาเปนทราบ จำานวนไมมาก•สามารถพฒนา ระบบชลประทาน ในทราบได•ตองการการ สนบสนนในชวง รอเกบเกยว ผลผลตบาง

•มพนททสามารถ พฒนาเปนทราบ จำานวนไมมาก•แตไมสามารถ พฒนาระบบ ชลประทานใน ทราบได•ตองการการ สนบสนนในชวง รอเกบเกยว ผลผลต

•ไมมพนทท สามารถพฒนา เปนทราบ•ตองการการ สนบสนนในชวง รอเกบเกยว ผลผลต

•มพนททสามารถ พฒนาเปนทราบ จำานวนไมมาก•แตไมสามารถ พฒนาระบบ ชลประทาน ในทราบได•ชาวบานรวมกน อนรกษปาและ มรายไดทพงพง จากปาธรรมชาต

สวนใหญตองใชการดแลและการทเกษตรกรยงคงพงพากนในลกษณะการลงแรงชวยกน ทำาใหคาตอบแทนแรงงานกลบมาเปนรายไดของเกษตรกรแตละรายแทนเปนจดสำาคญจดหนงททำาใหการเพาะปลกในพนทราบเพยงไมกไรตลอดทงป สามารถสรางรายไดมากพอทจะชดเชยรายไดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนไดไมยากนก

นอกจากการปลกพชทดแทนในทราบแลวในบางพนททไมมทราบหรอไมสามารถพฒนาทราบทเหมาะสมกบการเพาะปลกได อาจจะใชการปลกพชยนตนทดแทนในพนทชนเปนปาเศรษฐกจ (เชนมะมวงหมพานตตาวสมลำาไยหรอไมใชสอยอนๆ)หรอการคนพนทเพอใหกลบเปนปาธรรมชาต(โดยเฉพาะในพนทตนนำาทสำาคญ)โดยการปลกพชยนตนทดแทนในพนทชนสามารถสรางรายไดตอไรใหกบเกษตรกรไดสงกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวแตเกษตรกรจะมปญหาการสญเสยรายไดในชวงทรอการเกบเกยวผลผลตและมความไมมนใจในเรองสทธในทดนทำากนซงหากไดรบการสนบสนนเพอแกปญหานกนาจะทำาใหแนวทางนสามารถสำาเรจไดไมยากนกในขณะทการปลกปากทำาใหเกษตรกรมรายไดจากการประกอบอาชพทพงพงกบความอดมสมบรณของปาเชนกน(เชนการหาของปาการเลยงสตวเปนตน)แตการปลกปานจะมขอจำากดคอนขางมากกวาแนวทางอน เนองจากตองดำาเนนการในลกษณะรวมกนระหวางชาวบานทงหมบานและจะตองสญเสยรายไดในชวงทรอใหปาฟนความอดมสมบรณทคอนขางนานกวาแนวทางเลอกอนๆ อยางไรกตามหากสามารถจดการใหชาวบานตกลงรวมกนในการคนพนทเพอใหปากลบมามความสมบรณอกครงและสามารถชดเชยรายไดใหกบชาวบานในชวงทรอปาอดมสมบรณทางเลอกนนบวาเปนทางเลอกทมประโยชนอยางมากทงตอตวเกษตรกรเองและตอประชาชนในพนทอนๆเชนกน

บทท6

บทเรยนจำกกำรเปลยนแปลงในลมนำามดและลมนำาสบสาย

แมวาการเปลยนแปลงทเกดขนในทง2ลมนำาจะมจดรวมทสำาคญคอผลตอบแทนของทางเลอกทตองสงเพยงพอแตรายละเอยดของการเปลยนแปลงทเกดขนทงลกษณะการเปลยนแปลงชวงเวลาทใชในการเปลยนและความคดเหนของเกษตรกรในพนทตอการเปลยนแปลงนนมความแตกตางกนมากพอสมควร เนอหาในบททนจะแสดงการเปรยบเทยบความเหมอนและตางทเกดขนในทง 2 พนทวามปจจยสำาคญมาจากอะไร แรงจงใจทเกดขนในแตละพนทเหมอนหรอตางกนอยางไร เกษตรกรมองถงปญหาและความกงวลในการปรบตวอยางไรและแนวความเหนของเกษตรกรตอการอนรกษนนเปนเชนไร

6.1 บทเรยนจำกกำรเปลยนแปลงในลมน�ำมดเกษตรกรในลมนำามดอาจถกมองไดวาเปนตวแทนของเกษตรกรทมการลดพนทปลกขาวโพด

เลยงสตวในพนทลาดชนทเกดจากการดำาเนนงานภายใน มความชวยเหลอจากหนวยงานและองคกรภายนอกไมมากนกเรมตนจากผนำาชมชนสามารถหาแนวรวมในการรณรงคใหชาวบานเขาใจผลกระทบทางลบของการปลกขาวโพดในในพนทลาดชนจนสามารถรวมกนปรบเปลยนพฤตกรรมไดสำาเรจ มกฎระเบยบของหมบานทวางไวรวมกนและสามารถบงคบใชไดอยางมประสทธผลการชวยเหลอขององคกรภายนอกโดยสวนใหญเปนการเขามาชวยตอยอดในภายหลงซงเปนชวงเวลาทชาวบานสวนใหญมความเขาใจอยางลกซงถงประโยชนของปาและมความรกและผกพนกบปาแลว

6.1.1ปจจยทกำ�หนดก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกรในลมนำ�มด

จากการสำารวจเกษตรกรในลมนำามด พบวา เกษตรกรมการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนเฉลย10.3ไร/ครวเรอนโดยเกษตรกรทตอบแบบสอบถามมอายเฉลย52ปและสวนใหญ(รอยละ63)มการศกษาสงสดในระดบประถมศกษา โดยเกษตรกรมทดนทำากนในอดตเฉลยเพยง18ไร/ครวเรอนและมเกษตรกรทมทราบถงรอยละ88เกษตรกรในลมนำามดมรายไดเฉลย84,244บาท/ครวเรอน/ป(ตารางท6.1)

บทเรยนจากการเปลยนแปลงในลมน�ามดและลมน�าสบสาย6

บทท

เพอการทดสอบหาความสมพนธระหวางตวแปรอสระตางๆตอการลดพนทปลกขาวโพดในทชนของเกษตรกรในลมนำามดในทนไดสรางสมการ(6.1)

Y= b0+ b

1educ+b

2age+b

3noflatland+b

4landp+b

5ln(income)+e(6.1)

โดยมตวแปรดงน:Yแทนขนาดพนทการลดการปลกขาวโพดบนพนทลาดชน18(ไร)

Educแทนการศกษาขนสงสดโดย0แทนผทมการศกษาไมสำาเรจการศกษาระดบประถมศกษา;1 แทน ผทมการศกษาขนสงสดระดบประถมศกษา; 2 แทน ผทมการศกษาขนสงสดระดบมธยมตน;และ3แทนผทมการศกษาขนสงสดระดบมธยมปลายหรอมากกวา

Ageแทนอาย(ป)Noflatlandแทนเกษตรกรทไมมพนทราบโดย0แทนเกษตรกรทมพนทราบ;1แทนเกษตรกร

ทไมมพนทราบLandpแทนขนาดพนททำากนในอดต(ไร)และIncomeแทนรายไดตอป(บาท/ป)

จากการหาสมการถดถอยแสดงความสมพนธระหวางปจจยตางๆและขนาดการลดพนทปลกขาวโพดในทชนพบวาตวแปรทสามารถอธบายการลดพนทปลกขาวโพดในทชนไดอยางมนยสำาคญไดแกอาย(age)การไมมพนทราบ(noflatland)และพนททำากนในอดต(landp)โดยพบวา(ตารางท6.2)

ตำรำงท6.1 ขอมลเบองตนจ�กก�รสำ�รวจของลมนำ�มดและลมนำ�สบส�ย

ตวแปร(Variable) ลมนำ�มด ลมนำ�สบส�ย รวม

ขนาดพนทการลดการปลกขาวโพดบนพนท ลาดชน(ไร)

10.3 14 12

อายเฉลยเกษตรกรทตอบแบบสอบถาม(ป) 52 48 50

สดสวนเกษตรกรทจบการศกษาสงสด ในระดบประถมศกษา(รอยละ)

63 56 60

สดสวนเกษตรกรทมพนททำากนในทราบ (รอยละ)

88 70 80

พนททำากนในอดตเฉลย(ไร) 18 48 32

รายไดเฉลย(บาท/ครวเรอน/ป) 84,244 106,931 94,860

18ในกรณทเกษตรกรมการปลกขาวโพดบนทชนเพมขนYจะมคาเปนลบ

• เกษตรกรทมอายมากขนมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนไดมากขน(จาก การสมภาษณพบวา การปลกขาวโพดในทชนจะตองใชแรงงานมาก เกษตรกรทมอายมากขน มกจะทำาไมไหว)

• เกษตรกรทไมมพนทราบมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนไดนอย กวาเกษตรกรทมพนทราบ(เนองจากเกษตรกรในทราบมโอกาสในการสรางรายไดตอไรเพอ ชดเชยรายไดจากการปลกขาวโพดในทชนมากกวาเกษตรกรทไมมพนทราบ) โดยเกษตรกรท มทดนทำากนในพนทราบมแนวโนมจะลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากกวาถง4 ไร 3งาน(เมอตวแปรอนคงท)

• เกษตรกรทมทดนทำากนมากมแนวโนมทจะลดพนทปลกขาวโพดในทชนไดมากกวาเกษตรกร ทมทดนทำากนนอย(เนองจากมทางเลอกในการทำาการเกษตรมากกวา)โดยเกษตรกรทมพนท ทำากนในอดตเพมขน1ไรมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากขนประมาณ 3งาน(เมอกำาหนดใหตวแปรอนคงท)

เมอวเคราะหเพมเตมโดยพจารณาจากการแบงกลมครวเรอนเกษตรกรทมการเปลยนพฤตกรรมการปลกขาวโพดในทชนแบบตางๆ(ไมเคยปลกเลกหรอลดการปลกและไมลดการปลก)และจำาแนกตามลกษณะการมหรอไมมทราบในการทำากนพบวาเกษตรกรทมทราบเกอบทงหมดลดการปลกขาวโพดในทชนได

(ตารางท6.3)ซงบงชใหเหนถงความสำาคญของการมทราบในการปรบเปลยนพฤตกรรมการปลกขาวโพดในทชนของเกษตรกรเนองจากเกษตรกรสามารถสรางรายไดจากการใชทราบใหเกดประโยชนเตมทเพอชดเชยการรายไดทเสยไปจากการลดการปลกขาวโพดในทชนอกนยหนงคอโอกาสสรางรายไดตอไรในพนทราบสงกวาพนทลาดชน

ตำรำงท6.2 ผลของแบบจำ�ลองOLSทอธบ�ยก�รลดพนทปลกข�วโพดเลยงสตวในทชนกรณลมนำ�มด

ตวแปร(Variable) สมประสทธ(Coefficient) P-Value

การศกษา(educ) -0.52 (0.690)อาย(age) 0.23 (0.011)**

ไมมทราบ(noflatland) -4.72 (0.026)**

ทดนในอดต(landP) 0.80 (0.000)***

รายได(ln(income)) -0.13 (0.870)

R-squared 0.96

หม�ยเหต ตวเลขในวงเลบแสดงคาP-Valueซงมนยสำาคญทางสถตณระดบ *** แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ1 ** แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ5และ * แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ10ตามลำาดบ

หากแบงกลมครวเรอนเกษตรกรทมการเปลยนพฤตกรรมการปลกขาวโพดในพนทลาดชนแบบตางๆตามขนาดพนททำากนในอดตของเกษตรกรจะพบวาเกษตรกรทมทดนปานกลางและขนาดใหญเกอบทงหมดสามารถลดการปลกในพนทลาดชนไดในขณะทเกษตรกรทมทดนขนาดเลก(นอยกวา20ไร) ไมสามารถลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมถงรอยละ21.73 (ตารางท 6.3) แสดงใหเหนวาการมทดนขนาดใหญทำาใหสามารถลดการปลกในพนทลาดชนไดงายกวาเชนกนเนองจากทางเลอกในการประกอบอาชพทมากกวา

6.1.2คว�มเหนของเกษตรกรในลมนำ�มด

1) สาเหตทตดสนใจลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน(ลมนำามด)

จากการสำารวจความเหนเกษตรกรในลมนำามดพบวา สาเหตเรมตนทสำาคญททำาใหตดสนใจลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนคอผลตอบแทนจากการปลกขาวโพดตำา(รอยละ48)ผลกระทบทางสงแวดลอม(รอยละ36)ผลกระทบตอสขภาพและความเปนอย (รอยละ33)และภยธรรมชาตทเกดขน(รอยละ24)โดยเกษตรกรใหความสำาคญกบสาเหตเหลานในระดบทใกลเคยงกน(ตารางท6.4)

ตำรำงท6.4ส�เหตททำ�ใหเกษตรกรตดสนใจลดหรอเลกปลกข�วโพดในพนทล�ดชน กรณลมนำ�มด(หนวย:รอยละของเกษตรกรกลมทลดหรอเลก)

ส�เหตททำ�ใหเรมลดหรอเลกปลกข�วโพดในทชน เกษตรกรทลดหรอเลก

ผลตอบแทนตำา 48

ผลกระทบตอสขภาพและความเปนอย(เชนปวยจากการใชสารเคมยาฆาแมลงปย) 33

ผลกระทบทางสงแวดลอม(ปาหายไปนกสตวปาลดนอยลง) 36

เกดภยธรรมชาต 24

ภาครฐหรอองคกรภายนอกเขามาจดการ 9

การผลกดนจากผนำาชมชนคนในชมชน 9

ตำรำงท6.3 พฤตกรรมก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในทชนกรณลมนำ�มด (หนวย:รอยละของเกษตรกรในกลมทไมเคยปลก/ลดหรอเลก/ไมลด)

ตวแปร(Variable) ไมเคยปลก ลดหรอเลก ไมลด รวม

แบงตามการมทราบหรอไม มทราบ 28.26 58.70 13.04 100.00

ไมมทราบ 0.00 28.57 71.43 100.00

แบงตามขนาดทดนทำากนในอดต <20ไร 30.43 47.81 21.73 100.00

20-50ไร 0.00 85.72 14.28 100.00

>50ไร 0.00 100.00 0.00 100.00

2) อปสรรคในการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน(ลมนำามด)

เกษตรกรมองวาอปสรรคทสำาคญในการลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนคอ กงวลวารายไดจะลดลง(รอยละ48)และการขาดความรในการประกอบอาชพอน(รอยละ27)(ตารางท6.5)จะเหนไดวาอปสรรคในการเลกปลกขาวโพดบนพนทลาดชนสวนใหญมาจากขอจำากดของทางเลอกอนโดยเฉพาะกลมทยงไมลดการปลกขาวโพดในทชนจะใหนำาหนกกบทง2ประเดนมากกวากลมทลดหรอเลกไดแลว

ตำรำงท6.5อปสรรคในก�รลดหรอเลกปลกข�วโพดในพนทล�ดชนกรณลมนำ�มด (หนวย:รอยละของเกษตรกรในกลมลดหรอเลก/ไมลด)

อปสรรค ลดหรอเลก ไมลด รวม

กลวรายไดลดลง 45 55 48

มหนนอกระบบคางจากการปลกขาวโพดอยเดม 3 0 2

นายทนขดขวางการลดการปลกขาวโพด 3 9 5

ขาดความรในการประกอบอาชพอน 24 36 27

ขอจำากดของพชทางเลอกอน(นำาไมพอในการปลกพชอน) 9 9 9

ขาดทดนทำากนในทราบ 9 0 7

ขาดเงนทนในการลงทน 0 0 0

นโยบายจากภาครฐหรอธกส.สงเสรมขาวโพดเลยงสตว 0 0 0

หาซอวตถดบเมลดพนธหรอตนกลาเพอปลกพชอนยาก 6 9 7

3)กระบวนการสำาคญในการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน(ลมนำามด)

เกษตรกรในลมนำามดมองวา กระบวนการสำาคญททำาใหสามารถลดการปลกขาวโพดเลยงสตวไดสำาเรจไดแกการมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาการใชปาและบทลงโทษรวมกน(รอยละ52)ผนำาในชมชน (รอยละ41) (ตารางท 6.6) (ซงสวนนจะแตกตางจากเกษตรกรทอยในโครงการปดทองหลงพระฯซงจะไดแสดงการเปรยบเทยบในสวนตอไป)

ตำรำงท6.6กระบวนก�รทสำ�คญในก�รลดหรอเลกปลกข�วโพดในพนทล�ดชน กรณลมนำ�มด(หนวย:รอยละของเกษตรกรในในกลมลดหรอเลก/ไมลด)

กระบวนก�ร ลดหรอเลก ไมลด รวม

ผนำาในชมชน 39 45 41

ความชวยเหลอจากภายนอก 15 0 11

มคาตอบแทนสนนำาใจในการชวยดแลปาให 3 0 2

ชมชนมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาการใชปาและบทลงโทษในกรณมผฝาฝน

52 55 52

สามารถใชประโยชนจากปาไดเชนการเกบของปา 21 18 20

มกจกรรมเสรมสรางความสามคคของคนในชมชน 9 27 14

การมกองทนชวยเหลอดานเมลดพนธตนกลา 3 18 7

รายไดจากอาชพใหมตองสงกวาเดม 27 9 23

4) การใหความสำาคญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจากการเปลยนพฤตกรรม(ลมนำามด)

เกษตรกรในลมนำามดทมการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนแลวใหความสำาคญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจากการเปลยนพฤตกรรมมากทสดกบ ความภมใจทไดอนรกษปาเพอสวนรวม (รอยละ61) ความมนคงทางดานอาหาร (รอยละ42) และความมนคงทางรายได (รอยละ36)(ตารางท6.7)

ตำรำงท6.7ก�รใหคว�มสำ�คญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจ�กก�รเปลยนพฤตกรรมกรณลมนำ�มด(หนวย:รอยละของเกษตรกรทลดหรอเลก)

กระบวนก�ร เกษตรกรทลดหรอเลก

มความมนคงดานอาหาร 42

มความมนคงทางรายได(มนำาเพอการปลกพชทงป) 36

สรางความมนคงทางรายไดตอใหลกหลาน 21

มความมนคงดานสทธในททำากน 6

ความเสยงนอยลง(ปลกพชหลากหลายชนด) 3

สขภาพดขน 15

ภมใจทพงตวเองได 12

ภมใจทไดอนรกษปาเพอสวนรวม 61

ภมใจทมสวนรวมดแลชมชนของตนเอง 15

ภมใจในการประกอบอาชพเกษตรกรรมตอไป 9

6.1.3ขอสงเคร�ะหสก�รเปนบทเรยนร

บทเรยนทไดจากการเปลยนแปลงของเกษตรกรในพนทลมนำามดซงไมไดรบการชวยเหลอจากภายนอกในชวงเปลยนผานมากนก พบวาปจจยทสงผลตอการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนอยางมนยสำาคญไดแก อาย การมหรอไมมทราบ และขนาดพนททำากนในอดตโดยพบวายงเกษตรกรมอายมากขนยงมแนวโนมลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนเนองจากการปลกขาวโพดในทชนตองการความแขงแรงของรางกาย เกษตรกรทไมมทราบมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนไดนอยกวาเกษตรกรทมพนทราบเนองจากขาดททำาการเกษตรเพอชดเชยรายไดทเสยไปถาลดการปลกขาวโพดบนทชน และเกษตรกรทมทดนทำากนมากมแนวโนมทจะลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากกวาเกษตรกรทมทดนทำากนนอยเพราะมทางเลอกทางอาชพมากกวา

ขอมลจากการสำารวจแสดงใหเหนวา ปจจยหลกทสงผลโดยตรงตอการตดสนใจของเกษตรกรโดยสวนใหญคอผลตอบแทนของแตละทางเลอกในการทำาการเกษตรแตปจจยอนๆทไมใชตวเงนเชนผลกระทบตอสภาพความเปนอยผลกระทบตอสงแวดลอมและการสนบสนนของภาครฐกมผลตอการตดสนใจของเกษตรกรดวยเชนเดยวกน

ในกรณของลมนำามดนำาซงเรมเปลยนพฤตกรรมดวยตนเองเนองจากการตระหนกถงผลเสยของการปลกขาวโพดในพนทลาดชนทงในแงผลตอบแทนและผลกระทบตอความเปนอยของตนเองและสงแวดลอมอปสรรคทสำาคญในการพยายามลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนคอ ขอกงวลวารายไดจะลดลงและการขาดความรในการประกอบอาชพอน เกษตรกรกลมน เหนวา (1) การมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาการใชปาและบทลงโทษรวมกน(2)การมผนำาชมชนทเขมแขงและ(3)การทตนสามารถใชประโยชนจากพนทปาทดแลไดอยางเปนธรรมเปนสงสำาคญทสดในกระบวนการเปลยนผานและนอกเหนอจากผลตอบแทนโดยตรงในรปของเงนแลวมลคาทางจตใจทสำาคญทสดทเกษตรกรกลมนไดมาจากการเปลยนพฤตกรรมและคนพนทปาคอ (1)ความภมใจทไดอนรกษปาเพอสวนรวม (2)ความมนคงทางดานอาหารและ(3)ความมนคงทางรายไดโดยมประเดนทสำาคญคอชาวบานเกดความภมใจทไดอนรกษพนทปาเพอสวนรวมซงความรสกนมนยยะตอความยงยนในการอนรกษพนทปาเพราะจตสำานกความรกและความหวงแหนไดเกดขนในใจคน

6.2 บทเรยนจำกกำรเปลยนแปลงในลมน�ำสบสำยการเปลยนแปลงทเกดขนในลมนำาสบสายไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานและองคกร

ภายนอกคอนขางมากมการอดหนนในรปแบบตางๆเพอใหเกดการเปลยนพฤตกรรมแมการเรมตนจะเรมจากการมผนำาชมชนทพยายามหาทางออกจากปญหาดานการบรหารจดการนำาและภยธรรมชาตและพยายามหาแนวรวม แตจดทตางจากกลมลมนำามดคอองคกรภายนอกเขามาชวยผลกดนใหความชวยเหลอดานตางๆตงแตในชวงทชาวบานสวนใหญยงไมเขาใจถงผลกระทบทางบวกทนาจะเกดขนจากการปรบเปลยนพฤตกรรมการลดการปลกบนทลาดชนชาวบานยงเผชญกบปญหาปากทองและยงไมมการวางกฎระเบยบของหมบานทเหนยวแนนความรสกผกพนกบผนปายงไมชดเจนในการพฒนาพนทโครงการปดทองหลงพระฯตองหาแนวทางเขาถงชาวบานเพอสรางความไววางใจและทำาใหคนในพนท

โครงการเขาใจถงความสำาคญของการปรบเปลยนวถชวตเพอแกปญหาความยากจนหนสนลดการทำาลายพนทปาโดยทางโครงการฯเชอวาเมอไหรกตามทปญหาปากทองไดรบการแกไขชาวบานจะพรอมทจะรบฟงและใหความรวมมอมากขนในการคนพนทปาดงนนปจจยและมมมองของเกษตรกรตอการเปลยนพฤตกรรมจะมความแตกตางจากกลมทไมอยในโครงการปดทองหลงพระฯ และมความนาสนใจเพอทจะนำาผลไปประยกตในการออกแบบมาตรการในอนาคต

6.2.1ม�ตรก�รสนบสนนเกษตรกรในพนทลมนำ�สบส�ยภ�ยใตโครงก�รปดทองหลงพระฯ

มาตรการสนบสนนภายใตการดำาเนนงานของโครงการปดทองหลงพระฯ ทพบในพนทหมบานนำาปากบานหวยธนและบานหวยมวงสามารถแบงออกไดเปน3ประเภทหลกๆไดแก1)การใหเงนอดหนนทเปนตวเงนโดยตรง2)การอดหนนเพอลดตนทนในการปลกพชทางเลอกใหกบเกษตรกรและ3) การอดหนนในดานกายภาพ สาธารณปโภค และสรางเสรมคณภาพชวต โดยมรายละเอยดรายมาตรการดงน

1) การใหเงนอดหนน

โครงการปดทองหลงพระฯ มการใหเงนอดหนนชาวบานทอยในพนทเพอใหดแลปา โดยใหคาจางครงละ400บาทในการขนไปลาดตระเวนตรวจปาแตละครงซงตองอยคางในปา1คนเพอเปนการสรางรายไดเสรมใหกบชาวบานโดยตรง และเปนการสรางแรงจงใจใหชาวบานเหนคณคาของการดแลปาและไดประโยชนจากการดแลปาโดยตรงนอกจากนยงมการใหเงนอดหนนเปนคาใชจายในการดแลรกษากลาไมยนตนทมการแจกใหหลายชนดเพอปลกเปนปาเศรษฐกจซงเงนอดหนนเหลานกมความสำาคญกบเกษตรกรคอนขางมากในการเปลยนจากการเปลยนการทำาไรบนทชนมาเปนการปลกปาเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงในชวงทตนไมเหลานยงไมใหผลผลตคาดแลรกษาคดเปนตอไร โดยมการจายเงนอดหนนในอตรา1,500บาท/ไรในปแรกและ1,200บาทตอไรในปท2ถงปท5

2) การแจกกลาไมยนตนและกองทนเมลดพนธ

โครงการปดทองหลงพระฯ เรมแจกตนกลาไมยนตนในป พ.ศ. 2556 มวตถประสงคเพอใหเกษตรกรเปลยนพนททเคยปลกขาวโพดหรอขาวไรบนทชนเปนพนทปาเศรษฐกจในเบองตนโครงการฯแจกกลาพชมากกวา20ชนดเชนทเรยนมะมวงหมพานตกลวยตาวหวายไผเปนตนจำานวนตนกลาทแจกใหเกษตรกรแตละรายจะขนอยกบชนดของพชและจำานวนไรและใชGPSในการตรวจพกดจำานวนไรทจะปลกพชนนโดยโครงการกำาหนดระยะเวลาในการแจกกลาไมไว3ป

ในสวนของพนทปลกปาอนรกษและปาใชสอยทางโครงการเตรยมกลาสำาหรบใหปลกเสรมโดยพนธไมทใชในการปลกเสรมในปาอนรกษจะเปนกลมไมโตชาคอประดปาพระเจาหาพระองคพะยอมมะคาโมงยางนาสำาหรบพนธไมทจะปลกเสรมในปาใชสอยจะเปนโพบายขเหลกมะกอกเหมอนโลดเสยวดอกขาว

นอกจากการแจกกลาไมยนตนแลว โครงการฯ สนบสนนการปลกพชหลงนาเพอสงเสรมใหเกษตรกรสามารถพฒนาการใชประโยชนจากทดนไดอยางเตมท โดยมการกอตงกองทนเมลดพนธเพอชวยลดตนทนของเมลดพนธ ลดการพงพาพอคาคนกลาง เกษตรกรสามารถขอเบกใชเมลดพนธจาก

กองทนได กลมกองทนเมลดพนธพชประกอบดวยกองทนเมลดพนธขาว กองทนเมลดพนธพชไร (ถวเหลองถวลสงขาวโพด)กองทนเมลดพนธพชผกเชนชะอมผกหวานกองทนพชเศรษฐกจกองทนพชหลงนา(หนอไมฝรงมะเขอพรก)และกองทนปย

3) การพฒนาระบบชลประทานเพอการเกษตร

โครงการฯ มการดำาเนนการสรางฝายนำาเกษตร ปรบปรงฝายนำาเกษตร ฝายนำาอนรกษ และปรบปรงระบบทอสงนำาเดมการขดบอพวงสนเขาทำาระบบทอสงนำาเพอจายนำาจากบอพวงเขาพนทเกษตรในบางพนท เชนพนทบานหวยธน โครงการชวยทำาทอลำาเลยงนำาจากฝายโดยแยกสายหนงลงหมบานเพอใชอปโภคบรโภค สายหนงตอขนไปเกบไวทบอพวงสนเขา และชาวบานมการตกลงรวมกนเกบคาดแลเขากองทนในอตรา 50 บาทตอครวเรอนตอป โดยสวนหนงเกบไวสำาหรบใชซอมแซมและอกสวนหนงเกบไวใหผดแลจดการระบบนำา

4) การพฒนาระบบนำาใชอปโภค-บรโภค

นอกจากการพฒนาระบบนำาในดานการเกษตรแลว โครงการฯ ยงมการชวยปรบปรงระบบนำาเพอใชในการอปโภคบรโภคโดยมการทำาฝายเพอใชนำาในการอปโภคบรโภคพฒนาทอลำาเลยงนำาเขามาสหมบานทำาใหชาวบานสวนหนงเหนถงการเปลยนแปลงและประโยชนทชดเจน แมบางครวเรอนอาจไมไดรบประโยชนจากบอพวงสนเขาในการเกษตรกยงไดรบประโยชนของโครงการผานการพฒนาระบบนำากนนำาใช

5) การปรบสภาพดนใหเหมาะสมกบการเพาะปลก

โครงการปดทองหลงพระฯใหความสำาคญกบปรบพนทใหเหมาะสมกบการเพาะปลกโดยเฉพาะการขดนาขนบนไดเพอเพมผลผลตการปลกขาวการปรบปรงดนในพนทการเกษตรและเพมสารอาหารในดน

6) กองทนปศสตว

นอกจากนโครงการฯชวยจดตงตนแบบกองทนปศสตวซงประกอบดวยกองทนสกรเกบคนลกสกรกองทนปลากองทนยาและสขภาพสตวกองทนอาหารสตว เพอเปนการสนบสนนและพฒนาคณภาพชวตความเปนอยใหกบชาวบานและเพมทางเลอกในการสรางรายไดใหกบเกษตรกรในพนท

7) การอบรมใหความรเพอพฒนาตนเอง

ในการกระตนใหชาวบานเกดความตนตวโครงการปดทองหลงพระฯไดเนนการอบรมและดงานเพอใหเกษตรกรเกดความรและสามารถนำามาใชในการพฒนาตนเอง โดยมการดำาเนนงานในดานตางๆเชน การพาไปเยยมชมดงานหรอกรณตวอยางของพนททประสบความสำาเรจในการยกระดบคณภาพชวตและคนพนทปาเชนโครงการดอยตงการถายทอดองคความรในดานทงในการสรางดแลฝายการซอมแซมแหลงกกเกบนำาการพฒนาดนการปลกพชหลงนา

8) การสนบสนนดานหตถกรรมและอาชพเสรม

นอกจากการสงเสรมและสนบสนนการทำาการเกษตรตางๆแลวโครงการปดทองหลงพระฯยงมการสงเสรมการสรางรายไดจากหตถกรรมและอาชพเสรมอนๆเชนการจดตงกองทนเครองบดขาวโพดเตาเผาเศรษฐกจหตถกรรมจากแหยงโรงสขาวขนาดเลก

จากการสำารวจถงการใหความสำาคญของเกษตรกรตอมาตรการการอดหนนตางๆ พบวาเกษตรกรสวนใหญใหความสำาคญกบ(1)การพฒนาระบบนำาเพอการเกษตร(รอยละ71)การสนบสนนกลาพนธและเมลดพนธ(รอยละ67)และ(3)การสนบสนนในรปคาจาง(รอยละ57)(ภาพท6.1)

ทงนจากการเปรยบเทยบพบวาเกษตรกรทมลกษณะตางๆแตกตางกนจะเหนความสำาคญของมาตรการสนบสนนแตกตางกนไปตวอยางเชนเกษตรกรทมการลดหรอเลกการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนจะใหความสำาคญกบการมนำาใชอปโภคบรโภคมากกวาอยางเหนไดชดซงสวนหนงนาจะมาจากการเหนความสำาคญของการมปาในแงของการเปนแหลงตนนำาสำาหรบใชสอยรวมทงใหความสำาคญกบการไดรบความรจากการอบรมหรอดงานและการประกอบอาชพเสรม ในขณะทกลมเกษตรกรทยงไมลดการปลกในทชนจะใหความสำาคญกบการพฒนาดน เนองจากยงคงตองอาศยพงพงผลผลตทไดจากพนทของตนเองอย(ภาพท6.2)

ภ�พท6.1 เปรยบเทยบการใหความสำาคญกบมาตรการตางๆ(หนวย:รอยละของกลมตวอยาง)

ภ�พท6.2 เปรยบเทยบการใหความสำาคญกบมาตรการตางๆแบงตามการปรบพฤตกรรมการปลก พชในพนทลาดชน (หนวย: รอยละของกลมตวอยางทลดหรอเลกปลกขาวโพดในพนท ลาดชน/ไมลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชน)

คาจาง

กลาพ

นธและ

เมลดพ

นธ

นำาเกษ

ตร นำาใช ดน

ปศสต

วคว

ามร

หตถก

รรม

100908070605040302010

5767 71

10 8 122

คาจาง

กลาพ

นธและ

เมลดพ

นธ

นำาเกษ

ตร นำาใช ดน

ปศสต

วคว

ามร

หตถก

รรม

ลด+เลก

ไมลด

นอกจากนยงพบวาการใหเงนอดหนนเปนตวเงนโดยตรงอาจจะเหมาะกบการสนบสนนเกษตรกรทมรายไดตำาหรอกลมเกษตรกรทมทดนนอยซงเปนกลมทตองการความชวยเหลอมาก เกษตรกรกลมนใหความสำาคญกบการไดรบเงนอดหนนโดยตรงมากกวามาตรการอนๆอยางเหนไดชดนอกจากนกลมเกษตรกรทมทดนนอย กยงใหความสำาคญกบการพฒนาทดนของตนเองใหมความเหมาะสมกบการทำาการเกษตรมากขนเนองจากรายไดของตนเองนนพงพงอยกบทดนน

กลมเกษตรกรทมรายไดสงมทดนมาก(มโอกาสในการหารายไดมาก)จะใหความสำาคญกบการเพมทางเลอกในการสรางรายได ไมวาจะเปนการสนบสนนกลาพนธ (ปลกพชอนทไมเคยปลกมากอน)ดานปศสตวหตถกรรมและอาชพเสรมอนๆ

สวนเกษตรกรทมรายไดปานกลางหรอมทดนปานกลาง จะใหความสำาคญกบการพฒนาระบบนำาเพอการเกษตรมากกวากลมอน เนองจากการมนำาเพยงพอในการทำาการเกษตรจะเปนหนทางทจะทำาใหตนเองไดรบรายไดเพมมากขน

กลมเกษตรกรทมหนมากใหความสำาคญกบการไดรบเงนอดหนนในรปของคาจางมากกกวากลมทไมมหนหรอมหนนอยอยางชดเจน เนองจากเปนการเพมรายไดโดยตรงและทนท ไมตองรอเวลาในการเพาะปลก

เกษตรกรกลมทมเอกสารสทธในทดนทำากนใหความสำาคญกบการไดรบเงนอดหนนในรปของคาจางนอยกวากลมอนๆอยางชดเจนแตจะใหความสำาคญกบการไดรบความรในการทำาเกษตรทดขนเปนอยางมากเพอใหเกดประโยชนงอกเงยจากพนททตนเปนเจาของอยางชอบธรรม

จะเหนไดวาเกษตรกรทมลกษณะแตกตางกนใหความสำาคญกบมาตรการตางๆ แตกตางกนไปดงนนในการประยกตใชมาตรการการอดหนนตางๆในพนทและสถานการณอนๆจะตองใหความสำาคญกบเปาหมายความตองการของชาวบานและลกษณะของชาวบานในพนทนนๆเพอทจะใหการอดหนนเปนไปอยางมประสทธภาพและสามารถชวยปรบเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรไดจรง(ตารางท6.8)

ตำรำงท6.8สรปกำรใหควำมส�ำคญตอมำตรกำรอดหนนตำงๆของเกษตรกร

ม�ตรก�ร เป�หม�ย คว�มสำ�คญ

การใหเงนอดหนน ในรปคาจาง

เพมรายไดใหเกษตรกรโดยตรง

โดยรวมมความสำาคญมาก(อนดบ3)สำาคญเปนพเศษกบกลมทมรายไดนอยทดนนอยและกลมทมหนสนมาก

การสนบสนนกลาพนธและเมลดพนธ

ลดรายจายของเกษตรกรและกระตนใหเกษตรกรปรบพฤตกรรมโดยตรง

โดยรวมมความสำาคญมาก(อนดบ2)สำาคญเปนพเศษกบกลมทมทดนมาก กลมทมรายไดตำา และประสบความสำาเรจในการลดหรอเลกการปลกขาวโพดในทชนได

การพฒนาระบบนำาเพอการเกษตร

เพมรายไดจากการเพาะปลกบนทดนทำากน (สวนใหญในทราบ)

โดยรวมมความสำาคญมากทสด(อนดบ1)สำาคญเปนพเศษกบกลมทมทราบ มขนาดทดนปานกลาง และรายไดปานกลาง

การพฒนาระบบนำาเพอการอปโภคบรโภค

เสรมสรางคณภาพชวต โดยรวมมความสำาคญปานกลาง (อนดบ 4) มความสำาคญเปนพเศษกบกลมทไมมทราบ

การพฒนาดนใหมความเหมาะสม

เพมรายไดจากการเพาะปลกบนทดนทำากน(สวนใหญไมมทราบ)

โดยรวมมความสำาคญปานกลาง (อนดบ 6) มความสำาคญเปนพเศษกบกลมทมทดนทำากนนอย

การสงเสรมการปศสตว เพมทางเลอกในการประกอบอาชพ

มความสำาคญไมมากนก โดยมความสำาคญเปนพเศษกบกลมทมทดนมากมรายไดสงมหนนอย(เพมทางเลอกในการสรางรายได)

การอบรมใหความร สรางแรงบนดาลใจเหนวาการเปลยนพฤตกรรมไปสสงทดกวานนเปนไปได

มความสำาคญปานกลาง(อนดบ5)มความสำาคญเปนพเศษกบกล มทไมมทราบ มรายไดปานกลาง-สง มเอกสารสทธในทดนทำากน และประสบความสำาเรจในการลดหรอเลกปลกขาวโพดในทชน

การสงเสรมหตถกรรมและอาชพเสรมอนๆ

เพมทางเลอกในการประกอบอาชพ

โดยรวมมความสำาคญนอย

6.2.2ปจจยทกำ�หนดก�รเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกรในลมนำ�สบส�ย

จากการสำารวจเกษตรกรในลมนำาสบสาย พบวา เกษตรกรในลมนำาสบสายมการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนเฉลย14ไร/ครวเรอนโดยเกษตรกรทตอบแบบสอบถามมอายเฉลย48ปและสวนใหญ(รอยละ56)มการศกษาสงสดในระดบประถมศกษาโดยเกษตรกรมทดนทำากนในอดตเฉลยถง48ไร/ครวเรอน(มากกวาลมนำามด)และมเกษตรกรเพยงรอยละ70ทมทราบเกษตรกรในลมนำาสบสายมรายไดเฉลย106,931บาท/ครวเรอน/ป(มากกวาลมนำามด)(ตารางท6.1)

จากการการหาความสมพนธระหวางตวแปรอสระตางๆตอการลดพนทปลกขาวโพดในทชนของเกษตรกรกลมนตามแบบจำาลอง(6.1)พบวาตวแปรทสามารถอธบายการลดพนทปลกขาวโพดในทชนไดอยางมนยสำาคญไดแกการศกษา(educ)และพนททำากนในอดต(landp)(ตารางท6.9)โดยพบวา

• เกษตรกรทมการศกษาสงขนมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนได มากขน19

• เกษตรกรทมทดนทำากนมากมแนวโนมทจะลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากกวา เกษตรกรทมทดนทำากนนอยโดยเกษตรกรทมพนททำากนในอดตเพมขน1ไรมแนวโนมทจะ ลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากขนประมาณ60ตารางวา(เมอกำาหนดใหตวแปร อนคงท)

เมอวเคราะหเพมเตมโดยพจารณาจากการแบงกลมครวเรอนเกษตรกรทมการเปลยนพฤตกรรมการปลกขาวโพดในพนทลาดชนแบบตางๆ (ไมเคยปลก เลกหรอลดการปลก และไมลดหรอเพมการปลก)จำาแนกตามขนาดพนททำากนในอดตของเกษตรกรจะพบวา เกษตรกรทมทดนทำากนขนาดใหญ(มากกวา50ไร)ทงหมดสามารถลดหรอเลกการปลกขาวโพดเลยงสตวไดในขณะทเกษตรกรทมทดนขนาดกลางและขนาดเลกสามารถลดหรอเลกการปลกไดในระดบหนง แตยงเหลออกรอยละ 40 ทไมสามารถลดการปลกได(ตารางท6.10)

ตำรำงท6.9ผลของแบบจำ�ลองOLSทอธบ�ยก�รลดพนทปลกข�วโพดเลยงสตว ในพนทล�ดชนกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ

ตวแปร(Variable) สมประสทธ(Coefficient) P-Value

การศกษา(educ) 9.13 (0.038)**อาย(age) 0.3 (0.263)

ไมมทราบ(noflatland) -1 (0.805)

ทดนในอดต(landP) 0.14 (0.100)*

รายได(ln(income)) 0.97 (0.860)

R-squared 0.40

หม�ยเหต ตวเลขในวงเลบแสดงคาP-Valueซงมนยสำาคญทางสถตณระดบ *** แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ1 ** แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ5และ * แสดง นยสำาคญทางสถตทรอยละ10ตามลำาดบ

19ในแบบจำาลองสมการถดถอยนใชการศกษาในระบบเปนเกณฑ ในขณะทความรในเชงปฏบตกอาจจะมความสำาคญตอการเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรไมไดถกนำามาใชในการศกษาผานแบบจำาลองสมการถดถอยนแตจะสะทอนอยในการใหความสำาคญกบการอบรมใหความรและดงานตอความสำาเรจของการลดและเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน

ทงน เมอเปรยบเทยบกบผลการศกษาในลมนำามดพบวาขนาดทดนทำากนในอดตสงผลโดยตรงตอโอกาสในการสรางรายไดของเกษตรกรทง2พนทเหมอนกนนนคอเกษตรกรทมทดนทำากนมากจะมโอกาสในการลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนมากกวา

อยางไรกตาม ความแตกตางทเหนไดชดคอการไมมพนทราบไมมความสำาคญตอเกษตรกรทอยในโครงการปดทองหลงพระฯแสดงใหเหนวาการดำาเนนงานสนบสนนตางๆของโครงการฯสามารถชดเชยและทดแทนขอจำากดดานการไมมพนทราบไดเปนอยางดในกรณเกษตรกรในลมนำามดทไมมการอดหนนในดานตางๆจากภายนอกมากนกปจจยสำาคญทจะทำาใหเกษตรกรลดพนทไดคอการทมพนทราบในการสรางรายไดทดแทนใหไดมากกวาการปลกพชในพนทลาดชนแตการอดหนนโดยโครงการปดทองหลงพระฯเชนการใหคาดแลการปลกไมยนตนการแจกกลาไมทำาใหความสำาคญของการมพนทราบลดลง

นอกจากนปจจยสำาคญประการหนงททำาใหเกษตรกรในลมนำามดลดการปลกพชในพนทลาดชนคอการทมอายมากขนทำาใหมขอจำากดดานแรงงานและสขภาพในขณะทเกษตรกรในพนทโครงการปดทองหลงพระฯจะไดรบการอดหนนดานตางๆเพอทำาใหลดการปลกพชในพนทลาดชนซงไมขนอยกบอายของเกษตรกรอยางไรกตามการตดสนใจปรบเปลยนพฤตกรรมตามแนวทางตางๆของโครงการปดทองหลงพระฯ มแนวโนมขนอยกบการศกษาของเกษตรกร แสดงใหเหนถงความสำาคญของการศกษาในการเลอกรบการอดหนนและการปรบตวในดานตางๆ

6.2.3คว�มเหนของเกษตรกรในลมนำ�สบส�ย

1) สาเหตทตดสนใจลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน(ลมนำาสบสาย)

จากการสำารวจความเหนเกษตรกรลมนำาสบสายทอยในโครงการปดทองฯพบวาสาเหตเรมตนทสำาคญททำาใหตดสนใจลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนคอ ผลตอบแทนตำา (รอยละ 73)ผลกระทบตอสขภาพและความเปนอย(รอยละ24)และการสนบสนนจากภาครฐหรอองคกรภายนอกในการจดการ(รอยละ24)(ตารางท6.11)จะเหนไดวาในกรณนการสนบสนนจากองคกรภายนอกมสวนสำาคญเปนอยางยงใหเกษตรกรลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน (ในกรณนคอการเขามาของโครงการปดทองหลงพระฯ) ในขณะทเกษตรกรในลมนำามดจะใหความสำาคญกบผลกระทบทางสงแวดลอมและภยธรรมชาตทเกดขนมากกวานอกจากนสาเหตหลกในการลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนเกดจากปญหาดานการเงน (ผลตอบแทนตำา) ซงมสดสวนสงกวาสาเหตอนอยางชดเจน (ตางจากกรณของเกษตรกรในลมนำามด)

ตำรำงท6.10 พฤตกรรมก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในทชนแบงต�มขน�ดพนททำ�กน ในอดตในกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ(หนวย:รอยละของเกษตรกรในกลม

ไมเคยปลก/ลดหรอเลก/ไมลด)

ไมเคยปลก ลดหรอเลก ไมลด รวม

<20ไร 20 40 40 10020-50ไร 0 60 40 100

>50ไร 0 100 0 100

2)อปสรรคในการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน(ลมนำาสบสาย)

โดยเกษตรกรลมนำาสบสายมองวาอปสรรคทสำาคญในการลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนคอความกงวลวารายไดจะลดลง(รอยละ50)ในขณะทปจจยอนๆกลบไมใชเปนอปสรรคทสำาคญนก(ตารางท 6.12) เกษตรกรไมไดมองวาการขาดความรในการประกอบอาชพอนเปนอปสรรคทสำาคญเมอเทยบกบกรณลมนำามดทเกษตรกรมองวาการขาดความรในการประกอบอาชพอนเปนอปสรรคสำาคญมากประการหนง ซงแสดงใหเหนวาการดำาเนนงานของโครงการปดทองหลงพระฯ สามารถเขามาแกไขอปสรรคนไดอยางประสบความสำาเรจ

ตำรำงท6.12 อปสรรคในก�รลดหรอเลกปลกข�วโพดในพนทล�ดชนในกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ(หนวย:รอยละของเกษตรกรในแตละกลมทลดหรอเลก/ไมลด)

อปสรรค ลดหรอเลก ไมลด รวม

กลวรายไดลดลง 59 11 50

มหนนอกระบบคางจากการปลกขาวโพดอยเดม 8 0 7

นายทนขดขวางการลดการปลกขาวโพด 0 0 0

ขาดความรในการประกอบอาชพอน 5 0 4

ขอจำากดของพชทางเลอกอน(นำาไมพอในการปลกพชอน) 3 0 2

ขาดทดนทำากนในทราบ 0 0 0

ขาดเงนทนในการลงทน 0 0 0

นโยบายจากภาครฐหรอธกส.สงเสรมขาวโพดเลยงสตว 0 0 0

หาซอวตถดบเมลดพนธหรอตนกลาเพอปลกพชอนยาก 0 0 0

ตำรำงท6.11 ส�เหตททำ�ใหเกษตรกรตดสนใจลดหรอเลกปลกข�วโพดในพนทล�ดชน ในกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ(หนวย:รอยละของเกษตรกรในกลมทลดหรอเลก)

ส�เหตททำ�ใหเรมลดหรอเลกปลกข�วโพดในทชน เกษตรกรทลดหรอเลก

ผลตอบแทนตำา 73

ผลกระทบตอสขภาพและความเปนอย(เชนปวยจากการใชสารเคมปย) 24

ผลกระทบทางสงแวดลอม(ปาหายไปนกสตวปาลดนอยลง) 5

เกดภยธรรมชาต 8

ภาครฐหรอองคกรภายนอกเขามาจดการ 24

การผลกดนจากผนำาชมชนคนในชมชน 3

3)กระบวนการสำาคญในการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน(ลมนำาสบสาย)

เกษตรกรทอยในพนทโครงการปดทองหลงพระฯสวนใหญมองวากระบวนการสำาคญในการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวไดแกความชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก(รอยละ33)รายไดจากอาชพใหมตองสงกวาเดม(รอยละ20)การมคาตอบแทนในการชวยดแลปา(รอยละ17)และการชวยเหลอดานเมลดพนธและกลาพนธ(รอยละ17)ซงความเหนของเกษตรกรในสวนนแตกตางจากเกษตรกรในลมนำามดทใหความสำาคญกบการมสวนรวมของชมชนและผนำาชมชนมาก(ตารางท6.13)

4)การใหความสำาคญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจากการเปลยนพฤตกรรม(ลมนำาสบสาย)

เกษตรกรทอยในพนทโครงการปดทองหลงพระฯทมการลดหรอเลกปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนแลวใหความสำาคญกบการเปลยนพฤตกรรมของตนเองในแงของการสรางความมนคงดานอาหาร(รอยละ38)ความมนคงทางรายได(รอยละ34)และความมนคงทางรายไดตอใหลกหลาน(รอยละ24)ในขณะทใหความสำาคญกบความภมใจในการอนรกษปาเพอสวนรวมเพยงแครอยละ11 (เปรยบเทยบกบเกษตรกรในลมนำามดทใหความสำาคญกบการอนรกษปาเพอสวนรวมสงถงรอยละ61)(ตารางท6.14)

ตำรำงท6.13 กระบวนก�รทสำ�คญในก�รลดหรอเลกปลกข�วโพดในทชน ในกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ(หนวย:รอยละของเกษตรกรในลดหรอเลก/ไมลด)

กระบวนก�ร ลดหรอเลก ไมลด รวม

ผนำาในชมชน 8 11 9

ความชวยเหลอจากภายนอก 32 66 33

มคาตอบแทนสนนำาใจในการชวยดแลปาให 16 22 17

ชมชนมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาการใชปาและบทลงโทษในกรณมผฝาฝน

สามารถใชประโยชนจากปาไดเชนการเกบของปา 11 0 9

มกจกรรมเสรมสรางความสามคคของคนในชมชน 0 0 0

การมกองทนชวยเหลอดานเมลดพนธตนกลา 16 22 17

รายไดจากอาชพใหมตองสงกวาเดม 22 11 20

6.2.4สรป

การศกษาการเปลยนแปลงทเกดขนในลมนำาสบสายในบทนแสดงใหเหนวามาตรการอดหนนสามารถใชเพอชดเชยขอจำากดไดในบางสวนตวอยางการดำาเนนงานของโครงการปดทองหลงพระฯไดชวยใหเกษตรกรเปลยนพฤตกรรมโดยมจดเรมตนจากการสนบสนนของโครงการฯ และการอดหนนในหลายรปแบบทโครงการใชไดสงผลดตอความมนใจของเกษตรกรในการเปลยนพฤตกรรม เชน การใหความรในการการปลกพชทดแทนอน และยงสามารถแกไขขอจำากดของกระบวนการเปลยนแปลงหากไมมการอดหนนในบางดานเชนการใชการใหเงนอดหนนโดยตรงในรปแบบคาจางในการแกปญหาขอจำากดของการตองมทดนทำากนในทราบ เปนตน การอดหนนเหลานมจดมงหมายสำาคญในการปรบทศนคตของเกษตรกรโดยการปรบผลตอบแทนเปรยบเทยบทเกษตรกรไดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวและการปลกพชทางเลอกและการอนรกษ

อยางไรกตามความทาทายของการใชมาตรการสรางแรงจงใจและการอดหนนในการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนนอยทการสรางความตระหนกในคณคาของปาไมทเกษตรกรอนรกษและภมใจในการดำาเนนงานของเกษตรกรเอง ซงปจจยนนบเปนปจจยสำาคญทจะสงผลตอความยงยนของการดำาเนนการในระยะยาว

ตำรำงท6.14ก�รใหคว�มสำ�คญกบประโยชนทไมเปนตวเงนจ�กก�รเปลยนพฤตกรรมในกรณอยในโครงก�รปดทองหลงพระฯ(หนวย:รอยละของเกษตรกรในกลมทลดหรอเลก)

กระบวนก�ร เกษตรกรทลดหรอเลก

มความมนคงดานอาหาร 38

มความมนคงทางรายได(มนำาเพอการปลกพชทงป) 38

สรางความมนคงทางรายไดตอใหลกหลาน 24

มความมนคงดานสทธในททำากน 0

ความเสยงนอยลง(ปลกพชหลากหลายชนด) 3

สขภาพดขน 11

ภมใจทพงตวเองได 14

ภมใจทไดอนรกษปาเพอสวนรวม 11

ภมใจทมสวนรวมดแลชมชนของตนเอง 0

ภมใจในการประกอบอาชพเกษตรกรรมตอไป 5

บทท7ปจจยทเปนแรงขบเคลอน

สความสำาเรจของชมชน

จากขอมลการเปลยนแปลงทเกดขนในพนทและผลการศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงทเกดขนสามารถสงเคราะหเพอถอดบทเรยนการเปลยนแปลงทเกดขนในทง2พนทไดโดยสามารถแยกประเดนสงเคราะหออกไดเปน2ประเดนหลกไดแก

องคประกอบรวมทนำาไปสความสำาเรจในการเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน

ความแตกตางของการดำาเนนงานทมแนวทางตางกนไดแกการเปลยนแปลงทเกดจากการดำาเนนงานของเกษตรกรเองเปนหลกและการเปลยนแปลงทเกดจากความชวยเหลอขององคกรภายนอก

7.1 องคประกอบรวมทน�ำไปสควำมส�ำเรจในกำรเปลยนแปลงผลจากการสงเคราะหการเปลยนแปลงทเกดขนทงในลมนำามดและลมนำาสบสายชใหเหนวา

กระบวนการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทชนและคนพนทปาไดนนจำาเปนตองมองคประกอบหลก(Commonfactors)3ประการคอ

1) เกษตรกรมทางเลอกใหมในการประกอบอาชพทใหผลตอบแทนสงกวาการปลกขาวโพดเลยง สตวบนทชน

2) เกษตรกรมความรสกรกและหวงแหนในทรพยากรปาไมในพนทของตนเอง

3)การมกฎระเบยบและการบงคบใชทมประสทธภาพมบทลงโทษทมผลบงคบใชไดจรง

องคประกอบท 1 หรอผลตอบแทนของทางเลอกใหมทสงพอนนนบเปนสงสำาคญทสดททำาใหชาวบานตดสนใจเขารวมในกระบวนการเปลยนแปลง ผลตอบแทนในทนหมายถงทงรายไดทเกดจากการทำาเกษตรแบบอนรวมถงการอดหนนตางๆหากมความจำาเปนโดยชาวบานตองเหนวาทางเลอกใหมใหผลตอบแทนดกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนรวมทงอาจจะมความมนคงทางรายไดมากกวาการปลกพชเศรษฐกจเชงเดยวแบบขาวโพดเลยงสตวซงมความผนผวนและความไมแนนอนสง

องคประกอบท 1 (ผลตอบแทน) นจะเชอมโยงและนำาไปสองคประกอบท 2 (ความรกและหวงแหน)ทจะชวยใหเกดการเปลยนแปลงสทางเลอกใหมมความยงยนเมอเกษตรกรเหนคาของปาวามความสำาคญกบความอยรอดและรายไดของตวเองมากขนกจะมความหวงแหนทรพยากรทตนมและมความยนดทจะรวมดแลและปกปองทรพยากรนนทางเลอกใหมนนจะนำาไปสการคนพนทปาหรอไมและ

ปจจยทเปนแรงขบเคลอนสความส�าเรจของชมชน7

บทท

มากนอยแคไหนนนขนอยกบวาประโยชนทจบตองไดจากทางเลอกนนเชอมโยงกบการมอยของปามากนอยเพยงใดเชนประโยชนจากมนำาในการอปโภคบรโภคตลอดปผานระบบประปาภเขาประโยชนจากการมนำาเพอใชในการทำาเกษตรในทราบไดตลอดทงปประโยชนจากการเกบของปาเลยงสตวในปาโดยยงเกษตรกรมความตระหนกถงประโยชนจากพนทปามากขนเทาไรกยงมความตองการคนและรกษา ผนปามากขนเทานน

ขณะทองคประกอบท3(การบงคบใชกฎ)นนผวจยพบวาการดแลและบงคบใชกฎหมายใหไดผลนน ตองใหชาวบานในพนทรวมเปนกลไกสำาคญในการกำาหนดกตกากฎระเบยบขอบงคบและดแลทรพยากรปาไมในพนทของตนควบคไปกบการสนบสนนจากภาครฐการดำาเนนงานทผานมาของภาครฐแสดงใหเหนวาภาครฐไมสามารถดแลอนรกษพนทปาไดอยางทวถงและมประสทธภาพไดดวยตนเองการมสวนรวมของชาวบานจะเกดขนไดกตอเมอชาวบานเกดความรสกและความเตมใจทจะรวมมอโดยจะตองมการกำาหนดการใชพนทอยางชดเจน ชาวบานจะตองมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาทใชใหเหมาะสมสอดคลองกบลกษณะของพนท ใหผ ดแลและอนรกษปาไดรบผลตอบแทนจากปาอยาง เพยงพอและมสวนรวมในการบงคบดแลกฎของตนเององคประกอบนชวยลดความขดแยงทอาจมขนและชวยปกปองการฉกฉวยผลประโยชนจากคนหรอนายทนภายนอก และเปนองคประกอบทจะชวยทำาใหองคประกอบท1)และ2)มความเขมแขงมากขนเรอยๆ

ทงนหากรฐตองการใหบรรลเปาหมายในการลดพนทปลกขาวโพดในทชนและฟนฟสภาพปาจะตองดำาเนนงานทไปสนบสนนความเขมแขงขององคประกอบทง 3 น ซงการดำาเนนงานในการสงเสรมองคประกอบทง 3 นนสามารถทำาไดหลากหลายรปแบบ ขนอยกบลกษณะภมประเทศ สงคม และประชาชนในแตละพนท โดยอาจจะใชการผสมผสานระหวางมาตรการตางๆ เขาดวยกนเพอใหเหมาะสมกบสภาพพนทไดดวย โดยภาพท 7.1 สรปและแสดงตวอยางการดำาเนนงานตางๆ ทพบในพนททง 2ลมนำาทมสวนเขาไปสรางความเขมแขงขององคประกอบทง3ดาน

ภ�พท7.1องคประกอบและการดำาเนนงานไปสการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน

ผลตอบแทนจากทางเลอก ทเพยงพอ

การดแล และบงคบ

ใชกฎ

ความรสกเปนเจาของและหวงแหน

•เพมประสทธภาพทราบ

•สงเสรมพชทางเลอกทเหมาะสม (และปจจย)

•ปาเศรษฐกจในทชน

•เงนอดหนน

•การแบงปนผลประโยชนอยาง เปนธรรม

•สทธในการดแลและใชประโยชนอยาง เปนธรรม

•การกำาหนดพนทชดเจน

•สวนรวมในการกำาหนดกฎและบงคบใช มาตรการทางสงคม

•การมรายไดขนอย กบความสมบรณ ของปา

•กจกรรมดแลปา รวมกน

•เครอขาย

•ผลกดนกจการ แปรรปใหคนในชมชน เปนเจาของรวมกน

7.2 ควำมแตกตำงของกำรด�ำเนนงำนทมแนวทำงตำงกนแมวาองคประกอบหลกของการดำาเนนงานเพอใหเกดความเปลยนแปลงจะเหมอนกน แตราย

ละเอยดการเปลยนแปลงทเกดขนใน2พนทกลบพบวามมตของความแตกตางกนอยางชดเจนตวอยางเชน เมอเปรยบเทยบสาเหตเรมตนททำาใหเกษตรกรตดสนใจลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนท ลาดชนพบวา เกษตรกรในลมนำามดทเรมเปลยนพฤตกรรมดวยตนเองเนองจากการตระหนกถงผลเสยของการปลกขาวโพดในพนทลาดชนเอง ไมวาจะเปนการไดรบผลตอบแทนตำา ผลกระทบทเกดกบ ทงความเปนอยของตนเองและสงแวดลอม ในขณะทเกษตรกรในลมนำาสบสายตระหนกถงผลเสยของการปลกขาวโพดในพนทลาดชนจากผลตอบแทนและผลกระทบตอสขภาพของตนเอง รวมกบการเขามาทำาโครงการของภาครฐและองคกรภายนอกซงในทนคอโครงการปดทองหลงพระฯซงมสวนสำาคญทชวยกระตนใหเกษตรกรเรมมการเปลยนพฤตกรรม(ตารางท7.1)

ตำรำงท7.1 ลำ�ดบคว�มสำ�คญของคว�มเหนในด�นต�งๆของเกษตรกรในแตละพนท

ลมนำ�มด ลมนำ�สบส�ย

สาเหต 1. ผลตอบแทนตำา(48)2.ผลกระทบทางสงแวดลอม(36)3. ผลกระทบตอสขภาพและความเปนอย (33)

1. ผลตอบแทนตำา(73)2. เกดผลกระทบตอสขภาพ(24)3. การสนบสนนการภาครฐ(24)

อปสรรค 1. กงวลวารายไดลดลง(48)2. ขาดความรในการประกอบอาชพอน (27)

1. กงวลวารายไดลดลง(50)

กระบวนการ 1. ชมชนมสวนรวมในการกำาหนดกตกา (52)2. ตองมผนำาชมชนเปนแกนหลก(41)3. รายไดจากอาชพใหมสงกวาเดม(24)4.สามารถใชประโยชนจากปา(20)

1. ไดรบความชวยเหลอจากองคกร ภายนอก(33)2. รายไดจากอาชพใหมสงกวาเดม(20)3.มคาตอบแทนในการดแลปา(17)4. ไดรบการสนบสนนดานเมลดพนธ(17)

การใหความสำาคญ 1. ภมใจทไดอนรกษปาเพอสงคม(61)2. ความมนคงทางอาหาร(42)3. ความมนคงทางรายได(36)

1. ความมนคงทางดานอาหาร(38)2. ความมนคงทางรายได(38)3. ความมนคงทางรายไดใหลกหลาน (24)

หม�ยเหต:ตวเลขในวงเลบแทนรอยละของเกษตรกรในแตละกลมทตอบแบบสอบถาม

อปสรรคสำาคญของการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในทง2พนทคอความกงวลทจะไดรายไดลดลงหากตนเองเปลยนพฤตกรรม ซงเปนสงสำาคญทสดทผกำาหนดนโยบายจะตองจดการใหไดหากตองการใหเกษตรกรลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนนอกจากนจะสงเกตไดวาเกษตรกรทอยภายใตโครงการปดทองหลงพระฯ ไมมปญหาในดานความรในการประกอบอาชพอน ซงนาจะเปนเพราะเกษตรกรกลมนไดรบการใหความรอยางดจากทมงานพเลยงของโครงการปดทองหลงพระฯ นบเปนตวอยางทดของการจดการแกไขอปสรรคสำาคญในมมมองของเกษตรกรและสำาหรบในพนทอนๆทตองการจะเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรใหลดการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทลาดชนการใหความชวยเหลอในดานการใหความรในการประกอบอาชพอนเปนเรองทสำาคญและจะตองทำาใหเกษตรกรเหนไดอยางชดเจนวาหากลดการปลกขาวโพดเลยงสตวบนทชนแลวจะทำาใหเกดประโยชนอยางไรบางทงทเปนตวเงนและไมเปนตวเงน

ในการเปรยบเทยบกระบวนการเปลยนแปลงททำาใหเกษตรกรยอมลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนแสดงใหเหนวากระบวนการดำาเนนงานสามารถทำาไดหลายแนวทางในลมนำามดเกษตรกรมใจในการอนรกษปาในพนทของตนและรวมกนดำาเนนงานโดยพงพงความชวยเหลอจากภายนอกไมมากนกเกษตรกรจงใหความสำาคญกบการมสวนรวมของชมชนในการกำาหนดกตกาและบทลงโทษในการใชประโยชนจากพนทปา การมผนำาชมชนทเขมแขงและไดรบการยอมรบและความสามารถในการหาประโยชนจากปาไดอยางยงยน (การแบงผลตอบแทนจากการอนรกษพนทปาอยางเปนธรรม)สะทอนใหเหนถงความตองการอนรกษทเกดจากตวชมชนเองและเกดความเขมแขงภายในชมชนซงมขอด คอจะทำาใหการอนรกษพนทปาเปนไปอยางยงยนแมปราศจากการชวยเหลอจากภายนอก อยางไรกตามภายใตแนวทางนการใหเกษตรกรตระหนกรถงคณคาของปาไมและการใหสทธในการบรหารจดการดแลและการแบงปนผลประโยชนทไดจากการดแลอยางเปนธรรมนบเปนสงสำาคญทสดในการบรรลเปาหมายของการอนรกษพนทปา(ซงเปนสงทขาดหายไปในพนทอนๆซงชาวบานยงขาดความตระหนกในคณคาของทรพยากรในขณะทในอกหลายพนทแมวาชาวบานจะมความตระหนกถงคณคาแตภาครฐกลบยงไมสนบสนนในการใหสทธและผลตอบแทนอยางเปนธรรมกบชาวบานในการอนรกษจงทำาใหการอนรกษพนทปาอยางยงยนไมประสบความสำาเรจในพนทสวนใหญ)

ในขณะทในลมนำาสบสายภายใตโครงการปดทองหลงพระฯ กระบวนการทชาวบานใหความสำาคญสวนใหญมาจากความชวยเหลอจากภายนอกทงคาตอบแทนการดำาเนนงานและการลดตนทนในทางเลอกอนๆ(สนบสนนกลาพนธและเมลดพนธ)แนวทางการชวยเหลอจากภายนอกนแสดงใหเหนถงความเปนไปไดในการผลกดนและใชมาตรการอดหนนตางๆเพอใหเกษตรกรสามารถเปลยนพฤตกรรมไดสำาเรจ ซงนาจะเปนการจดประกายถงความเปนไปไดในการเขาไปชวยจดการและพฒนาในพนทอนอยางไดผลอยางไรกตามการดำาเนนงานในลกษณะนยงมคำาถามถงความยงยนของโครงการโดยเฉพาะเมอหยดการอดหนนในรปแบบตางๆ เกษตรกรจะสามารถอนรกษทรพยากรปาไมทมอยไดหรอไม ซงเปนคำาถามทตองหาทางจดการตอไป

ประเดนความยงยนของการอนรกษพนทปานอาจจะมองเหนไดจากการใหความสำาคญของเกษตรกรตอการเปลยนพฤตกรรมในการลดการปลกขาวโพดเลยงสตวของตนเองทงนจากการสำารวจพบวาเกษตรกรในพนททง 2 ใหความสำาคญกบความมนคงเปนอนดบตนๆทงความมนคงทางอาหารและความมนคงทางรายไดสอดคลองกบแนวคดเศรษฐกจพอเพยงทเนนการสรางภมคมกนในชวตและการประกอบอาชพเปนสงสำาคญมากกวามองเฉพาะรายไดทเปนตวเงนดงนนการสรางความตระหนกและการรถงคณคาของความมนคงในการดำารงชวตจงนบเปนกลไกสำาคญในการตอสกบวถการทำาการเกษตรแบบพชเชงเดยวตามกระแสโลกโดยเฉพาะการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน

อยางไรกตามเปนทนาสนใจเปนอยางยงวาเกษตรกรในลมนำามดไดใหความสำาคญและมความภาคภมใจในการไดเปนผอนรกษพนทปาใหกบสงคมสวนรวมในสดสวนทสงมาก สงนนาจะเปนตวชวดทสำาคญถงการสรางจตสำานกใหเกดขนในหมชาวบานในพนทซงเปนสงทนำาไปสความยงยนของการดำาเนนงานอนรกษในระยะยาวไดเปนอยางดดงนนในการออกนโยบายและมาตรการตางๆผวางนโยบายจะตองมเปาหมายในการสรางความรสกภาคภมใจในการดำาเนนงานอนรกษทรพยากรของชาวบานในระยะยาวแมวาจะเปนสงททาทายมากและใชเวลานาน เพอใหแนใจวาการอนรกษนนจะเปนไปอยางยงยนตอไป

บทท8สรปและขอเสนอแนะ

8.1 สรปผลกำรศกษำสถานการณการสญเสยพนทปาตนนำาในจงหวดนานถอไดวาอยในขนวกฤต กอใหเกดปญหา

ตางๆมากมาย เชนภยธรรมชาต การขาดแคลนนำาความเสอมโทรมของสภาพแวดลอมและปญหาสขภาพของประชาชนสาเหตหลกของการสญเสยพนทปาตนนำาในจงหวดนานอยางรวดเรวในชวง5-10ปทผานมามาจากการขยายพนทปลกขาวโพดเลยงสตวบนพนทลาดชนซงสวนหนงเปนผลมาจากการเพมขนของราคาขาวโพดเลยงสตวในตลาดโลกและในประเทศทำาใหเกษตรกรเกดแรงจงใจทจะขยายพนทปลกขาวโพดเลยงสตวของตนเองไปยงพนททเคยเปนปาธรรมชาต ประกอบกบการดแลอนรกษและควบคมบงคบใชกฎหมายของภาครฐทมไมทวถงจงทำาใหเกดการสญเสยพนทปาไปเปนจำานวนมากทงน แมวาการบกรกพนทปาเพอใชทำาไรหมนเวยนหรอปลกขาวไรในพนทลาดชนจะมมานานแลวและถอวาเปนวถชวตของคนในพนททไมไดมทราบในครอบครองมากนก แตการปลกขาวโพดเลยงสตวในลกษณะพชเศรษฐกจเชงเดยว(Cashcrop)อยางเขมขนและแพรหลายกไดกลายมาเปนเปนตนตอสำาคญในการทำาลายพนทปาตนนำาในพนทจงหวดนานในชวงทศวรรษทผานมา

แมเกษตรกรในพนทสวนใหญจะตระหนกดวาในขณะทราคารบซอขาวโพดเลยงสตวไดเพมสงขนราคาวตถดบตางๆเชนปยยาและเมลดพนธตางกไดปรบตวเพมสงขนตามไปดวยกลไกทเกดขนเปรยบเสมอนวงจรอบาทวของการปลกขาวโพดเลยงสตว(Viciouscycleofhighlandmaizefarm-ing) ททำาใหเกษตรกรยงคงตดอยในวงวนดงกลาวและมความเปนอยทแยลง แตสำาหรบเกษตรกรแลวการออกจากวงจรการปลกขาวโพดเลยงสตวกลบกลายเปนเรองยากเนองจากเกษตรกรรสกวาไมมทางเลอกและตดกบอยในวงวนการเชอวตถดบทเปนกลไกใหยงตองปลกขาวโพดเลยงสตวตอไปทกครงทฤดกาลปลกเวยนมาถง

แมบทบาทของรฐทผานมาจะเนนดแลปกปองปาผานการบงคบและควบคม(Commandandcontrol)ภายใตแนวคดทวาพนทปาเหลานมภาครฐเปนเจาของและเนนการใชกฎหมายผานเจาหนาทภาครฐในการจบกมและการดำาเนนคดกบผบกรกทำาลายปา แตสงทเกดขนกบพนทปาตนนำาในจงหวดนานและอกหลายๆ แหงในประเทศเปนเครองสะทอนใหเหนวาลกษณะการดำาเนนนโยบายแบบเดมๆไมประสบความสำาเรจและไมมประสทธภาพในการคมครองผนปาในประเทศไทยและกเปนภาพปญหา

สรปและขอเสนอแนะ8บทท

ลกษณะเดยวกนกบทเกดขนในอกหลายประเทศทวโลก20ทามกลางแรงจงใจมหาศาลจากกระแสตลาดขาวโพดเลยงสตวและความลมเหลวของการดำาเนนนโยบายปาไมในรปแบบการบงคบและควบคมการศกษาไดพบวามบางพนทในจงหวดนานทสามารถตานทานและไมหลงไปกบกระแสขาวโพดนนไดรวมถงยงสามารถยอนทวนกระแสทเกดขนและดำาเนนการตางๆเพอนำาไปสการลดพนทการปลกขาวโพดในทชนและเพมพนทปาไดสำาเรจ โดยพบวาคนในพนทนนยงมงหวงและพยายามอยตลอดเวลาในการปกปองและรกษาผนปาตนนำาทตนไดพงพงในการดำาเนนชวตจนกลายเปนกรณของความสำาเรจทเปนตนแบบของการพฒนานอกจากนยงมพนททไดรบความรวมมอจากองคกรภายนอกอยางจรงจงในการลดการปลกขาวโพดในทชนและคนพนทปาและเรมประสบความสำาเรจไปบางสวนแลว

งานวจยชนนอาศยขอมลเชงลกจากการสำารวจรายครวเรอนเกษตรกรในพนทเพอสะทอนถงขอความจรงพรอมๆกบการวเคราะหและนำาเสนอทางออกทเปนประโยชนกบทงเกษตรกรเองในแงผลตอบแทนทสงขนและกบสงแวดลอมทดขนผานการคนพนทปา(Win-Winreform)

การศกษานไดนำาเสนอทางเลอกรปแบบตางๆ ทอาจนำามาประยกตใชเพอลดพนทการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนโดยไดแสดงใหเหนวาในแตละทางเลอกสามารถใหผลตอบแทนคมคากวาการปลกขาวโพดเลยงสตวไดอยางไร เชนในหมบานทสามารถจดสรรพนทราบไดพอสมควรและมระบบชลประทานในพนท เกษตรกรสามารถใชพนทราบทำานาขาวเหนยวและปลกพชหลงนาตดตอกนไดอก2ชนดเชนขาว-ยาสบ-ขาวโพดหรอขาว-ผกกาดเขยวปล-ถวโดยทพชทางเลอกสำาหรบในแตละพนทอาจจะแตกตางกนขนอยกบความเหมาะสมของพนทและการตลาดนอกจากพชทางเลอกในทราบตางๆจะสรางรายไดตอไรไดมากกวาการปลกขาวโพดในพนทลาดชนถงประมาณ10เทาแลวเกษตรกรยงสามารถไดรบคาตอบแทนแรงงานมากกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวดวยเนองจากพชพนทราบสวนใหญตองใชการดแลและการทเกษตรกรยงคงพงพากนในลกษณะการลงแรงชวยกนทำาใหคาตอบแทนแรงงานกลบมาเปนรายไดของเกษตรกรแตละรายแทน(หรอมองในอกมมหนงคอเกษตรกรมงานทำามากขนและมการวางงานแอบแฝงนอยลง) ลกษณะการเกษตรแบบนเปนจดสำาคญททำาใหการเพาะปลกในพนทราบเพยงไมกไรสามารถสรางรายไดมากพอทจะชดเชยรายไดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวบนพนทลาดชนในพนททกวางกวาหลายเทาไดไมยาก อยางไรกตาม การพฒนาคณภาพดน การพฒนาทกษะของเกษตรกรการใหการสนบสนนดานการตลาดและโดยเฉพาะอยางยงการจดการนำาหรอการชลประทานเปนปจจยอดหนนทสำาคญมากสำาหรบทางเลอกน

สำาหรบพนทจดสรรทราบไดนอย เกษตรกรอาจเลอกการปลกปาเศรษฐกจหรอปลกพชยนตน(เชนมะมวงหมพานตตาว)บนพนทชนแทนการปลกขาวโพดเลยงสตวอยางไรกตามแมการปลกพชยนตนทดแทนบนพนทลาดชนสามารถสรางรายไดตอไรใหกบเกษตรกรไดสงกวาการปลกขาวโพดเลยงสตว แตเกษตรกรจะมปญหาการสญเสยรายไดในชวงทรอการเกบเกยวผลผลตและมความไมมนใจในเรองสทธในทดนทำากนมาตรการอดหนนในชวงเปลยนผานในชวงแรกเพอแกปญหานจงเปนสงสำาคญ

ทางเลอกอกทางหนงในกรณทจดสรรพนทราบไดนอยคอการปลกปาหรอการคนพนทปาทงหมดดวยการหยดปลกขาวโพดและปลอยใหปาฟนตวเองตามธรรมชาต (โดยเฉพาะในพนทตนนำาทสำาคญ)

20ตวอยางเชนPoffenberger,2001;RaoandGeisler,1990;Ostrom,1990;HechtandCockburn,1989

ในกรณน หากมการกำาหนดกฎกตกาการใชประโยชนจากปาทเปนธรรมและยงยน เกษตรกรสามารถประกอบอาชพทพงพงกบความอดมสมบรณของพนทปา (เชน การหาของปา การเลยงสตว เปนตน)โดยมรายไดไมนอยไปกวาการปลกขาวโพดเลยงสตว ในขณะทมความมนคงทางอาหารและรายไดมากและมภมคมกนทางเศรษฐกจสง (มความเสยงจากความผนผวนทางเศรษฐกจและภยธรรมชาตตำา)แตการแนวทางนจะมขอจำากดคอนขางมากกวาแนวทางอนเนองจากตองดำาเนนการในลกษณะรวมกนอยางเหนยวแนนระหวางชาวบานทงหมบาน และจะตองสญเสยรายไดในชวงทรอใหพนทปาฟนความอดมสมบรณทคอนขางนานกวาแนวทางเลอกอน

อยางไรกตามหากสามารถจดการใหชาวบานตกลงรวมกนในการคนพนทเพอใหพนทปากลบมามความสมบรณอกครงและสามารถชดเชยรายไดใหกบชาวบานในชวงทรอปาอดมสมบรณ ทางเลอกนนบวาเปนทางเลอกทมประโยชนอยางมากเชนกนทงนในการนำาแนวทางทง3นไปประยกตอาจจะตองมการผสมผสานทง3แนวทางเขาดวยกนใหเหมาะสมกบลกษณะทางกายภาพและสงคมของพนท

นอกจากผลตอบแทนของทางเลอกตางๆ จะมความสำาคญแลว มาตรการอดหนนจากองคกรภายนอกหรอภาครฐมความสำาคญเปนอยางมากโดยเฉพาะในชวงการเปลยนผาน(Transitionperiod)และในพนททไมสามารถพฒนาทางเลอกไดอยางเตมท(เชนมขอจำากดดานทราบหรอการชลประทาน)โดยรปแบบของมาตรการทเหมาะสมจะขนอยกบทางเลอก ลกษณะประชากร และทสำาคญคอตรงกบความตองการของชาวบานในพนท

การวเคราะหขอมลมาตรการอดหนนในพนทลมนำาสบสาย ภายใตโครงการปดทองหลงพระฯพบวามการใชมาตรการอดหนนในพนทหลายรปแบบขอมลจากการสำารวจบงชวา(1)การพฒนาระบบนำาเพอการเกษตร(2)การแจกกลาพนธและเมลดพนธและ(3)การใหเงนอดหนนในรปแบบคาจางเปนมาตรการอดหนนทเกษตรกรในพนทโดยรวมเหนความสำาคญและคดวาเปนประโยชนมากทสด

อยางไรกดการวเคราะหโดยการแบงแยกกลมเกษตรกรแสดงใหเหนวาเกษตรกรกลมรายไดตำากลมทมหนสนมากหรอกลมทมทดนทำากนนอยซงมโอกาสในการสรางรายไดนอยจะใหความสำาคญกบการไดรบเงนอดหนนโดยตรงมากกวามาตรการอนๆนอกจากน กลมเกษตรกรทมทดนทำากนนอยกยงใหความสำาคญกบการพฒนาคณภาพทดนเนองจากรายไดของตนเองนนพงพงอยกบลกษณะและคณภาพของทดนทมอยอยางจำากด ในขณะทกลมเกษตรกรทมรายไดสงหรอกลมมทดนมากจะใหความสำาคญกบมาตรการสนบสนนกลาพนธ ดานปศสตว หตถกรรมและอาชพเสรมอนๆ เพอเพมทางเลอกในการสรางรายไดสวนเกษตรกรทมรายไดปานกลางหรอมทดนปานกลางจะใหความสำาคญกบการพฒนาระบบนำาเพอการเกษตรมากกวากลมอนเนองจากการทมนำาเพยงพอในการทำาการเกษตรจะทำาใหรายไดเพมมากขนในขณะทเกษตรกรกลมทมเอกสารสทธในทดนทำากนจะใหความสำาคญกบการไดรบเงนอดหนนในรปของคาจางนอยกวากลมอนๆอยางชดเจนแตจะใหความสำาคญกบการอดหนนในลกษณะการอบรมใหความรในการทำาการเกษตรเปนอยางมาก

ความเขาใจถงความตองการของชาวบานในแตละกลมจะทำาใหการเลอกใชมาตรการอดหนนเปนไปอยางมประสทธภาพมากยงขน เสรมใหองคประกอบท 1 ของกระบวนการเปลยนผานซงกคอผลตอบแทนจากทางเลอกใหมสงกวาการปลกขาวโพดบนทชนมความชดเจนและแนนอนมากขนจากมมมองของเกษตรกร

สำาหรบผลการวเคราะหขอมลสำารวจรายครวเรอนจากทง6หมบานผานแบบจำาลองOLSพบวาเกษตรกรทอยภายใตโครงการปดทองหลงพระฯ(พนทลมนำาสบสายไดแกบานนำาปากบานหวยธนและบานหวยมวง)และไมไดอยภายใตโครงการปดทองหลงพระฯ(พนทลมนำามดไดแกบานแควงบานเดนพฒนาและบานนำามด)มลกษณะการปรบเปลยนพฤตกรรมทแตกตางกนสำาหรบเกษตรกรในพนทลมนำามดปจจยทสงผลตอการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนอยางมนยสำาคญไดแกอายการมหรอไมมทราบ และขนาดพนททำากนในอดตโดยพบวาเกษตรกรทมอายมากขนมแนวโนมลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนเนองจากการปลกขาวโพดในพนทลาดชนตองการความแขงแรงของรางกายและใชแรงงานมาก เกษตรกรทไมมทราบมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนไดนอยกวาเกษตรกรทมพนททำากนบนทราบเนองจากขาดททำาการเกษตรเพอชดเชยรายไดทเสยไปถาลดการปลกขาวโพดบนพนทลาดชนและเกษตรกรทมทดนทำากนมากมแนวโนมทจะลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากกวาเกษตรกรทมทดนทำากนนอยเพราะมทางเลอกทางอาชพมากกวา

สำาหรบกลมเกษตรกรในพนทลมนำาสบสายทง3หมบานซงอยในโครงการปดทองหลงพระฯนนผลจากแบบจำาลองOLSชใหเหนวาปจจยทสงผลตอการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนคอการศกษาและขนาดพนททำากนในอดตโดยพบวาเกษตรกรทมการศกษาสงขนมแนวโนมทจะลดการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนไดมากขนและเกษตรกรทมทดนทำากนมากมแนวโนมทจะลดพนทปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดมากกวาเกษตรกรทมทดนทำากนนอย เกษตรกรทมทดนทำากนขนาดใหญทงหมดสามารถลดหรอเลกการปลกขาวโพดเลยงสตวได ในขณะทเกษตรกรทมทดนขนาดกลางและขนาดเลกอกรอยละ40ทไมสามารถลดการปลกได

ความแตกตางของปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมระหวางชมชนในสองพนทนมนาสนใจอยางหนงคอการมหรอไมมทราบซงเปนปจจยสำาคญททำาใหคนลดหรอเลกการปลกขาวโพดไดในพนทลมนำามดกลบกลายเปนไมมความสำาคญตอเกษตรกรทอยในโครงการปดทองหลงพระฯผลการศกษานอาจสะทอนใหเหนวามาตรการอดหนนของของโครงการปดทองหลงพระฯเชนการใหคาตอบแทนในการปลกและดแลไมยนตนการแจกกลาไมสามารถชดเชยและทดแทนขอจำากดดานการไมมพนทราบไดเปนอยางด อายเปนปจจยทมความสำาคญตอการลดการปลกในพนทลมนำามดแตไมสำาคญในกรณลมนำาสบสายแตปจจยการศกษาของเกษตรกรกลบชวยอธบายการเปลยนแปลงการลดการปลกขาวโพดไดดกวาแสดงใหเหนถงความสำาคญของการศกษามผลตอการตดสนใจของเกษตรกรในการพจารณาประโยชนจากการเลอกรบการอดหนนและการปรบตวในดานตางๆเมอมการชวยเหลอจากองคกรภายนอก

ผลการศกษายงชใหเหนอกวา ในกรณของกลมเกษตรกรลมนำามดซงเรมเปลยนพฤตกรรมดวยตนเองเนองจากการตระหนกถงผลเสยของการปลกขาวโพดในทชนทงในแงผลตอบแทนและผลกระทบตอความเปนอยของตนเองและสงแวดลอมอปสรรคทสำาคญในการพยายามลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนคอขอกงวลวารายไดจะลดลงและการขาดความรในการประกอบอาชพอนเกษตรกรกลมนเหนวาปจจยทสำาคญทสดในกระบวนการเปลยนผานประกอบดวย

(1)การมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกาการใชปาและบทลงโทษรวมกน

(2)การมผนำาชมชนทเขมแขงและ

(3)การทตนสามารถใชประโยชนจากพนทปาทดแลไดอยางเปนธรรม

นอกจากนมลคาทางจตใจทสำาคญทสดทเกษตรกรกลมนไดมาจากการเปลยนพฤตกรรมและคนพนทปามองคประกอบทสำาคญไดแก

(1)ความภมใจทไดอนรกษพนทปาเพอสวนรวม

(2)ความมนคงทางดานอาหารและ

(3)ความมนคงทางรายได

ทงน ชาวบานเกดความภมใจทไดอนรกษพนทปาเพอเปนของสวนรวมซงความรสกนมนยยะตอความยงยนในการอนรกษพนทปาเพราะจตสำานกความรกและความหวงแหนไดเกดขนในใจคน

ในกรณของเกษตรกรในลมนำาสบสายนนมจดเปลยนสำาคญคอการเขามาทำาโครงการขององคกรภายนอกแมชาวบานจะมความกงวลถงรายไดทอาจลดลงหากเปลยนพฤตกรรมเชนเดยวกบกลมนำามดแตกไมไดรสกวาประเดนดานความรในการประกอบอาชพอนจะเปนอปสรรคแตอยางใด ซงนาจะเปนเพราะเกษตรกรกลมนไดรบการอดหนนดานองคความรเปนอยางดจากโครงการปดทองหลงพระฯโดยสงทเกษตรกรเหนวาปจจยสำาคญทสดของกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนในชมชนไดแก

(1)ความชวยเหลอจากภายนอกและ

(2)การลดตนทนของการหนหาทางเลอกอน

นอกจากนเกษตรกรในพนทนยงใหความสำาคญสงสดกบมตดาน

(1)ความมนคงทางอาหารและ

(2)ความมนคงทางรายได

มมมองเหลานแสดงใหเหนอยางชดเจนถงความเปนไปไดในการใชมาตรการอดหนนตางๆ เพอตอบความตองการทแทจรงของเกษตรกรและสงผลใหเกษตรกรสามารถเปลยนพฤตกรรมไดสำาเรจประเดนทนาสนใจคอคนสวนใหญในพนทนยงไมไดใหความสำาคญกบความภมใจในการเปลยนพฤตกรรมและการอนรกษปาของตนเอง(องคประกอบ2)การมสวนรวมในการสรางกฎกตกาดแลพนทปาการมบทลงโทษทมประสทธผลจรง(องคประกอบ3)มากนกซงการขาดองคประกอบทง2นอาจจะสงผลตอความยงยนของการดำาเนนงานในระยะยาวทงน อาจจะเปนเพราะการคนพนทปาของเกษตรกรในพนทนยงอยในชวงแรก แตการทคนเหลานตองการความมนคงทางอาหารและทางรายไดเปนพนฐานเชนเดยวกบกลมบานนำามดกเปนไปไดวาในระยะตอไปเมอปาคนสภาพความสมบรณมากยงขนเกษตรกรตระหนกถงประโยชนจากปามากขนในหลายๆดานและใหความสำาคญหรอเพมนำาหนกกบองคประกอบท 2) คอความรกความหวงแหนและองคประกอบท 3) การมกฎกตกาและบทลงโทษทมประสทธผลมากยงขนเมอนนประเดนเรองความยงยนกคงไมใชปญหาอกตอไป

8.2 ขอเสนอแนะหวใจหลกของงานวจยชนนอยบนฐานของการใหความสำาคญกบองคประกอบหลก 3 ประการ

ทจะนำาไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมทยงยนอยางไรกดองคประกอบทง3ประการจะออนแอลงทนทหากขาดการสนบสนนและความเขาใจจากผใชกฎหมายของภาครฐการแกไขปญหาในพนทปาซงรฐเปน

เจาของตามสทธทางกฎหมายแตผดแลทแทจรงคอชมชนทอาศยอยในพนทปานนมาชานานเปนเรองละเอยดออนกรณหมบานนำามดเปนกรณตวอยางความสำาเรจของการมเจาหนาทรฐทเขาใจความละเอยดออนเหลานและดำาเนนการอนรกษพนทปาโดยใหความเปนธรรมกบผดแลอนรกษดวย เจาหนาทของภาครฐประสบความสำาเรจในการเลอกบทบาททถกตองการสรางความศรทธาจากคนในพนทการเขาไปคลกคลกบชาวบานในพนท เพอใหทราบถงความตองการทแทจรงและพยายามตอยอดเพมความเขมแขงใหกบองคประกอบสำาคญทงสาม เปดโอกาสใหชมชนผดแลปาสามารถพงพงประโยชนจากปาไดอยางสมดลอกทงชวยสนบสนนการบงคบใชกฎกตกาการดแลพนทปาทคนในพนทรวมกนสรางขนและพฒนาศกยภาพของการใชพนทราบทมอยใหเกดประโยชนสงสดในขณะทในอกหลายพนทพบวาการดำาเนนการบงคบใชกฎหมายปาสงวนเพยงอยางเดยวไมสามารถตานทานกระแสการปลกขาวโพดเลยงสตวได ซงเปนหลกฐานทแสดงใหเหนวาอำานาจรฐและการบงคบใชกฎหมายในพนทเหลานนประสบความลมเหลวอยางเหนไดชด

การยอมรบในสทธของชมชนในการดแลผนปาเอง(ถงแมในทางกฎหมายผครอบครองพนทปาเหลานกคอรฐ)เปนแนวทางทควรนำาไปใชมากขนเรอยๆในระดบสากลแนวทางดงกลาวไดรบการยอมรบวาเปนแนวทางทนาจะนำาไปสการอนรกษพนทปาทยงยนหากนำามาใชในพนททเหมาะสม สำาหรบในภมภาคเอเชยนนผลจากการเปรยบเทยบขอมลในชวง10ประหวางปพ.ศ.2545และปพ.ศ.2556พบวา ในหลายประเทศมการปรบเปลยนแนวทางการบงคบใชกฎหมายทเกยวของกบการอนรกษและเปลยนแนวทางในการบรหารจดการทรพยากรปาไมดวยการเปดโอกาสใหคนในทองถนดแลจดการปากนเองตวอยางเชนประเทศจนไดลดสทธการครอบครองพนทปาของรฐและหนไปยอมรบสทธของชมชนโดยเปลยนใหชมชนเปนเจาของพนทปานนตามกฎหมาย (พนทปาทชมชนมสทธในการดแลและใชประโยชนเพมจากรอยละ57.5 เปน60.8ของพนทปาทงหมด) เชนเดยวกบประเทศฟลปปนส (เพมจากรอยละ0.1เปน28.4)สวนประเทศอนเดยถงแมจะไมโอนกรรมสทธใหชมชนอยางสมบรณและรฐยงครอบครองตามกฎหมายแตกยอมรบใหชมชนมสทธในการดแล บรหารจดการและใชประโยชนจากพนทปาไดในระดบหนง (เพมจากรอยละ20.8 เปน 35.5ของพนทปาทงหมด) เชนเดยวกบประเทศเนปาล(เพมขนจากรอยละ18.4เปน32)

สำาหรบในประเทศไทยเองนนรฐยงครอบครองและบรหารจดการพนทปาถงรอยละ96.9ของปาทงหมดและในชวงเวลาเกอบสบปทผานมารฐยอมรบในสทธของชมชนในการดแลผนปาเองเพมขนเพยงประมาณรอยละ3ซงแสดงใหเหนวาในแงโครงสรางทางกฎหมายและแนวทางการจดการไทยยงตองพยายามอกมากในการเปดแนวทางทยอมรบสทธของชมชนในการบรหารจดการพนทปา (RRIre-port,2014)

ผลการศกษาของงานวจยฉบบนไดชใหเหนวาแนวทางการอนรกษแบบลมนำามดทคนในชมชนมความพรอมทจะบรหารจดการปากนเองไมใชเรองทเกดขนไดงาย บทบาทของเจาหนาทรฐทจะเขามาพฒนาตอยอดเพอใหเกดการยอมรบสทธของการบรหารจดการโดยชมชนเพอรกษาองคประกอบทง 3โดยเฉพาะอยางยงในการดำาเนนการเพอใหเกดการแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรมตามทกลาวถงขางตน สำาหรบกรณทรฐหรอองคกรภายนอกตองการเขาไปมสวนรวมในการเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกรตงแตแรกเรมนน งานศกษาชนนสะทอนใหเหนวารฐจำาเปนตองเขาใจความตองการทแทจรง

ของคนในทองถนนนเพอเลอกใชมาตรการอดหนนไดอยางมประสทธภาพและเสรมสรางความเขมแขงขององคประกอบทงสามทจำาเปนสำาหรบการปรบพฤตกรรมเพอลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนในบรบทของประเทศไทยซงมงบประมาณจดสรรสำาหรบการอนรกษพนทปาหรอการผลกดนการทำาเกษตรทเปนมตรกบพนทปาซงมาตรการดงกลาวอาจจะใชเกณฑการอดหนนไมสงเทาไรนกการดำาเนนนโยบายอดหนนการปลกปาขนาดใหญในลกษณะโครงการSlopinglandConversionProgramของจนซงใชหลกเกณฑการอดหนนแบบเดยวกนในทกพนททดำาเนนนโยบายคงไมเหมาะสมและอาจเปนการใชงบประมาณทดอยประสทธภาพ

นอกจากนการดำาเนนการโดยคำานงถงการแบงปนผลประโยชนของผมสวนไดสวนเสยตลอดลมนำาเปนสงทนาสนใจเปนพเศษเนองจากการดำาเนนนโยบายแยกตามลมนำาทำาใหการประสานงานคลองตวขน การทหมบานมทำาเลอยในลมนำาเดยวกนซงจะไดรบประโยชนจากนำาและปาผนเดยวกนและมลกษณะภมสงคมเดยวกนทำาใหกระบวนการอนรกษเกดขนไดงายกวาเมอเทยบกบกรณทหมบานอยกนคนละลมนำาหรอกรณทหมบานตนนำาอยหางไกลจากหมบานปลายนำาและมสภาพภมสงคมทตางกนมาก

โดยสรปผวจยเสนอขอเสนอแนะทางนโยบายเพอทจะนำาไปสการลดพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนอยางยงยนโดยยดองคประกอบหลกทง3ทตองเตบโตไปพรอมกนเพอความยงยนโดยผวจยไดแบงขอเสนอออกเปน2ชดไดแกขอเสนอแนะสำาหรบการดำาเนนการในภาพรวมและขอเสนอแนะเฉพาะสำาหรบการสรางความเขมแขงในแตละองคประกอบ

8.2.1ขอเสนอแนะสำ�หรบก�รดำ�เนนก�รในภ�พรวม

(1)ภ�ครฐตองแสดงเจตน�รมณทจะลดพนทปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทล�ดชนใหชดเจน และกำ�หนดนโยบ�ยทเกยวกบก�รผลตข�วโพดในแนวท�งทสอดคลองกบเจตน�รมณ นโยบายทผานมาของรฐทหวงจะชวยยกระดบความเปนอยของเกษตรกรไมวาจะเปนนโยบาย จำานำาหรอประกนรายไดใหกบเกษตรกรเนนไปทการเพมผลตอบแทนของการปลกขาวโพด เลยงสตวรวมถงนโยบายใหสนเชอของธกส.ทสนบสนนการปลกพชเชงเดยวทไดผลผลตเรว การผลกดนนโยบายทเนนเพมผลตอบแทนใหผลผลตในขณะทรฐไมสามารถดแลควบคมให ปลกในพนททเหมาะสมได สงผลใหเกดการขยายพนทการปลกขาวโพดเลยงสตวไปบกรก พนทปาตนนำาอยางรวดเรวซงเปนบทเรยนทพบเหนไดในประเทศกำาลงพฒนาหลายประเทศ ทวโลกดงนนนโยบ�ยสนบสนนของภ�ครฐตองไมไปสร�งแรงจงใจใหขย�ยพนทก�รผลตไป เรอยๆแตห�กจำ�เปนตองดำ�เนนม�ตรก�รลกษณะนกตองมม�ตรก�รปองกนตรวจสอบและ งดก�รสนบสนนไดห�กเกษตรกรปลกนอกพนททเหม�ะสม ซงประเดนนจำาเปนทตองมความ รวมมอดานนโยบายจากหลายภาคสวนโดยเฉพาะอยางยงกระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมและกระทรวงเกษตรและสหกรณทตองทำางานรวมกนมากยงขนโดยเฉพาะ ในขนตอนการกำาหนดนโยบายของการพฒนา

(2)ภ�ครฐควรสงเสรมก�รพฒน�ศกยภ�พของพนทใหเกษตรกรมท�งเลอกในก�รประกอบ อ�ชพม�กยงขน โดยจะตองปรบทศนคตในการสงเสรมการเกษตรจากทเนนการสงเสรม การปลกพชเศรษฐกจเชงเดยวมาเปนการพฒนาศกยภาพของพนทใหเกษตรกรมทางเลอกใน การเกษตรมากยงขนสนบสนนและสรางทางเลอกใหเกษตรกรเลอกพชทเหมาะกบพนทของตน โดยรฐจะตองเปลยนแนวคดจากเดมทวาการใหโอกาสทางการเกษตรเชนใหชลประทาน

ในพนทชนกบชาวบานแลวจะมผลเสยตอการอนรกษทรพยากรปาไม (trade-off)ทงนภายใต การสงเสรมและตดตามดแลทเหมาะสม แนวทางการพฒนาศกยภาพของทดนและปจจย ตางๆใหเกษตรกรมทางเลอกมากขนจะทำาชาวบานไดรายไดมากขนและยงทำาใหปาไดรบ การอนรกษมากขนดวย (win-win) ดงตวอยางจากกรณศกษาในงานวจยนทแสดงใหเหน วาการพฒนาพนทใหเหมาะสมกบการเกษตรมากขนแมเพยงเลกนอยหรอการสนบสนนทาง เลอกใหเกษตรกรมรายไดทขนอยกบความอดมสมบรณของพนทปาสามารถทำาใหเกดการคน พนทปาเพอการอนรกษไดจรงและเปนความสำาเรจทสะทอนใหเหนวาการเกษตร(และพฒนา ความเปนอยของชาวบาน)และการอนรกษพนทปาไมไดเปนสงทขดแยงกนแตสามารถพฒนา รวมกนไดภายใตปจจยและสถานการณทเหมาะสม

(3)ภ�ครฐควรสนบสนนใหมก�รพฒน�ศกยภ�พของทรพย�กรบคคลทตองดำ�เนนง�นใน พนทอย�งตอเนอง บทบาทของเจาหนาทภาครฐในพนท โดยเฉพาะอยางยงเจาหนาทปาไม ในการสรางแนวรวมของการอนรกษในพนทมความสำาคญอยางยงในดานหนงเจาหนาทปาไม คอตวแทนของภาครฐและถอกฎหมายอยในมอความซอสตยของเจาหนาทในการพยายาม รกษากฎหมายถอเปนสงสำาคญมากในการสรางศรทธาในขณะเดยวกนดวยทรพยากรบคคล ทมไมเพยงพอเจาหนาทจงตองเผชญกบขอจำากดมากมายของการบงคบใชกฎหมายในพนท ทำาใหการดแลปาโดยใชกฎหมายอยางเดยวมกไมประสบความสำาเรจการตระหนกถงขอจำากดน ทำาใหผบงคบใชกฎหมายตองสวมบทบาทของทตสนถวไมตรไปดวยเพอเสาะหาทรพยากร บคคลทเตมใจมาชวยกนสอดสองดแลพนทปาการพยายามทำาความเขาใจและความจรงใจ ในการรวมแกปญหาตางๆกบชาวบานประกอบกบความซอสตยในฐานะผบงคบใชกฎหมาย สามารถสรางความรกและศรทธาจากคนในพนทการหาชองทางตอยอดแนวทางอนรกษพนท ปาทชวยยกระดบความเปนอยของชาวบานไปดวยพรอมกนจะทำาใหชาวบานเหนผลของการ อนรกษไดเรวขนและนำาไปสการขยายแนวรวมในการดแลปาในระยะยาวตอไป การทเจา หนาทตองดำาเนนสองบทบาทนไปพรอมๆ กนไมใชเรองงาย ตองใชทงศาสตรและศลป และทสำาคญคอเวลาการไดรบโอกาสในการพฒนาศกยภาพของตนอยางตอเนองนอกจาก จะชวยเพมความสามารถของเจาหนาทในการรบภาระหนกดานงานอนรกษแลว ยงแสดง ใหเหนดวยวาภาครฐสวนกลางเหนคณคาและใหความสำาคญกบคนททำางานในพนทดวย

(4) ภ�คเอกชนควรมบทบ�ทในก�รกำ�หนดทศท�งผ�นกลไกร�ค�และม�ตรฐ�นก�รรบซอ ทงนปจจยทสำาคญทสดประการหนงทสงผลตอการตดสนใจของเกษตรกรคอสญญาณจากตลาด ซงถกกำาหนดโดยภาคเอกชนหรอผมสวนไดสวนเสยปลายนำาแนนอนวาการปลกขาวโพดจำาเปน ตองมตอไปตามความจำาเปนจากการเปนวตถดบในการผลตอาหารสตวแตประเดนอยทการ แยกแยะแนวทางปฏบตใหชดเจนระหวางขาวโพดทปลกในพนททเหมาะสม(ทราบ)และขาวโพด ทปลกในพนทลาดชนทสงผลกระทบอยางรนแรงตอระบบนเวศในปจจบนผผลตอาหารสตว และผสงออกเนอสตวไดรบแรงกดดนจากความตองการในตลาดโลกทเรยกรองใหมการผลต ขาวโพดเลยงสตวอยางยงยนทเปนมตรตอสงแวดลอมภาคเอกชนสามารถมบทบาททชดเจนใน การผลกดนการปลกขาวโพดเลยงสตวแบบยงยนในพนททเหมาะสมผานกลไกราคาและการ สรางมาตรฐานรบซอมากำากบอยางไรกดในกรณของประเทศไทยทยงมเกษตรกรจำานวนมาก ปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนและไมมเอกสารสทธ (ตวอยางเชนในจงหวดนาน)การจะ ใชกลไกการรบซอหรอราคาเพยงอยางเดยวโดยไมเปดทางเลอกอนใหเกษตรกรอาจสงผล

กระทบทรนแรงตามมาเพราะปญหาการปลกขาวโพดในพนทลาดชนมความซบซอนทงในเรอง วงจรหนสนบรบททางสงคมรวมถงผมสวนไดสวนเสยจำานวนมากตงแตตนนำาถงปลายนำาดงนน ในชวงการเปลยนผานไปสการควบคมโดยการสรางมาตรฐานรบซอมากำากบจะตองมการสราง ทางเลอกใหเกษตรกรอยางเพยงพอหรออาจจะใชมาตรการอดหนนแบบตางๆในชวงเปลยน ผานนโดยจะตองออกแบบมาตรการอยางรอบคอบและคำานงถงขอจำากดของเกษตรกรในพนท

8.2.2ขอเสนอแนะเฉพ�ะสำ�หรบก�รสร�งคว�มเขมแขงในแตละองคประกอบ

องคประกอบท1ก�รมผลตอบแทนทสงเพยงพอ

(1)ก�รเพมศกยภ�พของพนทโดยก�รพฒน�ท�งก�ยภ�พส�ม�รถเพมผลตอบแทนจ�กท�ง เลอกใหมและเพมคว�มเปนไปไดในก�รลดพนทปลกข�วโพดเลยงสตวในทชนไดอย�งม ประสทธภ�พผลการศกษาในงานวจยนแสดงใหเหนวาสงทเกษตรกรใหความสำาคญมากทสด ในการตดสนใจไดแกการทรายไดจากทางเลอกในการประกอบอาชพใหมตองสงเพยงพอโดย ในหลายพนททมศกยภาพการพฒนาทางกายภาพเชนการพฒนาทราบหรอปรบพนทให เหมาะสมกบการเพาะปลกการพฒนาระบบชลประทานหรอจดหาแหลงนำาสามารถเพมราย ไดใหกบเกษตรกรไดอยางชดเจนรวมทงจะชวยลดความเสยงของเกษตรกรเนองจากมรายได จากหลากหลายทางตลอดทงปซงสงเหลานจะมสวนสำาคญเปนอยางยงในการชวยใหเกษตรกร สามารถตดสนใจลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดสำาเรจตวอยางผลการศกษาในงาน วจยชนนแสดงใหเหนวาการพฒนาทราบทสามารถปลกพชหมนเวยนไดทงปสามารถสราง รายไดใหกบเกษตรกรสงกวาการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนถงประมาณ10เทา นนหมายความวาหากเกษตรกรมทางเลอกในการปลกพชหมนเวยนในทราบเพมขน1ไรจะ สามารถลดการปลกขาวโพดในพนทลาดชนไดถง10ไรโดยมรายไดไมนอยลงอยางไรกตาม การดำาเนนงานในบางพนทยงอาจจะตดขดทกฎระเบยบบางประการ(เชนกฎหมายปาไม) ดงนนภาครฐควรตองมการแกไขกฎระเบยบทเปนอปสรรคตอการดำาเนนงานในพนทรวมถง การสนบสนนในดานองคความรและงบประมาณในการดำาเนนการดงกลาวทงนจะตองไมลม วาการพฒนาศกยภาพของพนทจะตองควบคไปกบความสามารถในการตรวจสอบและดแล ไมใหเกดการขยายพนทเพาะปลกในทชนเพมขนไปอก

(2)ม�ตรก�รอดหนนในรปแบบต�งๆ ส�ม�รถลดขอจำ�กดท�งด�นก�ยภ�พในบ�งพนท และชวยกระตนใหช�วบ�นตดสนใจลดก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในทชนไดเรวม�กขน ในพนททมอปสรรคในการพฒนาดานกายภาพหรอชาวบานสวนใหญยงไมมความพรอมท จะเปลยนแปลงมากนกมาตรการอดหนนตางๆ (เชน การแจกกลาพนธและเมลดพนธ การใหคาตอบแทนในการดแลลาดตระเวนปาคาตอบแทนการปลกและดแลกลาไมยนตน) มความจำาเปนและสามารถเขามาอดชองวางและสนบสนนใหเกษตรกรปรบพฤตกรรม โดยเฉพาะในชวงเปลยนผาน (transitional period) ไดอยางมประสทธภาพ มาตรการ อดหนนสามารถนำามาใชเพอลดขอจำากดทางกายภาพ เชน การไมมพนทราบ อยางไรกด ดวยความหลากหลายของลกษณะเกษตรกรเกษตรกรมองเหนประโยชนและตอบสนองตอ มาตรการอดหนนในลกษณะทตางกนออกไปการใชมาตรการอดหนนใหเกดประสทธผลจง

ตองมการศกษาและออกแบบใหเหมาะสมกบกลมคนในพนทเปาหมาย ไมใชเปนการใช มาตรการแบบเดยวกนในทกพนท เชน ในพนททไมสามารถจดสรรทราบใหเกษตรกร สวนใหญไดการสนบสนนดานกลาพนธไมเศรษฐกจในทชนจะมความสำาคญมากซงตางจาก กรณทเกษตรกรสวนใหญพอจะทำาเกษตรเขมขนในทราบไดซงจะมองการอดหนนเรอง การจดสรรนำาเพอการเกษตรมความสำาคญทสด

องคประกอบท2คว�มรกและหวงแหนในทรพย�กร

(1)สนบสนนก�รประกอบอ�ชพทพงพงกบคว�มอดมสมบรณของทรพย�กรปญหาของการ พฒนาทผานมาสวนหนงคอการพฒนาทแยกคนออกจากทรพยากรธรรมชาต เชน การ สนบสนนการปลกพชเชงเดยวทใชพนทมากและใชปจจยการผลตทตองลงทนสงการพฒนา ดงกลาวสงผลใหชาวบานในพนทไมรสกถงคณคาของทรพยากรทมตอตนเอง ในบางกรณถง กบมองเปนความขดแยงระหวางความเจรญกบการอนรกษไปอกดวยในขณะทการดำาเนน งานดานอนรกษกแบงแยกทรพยากรออกจากคนเชนกนโดยมองวาชาวบานเปนสาเหตททำาให ทรพยากรเสอมโทรมซงแนวทางการดำาเนนงานทผานมานมสวนทำาใหคนในหลายพนทขาด ความรกและความหวงแหนในทรพยากรธรรมชาตในการสงเสรมความรกและความหวงแหน ทรพยากรภาครฐควรสงเสรมและสนบสนนการประกอบอาชพทพงพงกบความอดมสมบรณ ของปาและผลสำาเรจของการอนรกษพนทปาให“คนอยกบปา”ไดโดยในหลายพนทศกษา พบวาชาวบานชวยดแลรกษาพนทปาในพนทของตนเองเนองจากเหนประโยชนจากการ อนรกษทมตอรายไดของตนโดยตรงเชนการมนำาเพอทำาการเกษตรไดตลอดปการเกบของ ปาและการมตนทนการเลยงสตวทตำาลง (บานนำามด) การมตนทนการดแลชาทตำาลง (บานศรนาปาน-ตาแวน) เปนตน การทชาวบานมรายไดของตนเองทขนอยกบความอดม สมบรณของพนทปาจะเปนกลไกสำาคญททำาใหชาวบานรกและหวงแหนพนทปาไมในพนท ตนเองและจะนำาไปสความภมใจในการอนรกษปาไมเพอสงคมในอนาคตทงนภาครฐควร ตองลดหรอเลกการสงเสรมการประกอบอาชพทแปลกแยกคนออกจากทรพยากรรวมถงการ ดำาเนนการอนรกษทกดกนคนออกจากทรพยากรเชนกนโดยอาจจะตองมการแกไขกฎระเบยบ ทอาจจะเปนอปสรรคกบการดำาเนนงานดงกลาวเชนกฎหมายเกยวกบการประกอบอาชพใน พนทเปนตน

(2)ภ�ครฐและเอกชนตองเหนค�และสนบสนนพนททดำ�เนนง�นอนรกษไดด ทผานมารฐ มกจะใชการควบคมดแลและลงโทษผทำาผดเชนใชงบประมาณจำานวนมากในพนททมปญหา การตดไมทำาลายปาแตไมไดสนบสนนผททำาการอนรกษไดดอยางเพยงพอทงๆทเปนพนทท ควรไดรบการเชดชสนบสนนและตอยอดการดำาเนนงานและชวยใหพนททประสบความ สำาเรจอยแลวสามารถดำาเนนงานตอไปไดอยางราบรนไมตดขด การใหความสำาคญและ เหนคาของความพยายามของชาวบานเองจะทำาใหชาวบานเกดความภาคภมใจในการดำาเนนงาน ของตนเองและชวยเสรมเรองความรกและความหวงแหนในทรพยากรในพนทไดโดยตรงการ สนบสนนนอาจจะทำาไดหลายทางไมวาจะเปนการสนบสนนโดยตรงผานโครงการตางๆของ ภาครฐและองคกรภายนอกหรอจะเปนการสรางระบบทใหผทไดรบประโยชนจากการอนรกษ

สามารถตอบแทนใหกบผทชวยอนรกษได(การจบคผไดรบประโยชนและผดำาเนนการ)เชน การสนบสนนการทำากจกรรมเพอสงคมของภาคเอกชน(CorporateSocialResponsibility: CSR)เพอใหผอนรกษไดรบประโยชนอยางเปนธรรมจากการดำาเนนงานของตนเองหรอจะ เปนการสนบสนนทไมเปนตวเงนในทางอนๆเชนพฒนาระบบสาธารณปโภคใหในพนทดำาเนน การอนรกษการสนบสนนดานการศกษา(ทนการศกษา)ใหกบชาวบานในพนท

องคประกอบท3ก�รดแลและบงคบใชกฎอย�งมประสทธภ�พ

(1) ในพนททคนมคว�มพรอมก�รใหสทธชมชนและช�วบ�นในก�รดแลจดก�รป�และใช ประโยชนจ�กทรพย�กรในพนทป�ทดแลไดอย�งสมดลเปนกลไกสำ�คญทจะทำ�ใหก�ร อนรกษมคว�มยงยน ในพนททชาวบานประสบความสำาเรจในการรเรมเปลยนแปลงเอง มาระดบหนงรฐควรผลกดนใหมการดำาเนนการดานปาชมชนใหมากขนและดำาเนนการกำาหนด ขอบเขตการใชพนทอยางชดเจนและเปนทยอมรบของคนในชมชนการแบงพนทโดยแยกสวน ทเปนปาทตองการอนรกษออกจากบรเวณพนททำากนอยางชดเจนและกำาหนดพนทปาทชาว บานสามารถใชสอยไดเปนพนทกนชนระหวางพนททำากนและพนทปาสำาหรบอนรกษเทานน การกำาหนดการใชประโยชนของพนทอยางชดเจนนจะมสวนสำาคญในการปองกนการรกลำา พนทจากปญหาความคลมเครอของพนทโดยใหเขาใจถงวตถประสงคของการแบงพนทอยาง ชดเจนเชนการอนรกษพนทปาเพอการอนรกษ(หามใชสอย)เพอความสมบรณของระบบ นเวศและการผลตสนคาและบรการทางธรรมชาตเพอสงคมเชนการเปนแหลงตนนำาเปน แหลงดดซบคารบอนและเปนทอยอาศยของสตวเปนตนในขณะทปาใชสอยมประโยชนใน แงของการเปนแหลงรายไดใหกบชาวบานททำาการอนรกษในพนทโดยอาศยการทชาวบาน ตองดแลแหลงรายไดของตนเองน(เชนการลาดตะเวนการปองกนไฟปา)เปนกลไกทชวย ในการดแลพนทปาอนรกษไปดวยในตว

(2)สนบสนนใหมก�รกำ�หนดกฎกตก�และก�รดำ�เนนง�นในระดบหมบ�นในแตละลมนำ�ให สอดคลองกนปญหาสำาคญทสดของการอนรกษพนทปาไมในประเทศไทยคอการขาดการ ดแลตรวจสอบและบงคบใชกฎหมายอยางทวถงการทภาครฐใชกฎหมายทเครงครดแตขาด อำานาจในการบงคบใชทำาใหการอนรกษไมประสบความสำาเรจจากบทเรยนในพนททประสบ ความสำาเรจในการอนรกษโดยสวนใหญเปนการดำาเนนงานทชาวบานในพนทจะตองม สวนรวมในการดแลเปนอยางมาก โดยภาครฐควรสนบสนนดานทรพยากร (คนและ งบประมาณ)โดยการเขาไปสนบสนนและรวมตกลงกฎกตกาทเหมาะสมและเปนทยอมรบ ไดในแตละพนทและใหอำานาจชมชนทองถนในการบงคบใชกฎระเบยบเหลานน โดยภาครฐ ทำาหนาทเปนผสนบสนนอำานวยความสะดวกและบงคบใชกฎหมายในขนตอนสดทายทงน ในขนตอนทจะกำาหนดกฎกตกากบชาวบานรฐจะตองมการเสรมสรางความเขมแขงใหกบ ชมชนในรปแบบตางๆ เชนการใหความร การสรางความเขาใจถงบทบาทและหนาทของ ชมชนการสรางธรรมาภบาลในชมชนเปนตน

ภ�ษ�ไทย

กรมปาไม.2557.เนอทปาไมของประเทศไทยแยกรายจงหวด.http://forestinfo.forest.go.th/55/Content.aspx?id=80.(สบคนลาสดเมอ18สงหาคม2557)

เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน.2555.“ขาวโพดเลยงสตวกลไกสความเหลอมลำาในระดบทองถนกรณศกษาหวงโซการผลตขาวโพดเลยงสตวอ.เวยงสาจ.นาน”โครงการสสงคมเสมอหนาการศกษาโครงสรางความมงคงโครงสรางอำานาจเพอการปฏรปสนบสนนโดยสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)http://www.econ.chula.ac.th/research/project?topic=Poli_Topic(สบคนลาสดเมอ18สงหาคม2557)

จกรภพใจลาด.2554.“การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชนกรณศกษาบานแกนเทาตำาบลปามะนาว อำาเภอบานฝาง จงหวดขอนแกน” ภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน

จฬาภรณขนแสน.2544.“ความสมพนธระหวางปจจยเศรษฐกจสงคมกบการใชประโยชนจากของปาของชมชนรายรอบอทยานแหงชาตแมจรม จงหวดนาน” วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต(วนศาสตร)สาขาวชาการจดการปาไมภาควชาการจดการปาไมมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ปรยาโสทอง.2547.“ความสำาเรจในการจดการปาชมชนบานสนหลวงสามคคตำาบลแมเปาอำาเภอพญาเมงรายจงหวดเชยงราย”รายงานการคนควาแบบอสระปรญญาศลปะศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการมนษยกบสงแวดลอมมหาวทยาลยเชยงใหม

บญเทยมเลศศภวทยนภาและคณะ.2553โครงการ“การเพมประสทธภาพการผลตในระบบเกษตรผสมผสานเพอลดความเสยงของการปลกขาวโพดบนพนทลาดชนของจงหวดนานและพะเยา”สนบสนนโดยสกว.

วงศปกรณธาราสขและคณะ.2556.“ปจจยทสงผลตอการมสวนรวมของชมชนบานทางสายในการจดการปาชายเลนของอำาเภอลพงตำาบลปะเหลยนจงหวดตรง”บทความวจยเสนอในการประชมใหญวชาการครงท4วนท10พฤษภาคม2556

สมหญงบแกว.2552.“การประเมนมลคาการใชประโยชนผลผลตจากปาทไมใชเนอไมจากปาชมชนโคกใหญอำาเภอวาปปทมจงหวดมหาสารคาม”วทยานพนธระดบบณฑตศกษามหาวทยาลยมหาสารคาม

สาวตรมจยและพชยสรพรไพบลย.2552.โครงการ“การพฒนาทางเลอกระบบเกษตรทเหมาะสมเพอทดแทนการปลกขาวโพดบนพนทลาดชนโดยเกษตรกรมสวนรวมของจงหวดนาน”เครอขายวจยเพอการพฒนาเชงพนทภาคเหนอตอนบนสนบสนนโดยสกว.

สาโรจนพานชชานนทและคณะ.2554.“การมสวนรวมในโครงการตามกรอบแนวคดเศรษฐกจพอเพยงการเปลยนแปลงจตสำานกและพฤตกรรมการอนรกษปาตนนำาของชาวไทยภเขาเผากะเหรยง หมบานปาละอ”วารสารการจดการสงแวดลอมปท7เลมท1มกราคม-มถนายน2554หนา59–74

เสาวลกษ รงตะวนเรองศร. 2549. “การประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรของปาชมชนในภาคใต: กรณศกษาปาชมชนเขาหวชางตำาบลตะโหมดอำาเภอตะโหมดจงหวดพทลง”สนบสนนโดยสกอ.และสกว.

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.2556.สดสวนคนจนเมอวดดานรายจายเพอการอปโภคบรโภคจำาแนกตามจงหวดปพ.ศ.2543-2554.http://social.nesdb.go.th/SocialStat/StatSubDefault_Final.aspx?catid=13(สบคนลาสดเมอ18สงหาคม2557)

สำานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2557. ขอมลการผลตสนคาเกษตร. http://www.oae.go.th/ewt_news.php?nid=13577(สบคนลาสดเมอ18สงหาคม2557)

เอกสำรอำงอง

หนวยจดการตนนำามด.2555.โครงการสงเสรมชมชนใหมสวนรวมในการอนรกษปาตนนำาและสงเสรมทำานาดำาเพอลดการทำาไรหมนเวยน.

อนชาตพวงสำาลและคณะ.2555.“รายงานการตดตามและประเมนผลโครงการบรณาการแกไขปญหาและพฒนาพนทจงหวดนานตามแนวพระราชดำาร-หลงจากการดำาเนนการระยะแรก(พ.ศ.2552-2554)

อะภยวาณชประดษฐ.2548.“พลวตของความรทองถนกบทางเลอกในการจดการทรพยากรบนพนทสง:กรณศกษาชมมชนมงบานแมสาใหม อำาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม”ความรกบการเมองเรองทรพยากร ศนยมานษยวทยาสรนธร(องคการมหาชน)

อจฉรารกยตธรรม.2548.“นเวศวทยาพนบานการตอสของคนชายขอบเพอสรางพนททางสงคมของคนกบปา”ความรกบการเมองเรองทรพยากรศนยมานษยวทยาสรนธร(องคการมหาชน)

อดมสอนศรและคณะ.2547.“รายงานวจยเพอทองถนฉบบสมบรณโครงการศกษามลคาปาชมชนและปจจยทมอทธพลตอการเสรมสรางการอนรกษปาชมชนบานรองกอกอยางยงยนตำาบลนาบวอำาเภอนครไทยจงหวดพษณโลก”สำานกงานกองทนสนบสนนการวจยสำานกงานภาค

ภ�ษ�องกฤษArnold,J.E.M.1992.“Productionofforestproductsinagriculturalandcommonlandsystems:

Economicandpolicy issues” inN.Sharma(ed.)Managingtheworld’s forests, looking forbalancebetweenconservationanddevelopment,Kendall/Hunt,Dubuque

Bhattarai,M.,Hammig,M.2001.“InstitutionandtheenvironmentalKuznetscurvefordeforestation:across-countryanalysisforLatinAmerica,AfricaandAsia”,WorldDevelopment29(6),995-1010.

Bien,A.2002.“EnvironmentalcertificationfortourisminCentralAmerica:CSTandotherprograms.In:M.Honey(ed.),EcotourismandCertification:SettingStandardsinPractice.IslandPress,WashingtonDC,133-159

Coase,R.1960.“TheProblemofSocialCost”JournalofLawandEconomics3,1-44.Cropper,M.,Puri,J.,Griffiths,C.2001.“PredictingtheLocationofDeforestation:TheRoleofRoads

andProtectedAreasinNorthThailand”,LandEconomics77(2),172-186Deacon,R.T.1995.“Assessingtherelationshipbetweengovernmentpolicyanddeforestation”,

JournalofEnvironmentalEconomicsandManagement28(1),1-8.Dewees,P.A.1992.“Socialandeconomicincentiveforsmallholderstreegrowing:acasestudy

fromMurangadistrict,Kenya”Communityforestcasestudyseriesno.5,FAO,Rome,ItalyDixon, R.K., Brown S., Houghton R.A. SolomomA.M., TrexlerM.C. andWisniewski J. 1994.

“Carbonpoolsandfluxofglobalforestecosystems”,Science263,185-190Edelman,M. 1999. Peasants against globalization: Rural socialmovements in Costa Rica.,

StanfordUniversityPress,Stanford,CA.Ehui,S.K.,Hertel,T.W.,Preckel,P.V.1990.“Forestresourcedepletion,soildynamics,andagricultural

productivityinthetropics”,JournalofEnvironmentalEconomicsandManagement18(2),136-154.Fletcher,RandBreitling,J.2012.“Marketmechanismorsubsidyindisguise?Governingpayment

forenvironmentalservicesinCostaRica”,Geoforum43,402-411Francis,P.A.andAtta-KrahA.N.1989.“Sociologicalandecologicalfactorsintechnologyadoption:

foddertreesinsoutheastNigeria”,ExperimentalAgriculture25,1-10Godoy,R.1992.“Determinantsofsmallholdercommercialtreecultivation”WorldDevelopment,

20,713-725Gunatileke,H.,Chakravorty,U.2003.“Protectingforeststhroughfarming”,Environmentaland

ResourceEconomics24,1-26.Hecht,S.andCockburn,A.1989.Thefateoftheforest.Verso,London.Huang,M.,UpadhyayaS.K.,JindalR.,andKerrJ.2009.“PaymentsforWatershedServicesin

Asia:AReviewofCurrentInitiatives”,JournalofSustainableForestry28,Issue3-5,551-575Khanhiran,R.2003.“Evaluationof theeconomic incentiveof theKhaoWongcommunity

forestmanagementcooperation”Researchpaper,FacultyofGraduatestudies,MahidolUniversity.

Langholz, J., Lassoie J. and Schelhas J. 2000. “Incentives for biological conservation: CostaRica’sprivatewildliferefugeprogram”ConservationBiology14,1735-1743

Nagendra,H.2007.“Driversofreforestationinhuman-dominatedforests”,editedbyElinorOstrom,PNAS,Vol.104,no.39

Nakpajon,P.,andPaneetavatakul,S.2007.“FarmlevelefficiencyoffarmersinMaeSawatershed,ChiangmaiProvince”ThaiJournalofAgriculturalEconomics26(2):1-18.(inThai).

Neef,A.2012.“FosteringIncentive-BasedPoliciesandPartnershipsforIntegratedWatershedManagementintheSoutheastAsianUplands”SoutheastAsianStudies1(2):247-271.

Neef,A.,andThomas,D.2009.“Rewardingtheuplandpoorforsavingthecommons?EvidencefromSoutheastAsia”InternationalJournaloftheCommons3(1):1-15.

Neef,A.,Heidhues,F.,StahrK.,Sruamsiri,P.2006(a).“ParticipatoryandIntegratedResearchinMountainous Regions of Thailand and Vietnam: Approaches and Lessons Learned” Journal ofMountainScience3(4):305-325.

Neef,A.,Hager,J.,Wirth,T.,Heidhues,F.,Schwarzmeier,R.2006(b).“LandtenureandwatrrightinThailandandVietnam–challengeforethnicminoritiesinmountainousforestregions”GeographicaHelvetica61(4):255-265

Ostrom,E.1990.Governingthecommons.CambridgeUniversityPress,NewYork.Poffenberger,M.2001.CommunitiesandforestmanagementinSoutheastAsia.IUCN,Switzerland.Pongkijvorasin,S.andTalerngsri-Teerasuwannajak,K.2014.“Win-winsolutionsforreforestation

andmaizefarming:AcasestudyofNan,Thailand”inA.Balisacan,U.Chakravorty,andM.Ravago(eds.)SustainableEconomicDevelopment:Resources,EnvironmentandInstitutions.AcademicPress.

Porras,I.,Greig-Gran,M.,andNeves,N.2008.AllthatGlitters:AReviewofPaymentsforWatershedServicesinDevelopingCountries.NaturalResourceIssuesNo.11.InternationalInstituteforEnvironmentandDevelopment,London,UK.

Rao,K.andGeisler,C.1990.“TheSocialConsequencesofProtectedAreasDevelopmentforResidentPopulations”SocietyandNaturalResource3(1):19-32.

RightsandResourcesInitiative(RRI).2014.WhatFutureforReform?Progressandslowdowninforesttenurereformsince2002.WashingtonDC.RightsandResourcesInitiative.

Roumasset,J.andEndress,L.1996.“TheYinandYangofSustainableDevelopment:Acaseforwin-winenvironmentalism”,WorkingpaperNo.96-4,UniversityofHawaiiatManoa.

Shafik,N.,Bandhyopadhyay,S.1992.“Economicgrowthandenvironmentalquality:timeseriesandcrosssectionevidence”,WorkingpaperfortheWorldDevelopmentReport1992.TheWorldBank,Washington,DC.

Thatcher,T.,LeeD.R.andSchelhasJ.W.1997.“FarmerparticipationinreforestationincentiveprogramsinCostaRica”AgroforestrySystems35:269-289

Thrupp,L.A.1990.“EnvironmentalinitiativesinCostaRica:apoliticalecologyperspective.”SocietyandNaturalResources(3):243-256

Uchida,E.,XuJ.andRozelleS.2005.“Grainforgreen:costeffectivenessandsustainabilityofChina’sconservationset-asideprogram”LandEconomics81(2),247-264

Vincent,J.R.,andGillis,M.1998.“DeforestationandForestLandUse:AComment”,TheWorldBankResearchObserver13(1):133-140.

WorldBank.2004.ThailandEnvironmentMonitor2004.Wunders,S.2008.“Paymentsforenvironmentalservicesandthepoor:Conceptsandpreliminary

evidence”EnvironmentalandDevelopmentEconomics13:279-297.Xu,J.,YinR.LiZ.andLuiC.2006.“China’secologicalrehabilitation:Unprecedentedefforts,

dramaticimpacts,andrequisitepolicies”EcologicalEconomics57,595-607Xu,Z.,Bennett,M.T.,Tao,R.andXuJ.2004.“China’sslopinglandconversionprogramme

fouryearson:currentsituation,pendingissues”InternationalForestryReview6(4),317-326

ขำวโพดเลยงสตวในพนทลำดชน1. การเตรยมดน

การเตรยมพนทเพาะปลกขาวโพดจะเรมจากการกำาจดตนขาวโพดทหลงเหลออยหลงจากเกบเกยวแลวดวยการไถกลบหรอเผา จากนนเกษตรกรทจะไถเพยงครงเดยวหรออาจจะไมไถแลวไปกำาจดวชพชเลยในการกำาจดวชพชเกษตรกรจะใชยาฆาหญาทใชแบบแบบดดซมเพอฆาหญาทยงขนอยในดนขามรอบการปลก

2. การปลกและการดแล

เมอเกษตรกรคาดวาฝนกำาลงจะเรมตกในพนทกจะหยอนเมลดพนธลงในหลมทขดไวโดยปกตเกษตรกรจะใชเมลดพนธในอตราประมาณ3.5กโลกรมตอไรนอกจากนเกษตรกรบางรายอาจจะใสปยสตร16-20-0รองกนในอตราประมาณ0.1-0.5กระสอบ(5-25กโลกรม)ตอไร

ในชวงทเมลดพนธแตกยอดและเจรญเตบโตเกษตรกรจะดแลโดยการกำาจดวชพชและใสปยบำารงปยทใสในชวงนคอปยยเรย(46-0-0)เพอบำารงผลผลตโดยใสในอตรา0.5-1กระสอบตอไร(ประมาณ50-100กโลกรมตอไร)ทงนปรมาณการใสปยจะแตกตางกนไปขนอยกบความเชอและความเคยชนของเกษตรกรสวนการใชยากำาจดวชพชในชวงทขาวโพดไดแตกยอดขนมาจากพนดนแลวเกษตรกรจะใชยากำาจดวชพชแบบเผาไหมฉดพน

3. การเกบเกยว

การปลกเพอขายแหง(สวนใหญพบในทชน)จะใชเวลาถง4เดอนในการปลกจงจะเกบเกยวไดโดยการปลกเพอขายแหงน เกษตรกรสวนใหญจะปลอยใหฝกแหงคาตนแลวจงหกเพอลดความชนในเมลดขาวโพด ทำาใหไดราคาดขน เมอหกฝกขาวโพดแลวเกษตรกรจะบรรจลงเปนกระสอบเพอความสะดวกในการขนสงและชงนำาหนกตอไป

4. ผลผลตและการขาย

หลงจากเกบเกยวผลผลตแลวเกษตรกรจะตองสขาวโพดและนำาไปขายทไซโลโดยในขนตอนนเกษตรกรจะวาจางพอคาคนกลางหรอเกษตรกรทมรถลากและเครองส (หวส) ใหลากขาวโพดทบรรจเปนกระสอบจากไรมายงลานกวางเพอทำาการสขาวโพดใหกบเกษตรกรใหเหลอเพยงเมลดขาวโพดเพอนำาไปขายใหกบไซโลในขนตอนตอไปจากการสำารวจพบวาอตราคาบรการการลากออกมาจากไรสเปนเมลดและขนไปขายทไซโลจะอยในระหวาง30–60สตางคตอกโลกรมขนอยกบพนทและระยะทาง

ภำคผนวกก.รำยละเอยดผลตอบแทน และปจจยส�ำคญของกำรปลกพชชนดตำงๆ21

21ขอมลทงหมดในสวนนไดจากการสำารวจและสมภาษณเกษตรกรในทงลมนำามดและลมนำาสบสาย

ระหวางไรถงไซโลโดยทวไปเกษตรกรจะสามารถระบไดวาใหหวสนำาขาวโพดไปขายทใดเกษตรกรบางรายทมรถเปนของตวเองอาจจะจางหวสมาเพอสขาวโพดอยางเดยวจากนนจงจดการขนขาวโพดไปขายทไซโลดวยตวเอง

ผลการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนพบวาการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชน (ไมมระบบชลประทาน) จำาเปนตองปลกในชวงปลายฝน ใชเมลดพนธททนแลง และเกบขาวโพดในชวงอากาศแหงจดเพอขายขาวโพดความชนตำาการปลกในทชนไมตองการนำาจากชลประทานปลกงายไมตองใชความเชยวชาญมาก เกษตรอาจใชการลงแรงชวยกนในบางชวง เชน ชวงเกบเกยวขาวโพดเปนพชทมตลาดรองรบหรอผรบซอทชดเจน เกษตรกรสามารถขายขาวโพดผานหวสหรอขายใหไซโลโดยตรง การทมผรบซอแนนอน สาเหตหนงมาจากเครอขายของการใหเชอวตถดบลวงหนาเนองจากเปนพชทมตนทนการปลกสงทำาใหเกษตรตองพงแหลงทนภายนอกมากและเปนทมาของการเขาไปอยในวงจรการเชอวตถดบ(ภาพทก.1)

ตำรำงทก.1 ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในทชน(หนวย:บ�ท)

ตอไร

1. ก�รเตรยมพนท 1,200

คาไถพรวน 1,200

2.ก�รปลกและดแล 2,100

คาเมลดพนธ 400

คาปยและสารเคม 1,400

คาแรงดแล 300

3.ก�รเกบเกยวและก�รส 400

คาสและขนสง 400

ตนทนทงหมด 3,700

ตนทนคาแรง 1,500

ตนทนอนๆ 1,800

ร�ยรบทงหมด 6,000

ผลผลต(กก.) 750

ราคาผลผลต(บาท/กก.) 8

กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 2,300

กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 3,800

ขำวเหนยวนำปในการปลกขาวเหนยวในพนทนาปเกษตรกรในพนทนยมปลกขาวเหนยวกข.6โดยขอมลการ

เพาะปลกในแปลงพนท2ไรมรายละเอยดดงน

1. การเตรยมพนท

การเตรยมพนทจะใชการไถกลบโดยมคาจางไถประมาณ500บาทตอพนท2ไรโดยแบงพนทสวนหนงในนาไวทำาแปลงเพาะ

ในการเพาะเมลดจะใชเมลดขาวประมาณ3กโลกรมตอพนท2ไรปกตเกษตรกรจะใชเมลดขาวทเกบเกยวจากปกอนแตหากตองซอเมลดพนธจะมราคากโลกรมละ30บาท(ตนทน90บาทตอ2ไร)นอกจากนจะมการใชปยสตร15-15-15ทงหมด5กโลกรมราคากโลกรมละ25บาท(ตนทนปย125บาทตอ2ไร)

เมอตนกลาอาย25-30วนจะสามารถยายตนกลามาดำาในนาไดโดยจะมการไถพรวนดนอกครงหนงมคาจางการไถ800บาท/2ไรโดยปกตเกษตรกรจะใชการลงแรงในการดำานาแตหากตองจางจะคดเปนตนทน800บาท/2ไร

ระหวางทขาวโตเมอครบ2เดอนตนขาวเรมตงทองจะใสปยเคมสตร16-20-20ประมาณ25กโลกรมเปนราคาประมาณ500บาทตอพนท2ไรโดยมากเกษตรกรจะหวานปยเองใชเวลาไมนาน(ถาตองจางแรงงานจะคดท200บาทตอคนตอวน)ในพนท2ไรแรงงานเพยงหนงคนหวานเสรจไดใน1วน

ภ�พทก.1 ปจจยสำาคญตอการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน

ตองการนำาชลประทาน

10.80.60.40.2

ปลกไดเฉพาะฤดกาล

ตองการดนดมาก

ตองการพนทราบ

ตองมเอกสารสทธตองการแรงงานนอกครวเรอน

ตองการความเชยวชาญ

ความยากในการหาตลาด

ตองหาแหลงเงนทน

ระหวางทขาวโตเกษตรกรจะเขาไปดแลนาสปดาหละ1ครงเพยงเพอดระดบนำาในนาซงไมใชเรองลำาบากเพราะเปนฤดฝนอยแลว

หลงจากตนขาวตงทองได1เดอนจะสามารถเกบเกยวไดโดยทวไปเกษตรกรมกใชการลงแรงโดยใชแรงงาน13คนใชเวลาครงวนหากตองจางจะเสยคาจางคนละ100บาท(เนองจากใชเวลาครงวน)คดเปนตนทนคาแรงในการเกบเกยว1,300บาท/2ไรเมอเกบเกยวไดเกษตรกรจะจางรถนวดขาวมานวดทแปลงนา เจาของรถจะคดคาจางเปนขาว 1 กระสอบปย ตอการนวดขาว 15 กระสอบปย(กระสอบละ 30 กก.) เกษตรกรเกบขาวไวในลกษณะขาวเปลอก และจะสครงละนอยๆ เพอบรโภค โดยมคาสทกระสอบละ10บาท(ขาวเปลอก1กก.สเปนขาวสารได0.5กก.)

สำาหรบทนา2ไร ไดขาวเปลอกประมาณ40กระสอบกระสอบละ30กโลกรมหรอไดขาวเปลอกทงหมดประมาณ 1,200 กโลกรม โดยสวนใหญเกษตรกรจะเกบขาวทปลกไดไวรบประทานในครวเรอนแตหากขายจะขายเปนขาวเปลอกทราคากโลกรมละ14บาท

จากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกขาวเหนยวพบวา เกษตรกรเรมปลกขาวเหนยวนาในชวงตนฤดฝนและใชนำาฝนเปนหลกความตองการพงชลประทานมไมมากนกยกเวนในปทฝนตกนอย หรอทงชวงขาวเหนยวตองการดนดและพนทราบในการปลกเกษตรกรไมใหความสำาคญกบการมเอกสารสทธในทดนปลกมากนกการปลกในแตละครงใชทนตวเองทมและสามารถเกบเมลดพนธบางสวนไวเพาะในปตอไปไดและหากมเหลอจากบรโภคภายในครวเรอนกสามารถขายในตลาดไดงายเปนพชทไมตองอาศยความเชยวชาญพเศษเกษตรจะพงแรงงานจากนอกครวเรอนหรอลงแขกในการดำานาและเกยวขาว(ภาพทก.2)

ยำสบการปลกยาสบจะปลกปละ1รอบโดยใชเวลา4เดอนชวงเดอนพ.ย.-ก.พ.แบงเปนชวงของ

การเตรยมตนกลามาลงในนา2เดอนจากนนรออก2เดอนจงเกบเกยวไดสำาหรบการปลกในพนท2ไรมรายละเอยดดานตนทนและรายรบดงน

การเตรยมพนท2ไรปกตแลวเกษตรกรจะใชการลงแรงโดยใชแรงงานประมาณวนละ3-4คนใชเวลา3วนซงหากตองจางแรงงานจะเสยคาจางประมาณคนละ200บาทตอวนคดเปนตนทนทงหมดประมาณ2,000บาท

ตำรำงทก.2 ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกข�วเหนยวน�ป(หนวย:บ�ท)

ตอ2ไร ตอไร

1.ก�รเตรยมพนท 500 250

คาไถพรวน 500 250

2.ก�รปลกและดแล 4,790 2,395

คาเมลดพนธ 90 45

คาไถ 800 400

คาปย 500 250

คาแรงดำานา 1,600 800

คาแรงดแล 1,800 900

3.ก�รเกบเกยวและก�รส 2,260 1,130

คาแรงเกยวขาว 1,300 650

คาแรงนวดขาว 560 280

คาส 400 200

ตนทนทงหมด 7,550 3,775

ตนทนคาแรง 5,260 2,630

ตนทนอนๆ 2,290 1,145

ร�ยรบทงหมด 16,800 8,400

ผลผลต(กก.) 1,200 600

ราคาผลผลต(บาท/กก.) 14 14

กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 9,250 4,625

กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 14,510 7,255

ในการปลกจะใชการเพาะกลาโดยเกษตรกรสวนใหญเกบเมลดพนธจากการปลกรอบทผานมาในการเพาะกลาจงไมเสยเงนในการซอเมลดพนธโดยปกตจะลงตนกลา4,000ตนตอไรโดยราคาตลาดของตนกลาเทากบ12บาท/100ตนดงนนในพนท2ไรจะมตนทนตนกลาทงหมด960บาทในการลงกลาสวนใหญใชการลงแรง5คนตอพนท2ไรใชเวลา1วนแตถาตองจางตองเสยในอตรา200บาทตอวนตอคน(รวมเปน1000บาทตอ2ไร)

หลงจากลงตนกลาแลวเกษตรกรจะใสปยสตร15-15-15โดยใน1ไรจะใชปยประมาณ1-2ถง(ถงละ50กโลกรม)ราคา1,100บาทตอถงและจะตองรดนำาทก10วนโดยตลอดรอบการปลกจะมการรดนำาประมาณ6ครงสวนใหญเกษตรกรเจาของสวนจะรดนำาเองแตถาตองจางตองเสยคาจางในอตรา300บาทตอวนและจะเสยคานำามนทใชในการสบนำาประมาณ200บาทตอพนท2ไร

นอกจากนนเมอตนยาสบสงไดประมาณ30ซม.เกษตรกรจะตองเดดยอดออกหรอนบใบใหญใหไมเกน10ใบเดดยอดทเหลอทงไปซงถาจางแรงงานตองเสยในอตรา200บาทตอวน

ในชวงทรอตนยาสบโตเพอเกบเกยวน โดยทวไปเกษตรกรจะเขาไปดแลไรประมาณ 2 วนตอสปดาหเปนเวลาประมาณ2เดอน

ในการเกบเกยวใชแรงงานประมาณ4-5คนในการเกบได1คนรถ (เกบเกยวชวง15-17น.)โดยจะเสยคาจางคนละ100บาทโดยยาสบ2ไรจะไดผลผลตประมาณ6คนรถคดเปนตนทนทงหมดประมาณ3,000บาท

ภ�พทก.2 ปจจยสำาคญตอการปลกขาวเหนยวนาป

ตองหาแหลงเงนทน1

0.80.60.40.2

และเมอไดใบยาสบจากไรแลวจะนำามาตากและหน โดยมคาจางตากแหงประมาณ300บาทตอคนรถ(รวมเปน1,800บาทตอ2ไร)และเกษตรกรจะหนใบยาสบเองโดยยาสบ1คนรถมประมาณ1,300กก.ใหเวลาหนประมาณ2ชม.และถาตองจางหนตองเสยคาจางในอตรากก.ละ1บาท

เมอตากแหงแลวจะไดใบยาสบทมนำาหนกประมาณ1,000กโลกรมยาสบมราคาประมาณ65บาทตอกโลกรมดงนนในพนท2ไรจะมรายไดประมาณ65,000บาท(หรอ32,500บาทตอไร)

จากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกยาสบพบวาเกษตรกรตองอาศยนำาจากชลประทานเพราะเปนการปลกชวงปลายฤดฝนตองการดนทมคณภาพดและปลกในทราบเทานนเกษตรไมใหความสำาคญกบปจจยเอกสารสทธการปลกยาสบตองใชแรงงานมากในชวงการเตรยมพนทและลงกลารวมถงในชวงเกบใบเกษตรกรจะใชการลงแรงรวมกบการจางแรงงานเพมเนองจากยาสบมตลาดรบซอทชดเจนในพนทและเปนทตองการมากทำาใหเกษตรกรไมมปญหาเรองตลาดรองรบเมอเทยบกบพชอนยาสบตองการการดแลคอนขางมากในการตดใบดจำานวนใบความสงแตไมถงกบตองใชความเชยวชาญพเศษ(ภาพทก.3)

ผกกำดเขยวปลผกกาดเขยวปลจะปลกในชวงฤดหนาว(เดอนพ.ย.)ใชเวลาในการปลกจนถงเกบเกยวทงหมด

ประมาณ55วนโดยรายละเอยดการปลกในพนท5ไรมดงน

การเตรยมดนจะใชการตดหญาและยกรองโดยในท5ไรจะใชแรงงาน1คน(สวนใหญทำาเอง)ใชเวลาประมาณ2วนถาจางจะเสยคาจางประมาณ600บาทตอไร

การปลกผกกาดเขยวปลสามารถทำาไดทงวธเพาะกลาและหยอดหลม โดยจะใชเมลดพนธ 7กระปองกระปองละ70บาท(ตนทนเมลดพนธ490บาทตอ5ไร)โดยชวงทำาหลมใชการลงแขกรวมกนประมาณ5คนใชเวลา3วนและชวงหยอดเมลดอก1วน(ถาตองจางเสยคาจางวนละ250บาทตอวน)หลงจากนนจะโรยฟางโดยเสยคาฟางประมาณ500บาทตอ5ไร

ในการดแลหลงจากหยอดเมลดจะมการฉดยาทงหมด5ครงใชยา4ขวดขวดละ300บาทคาจางฉดยาประมาณ250บาทตอไรตอครงนอกจากนจะมการใสปยประมาณ25ถงราคาถงละ850บาทโดยจะใชแรงงานประมาณ5คนและใชเวลา2วนและใสฮอรโมนประมาณ500บาทตอพนท5ไร

ผกกาดเขยวปลตองการการดแลคอนขางมากเมอเทยบกบพชชนดอนเกษตรกรอาจตองเขาไปดแลเกอบทกวนโดยเฉลยคอ4วนตอสปดาหจนกวาจะเกบเกยวไดหากไมสามารถดแลเองไดอาจตองจางในอตรา200บาทตอวนเกษตรกรจะตองเสยคานำาใหนายฝายไรละ50บาทตอปและเสยคานำามนในการไปดแลไรประมาณ200บาทตอสปดาห

ตำรำงทก.3 ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกย�สบ(หนวย:บ�ท)

1.ก�รเตรยมพนท 2,000 1,000

คาแรงเตรยมดน 2,000 1,000

2.ก�รปลกและดแล 10,360 5,180

คาเมลดพนธ 960 480

คาปย 3,000 1,500

คานำามน 400 200

คาแรงปลก 1,000 500

คาแรงดแล 5,000 2,500

3.ก�รเกบเกยวและก�รส 12,600 6,300

คาแรงเกบเกยว 3,000 1,500

คาแรงตาก 1,800 900

คาแรงหน(1300*6) 7,800 3900

ตนทนทงหมด 24,960 12,480

ตนทนคาแรง 20,600 10,300

ตนทนอนๆ 4,360 2,180

ร�ยรบทงหมด 65,000 32,500

ผลผลต(กก.) 1,000 500

ราคาผลผลต(บาท/กก.) 65 65

กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 40,040 20,020

กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 60,640 30,320

หลงจากฉดยาครงสดทายประมาณ15วนจะสามารถเกบเกยวผลผลตไดโดยสวนใหญใชการลงแขกสำาหรบพนท5ไรจะใชคนประมาณ25คนใชเวลา4วนโดยหากจางจะเสยคาจาง250บาทตอคน

การปลกผกกาดเขยวปลจะไดผลผลตประมาณ30ตนตอพนท5 ไรมพอคามารบซอทชมชนราคาประมาณ4.20บาทตอกก.

ทงนจากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกผกกาดเขยวปลพบวาเกษตรกรพงพานำาจากชลประทานเปนหลกเพราะเปนการปลกในชวงปลายฤดฝนเขาสฤดหนาวผกกาดเขยวปลชอบอากาศเยนแหง และเตบโตไดดในดนชนดเดยวกบทปลกขาวเหนยวนา เกษตรกรนยมปลกผกกาดเขยวปลในพนทราบนา ในการเตรยมพนทปลกลงเมลด รวมถงการเกบผลผลต เกษตรกรตองพงพาแรงงานนอกครวเรอนซงสวนใหญใชการลงแรงชวยกนอาจมการจางบางในบางชวงเปนพชทตองการการดแลนอยกวายาสบ และกลายเปนทางเลอกของครวเรอนทเรมขาดแรงงานเกษตรในครวเรอน ในเรองตลาดรบซอเนองจากมผมารบซอทชดเจนทำาใหเกษตรกรไมตองหาตลาดเองแตมการกำาหนดโควตาจากโรงงานผลตผกกาดกระปองและไดราคาทคอนขางด(ภาพทก.4)

พรกพรกมกจะปลกในชวงเดอนต.ค.–ธ.ค.โดยมรายละเอยดการเพาะปลกในพนท2ไรดงน

กอนการปลกจะตองมการไถเพอปรบพนทโดยมคาจางรถไถประมาณ1,000บาทตอพนท2ไร

ภ�พทก.3 ปจจยสำาคญตอการปลกยาสบ

0.80.60.40.2

สวนใหญเกษตรกรจะเพาะกลาจากเมลดทมเกบจะฤดกาลกอนหากตองซอเมลดมาเพาะเองจะตองจายกก.ละ200บาท

หลงจากตนกลาโตจะนำามาปลกในไรโดยใชแรงงานประมาณ10คนใชเวลา1-2วนสวนใหญเกษตรกรใชการลงแรงแตหากตองจางแรงงานจะมคาจางคนละ200บาท(คดเปนคาแรงในการปลกประมาณ3,000บาทตอ2ไร)

ตำรำงทก.4 ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกผกก�ดเขยวปล(หนวย:บ�ท)

1.ก�รเตรยมพนท 3,000 600 คาแรง 3,000 6002. ก�รปลกและดแล 41,940 8,388 คาเมลดพนธ 490 98 คาปย 21,250 4,250 คานำามน 800 160 คายา 1,200 240 คาฟาง 500 100 คาฮอรโมน 500 100 คานำา 250 50 คาแรงปลก 5,000 1,000 คาแรงปย 2,500 500 คาแรงพนยา 6,250 1,250 คาแรงดแล 3,200 6403.ก�รเกบเกยวและก�รส 25,000 5,000 คาแรงเกบเกยว 25,000 5,000ตนทนทงหมด 69,940 13,988 ตนทนคาแรง 39,450 7,890 ตนทนอนๆ 26,740 5,348ร�ยรบทงหมด 126,000 25,200 ผลผลต(กก.) 30,000 6,000 ราคาผลผลต(บาท/กก.) 4.2 4.2กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 56,060 11,212กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 86,550 17,310

ในชวงปลกจะตองมการใสปย2-3ถงราคาปยถงละ900บาท(ประมาณ2,500บาท/2ไร)และการใสยาคดเปนตนทนประมาณ2,000บาท/2ไร(หากจะจางแรงงานตองจางในอตรา200บาทตอวน)

พรกตองการการดแลไมมากนกไมตองการนำามากเกษตรกรจะเขาไปดแลสปดาหละครงถงสองครงเทานน

ผลผลตพรกจะสามารถเกบเกยวได2ครงตอรอบการปลกหางกนประมาณ1สปดาหโดยการเกบแตละครงจะใชแรงงานประมาณ10คนคาจางคนละ200บาท(ปกตใชการลงแรง)

ผลผลตจากการปลกพรกจะขายไดสปดาหละ10,000บาทหรอคดเปน20,000บาทตอรอบการผลต(ตอ2ไร)

ทงนจากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกพรกพบวาเกษตรกรพงพานำาจากชลประทานเพราะเปนการปลกนอกฤดฝน ในพนทราบหรอทนา เรองคณภาพของดนหรอเอกสารสทธไมใชปจจยสำาคญ การปลกพรกไมตองการเงนลงทนสง เกษตรกรมกใชเงนทนของตนเอง นอกจากนยงเปนพชทปลกงายไมตองอาศยความเชยวชาญและการดแลเปนพเศษ และไมตองใชแรงงานมาก อาจมตองจางเพมในบางชวงเชนชวงการเกบผลผลตนอกจากนเกษตรกรพบวามตลาดรบซอทชดเจนไมลำาบากในการขายผลผลต(ภาพทก.5)

ภ�พทก.4 ปจจยสำาคญตอการปลกผกกาดเขยวปล

0.80.60.40.2

ตำรำงทก.5 ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกพรก(หนวย:บ�ท)

1. ก�รเตรยมพนท 1,000 500 คาไถพรวน 1,000 5002.ก�รปลกและดแล 9,500 4,750 คาเมลดพนธ 200 100 คายา 2,000 1,000 คาปย 2,500 1,250 คาแรงปลก 3,000 1,500 คาแรงดแล 1,800 9003.ก�รเกบเกยวและก�รส 4,000 2,000 คาแรงเกบเกยว 4,000 2,000ตนทนทงหมด 14,500 7,250 ตนทนคาแรง 8,800 4,400 ตนทนอนๆ 5,700 2,850ร�ยรบทงหมด 20,000 10,000 ผลผลต(กก.) 1,430 715 ราคาผลผลต(บาท/กก.) 14 14กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 5,500 2,750กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 14,300 7,150

ภ�พทก.5ปจจยสำาคญตอการปลกพรก

ตองมเอกสารสทธ

ตองการแรงงานนอกครวเรอน

ขำวโพดเลยงสตวในพนทรำบ1. การเตรยมดนการเตรยมพนทสำาหรบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทราบเกษตรกรมกจะไถหนาดนถง2ครง

เพอใหดนมความรวนซยอมนำาไดดทำาใหมคาแรงใหการเตรยมดนคอนขางสง2. การปลกและการดแลลกษณะคลายกบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทชนแตเกษตรกรจะใชพนธทแตกตางเชนพนธ

แปซฟค(แปซฟค-328)ไพโอเนย(ไพโอเนย-3012)ไมตองดแลมาก3. การเกบเกยวสำาหรบการปลกเพอขายสด(นยมในทราบ)เกษตรกรสามารถหกฝกขาวโพดเพอขายไดหลงจาก

หวานเมลดเพยงประมาณ3เดอนนยมใชการลงแรงชวยกน4. ผลผลตและการขายคลายกบการปลกขาวโพดในทชน แตอตราคาขนสงจะตำากวาเนองจากพนทปลกจะอยใกลกบ

แหลงรบซอมากกวา

ทงน จากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกขาวโพดเลยงสตวในทราบพบวา เกษตรกรพงพานำาจากชลประทานเพราะปลกในชวงเขาสหนาแลงปลกในทราบนาในดนชนดเดยวกบทปลกยาสบหรอผกกาดเขยวปล เปนพชทไมตองอาศยความเชยวชาญ ตองการการดแลรกษานอย แตเกษตรกรจำาเปนตองพงแรงงานนอกครวเรอนในชวงแรกของการปลกและชวงเกบฝกซงใชการลงแรงกนเปนหลกนอกจากนถงแมเกษตรกรเขาถงตลาดรบซอไดไมยากแตมกประสบปญหาราคาขาวโพดตำา(ภาพทก.6)

ตำรำงทก.6ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกข�วโพดเลยงสตวในพนทร�บ(หนวย:บ�ท)

ตอไร1.ก�รเตรยมพนท 1,400 คาไถพรวน 1,4002.ก�รปลกและดแล 2,230 คาเมลดพนธ 430 คาปยและสารเคม 1,200 คาแรงดแล 6003.ก�รเกบเกยวและก�รส 370 คาสและขนสง 370ตนทนทงหมด 4,000 ตนทนคาแรง 2,000 ตนทนอนๆ 2,000ร�ยรบทงหมด 7,125 ผลผลต(กก.) 950 ราคาผลผลต(บาท/กก.) 7.5กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 3,125กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 5,125

ถวลสงถวมกจะปลกในชวงม.ค.(หลงจากผกกาดเขยวปล)โดยมรอบการปลกประมาณ50-100วน

สำาหรบขอมลการปลกในพนท2.5ไรมดงน1. การเตรยมพนท

ไมตองปรบดนจากการปลกรอบกอน2. การปลกและการดแล

เกษตรกรใชเวลา 2-3 วนในการขดหลมและหยอดเมลด โดยใชเมลดประมาณ 20 ถง ถงละ150-200บาทหลงจากหยอดเมลดจะมการใสปยประมาณ2ถงราคาถงละ800-900บาทและมการฆาหญาโดยมคาใชจายประมาณ400บาทและมการพนยาฆาแมลงสปดาหละครงมคาใชจาย600บาทม

ใชเวลาเกบเกยว5วนโดยใชแรงงานจากการลงแขกประมาณ5คน4. ผลผลตและการขาย

ผลผลตจากพนท2.5ไรจะไดประมาณ150ถงโดยมพอคามารบซอถงละ150บาท

ทงน จากการสำารวจปจจยสำาคญสำาหรบการปลกถวลสงพบวา เกษตรกรตองอาศยนำาจากชลประทานเรมปลกในชวงหนาแลงในทราบนาและเกบเกยวกอนเรมฤดกาลปลกขาวเหนยวเกษตรกรยงตองการแรงงานเพมเตมจากนอกครวเรอนในบางชวงแตโดยมากจะใชการลงแรงเปนพชทปลกงายไมตองการความเชยวชาญพเศษและเปนทตองการของตลาดและเนองจากเกษตรกรสามารถใชเมลดพนธทเกบจากฤดกาลทผานมาไดจงสามารถลดตนทนเมลดพนธไปไดมากและสามารถใชเงนทนตวเองในการปลก(ภาพทก.7)

ภ�พทก.6ปจจยสำาคญในการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทราบ

ภ�พทก.7ปจจยสำาคญตอการปลกถวลสง

ตำรำงทก.7ตนทนและร�ยรบจ�กก�รปลกถวลสง(หนวย:บ�ท)

ตอ2.5ไร ตอไร1.ก�รเตรยมพนท 0 02.ก�รปลกและดแล 6,700 2,680 คาเมลดพนธ 4,000 1,600 คาปย 1,700 680 คายา 1,000 4003.ก�รเกบเกยวและก�รส 6,250 2,500 คาแรงเกบเกยว 6,250 2,500ตนทนทงหมด 12,950 5,180 ตนทนคาแรง 6,250 2,500 ตนทนอนๆ 6,700 2,680ร�ยรบทงหมด 22,500 9,000 ผลผลต(กก.) 150 60 ราคาผลผลต(บาท/กก.) 150 150กำ�ไรสทธ(หกค�แรง) 9,550 3,820กำ�ไรสทธ(รวมค�แรง) 16,250 6,500

ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์กับการสูญเสียพื้นที่ป่า...

Documents

Industrial attachment of knit concern ltd

Super Knit

เอกสารวิชาการ เรื่องpvlo-brr.dld.go.th/Data/doc1_28022019.pdf · 2019. 3. 11. · ภาคผนวก 54 ตารางภาคผนวกที่

เอกสารวิชาการ เรื่องที่ 2 - DLDcertify.dld.go.th/certify/images/research/a26outsource.pdf · 2016. 5. 24. · 2 สรุั้ปข นตอนการปฏิบัติ

Summer Commitment - Espace Tricot Blog · 2017. 3. 22. · summer commitment bag! !! 4 straps Starting(from(thebeginning(of(theround(marker,(Knit(4sts,(BO(34sts,(knit(to(4sts(past(the(third(marker,(BO(34(sts,(knit(to(the(end

Ondori i love knit

Flat knit machine 2016

เอกสารวิชาการthapput.phangnga.doae.go.th/data/pdf/learning_center/ta.pdf · เอกสารวิชาการ การ ... การบรรจุ

Warp Knit Spacer Fabric - Ft.Tul.cz · Underlap Overlap . 22.05.2013 Warp Knit Spacer Fabric 8 Open loop Closed loop loop head loop leg loop foot ... 22.05.2013 Warp Knit Spacer Fabric

Catálogo Wood & Knit

Knotty knit-dress-sewing-pattern-binder.compressed.compressed

Women's knit v neck t-shirt-stock garment

VIENNA CITY KNITS 2019 - Kindertraum€¦ · KNIT TOGETHER – CHARITY KNIT FREITAG, 11.10. ERÖFFNUNG ABEND VERANSTALTUNG WOLLEWIEN, IM TOP LOKAL, FLEISCHMARKT 18, 1010 WIEN, BEGINN:

Badiane knit

Knit Spirit 1437

เอกสารวิชาการ เรื่อง การพัฒนาศักยภาพการค้าปศุสัตว์ตามแนว ...extension.dld.go.th/th1/images/stories/2562/research/ASEAN.pdf ·

Knit Spirit 1385

Love Knit & Rock’n roll - Cultura

Trousse Knit Pro - aluttrin.free.fraluttrin.free.fr/7Anne4/tricot/Tuto_trousse _KnitPro_Anne.pdf · Trousse Knit Pro Matériel Tissu extérieur ( oiseaux ) : 1 coupon 50x75 cm Tissu

เอกสารวิชาการ เรื่ี่องท 2vet.kku.ac.th/publich/sub2.pdf · 2014-03-04 · อิสลามทั้งใน ... การทําให