2013 het ongeluksgetal in een ongelukkig jaar? Oosterbeek, 1 februari 2013 Paul Schnabel Sociaal en...

2013 het ongeluksgetal in een ongelukkig jaar?Oosterbeek, 1 februari 2013

Paul Schnabel

Sociaal en Cultureel PlanbureauUniversiteit Utrecht

Global competitiveness report 2012-2013(144 landen)

• Nederland 5

• Labor market efficiency 17• Flexibility of wage determination 130• Hiring and firing practices 126

• Pay and Productivity 67

• Maar ook: Cooperation in labor-employer relations 4

Sociaal en Cultureel Planbureau

10 jaar ontwikkeling/verandering – 2000/2002 – 2010/2011

Reële nat. inkomen (1990=100) 107 125

Bevolking 16,0 milj. 16,7 milj.

Huishoudens 6,8 milj. 7,4 milj.

Bevolking 65+ 13,7% 15,5%

Beroepsbevolking 7,2 milj. 7,8 milj.

Armoede (NVMT) 5,8% 6,1 (2009)

Personenauto’s 6,5 milj. 8 milj.

Sociaal en Cultureel Planbureau

Nederland internationaal

Bevolking: nr 8. van de EU-27 Inkomen per hoofd van de bevolking:

nr. 2 na Luxemburg (36.000 euro) Absolute omvang BBP :

nr. 17 van de wereld Exportpositie :

nr. 7 van de wereld (EU nr. 2) Concurrentiepositie : 5 (GCI) Arbeidsparticipatie M/V: nr. 1 in de EU (67/77%) (Bijna) laagste werkloosheid: nr. 2 EU Wereld Misere Index: beste score

Sociaal en Cultureel Planbureau

‘Heel donkere wolken …’

Staatsschuld naar 70% BBP (420 miljard euro) Overheidstekort 2012 4,5% (2013: 2,7%?) Hypotheekschuld 105% BBP (630 miljard euro) Werkloosheid loopt op (7%) Economische groei bijna steeds negatief Weinig nieuwe huizen in bouw, dalende prijzen Pensioen onzeker en later Sociale zekerheid wordt beperkt Toekomst Euro nog steeds onzeker

Sociaal en Cultureel Planbureau

Bruggen slaanRegeerakkoord VVD-PvdA – 29/10/2012

Twee angsten:• Overheid loopt burger in de weg (VVD)• Overheid laat mensen in de steek (PvdA)

Regeerakkoord:• Eigen verantwoodelijkheid, tenzij …• ‘Nederland sterker uit de crisis’:

Zuinige overheid, innovatie, werk, integratie, veiligheid, Europa/Euro

Slotakkoord:• Kansen pakken, problemen oplossen, bruggen slaan

Sociaal en Cultureel Planbureau

‘Bruggen slaan’ Rutte II

‘Gearrangeerd huwelijk’ VVD – PvdA Veilige meerderheid voor twee bijna gelijk grote partijen ‘Hete adem in de nek’- SP en PVV

houden VVD en PvdA bij elkaar Continuïteit en stabiliteit nodig en gewenst ‘Geen leuke dingen voor de mensen’ Meer bezuinigen, meer eigen verantwoordelijkheid,

meer Europa – ook meer recessie? De sterke staat herleeft ?! Maar: ‘heronderhandelingen’; Eerste Kamer kan de bruggen

wegslaan

Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitwerking regeerakkoord

• Netto 16 miljard bezuinigen (structureel 2018-18 miljard)• Grootste bezuinigingen 2017

zorg (5,3), sociale zekerheid (3,2), openbaar bestuur (2,6), internationale samenwerking (1,0)

• Inkomensafhankelijke zorgpremie, afschaffing zorgtoeslag• WW – jr. ink.afh., 1 jr. 70% WML• Verhoging AOW leeftijd (2018 -66) • Minder kindregelingen (0,9 miljard)• Afbouw hypotheekrente aftrek/duur

Sociaal en Cultureel Planbureau

Miljoenennota 2013

• Inkomsten 247,4 miljard (12,0 gas)

+ Decentraal 261,6

• Uitgaven 260,9 miljard

• EMU saldo rijk/gemeenten -16,7 miljard (2,7 BBP)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitgaven

Zorg 76,7 miljard Sociale zekerheid 73,4 OCW 31,4 Gemeente/provincie 20,5 Buiza/Ontw. 11,5 Rente staatsschuld 10,1 I&M 9,8 Veiligheid/Justitie 9,8 Defensie 7,1 ELI 4,7

Sociaal en Cultureel Planbureau

Politiek en samenleving

‘Het grote ongenoegen’

Sociaal en Cultureel Planbureau

De veranderende verzorgingsstaat

Angelsaksisch model: lage uitkeringen Korte duur, bijstandsniveau (werken naar vermogen)

Skandinavisch model: iedereen moet werken ‘Decentralisatie’

Continentaal/Rijnlands model: geen tweedeling Zorg/onderwijs: eigen bijdragen naar draagkracht

Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Tevredenheid met het eigen leven en een gunstig vergelijkend oordeel over de levenskwaliteit in eigen land, EU-bevolking van 15+ in 2010, in procenten

Sociaal en Cultureel Planbureau

Van traditioneel progressief

Minder sociale ongelijkheid, ook in de wereld

Groot vertrouwen in positieve maakbaarheid welzijn door de overheid

Universalistisch ethos

Kosmopolitisch, meritocratisch

Planvolvoerende elite

Sociaal en Cultureel Planbureau

… naar modern conservatief

Tegen te weinig gelijkheid, tegen cultureel verschil(niet meer verheffen, maar ‘verplatten’)

Vertrouwen op punitieve maakbaarheid: verbieden, straffen

Particularistisch ethos

Nationale identiteit, populistisch

Zelf aangewezen leiders

Sociaal en Cultureel Planbureau

De opkomst van het moderne conservatisme

Behoud van de waarden en de prestaties van de twintigste eeuw

1. Het gevoel van nationale eenheid en samenhang (jaren veertig/vijftig)

2. Het behoud van de sociale zekerheid en de verzorgingsstaat (jaren vijftig/zestig)

3. Het behoud van de persoonlijke vrijheden (jaren zestig/zeventig)

Het verlangen naar solidariteit, loyaliteit, homogeniteit en consensus…

Sociaal en Cultureel Planbureau

Van behoudzucht naar beduchtheid

Werkloosheid loopt op – kortere / lagere uitkeringen

Welvaart gaat dalen – dalend BBP / hogere lasten

Wonen wordt duurder – hogere huur / lagere aftrek

Weer meer zelf verantwoordelijk voor ouderenzorg

Waar moet dat heen met de kosten van de gezondheidszorg?

Sociaal en Cultureel Planbureau

0

5

10

15

20

25

30

35

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Volatiliteit(% veranderde zetels)

Sociaal en Cultureel Planbureau

(USBO)

Niet stemmers (2010)

De jongsten (18-25 jr.) en de oudsten (75+)(41%) (36%)

De laagstopgeleiden (lager onderwijs/LBO) 37%

De ongehuwden (36%) en de allochtonen (33%)

‘Politik(er) Verdrossenheit’

Sociaal en Cultureel Planbureau

EU en Euro 2012

Slechte zaak euro i.p.v. gulden 41%(69% PVV – 16% D66/GL)

Lidmaatschap EU ok 44% (20% PVV – 74%

D66/GL)

Politiek in Europa krijgteen voldoende 39% (17% PVV – 60% CDA)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Opleiding als voorspeller

laaghoog

Multiculturele samenleving positief 27%69%

EU-lidmaatschap goede zaak 26%68%

Politici niet in onze mening geïnteresseerd 64% 35%

Burger meer meebeslissen 73% 45%

Sociaal en Cultureel Planbureau

Gewenste uitgaven overheidsbeleid, 18+, 2012

(veel) minder geld (veel) meer geld

Verlagen staatsschuld 18% 29%

Vergroten werkgelegenheid 2 81%

Verbeteren onderwijs 1 75%

Verbeteren zorg 4 65%

Stimuleren kunst en cultuur 47% 13%

Verbeteren integratieminderheden

36 14

Ontwikkelingshulp 54 10

Vredesmissies, conflictbeheersing

61 7

Sociaal en Cultureel Planbureau

Werken en niet (meer) werken

Sociaal en Cultureel Planbureau

Netto-arbeidsparticipatie, 2010, 15-64 jr.

Marokkanen Autochtonen

Totaal 48% 69%

M 60 77

V 37 62

15-24 jr. 26% 41%

25-44 jr. 60 87

45-64 jr. 44 66

Laag opgeleid 31% 39%

HBO/WO 74 85

Laagste arbeidspart. Hoogste arbeidspart.

Sociaal en Cultureel Planbureau

Niet (meer) aan de slag (2011) 15-65 jr

Totaal met uitkering 1,5 miljoen

WW 270.000WAO/WIA 620.000WAJONG 215.000Bijstand 355.000

“Wet Werken naar Vermogen”

VUT/vervroegd pensioen 500.000

Sociaal en Cultureel Planbureau

Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995)

Streng Vrijstellen

Werklozen als vrijwilligers 54% (37) 5% (5)

Alleenstaanden/kinderen 6-12 41% (18) 7% (18)

Gedeeltelijk arbeidsongeschikt 17% (10) 7% (7)

Alleenstaanden/kinderen 0-5 16% (7) 23% (42)

Werklozen vanaf 55 jr. 12% (3) 18% (44)

Werklozen in mantelzorg 11% (8) 18% (20)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Nog aan de slag na 65 jaar (2010) (65-74 jaar)

Totaal 131.000 (91.000 M., 40.000 V.) – 8% -

65-69 jr. 93.000

70-74 jr. 38.000

Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen onder armoedegrens, 2011

Totaal - 6,9% 65+ alleen - 4,9% 65+ paar - 2,1% Ouderen totaal - 3,1% Kinderen totaal - 11,1% Volwassenen totaal - 7,1%

Sociaal en Cultureel Planbureau

Vermogens en huishoudens, 2009

Eigen huis Effecten Hypotheek

25-50 jr 61% 23% 57% (180)

50-65 jr. 65% 28% 54% (111)

65-75 jr 54% 25% 34% (68)

75 plus 37% 20% 13% (46)

94.000 miljonairshuishoudens (1,3%)

30% 60-70, 18% 70+ (CBS)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen 65+ Nederland

AOW (+ bijstand) 25-30 miljard euroAanvullend pensioen 25-30 “ “Vermogen/arbeid >5-10 “ “Gemiddeld per hh. 32.000

- laag inkomen, alleenst. – 11%- laag inkomen, echtpaar – 3%

BNP 2012 ± 600 miljardPensioenvermogen (2012) 850 miljard

Sociaal en Cultureel Planbureau

Verhoging pensioenleeftijd – wat betekent dat voor u?

2010 2011 2012

Langer werken voor zelfde pensioen

38% 46% 55%

Niet langer werken, zelf bijsparen 13 20 19

Niet langer werken, minder pensioen

26 18 17

Anders 8 16 9

(MR 2012)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Denkt u dat uw toekomstige pensioen zal worden verlaagd?

2010 2011 2012

Zeker wel 10% 15% 30%

Waarschijnlijk wel 25 41 42

Misschien 27 22 17

Waarschijnlijk niet 26 14 8

Zeker niet 12 8 4

Weet niet 14 7 5

(MR 2012)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Zorg

Sociaal en Cultureel Planbureau

Hoe rijker het land …

Hoe duurder de zorg

• 16 – 18% BBP – VS• 10 – 12% BBP – NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,

België, Denemarken• 8 – 10% BBP – Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië• 6 – 8% BBP – Tsjechië, Hongarije, Polen

NL 1953 – 3% - Nu 12% BBP

Sociaal en Cultureel Planbureau

Stijging zorguitgaven (% BBP)

1972- 8%

1982- 10%

1992- 11%

2002- 12%

2012- 13%

(2015)- 15%

(2013 per volwassene – € 5140)

BKZ-uitgaven/financiering 2013

•Zorgverz.wet 41,1 miljardEigen betalingen (2,9)

•AWBZ 27,3Eigen betaling (1,8)

•Overheid (incl. WMO) 1,2

Sociaal en Cultureel Planbureau

Toekomstige zorguitgaven 2010-2040

2010 2040 (trend)

2040 (supertrend)

Levensverwachting M. 78,8 82,7 87,8

Levensverwachting V. 82,7 85,7 89,6

% BBP 13,2% 22% 31%

% gezinsinkomen(tweeverd., 1 ½ modaal)

23,5% 35% 46%

Werkgelegenheid personen 12,8% 22% 29%

Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitgaven zorg per huishouden en per persoon

Per huishouden - 11.000 euro p.j.

Per volwassene - 6.000 euro p.j.

Per 100-jarige - 50.000 euro p.j.

(pensioen: 15.000 euro p.j.)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Leven in Nederland

Sociaal en Cultureel Planbureau

Feiten 2020

Bevolking 17 miljoen (plus 0,5 miljoen) Jonger dan 20 jaar 3,7 miljoen (min 0,2 miljoen) Boven 65 jaar 3,3 miljoen (plus 0,8 miljoen) (19,7%) Niet-westers 2,2 miljoen (plus 0,4 miljoen)

Levensverwachting Mannen 80,3 jaar (78,7) Levensverwachting Vrouwen 83,3 jaar (82,6) Geen grote veranderingen in geboorte- en sterftecijfers.

Inwoneraantal blijft nog licht stijgen. Alleen de grensgebieden verliezen inwoners ('krimp')

Snelste bevolkingsgroei 1900-nu (ruim 3x)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Belangrijke veranderingen

Meer en kleinere huishoudens 7,8 miljoen (7,3 miljoen) Meer eenpersoonshuishoudens (40%) Ieder huishouden alles zelf, ieder lid huishouden alles zelf Meer dan 100% gsm, tv, pc (nu al over 95% incl. internet) Nu 7,6 miljoen personenauto’s (20% hh meer dan één),

door naar 8 miljoen Nu 7,4 miljoen woningen plus 60.000 per jaar Heel dure leefvorm, maar geen kans op nieuwe

collectievere leefvormen, hoewel …

Sociaal en Cultureel Planbureau

Bijzondere bouwopgave Nederland

1900 5 miljoen inwoners 1 miljoen huizen

1950 10 miljoen 2 miljoen huizen

2007 16,5 miljoen 7 miljoen huizen

2020 17/18 miljoen 8/8,5 miljoen huizen

Snelste en grootste bevolkingsgroei in Europa

1900-2000: 3 x bevolking, 6 x huishoudens

Sociaal en Cultureel Planbureau

Het wonen en het Rijk (2011)

Netto hypotheekrente (4 milj. hh.) - 10,1 miljard

Huurtoeslag (1,1 milj. hh.) - 2,2 miljard

Eigen aandeel OZ-belasting (4,1 milj. hh.) - 1,0 miljard

Overdrachtsbelasting (120.000) - 1,9 mijard

Lasten Rijk - 9,1 miljard

Sociaal en Cultureel Planbureau

Etnische minderheden in Nederland (x 1000), 2011

Westers allochtoon 1530 (9,2%)- Polen 90

Niet westers allochtoon 1900 (11,4%)- Turken 390- Marokkanen 355- Surinamers 345- Antillianen 140

Groei sinds 2000 490 (35%)

Sociaal en Cultureel Planbureau

‘The Dutch freakshow’

Homohuwelijken – 2% (1600 p.j.) Exit weigerambtenaren

Abortus: 33.000 p.j. (8,7 per 1000 vrouwen 15-45 jr.)

Euthanasie: 3000 p.j. (2% sterfgevallen)

Drugs: terugdringen coffeeshops, invoeren ‘wietpasjes’, grenswaarde THC-gehalte (hard drug-dreiging)

Prostitutie: terugdringen (vrouwenhandel)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Overheid verantwoordelijk voor … (18+) (2008) (11 landen)

Iedereen werk heeft Finland (1) (6,8) Nederland (10) (5,3)

Ouderen redelijk inkomen Noorwegen (1) (8,6) Nederland (9) (7,8)

Voldoende kinderopvang voor werkende ouders Finland (1) (8,2) Nederland (11) (6,2)

(Bron: ESS 2008)

Sociaal en Cultureel Planbureau

Tevredenheid met het leven/rapportcijfers 2010 Minst tevreden:

Eenoudergezinnen (7,2) Niet-westerse migranten (7,5) Westerse migranten (7,6) Alleenstaanden (7,6)

Meest tevreden: 65-plus (8,1) Paren zonder kinderen (8,0) Vrouwen (7.9) Paren met kinderen (7,9) Autochtone Nl. (7.9)

Gemiddeld allen: 7.8 Bijzondere aspecten:

(Zeer) slechte gezondheid (6,4) Uitkering (6,7) Hoog inkomen/hoog opgeleid/zeer goede gezondheid (8.0)

(CBS/SCP)

Sociaal en Cultureel Planbureau