fantbooks.comfantbooks.com/.../ivanov-vya/1997/files/taynigib1997.pdf · 2018. 4. 12. · 4 Â. ß....

Òàéíû ãèáåëè öèâèëèçàöèé

Â ß Èâàíîâ

Îãëàâëåíèå

Â. ß. ÈâàíîâÒàéíû ãèáåëè öèâèëèçàöèéÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅÏÐÅÄÈÑËÎÂÈÅ×ÀÑÒÜ I. ÏÅÐÅ×ÅÍÜ ÂÛÑÎÊÈÕ ÇÍÀÍÈÉÃËÀÂÀ 1. ÂÅËÈÊÈÉ ÏÎÒÎÏÃËÀÂÀ 2. ÊÀÌÅÍÍÛÅ ÃÎÑÒÈ Ñ ÍÅÁÅÑÃËÀÂÀ 3. ÏÎ ÑËÅÄÀÌ ÊÀÒÀÑÒÐÎÔÃËÀÂÀ 4. ÇÀÏÐÅÄÅËÜÍÛÅ ÕÐÎÍÈÊÈÃËÀÂÀ 5. ÏÎÒÅÐßÍÍÛÅ ÇÍÀÍÈß ÖÈÂÈ-

ËÈÇÀÖÈÉ×ÀÑÒÜ II. ÒÀÌ, ÃÄÅ ÍÀ×ÈÍÀÅÒÑß ÈÑÒÎ-

ÐÈßÃËÀÂÀ 6. Â ÎÁÚßÒÈßÕ ÇÅÌËÈ È ÍÅÁÀÃËÀÂÀ 7. ÊÎËÛÁÅËÜ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÉÃËÀÂÀ 8. ÍÎÂÛÅ ÀÒËÀÍÒÈÄÛÃËÀÂÀ 9. ÒÀÉÍÀ ÏÎÃÈÁØÈÕ ÃÎÐÎÄÎÂ È

ÎÑÒÐÎÂÎÂÃËÀÂÀ 10. ÒÀÉÍÛ ÀÐÊÒÈÊÈÃËÀÂÀ 11. ÏÅÐÂÛÅ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÈ ÅÂÐÎ-

ÏÛ×ÀÑÒÜ III. ÎÒÊÐÛÒÈß È ÎÒÊÐÛÂÀÒÅËÈ

ÒÀÉÍ

ÃËÀÂÀ 12. ÇÀÆÈÂÎ ÏÎÃÐÅÁÅÍÍÛÅÃËÀÂÀ 13. ÌÈÐ, ÎÒÊÐÛÒÛÉ ÊÐÀÌÅÐÎÌÃËÀÂÀ 14. ÏÈÐÀÌÈÄÛ è ÁÀØÍÈÃËÀÂÀ 15. ÑÒÀÒÓÈ È ÌÈÔÛÃËÀÂÀ 16.Î ×ÅÌ ÌÎË×ÈÒ ÁÓÄÄÀÃËÀÂÀ 17. ÒÀÉÍÀ ÄÎÊÒÎÐÀ ÊÀÁÐÅÐÛ×ÀÑÒÜ IV. ÍÎÂÛÉ ÑÂÅÒ - ÍÎÂÎÅ ÂÐÅÌßÃËÀÂÀ 18. ÊÀÒÀÑÒÐÎÔÀ ÍÎÂÎÃÎ ÑÂÅÒÀÃËÀÂÀ 19. ÂÅËÈÊÎËÅÏÍÛÅ ÌÀÉßÃËÀÂÀ 20. ÆÅÑÒÎÊÈÅ ÀÖÒÅÊÈÃËÀÂÀ 21. ÁËÀÃÎÐÎÄÍÛÅ ÈÍÊÈÃËÀÂÀ 22. ÇÀÄÅÐÆÀÍÍÛÅ â ÎÊÅÀÍÈÈÃËÀÂÀ 23. ÇÀÃÀÄÊÈ ÎÑÒÐÎÂÀ ÏÀÑÕÈ×ÀÑÒÜ V. ÄÎÂÎÄÛ ÐÀÑÑÓÄÊÀÃËÀÂÀ 24. ÊÎÑÌÈ×ÅÑÊÈÅ ÊÎÐÍÈ ÖÈÂÈ-

ËÈÇÀÖÈÉÃËÀÂÀ 25. ×ÓÆÈÅ ÒÂÎÐÅÍÈßÃËÀÂÀ 26. ÁÓÄÓÙÅÅ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÉÍÀÄÏÈÑÜ ÄËß ÏÎÑÂßÙÅÍÍÛÕ - ÁÅÑÏÎ-

ËÅÇÍÛÅ ÂÛÂÎÄÛËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÊàæäûé ïðèíèìàåò êîíåö ñâîåãî êðóãîçîðà çà

êîíåö ñâåòà.

À.Øîïåíãàóýð

ÏÐÅÄÈÑËÎÂÈÅ

Ìíîãîå, ÷òî óæå èçâåñòíî ëþäÿì èç èõ èñòî-ðèè, íå ïîäëåæèò ñîìíåíèþ. Âñå îñòàëüíîå: ðàç-ãîâîðû, ñëóõè, íåîáû÷íûå æóðíàëèñòñêèå ðàñ-ñëåäîâàíèÿ è äîãàäêè ó÷åíûõ - íàâåðíîå è åñòüïðîáëåñêè íåïîñòèæèìîé èñòèíû âðåìåí.

"Èñòîðèÿ - ó÷èòåëü æèçíè", êàê ãîâîðèëèäðåâíèå, è âñåãäà èì îñòàåòñÿ, íî çà ìíîãèå òû-ñÿ÷åëåòèÿ îíà òàê è íå íàó÷èëà íàñ æèòü â ñîãëà-ñèè, â äóõîâíîì åäèíåíèè. Åùå ÷àñòî ïîñòóïàåììû âîïðåêè, êàçàëîñü áû, çäðàâîìó ñìûñëó, íà-ðóøàÿ (èëè ïîääåðæèâàÿ?) òåì ñàìûì åñòåñòâåí-íûé õîä ñâîåãî âðåìåíè. Îòâåò íà ýòîò èçâå÷íûéâîïðîñ ïóñòü äàþò ãåíèàëüíûå ôèëîñîôû è òàèí-ñòâåííûå ëàìû. Ñåãîäíÿ íàì íåêîãäà îá ýòîì çà-äóìûâàòüñÿ. Ìû ñïåøèì èíòåðåñíåå è ÿð÷å ïðî-æèòü íàøó è áåç òîãî êîðîòêóþ æèçíü, íå òðàòÿâðåìåíè íà ïðî÷òåíèå ñòåðòûõ íàäïèñåé.

Ïóñêàé âñå îñòàåòñÿ êàê åñòü. Ìû ïîêà íå âñîñòîÿíèè è íå âïðàâå èñïîëüçîâàòü çàëîæåííûåâ íàñ âîçìîæíîñòè õîòÿ áû íà 50%. Ìû åùå íåâîëøåáíèêè, à òîëüêî ó÷èìñÿ.

Çàêàò è òðàíñôîðìàöèÿ íàøåé öèâèëèçàöèèòàê æå íåèçáåæíû, êàê è çàêàò ïðåäûäóùèõ. Îíèïðîòåêàþò, êàê ìíîãèå íàøè áîëåçíè, íà ôîíåâñåîáùåé íåâåæåñòâåííîñòè è áåçðàçëè÷èÿ ëþ-äåé ê ïîñòóïêàì ñâîèõ âîæäåé. Â ðåçóëüòàòå - ïî-òåðÿ ìíîãîâåêîâûõ äóõîâíûõ è êóëüòóðíûõ öåí-íîñòåé, êîøìàðû òîòàëèòàðíûõ ðåæèìîâ, ïðî-ìûøëåííûå è ýêîëîãè÷åñêèå êàòàñòðîôû, è, íà-êîíåö, ãëîáàëüíûå êàòàêëèçìû. Äî ñèõ ïîð âûõî-äîì èç ýòîãî òóïèêà áûëà ãèáåëü ñòàðîé è ïîÿâ-ëåíèå íîâîé öèâèëèçàöèè.

Îäíàêî, êàê óòâåðæäàþò ìóäðåöû è öåëèòåëèäóø - àñòðîëîãè, ïðîöåññ ãàðìîíè÷åñêîé òðàíñ-ôîðìàöèè ìèðà íå çàêîí÷åí, íî åãî çàâåðøåíèåíå çà ãîðàìè. Ñåãîäíÿ, åäèíñòâåííûì óòåøåíèåìÿâëÿåòñÿ áûñòðîå è ñèëüíîå èçìåíåíèå ÷åëîâåêàñ 2012 ãîäà, ñ íàñòóïëåíèåì ýïîõè Âîäîëåÿ. Ýòàäàòà áûëà îïðåäåëåíà åùå âåëèêèìè ãàëàêòè÷å-ñêèìè ïîñëàíöàìè ìàéÿ, æèâøèìè â ãàðìîíèèñî Âñåëåííîé è âíåçàïíî èñ÷åçíóâøèìè ñ Çåìëè.

Èòàê, ïîâîä äëÿ îïòèìèçìà åñòü. Ìû ìî-æåì óñïåòü ñòàòü ñâèäåòåëÿìè âåëèêèõ ïåðåìåí.×òîáû áûòü ãîòîâûì ê ýòîìó ìîìåíòó, îñòàåòñÿ

òîëüêî íàïîìíèòü î õîðîøî çàáûòûõ íåâûìûø-ëåííûõ èñòîðèÿõ, ïî ñðàâíåíèþ ñ êîòîðûìè ïðè-êëþ÷åíèÿ Èíäèàíû Äæîíñà çíàìåíèòîãî Ñïèë-áåðãà - äîáðàÿ è íàèâíàÿ ñêàçêà äëÿ òèíýéäæå-ðîâ.

Ñ 1982 ãîäà ÷åëîâå÷åñòâî íà÷àëî æèòü â ýïî-õó Áîëüøîãî ïàðàäà ïëàíåò. Ýòî àñòðîíîìè÷å-ñêîå ÿâëåíèå ïðîèñõîäèò ðàç â 500 ëåò è ñîïðî-âîæäàåòñÿ ïåðåìåíàìè ãëîáàëüíîãî ìàñøòàáà âîâñåõ ñôåðàõ çåìíîé æèçíè. Àñòðîëîãè óòâåðæäà-þò, ÷òî îäèí ðàç â 2100 ëåò (åùå îäèí öèêë) ïðî-èñõîäèò ìåäëåííîå ñìåùåíèå çåìíîé îñè íà îäèíçîäèàêàëüíûé çíàê. "Âîò è ñåé÷àñ ñòðåëêè êîñ-ìè÷åñêèõ ÷àñîâ ïåðåõîäÿò èç çíàêà Ðûá â çíàêÂîäîëåÿ.

Â íàøåé ïîâñåäíåâíîé æèçíè ýòî îçíà÷àåòáûñòðóþ ñìåíó ñîáûòèé è âîçíèêíîâåíèå íîâûõñèòóàöèé â ïðèðîäå Çåìëè, à òàêæå â ïîëèòèêå,ýêîíîìèêå, êóëüòóðå è äðóãèõ âàæíûõ îáëàñòÿõíàøåé æèçíè. Ñîçíàíèå ÷åëîâåêà ñîâåðøèò åùåîäèí âèòîê â ñâîåì ðàçâèòèè".

Ê áûñòðî èçìåíÿþùèìñÿ óñëîâèÿì ïðèâûê-íóòü òðóäíî, ïîýòîìó íàñòóïàåò êðèçèñ ñïîêîéíî-

ãî ñóùåñòâîâàíèÿ. Ñåé÷àñ íàì åùå íå ÿñíî, ÷òîæå áóäåò äàëüøå. Êîãäà ëþäè æèâóò õîðîøî, òîîíè ìåíüøå èíòåðåñóþòñÿ ñâîèì áóäóùèì è íåáåãàþò ê ãàäàëêàì è ïðîðèöàòåëÿì. Òàê áûëî íàïðîòÿæåíèè ñóùåñòâîâàíèÿ âñåãî ÷åëîâå÷åñêîãîðîäà. Âðåìÿ, êîãäà Çåìëÿ áûëà åùå "òåïëåíüêîéè ïî íåé õîäèëè ìàìîíòû" â ðàñ÷åò áðàòü íå áó-äåì.

Ñâÿùåííûå êíèãè è ïèñüìåíà, ìèôû äðåâíèõ,ñâèäåòåëüñòâà àðõåîëîãè÷åñêèõ ðàñêîïîê - âîò íà÷òî íàäî îïèðàòüñÿ, ÷òîáû âîññîçäàòü ðåàëüíóþêàðòèíó áûëîãî.

Ìû çíàåì, ÷òî çà âñþ èñòîðèþ Çåìëè íåîä-íîêðàòíî ñìåùàëèñü åå ìàãíèòíûå è ãåîãðàôè-÷åñêèå ïîëþñà, èçìåíÿëñÿ êëèìàò è îáëèê ïëà-íåòû. Èíà÷å, êàê îáúÿñíèòü îñòàòêè îáóãëèâøåé-ñÿ äðåâåñèíû, îòïå÷àòêè ëèñòüåâ ïûøíîé ðàñòè-òåëüíîñòè âîçðàñòîì 200 - 250 ìèëëèîíîâ ëåò âðàéîíå Àíòàðêòèäû èëè çàëåæè êàìåííîãî óãëÿíà Øïèöáåðãåíå è çà Ñåâåðíûì ïîëÿðíûì êðó-ãîì? ×òî áûëî ìíîãî ìèëëèîíîâ ëåò íàçàä, êàêïîÿâèëèñü ìàòåðèêè è êàê ïîÿâëÿþòñÿ è ãèáíóòìíîãèå âèäû æèâûõ îðãàíèçìîâ, èíòåðåñóåò ó÷å-

íûõ è ñïåöèàëèñòîâ. Åùå èíòåðåñíåå, êîãäà â ýòîòïîèñòèíå áîæåñòâåííûé ïðîöåññ âìåøàëñÿ ÷åëî-âåê ðàçóìíûé (Homo Sapiens). Îí ñòàë ñâèäåòå-ëåì è äîáðîñîâåñòíûì ðåïîðòåðîì ãðàíäèîçíûõñîáûòèé, êîòîðûå, ñóäÿ ïî ìíîãî÷èñëåííûì ñîâ-ïàäåíèÿì, èìåëè ìåñòî áûòü.

×òîáû íàðèñîâàòü â ñâîåì âîîáðàæåíèè äî-ñòîâåðíûå êàðòèíû èç èñòîðèè ãèáåëè öèâèëè-çàöèé ñëåäóåò èäòè íà îïðåäåëåííûé ðèñê. Ìûäîëæíû äåëàòü ñìåëûå äîïóùåíèÿ, èñêàòü ïîä-òâåðæäåíèÿ, îïðîâåðãàòü èõ, ïðèáëèæàÿñü ê èñ-òèíå ïî òðóäíîìó ïóòè èç ìíîãî÷èñëåííûõ, ÷àñòîïðîòèâîðå÷àùèõ äðóã äðóãó ôàêòîâ è îïèñàíèé.Îñòàòüñÿ ëåãêîâåðíûì èëè ñêåïòèêîì ïî îòíîøå-íèþ ê òîìó, ÷òî äîøëî äî íàñ èç ãëóáèíû âåêîâîò íàøèõ íå ìåíåå ïûòëèâûõ ïðåäêîâ - çíà÷èò íåâûõîäèòü èç äåòñêîãî âîçðàñòà ñâîåé ëè÷íîé èñ-òîðèè è ñóäüáû. Òàì, ãäå êîí÷àþòñÿ ïîèñêè ñâå-äåíèé î ïðîøëîì, çàêàí÷èâàåòñÿ îòêðûòèå ìèðàè ãàñíåò ñâåò áóäóùåãî.

Â ýòîé êíèãå, ñîñòàâëåííîé ïî ìàòåðèàëàìêíèã èçâåñòíûõ è ìàëîèçâåñòíûõ øèðîêîé ïóá-ëèêå àâòîðîâ, íå ñòàâèëàñü çàäà÷à êëàññè÷åñêîãî

èçëîæåíèÿ ñîáûòèé, ñâÿçàííûõ ñ ãèáåëüþ çåì-íûõ öèâèëèçàöèé. Òåì áîëåå, ÷òî 21 óøåäøàÿ âïðîøëîå öèâèëèçàöèÿ (Àðíîëüä Äæ. Òîéíáè) íåáûëà ïîëíîñòüþ ñòåðòà ñ ëèöà Çåìëè.

Ðå÷ü ïîéäåò î ñåðèè èíòåðåñíûõ ýïèçîäîâ èçèñòîðèè öèâèëèçàöèé è ïî÷òè íåèçâåñòíûõ ïðî-öèâèëèçàöèé, ñîñòàâëÿþùèõ îñíîâó ñîâðåìåííî-ãî çåìíîãî ñîîáùåñòâà. Îíè íå òîëüêî ãèáëè â ðå-çóëüòàòå çåìíûõ è êîñìè÷åñêèõ êàòàñòðîô, íî èïîäîáíî ÷åëîâåêó îò ðîæäåíèÿ äî ñìåðòè, "ìèð-íî" îòæèâàëè ñâîé ñðîê.

Íå ïðåòåíäóÿ íà ïîëíîòó èçëàãàåìîé òåìû,îäíîé èç ñàìûõ ãëàâíûõ öåëåé êíèãè îñòàåòñÿ ñî-îòâåòñòâèå íàçâàíèþ ñåðèè "Ýíöèêëîïåäèÿ òàéíè ñåíñàöèé".

Óõîäÿ ïîðîé îò òðàäèöèîííîãî èçëîæåíèÿóâëåêàòåëüíûõ ôàêòîâ, ìû óêàçûâàåì íà ïàãóá-íîå çàáëóæäåíèå, ÷òî Âñåëåííàÿ ìåðòâà. Ýòî ðå-çóëüòàò ñîâðåìåííîãî ìèðîâîççðåíèÿ, ïîääåðæè-âàþùåãî íàø âåùèçì, ìèëèòàðèçì, àíòðîïîöåí-òðèçì è ïàòðèàðõàò. Ïîýòîìó, êàê âèäíî îñîáåííîèç ïåðâîé ÷àñòè êíèãè, â îñíîâå ìèôîâ è ïðåäà-íèé âñåõ áåç èñêëþ÷åíèÿ ÷åëîâå÷åñêèõ öèâèëèçà-

öèé åñòü åäèíîå íà÷àëî: Çåìëÿ, Ñîëíöå, Ãàëàêòè-êà, Âñåëåííàÿ - âñå âåçäå æèâî è ðàçóìíî.

Â ýòîé ñâÿçè ïðåêðàòèòü ðàçìûøëåíèÿ íàäñîáûòèÿìè æèçíè è ãèáåëè öèâèëèçàöèè ïî÷òèíåâîçìîæíî. Èñõîäÿ èç äàííûõ íîâåéøèõ èññëå-äîâàíèé â îáëàñòè ôèëîñîôèè, ôèçèêè è ìåäè-öèíû, ïðåäëàãàåìóþ òåìó ìàëî êòî ðàññìàòðè-âàë ñ òî÷êè çðåíèÿ ïëàíåòàðíîãî ðàçóìà.

Ñóùåñòâóåò èíôîðìàöèÿ, êîòîðóþ åùå íåâîç-ìîæíî ïîñòè÷ü íåïîñâÿùåííîìó ÷åëîâåêó, íî êî-òîðàÿ çàøèôðîâàíà â äðåâíèõ ñâÿùåííûõ êíèãàõ,êàëåíäàðÿõ àöòåêîâ è ìàéÿ, ñîäåðæèòñÿ â òàéíûõçíàíèÿõ æðåöîâ. Íàïðèìåð, ÷óâñòâóÿ ãóáèòåëü-íûé äëÿ ÷åëîâå÷åñòâà íàòèñê öèâèëèçàöèè, äðåâ-íèå âåêàìè óìåëè ñêðûâàòü "îïàñíûå çíàíèÿ".Ðåöåïò ïîðîõà áûë èçâåñòåí åùå â 80-å ãîäû í.ý. âÈíäèè è Êèòàå, õîòÿ åãî îôèöèàëüíîå ðîæäåíèåïðîèçîøëî â 1330 ãîäó, êîãäà Áåðòîëüä Øâàðöñìåøàë ñåðó, ñåëèòðó è óãîëü. Òàê ïðîèçîøëî èñ êîëåñîì ìàéÿ è àöòåêîâ, êîòîðûå èñïîëüçîâà-ëè åãî òîëüêî â äåòñêèõ èãðóøêàõ è íå ïðèìå-íÿëè ñèëó âüþ÷íûõ æèâîòíûõ, äîñòèãíóâ öèâè-ëèçîâàííûõ âûñîò â ñòðîèòåëüñòâå ñòóïåí÷àòûõ

ïèðàìèä, ñèñòåìå ìàòåìàòè÷åñêèõ è àñòðîíîìè-÷åñêèõ âû÷èñëåíèé è âûñîêîðàçâèòîì èåðîãëè-ôè÷åñêîì ïèñüìå. Ïðèìåðû, ñâèäåòåëüñòâóþùèåîá èñïîëüçîâàíèè âûñøåãî ðàçóìà, åùå âñòðåòÿò-ñÿ ïî õîäó ÷òåíèÿ, íî ïîêà ïåðåéäåì ê ôàêòàì èðàçãàäêàì òàéí.

×ÀÑÒÜ I. ÏÅÐÅ×ÅÍÜ ÂÛÑÎÊÈÕ ÇÍÀÍÈÉ

ÃËÀÂÀ 1. ÂÅËÈÊÈÉ ÏÎÒÎÏ

×òîáû âûâåñòè èç íåáûòèÿ êàðòèíû âåëèêîéêàòàñòðîôû, íàçûâàåìîé â ìèðó Âåëèêèì ïîòî-ïîì, ïîñòèãøåé îäíîâðåìåííî è ïîâñåìåñòíî ïî-÷òè âñå èçâåñòíûå â òå âðåìåíà (îêîëî 10000 ëåòíàçàä) ÷åëîâå÷åñêèå öèâèëèçàöèè, îáðàòèìñÿ êïåðâîèñòî÷íèêàì. Êòî íå ïîëåíèòñÿ è çàãëÿíåòâ ïîñëåäóþùóþ òàáëè÷êó, òîò íàâåðíÿêà ñìîæåòáëåñíóòü ñâîèìè çíàíèÿìè íå îáùåèçâåñòíîé èñ-òîðèè.

Ðèñóíêè, âçÿòûå èç àöòåêñêîãî êîäåêñà (ðèñ.1) è äðåâíèõ âàâèëîíñêèõ èçîáðàæåíèé (ðèñ. 2),íàâñåãäà çàïå÷àòëåëè ãðàíäèîçíîå ïî ñâîåìó çíà-÷åíèþ ñîáûòèå. Ïîäîáíûå óïîìèíàíèÿ èìåþòñÿâ áèðìàíñêèõ ëåòîïèñÿõ è ïðåäàíèÿõ íàðîäîâ,æèâóùèõ íà îñòðîâàõ Òèõîãî îêåàíà. Òàì ðàññêà-

çûâàþò î òàèíñòâåííîì ÷åëîâåêå, îäåòîì â ÷åð-íîå è ñêîðáíûì ãîëîñîì ïðåäóïðåæäàâøåì ëþ-äåé î ñêîðîé áåäå. Èíäèéñêèé áîã Âèøíó òàê-æå ïðåäóïðåæäàåò ñâîþ ïàñòâó î íàäâèãàþùèõñÿíåâåðîÿòíûõ ïåðåìåíàõ.

Âî âñåõ áåç èñêëþ÷åíèÿ ïðåäàíèÿõ ìîëåíîíàéòè ìàññó èíòåðåñíûõ ñîâïàäåíèé, ïîçâîëÿþ-ùèõ ñäåëàòü áîëåå èëè ìåíåå îáîñíîâàííûå âû-âîäû.

Íà ãëèíÿíûõ òàáëè÷êàõ Øóìåðñêîé öèâèëè-çàöèè âñòðå÷àåòñÿ òåêñò ïîä íàçâàíèåì "Îòðûâ-êè èç îïèñàíèé ñòðàøíûõ ñîáûòèé": "Óòðîì õëû-íóë ëèâåíü, à íî÷üþ õëåáíûé äîæäü ÿ óâèäåë âî-î÷èþ. . . ñòðàøíî ãëÿäåòü íà ïîãîäó áûëî. . . ".

Â Áèáëèè: "Â ñåé äåíü ðàçâåðçëèñü âñå èñ-òî÷íèêè âåëèêîé áåçäíû è îêíà íåáåñíûå îòâî-ðèëèñü. È ëèëñÿ íà çåìëþ äîæäü ñîðîê äíåé èñîðîê íî÷åé".

Áîëåå 100 ïëåìåí àìåðèêàíñêèõ èíäåéöåââ ñâîèõ ìèôàõ ñîäåðæàò àíàëîãè÷íóþ èíôîð-ìàöèþ. Íàïðèìåð, äðåâíåìåêñèêàíñêèå òåêñò:"Íåáî ïðèáëèçèëîñü ê Çåìëå è â îäèí äåíü âñåïîãèáëî. Äàëåå ãîðû ñêðûëèñü è áóðëèëî ïîä âî-

äîé . . . êèïåëî ñ áîëüøèì øóìîì è âçäûìàëèñüãîðû êðàñíîãî öâåòà. . . "

Ó æðåöîâ èíäåéöåâ êè÷å (ïðåäêîâ ñîâðåìåí-íûõ ãâàòåìàëüöåâ) â ýïîñå "Ïîïîëü-Âóõ" ìû ÷è-òàåì: "Áûë óñòðîåí âåëèêèé ïîòîï. Ëèê çåìëèïîòåìíåë è íà÷àë ïàäàòü ÷åðíûé äîæäü. . . Ëþäèáåæàëè â îò÷àÿíèè. . . Îíè ïûòàëèñü âçîáðàòüñÿíà êðûøè äîìîâ,

êîòîðûå îáðóøèâàëèñü è øâûðÿëè èõ íà çåì-ëþ. . . èñêàëè ñïàñåíèÿ â ïåùåðàõ è ãðîòàõ, è îíèïîãðåáàëè ëþäåé. . . "

Â áðàçèëüñêèõ ïðåäàíèÿõ èíäåéöåâ Àìàçî-íèè: "Çåìëÿ áûëà ïîãðóæåíà â âîäó. Ìðàê è ëè-âåíü íå ïðåêðàùàëèñü. Ëþäè áåæàëè, íå çíàÿ êó-äà óêðûòüñÿ, âçáèðàëèñü íà ñàìûå âûñîêèå äåðå-âüÿ è ãîðû. . . "

Òàêîå æå ïðåäóïðåæäåíèå î êàòàñòðîôåâñòðå÷àåì è â ýïîñå àöòåêîâ: "Íå äåëàé áîëüøåâèíà èç àãàâû, à íà÷íè äîëáèòü ñòâîë áîëüøîãîêèïàðèñà è âîéäè â íåãî, êîãäà â ìåñÿöå Òîçîíòëèâîäà äîñòèãíåò íåáåñ".

Â âàâèëîíñêîì ýïîñå, áîã Ýà ïðåäóïðåæäàåòöàðÿ: "Ðàçðóøü ñâîé äîì è ïîñòðîé âìåñòî íåãî

êîðàáëü. Íå çàáîòüñÿ î ñâîåì èìóùåñòâå, ðàäóé-ñÿ, åñëè ñïàñåøü ñâîþ æèçíü. Íî âîçüìè ñ ñîáîéíà êîðàáëü ðàçíûå æèâûå ñóùåñòâà".

Â ãðå÷åñêîì ýïîñå: "Îäíè èñêàëè õîëìû ïî-âûøå, äðóãèå ñàäèëèñü â ëîäêè è ðàáîòàëè âåñëà-ìè òàì, ãäå åùå íåäàâíî ïàõàëè, òðåòüè ñíèìàëèðûá ñ âåðõóøåê âÿçîâ."

Ñâÿùåííàÿ êíèãà àðèåâ Àâåñòà (èìååòñÿ â âè-äó òåððèòîðèÿ Èðàíà è Èíäèè) òàêæå óïîìèíàåòîá ýòîì: "Ïî âñåé çåìëå âîäà ñòîÿëà íà âûñîòå÷åëîâå÷åñêîãî ðîñòà".

Âî âñåõ óïîìèíàíèÿõ î ïîòîïå â ÷èñëå ñïàñ-øèõñÿ îò ãèáåëè åñòü äâà ÷åëîâåêà - ìóæ÷èíà èæåíùèíà - ïðîäîëæàòåëè ÷åëîâå÷åñêîãî ðîäà. ÂÁèáëèè ýòî Íîé è åãî æåíà, à â ýïîñàõ èìåíàýòèõ ïàð ðàçíÿòñÿ. Âñå îíè, ñïàñàÿñü, áåðóò ñ ñî-áîé ðàçëè÷íûõ æèâîòíûõ, êàæäîé òâàðè ïî ïàðå,à êîãäà âîäû ïîòîïà íà÷èíàþò ñïàäàòü, ñïàñøè-åñÿ âûñàæèâàþòñÿ íà âåðøèíå ãîðû èëè õîëìà,ïåðâûìè ïîÿâèâøèìèñÿ èç âîäû.

Äàëåå àíàëîãèè ïðîäîëæàþòñÿ. Ãåðîè äðàìà-òè÷åñêèõ ñîáûòèé â ïîèñêàõ ñïàñèòåëüíîé ñóøèâûïóñêàëè èç ñâîèõ êîâ÷åãîâ ïòèö, ÷òîáû óçíàòü

íåò ëè ãäå ïîáëèçîñòè çåìëè. È åùå, êîãäà âîäûïîòîïà ïîøëè íà óáûëü íà íåáå ïîÿâèëàñü ðàäó-ãà, êàê-áóäòî ïðîøåë õîðîøèé ëåòíèé äîæäü.

Ïåðå÷åíü àíàëîãèé ìîæíî áûëî áû ïðîäîë-æèòü, íî íå ñëèøêîì ëè ìíîãî ñîâïàäåíèé äëÿòàêîé âîëíóþùåé, êàçàëîñü áû, ñêàçêè. Âñå ýòîîçíà÷àåò òîëüêî îäíî - â îñíîâå ðóêîïèñåé íà-øèõ äàëåêèõ ïðåäêîâ ëåæàò ðåàëüíûå ñîáûòèÿ,êîòîðûå ïðîèçîøëè íà èõ ïàìÿòè.

Â äëèííîì ðÿäó îïèñûâàåìûõ ñîáûòèé íàèáî-ëåå ïðàâäîïîäîáíûì ÿâëÿåòñÿ òîò ôàêò, ÷òî ïîìåðå óäàëåíèÿ îò öåíòðàëüíîé Àòëàíòèêè íà âî-ñòîê óðîâåíü âîä è ñèëà íàâîäíåíèÿ ïîñòåïåííîñëàáååò. Â ïðåäàíèÿõ Ïåðñèè, äðåâíèõ èðàíöåâ,óïîìèíàåòñÿ, ÷òî âîäà äîñòèãëà âûñîòû ÷åëîâå-÷åñêîãî ðîñòà. Â Þãî-Âîñòî÷íîé Àçèè, â ÷àñò-íîñòè â Êèòàå, ïðèáðåæíûå âîäû çàíÿëè ëèøüóçêóþ ïîëîñó ñóøè, à ïîòîì è âîâñå îòñòóïèëè.

Åñòåñòâåííî, åñëè â îäíîì èç ðàéîíîâ íàøå-ãî "ãëèíÿíîãî øàðèêà" â ðåçóëüòàòå îáøèðíîãîè èíòåíñèâíîãî ãåîîáðàçîâàíèÿ âîçíèêëà ãèãàíò-ñêàÿ ïðèëèâíàÿ âîëíà, äîõîäÿùàÿ äî ãîðíûõ âåð-øèí, òî â äðóãîì ðàéîíå, íà ïîáåðåæüå, âåðîÿòíî

ìîã íàáëþäàòüñÿ ñèëüíûé ìîðñêîé îòëèâ. Ïðè-÷èíû òàêèõ èçìåíåíèé ìíîãîëèêè. Çäåñü, êðîìåìåñòíûõ çåìíûõ êàòàêëèçìîâ ìîãëà áûòü è ïåð-âîïðè÷èíà - îêîëîçåìíàÿ êîñìè÷åñêàÿ êàòàñòðî-ôà, ïàðàä ïëàíåò, íî ñêîðåå è òî è äðóãîå. Íî îáýòîì â ñëåäóþùåé ãëàâå.

Òåïåðü óæå íè äëÿ êîãî íå ñåêðåò, ÷òî ôîð-ìèðîâàíèå "ìîëîäîé" Çåìëè ñîïðîâîæäàëîñü íåòîëüêî òðàãåäèÿìè Âåëèêîãî ïîòîïà. Çäåñü íàëè-öî âñå óæàñû àäà - çåìëåòðÿñåíèÿ, èçâåðæåíèÿâóëêàíîâ, ïîæàðû, ëèâíè äîæäÿ èç ïåïëà, ãðî-çû, òàéôóíû è óðàãàíû ñ ïîñëåäóþùåé âíåçàï-íîé æàðîé èëè æåñòîêèì õîëîäîì. Ñòîëü ñâîé-ñòâåííûå äëÿ ïðèðîäû ïðîÿâëåíèÿ ñíîñÿò è ïî-ãëîùàþò íà ñâîåì ïóòè âñå æèâîå. Îñòàåòñÿòîëüêî äîãàäûâàòüñÿ, ñêîëüêî ñîêðîâèù, êóëü-òóðíûõ è äóõîâíûõ öåííîñòåé, ñóùåñòâîâàâøèõ âòî âðåìÿ öèâèëèçàöèé áûëè ïîëíîñòüþ ïîãëîùå-íû çåìëåé, ñîææåíû è óòîïëåíû êîâàðíîé ñòèõè-åé. Ñêîëüêî ÷åëîâå÷åñêèõ æåðòâ áûëî ïðèíåñåíîâ äàð òåì, êîìó îíè òàê âåðèëè è ðàäè êîãî âíåîïèñóåìîì ñòðàõå ïåðåä áîæüåé êàðîé æèëè,ìîëèëèñü è ïðåâðàùàëèñü â òëåí.

Íåñìîòðÿ íà ìíîãîáîæèå ðåëèãèé âñåõ äðåâ-íåéøèõ è äðåâíèõ öèâèëèçàöèé èç áèáëåéñêèõ,èíäåéñêèõ è âàâèëîíñêèõ èñòî÷íèêîâ äîïîäëèí-íî èçâåñòíî: áîãè, óâåðåííûå â òîì, ÷òî âñå ëþäèïîãèáëè, âäðóã óçíàëè ïî çàïàõó êîñòðîâ, ðàçâå-äåííûõ ñàìèìè ñïàñåííûìè, ÷òî îíè íå çàâåðøè-ëè óíè÷òîæåíèå ðîäà ÷åëîâå÷åñêîãî, ñèëüíî ðàç-ãíåâàëèñü, íî ñæàëèëèñü íàä íèì.

Òàêèì îáðàçîì, èñòîðèÿ çåìíîé ýâîëþöèèè ïðè÷èííî-ñëåäñòâåííûõ ñâÿçåé â èçìåíåíèÿõîêðóæàþùåãî ìèðà áûëà îáðå÷åíà íà âå÷íîå ïðî-äîëæåíèå. ×òîáû ïðèáëèçèòåëüíî, ñ ó÷åòîì äàí-íûõ î íàñåëåíèè Çåìëè â ðàçíûå ïåðèîäû åå èñ-òîðèè, îöåíèòü êîëè÷åñòâî ÷åëîâå÷åñêèõ æåðòâïðèâåäåì íåêîòîðûå öèôðû. Â îòíîñèòåëüíî ñïî-êîéíûå äëÿ ÷åëîâå÷åñòâà ãîäû (1947 - 1970) ïðè-ìåðíîå ÷èñëî æåðòâ, ïî ïîäñ÷åòàì îòäåëà êàòà-ñòðîô Ñìèòñîíîâñêîãî èíñòèòóòà (ÑØÀ), ñîñòà-âèëî: îò òàéôóíîâ è óðàãàíîâ - 760000 ÷åëîâåê,îò çåìëåòðÿñåíèé 190000 ÷åë., îò íàâîäíåíèé -180000 ÷åë., îò ãðîçû - 20000 ÷åë., îò öóíàìè15000 ÷åë., îò èçâåðæåíèé âóëêàíîâ - 7000 ÷åë.,âíåçàïíîé æàðû - 5000 ÷åë., âíåçàïíîãî õîëîäà

- 3000 ÷åë., îò ëàâèí - 3000 ÷åë. è äàæå îò ëèâ-íåé - 1000 ÷åë. È ýòî ìåíüøå ÷åì çà ÷åòâåðòüâåêà! Áóäåò ïðàâèëüíåé, åñëè ãèáåëü ëþäåé îòïåðå÷èñëåííûõ ïðè÷èí ìû áóäåì ðàññ÷èòûâàòü âñîâîêóïíîñòè, ïîñêîëüêó îäíà èç ïðè÷èí âëå÷åòçà ñîáîé ïîñëåäóþùóþ êàòàñòðîôó.

Îñòàâèì íà âðåìÿ ÷òåíèå äðåâíåéøèõ ñâèäå-òåëüñòâ î Âåëèêîì ïîòîïå è âåðíåìñÿ â íàøå âðå-ìÿ, ÷òîáû ÿñíî ïðåäñòàâèòü, íàñêîëüêî ãóáèòåëü-íîé äëÿ ÷åëîâå÷åñêèõ öèâèëèçàöèé ìîæåò îêà-çàòüñÿ ñòèõèÿ. "Ãèãàíòñêàÿ âîëíà â ãàâàíè" - òàêïåðåâîäèòñÿ ÿïîíñêîå ñëîâî "öóíàìè". Ñêîëüêîòàêèõ âîëí ìîãëî áûòü çà âñþ èñòîðèþ ÷åëîâå-÷åñòâà, åñëè òîëüêî ñëàáûå öóíàìè, âûñîòà êîòî-ðûõ íå áîëåå 5 ìåòðîâ, ïðîèñõîäÿò ïî÷òè åæåãîä-íî, óíîñÿ äåñÿòêè è ñîòíè ÷åëîâå÷åñêèõ æèçíåé.Ðîæäåíèå ýòèõ âîëí íàãëÿäíî ïðîäåìîíñòðèðî-âàíî íà ðèñ. 3.

Âîäÿíàÿ ãîðà, âûñîòà êîòîðîé ìîæåò äîñòè-ãàòü 60 ìåòðîâ, à äëèíà îò 100 äî 600 êì, ïðîÿâ-ëÿåò ñåáÿ ó áåðåãîâ, ñíà÷àëà íà öåëûå êèëîìåòðûîòòàëêèâàÿñü îò íèõ, îáíàæàÿ äíî è íàáèðàÿ ñè-ëó, à çàòåì ïðèëèâàåò è çà ñ÷èòàííûå ìèíóòû ñî

ñêîðîñòüþ äî 90 êèëîìåòðîâ â ÷àñ íàâñåãäà ñìû-âàåò ñ ëèöà çåìëè êàêèå áû òàì íè áûëè ñëåäû÷åëîâå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè. Íåëüçÿ çàáûâàòü îòîì, ÷òî 80% çåìëÿí ïðîæèâàåò íà ìàòåðèêîâûõïîáåðåæüÿõ è îñòðîâàõ, âäîëü ðåê è â èõ óñòüÿõ,ðÿäîì ñ âîäîé - èñòî÷íèêîì æèçíè, çàíèìàþùåé70% ïîâåðõíîñòè Çåìëè.

Âîò íåêîòîðûå ÷óäîâèùíûå êàòàñòðîôû, âû-çâàííûå ãèãàíòñêèìè âîëíàìè.

Â íî÷ü ñ 26 íà 27 àâãóñòà 1883 ã. ìåæäó îñò-ðîâàìè ßâà è Ñóìàòðà â Çîíäñêîì ïðîëèâå íàîñòðîâå ïëîùàäüþ â 33 êì2 âçîðâàëñÿ âóëêàíÊðàêàòàó. ×åðåç ïîë÷àñà âîëíû âûñîòîé 40 ì îá-ðóøèëèñü íà áåðåãà îñòðîâîâ è ñìåëè íà ñâîåìïóòè 300 ãîðîäîâ è äåðåâåíü, óòîíóëî 36000 ÷åëî-âåê. 27000 ÷åëîâåê ïîãèáëî è 100000 äîìîâ áûëîñíåñåíî â ðåçóëüòàòå îïóñòîøèòåëüíîãî äåéñòâèÿòðåõ âîëí öóíàìè, îáðóøèâøèõñÿ íà âîñòî÷íîåïîáåðåæüå ßïîíèè 15 èþíÿ 1896 ã. Íà Ãàâàÿõ1 àïðåëÿ 1946 ã. â ðåçóëüòàòå öóíàìè ïîãèáëî150 ÷åëîâåê, õîòÿ öåíòð ïîäâîäíîãî çåìëåòðÿñå-íèÿ íàõîäèëñÿ íà ðàññòîÿíèè 3600 êì ê ñåâåðó îòîñòðîâîâ. Âîëíû, ðàñïðîñòðàíÿÿñü ñî ñêîðîñòüþ

80 êì/÷àñ, äîñòèãëè Ãîíîëóëó, ñòîëèöû àðõèïå-ëàãà, çà 4,5 ÷àñà. Ïðè ýòîì â ×èëè, íàõîäÿùåìñÿîò ýïèöåíòðà çåìëåòðÿñåíèÿ íà ðàññòîÿíèè 14000êì, óðîâåíü âîäû ïîäíÿëñÿ íà 1,6 ì. Îïèñàííûåÿâëåíèÿ ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé ñöåíû Âåëèêîãî ïî-òîïà â ìèíèàòþðå.

Ïðèñëóøèâàÿñü ê óðîêàì ãëàâíîãî ó÷èòåëÿæèçíè - èñòîðèè, ïîòîìêàì òåõ, êòî ïîòåðïåëãðàíäèîçíîå áåäñòâèå, ñïóñòÿ òûñÿ÷åëåòèÿ çåì-ëÿ ïðîäîëæàåò êàçàòüñÿ íåíàäåæíîé, áåççàùèò-íîé ïåðåä áóðëÿùèìè âîäàìè íîâîãî ïîòîïà. Îïîâòîðå è äàæå öèêëè÷íîñòè âåëèêîé êàòàñòðî-ôû, ãðîçÿùåé äëÿ âíîâü ðîæäåííûõ öèâèëèçà-öèé ïèñàë Òàëìóä, óêàçûâàëè òåêñòû Âàâèëîíà,ñâÿùåííûå èíäèéñêèå êíèãè "Ïóðàíû", áèáëåé-ñêèå òåêñòû è ïèñüìåíà ìàéÿ. Òðåâîæíûå îæè-äàíèÿ çàñòàâëÿëè ðàçáðîñàííûé ïî

Àçèè è Åâðîïå àðèéñêèé íàðîä, ïðàðîäèíîéêîòîðîãî áûë Óðàë, óìîëÿòü áîãîâ â ñâîèõ ñâÿ-ùåííûõ ãèìíàõ "òâåðäî äåðæàòü Çåìëþ".

Íî êîãäà ïðîèçîéäåò î÷åðåäíîå áåäñòâèå, ïî-õîæåå íà êîíåö ñâåòà, ìîãëè çíàòü òîëüêî òå, êòîâíèìàòåëüíî èçó÷àë ïðèðîäó, òùàòåëüíî êîïàë-

ñÿ â äðåâíèõ ðóêîïèñÿõ, ñîïîñòàâëÿë è àíàëè-çèðîâàë. Ñòàðàòåëü äðåâíåé èñòîðèè ðèìëÿíèíÖåíçîðèóñ (III â. äî í. ý.) âû÷èñëèë, êàê áóäåòâïîñëåäñòâèè âèäíî, èíòåðåñíóþ äàòó. Îí ïèøåò,÷òî ÷åðåç êàæäûå 21600 ëåò íà Çåìëå ïðîèñõî-äÿò êàòàêëèçìû âñåëåíñêîé ñèëû è ðàçìåðîâ. Íà÷åì îí îñíîâûâàë ñâîè âûâîäû íå èçâåñòíî, òîëü-êî, åñëè ïîìíèòå, â àñòðîëîãè÷åñêîì ñïðàâî÷íè-êå Òàìàðû Ãëîáà ïðîìåëüêíóëà öèôðà 2160 ëåò.×òî æå ýòî? Äîñàäíàÿ îïå÷àòêà â îäíîì èç ñîâðå-ìåííûõ èñòî÷íèêîâ èëè î÷åðåäíîé öèêë, êðàò-íûé 2160. Äëÿ íàñ ýòî íå âàæíî, ìû ïðîäîëæàåìæèòü, êàê-áóäòî íàøà Ãîëóáàÿ æåì÷óæèíà Âñå-ëåííîé áóäåò âå÷íî õðàíèòü ïîêîé ÷åëîâå÷åñòâà,æèòü, äàëåå íå ïîäîçðåâàÿ, ÷òî ìíîãèå ïðîèçî-øåäøèå êàòàñòðîôû èìåþò âíåçåìíóþ ïðèðîäó.100 ëåò æèçíè ïî ñðàâíåíèþ ñ 21000 ëåò íè÷òî.Íî êòî ìîæåò áûòü óâåðåí â òîì, ÷òî èìåííî íàåãî âåêó íå ïðîèçîéäåò âåëèêîå áåäñòâèå Çåìëè?

Òðóäíî, êîíå÷íî, îòëîæèòü â ñòîðîíó æèòåé-ñêèå ïðîáëåìû è ïðåäñòàâèòü, ÷òî íàøà ïëàíå-òà âñòóïàåò â ïåðèîä çðåëîñòè è ñ åå õàðàêòåðîìíåîáõîäèìî ñ÷èòàòüñÿ, à òàéíû íåáà, êàñàþùèåñÿ

êîãäà-òî òîëüêî ïîñâÿùåííûõ, äîñòóïíû è íàì.Åñëè ó âàñ åñòü õîòü ÷àñòèöà "òîãî" Ñîçíàíèÿ,òî ïîäãîòîâüòå åãî ê ãðÿäóùèì ïåðåìåíàì è äî-ñòîéíî âñòðå÷àéòå äâàäöàòü ïåðâûé âåê.

ÃËÀÂÀ 2. ÊÀÌÅÍÍÛÅ ÃÎÑÒÈ Ñ ÍÅÁÅÑ

"Òàêèå òåëà" - ïèøåò îäèí èç ñòàðûõ íîìå-ðîâ àíãëèéñêîãî æóðíàëà "Discovery" - "ìîãóòóíè÷òîæèòü èëè ïðè÷èíèòü óùåðá öåëîé öèâè-ëèçàöèè". Î êàêèõ òåëàõ èäåò ðå÷ü? Â ðàçëè÷-íûõ ìåñòàõ Çåìëè ìîæíî íàéòè áîëüøèå è ìà-ëåíüêèå ñëåäû ðîêîâûõ âñòðå÷ çåìíîé ïîâåðõíî-ñòè ñ òåëàìè, ïðèøåäøèìè èç áåçäíû êîñìîñà.×òîáû îöåíèòü ìîùü è ïîñëåäñòâèÿ ïîäîáíûõñòîëêíîâåíèé ïðèáåãíåì ê áåññòðàñòíûì ðàñ÷å-òàì ó÷åíûõ, ïðîñëåäèâøèõ íàâåðíÿêà ïðàâèëü-íóþ, íî ìàëî ïóãàþùóþ íàñ ïðîãðåññèþ ÷èñåë.Òàê âîò, åñëè íà Çåìëþ ïàäàåò òâåðäîå íåáåñ-íîå òåëî (íàïðèìåð, ìåòåîðèò, àñòåðîèä, îñêîëîêïëàíåòû) ðàäèóñîì 65 ì, òî îíî ñïîñîáíî ðàçðó-øèòü âñå æèâîå â ðàäèóñå 20 êì2, è ýòî ìîæåòïðîèçîéòè â ñðåäíåì 1 ðàç â 22000 ëåò (îïÿòüçíàêîìàÿ öèôðà!). Äàëüøå - áîëüøå: äâóõìèëëè-îííûé ãîðîä ïëîùàäüþ 160 êì2 áóäåò áóêâàëü-

íî âïå÷àòàí â çåìíóþ òâåðäü, ñâàëèñü íà íåãîêîñìè÷åñêèé "êàìóøåê" ðàçìåðîì 130 ì. Íå ïó-ãàéòåñü, âåðîÿòíîñòü òàêîãî ïîïàäàíèÿ 1 ðàç â120000 ëåò. Õóæå, åñëè ïîëîâèíó çåìíîãî øàðà"ñíåñåò" ìàëåíüêèé àñòåðîèä ðàäèóñîì 17 êì.Íî ýòî ìîæåò ïðîèçîéòè òîëüêî îäèí ðàç çà 4,4ìëðä. ëåò! "Êàê õîðîøî!" - ïîäóìàë êàæäûé èçíàñ, "÷òî áîëüøèå ìåòåîðèòû è àñòåðîèäû ïîïà-äàþò â çîíó ïðèòÿæåíèÿ Çåìëè òàê ðåäêî. Òåì íåìåíåå íåìûå ïðèøåëüöû äîëåòàþò äî íàñ, è, íåäàé áîã, îêàçàòüñÿ î÷åâèäöåì ïîäîáíîé âñòðå÷è.

Æèâîé îðãàíèçì íàøåé ïëàíåòû çà ìèëèàð-äû ëåò ñâîåãî ñóùåñòâîâàíèÿ èñïûòàë íà ñåáåìíîæåñòâî òàêèõ ñòîëêíîâåíèé. Îäíàêî çà ýòîòíåáîëüøîé äëÿ êîñìîñà ñðîê ìíîãèå øðàìû íàïîâåðõíîñòè ñóøè ñòåðëèñü, ñêðûâøèñü â ãëóáè-íàõ Çåìëè, èñòî÷èëèñü âåòðîì è âîäîé. Òàêæåèñ÷åçàëè è öåëûå ïëåìåíà ëþäåé, à ñ íèìè óõî-äèëè â íåáûòèå è ïëîäû êóëüòóðû è çíàíèé, îêîòîðûõ ìû, âîçìîæíî, íèêîãäà íå óçíàåì.

Âðåìÿ, òåêòîíè÷åñêèå ïðåîáðàçîâàíèÿ ñóøè èìîðñêîãî äíà ñêðûëè íàâå÷íî îò ëþäñêîãî ãëàçàíå òîëüêî äîêàçàòåëüñòâà ðàçûãðàâøèõñÿ òðàãå-

äèé, íî è ñëåäû âûñøåãî ðàçóìà. Òî, ÷òî åùåñîõðàíèëîñü, íàïîìèíàåò íàì íàñêîëüêî áåñïî-ìîùíî ÷åëîâå÷åñòâî ïåðåä ñèëàìè Âñåëåííîé.

Âñå "íå÷òî", ïîÿâëÿþùååñÿ èç áåçäíû íåèç-âåäàííîãî ïðîñòðàíñòâà, íàèáîëåå ñèëüíî áóäî-ðàæèëî ÷åëîâå÷åñêèé óì è âûçûâàëî ìàññó äî-ãàäîê è ïðåäïîëîæåíèé. Ïðîäîëæàåì ÷èòàòü ó À.Ãîðáîâñêîãî.

Â Ñîëíå÷íîé ñèñòåìå âðàùàåòñÿ öåëûé ïîÿñàñòåðîèäîâ - êðóïíûõ íåáåñíûõ òåë, ñîåäèíåí-íûõ êîãäà-òî â öåëóþ ïëàíåòó äèàìåòðîì 5900êì, ÷òî ÷óòü áîëüøå Ìåðêóðèÿ. Óäîáíîé è äàæåêðàñèâîé âåðñèåé îáðàçîâàíèÿ ýòèõ êîñìè÷åñêèõãëûá ÿâëÿåòñÿ ëåãåíäà î Ôàýòîíå. Ôàýòîí - òàêáûëà íàçâàíà áûâøàÿ íåêîãäà ïëàíåòà, ïî èìå-íè þíîøè - ãåðîÿ ãðå÷åñêèõ ìèôîâ. Îí óãîâî-ðèë ñâîåãî îòöà Ãåëèîñà (ñîëíöå - ãðå÷.) ïðîêà-òèòüñÿ íà íåáåñíîé êîëåñíèöå. Íåîïûòíûé Ôàý-òîí íå ñóìåë ñïðàâèòüñÿ ñ îãíåííîé êîëåñíèöåéè ñëèøêîì áëèçêî ïðèáëèçèëñÿ ê Çåìëå, îáäà-âàÿ åå íåñòåðïèìûì æàðîì è óãðîæàÿ ãèáåëüþ.Ãðîçíûé Çåâñ çà ïîäîáíîå ëåãêîìûñëèå ïîðàçèëÔàýòîíà ìîëíèåé, è ñðàæåííûé þíîøà óïàë íà

Çåìëþ. Ìû åùå óçíàåì, êàê òåñíî ìèôû ìîãóòáûòü ñâÿçàíû ñ ðåàëüíûìè ñîáûòèÿìè.

Âîçìîæíî è ëåãåíäà î Ôàýòîíå íå ÷òî èíîåêàê ðîìàíòè÷åñêîå îïèñàíèå äðåâíèìè ãðåêàìèñòîëêíîâåíèÿ Çåìëè ñ îãðîìíûì ìåòåîðèòîì -óæ áîëüíî îíè ëþáèëè îòîáðàæàòü äåéñòâèòåëü-íûå ñîáûòèÿ â ëåãåíäàõ è ìèôàõ.

Îáëîìêè ïëàíåòû, îáðàçîâàâøèåñÿ â ðåçóëü-òàòå êîñìè÷åñêîé êàòàñòðîôû äîëåòåëè äî Çåì-ëè, à îñíîâíàÿ èõ ìàññà, èçâåñòíàÿ êàê ïîÿñ àñòå-ðîèäîâ, ïðîäîëæàåò ñâîå âå÷íîå âðàùåíèå âîêðóãÑîëíöà, êàê áû íàïîìèíàÿ îá óãðîçå ïîñëåäóþ-ùèõ ñòîëêíîâåíèé.

Ïîäòâåðæäåíèé î ñòîëêíîâåíèÿõ íåáåñíûõòåë ñ Çåìëåé ñóùåñòâóåò íåìàëî. Çäåñü ìîæíîíàòîëêíóòüñÿ íà öåëûé ðÿä ñîîáùåíèé, íà÷èíàÿîò çàïèñåé Ïëàòîíà - "ñâåòèëà, äâèæóùèåñÿ âíåáå . . . óêëîíÿþòñÿ ñ ïóòè è ÷åðåç äîëãèå ïðî-ìåæóòêè âðåìåíè èñòðåáëÿåòñÿ âñå íàõîäÿùååñÿíà Çåìëå ïîñðåäñòâîì ñèëüíîãî îãíÿ". Â èíäèé-ñêèõ ïðåäàíèÿõ ïîñëå Âåëèêîãî ïîòîïà íà íåáåâçîøëî ñåìü ñîëíö, à ïîòîì îäíî èç íèõ "ïî-æðàëî" îñòàëüíûå. Îãíåííîå òåëî, ïîÿâèâøååñÿ

íà âîñòî÷íîì ãîðèçîíòå, çàòìèëî ñâåò Ñîëíöà èçàòåì îáðóøèëîñü â îêåàí (V êíèãà ïðîðî÷åñòâ"Ñèáèëëû"). Ïîñëå ïîòîïà ñòðàøíûå "îáëàêà"ðàñïàäàëèñü è ïàäàëè íà Çåìëþ, ïðèíîñÿ âåëè-÷àéøèå ðàçðóøåíèÿ - òàê óïîìèíàåòñÿ â äðåâíèõèðëàíäñêèõ ïðåäàíèÿõ.

Ñïèñîê ñòîëêíîâåíèé òâåðäûõ íåáåñíûõ ïðè-øåëüöåâ ñ Çåìëåé ïî çàïèñÿì íàøèõ äàëåêèõïðåäêîâ ìîæíî áûëî áû ïðîäîëæèòü, íî îáðà-òèìñÿ ê áîëåå áëèçêèì íàì ñîáûòèÿì. Æåëåçî-íèêåëåâûå è êàìåííûå ãîñòè, êàê óæå óïîìèíà-ëîñü, ñ îãðîìíîé ñêîðîñòüþ (äî 70 êì/ñ) âðûâà-þòñÿ â çåìíóþ àòìîñôåðó è îñòàâëÿþò ãëóáîêèåðóáöû íà òâåðäîé ïîâåðõíîñòè Çåìëè (ðèñ. 4).Ñàìûé áîëüøîé êðàòåð äèàìåòðîì 40 êì íàõî-äèòñÿ â Þæíîé Àôðèêå. Ðàíüøå ãèãàíòñêóþ ÷à-øó ñ÷èòàëè êðàòåðîì ïîãàñøåãî âóëêàíà, íî äå-òàëüíîå åå èçó÷åíèå óêàçûâàåò íà âñòðå÷ó â ýòîììåñòå Çåìëè ñ ìåòåîðèòîì, ïðîèçîøåäøóþ îêî-ëî 250 ìëí. ëåò íàçàä. Ïðèáëèçèâøèñü ê çåì-íîé ïîâåðõíîñòè ìåòåîðèò âçîðâàëñÿ ñ ñèëîé â 10ðàç ïðåâûøàþùåé âçðûâ ñàìîé ìîùíîé âîäîðîä-íîé áîìáû. Èñòîðèÿ ÷åëîâåêà íå ìîæåò ïîìíèòü

ýòîé êàòàñòðîôû, íî êîãäà ñòîëêíîâåíèÿ ïðîèñ-õîäÿò íà ãëàçàõ ó ëþäåé, îíè íàâñåãäà îñòàþòñÿâ ëåãåíäàõ è ìèôàõ, ïåðåäàâàâøèõ èç ïîêîëåíèÿâ ïîêîëåíèå. Ïîìíèòå ôèëüì "Âîñïîìèíàíèå îáóäóùåì", ãäå èíòåðïðåòèðóþò ðàçëè÷íûå ïîñå-ùåíèÿ íàøåé ïëàíåòû ïðèøåëüöàìè, â òîì ÷èñ-ëå åñòü è óïîìèíàíèå î áîãå, êîòîðûé ñïóñòèëñÿâ äîëèíó, ãäå ïðîæèâàëè èíäåéöû íàâàõî, â îã-íåííîì ñòîëáå, óíè÷òîæèâøåì âñå âîêðóã. Çäåñüñóùåñòâóåò ìåòåîðèòíûé êðàòåð ãëóáèíîé áîëåå100 ì è ïî÷òè 1,5 êì äèàìåòðîì.

Ê ñåâåðó îò ã. Óëüìà (Ãåðìàíèÿ) ðàñïîëîæåíáîëüøîé ìåòåîðèòíûé êðàòåð ïîä íàçâàíèåì Ñå-âåðíàÿ ñòîïà, äèàìåòðîì áîëåå 30 êì. Àíàëèçãåîëîãè÷åñêèõ ïîðîä ïîêàçàë, ÷òî ýòî ñëó÷èëîñü15 ìëí. ëåò íàçàä. Åñëè áû ñòîëêíîâåíèå ïðî-èçîøëî ñåãîäíÿ, òî íà ìåñòå Øòóòãàðäòà, Íþðí-áåðãà è Óëüìà âîçìîæíî íå îñòàëîñü áû äàæåðàçâàëèí. Çâóêîâàÿ âîëíà ïðè ýòîì âûáèëà áûîêîííûå ñòåêëà âî âñåé Ñðåäíåé Åâðîïå.

Îêîëî 25 òûñÿ÷ ëåò íàçàä, êîãäà ìîãëè áûòüóæå è ðàçóìíûå î÷åâèäöû, íà òåððèòîðèþ ñî-âðåìåííîé Àðèçîíû (ÑØÀ) óïàë ìåòåîðèò âå-

ñîì ìèëëèîíû òîíí è äèàìåòðîì 150 ì. Òàê îá-ðàçîâàëñÿ "Êàíüîí Äüÿâîëà", â íàñòîÿùåå âðå-ìÿ ïðåäñòàâëÿþùèé ñîáîé óãëóáëåíèå 174 ì èêðàòåð øèðèíîé 1300 ì. Äðóãîé èçâåñòíûé íà-øèì ïðàäåäàì ãèãàíòñêèé "Òóíãóññêèé ìåòåî-ðèò" óïàë â Ñèáèðè 30 èþëÿ 1908 ã. Âîçäóøíîéâîëíîé, äîñòèãøåé Âåëèêîáðèòàíèè, â ðàäèóñå 30êì îò ìåñòà âñòðå÷è ïîâàëèëî âñå äåðåâüÿ.

Â 1868 ã. ïîä Âàðøàâîé ïðîøåë äîæäü, íîòîëüêî èç êàìíåé. Êàìåííûå "êàïëè" äîñòèãàëè10 êã âåñà, à êîëè÷åñòâî èõ îöåíèâàëîñü â 100000øòóê. Áûâàëè ñëó÷àè, êîãäà ìàëåíüêèå êîñìè÷å-ñêèå ãîñòè ñîâåðøàëè ïðèöåëüíûå ïîïàäàíèÿ âæèëèùå ÷åëîâåêà. Â Ãåðìàíñêîé Áîãåìèè â 1847ã. ìåòåîðèò óïàë íà äîì, ïðîáèë êðûøó è, íàèçëåòå, ñâàëèëñÿ â êðîâàòü, ãäå ñïàëè òðîå äå-òåé. Ê ñ÷àñòüþ, âñå îñòàëèñü æèâû è íå óñïå-ëè äàæå èñïóãàòüñÿ. Âïðî÷åì, åñëè áû ìåòåîðèòäèàìåòðîì â íåñêîëüêî ìåòðîâ ñî ñêîðîñòüþ 70êì/÷àñ, íàêðûë êàêîé-íèáóäü ãîðîäîê, òî ìîæíîáûòü óâåðåííûì, ÷òî ïåðåä ãèáåëüþ ëþäè íè÷å-ãî íå îñîçíàâøèå, òîæå íå óñïåëè áû èñïûòàòüñòðàõ. Âñåãî ñ 1790 ïî 1854 ã. çàðåãèñòðèðîâàíî

27 ïîïàäàíèé ìåòåîðèòîâ â äîìà. Áîëåå ñâåæèõäàííûõ íå èìååòñÿ.

"Çâîíî÷êîì", ïðåäâåùàþùèìè íàñòîÿùóþêàòàñòðîôó, ìîæåò ïîñëóæèòü âòîðæåíèå â âîç-äóøíîå ïðîñòðàíñòâî Ïåíñèëüâàíèè 24 èþíÿ1938 ã. êðóïíîãî ìåòåîðèòà, íå óñïåâøåãî êîñ-íóòüñÿ ñìåðòåëüíûì ïîöåëóåì Çåìëè. Îí âçî-ðâàëñÿ ó ñàìîé åå ïîâåðõíîñòè, ðàññûïàâøèñü äî-æäåì äàëåêî îò íî÷íîãî íåáà.

Áóøìåíû Þæíîé Àôðèêè â ñâîèõ ìèôàõ îêàòàñòðîôàõ ñ÷èòàëè, ÷òî äî ïîòîïà Ëóíû íàíåáå íå áûëî. Â õðîíèêàõ ìàéÿ òîæå íåò Ëóíû,èõ íî÷íîå íåáî îñâåùàëà Âåíåðà. Ïî ïðåäàíè-ÿì àðêàäèéöåâ, æèòåëåé þæíîãî ïîáåðåæüÿ Ãðå-öèè, Ëóíà ïîÿâèëàñü ïîñëå êàòàñòðîôû, ïîýòî-ìó äðåâíèå ýëëèíû íàçûâàëè àðêàäèéöåâ "äîëóí-íûå".

Ïîëüçóÿñü äðåâíåéøèìè ðóêîïèñÿìè Àëåê-ñàíäðèéñêîé áèáëèîòåêè (â òî âðåìÿ åùå íå ïî-ãèáøèìè) åå ãëàâíûé ñìîòðèòåëü Àïîëëîíèé Ðî-äîññêèé â III â. äî í. ý. ïèñàë, ÷òî êîãäà-òî íàçåìíîì íåáå íå áûëî Ëóíû. Æàëü, ÷òî ðóêîïèñèïîãèáëè, íå äîéäÿ äî íàñ.

Îäíàêî ãåîëîãè, ñóäÿ ïî ñëåäàì çåìíûõ ïðè-ëèâîâ è îòëèâîâ, ñ÷èòàþò, ÷òî ïðè÷èíà, âûçâàâ-øàÿ èõ ñóùåñòâóåò ìèëëèîíû ëåò. Ñòàëî áûòü,ýòî íå çíà÷èò, ÷òî ãóáèòåëüíàÿ âîëíà âîçíèêëàèç-çà îïàñíîãî ïðèáëèæåíèÿ Ëóíû ê Çåìëå. Ïî-ýòîìó, âîçìîæíî, áûë è äðóãîé ñïóòíèê, íå èç-âåñòíûé íàøåìó ñîâðåìåííèêó, òàê êàê îí ñòàëæåðòâîé ñòîëêíîâåíèÿ ñ íåáåñíûì òåëîì âáëè-çè Çåìëè. Îòñþäà, ìíîæåñòâåííûå îñòàòêè âå-ùåñòâà îäíîðîäíîé ìàññû è îäèíàêîâîé òîëùèâ âèäå ìåòåîðèòíîé ïûëè è áåëîãî ïåïëà íà äíåÒèõîãî îêåàíà, â Þæíîé Àìåðèêå è äðóãèõ ðàéî-íàõ Çåìëè. Èçáûòîê íèêåëÿ â ìîðñêèõ îòëîæåíè-ÿõ òàêæå ñâÿçàí ñ ïîòîêîì ìåòåîðèòíûõ îáëîì-êîâ. Áóðåíèå ñêâàæèíû â ëåäíèêîâîì àíòàðêòè-÷åñêîì ïàíöèðå îáíàðóæèëî íà ãëóáèíå 1,5 êìñëåäû âóëêàíè÷åñêîãî ïåïëà, âîçðàñò êîòîðîãî îò8 äî 12 òûñÿ÷ ëåò.

Ãèïîòåçû îñòàþòñÿ ãèïîòåçàìè, à ïðèâåäåí-íûå ôàêòû è ñâèäåòåëüñòâà äðåâíèõ ãîâîðÿò îìíîãîì.

Ïîñòîÿííîå îæèäàíèå íåèçâåñòíîãî, çûáêîå÷åëîâå÷åñêîå ïðåäñòàâëåíèå î âíåçåìíîé ïðè-

÷èíå çåìíûõ êàòàñòðîô çàñòàâëÿþò ñàìûõ ïðî-ñâåùåííûõ ïðåäñòàâèòåëåé ðàçëè÷íûõ öèâèëèçà-öèé ñ÷èòàòü, ÷òî ïîòîï ïðîèçîøåë ïîòîìó, ÷òîáîã èçìåíèë ìåñòà äâóõ çâåçä â ñîçâåçäèè (Òàë-ìóä). Èñòîðèê äðåâíîñòè äîñòî÷òèìûé ðèìëÿíèíÒåðåíòèé Âàððîí ïèøåò, ÷òî Âåíåðà èçìåíèëàñâîé öâåò, ðàçìåðû, ôîðìó, âèä è êóðñ, ÷åãî íåáûëî íèêîãäà íè äî, íè ïîñëå ýòîãî.

Îñòàâøèåñÿ â æèâûõ ëþäè äîëæíû áûëè ïðè-íÿòü åùå îäíî èñïûòàíèå Âåëèêèé ïîòîï ñìå-íèëñÿ Âåëèêèì õîëîäîì. "Íàñòàë âåëèêèé õîëîä,Ñîëíöà íå áûëî âèäíî" - ïîâåñòâóåò ýïîñ èíäåé-öåâ êè÷å "Ïîïîëü Áóõ". Èç ìèôîâ äðåâíåé Ìåê-ñèêè è Âåíåñóýëû èçâåñòíî, ÷òî ìîðå â ýòîò ïåðè-îä ïîêðûëîñü ëüäîì, à ïëåìåíà, æèâøèå â òðîïè-êàõ Àìàçîíêè, èñïûòàëè íà ñåáå óæàñíóþ äîëãóþçèìó. Ëþäè, íå ãîòîâûå è íå ïðèâûêøèå ê òàêîéáûñòðîé ïåðåìåíå êëèìàòà, çàìåðçàëè è óìèðàëèîò õîëîäà öåëûìè ïëåìåíàìè.

Â ðåëèãèîçíîì ïàìÿòíèêå äðåâíèõ àðèéöåâ(àðèåâ) "Àâåñòå" â ôîðìå âîïðîñîâ è îòâåòîâ èç-ëàãàþòñÿ âçãëÿäû ãà ãàðìîíè÷íóþ ïðèðîäó ÷åëî-âåêà è ìóäðûå äëÿ æèçíè îáùåñòâà ïîñòóëàòû.

Òàì æå àðèè ïðåäóïðåæäàþòñÿ áîãàìè î ãðÿäó-ùåì ðåçêîì ïîõîëîäàíèè: "Íà çåìëþ ïàäóò ãóáè-òåëüíûå çèìû, îíè ïðèíåñóò ñ ñîáîé ëþòûå ìî-ðîçû . . . ñíåã íà 14 ïàëüöåâ ãëóáèíîþ".

Åñëè ó÷åñòü, ÷òî âåëèêèå áåäñòâèÿ, ïîñòèã-øèå Çåìëþ ñîïðîâîæäàëèñü àêòèâíîé âóëêàíè-÷åñêîé äåÿòåëüíîñòüþ è ïðîöåññàìè ãîðîîáðà-çîâàíèÿ, òî âñÿ íàøà ïëàíåòà â ýòî âðåìÿ èñ-ïûòàëà íà ñåáå âûáðîñ â àòìîñôåðó îãðîìíîéìàññû âóëêàíè÷åñêîãî ïåïëà è ïûëè, ïîãëîùàþ-ùèõ è ðàññåèâàþùèõ ñîëíå÷íûå ëó÷è, ïîñòóïà-þùèå íà ïîâåðõíîñòü Çåìëè. Àäàì, èçãíàííûéèç ðàÿ âîñêëèêíóë: "Çà ãðåõ ìîé ïîãàñ ñâåòèëü-íèê äíÿ è ñíîâà ìèð îáðàòèëñÿ â õàîñ" (Òàë-ìóä. Èçãíàíèå èç ðàÿ). Âîò åùå ýïèòåòû äðåâ-íèõ èç âîñïîìèíàíèé ýòèõ äíåé: "ìèðèàäû íî-÷åé", "ãëóáî÷àéøàÿ òåìíîòà", "íåïðîíèöàåìûéìðàê". Ïîäñ÷èòàíî, ÷òî äîñòàòî÷íî ðàñïûëèòü âàòìîñôåðå âñåãî 1/174 êì3 ïûëè, ÷òîáû óìåíü-øèòü èíòåíñèâíîñòü ñîëíå÷íîé îòäà÷è íà 20%.Íàïðèìåð, èçâåðæåíèå âóëêàíà íà Àëÿñêå íåçíà-÷èòåëüíî ñíèçèëî òåìïåðàòóðó âîçäóõà â ìàñøòà-áàõ âñåé Çåìëè. ×òî óæ òóò ãîâîðèòü î ïîâñå-

ìåñòíîì èçâåðæåíèè âóëêàíîâ è îáðàçîâàíèè òà-êèõ ãîðíûõ ìàññèâîâ êàê Àíäû è Ãèìàëàè.

Ëþáûå ãëîáàëüíûå ñìåùåíèÿ æèäêèõ è òâåð-äûõ ìàññ íà Çåìëå, ñâÿçàííûå ñ ãèãàíòñêîéïðèëèâíîé âîëíîé, ïåðåìåùåíèåì òåêòîíè÷åñêèõïëèò è ïðîöåññîì ãîðîîáðàçîâàíèÿ, ñïîñîáíû èç-ìåíèòü, "ñìåñòèòü" îñü âðàùåíèÿ Çåìëè. Ïîòåðÿðàâíîâåñèÿ ïëàíåòû ïðîèñõîäèò èç-çà èçìåíåíèÿåå ìàêñèìàëüíîé èíåðöèè. Ïðè ýòîì Çåìëÿ, êàêáû ïîêà÷íóâøèñü, ïåðåìåùàåò íà íåñêîëüêî ãðà-äóñîâ ñâîþ îñü âðàùåíèÿ, âûçûâàÿ òàêèì îáðà-çîì ñìåùåíèå ãåîãðàôè÷åñêèõ è ìàãíèòíûõ ïî-ëþñîâ. Íàó÷íî ïîäòâåðæäåíî, ÷òî çà âñþ ñâîþèñòîðèþ íàøà ïëàíåòà íåîäíîêðàòíî ìåíÿëà ìå-ñòîïîëîæåíèå ïîëþñîâ. Ïîäñ÷èòàíî, ÷òî êîëåáà-íèÿ çåìíîé îñè ïðîèñõîäÿò ñ ðèòìîì 21000 ëåò(çíàêîìàÿ öèôðà), à íàêëîí çåìíîé îñè ìåíÿåò-ñÿ â òå÷åíèå 40000 ëåò. Ñëåäîâàòåëüíî, ãëîáàëü-íîå èçìåíåíèå êëèìàòà ìîãëî ÿâèòüñÿ ðåçóëüòà-òîì èçìåíåíèÿ óãëà íàêëîíà Çåìëè ê ïëîñêîñòèåå îðáèòû, ïîâëåêøåå çà ñîáîé èçìåíåíèå óãëàïàäåíèÿ ñîëíå÷íûõ ëó÷åé ê çåìíîé ïîâåðõíîñòèè ðåçêîå ïîõîëîäàíèå â òåõ ðåãèîíàõ, ãäå øóìå-

ëè ãóñòûå ëåñà, êèøåâøèå âñÿêîé æèâíîñòüþ èçâåðüåì. Òàê îáðàçîâàëàñü áåçæèçíåííàÿ ëåäÿ-íàÿ ïóñòûíÿ, òåìïåðàòóðà âîçäóõà èç ãîäà â ãîäïàäàëà, à âûïàäàâøèå îñàäêè óâåëè÷èâàëè òîë-ùó ëüäà, ïîñòåïåííî çàêîâûâàÿ íàâåêà âñå æèâîå.

Îñòàíêè ðàñòåíèé, æèâîòíûõ è ëþäåé áûëèñîõðàíåíû â ñëîå âå÷íîé ìåðçëîòû è ëåäíèêîâ÷óòü íå â ïåðâîçäàííîì âèäå. Íàïðèìåð, ñîõðàíè-ëèñü äàëåå êðàñêè íà òàòóèðîâêàõ, îäåæäàõ è êîâ-ðàõ ïîãðåáåííûõ â âå÷íîé ìåðçëîòå Ãîðíîãî Àë-òàÿ æèòåëåé ñàêñêèõ (ðàçíîâèäíîñòü ñêèôñêèõ)ïëåìåí, íàéäåííûõ àðõåîëîãàìè â 1847 ã.

ÃËÀÂÀ 3. ÏÎ ÑËÅÄÀÌ ÊÀÒÀÑÒÐÎÔ

Ïðåäñòàâëåíèÿ äðåâíèõ, âûñêàçàííûå â ìè-ôàõ, êîäåêñàõ è ðóêîïèñÿõ, î ïðîèñõîäèâøèõ íàÇåìëå ñîáûòèÿõ áîëåå ÷åì ñåðüåçíû è íè÷óòüíå õóæå îáîñíîâàíû íàáëþäåíèÿìè è àíàëèçîì,÷åì íàøè ñîâðåìåííûå ïðåäñòàâëåíèÿ. Ýòî âî-ïðîñ ýâîëþöèè ôèëîñîôèè è ôèëîñîôèÿ ýâîëþ-öèè ìèðà.

Ìû æå ïðîñòî ñîâåðøàåì èñòîðè÷åñêèé ýêñ-êóðñ ïî ôàêòàì, ïðîñëåæèâàþùèì ãèáåëü öèâè-ëèçàöèé ðàçíûõ âðåìåí, êîòîðûå âðÿä ëè âìå-

ñòÿòñÿ â îäíó êíèãó, åñëè äàæå èõ âñå ïðåäñòà-âèòü åäèíûì ñïðàâî÷íûì ñïèñêîì.

Âîçìîæíî, ÷òî ìíîãî÷èñëåííûå ñâèäåòåëü-ñòâà ãóáèòåëüíîé êàòàñòðîôû ÿâëÿþòñÿ ëèøü öå-ïî÷êîé îòäåëüíûõ êàòàñòðîô, ñëó÷èâøèõñÿ â ðàç-íîå âðåìÿ è â ðàçíûõ ðàéîíàõ ïëàíåòû. Ïîýòî-ìó â êàæäîé èç ñóùåñòâîâàâøèõ íà Çåìëå öè-âèëèçàöèé åñòü ñâîé ïîòîï, ñâîå ñâàëèâøååñÿ ñíåáåñ îãíåííîå òåëî èëè óãðîæàþùåå çåìëåòðÿñå-íèå è èçâåðæåíèå âóëêàíà Çäåñü ñïîðèòü âðÿä ëèóìåñòíî. Ëó÷øå ïðîäîëæèòü èçëîæåíèå ôàêòîâ,ñîáðàííûõ À. Ãîðáîâñêèì, êîòîðûå ìîãóò íàòîëê-íóòü íà áîëåå òî÷íûå âûâîäû.

Îêîëî 1450 ãîäà äî í. ý. ïðîèçîøåë ïðîðûââîä Àòëàíòè÷åñêîãî îêåàíà â Ñðåäèçåìíîå ìîðå,óðîâåíü êîòîðîãî áûë çíà÷èòåëüíî íèæå. Î òîì,÷òî ïîä âîäîé îêàçàëèñü ìíîãèå çåìëè, ãëàâíûìîáðàçîì îñòðîâíûå, ñâèäåòåëüñòâóåò êàðòà Ýãåé-ñêîãî ìîðÿ (ðèñ. 5). ×àñòü îñòðîâîâ è ïðèáðåæ-íûõ çåìåëü ìû óæå íå âñòðåòèì íà êàðòå Ýãåéñêî-ãî ìîðÿ (ðèñ. 6). Ïîêà âîäû Àòëàíòèêè íå ïðîíèê-ëè â ïî÷òè çàêðûòîå Ñðåäèçåìíîå ìîðå, ñîãëàñíîÏëèíèþ, ñóùåñòâîâàëà ñóøà, ñîåäèíÿâøàÿ Êèïð

ñ Àçèåé.

"Âîðîòà ñëåç", òàê â ïåðåâîäå îçíà÷àåò Áàá-ýëü-Ìàíäåáñêèé ïðîëèâ, ðàçäåëÿþùèé Àôðèêó èÀçèþ. "Âîðîòà ñëåç" - ïàìÿòü î âåëèêîì çåìëå-òðÿñåíèè è ñìåùåíèè òåêòîíè÷åñêèõ ïëèò, â ðå-çóëüòàòå êîòîðûõ îáðàçîâàëîñü Êðàñíîå ìîðå.

Âî âðåìÿ òàêèõ ïîäâèæåê çåìíîé ïîâåðõíîñòèïîãèáëî ìíîæåñòâî ëþäåé.

Ê êàòàñòðîôàì íîâîé èñòîðèè, óæå íàçâàí-íûì íàìè, ìîæíî äîáàâèòü ãèáåëü 12 òûñÿ÷ ÷å-ëîâåê âî âðåìÿ èçâåðæåíèÿ âóëêàíà â 1915 ã. âîäíîé èç ïðîâèíöèé Èíäîíåçèè. Âî âðåìÿ çíà-ìåíèòîãî Ëèññàáîíñêîãî çåìëåòðÿñåíèÿ 1775 ãî-äà çà 6 ìèíóò ïîãèáëî 60 òûñÿ÷ ÷åëîâåê. Â òîò æåäåíü è ÷àñ â àôðèêàíñêîì Ìàðîêêî ðàçâåðçëèñüíåäðà çåìëè è â îãðîìíóþ òðåùèíó ïðîâàëèëñÿãîðîä ñ äåñÿòèòûñÿ÷íûì íàñåëåíèåì, ïîñëå ÷åãîçåìëÿ ñíîâà ñîìêíóëàñü. Íå ïðàâäà ëè, êàê ïîõî-æå íà Ñïèòàêñêîå çåìëåòðÿñåíèå â äåêàáðå 1989ãîäà â Àðìåíèè.

Ñòðàøíûé ãóë, äîíîñèâøèéñÿ ñ íåáà, óñëû-õàëè îäíàæäû æèòåëè îñòðîâà Ìàðòèíèêà. Îíèóâèäåëè, êàê ñ áëèæàéøåé âåðøèíû ïîòóõøåãî

âóëêàíà íàäâèãàåòñÿ îáëàêî èç ðàñêàëåííûõ ãà-çîâ, âûðâàâøèõñÿ èç íåäð çåìëè, êîòîðîå îáðó-øèëîñü íà ãîðîä. Ïî÷òè ìãíîâåííî ïîãèáëè 30òûñÿ÷ æèòåëåé, êðîìå îäíîãî, ÷óäîì ñïàñøåãîñÿçàêëþ÷åííîãî, ïðèãîâîðåííîãî ê ñìåðòè è ñèäåâ-øåãî íà öåïè çà òîëñòûìè êàìåííûìè ñòåíàìèêàìåðû ñìåðòíèêîâ.

Êàê ïðàâèëüíî çàìå÷åíî ó÷åíûì è ïèñàòåëåìÀ. Ãîðáîâñêèì â åãî êíèãå "Çàãàäêè äðåâíåéøåéèñòîðèè", ñâåäåíèÿ î ìåñòíûõ êàòàêëèçìàõ ÷àñòî"íàñëàèâàþòñÿ" íà âîñïîìèíàíèÿ î ìèðîâîé êà-òàñòðîôå, ïîãóáèâøåé âûñîêèå öèâèëèçàöèè, íîïàìÿòü î êîòîðîé õðàíÿò âñå íàðîäû ìèðà. Ïî-ýòîìó òðóäíî âûÿñíèòü T04HQ, êîãäà ïðîèçîøëàâñåìèðíàÿ êàòàñòðîôà. Ïûòàÿñü îòâåòèòü íà ýòîòâîïðîñ, À. Ãîðáîâñêèé ïðèâîäèò èíòåðåñíûå ðàñ-ñóæäåíèÿ, ëîãèêà è êðóãîçîð êîòîðûõ ïðèâëåêà-þò ÷èòàòåëÿ.

Àêàäåìèê Â. À. Îáðó÷åâ è Å. Ì. Õàãåìåéñòåðâûñêàçàëè ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî êîíåö ïîñëåäíå-ãî ëåäíèêîâîãî ïåðèîäà â Ñåâåðíîì ïîëóøàðèèïðÿìî ñâÿçàí ñ îïóñêàíèåì íåêîé ñóøè â Àòëàí-òè÷åñêîì îêåàíå. Îïóñêàíèå ýòîé ñóøè ïîçâîëè-

ëî òåïëîìó Ãîëüôñòðèìó óñòðåìèòüñÿ íà ñåâåð, èýïîõà îëåäåíåíèÿ â Åâðîïå è Ãðåíëàíäèè ïðèøëàê êîíöó.

Âðåìÿ îò âðåìåíè â ðóêè èññëåäîâàòåëåé ïî-ïàäàþò ðàçëè÷íîãî ðîäà íàõîäêè, ïîäòâåðæäàþ-ùèå, ÷òî íåêîãäà â Àòëàíòè÷åñêîì îêåàíå äåé-ñòâèòåëüíî ñóùåñòâîâàëà ñóøà. Òàê â øâåäñêîìæóðíàëå "Éìåð" áûëà îïóáëèêîâàíà ñòàòüÿ îáîòêðûòèè ó÷åíîãî Ï. Â. Êîëáå, êîòîðûé, áåðÿïðîáó äíà Àòëàíòè÷åñêîãî îêåàíà ñ ãëóáèíû 3600ìåòðîâ, èçâëåê îñòàíêè âîäîðîñëåé, êîòîðûå ìî-ãóò ñóùåñòâîâàòü èñêëþ÷èòåëüíî â ïðåñíîé âî-äå. Åäèíñòâåííûì îáúÿñíåíèåì ýòîãî îòêðûòèÿìîæåò áûòü ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî íà ýòîì ìåñòåíåêîãäà ñóùåñòâîâàëà ñóøà.

Â 1898 ãîäó êîìàíäà ôðàíöóçñêîãî êîðàáëÿ,çàíèìàâøàÿñÿ ðåìîíòîì êàáåëÿ, ïðîëîæåííîãîïî äíó Àòëàíòè÷åñêîãî îêåàíà, ñëó÷àéíî âûíóëàíà ïîâåðõíîñòü êóñîê ñêàëû âóëêàíè÷åñêîãî ïðî-èñõîæäåíèÿ. Íàõîäêîé çàèíòåðåñîâàëèñü ó÷åíûå.Îêàçàëîñü, ïîäîáíàÿ ñòåêëîâèäíàÿ ëàâà ìîãëàîáðàçîâàòüñÿ òîëüêî ïðè àòìîñôåðíîì äàâëåíèè.

Ëàâà ýòà äàòèðóåòñÿ 13 òûñÿ÷åëåòèåì äî í.ý.

Êîíåö îëåäåíåíèÿ â Åâðîïå îòíîñÿò, êàê èçâåñò-íî, ê 10 òûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý.

Ñëåäîâàòåëüíî, êàòàñòðîôè÷åñêîå îïóñêàíèåñóøè â Àòëàíòèêå äîëæíî áûëî ïðîèçîéòè ãäå-òî ìåæäó ýòèìè äâóìÿ äàòàìè.

Öèôðû ýòè ïîëíîñòüþ âïèñûâàþòñÿ â òó äà-òó îïóñêàíèÿ Àòëàíòèäû, êîòîðóþ ìû íàõîäèì óÏëàòîíà, - 9570 ãîä äî í. ý., ò. å. òîæå 10 òûñÿ-÷åëåòèå. Ïî ìíåíèþ ðÿäà èññëåäîâàòåëåé, òîãäàæå, òî åñòü â ðàéîíå 10000 ëåò äî í. ý., â ìèðåïðîèçîøåë äðóãîé êëèìàòè÷åñêèé ñäâèã: ðåçêîåâîçðàñòàíèå âëàæíîñòè.

Íèàãàðñêèé âîäîïàä ñîñòîèò èç öåëîãî ðÿäàêàìåííûõ ñòóïåíåé, êîòîðûå â òå÷åíèå äîëãîãîâðåìåíè èñïûòûâàëè íàïîð ïàäàþùåé âîäû. Êî-ãäà îäíà èç òàêèõ ñòóïåíåé îêàçàëàñü ðàçìûòîé,âîäà óñòðåìëÿëàñü íà ñëåäóþùóþ è ò. ä. Óäàëîñüóñòàíîâèòü, ÷òî âðåìÿ ïîÿâëåíèÿ Íèàãàðñêîãîâîäîïàäà, âîçíèêøåãî â ðåçóëüòàòå ðåçêèõ ãåîëî-ãè÷åñêèõ ñäâèãîâ, ïðîèçîøåäøèõ â ýòîì ðàéîíå,- 8 13 òûñÿ÷åëåòèå äî íàøåé ýðû.

Èçâåñòíûé ìåêñèêàíñêèé ó÷åíûé Ãàðñèà Ïàé-îíà íà âûñîòå 5700 ìåòðîâ â Êîðäèëüåðàõ îá-

íàðóæèë ïîä òîëñòûì ñëîåì ëüäà îñòàíêè äâóõõèæèí. Îêðóæàþùèé õèæèíû ðàêóøå÷íèê è ñëå-äû äåÿòåëüíîñòè ìîðÿ ãîâîðÿò î òîì, ÷òî íåêîãäàîíè íàõîäèëèñü íà áåðåãó ìîðÿ. Ðàñ÷åòû ïîêàçû-âàþò, ÷òî ïîäúåì ýòîãî ðàéîíà ïðîèçîøåë áîëåå10000 ëåò íàçàä.

Ëàóðåàò Íîáåëåâñêîé ïðåìèè Ó. Ô. Ëèááèóòâåðæäàåò, ÷òî ñòðîãèé ðàäèîóãëåðîäíûé àíà-ëèç ïîçâîëèë îáíàðóæèòü óäèâèòåëüíûå ÿâëåíèÿíà àìåðèêàíñêîì êîíòèíåíòå. "Ïðèìåðíî 10400ëåò íàçàä, - ïèøåò Ëèááè, - ñëåäû ÷åëîâåêà âíå-çàïíî èñ÷åçàþò. . . " Ïîëó÷åííûå ïîêà ôàêòû êàêáóäòî ñâèäåòåëüñòâóþò Î òîì, ÷òî èìåííî íàýòîì ðóáåæå ïðîèñõîäèò êàêîé-òî ïåðåðûâ â ïî-ñëåäîâàòåëüíîñòè.

"Ýòî ÿâëåíèå, - ïðîäîëæàåò Ó. Ô. Ëèááè âñâîåé ñòàòüå, îïóáëèêîâàííîé â ñáîðíèêå "Íàóêàè ÷åëîâå÷åñòâî" ("Çíàíèå", 1962), - òðóäíî îáú-ÿñíèòü, åñëè ïðèíÿòü âî âíèìàíèå, ÷òî çíà÷è-òåëüíàÿ ÷àñòü àìåðèêàíñêîãî ìàòåðèêà íå áûëàïîêðûòà ëüäîì âî âðåìÿ ïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿ.Äðåâíåéøèå ñëåäû æèçíè ÷åëîâåêà íà Ñêàíäè-íàâñêîì ïîëóîñòðîâå è â Àíãëèè èìåþò âîçðàñò

òàêæå îêîëî 10400 ëåò, ÷åãî íå íàáëþäàåì íàþãå Åâðîïû. Íàïðèìåð, ðèñóíêè â ïåùåðå Ëàñêîâ Öåíòðàëüíîé Ôðàíöèè, îäíîì èç ñàìûõ èíòå-ðåñíûõ ïîñåëåíèé äðåâíåãî ÷åëîâåêà, äàòèðóþòñÿçíà÷èòåëüíî ïîçäíåå - 15000 ëåò íàçàä."

Óäèâëÿåò ïîâñåìåñòíîñòü è îäíîâðåìåííîñòüýòîãî ïåðåðûâà. Îí ïðîñëåæèâàåòñÿ íà àìåðè-êàíñêîì ìàòåðèêå, â Åâðîïå è, íàêîíåö, â Öåí-òðàëüíîé Àçèè. Â ãîðàõ Êóðäèñòàíà åñòü çíàìå-íèòàÿ ïåùåðà Øàíäåð, êóëüòóðíûå ñëîè êîòîðîéïðåäñòàâëÿþò ñîáîé êàê áû íåïðåêðàùàþùóþñÿõðîíèêó 100000 ëåò ÷åëîâå÷åñêîé èñòîðèè. Îäèíñëîé ñëåäóåò çà äðóãèì, îäíà ýïîõà ñìåíÿåò äðó-ãóþ, ïîêà íà ðóáåæå âñå òîé æå äàòû - 10000 ëåòäî íàøåé ýðû - íå íàñòóïàåò âíåçàïíîãî ïåðåðû-âà.

Ñëåäû ëþäåé èñ÷åçàþò. Ñëîâíî ïåùåðà èîêðóæàþùàÿ åå ìåñòíîñòü îáåçëþäåëè. Òàê, î÷å-âèäíî, è ïðîèçîøëî. Âìåñòî êóëüòóðíûõ ñëîåâïîÿâëÿþòñÿ èíûå ñëåäû: ñëîè îñàäî÷íûõ ïîðîä,íàìûòûõ âîäîé, - ñâèäåòåëüñòâî òîãî, ÷òî ïå-ùåðà, ðàñïîëîæåííàÿ íà âûñîòå 750 ìåòðîâ íàäóðîâíåì ìîðÿ, îêàçàëàñü çàòîïëåíà âîäîé. Ïîÿâ-

ëÿþòñÿ êàìíè, îáðóøèâøèåñÿ ñ ïîòîëêà, - ñâèäå-òåëüñòâî ÿðîñòíûõ çåìëåòðÿñåíèé, ñîòðÿñàâøèõîêðåñòíîñòè. Òîëüêî ÷åðåç ïÿòü òûñÿ÷åëåòèé ïî-ñëå íàñòóïèâøåãî ïåðåðûâà êóëüòóðíûé ñëîé íà-÷àë ðàñòè, ñíà÷àëà ìåäëåííî, çàòåì âñå áîëåå èáîëåå èíòåíñèâíî.

×èñëåííîñòü íàñåëåíèÿ Çåìëè, ñîãëàñíî äå-ìîãðàôè÷åñêèì äàííûì, ê íà÷àëó íàøåé ýðû ñî-ñòàâëÿëà îò 200 äî 250 ìëí. ÷åë. Íî åñëè îáðà-òèìñÿ ê òåì ëåå ðàñ÷åòàì äåìîãðàôîâ, òî â 8800- 8600 ãã. äî í. ý. ÷èñëåííîñòü íàñåëåíèÿ ñîñòàâ-ëÿëà îêîëî 8 ìëí. ÷åë. Â ïåðèîä ìåæäó 11800 -11600 ãîäàìè äî í. ý. íà÷àëîñü ðåçêîå ïàäåíèå,ïðîäîëæàâøååñÿ îêîëî äâóõ ñòîëåòèé.

Çàòåì ïîñòåïåííî ïàäåíèå çàìåäëÿåòñÿ, ÷èñ-ëåííîñòü íàñåëåíèÿ ñòàáèëèçèðóåòñÿ, à íà÷èíàÿ ñ8800 - 8600 ãîäîâ äî í. ý. áåðåò íà÷àëî âñå óñêîðÿ-þùèéñÿ ðîñò íàñåëåíèÿ, êîòîðûé ïðîäîëæàåòñÿè ïî ñåé äåíü.

Íî òåì áîëåå óäèâèòåëüíî è âàæíî, ÷òî ñîâåð-øåííî äðóãèå äàííûå, ïîëó÷åííûå èç èíûõ îáëà-ñòåé çíàíèÿ, óêàçûâàþò íà òó æå äàòó.

Òàê, èñõîäíàÿ òî÷êà èíäèéñêîãî ëóííî-

ñîëíå÷íîãî êàëåíäàðÿ ïðèõîäèòñÿ íà 11652 ãîääî í. ý.

Êàëåíäàðü ìàéÿ ñîñòîÿë èç öèêëîâ, ïî 2760ëåò êàæäûé. Åñëè, çíàÿ êîíåö îäíîãî èç íèõ, îò-êëàäûâàòü ýòè öèêëû â ïðîøëîå, ìû ïðèõîäèì êäàòå 11653 ãîä äî í. ý.

Ñóäÿ ïî òîìó, ÷òî ïàäåíèå ÷èñëåííîñòè íàñå-ëåíèÿ ïîñëå êàòàñòðîôû ïðîäîëæàëîñü åùå îêî-ëî äâóõ ñòîëåòèé, ýòî áûëè, î÷åâèäíî, ãîäû,êîãäà ðàçáóæåííàÿ ñòèõèÿ ìåäëåííî âîçâðàùà-ëàñü â ñâîå ðóñëî. Óòèõàëè âóëêàíû, ðåæå ñòà-íîâèëèñü çåìëåòðÿñåíèÿ, îñåäàëè ïûëü è âóëêà-íè÷åñêèé ïåïåë, êîòîðûå çàïîëíèëè àòìîñôåðó.Ñêâîçü ïëîòíóþ ïåëåíó ìãëû íà÷àëî ïðîáèâàòü-ñÿ Ñîëíöå. Î÷åâèäíî, ýòîò ìîìåíò çàâåðøåíèÿêàòàêëèçìà, êàê ñ÷èòàåò X. Áåëàìè, ïîñëóæèë îò-ïðàâíîé òî÷êîé äëÿ äâóõ äðóãèõ ñèñòåì êàëåíäà-ðåé - àññèðèéñêîãî è åãèïåòñêîãî.

Åãèïåòñêèé ñîëíå÷íûé öèêë íàñ÷èòûâàë 1460ëåò. Èçâåñòíà äàòà çàâåðøåíèÿ îäíîãî èç ýòèõöèêëîâ - 1322 ã. äî í. ý. Îòêëàäûâàÿ öèêëû íàçàäîò ýòîé äàòû, ìû ïðèõîäèì ê 11542 ãîäó äî í. ý.

Àññèðèéñêèé êàëåíäàðü ñîñòîÿë èç ëóííûõ

öèêëîâ ñîâåðøåííî èíîé ïðîòÿæåííîñòè - 1805ëåò êàæäûé. Äàòà êîíöà îäíîãî èç òàêèõ öèêëîâòàêæå âåñüìà äàëåêà îò åãèïåòñêîé - 712 ã. äî í.ý. Òåì íå ìåíåå, îòêëàäûâàÿ öèêëû â ïðîøëîå,ìû íåîæèäàííî ïðèõîäèì ê òîé æå òî÷êå - 11542ãîä!

Îáúÿñíèòü ïîäîáíîå ïåðåñå÷åíèå â îäíîé äà-òå ñëó÷àéíîñòüþ íåâîçìîæíî. Ñëèøêîì ìàëî-âåðîÿòíî òàêîå ñîâïàäåíèå. Îñòàåòñÿ ïðåäïîëî-æèòü, ÷òî èñõîäíûì ìîìåíòîì äëÿ îáîèõ êàëåí-äàðåé ïîñëóæèëî êàêîå-òî îäíî ñîáûòèå. Ïî íà-øåé ìûñëè, ñîáûòèå, ñâÿçàííîå ñ êàòàñòðîôîé.

Òàêèì îáðàçîì, äâå ýòè äàòû - 11650 (11652èëè 11653) ãîä äî í. ý. è 11542 ãîä äî í. ý. - ìîæ-íî ñ÷èòàòü ïðåäïîëàãàåìûìè âðåìåííûìè ðàì-êàìè íà÷àëà è çàâåðøåíèÿ ýïîõè êàòàñòðîô.

ÃËÀÂÀ 4. ÇÀÏÐÅÄÅËÜÍÛÅ ÕÐÎÍÈÊÈÂûÿâëÿÿ èñòîêè çåìíûõ öèâèëèçàöèé, îïÿòü

îáðàòèìñÿ ê õðîíèêàì äðåâíèõ ìóäðåöîâ, óìåëîïîäîáðàííûõ âñå â òîé æå êíèãå À. Ãîðáîâñêîãî"Çàãàäêè äðåâíåéøåé èñòîðèè".

Íåñìîòðÿ íà òî ÷òî â ðàñïîðÿæåíèè èñòîðè-êîâ èìååòñÿ çíà÷èòåëüíîå ÷èñëî äðåâíèõ òåêñòîâ

è ðóêîïèñåé, ìû âñå-òàêè î÷åíü ìàëî çíàåì îäðåâíåéøåé èñòîðèè ÷åëîâå÷åñòâà. Îäíà èç ïðè-÷èí çàêëþ÷àåòñÿ â òîì, ÷òî ìû íå âñåãäà óìååìïîä âíåøíå òðàäèöèîííî ìèôîëîãè÷åñêîé ôîð-ìîé, óâèäåòü ðåàëüíûé èñòîðè÷åñêèé ôàêò.

Òàê, ÷åëîâåê, êîòîðûé ïðî÷åë â äðåâíåì òåê-ñòå óïîìèíàíèå î òîì, ÷òî â òàêîì-òî ãîäó â íåáåïîÿâèëñÿ, ñêàæåì, îãíåííûé äðàêîí, îêàçûâàåòñÿïåðåä òðîÿêèì âûáîðîì:

à) ïîíÿòü ýòî ñîîáùåíèå áóêâàëüíî (òàêîåâîñïðèÿòèå ñâîéñòâåííî äåòÿì);

á) îáúÿâèòü ýòî âûìûñëîì îò íà÷àëà äî êîí-öà (ïóòü ñàìûé ëåãêèé, à ïîòîìó íàèìåíåå äî-ñòîéíûé);

â) ïîïûòàòüñÿ ïîä ìèôîëîãè÷åñêèì è ðåëè-ãèîçíûì ïîêðîâîì îáíàðóæèòü ñàì ôàêò, ïîñëó-æèâøèé îñíîâîé äëÿ ñîîáùåíèÿ: ïîÿâëåíèå êî-ìåòû, áîëèäà. . . (ïóòü èñòèííûõ ó÷åíûõ è èññëå-äîâàòåëåé). Â íà÷àëå íàøåãîâåêà ó÷åíûå ñ÷èòà-ëè, íàïðèìåð, ÷òî ÷åëîâåê ïîÿâèëñÿ â Àìåðèêå4000 ëåò íàçàä, ïîòîì 10000 ëåò, 25000 è, íà-êîíåö, 40000. À àìåðèêàíñêèé àðõåîëîã Êàðòåðíàçûâàåò äàæå öèôðó 100000 ëåò.

Ïîäîáíàÿ òåíäåíöèÿ óäëèíåíèÿ èñòîðèè, óõî-äà åå âî âñå áîëåå îòäàëåííîå ïðîøëîå ïðîñìàò-ðèâàåòñÿ è íà ïðèìåðå îòäåëüíûõ öèâèëèçàöèé.

Ñîãëàñíî ãîñïîäñòâóþùåìó ñåé÷àñ ïðåäñòàâ-ëåíèþ, âðåìÿ ñóùåñòâîâàíèÿ ïåðâûõ öèâèëèçà-öèé íà òåððèòîðèè Öåíòðàëüíîé Àìåðèêè îòíî-ñèòñÿ ê ïåðâûì âåêàì íàøåé ýðû. Îäíàêî åñòüäàííûå, êîòîðûå ìîãóò áûòü ïîíÿòû êàê ñâèäå-òåëüñòâî çíà÷èòåëüíî áîëåå ðàííåãî âðåìåíè ñó-ùåñòâîâàíèÿ íåêîé öèâèëèçàöèè íà ýòîé òåððè-òîðèè.

Íåäàëåêî îò Ìåêñèêè åñòü ñòóïåí÷àòàÿ ïèðà-ìèäà, çíà÷èòåëüíàÿ ÷àñòü êîòîðîé áûëà ïîãðåáå-íà ëàâîé. Âîïðåêè ìíåíèþ áîëüøèíñòâà àðõåî-ëîãîâ, ãåîëîãè, èñõîäÿ èç äàòèðîâêè ëàâû, óòâåð-æäàþò, ÷òî ýòà ïîñòðîéêà äîëæíà îòíîñèòüñÿ ê 5òûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý. Çíà÷èò, ïèðàìèäà áûëà âîç-äâèãíóòà â òî âðåìÿ, êîãäà, êàê ïðèíÿòî ñ÷èòàòü,ñòîëü âûñîêîðàçâèòîé öèâèëèçàöèè íà ýòîé òåð-ðèòîðèè íå ìîãëî ñóùåñòâîâàòü. Äàòèðîâêà ïè-ðàìèäû, ïðåäëîæåííàÿ ãåîëîãàìè, íàõîäèò ïîä-òâåðæäåíèå â ðàáîòàõ, ïðîâåäåííûõ àðõåîëîãîìÁ. Ñ. Êàììèíãñîì. Ïðîéäÿ ïðè ðàñêîïêàõ ïèðà-

ìèäû ðÿä âóëêàíè÷åñêèõ ñëîåâ, îí âûøåë ê ååîñíîâàíèþ, êîòîðîå, ïî åãî ìíåíèþ, îòíîñèòñÿ êñåðåäèíå 5 òûñÿ÷åëåòèÿ äî í.ý. Ðàäèîóãëåðîäíûéàíàëèç ïîêàçûâàåò, ÷òî ïèðàìèäà áûëà ïîêèíóòàëþäüìè óæå â 2160 ãîäó äî í. ý.

Åñëè ïðåäñòàâèòü ñåáå, ÷òî ñòóïåí÷àòàÿ ïèðà-ìèäà äåéñòâèòåëüíî îòíîñèòñÿ ê ñòîëü îòäàëåí-íîé ýïîõå, òî âðåìÿ ñóùåñòâîâàíèÿ ðàçóìíîãî ÷å-ëîâåêà â ýòîì ðàéîíå îòîäâèãàåòñÿ åùå äàëüøå âïðîøëîå.

Âîçìîæíî, êîñâåííûì ñâèäåòåëüñòâîì ñóùå-ñòâîâàíèÿ â ýòîì ðàéîíå â âåñüìà îòäàëåííîåâðåìÿ íåêîé öèâèëèçàöèè ìîæåò ñëóæèòü òàêæåäàòà; èçîáðàæåííàÿ íà îäíîé èç êàìåííûõ ñòåëëÖåíòðàëüíîé Àìåðèêè è ñîîòâåòñòâóþùàÿ 12042ãîäó äî í. ý.

Èçâåñòíû íàäïèñè, èçîáðàæàþùèå åùå áîëååðàííèå äàòû.

Áîëåå òîãî, ñåé÷àñ ó àðõåîëîãîâ åñòü íåîïðî-âåðæèìûå äîêàçàòåëüñòâà íå òîëüêî ïðèñóòñòâèÿçäåñü ÷åëîâåêà, íî è ìàòåðèàëüíûå ñëåäû åãîòðóäîâîé äåÿòåëüíîñòè, óõîäÿùèå â ïðîøëîå íà40 òûñÿ÷åëåòèé.

Ýòî çíà÷èò, ÷òî ê ìîìåíòó îïèñûâàåìîé íàìèêàòàñòðîôû â ýòîì ðàéîíå äîëæåí áûë ñóùåñòâî-âàòü íåêèé óðîâåíü ðàçâèòèÿ êóëüòóðû. Íàñêîëü-êî îí ìîã áûòü âûñîê?

Ïîäîáíûé æå âîïðîñ ìîæåò áûòü çàäàí è âîòíîøåíèè åãèïåòñêîé, øóìåðñêîé è þæíîàìåðè-êàíñêîé öèâèëèçàöèé.

Ñîãëàñíî îáùåïðèíÿòîé òî÷êå çðåíèÿ, âðåìÿâîçíèêíîâåíèÿ ãîñóäàðñòâ â äîëèíå Íèëà îòíî-ñèòñÿ ê 4 òûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý. Êàê æå ñëåäóåòòîãäà ïîíèìàòü ñòðàííîå óòâåðæäåíèå Ãåðîäîòà èåãî ñîâðåìåííèêîâ î òîì, ÷òî â èõ âðåìÿ ñîõðà-íèâøèåñÿ ïèñüìåííûå èñòî÷íèêè åãèïòÿí óõîäè-ëè â ïðîøëîå íà 17 òûñÿ÷ ëåò? Åùå áîëåå ðàí-íþþ äàòó íàçûâàåò Ìàíåôîí (IV â äî í. ý.), åãè-ïåòñêèé æðåö, íàïèñàâøèé èñòîðèþ Åãèïòà. Îííà÷èíàåò ñâîþ õðîíîëîãèþ îò 30627 ãîäà äî í. ý.

Âèçàíòèéñêèé èñòîðèê Ñíåëëèóñ ñîîáùàåò îíåêèõ çàïèñÿõ, íàçûâàâøèõñÿ "Äðåâíèå õðîíè-êè", êîòîðûå âåëèñü æðåöàìè Åãèïòà ÿêîáû íàïðîòÿæåíèè 38525 ëåò. À Äèîãåí Ëàýðò, ãðå÷å-ñêèé èñòîðèê, æèâøèé â III âåêå í. ý., óòâåðæäàë,÷òî åãèïåòñêèå æðåöû õðàíÿò çàïèñè, óõîäÿùèå â

ïðîøëîå íà 48863 ãîäà äî Àëåêñàíäðà Ìàêåäîí-ñêîãî.

Ïîäîáíûå ñîîáùåíèÿ îòíîñÿòñÿ ê ïåðèîäó, êî-ãäà, ïî îáùåïðèíÿòûì ïðåäñòàâëåíèÿì, íà Çåì-ëå íå ñóùåñòâîâàëî íå òîëüêî ïèñüìåííîñòè, íî èöèâèëèçîâàííîãî ÷åëîâåêà. Êîíå÷íî, ê íèì íàä-ëåæèò îòíîñèòüñÿ äîñòàòî÷íî îñòîðîæíî, ÷òî îò-íþäü íå ïðåäïîëàãàåò âîâñå íå çàìå÷àòü è èã-íîðèðîâàòü èõ, òåì áîëåå, ÷òî ðÿä ñîîáùåíèé,ïðèøåäøèõ ê íàì èç ïðîøëîãî, ïîäòâåðäèëñÿ.Òàê, ìíîãèå äàòû, îòíîñÿùèåñÿ ê Åãèïòó, êîòî-ðûå ñòîëü óïîðíî íàçûâàëè îíè, âîñõîäÿò êî âðå-ìåíè, êîãäà â ýòîì ðàéîíå âîîáùå, êàê ñ÷èòàëè,íå ñóùåñòâîâàëî ÷åëîâåêà. Îäíàêî â 1969 ãîäó âäîëèíå Íèëà îáíàðóæèëè êàìåííûå îðóäèÿ, ñâè-äåòåëüñòâîâàâøèå î ïðèñóòñòâèè çäåñü ÷åëîâåêàóæå 70 òûñÿ÷ ëåò íàçàä. Òåì ñàìûì óòâåðæäå-íèÿ î âîçìîæíîé äàâíîñòè êàêîé-òî öèâèëèçàöèèâ ýòîì ðàéîíå, êðîìå êîñâåííûõ ñâèäåòåëüñòâäðåâíèõ, îáðåëè íåêîå ïðÿìîå ìàòåðèàëüíîå ïîä-òâåðæäåíèå. Ðå÷ü èäåò îá îáèòàåìîñòè äàííîãîðàéîíà âî âðåìåíà, óõîäÿùèå â ïðîøëîå, äî äà-òû ïðåäïîëàãàåìîé êàòàñòðîôû.

Â ðàçâàëèíàõ ãîðîäà Òèàõóàíàêî â Àíäàõ áûëíàéäåí ñòðàííûé êàëåíäàðü, íàñ÷èòûâàþùèé 290äíåé â ãîäó. Ãîðîä ýòîò ðàñïîëîæåí ñåé÷àñ â ãî-ðàõ íà âûñîòå 4 òûñÿ÷ ìåòðîâ, íà âûñîòå, ìàëî-ïðèãîäíîé äëÿ îáèòàíèÿ ÷åëîâåêà. Îäíàêî îñòàò-êè áîëüøîãî ïîðòà, ìîðñêèå ðàêóøêè, èçîáðàæå-íèÿ ëåòàþùèõ ðûá è ñêåëåòû ìîðñêèõ æèâîòíûõñâèäåòåëüñòâóþò, ÷òî íåêîãäà ýòîò ãîðîä áûë äî-ñòàòî÷íî áëèçîê ê ìîðþ, èëè, êàê ñ÷èòàþò íåêî-òîðûå, äàæå íà âûñîòå ìîðÿ.

Íî. âðåìÿ ïîäúåìà Àíä ãåîëîãè îòíîñÿò ê òðå-òè÷íîìó ïåðèîäó, òî åñòü êîãäà íà Çåìëå, êàçà-ëîñü áû, íå äîëæíî áûëî áûòü ÷åëîâåêà.

Â îêðåñòíîñòè ýòîãî ãîðîäà íàõîäèòñÿ îçå-ðî Òèòèêàêà (ñàìîå âûñîêîãîðíîå îçåðî â ìèðå).Êîãäà íåäàâíî íà åãî äíî ñïóñòèëèñü èññëåäîâà-òåëè, íà ãëóáèíå 8 ìåòðîâ îíè îáíàðóæèëè îñòàò-êè ïîñòðîåê, ñòåíû, ñîñòîÿâøèå èç îãðîìíûõ êà-ìåííûõ ãëûá. Ñòåíû ýòè, èäóùèå âäîëü ìîùå-íîé ìîñòîâîé, ðàñïîëîæåííûå ïàðàëëåëüíî äðóãäðóãó, ïðîòÿíóëèñü áîëåå ÷åì íà êèëîìåòð. Ïðî-ôåññîð Ðóáåí Âåëà èç àðõåîëîãè÷åñêîãî èíñòèòó-òà Òèàõóàíàêî ïðåäïîëàãàåò, ÷òî îáíàðóæåííûå

íà äíå ðàçâàëèíû - ýòî "ïðèáðåæíûé õðàì, ãäåñîâåðøàëèñü çàõîðîíåíèÿ âàæíûõ ëèö". Êàê ëååîêàçàëèñü ýòè ðóèíû íà äíå îçåðà?

Èññëåäîâàòåëè ñâÿçûâàþò ýòîò ôàêò ñ ïðîèñ-õîäèâøèì çäåñü ãîðîîáðàçîâàíèåì, ÷òî, êàê ãî-âîðèëîñü óæå, ìîãëî èìåòü ìåñòî â ïåðèîä, êî-ãäà íà Çåìëå, êàê ïðèíÿòî ñ÷èòàòü, íå ìîãëî åùåáûòü ÷åëîâåêà.

Åñëè âûøåïåðå÷èñëåííûå ïðåäïîëî-æåíèÿ ñïðàâåäëèâû, òî îáðåòàåò ÿñíîñòü öåëûéðÿä íàõîäîê, íå èìåþùèõ â èíîì ñëó÷àå íèêàêîãîðàöèîíàëüíîãî îáúÿñíåíèÿ.

Åñòü ñîîáùåíèå, ÷òî åùå â XVI âåêå â Ïåðóâ ñåðåáðÿíûõ ðóäíèêàõ èñïàíöû íàøëè ñòðàííûéïðåäìåò - æåëåçíûé ãâîçäü äëèíîé ïî÷òè 18 ñàí-òèìåòðîâ. Î òîì, ñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷åëåòèéïðîëåæàë îí â íåäðàõ çåìëè, ìîæíî áûëî äîãà-äàòüñÿ ïî òîìó, ÷òî áîëüøàÿ ÷àñòü åãî îêàçàëàñüïëîòíî çàöåìåíòèðîâàííîé â êóñêå êàìåííîé ïî-ðîäû. Âèöå êîðîëü Ïåðó Ôðàíöèñêî äå Òîëåäîäîëãî äåðæàë íàõîäêó â ñâîåì êàáèíåòå è ëþáèëïîêàçûâàòü åå êàê ëþáîïûòíûé êóðüåç.

Ñóùåñòâóåò öåëûé ðÿä ñîîáùåíèé î ïîäîáíûõ

íàõîäêàõ.

Ðàçìåðû ïèðàìèä ïðåâîñõîäèëè îñòàëüíûå,èìåÿ 400 ëîêòåé â âûñîòó è ñòîëüêî æå â øè-ðèíó è äëèíó. Îíè áûëè ïîñòðîåíû èç áîëüøèõîòøëèôîâàííûõ ãëûá ìðàìîðà, ïðèãíàííûõ äðóãê äðóãó òàê ïëîòíî, ÷òî ìåñòà ñîåäèíåíèÿ áûëèåäâà âèäèìû". Âíóòðè ýòèõ ïèðàìèä áûëè íà÷åð-òàíû, êàê ïèñàë Àáó Áàëêõè, ðàçëè÷íûå ñâåäåíèÿîá óäèâèòåëüíûõ çíàíèÿõ, êîòîðûå õîòåëè ñîõðà-íèòü ìóäðåöû.

Äðóãîé àðàáñêèé èñòîðèê Ìàñóäè, îñíîâûâà-ÿñü íà äîøåäøèõ äî íàñ èñòî÷íèêàõ, ïèñàë: "Ñó-ðèä, îäèí èç öàðåé, æèâøèõ äî ïîòîïà, âûñòðîèëäâå áîëüøèå ïèðàìèäû è ïðèêàçàë æðåöàì ñïðÿ-òàòü â íèõ çàïèñè èõ çíàíèé è òîãî, ÷òî îíè äî-ñòèãëè â ðàçëè÷íûõ èñêóññòâàõ è íàóêàõ, ñ òåì÷òîáû îíè óöåëåëè äëÿ òåõ, êòî ïîòîì ñìîæåòïîíÿòü èõ. Îí òàêæå çàïèñàë ïîëîæåíèå çâåçä,èõ öèêëû. . . "

Äðåâíååãèïåòñêèé èñòîðèê Ìàíåôîí ñîîáùà-åò î òåêñòàõ, ñîäåðæàùèõ âàæíûå çíàíèÿ, êîòî-ðûå ïî ïðèáëèæåíèè êàòàñòðîôû áûëè çàïèñàíûïîëóëåãåíäàðíîé ëè÷íîñòüþ, ìóäðåöîì Òîòõîì.

Ïîçäíåå Òîòõ âîøåë â ïàíòåîí åãèïåòñêèõ áî-ãîâ êàê áîã çíàíèÿ, äàâøèé ëþäÿì ïèñüìåííîñòü.Òåêñòû ýòè, ïî ñëîâàì Ìàíåôîíà, "ñäåëàííûå íàñâÿùåííîì ÿçûêå è ñâÿùåííûìè çíàêàìè, Òîò-õîì, ïåðâûì Ãåðìåñîì, áûëè ïåðåâåäåíû ïîñëåïîòîïà. . . (ïðîïóñê â ðóêîïèñè). . . è çàïèñàíûèåðîãëèôàìè".

Èñòîðèê è ó÷åíûé äðåâíîñòè Èîñèô Ôëàâèéïèñàë î ìóäðåöàõ, êîòîðûå "èçîáðåëè íàóêó îíåáåñíûõ òåëàõ è èõ óñòðîéñòâå". Îíè çàðàíååáûëè ïðåäóïðåæäåíû î íàäâèãàþùåéñÿ êàòàñòðî-ôå, î ãèáåëè "îò÷àñòè îò ñèëû îãíÿ, îò÷àñòèâñëåäñòâèå îãðîìíîãî êîëè÷åñòâà âîäû". "Äëÿòîãî ÷òîáû èçîáðåòåíèÿ èõ íå áûëè çàáûòû è íåïîãèáëè ðàíüøå, ÷åì ñ íèìè ïîçíàêîìÿòñÿ ëþ-äè, îíè âîçäâèãëè äâà ñòîëáà - îäèí êèðïè÷íûé,äðóãîé êàìåííûé è íàïèñàëè íà íèõ ñîîáùåíèåî ñâîåì èçîáðåòåíèè. Ïîñëåäíåå áûëî ñäåëàíî ñòàêèì ðàñ÷åòîì, ÷òî â ñëó÷àå ãèáåëè êèðïè÷íî-ãî ñòîëáà ïðè íàâîäíåíèè êàìåííûé, îñòàâøèéñÿíåâðåäèìûì, äàë áû ëþäÿì âîçìîæíîñòü îçíà-êîìèòüñÿ ñ íàäïèñüþ". Ïî ñëîâàì Ôëàâèÿ, êà-ìåííûé ñòîëá ñóùåñòâîâàë åùå â åãî âðåìÿ, òî

åñòü â I âåêå í. ý.

Äðåâíåãðå÷åñêèé ó÷åíûé Ñòðàáîí ñîîáùàåò îêàêèõ-òî òåêñòàõ, íàïèñàííûõ äî ïîòîïà, êîòîðûåâ åãî âðåìÿ ñîõðàíèëèñü íà Ïèðåíåéñêîì ïîëó-îñòðîâå. Êåëüòñêèå æðåöû - äðóèäû ññûëàëèñüíà íåêèå "êíèãè Ôåðèëòà", àííàëû, íàïèñàííûåÿêîáû äî êàòàñòðîôû. Â èíäèéñêèõ ñâÿùåííûõêíèãàõ "Àãíè-Ïóðàíà" è "Áõàãàâàòà-Ïóðàíà" òàê-æå ãîâîðèòñÿ î êíèãàõ çíàíèé "Âåäàõ", êîòîðûåóäàëîñü ñïàñòè âî âðåìÿ êàòàñòðîôû.

Î òîì, ÷òî ëþäè ïûòàëèñü ñîõðàíèòü çàïèñèî ñâîèõ äîñòèæåíèÿõ íàêàíóíå êàòàñòðîôû, ðàñ-ñêàçûâàåò è âàâèëîíñêèé èñòîðèê è æðåö Áåðîç(III âåê äî í. ý.). Êîãäà öàðü Êñèñóòðîñ, ïèøåòîí, áûë ïðåäóïðåæäåí î ïðåäñòîÿùåì ïîòîïå, îíïîâåëåë çàïèñàòü "èñòîðèþ íà÷àëà, òå÷åíèÿ è çà-âåðøåíèÿ âñåõ âåùåé è çàðûòü ýòó èñòîðèþ â ãî-ðîäå Ñîëíöà Ñèïïàð". Ïîñëå ïîòîïà Êñèñóòðîñ èåãî ñïóòíèêè "îòðûëè êíèãè â Ñèïïàðå è íàïèñà-ëè ìíîãî íîâûõ êíèã, ïîñòðîèëè íîâûå õðàìû èñíîâà îñíîâàëè Âàâèëîí".

Â îäíîì èç êëèíîïèñíûõ øóìåðñêèõ òåêñòîâíåêèé öàðü ïèñàë, ÷òî îí ëþáèò ÷èòàòü òåêñòû,

"íàïèñàííûå â ýïîõó äî ïîòîïà".

Ìîæíî ïðåäïîëîæèòü, ÷òî êàêàÿ-òî ÷àñòüçíàíèé óöåëåëà âî âðåìÿ êàòàñòðîôû è ïîçäíååñòàëà äîñòîÿíèåì òåõ, êòî ñïàññÿ.

"Î, Ñîëîí! Ñîëîí! - ãîâîðèëè Ñîëîíó åãèïåò-ñêèå æðåöû. - Âû ãðåêè, êàê äåòè, âû íå çíàåòåíè÷åãî î äðåâíèõ âðåìåíàõ. Òåáå íè÷åãî íå èç-âåñòíî î ñåäûõ çíàíèÿõ ïðîøëîãî". Æðåöû ñî-îáùèëè Ñîëîíó, ÷òî ïîñëå êàòàñòðîôû, óíè÷òî-æèâøåé íàñåëåíèå ãîðîäîâ íà ïîáåðåæüÿõ ìî-ðåé è ðåê, óöåëåëè òîëüêî "ñàìûå ïðèìèòèâíûåè íåãðàìîòíûå", "ïàñòóõè è ñêîòîâîäû", îêàçàâ-øèåñÿ â ãîðàõ.

Åñëè îòäåëüíûì ïðåäñòàâèòåëÿì íåêîãäà âû-ñîêîöèâèëèçîâàííîãî íàðîäà óäàëîñü ñïàñòèñü âîâðåìÿ êàòàñòðîôû, áîëüøèíñòâî èõ, îêàçàëèñüáåññèëüíû ïåðåä ëèöîì âðàæäåáíûõ ñòèõèé è äè-êèõ ïëåìåí.

Äàæå èç áîëåå áëèçêîé íàì èñòîðèè èçâåñò-íû ìíîãî÷èñëåííûå ïðèìåðû ÷àñòè÷íîãî èñ÷åç-íîâåíèÿ, çàòóõàíèÿ çíàíèé. Êàê èçâåñòíî, â XIV -XV âåêàõ â Ñåâåðíîé Àìåðèêå ñóùåñòâîâàëè ïî-ñåëåíèÿ íîðìàíîâ. Ïåðåñåëåíöû óìåëè âûïëàâ-

ëÿòü è îáðàáàòûâàòü ìåòàëëû. Íî êîãäà èõ ñâÿçüñ ðîäèíîé ïðåðâàëàñü è îíè îêàçàëèñü àññèìè-ëèðîâàííûìè îêðóæàâøèìè èõ ïëåìåíàìè, íàõî-äèâøèìèñÿ íà çíà÷èòåëüíî áîëåå íèçêîé ñòóïå-íè ðàçâèòèÿ, çíàíèÿ ýòè îêàçàëèñü óòðà÷åííûìèáåçâîçâðàòíî. Â ýòîì ðàéîíå âíîâü âîöàðèëñÿ êà-ìåííûé âåê.

Â ãîðîäå Òèàõóàíàêó â Àíäàõ íåêîãäà æèëíàðîä, õîðîøî çíàâøèé àñòðîíîìèþ, èçó÷àâøèéäâèæåíèå íåáåñíûõ ñâåòèë. Åñòü ñîîáùåíèÿ, ÷òîèñïàíñêèå êîíêèñòàäîðû íàøëè çäåñü íà íåêî-òîðûõ èñïîëèíñêèõ ñòàòóÿõ ëèòûå ñåðåáðÿííûåóêðàøåíèÿ âåñîì äî ïîëóòîííû. Íî â ñàìîì ãî-ðîäå æèòåëåé íå áûëî. Ïëåìåíà, îáèòàâøèå âîêðåñòíîñòÿõ, æèëè â òðîñòíèêîâûõ øàëàøàõ.Îíè ñîâåðøåííî íå çíàëè íè âûïëàâêè ìåòàëëîâ,íè àñòðîíîìèè. Îñíîâíîé èõ ïèùåé áûëè êîðíå-âèùà âîäîðîñëåé.

Èëè äðóãîé ïðèìåð. Íåêîãäà ìàîðè áûëè âå-ëèêèì íàðîäîì - ìîðåïëàâàòåëÿìè Òèõîãî îêåà-íà. Îäíàêî, îñåâ â Íîâîé Çåëàíäèè, îíè âñå áîëü-øå çàáûâàëè ýòî èñêóññòâî, ïîêà âíóêè è ïðàâíó-êè ìîðåõîäîâ íå çàáûëè åãî ñîâåðøåííî.

Êàê èçâåñòíî, ìàéÿ ñîâåðøåííî íå çíàëè êî-ëåñà. Îêàçûâàåòñÿ, ýòî íå ñîâñåì òàê. Ïðè ðàñ-êîïêàõ áûëè íàéäåíû ñòðàííûå èãðóøêè-òåëåæêèíà ÷åòûðåõ êîëåñàõ èç îáîææåííîé ãëèíû. Íî ýòîáûëè òîëüêî âîñïîìèíàíèÿ î òîì âðåìåíè, êîãäàçäåñü, âîçìîæíî, áûëè èçâåñòíû è êîëåñà è ïî-âîçêà. Çíàíèÿ ýòè, êàê è ìíîãèå äðóãèå, îêàçà-ëèñü óòåðÿííûìè.

Ñìóòíûå âîñïîìèíàíèÿ î êàêèõ-òî ïîçíàíè-ÿõ, óòðà÷åííûõ ïîñëå êàòàñòðîôû, äîøëè äî íàñè â ðàçëè÷íûõ òåêñòàõ. "Ïîïîëü-Âóõ" ñîîáùàåò,÷òî ïåðâûå ëþäè "ïðåóñïåëè â çíàíèè âñåãî, ÷òîèìååòñÿ íà ñâåòå. Êîãäà îíè ñìîòðåëè âîêðóã, îíèñðàçó âñå âèäåëè è ñîçåðöàëè îò âåðõà äî íèçàñâîä íåáåñ è âíóòðåííîñòè çåìëè. Îíè âèäåëè äà-ëåå âåùè, ñêðûòûå â ãëóáîêîé òåìíîòå. Îíè ñðàçóâèäåëè âåñü ìèð, íå äåëàÿ äàæå ïîïûòêè äâèãàòü-ñÿ; îíè åãî âèäåëè ñ òîãî ìåñòà, ãäå íàõîäèëèñü.Âåëèêà áûëà ìóäðîñòü èõ.

Íî áîãè âîçðîïòàëè: "Ðàçâå îíè òîæå äîëæ-íû ñòàòü áîæåñòâàìè?.. Ðàçâå îíè äîëæíû ñòàòüðàâíûìè íàì?.." È òîãäà ðåâíèâûå áîãè îòíÿëèó ëþäåé èõ âûñîêèå ñïîñîáíîñòè è çíàíèÿ.

Ñîîáùåíèå îá óòðàòå â ðåçóëüòàòå êàòàñòðî-ôû êàêèõ-òî âûñîêèõ ïîçíàíèé äîøëî äî íàñ èâ ñèìâîëè÷åñêîé, òðàäèöèîííî çàøèôðîâàííîéôîðìå.

"Îí ñðàçèë ñâîèõ âðàãîâ, - ãëàñèò îäèí åãè-ïåòñêèé òåêñò, - è âêóñèë èõ çíàíèé". Âûðàæåíèå"âêóñèòü" â çíà÷åíèè ïîçíàòü ìû íàõîäèì è âÁèáëèè. Òàì ãîâîðèòñÿ î íåêîåì ñèìâîëè÷åñêîìäåðåâå, "âêóñèâ" ïëîäû îò êîòîðîãî, ëþäè ìîã-ëè ñòàòü "êàê áîãè, çíàþùèå äîáðî è çëî", òîåñòü ïðèîáùèòüñÿ ê êàêèì-òî âûñøèì çíàíèÿì.È êîãäà, âîïðåêè çàïðåòó, Àäàì è Åâà âêóñèëè îòýòîãî äåðåâà, áîã, ïîäîáíî äðåâíåìåêñèêàíñêèìáîãàì, ðàçãíåâàëñÿ: "Âîò Àäàì ñòàë êàê îäèí èçíàñ (áîãîâ), çíàÿ äîáðî è çëî, òåïåðü êàê áû íåïðîñòåð îí ðóêè ñâîåé è íå âçÿë òàêæå îò äåðåâàæèçíè è íå âêóñèë è íå ñòàë æèòü âå÷íî".

Äåðåâî ïîçíàíèÿ, êàê íåêèé ñèìâîë, ìûâñòðå÷àåì ó ñàìûõ ðàçëè÷íûõ íàðîäîâ - èâ äðåâ-íåì Âàâèëîíå (ðèñ. 7) è ó àöòåêîâ (ðèñ. 8). Èð-ëàíäñêèé ôîëüêëîð ãîâîðèò î Òîìàñå, êîòîðûéîáðåë äàð ÿñíîâèäåíèÿ, âêóñèâ ïëîä îò ýòîãîäåðåâà. Èìåííî ïîä äåðåâîì ïðîèçîøëî "ïðî-

ñâåòëåíèå" Áóääû, êîãäà åìó âíåçàïíî îòêðûëèñüâûñøèé ñìûñë áûòèÿ è âûñøàÿ ìóäðîñòü. Èí-äèéñêàÿ òðàäèöèÿ ÷àñòî èçîáðàæàåò áîãà Âèøíóòàêæå ïîä äåðåâîì, ïîä òàê íàçûâàåìûì "êîñ-ìè÷åñêèì äåðåâîì", ïëîäû êîòîðîãî ñèìâîëèçè-ðóþò ñîáîé âûñøåå çíàíèå, çíàíèå ïðîøëîãî èáóäóùåãî.

Â ßïîíèè â ýòîé ðîëè âûñòóïàåò àïåëüñèíî-âîå äåðåâî, â Êèòàå - äåðåâî êàññèÿ, íà ÁëèæíåìÂîñòîêå - ñèêàìîðà, ó äðóèäîâ - äóá è ò. ä.

Íî âîò ÷òî õàðàêòåðíî: âñÿêèé ðàç ñ äåðåâîìïîçíàíèÿ ñâÿçàí ñèìâîë êàòàñòðîôû - çìåé, âîäàèëè äðàêîíà. Èíûìè ñëîâàìè, íåïðåìåííî ñî÷å-òàþòñÿ òðè ñèìâîëà: çìåé (äðàêîí), âîäà è äåðå-âî (ðèñ. 9).

Òàê, â ãàëüñêèõ ïðåäàíèÿõ î ñâÿùåííîì äå-ðåâå, ïëîäû êîòîðîãî äàðóþò ñâåðõúåñòåñòâåí-íûå ïîçíàíèÿ è ìóäðîñòü, ãîâîðèòñÿ, ÷òî ïóòü êíåìó ïðåãðàæäàåò äðàêîí, øèâóùèé â îçåðå (ðèñ.10). Òî÷íî òàêæå â ãðå÷åñêèõ ìèôàõ çìåé Ëà-äîí îõðàíÿåò äåðåâî Çåâñà, íåñóùåå çîëîòûå ïëî-äû ×òîáû äîñòàòü ýòè ïëîäû, Ãåðàêëó ïðèøëîñüóáèòü çìåÿ. Ãàê æå ïî ñòóïàåò è äðåâíååãèïåòñêèé

Íàíåôåðêàïòàõ, óáèâøèé"áåññìåðòíîãî çìåÿ", ñòðàæà êíèãè ìàãè÷åñêèõçíàíèé. Ýòî èçîáðàæåíèå íà õîäèì ìû è â Øó-ìåðå (ðèñ. 11).

Ïî áóääèéñêîé òðàäèöèè, â Èíäèè è Êèòàåñ÷èòàåòñÿ, ÷òî çìåè Íàãà, ñèìâîëèçèðóþùèå íà-âîäíåíèå, "áîëüøóþ âîäó", òàêæå îáèòàþò â îçå-ðå, ïðåãðàæäàÿ ïóòü ê ñâÿùåííîìó äåðåâó. Âêó-ñèâøèé ïëîäîâ ñ ýòîãî äåðåâà ïîëó÷àåò "ñâåðõú-åñòåñòâåííîå çðåíèå, åìó îòêðûâàåòñÿ âñå ïðî-øëîå". Íå ñîñòàâëÿþò èñêëþ÷åíèÿ è ïðåäàíèÿÿçû÷åñêèõ ñëàâÿí: íà îñòðîâå Áóÿíå æèâåò îã-íåííàÿ çìåÿ Ãàðàôåíà. Îíà îõðàíÿåò àëàòûðü-êàìåíü - ñðåäîòî÷èå ìóäðîñòè è ìàãè÷åñêèõ çíà-íèé. Ëåæèò îí ïîä äóáîì, ó ëèïîâîãî êóñòà.

Òî÷íî òàêæå â Äðåâíåé Ìåêñèêå ïóòü ê ñâÿ-ùåííîìó êàêòóñó, ðàñòóùåìó íà áåðåãó îçåðà,ïðåãðàæäàåò áîã âîä è íàâîäíåíèÿ Òëàòëîê, æè-âóùèé â îçåðå.

Òàê ïîâñåìåñòíî çìåé, ñèìâîë ïîòîïà, êàòà-ñòðîôû, êàê áû ïðåãðàæäàåò ïóòü ê ñèìâîëó çíà-íèé - ê ñâÿùåííîìó äåðåâó ïîçíàíèÿ. Âîçìîæíî,ñ ýòîé ñèìâîëèêîé ñâÿçàíî è òî, ÷òî ó àöòåêîâ

èõ óòðà÷åííóþ ïðàðîäèíó Òàìîàí-ìàí îáîçíà÷à-ëî èçîáðàæåíèå ñëîìàííîãî äåðåâà.

Îäíàêî, êàê ìû âèäåëè, èç ñîîáùåíèé äðåâ-íèõ àâòîðîâ (Àáó Áàëêõè, Ìàíåôîíà, ÈîñèôàÔëàâèÿ, Ñòðàáîíà è äðóãèõ) ÿâñòâóåò, ÷òî êàêóþ-òî ÷àñòü çíàíèé óäàëîñü ñïàñòè. Ñðåäè îáùåé äè-êîñòè è âàðâàðñòâà èõ õðàíèòåëÿìè ñòàëè, î÷å-âèäíî, îãðàíè÷åííûå, çàìêíóòûå ãðóïïû ëþäåé.Íà Áðèòàíñêèõ îñòðîâàõ ýòî áûëè äðóèäû, â Èí-äèè - áðàìèíû, â Åãèïòå - òå, êîãî ìû óñëîâ-íî íàçûâàåì æðåöàìè. Ïîçäíåå, êîãäà çäåñü âîç-íèêëî ãîñóäàðñòâî, îíè äåéñòâèòåëüíî ñîñòàâèëèâ íåì æðå÷åñêîå ñîñëîâèå, êîòîðîå óòâåðæäàëîñâîå ãîñïîäñòâî, ïîëüçóÿñü ìîíîïîëèåé çíàíèÿ.

Ìíîãî òûñÿ÷åëåòèé, èç ïîêîëåíèÿ â ïîêîëå-íèå, èçáðàííûå ïåðåäàâàëè äðåâíèå çíàíèÿ, õðà-íèìûå â ãëóáîêîé òàéíå. Â îäíîì èç ñâÿòèëèùåãèïåòñêèå æðåöû ïîêàçàëè Ãåðîäîòó 341 ñòàòóþâåðõîâíûõ æðåöîâ, ïîñëåäîâàòåëüíî ñìåíÿâøèõäðóã äðóãà. Íåòðóäíî ðàññ÷èòàòü, ÷òî äëÿ òîãî÷òîáû ÷èñëî ñòàòóé äîñòèãëî ýòîé öèôðû, æðå-÷åñòâî äîëæíî áûëî áû ñóùåñòâîâàòü çäåñü íåìåíåå 10000 ëåò, èíûìè ñëîâàìè - ïîÿâèòüñÿ ãäå-

òî ñðàçó ïîñëå êàòàñòðîôû.

Ìîæíî ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ïîäîáíûå ãðóïïûõðàíèòåëåé ïðîøëûõ çíàíèé ïûòàëèñü óñêîðèòüìåäëåííûé ïðîãðåññ ýâîëþöèè ÷åëîâå÷åñòâà, ñî-îáùàÿ ëþäÿì òå ïðàêòè÷åñêèå ñâåäåíèÿ, êîòîðûåîíè ìîãëè âîñïðèíÿòü. Ïàìÿòü îá ýòîì ìû íàõî-äèì ó ðàçíûõ íàðîäîâ â ôîðìå âîñïîìèíàíèÿ îíåêèõ ïðîñâåòèòåëÿõ, ïîÿâèâøèõñÿ íåâåäîìî îò-êóäà è ïðèíåñøèõ èì çíàíèÿ.

Ïðåæäå âñåãî, êîíå÷íî, ïðèõîäèò íà óì çíà-ìåíèòûé Ïðîìåòåé, íàó÷èâøèé ëþäåé ïîëüçî-âàòüñÿ îãíåì.

Íî Ïðîìåòåé áûë íå îäèíîê.

Â Þæíîé Àìåðèêå ïåðâûé èíîê, ëåãåíäàð-íûé Ìàíãî Êàïàê, ïðèáûâøèé èç-çà ìîðÿ, íà-ó÷èë îêðåñòíûå ïëåìåíà çåìëåäåëèþ è ðåìåñ-ëàì. Áîã Áî÷èêà, ÿâèâøèéñÿ ñ Âîñòîêà â îáðà-çå áîðîäàòîãî ñòàðöà, ïðèíåñ ëþäÿì êàëåíäàðü.Èöàìíà (Þêàòàí) èëè Ñàìå (Þæíàÿ Àìåðèêà),ïðèáûâøèé òàêæå ñ âîñòîêà, èç-çà îêåàíà, íàó÷èëèõ çàíèìàòüñÿ ñåëüñêèì õîçÿéñòâîì è ñêîòîâîä-ñòâîì, ñòðîèòü ìîñòû è ðóáèòü äåðåâüÿ. Îí æå,ñîãëàñíî ïðåäàíèÿì, ïðèíåñ ïèñüìåííîñòü.

Íî íàä âñåìè ýòèìè ôèãóðàìè ïðîñâåòèòå-ëåé âîçâûøàåòñÿ ãåðîé ìåêñèêàíñêîãî ýïîñà Êåò-öàëüêîàòëü, ïðèøåëåö ñ âîñòîêà, ïðèíåñøèé çíà-íèå ìåòàëëóðãèè è ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà. Ñîîá-ùåíèÿ î ïîäîáíûõ ãåðîÿõ-ïðîñâåòèòåëÿõ, ïðèíåñ-øèõ ëþäÿì ðàçëè÷íûå ïðàêòè÷åñêèå çíàíèÿ, íà-õîäèì ìû è ó íàðîäîâ Þæíîé è Ïåðåäíåé Àçèè.Âàâèëîíñêèé èñòîðèê Áåðîç, íàäåëÿÿ ôàíòàñòè-÷åñêèìè ÷åðòàìè íåêîå ñóùåñòâî ïî èìåíè Îàí-íåñ, ïèñàë, ÷òî îíî ïåðèîäè÷åñêè ÿâëÿëîñü ê ëþ-äÿì è ñîîáùàëî èì ìíîãî ïîëåçíûõ ñâåäåíèé.Îàííåñ íàó÷èë ëþäåé, ïî ñëîâàì Áåðîóçà, "ïî-íèìàòü ïèñüìåííîñòü è îáó÷èë èç ðàçëè÷íûì èñ-êóññòâàì. Îí íàó÷èë èõ ñòðîèòü ãîðîäà è ñîîðó-æàòü õðàìû, ñîñòàâëÿòü çàêîíû è îáúÿñíèë èìçàêîíû ãåîìåòðè÷åñêèõ çíàíèé". Íåñêîëüêî ëþ-áîïûòíûõ äåòàëåé. Îàííåñ ïðèáûë îòêóäà-òî èç-çà ìîðÿ, îí íå ìîã åñòü òó ïèùó, êîòîðîé ïèòà-ëèñü îñòàëüíûå æèòåëè Øóìåðà, è ãîâîðèë íàÿçûêå, êîòîðîãî íèêòî íå çíàë.

Ðàííåõðèñòèàíñêèé àïîêðèô "Êíèãà Åíîõà"òàêæå ñîäåðæèò ñâåäåíèÿ î êàêèõ-òî ñóùåñòâàõ,ïðèíåñøèõ ëþäÿì çíàíèÿ. Àâòîð ýòèõ çàïèñåé

íàçûâàåò èõ àíãåëàìè. "Àçàçåë íàó÷èë ëþäåé äå-ëàòü ìå÷è, è íîæè, è ùèòû, è ïàíöèðè è íàó÷èëèõ âèäåòü, ÷òî áûëî ïîçàäè èõ, Áàðàêåàë- íàáëþ-äåíèþ çà çâåçäàìè, Êîêàáåë - çíàìåíèÿì, è Òåì-íåë íàó÷èë íàáëþäåíèþ íàä çâåçäàìè, è Àñðàäåëíàó÷èë äâèæåíèþ Ëóíû".

Æèòåëè îñòîâà Ïàñõè ðàññêàçûâàþò î ñâî-åì âåëèêîì áîãå-ïðîñâåòèòåëå Ìàêå-Ìàêå, îáó-÷èâøåì èõ ïîëüçîâàòüñÿ ðûáîëîâíûìè ñåòÿìè.Ìàêå-Ìàêå áûë êîðîëåì îñòðîâîâ Ìîòí-Ìàðèî-Õèâà, ïîãðóçèâøèõñÿ íà äíî îêåàíà.

Òî, ÷òî ýòè, âîçìîæíî, ðåàëüíî ñóùåñòâîâàâ-øèå ëþäè áûëè âîçâåäåíû â ðàíã áîãîâ, íå äîëæ-íî óäèâëÿòü íàñ. Èñòîðèè èçâåñòíû ôàêòû ïîäîá-íîãî îáîæåñòâëåíèÿ ãåðîåâ-ïðîñâåòèòåëåé. Ìî-ðåïëàâàòåëü Êàäì, íàïðèìåð, ïðèâåçøèé â Ãðå-öèþ ïèñüìåííîñòü, áûë îôèöèàëüíî âîçâåäåí âðàíã ïîëóáîãà.

Âî âñÿêîì ñëó÷àå, ñâåäåíèÿ î íåêèõïðîñâåòèòåëÿõ-ïðèøåëüöàõ - íîñèòåëÿõ çíàíèÿ -ïîâñåìåñòíû. Ê ýòîé òåìå ìû åùå âåðíåìñÿ.

ÃËÀÂÀ 5. ÏÎÒÅÐßÍÍÛÅ ÇÍÀÍÈß ÖÈÂÈ-ËÈÇÀÖÈÉ

Íà ìûñëü î íåêèõ âûñîêèõ çíàíèÿõ, óöåëåâ-øèõ ïîñëå êàòàñòðîôû, íàâîäÿò è íåêîòîðûåôàêòû, îòíîñÿùèåñÿ ê ïåðâûì èç èçâåñòíûõ íàìöèâèëèçàöèé, òàêæå âïåðâûå ñîáðàííûå è îáðà-áîòàííûå À. Ãîðáîâñêèì.

Ìàéÿ íå óïîòðåáëÿëè êîëåñà, íå èçîáðåëèãîí÷àðíîãî êðóãà, íå áûëè çíàêîìû ñ æåëåçîì,íî çàòî èì ñ óäèâèòåëüíîé òî÷íîñòüþ áûëè èç-âåñòíû ïåðèîäû îáðàùåíèÿ íåáåñíûõ òåë.

Âðåìÿ îáðàùåíèÿ Çåìëè âîêðóã Ñîëíöà, ñî-ãëàñíî Ãðèãîðèàíñêîìó êàëåíäàðþ, ðàâíÿåòñÿ365,242500 ñóòîê.

Ìàéÿ ñ÷èòàëè ýòîò ïåðèîä 365,242129 ñóòîê.Â íàñòîÿùåå âðåìÿ ñ ïîìîùüþ òî÷íåéøèõ

àñòðîíîìè÷åñêèõ ïðèáîðîâ äëèòåëüíîñòü ãîäàóñòàíîâëåíà 365,242198 ñóòîê.

Ñëåäîâàòåëüíî, âïëîòü äî ñàìîãî ïîñëåäíåãîâðåìåíè öèôðà ìàéÿ, ñîâåðøåííî íå çíàâøèõ íèòåëåñêîïîâ, íè äðóãèõ ïðèñïîñîáëåíèé è àïïàðà-òóðû, áûëà ñàìîé òî÷íîé!

Äëèòåëüíîñòü ëóííîãî ìåñÿöà áûëà èçâåñòíàìàéÿ ñ òî÷íîñòüþ äî 0,0004 äíÿ.

Ñòîëü æå âíåçàïíî ïîÿâëÿþùèåñÿ âûñîêèå

àñòðîíîìè÷åñêèå ïîçíàíèÿ ìû íàõîäèì â Øóìå-ðå.

Âðåìÿ îáðàùåíèÿ Ëóíû áûëî èçâåñòíî çäåñüñ òî÷íîñòüþ äî 0,4 ñåêóíäû. Ïðîäîëæèòåëüíîñòüãîäà ñîñòàâëÿëà 365 äíåé 6 ÷àñîâ è 11 ìèíóò, ÷òîîòëè÷àåòñÿ îò äëèòåëüíîñòè, îïðåäåëÿåìîé ñå-ãîäíÿ íà îñíîâàíèè òî÷íåéøèõ íàó÷íûõ äàííûõ,âñåãî íà 3 ìèíóòû. (Ïðè÷åì íåèçâåñòíî åùå, äåé-ñòâèòåëüíî ëè ýòî îøèáêà èëè òàêîâà áûëà ïðî-äîëæèòåëüíîñòü ãîäà êîãäà-òî, â òî âðåìÿ, êîãäàáûëè ïðîâåäåíû ðàñ÷åòû).

Íî êåì áûëè ïðîâåäåíû ýòè ðàñ÷åòû è êîãäà?Ìû ýòîãî íå çíàåì.Òî÷íî òàêæå, êàê íå çíàåì, èç êàêîãî èñòî÷-

íèêà ãðå÷åñêèé àñòðîíîì Ãèïïàðõ, æèâøèé äâåòûñÿ÷è ëåò íàçàä, ìîã ïî÷åðïíóòü ñâåäåíèÿ îëóííîé îðáèòå, êîòîðàÿ îêàçàëàñü èçâåñòíà åìóñ òî÷íîñòüþ äî 1/100 ãðàäóñà.

Î÷åâèäíî, âûñîêèå ïîçíàíèÿ ñâîèìè êîðíÿìèäîëæíû óõîäèòü â âåñüìà îòäàëåííîå ïðîøëîå.

Äåéñòâèòåëüíî, íà îäíîé èç ãëèíÿíûõ òàáëè-÷åê Øóìåðà áûëè èçîáðàæåíû ðÿäîì ñ Ëóíîéäâå çâåçäû àëüôà è áåòà èç ñîçâåçäèÿ Áëèçíåöîâ.

Ñóäÿ ïî èõ ðàñïîëîæåíèþ, èçîáðàæåíèå âîñïðî-èçâîäèëî êàðòèíó, îòñòîÿùóþ îò íàñ íà 6 òûñÿ÷ëåò.

Ñîãëàñíî Äèîãåíó Ëàýðòñêîìó, ó åãèïòÿí èìå-ëèñü çàïèñè 373 ñîëíå÷íûõ è 832 ëóííûõ çàòìå-íèé. Ïîäñ÷åòû ïîêàçûâàþò, ÷òîáû ïîëó÷èòü ýòî÷èñëî çàòìåíèé, íàáëþäåíèÿ äîëæíû áûëè âå-ñòèñü íå ìåíåå 10000 ëåò. Íåêîòîðûå èñòîðèêèàñòðîíîìèè îòíîñÿò âðåìÿ íà÷àëà íàáëþäåíèéåùå äàëüøå - çà 15000 ëåò äî í. ý. Èíûìè ñëî-âàìè, ê ïåðèîäó, óõîäÿùåìó â ïðîøëîå çà äàòóïðåäïîëàãàåìîé êàòàñòðîôû. Åñòü äàííûå, ñâè-äåòåëüñòâóþùèå è î áîëåå ðàííåé èñõîäíîé äàòå.

Â òî âðåìÿ, â êîòîðîå ìû ñ âàìè æèâåì, â ïå-ðèîä âåñåííåãî ðàâíîäåíñòâèÿ Ñîëíöå íàõîäèòñÿâ ñîçâåçäèè Ðûá. Äâå òûñÿ÷è ëåò íàçàä îíî áûëîâ ñîçâåçäèè Îâíà, à åùå ðàíüøå, â ïåðèîä ðàí-íåãî Øóìåðà, - â ñîçâåçäèè Áëèçíåöîâ. Ìåäëåí-íîå äâèæåíèå çâåçäíîãî ñâîäà çàâåðøàåò ïîëíûéöèêë çà 25920 ëåò.

Ýòó öèôðó ìû ìîæåì îáíàðóæèòü â öåëîìðÿäå øóìåðñêèõ òåêñòîâ.

Ñðåäè àñòðîíîìè÷åñêèõ ôàêòîâ, íåîáúÿñíè-

ìûì îáðàçîì îêàçàâøèõñÿ èçâåñòíûìè ëþäÿì äîèõ îòêðûòèÿ â áîëåå ïîçäíåå âðåìÿ, åñòü è ñëå-äóþùèé.

Â XVIII âåêå æèë ÷åëîâåê, èçâåñòíûé íàìáîëüøå êàê ïèñàòåëü, àâòîð "Ïóòåøåñòâèé Ãóë-ëèâåðà" - Ñâèôò. Ýòîò ÷åëîâåê î÷åíü èíòåðåñî-âàëñÿ äðåâíèìè ó÷åíèÿìè, ñòàðèííûìè êíèãàìèè ðóêîïèñÿìè. Íå èç íèõ ëè îí ïî÷åðïíóë ñâå-äåíèÿ î äâóõ ñïóòíèêàõ Ìàðñà çàäîëãî äî òîãî,êàê ïîÿâèëèñü äîñòàòî÷íî ìîùíûå òåëåñêîïû, âêîòîðûå âîîáùå ìîëåíî áûëî óâèäåòü ñïóòíèêèïëàíåò Ñîëíå÷íîé ñèñòåìû?

È òîëüêî ÷åðåç 156 ëåò ïîñëå òîãî êàê î íèõïèñàë Ñâèôò, ñïóòíèêè ýòè áûëè îòêðûòû àñò-ðîíîìàìè, ïðè÷åì äàííûå î õàðàêòåðå è âðåìå-íè èõ îáðàùåíèÿ, êîòîðûå íàçûâàë Ñâèôò, î÷åíüáëèçêè ê äåéñòâèòåëüíûì.

Â XVI è XVII âåêàõ åâðîïåéñêàÿ íàóêà ïîñëåäëèòåëüíîãî ðàçâèòèÿ ïðèøëà ê âàæíûì êîñìî-ëîãè÷åñêèì âûâîäàì. Íàó÷íàÿ èñòèíà ñ òðóäîìïðîáèâàëà ñåáå ïóòü. Òî òàì, òî çäåñü íà ïëîùà-äÿõ ãîðîäîâ âñïûõèâàëè êîñòðû èíêâèçèöèè. 17ôåâðàëÿ 1600 ãîäà ïîñëå âîñüìèëåòíåãî çàòî÷å-

íèÿ áûë ñîææåí Äæîðäàíî Áðóíî. Îí áûë êàçíåíòîëüêî çà òî, ÷òî âûñêàçàë ìûñëü î áåñêîíå÷-íîñòè Âñåëåííîé è ìíîæåñòâåííîñòè îáèòàåìûõìèðîâ, ïîäîáíûõ íàøåé Çåìëå.

Íî çà òûñÿ÷è ëåò äî íåãî ýòó æå èäåþ (è íå âêà÷åñòâå ïðåäïîëîæåíèÿ, à êàê íåïðåëîæíóþ èñ-òèíó) èçëàãàëè òåêñòû ïèðàìèä, ñâÿùåííûå êíè-ãè Äðåâíåé Èíäèè è Òèáåòà. Â îäíîì èç ñàìûõðàííèõ òåêñòîâ ïèðàìèä âûñêàçûâàåòñÿ èäåÿ áåñ-êîíå÷íîñòè êîñìîñà.

À â äðåâíåé ñàíñêðèòñêîé êíèãå "Âèøíó-Ïóðàíå" ïðÿìî ãîâîðèòñÿ, ÷òî íàøà Çåìëÿ ëèøüîäèí èç òûñÿ÷ ìèëëèîíîâ ïîäîáíûõ åé îáèòàå-ìûõ ìèðîâ, íàõîäÿùèõñÿ âî Âñåëåííîé. Ñîãëàñ-íî îäíîìó èç òèáåòñêèõ òåêñòîâ, "âî Âñåëåííîéòàê ìíîãî ìèðîâ, ÷òî äàæå ñàì Áóääà íå ìîæåòñîñ÷èòàòü èõ". Êàê ãëàñèò áóääèéñêàÿ òðàäèöèÿ,"êàæäûé èç ýòèõ ìèðîâ îêðóæåí îáîëî÷êîé ãî-ëóáîãî âîçäóõà èëè ýôèðà".

Êàê ñîîáùàåò àðõåîëîã Äæ. À. Ìàññîé, ïðåä-ñòàâëåíèå î òîì, ÷òî íà äàëåêèõ çâåçäàõ æèâóòñóùåñòâà, ïîäîáíûå ëþäÿì, áûòîâàëî è â Äðåâ-íåì Ïåðó. Òðàäèöèÿ ýòà, ïî åãî ìíåíèþ, âîñõîäèò

åùå ê äîèíêñêîìó ïåðèîäó.ßñíî, ÷òî íå èç ïîâñåäíåâíîé ñâîåé ïðàêòè-

êè è íå èç òåõ çíàíèé, êîòîðûå ñîîòâåòñòâîâà-ëè óðîâíþ ðàçâèòèÿ èõ îáùåñòâà, ìîãëè îáðå-ñòè äðåâíèå ýòè ñâåäåíèÿ. Èñòî÷íèê èõ, âåðîÿò-íåå âñåãî, ëåæèò ãäå-òî âíå ðàìîê èçâåñòíûõ íàìöèâèëèçàöèé.

Äðóãàÿ ãðóïïà ôàêòîâ ñâèäåòåëüñòâóåò îâåñüìà ðàííåì è ñòîëü æå íåîáúÿñíèìîì ïîÿâ-ëåíèè ïðåäñòàâëåíèÿ î ôîðìå Çåìëè.

Â 1633 ãîäó â "Çàëå ïûòîê" ÷ëåíû ñâÿùåííîéèíêâèçèöèè îáâèíèëè ñòàðèêà Ãàëèëåÿ â òîì, ÷òîîí óòâåðæäàë, ÷òî Çåìëÿ - ùàð, êîòîðûé âðàùà-åòñÿ âîêðóã Ñîëíöà.

Â ñâîå âðåìÿ ïîäîáíîå ëåå îáâèíåíèå íàâè-ñàëî è íàÄ Êîëóìáîì. È îí äîëæåí áûë áûòüáëàãîäàðåí ñóäüáå, ÷òî âûøåë æèâûì èç ðóê òðè-áóíàëà. Òðèáóíàë ýòîò, ñîñòîÿâøèé èç ñâåòèë òî-ãäàøíåãî óíèâåðñèòåòà â Ñàëàìàíêå, ñòàâèë ñâî-åé öåëüþ êàðàòü âñÿêîãî, êòî õîòÿ áû êîñâåííîîñìåëèâàëñÿ óòâåðæäàòü, ÷òî Çåìëÿ èìååò ôîð-ìó øàðà.

È ñíîâà ìû ñ óäèâëåíèåì óáåæäàåìñÿ, ÷òî òå

ñàìûå àñòðîíîìè÷åñêèå èñòèíû, ê êîòîðûì íàó÷-íàÿ ìûñëü ïðîáèâàëàñü ñ òàêèì òðóäîì è æåðòâà-ìè, óæå íà ñàìîé çàðå èñòîðèè ÷åëîâå÷åñòâà áû-ëè çàïèñàíû â ñâÿùåííûõ òåêñòàõ Èíäèè, Åãèïòàè Àìåðèêè.

À âîò ÷òî ãîâîðèò "Êàááàëà" ("Êíèãà Çî-ãàð"): "Âñÿ îáèòàåìàÿ Çåìëÿ âðàùàåòñÿ ïîäîáíîêðóãó. Îäíè åå æèòåëè íàõîäÿòñÿ âíèçó, äðóãèå -ââåðõó. Â òî âðåìÿ êàê â îäíèõ ðàéîíàõ Çåìëèíî÷ü, â äðóãèõ äåíü, à êîãäà â îäíèõ ìåñòàõ ëþ-äè âèäÿò ðàññâåò, â äðóãèõ ñïóñêàþòñÿ ñóìåðêè"."Êàááàëà" ññûëàåòñÿ ïðè ýòîì íà êàêèå-òî äðåâ-íèå êíèãè.

Íå èç ýòèõ ëè èñòî÷íèêîâ ïî÷åðïíóë ñâîè ñâå-äåíèÿ Ïëàòîí, ãîâîðèâøèé î Çåìëå, êàê î êðóã-ëîì òåëå, âðàùåíèå êîòîðîãî ÿâëÿåòñÿ ïðè÷èíîéñìåíû äíÿ è íî÷è?

Àöòåêè, î÷åâèäíî, òàêæå çíàëè î äâèæåíèèïëàíåò è èõ øàðîîáðàçíîñòè. Îíè èçîáðàæàëèïëàíåòû â ôîðìå êðóãëûõ ïðåäìåòîâ èëè ìÿ÷åé,êîòîðûìè èãðàëè áîãè.

Íåóäèâèòåëüíî, ÷òî ðÿä áîëåå ïîçäíèõ îòêðû-òèé åâðîïåéñêîé àñòðîíîìèè äåëàëñÿ íå íà íåáå,

à. . . â ìàíóñêðèïòàõ äðåâíèõ. Òàê, Êîïåðíèê, êî-òîðûé ñ÷èòàåòñÿ àâòîðîì èäåè âðàùåíèÿ Çåìëèâîêðóã Ñîëí: öà, ïèñàë â ïðåäèñëîâèè ê ñâîèìòðóäàì, àäðåñîâàííûì Ðèìñêîìó Ïàïå, ÷òî èäåþî äâèæåíèè Çåìëè îí ïî÷åðïíóë ó äðåâíèõ àâòî-ðîâ.

Âîçìîæíî, ýòî áûëè òå æå äîøåäøèå äî íàññî÷èíåíèÿ, êîòîðûå ÷èòàë èçâåñòíûé àðìÿíñêèéó÷åíûé VII âåêà À. Øèðàêàöè. Îí ïèñàë î øà-ðîîáðàçíîñòè Çåìëè, ñðàâíèâàÿ åå ñ ÿéöîì, ãäåæåëòîê - ýòî ñàìà Çåìëÿ, à áåëîê îêðóæàþùàÿåå àòìîñôåðà.

Èñòèíà î øàðîîáðàçíîñòè Çåìëè è íåáåñ-íûõ òåë, äîñòàâøàÿñÿ äðåâíèì â íàñëåäñòâî îòêàêîãî-òî äàëåêîãî ïðîøëîãî, áûëà, êàê ìû çíà-åì, óòðà÷åíà çàòåì è çàáûòà. Î÷åâèäíî, ïîäîá-íûå ïîòåðè áûëè íåèçáåæíû: ñëèøêîì óæ îïåðå-æàëè ýòè âûñîêèå çíàíèÿ îáùèé óðîâåíü ÷åëîâå-÷åñêèõ ïðåäñòàâëåíèé.

Ýòî ìîæíî ïðîèëëþñòðèðîâàòü íà ñëåäóþ-ùåì ïðèìåðå. Òîëüêî â íàøå âðåìÿ íàóêà ïðè-øëà ê âûâîäó î âå÷íîñòè è íåóíè÷òîæèìîñòè ìà-òåðèè. Ïîòðåáîâàëîñü áåñ÷èñëåííîå ìíîæåñòâî

ýêñïåðèìåíòàëüíûõ ðàáîò, òåîðåòè÷åñêèõ è ôè-ëîñîôñêèõ îáîáùåíèé ìíîãèõ ïîêîëåíèé èññëå-äîâàòåëåé, ïðåæäå ÷åì ñîâðåìåííàÿ íàóêà ñìîã-ëà ïðèéòè ê ýòîé ìûñëè-ê ìûñëè, êîòîðàÿ áûëàèçâåñòíà, îêàçûâàåòñÿ, çàäîëãî äî íà÷àëà íàøåéýðû. "Õàëäåéöû óòâåðæäàþò, - ÷èòàåì ìû ó Äè-îäîðà Ñèöèëèéñêîãî, - ÷òî ìàòåðèÿ ìèðà âå÷íàè ÷òî êàê îíà íèêîãäà íå âîçíèêàëà, òàê íèêîãäàíå ïîäâåðãíåòñÿ óíè÷òîæåíèþ".

Ñòîëü æå íåîáúÿñíèìûìè, âíåçàïíûìè è âñå-îáúåìëþùèìè ÿâëÿþòñÿ è íåêîòîðûå äðóãèå êîñ-ìîëîãè÷åñêèå ïðåäñòàâëåíèÿ äðåâíèõ. Òàêîâî,íàïðèìåð, ïðåäñòàâëåíèå î ñàìîì íà÷àëüíîì ñî-ñòîÿíèè íàøåé ïëàíåòû - äî çàðîæäåíèÿ íà íåéæèçíè.

ßçû÷åñêèå ñëàâÿíå ñ÷èòàëè, ÷òî íåêîãäà áûëîòîëüêî ìîðå, èç êîòîðîãî çàòåì ïîÿâèëàñü Çåì-ëÿ. Òàêîå æå ïðåäñòàâëåíèå î ïåðâè÷íûõ âîäàõ,íåêîãäà çàïîëíÿâøèõ ìèð, ìû íàõîäèì è ó íàðî-äîâ Ñèáèðè.

"Ðèãâåäà" (Èíäèÿ) òàêæå ãîâîðèò, ÷òî ìèðïðîèçîøåë èç âîäû, "èç âåëèêîé âîäû, êîòîðàÿçàïîëíÿëà Âñåëåííóþ".

Êèòàéñêèå ðóêîïèñè óòâåðæäàþò, ÷òî â íà÷à-ëå íà÷àë âñÿ Çåìëÿ áûëà ïîêðûòà âîäîé.

Âî âñåõ åãèïåòñêèõ òåêñòàõ òîæå èäåò ðå÷ü îÏåðâè÷íîì îêåàíå, êîòîðûé ïîêðûâàë ìèð è èçêîòîðîãî âïîñëåäñòâèè ïðîèçîøëà æèçíü.

À Áèáëèÿ? È òàì óòâåðæäàåòñÿ, ÷òî äî âîç-íèêíîâåíèÿ æèçíè, âñÿ Çåìëÿ áûëà ïîêðûòà âî-äîé. "È ñêàçàë Áîê äà áóäåò òâåðäü ïîñðåäè âî-äû."

Òàêîå ïðåäñòàâëåíèå áûòîâàëî è ó èíäåéöåâîáåèõ Àìåðèê. Â ñâÿùåííîé êíèãå "Ïîïîëü-Âóõ"ìû ÷èòàåì: "Íå áûëî íè ÷åëîâåêà, íè æèâîòíî-ãî, íè ïòèö, ðûá, êðàáîâ, äåðåâüåâ, êàìíåé, ïå-ùåð, óùåëèé, òðàâ, íå áûëî ëåñîâ; ñóùåñòâîâàëîòîëüêî íåáî. Ïîâåðõíîñòü çåìëè òîãäà åùå íå ïî-ÿâëÿëàñü. Áûëî òîëüêî õîëîäíîå ìîðå è âåëèêîåïðîñòðàíñòâî íåáåñ".

Ïîäîáíîå ïðåäñòàâëåíèå î ïåðâè÷íîì ñîñòî-ÿíèè íàøåé ïëàíåòû áûëî ó øóìåðîâ, àññèðèé-öåâ, ìàéÿ, ïîëèíåçèéöåâ, õåòòîâ èâ Äðåâíåì Ïå-ðó. Êðàéíå ìàëîâåðîÿòíî, ÷òîáû òàêàÿ åäèíàÿêîñìîëîãè÷åñêàÿ êîíöåïöèÿ ìîãëà âîçíèêíóòü âðàçíûõ êîíöàõ Çåìëè ñàìà ïî ñåáå. Áîëåå âåðî-

ÿòíî ïðåäïîëîæèòü, êàê è â îòíîøåíèè äðóãèõçíàíèé, ñóùåñòâîâàíèå åäè1 íîãî èñòî÷íèêà ýòèõïðåäñòàâëåíèé.

Â ïîëüçó òàêîãî ïðåäñòàâëåíèÿ, êðîìå ôàê-òîâ, ïåðå÷èñëåííûõ âûøå, ãîâîðÿò ñòîëü æå ìíî-ãî÷èñëåííûå è íå ìåíåå ñòðàííûå ñîâïàäåíèÿ,ñâÿçàííûå ñ êàëåíäàðåì.

Íà Áëèæíåì Âîñòîêå, â Äðåâíåì Åãèïòå è Èí-äèè ãîä äåëèëñÿ íà 12 ìåñÿöåâ. Íî ïî÷åìó ïîäîá-íîå æå äåëåíèå ñóùåñòâîâàëî ïî äðóãóþ ñòîðîíóÀòëàíòèêè, äàæå â Þæíîé Àìåðèêå.

Ïðè áîëåå ïîäðîáíîì ðàññìîòðåíèè àíàëîãèÿîêàçûâàåòñÿ åùå ïîëíåå.

Ó ìàéÿ ãîä ñîñòîÿë èç 360 äíåé, ê êîòîðûìïðèáàâëÿëèñü åùå 5 íåñ÷àñòíûõ, èëè áåçûìÿí-íûõ, äíåé.

Â òå÷åíèå ýòèõ 5 äíåé íå ñîáëþäàëèñü çàêî-íû, ìîæíî áûëî íå îòäàâàòü äîëã, îáìàíóòü è ò.ä. Òî÷íî òàêîé æå îáû÷àé ñóùåñòâîâàë â Äðåâ-íåì Åãèïòå, â Âàâèëîíå è äàëüøå íà âîñòîê - âÈíäèè.

Áîëåå òîãî, è â Åâðîïå è â Äðåâíåì Ïåðó íî-âûé ãîä íà÷èíàëñÿ â îäíî âðåìÿ - â ñåíòÿáðå.

Òåïåðü ìû âèäèì, ÷òî ïåðå÷åíü âûñîêèõ çíà-íèé è ïåðå÷åíü àíàëîãèé ïîñòîÿííî ñìûêàþòñÿ.

Âîò, íàïðèìåð, êàê ðàññêàçûâàåò áèáëåéñêèéòåêñò î âîçíèêíîâåíèè ðàçëè÷íûõ ÿçûêîâ:

"Íà âñåé çåìëå áûë îäèí ÿçûê è îäíî íàðå-÷èå. Äâèíóâøèñü ñ âîñòîêà, îíè íàøëè íà çåìëåÑåíèíààð ðàâíèíó è ïîñåëèëèñü òàì. . . È ñêàçà-ëè îíè: ïîñòðîèì ñåáå ãîðîä è áàøíþ âûñîòîþäî íåáåñ. . . È ñêàçàë Ãîñïîäü: âîò îäèí íàðîä èîäèí ó âñåõ ÿçûê; è âîò íà÷àëè îíè äåëàòü è íåîòñòàíóò îíè îò òîãî, ÷òî çàäóìàëè äåëàòü. Ñîé-äåì è ñìåøàåì òàì ÿçûêè òàê, ÷òîáû îäèí íåïîíèìàë ðå÷è äðóãîãî. Ïîñåìó äàíî åìó (ýòîìóãîðîäó) èìÿ Âàâèëîí; èáî òàì ñìåøàë Ãîñïîäüÿçûê âñåé çåìëè, è îòòóäà ðàññåÿë èõ Ãîñïîäü ïîâñåé çåìëå".

Áîëåå ðàííèé èñòî÷íèê (çàïèñè âàâèëîíñêî-ãî æðåöà è èñòîðèêà Áåðîçà) òàê ïîâåñòâóþò îáýòîì ñîáûòèè: "Ðàññêàçûâàþò, ÷òî ïåðâûå ëþ-äè, âîçãîðäèâøèñü ñâîåé ñèëîé è âåëè÷èåì, ñòà-ëè ïðåçèðàòü áîãîâ è ñ÷èòàòü ñåáÿ âûøå èõ.Îíè ïîñòðîèëè âûñîêóþ áàøíþ íà òîì ìåñòå,ãäå òåïåðü íàõîäèòñÿ Âàâèëîí. Áàøíÿ ýòà óæå

-êàñàëàñü íåáåñ, êàê âäðóã âåòðû ïðèøëè íà ïî-ìîùü áîãàì è îïðîêèíóëè ñîîðóæåíèå íà ñòðî-èòåëåé åãî. Ðàçâàëèíû ïîëó÷èëè íàçâàíèå "Áà-áåëü". Äî ýòîãî âðåìåíè ëþäè ãîâîðèëè íà îäíîìÿçûêå, íî áîãè çàñòàâèëè èõ ãîâîðèòü íà ðàçíûõíàðå÷èÿõ".

À âîò êàê òðàêòóåò ýòî æå ïðåäàíèå îäíà èçòîëüòåêñêèõ ëåãåíä (Ìåêñèêà): "Êîãäà ïîñëå ïî-òîïà íåìíîãèå ëþäè óöåëåëè è ïîñëå òîãî êàêîíè óñïåëè ðàçìíîæèòüñÿ, îíè ïîñòðîèëè âûñî-êóþ áàøíþ. . . Íî ÿçûêè âäðóã ñìåøàëèñü, îíèáîëüøå íå ñìîãëè ïîíèìàòü äðóã äðóãà è îòïðà-âèëèñü æèòü â ðàçíûå ÷àñòè çåìëè".

Ïîäîáíûå ìèôû èìåþòñÿ è ó ìíîãèõ íàðî-äîâ Àìåðèêè. Õàðàêòåðíî òîæäåñòâî è â íàçâà-íèÿõ ýòîé áàøíè. Ó èóäååâ îíà íàçûâàëàñü ÁàÁåë (îòñþäà Âàâèëîí), ÷òî â ïåðåâîäå îçíà÷àåò"Âîðîòà Áîãà"". Â íåêîòîðûõ ïðåäàíèÿõ, áûòó-þùèõ â Àìåðèêå, áàøíÿ ýòà íàçûâàåòñÿ òî÷íîòàêæå: "Âîðîòà Áîãà". Óòâåðæäåíèå, ÷òî íåêîãäàâñå ëþäè ãîâîðèëè íà îäíîì ÿçûêå, ñîäåðæèòñÿíå òîëüêî â ñâÿùåííûõ òåêñòàõ Àìåðèêè è Áëèæ-íåãî Âîñòîêà. Ýòó ìûñëü ìû íàõîäèì è â ðàííå-

èíäèéñêèõ, è â áóääèéñêèõ òåêñòàõ, è â ÄðåâíåìÅãèïòå.

Â äàííîì ñëó÷àå âàæíà íå ñòåïåíü èñòèííîñòèýòîãî ñîîáùåíèÿ, êîòîðîå íà óðîâíå ñåãîäíÿøíèõçíàíèé íå ìîæåò áûòü ïðîâåðåíî. Â äàííîì ñëó-÷àå ìû èìååì â âèäó îäíî - ïîä÷åðêíóòü îáù-íîñòü ýòèõ ñîîáùåíèé.

Î÷åâèäíî, ñòîëü ïîðàçèòåëüíûå àíàëîãèè íåìîãóò áûòü îáúÿñíåíû ïðîñòûì ñîâïàäåíèåì."Ìíå ïðåäñòàâëÿåòñÿ ÿñíûì, - ïèñàë â ýòîé ñâÿ-çè èçâåñòíûé íåìåöêèé èññëåäîâàòåëü À. Ãóì-áîëüò, - ÷òî ïàìÿòíèêè, ìåòîäû ïîäñ÷åòà âðåìå-íè, ñèñòåìû êîñìîãîíèè è ìíîãèå ìèôû Àìåðè-êè, ïðåäñòàâëÿþùèå ñîáîé ïîðàçèòåëüíûå àíàëî-ãèè ñ èäåÿìè, èìåþùèìèñÿ â Âîñòî÷íîé Àçèè,óêàçûâàþò íà äðåâíèå ñâÿçè, à íå ÿâëÿþòñÿ ðå-çóëüòàòîì îáùèõ óñëîâèé, â êîòîðûõ íàõîäÿòñÿâñå íàöèè íà çàðå öèâèëèçàöèè".

Íàëè÷èå êàêèõ-òî ñâÿçåé ìåæäó î÷åíü îòäà-ëåííûìè ðàéîíàìè ìèðà è â ñàìûå äðåâíèå ïåðè-îäû äåéñòâèòåëüíî ñòàíîâèòñÿ âñå áîëåå î÷åâèä-íûì. Ýòè êîíòàêòû òÿíóòñÿ èç Þãî-Âîñòî÷íîéÀçèè ÷åðåç Òèõèé îêåàí ê àìåðèêàíñêîìó ïîáå-

ðåæüþ, ñ áåðåãîâ Åâðîïû - ê Þêàòàíó, èç Èíäèè- ê Ñåâåðíîé è Þæíîé Àìåðèêå. Èìåííî ýòèìèðàííèìè ñâÿçÿìè îáúÿñíÿþòñÿ ýòè óäèâèòåëüíûåàíàëîãèè òåõ âûñîêèõ ïîçíàíèé è ïðåäñòàâëåíèé,êîòîðûå ìû íàõîäèì ó íàðîäîâ, óäàëåííûõ äðóãîò äðóãà íà ìíîãèå äåñÿòêè òûñÿ÷ êèëîìåòðîâ.Íî ñàìè ýòè êîíòàêòû, ñâèäåòåëüñòâóþùèå ëèøüî ìèãðàöèè ïðåäñòàâëåíèé è äâèæåíèè èäåé, íåóêàçûâàþò íà ñàì ïåðâîèñòî÷íèê ýòèõ èäåé èïðåäñòàâëåíèé.

Ïî ìåðå òîãî êàê íàóêà íàêàïëèâàåò âñå áîëü-øå ñâåäåíèé è ôàêòîâ î ïðîøëîì, ìûñëü î ñó-ùåñòâîâàíèè ïîäîáíîé ïðîöèâèëèçàöèè îáðåòàåòíîâûå è íîâûå ïîäòâåðæäåíèÿ.

"Àðõåîëîãèÿ è ýòíîãðàôèÿ ïîñëåäíåãî ïîëó-âåêà, - êîíñòàòèðóåò îäèí èç ñîâðåìåííûõ èññëå-äîâàòåëåé, - âûÿñíèëè, ÷òî äðåâíèå öèâèëèçàöèèÑòàðîãî Ñâåòà - Åãèïåò, Ìåñîïîòàìèÿ, Êðèò èÃðåöèÿ, Èíäèÿ è Êèòàé - áåðóò íà÷àëî â åäèíîéîñíîâå è ÷òî ýòî åäèíñòâî ïðîèñõîæäåíèÿ îáú-ÿñíÿåò åäèíñòâî ôîðì è èõ ìèôîëîãè÷åñêîé èðèòóàëüíîé ñòðóêòóð".

Îòìå÷àÿ âûñîêóþ òî÷íîñòü íåêîòîðûõ ìîðå-

õîäíûõ êàðò ñðåäíåâåêîâüÿ è èõ ïîäîáèå äðóãäðóãó, ðÿä èññëåäîâàòåëåé âûñêàçûâàåò ìûñëü,÷òî âñå îíè - íå ÷òî èíîå, êàê êîïèè íåêîåãî äðåâ-íåãî, íå äîøåäøåãî äî íàñ îðèãèíàëà. Íà íåêîòî-ðûõ èç ýòèõ êàðò âèäíû äîâîëüíî òî÷íûå î÷åð-òàíèÿ çåìåëü è êîíòèíåíòîâ, êîòîðûå åùå ïðåä-ñòîÿëî îòêðûòü è êîòîðûå áûëè îòêðûòû ëèøüíåñêîëüêî âåêîâ ñïóñòÿ. Àâòîðû ýòèõ êàðò ñàìèîòìå÷àëè, ÷òî íà÷åðòèëè èõ, êîïèðóÿ êàêèå-òîäðåâíèå êàðòû, õðàíèâøèåñÿ â Àëåêñàíäðèéñêîéáèáëèîòåêå èëè âîñõîäèâøèå ê âðåìåíàì Àëåê-ñàíäðà Ìàêåäîíñêîãî.

Òàê, òóðåöêàÿ êàðòà Õàäæè Àõìåäà 1559 ãî-äà äàåò î÷åðòàíèÿ è áåðåãîâóþ ëèíèþ Ñåâåðíîéè Þæíîé Àìåðèêè, íà öåëûõ äâà âåêà îïåðåæàÿïóòåøåñòâåííèêîâ è êàðòîãðàôîâ, êîòîðûå ïîáû-âàëè â òåõ ìåñòàõ.

Ïî ìíåíèþ ñîâåòñêèõ âîñòîêîâåäîâ Ë. Ãóìè-ëåâà è Á. Êóçíåöîâà, ñâåäåíèÿ îá Àìåðèêå ìîæíîíàéòè â òèáåòñêèõ òåêñòàõ, îòíîñÿùèõñÿ êî 2 òû-ñÿ÷åëåòèþ äî í. ý.

Ñóùåñòâóåò êàðòà Àíòàðêòèäû Îðîíòèÿ Ôè-íàóñà, èçãîòîâëåííàÿ â 1532 ãîäó. Ïî êðàéíåé ìå-

ðå äâà îáñòîÿòåëüñòâà, ñâÿçàííûå ñ íåé, íå óêëà-äûâàþòñÿ â êàíîíû îáùåïðèíÿòûõ îáúÿñíåíèé.

Bo-ïåðâûõ, êîíòóðû ìàòåðèêà íà êàðòå Îðîí-òèÿ Ôèíàóñà äîâîëüíî áëèçêî âîñïðîèçâîäÿò òå,êîòîðûå ìû âèäèì íà ñåãîäíÿøíåé êàðòå. Ýòîìóíåò îáúÿñíåíèé, ïîñêîëüêó èçâåñòíî, ÷òî ïëàâà-íèÿ ê áåðåãàì Àíòàðêòèäû è íàíåñåíèå íà êàð-òó åå áåðåãîâîé ëèíèè ñîñòîÿëèñü çíà÷èòåëüíîïîçäíåå, òîëüêî â XIX âåêå.

È âòîðîå. Ñðàâíèâàÿ ýòó êàðòó ñ ñåãîäíÿø-íåé, ìû âèäèì íà íåé èçîáðàæåíèÿ ðåê è ãëó-áîêèõ ôèîðäîâ, â êîòîðûå îíè âïàäàþò. Íè ðåê,íè ôèîðäîâ â ñîâðåìåííîé Àíòàðêòèäå íåò. Çà-òî èìåííî â ìåñòàõ, êîòîðûå îáîçíà÷åíû íà ýòîéêàðòå êàê ðåêè, ñåãîäíÿ íàõîäÿòñÿ ëåäíèêè, ìåä-ëåííî ñïîëçàþùèå â îêåàí. Ýòîò ôàêò ñðàçó îòî-äâèãàåò ïðåäïîëàãàåìîå âðåìÿ ñîñòàâëåíèÿ êàð-òû äàëåêî â ïðîøëîå, ê òîìó âðåìåíè, êîãäà íàìåñòå ëåäíèêîâ ìîãëè áûòü ðåêè. Êîãäà æå ýòîìîãëî áûòü? Âî âñÿêîì ñëó÷àå íèêàê íå ïîçëåå,÷åì 4 òûñÿ÷è ëåò äî íàøåé ýðû, êîãäà ëåäÿíîéùèò Àíòàðêòèäû ïîëíîñòüþ ïîêðûë êîíòèíåíò.

Äðóãîå ñâèäåòåëüñòâî. Èçâåñòíà êàðòà Ïòîëå-

ìåÿ, íà êîòîðîé Ñåâåðíàÿ Åâðîïà èçîáðàæàåò-ñÿ ïîêðûòîé êàêèìè-òî áåëûìè çîíàìè. Ñîãëàñ-íî ñîâðåìåííîé ðåêîíñòðóêöèè õîäà ïîñëåäíåãîîëåäåíåíèÿ, êîíòóðû ýòèõ çîí íàêëàäûâàþòñÿ íàîáëàñòè ðàñïðîñòðàíåíèÿ îñòàòêîâ ëåäíèêà. Åñ-ëè ýòî òàê, òî êàðòèíà, èçîáðàæåííàÿ íà êàðòåÏòîëåìåÿ, îòíîñèòñÿ ê ïåðèîäó íå ïîçäíåå 8-ãîòûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý.

Ê ÷èñëó ñâåäåíèé, âîñõîäÿùèõ â âåñüìà îòäà-ëåííîìó ïðîøëîìó, îòíîñÿòñÿ, î÷åâèäíî è íåîáú-ÿñíèìî âûñîêèå ïîçíàíèÿ äðåâíèõ â îáëàñòè ìà-òåìàòèêè, òîæå íå ÿâëÿþùèåñÿ ðåçóëüòàòîì èõïðàêòè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè, êîòîðàÿ áûëà èç-âåñòíà íàì. Ïîíÿòèå "ìèëëèîí" áûëî ïðèíÿòî âåâðîïåéñêîé ìàòåìàòèêå òîëüêî â XI âåêå. Íî îíîáûëî èçâåñòíî äðåâíèì åãèïòÿíàì, êîòîðûå èìå-ëè äàæå ñïåöèàëüíûé çíàê äëÿ åãî îáîçíà÷åíèÿ.

×èñëî "ïè" èçâåñòíî â èñòîðèè ìàòåìàòèêèêàê "÷èñëî Ëóäîëüôà" ãîëëàíäñêîãî ó÷åíîãî XVIIâåêà, îòêðûâøåãî ñîîòíîøåíèå äëèíû îêðóæíî-ñòè ê åå äèàìåòðó. Îäíàêî â Ìîñêâå â Ìóçååèçîáðàçèòåëüíûõ èñêóññòâ èìåíè Ïóøêèíà õðà-íèòñÿ åãèïåòñêèé ïàïèðóñ, èç êîòîðîãî ÿâñòâóåò,

÷òî åãèïòÿíàì äàâíî áûëî èçâåñòíî ÷èñëî "ïè".

Íî îêàçûâàåòñÿ, åùå äî åãèïòÿí ÷èñëî ýòî áû-ëî èçâåñòíî â Øóìåðå. Çíàëè â Øóìåðå è òåî-ðåìó, êîòîðóþ ñïóñòÿ òûñÿ÷ó ëåò îòêðûë Ïèôà-ãîð. Ó÷åíûå, æðåöû è õðàíèòåëè çíàíèé Äðåâíå-ãî Øóìåðà ðåøàëè ñëîæíûå àëãåáðàè÷åñêèå çà-äà÷è, êâàäðàòíûå óðàâíåíèÿ ñ íåñêîëüêèìè íåèç-âåñòíûìè, ñëîæíûå çàäà÷è íà ïðîöåíòû è äàæåçàäà÷è, âûõîäèâøèå çà ïðåäåëû àëãåáðû. Îíèïðåäàâàëèñü ýòèì çàíÿòèÿì ñðåäè îêðóæàâøåéäèêîñòè è âàðâàðñòâà èõ ýïîõè. Ïèñàëè îíè äå-ðåâÿííûìè ïàëî÷êàìè íà âëàæíîé ãëèíå, è òî,÷òî îíè äåëàëè, íàäîëãî îïåðåæàëî êàê ïðàêòè-÷åñêèå ïîòðåáíîñòè îêðóæàþùåé æèçíè, òàê èîáùèé óðîâåíü çíàíèé èõ ýïîõè. Ìû ñíîâà âè-äèì âûñîêèå ïîçíàíèÿ, ïîÿâëÿþùèåñÿ êàê áûâíåçàïíî è íà óðîâåíü êîòîðûõ ÷åëîâå÷åñòâî âû-õîäèò òîëüêî òûñÿ÷åëåòèÿ ñïóñòÿ. Äîñòàòî÷íîñêàçàòü, ÷òî ñðåäè êëèíîïèñíûõ òåêñòîâ, íàé-äåííûõ â Øóìåðå, ñîäåðæèòñÿ ìàòåìàòè÷åñêèéðÿä, êîíå÷íûé èòîã êîòîðîãî âûðàæàåòñÿ ÷èñëîì19595520QOOOOOO. Ýòî áûëî ÷èñëî, êîòîðûì,ïî ìíåíèþ ñïåöèàëèñòîâ, åâðîïåéñêàÿ íàóêà íå

óìåëà îïåðèðîâàòü äàæå âî âðåìåíà Äåêàðòà èËåéáíèöà.

Ìû óïîìèíàëè óæå î íåêèõ ïðîñâåòèòåëÿõ,íåñøèõ çíàíèÿ â ñàìûå îòäàëåííûå ðàéîíû ìè-ðà. Íå â ýòîì ëè êðîåòñÿ ðàçãàäêà ñòðàííûõ ÷åðòáðîíçîâîãî âåêà â Åâðîïå? Êàê èçâåñòíî, áðîíçàïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ñïëàâ ìåäè è îëîâà. Ñàìî ñî-áîé ðàçóìååòñÿ, ïðèìåíåíèå ìåäè è îëîâà äîëæ-íî áûëî áû ïðåäøåñòâîâàòü ïîÿâëåíèþ èõ ñïëà-âà. Òûñÿ÷åëåòèÿ ëþäè äîëæíû áûëè áû ïîëüçî-âàòüñÿ èçäåëèÿìè èç ìåäè, ïðåæäå ÷åì îòêðûòü,÷òî, äîáàâèâ ê ìåäè 1/10 ÷àñòü îëîâà, ìîæíî ïî-ëó÷èòü ñïëàâ óäèâèòåëüíîé ïðî÷íîñòè.

Îäíàêî â Åâðîïå ìåäíîãî âåêà ïðàêòè÷åñêèíå áûëî, èçäåëèÿ èç ìåäè ÷ðåçâû÷àéíî ðåäêè.Èçäåëèÿ èç áðîíçû ïîÿâëÿþòñÿ çäåñü âíåçàïíî èðàñïðîñòðàíÿþòñÿ ïîâñåìåñòíî.

Íåîáúÿñíèìî è òî, ÷òî äàæå ïåðâûå èçäåëèÿèç áðîíçû, ïî ìíåíèþ èññëåäîâàòåëåé, ñâèäå-òåëüñòâóþò î âûñîêîì ìàñòåðñòâå èõ ñîçäàòåëåé,òî åñòü íå âèäíî, ÷òîáû ëþäè îâëàäåâàëè ýòèìèñêóññòâîì ïîñòåïåííî. Îíî ïîÿâëÿåòñÿ ñðàçó íàâûñîêîì óðîâíå, áåç êàêèõ áû òî íè áûëî ïðåä-

âàðèòåëüíûõ ýòàïîâ.

Êàê ñîîáùàåò êðóïíåéøèé èññëåäîâàòåëüêóëüòóðû, íàðîäîâ Àìåðèêè Ïîëü Ðèâå, íå÷òî ïî-äîáíîå íàáëþäàåòñÿ è íà òåððèòîðèè Ìåêñèêè.Ïðîèçâîäñòâî áðîíçû ïîÿâèëîñü òàì ñðàçó â ðàç-âèòîé ôîðìå ñ ìíîæåñòâîì ñëîæíûõ òåõíîëîãè-÷åñêèõ ïðèåìîâ. Ýòàïîâ ïðåäøåñòâóþùåãî ðàç-âèòèÿ òàêæå íå óñòàíîâëåíî. Òàêîé æå ðàçèòåëü-íûé ïðèìåð ìîæíî ïðèâåñòè ñ âûïëàâêîé æåëå-çà. Ìåæäó ïåðâûìè ñëó÷àÿìè ïðèìåíåíèÿ åãî èóìåíèåì îòëèâàòü â ôîðìû ïðîõîäèò öåëàÿ ýïî-õà, ïåðèîä 2 - 2,5 òûñÿ÷è ëåò. À â Þãî-Âîñòî÷íîéÀçèè èñêóññòâî îòëèâêè ïîÿâëÿåòñÿ ñðàçó, âíå-çàïíî, ñëîâíî ïðèâíåñåííîå èçâíå.

Íå ãîâîðÿò ëè ýòè ñîîáùåíèÿ î òîì, ÷òî ëþ-äè íå âñåãäà ó÷èëèñü èñêóññòâó âûïëàâêè è îáðà-áîòêè ìåòàëëîâ, à èíîãäà ïîëó÷àëè åãî â ãîòîâîìâèäå? Åñòü è äðóãèå ôàêòû, ïîäòâåðæäàþùèå ýòîïðåäïîëîæåíèå.

Îäèí èç íèõ - ïîðàçèòåëüíîå ñõîäñòâî ðàç-ëè÷íûõ ïðåäìåòîâ è îðóæèÿ èç áðîíçû, îáíàðó-æåííûõ àðõåîëîãàìè íà òåððèòîðèè âñåé Åâðî-ïû. Èçäåëèÿ ÿâëÿþòñÿ äî òàêîé ñòåïåíè êîïèåé

äðóã äðóãà, ÷òî, ïî ìíåíèþ íåêîòîðûõ èññëåäî-âàòåëåé, ìîæíî áûëî áû ïîäóìàòü, ÷òî âñå îíèâûøëè èç îäíîé ìàñòåðñêîé.

Ñâèäåòåëüñòâîì òîãî, ÷òî èñêóññòâî âûïëàâ-êè áðîíçû, âîçìîæíî, ïðèâíåñåíî èçâíå, à íå âîç-íèêëî â ðåçóëüòàòå ïîâñåäíåâíîé ïðàêòèêè è ñëó-÷àéíûõ îòêðûòèé, ñëóæèò òî, ÷òî íàèáîëåå ðàç-âèòûå öèâèëèçàöèè åãèïåòñêàÿ è ìåñîïîòàìñêàÿ,ÿâèâøèåñÿ ïèîíåðàìè ïðèìåíåíèÿ áðîíçû, ñàìèáûëè ëèøåíû íåîáõîäèìîãî ñûðüÿ. Îòñþäà ñíà-ðÿæàëèñü ýêñïåäèöèè â ñàìûå îòäàëåííûå çåìëè:çà îëîâîì åõàëè íà Êàâêàç èëè íà Ïèðåíåéñêèéïîëóîñòðîâ. Ýòî áûëè áëèæàéøèå ìåñòîðîæäå-íèÿ îëîâà. Åùå äàëüøå, ê ñåâåðó, ëåæàëè áîãàòûåîëîâîì Áðèòàíñêèå îñòðîâà, êîòîðûå ôèíèêèéöûòàê è íàçûâàëè "Îëîâÿííûå îñòðîâà".

Âîçìîæíî, ñâåäåíèÿ î áðîíçå áûëè ÷àñòüþóöåëåâøèõ çíàíèé, êîòîðûå äîëãîå âðåìÿ áûëèìîíîïîëèåé çàìêíóòûõ ãðóïï ïîñâÿùåííûõ. Íåñëó÷àéíî â Åâðîïå è íà äðóãèõ òåððèòîðèÿõ ïðî-èçâîäñòâî è îáðàáîòêà ìåòàëëîâ äîëãîå âðåìÿñ÷èòàëèñü îáëàñòüþ òàéíûõ çíàíèé - ìàãèåé. Âñòàðîñëàâÿíñêèõ ïðåäñòàâëåíèÿõ, íàïðèìåð, êóç-

íåö âûñòóïàåò îáû÷íî â êà÷åñòâå êîëäóíà, ÷åëî-âåêà, îáëàäàþùåãî êàêèìè-òî òàéíûìè çíàíèÿ-ìè.

Èçâåñòíûé àðõåîëîã Äæ. À. Ìàññîé ñîîáùàåò,ññûëàÿñü íà òî÷íûé àíàëèç íàõîäêè, ÷òî íà Ïå-ðóàíñêîì íàãîðüå èì áûëè îáíàðóæåíû äðåâíèåóêðàøåíèÿ, îòëèòûå èç ïëàòèíû. Îäíàêî ïëàòèíàïëàâèòñÿ ïðè òåìïåðàòóðå 1730°, äëÿ âûïëàâêè ååíóæíà òåõíîëîãèÿ, áëèçêàÿ ê ñîâðåìåííîé.

Äî ïîñëåäíåãî âðåìåíè íà÷àëîì ýïîõè ýëåê-òðè÷åñòâà áûëî ïðèíÿòî ñ÷èòàòü 1786 ãîä, êî-ãäà Ëóèäæè Ãàëüâàíè ïðîèçâåë ñâîè çíàìåíèòûåîïûòû. Íåêîòîðûå àðõåîëîãè÷åñêèå îòêðûòèÿ çà-ñòàâëÿþò, îäíàêî, óñîìíèòüñÿ â ýòîì. Âî âðå-ìÿ ðàñêîïîê ó áåðåãîâ Òèãðà â ðàçâàëèíàõ àí-òè÷íîãî ãîðîäà Ñåëåâêèÿ àðõåîëîãè îáíàðóæèëèíåáîëüøèå ãëàçóðîâàííûå ãëèíÿíûå ñîñóäû âû-ñîòîé îêîëî ÄÎ ñàíòèìåòðîâ. Â íèõ íàõîäèëèñüæåëåçíûå ñòåðæíè è çàïàÿííûå ìåäíûå öèëèí-äðû, ñóäÿ ïî âíåøíåìó âèäó, ðàçúåäåííûå êèñ-ëîòîé. Ýòî áûëà íå ïåðâàÿ íàõîäêà, è áûëî âû-êàçàíî ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî ýòè íåïîíÿòíûå ñî-ñóäû ÿâëÿþòñÿ ñâîåãî ðîäà ãàëüâàíè÷åñêèì ýëå-

ìåíòîì.

Êîãäà ïîñëå òùàòåëüíîãî èññëåäîâàíèÿ ïîïû-òàëèñü âîññòàíîâèòü ýòè ýëåìåíòû â èõ ïåðâîíà-÷àëüíîì âèäå, îíè äàëè òîê!!!

Íå êðîåòñÿ ëè â ýòîì îòêðûòèè ðàçãàäêà èñ-êóññòâà øóìåðñêèõ þâåëèðîâ, óìåâøèõ ïîêðû-âàòü ñåðåáðåííûå èçäåëèÿ òîí÷àéøèì ñëîåì çî-ëîòà? Íî â òàêîì ñëó÷àå ñëåäóåò äîïóñòèòü, ÷òîóæå òîãäà, íà ñàìîé çàðå ÷åëîâå÷åñêîé êóëüòóðû,áûëà èçâåñòíà ãàëüâàíîñòåãèÿ. Âî âñÿêîì ñëó÷àå,èíîãî îáúÿñíåíèÿ ýòîãî èñêóññòâà äðåâíèõ øó-ìåðîâ ó íàñ íåò. Ïðåäïîëîæåíèå ýòî, êàêèì áûíåâåðîÿòíûì íè êàçàëîñü îíî â÷åðà, ñåãîäíÿ ïî-ëó÷èëî, êàê ìû âèäèì, àðõåîëîãè÷åñêîå ïîäòâåð-æäåíèå.

Íî òîãäà ìû ìîæåì óïîìÿíóòü è î äðóãîìôàêòå, òàêæå íå èìåâøåì äî ïîñëåäíåãî âðåìå-íè îáúÿñíåíèÿ. Â Êèòàå åñòü ãðîáíèöà èçâåñò-íîãî ïîëêîâîäöà ×æîó ×æó (265 - 316 ãã. í. ý.).Êîãäà áûë ïðîâåäåí ñïåêòðàëüíûé àíàëèç íåêî-òîðûõ ýëåìåíòîâ îðíàìåíòà ýòîé ãðîáíèöû, ðå-çóëüòàò îêàçàëñÿ íàñòîëüêî íåîæèäàííûì, ÷òîàíàëèç áûë ïîâòîðåí íåñêîëüêî ðàç. Íî îøèá-

êè íå áûëî. Îðíàìåíò ñîñòîÿë èç ñïëàâà, 10%êîòîðîãî ñîñòàâëÿëà ìåäü, 5% - ìàãíèé è 85% -àëþìèíèé. Ïîñëåäíåå áûëî ñàìûì íåâåðîÿòíûì.Ïåðâûé àëþìèíèé, êàê èçâåñòíî, áûë ïîëó÷åíòîëüêî â 1808 ãîäó, êîãäà äëÿ ýòîãî áûë ïðèìå-íåí ýëåêòðîëèç. Ýëåêòðîëèç îñòàåòñÿ äî ñèõ ïîðîñíîâíûì ñïîñîáîì ïîëó÷åíèÿ àëþìèíèÿ. Çíà-÷èò, ìû äîëæíû ïðåäïîëîæèòü îäíî èç äâóõ. Èëè1600 ëåò íàçàä áûë èçâåñòåí äðóãîé ñïîñîá ïî-ëó÷åíèÿ àëþìèíèÿ, èëè óæå òîãäà êàêàÿ-òî îãðà-íè÷åííàÿ ãðóïïà çíàëà î ÿâëåíèè ýëåêòðîëèçà.Î âîçìîæíîñòè ïîñëåäíåãî ïðåäïîëîæåíèÿ ãîâî-ðÿò óæå óïîìÿíóòûå íàìè íîâåéøèå îòêðûòèÿ,óñòàíîâèâøèå, ÷òî åùå â Øóìåðå áûëè èçâåñò-íû "ãàëüâàíè÷åñêèå ýëåìåíòû".

Âàêöèíàöèÿ îñïû áûëà îòêðûòà åâðîïåéñêîéíàóêîé òîëüêî â ñàìîì êîíöå XVIII - íà÷àëå XIXâåêà. Íî îíà áûëà õîðîøî èçâåñòíà äðåâíèì.Âîò êàê îïèñûâàåòñÿ ïðèâèâêà îñïû â îäíîé èçäðåâíèõ ñàíñêðèòñêèõ êíèã "Ñàêòàéà Ãðàíòõàì":"Âîçüìèòå íà êîí÷èê íîæà ñîäåðæèìîå ãíîéíè-êà, ââåäèòå åãî â ðóêó ÷åëîâåêà è ñìåøàéòå ñ åãîêðîâüþ. Íà÷íåòñÿ ëèõîðàäêà, íî áîëåçíü ïðîéäåò

î÷åíü ëåãêî è íå ìîæåò âíóøàòü îïàñåíèé".

Ìíîãèå ìåäèöèíñêèå ïîçíàíèÿ ïðîøëîãî, ñî-õðàíèâøèåñÿ â àëõèìè÷åñêèõ òåêñòàõ, ìàãèÿõ èó òàê íàçûâàåìûõ îòñòàëûõ ïëåìåí, äî ñèõ ïîðåùå íå ðàñêðûòû ìåäèöèíñêîé íàóêîé.

Ó èðîêåçîâ, ýñêèìîñîâ è ìàîðè â Íîâîé Çå-ëàíäèè ðàñïðîñòðàíåí ñëåäóþùèé îáû÷àé. Êîãäàðîäèòñÿ ðåáåíîê, ìàòåðè, ìîëîäûå è ðàáîòîñïî-ñîáíûå æåíùèíû íå âûêàðìëèâàþò åãî ñàìè, à,êàê ïðàâèëî, òóò æå ïåðåäàþò íà ðóêè áàáóøåê.Øàìàí, âûñòóïàþùèé â ðîëè ïëåìåííîãî ëåêà-ðÿ, èçãîòàâëèâàåò íåêîå ñíàäîáüå, ïîñëå êîòîðîãîó ïîæèëûõ è äàæå ñòàðûõ æåíùèí âíåçàïíî ïî-ÿâëÿåòñÿ ìîëîêî.

Äðóãîé ïðèìåð ìîæíî ïðèâåñòè ñ "íàïèòêîìçàáâåíèÿ". Èçâåñòíî, ÷òî ïîñëå ñèëüíîãî íåðâ-íîãî ïîòðÿñåíèÿ èëè áîëåçíè ó ÷åëîâåêà ìîæåòïðîèçîéòè ïîëíàÿ ïîòåðÿ ïàìÿòè. Òàêîé ÷åëîâåêíå çíàåò óæå íè ñâîåãî èìåíè, íè ïðîøëîãî, îí íåóçíàåò ðîäíûõ. Ýòî ÿâëåíèå åùåòîëüêî èçó÷àåòñÿñîâðåìåííîé íàóêîé. Íî ñîãëàñíî ìíîãèì ñîîá-ùåíèÿì, î íåì õîðîøî çíàëè â ïðîøëîì. Ðå÷üèäåò îá èçâåñòíîì àëõèìèêàì "íàïèòêå çàáâå-

íèÿ", êîòîðûé ïðèâîäèë ê ïîëíîé ïîòåðå ïàìÿòè.Ðåöåïò åãî áûë óòðà÷åí òîëüêî â ñðåäíèå âåêà.

Ìîæíî íàçâàòü ðÿä ñëîæíûõ ñîîðóæåíèéäðåâíîñòè, ñòðîèòåëüñòâî êîòîðûõ òðåáîâàëîãëóáîêèõ èíæåíåðíûõ çíàíèé, êîòîðûå îñòàþòñÿíåïîâòîðèìûìè.

Ìû ãîâîðèëè óæå î Òèàõóàíàêó, ãîðîäå â Àí-äàõ. Îí ïîñòðîåí èç îãðîìíûõ êàìåííûõ áëî-êîâ. Âåñ îòäåëüíûõ èç íèõ äîñòèãàåò 200 òîíí.Ïðè÷åì áëèæàéøåå ðàññòîÿíèå çàëåæåé ïîäîá-íîé ïîðîäû íàõîäèòñÿ íà ðàññòîÿíèè íå ìåíåå 5êèëîìåòðîâ.

Êàê ïåðåäâèãàëè òàêèå ãëûáû íà çíà÷èòåëü-íîå ðàññòîÿíèå ëþäè, íå çíàâøèå êîëåñà?

Òèàõóàíàêó - íå åäèíñòâåííîå ìåñòî íà çåì-íîì øàðå, ãäå èìåþòñÿ ïîäîáíûå ñîîðóæåíèÿ.Ñðåäè ðàçâàëèí ãîðîäà Áààëüáåê (íà òåððèòîðèèòåïåðåøíåé Ñèðèè) åñòü ïîñòðîéêà, âåñ îòäåëü-íûõ ìîíîëèòíûõ ÷àñòåé êîòîðîé äîñòèãàåò 1200òîíí. Â Èíäèè äî ñèõ ïîð ñóùåñòâóåò õðàì "×åð-íàÿ ïàãîäà". Õðàì ýòîò âûñîòîé 75 ìåòðîâ âåí-÷àëà êðûøà èç òùàòåëüíî îáðàáîòàííîé êàìåí-íîé ïëèòû âåñîì áîëåå 2000 òîíí!. Êàê óòâåð-

æäàþò ñïåöèàëèñòû, ñîâðåìåííàÿ ñòðîèòåëüíàÿòåõíèêà íå ìîæåò ïåðåìåùàòü ïîäîáíûå òÿæåñòèíå òîëüêî â âåðòèêàëüíîì, íî è â ãîðèçîíòàëü-íîì íàïðàâëåíèè. Âåñ ýòîé êðûøè â 10 ðàç ïðå-âûøàåò âîçìîæíîñòè ñàìûõ ìîùíûõ ñóùåñòâóþ-ùèõ ïîäúåìíûõ êðàíîâ.

Îäíèì èç ñåìè ÷óäåñ ñâåòà, î êîòîðûõ ïèñà-ëè äðåâíèå, áûë Àëåêñàíäðèéñêèé ìàÿê. Îí áûëâîçäâèãíóò ïî ïðèêàçó Ïòîëåìåÿ Ôèëàäåëüôà (IIIâåê äî í. ý.). Ýòî áûëî îãðîìíîå áåëîìðàìîð-íîå ñîîðóæåíèå, êîòîðîå âîçâûøàëîñü íà 150 -200 ìåòðîâ íàä ãîëóáûìè âîäàìè ìîðÿ. Îãðîì-íîå ïîäâèæíîå çåðêàëî îòðàæàëî îãîíü, è ñâåòìàÿêà ìîæíî áûëî âèäåòü íà ðàññòîÿíèè äåñÿò-êîâ êèëîìåòðîâ.

Ìíîãî ëåãåíä õîäèëî îá ýòîì ìàÿêå. Àðàáû,çàâîåâàâøèå Åãèïåò â VII âåêå í. ý., ðàññêàçûâà-ëè, áóäòî ýòî ñôåðè÷åñêîå çåðêàëî ìîæíî áûëîïîñòàâèòü ïîä òàêèì óãëîì, ÷òî îíî ñîáèðàëî âïó÷îê ñîëíå÷íûå ëó÷è è ìîãëî çàæèãàòü êîðàá-ëè, íàõîäÿùèåñÿ â ìîðå. Íàçâàíèå îñòðîâà Ôà-ðîñ, íà êîòîðîì íàõîäèëñÿ Àëåêñàíäðèéñêèé ìà-ÿê, âîøëî âî âñå åâðîïåéñêèå ÿçûêè. Ôàðîñ òå-

ïåðü îçíà÷àåò ïðîñòî "ìàÿê". Îò íåãî ïðîèñõîäèòèçâåñòíîå íàì ñëîâî "ôàðà".

Ìû íèêîãäà íå óçíàëè áû èìåíè àðõèòåêòî-ðà ýòîãî óäèâèòåëüíîãî ñîîðóæåíèÿ, åñëè áû íååãî îñòðîóìèå è äåðçîñòü. Êîãäà ñîîðóæåíèå ìà-ÿêà ïîäõîäèëî ê êîíöó, ôàðàîí âåëåë íà îäíîé èçìðàìîðíûõ ïëèò âûáèòü íàäïèñü:

ÖÀÐÜ ÏÒÎËÅÌÅÉ -ÁÎÃÀÌ-ÑÏÀÑÈÒÅËßÌÍÀ ÁËÀÃÎ ÌÎÐÅÏËÀÂÀÒÅËÅÉ

Ðàñïîðÿæåíèå ýòî áûëî âûïîëíåíî. Ôàðàîíîñìîòðåë ìàÿê, íàäïèñü è îñòàëñÿ î÷åíü äîâîëåí.Òåïåðü î íåì, Ïòîëåìåå, ëþäè áóäóò ïîìíèòü èãîâîðèòü ìíîãèå ñîòíè ëåò.

Íî ïðîøëè ãîäû, íàäïèñü ïîòðåñêàëàñü è îá-âàëèëàñü. Îêàçàëîñü, àðõèòåêòîð ñäåëàë åå íå íàìðàìîðå, à íà çàñòûâøåé èçâåñòè, ïîêðûòîé ìðà-ìîðíîé ïûëüþ. È òîãäà-òî èç-ïîä îáâàëèâøåéñÿíàäïèñè âûñòóïèëè íà ñâåò ãîðäûå è äåðçêèå ñëî-âà:

ÑÎÑÒÐÀÒÓÑ ÈÇ ÃÎÐÎÄÀ ÊÍÈÄÀ,ÑÛÍ ÄÅÊÑÈÏËÈÀÍÀ - ÁÎÃÀÌ ÑÏÀÑÈÒÅ-

ËßÌÍÀ ÁËÀÃÎ ÌÎÐÅÏËÀÂÀÒÅËÅÉ

Ñòîèò ðàññêàçàòü è î òîì, êàê ýòî îãðîì-íîå ñîîðóæåíèå ïðåêðàòèëî ñâîå ñóùåñòâîâàíèå.(Ïðèìåð ãèáåëè ïàìÿòíèêà öèâèëèçàöèè èç-çàïîëèòè÷åñêèõ èíòðèã). Ïîðò Àëåêñàíäðèÿ áûë âå-ëè÷àéøèì è ñèëüíåéøèì ñîïåðíèêîì Êîíñòàí-òèíîïîëÿ. Îñîáûì ïðåèìóùåñòâîì Àëåêñàíäðèèáûë åå ìàÿê. Èñïðîáîâàâ âñå ñðåäñòâà áîðüáû,õðèñòèàíñêèé èìïåðàòîð â Êîíñòàíòèíîïîëå ðå-øèëñÿ íà ÷èñòî âèçàíòèéñêóþ õèòðîñòü. Èìïåðà-òîð íàïðàâèë êî äâîðó õàëèôà Àëè-Âàëèäà ñâîå-ãî ïîñëà. Ïåðåä îòúåçäîì ïîñîë ïîëó÷èë óñòíûåè ñîâåðøåííî ñåêðåòíûå èíñòðóêöèè îò ñàìîãîèìïåðàòîðà.

Âñêîðå ïî ïðèáûòèè êî äâîðó õàëèôà ïîñîë÷åðåç ïîäñòàâíûõ ëèö íà÷àë ðàñïóñêàòü ñëóõè îòîì, ÷òî â îñíîâàíèè ìàÿêà ôàðàîíàìè áûëèÿêîáû çàðûòû íåñìåòíûå ñîêðîâèùà. Ñëóõ äîõî-äèë òî äî îäíîãî âûñîêîïîñòàâëåííîãî ÷èíîâíè-êà, òî äî äðóãîãî, è êàæäûé ñïåøèë øåïíóòü îáýòîì õàëèôó. Õàëèô äîëãî êðåïèëñÿ, íî â êîíöåêîíöîâ ïîâåëåë ðàçîáðàòü ìàÿê.

Íà÷àëèñü ðàáîòû. Ìàÿê áûë ðàçîáðàí ïî÷òèäî ïîëîâèíû, ïðåæäå ÷åì õàëèô çàïîäîçðèë îá-

ìàí. Ñïîõâàòèâøèñü õàëèô ïðèêàçàë âîññòàíî-âèòü áàøíþ, íî ýòî îêàçàëîñü íåâîçìîæíûì. Íåíàøëîñü ëþäåé, äîñòàòî÷íî çíàêîìûõ ñ ðàñ÷åòà-ìè. Â äîâåðøåíèå âñåãî îãðîìíîå çåðêàëî óðîíè-ëè, è îíî ðàçáèëîñü íà ìåëü÷àéøèå êóñêè. Òåïåðüíè÷òî óæå íå óêàçûâàëî ïóòü êîðàáëÿì â ãàâàíü.

Â òàêîì ïîëóðàçîáðàííîì âèäå ïðîñòîÿë ìà-ÿê äî XIV âåêà, êîãäà áûë îêîí÷àòåëüíî ðàçðó-øåí çåìëåòðÿñåíèåì. Íèêòî òàê è íå ñìîã âîñ-ñòàíîâèòü åãî, ïîòîìó ÷òî ëþäè óæå íå îáëàäàëèòåìè çíàíèÿìè, êîòîðûå èìåëè â ïðîøëîì. Ñî-ãëàñíî äîøåäøèì äî íàñ ñâèäåòåëüñòâàì, ìàÿêýòîò áûë âûñîòîé ñ øåñòèäåñÿòèýòàæíûé äîì!Òîëüêî â íàøåì âåêå ÷åëîâå÷åñòâî íàêîïèëî äî-ñòàòî÷íî èíæåíåðíûõ çíàíèé, ÷òîáû âîçâîäèòüòàêèå ñîîðóæåíèÿ. È òî ïðè ïîñòðîéêå ïîäîáíûõíåáîñêðåáîâ èñïîëüçóåòñÿ ñòàëüíîé êàðêàñ - ñêå-ëåò âñåãî çäàíèÿ, êîòîðûì íå ïîëüçîâàëèñü ñòðî-èòåëè Àëåêñàíäðèéñêîãî ìàÿêà.

Ïåðå÷åíü âûñîêèõ ïîçíàíèé, êîòîðûìè îáëà-äàëè äðåâíèå, ìîæíî áûëî áû ïðîäîëæèòü.

Íåîáúÿñíèìîñòü ïîÿâëåíèÿ áîëüøèíñòâà èçíèõ çàñòàâëÿåò ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ýòî îñòàòêè

çíàíèé íàêîïëåííûõ ëþäüìè åùå äî êàòàñòðîôû,êîòîðóþ åãèïåòñêàÿ òðàäèöèÿ íàçûâàëà "óíè÷òî-æåíèåì ÷åëîâå÷åñòâà".

Ãäå æå èñêàòü êîëûáåëü ýòîé ïðåäïîëàãàå-ìîé ïðîöèâèëèçàöèè? Âðåìÿ è ñòèõèè ñäåëàëèâñå, ÷òîáû ìû ñåãîäíÿ íå ìîãëè îòâåòèòü íàýòîò âîïðîñ. Íî ñòîèò ëè óäèâëÿòüñÿ ýòîìó, åñ-ëè ñîáûòèÿ êóäà áîëåå áëèçêîé íàì èñòîðè÷å-ñêîé äåéñòâèòåëüíîñòè îêàçûâàþòñÿ èíîãäà çà-áûòû è çíàíèÿ î íèõ ïîòåðÿíû. Îò öåëûõ íàðîäîâè öàðñòâ íå îñòàåòñÿ ïîðîé íè÷åãî, êðîìå èìåíè,ñëó÷àéíî óïîìÿíóòîãî â êàêîì-íèáóäü èç äðåâíèõòåêñòîâ.

×ÀÑÒÜ II. ÒÀÌ, ÃÄÅ ÍÀ×ÈÍÀÅÒÑß ÈÑÒÎ-ÐÈß

ÃËÀÂÀ 6. Â ÎÁÚßÒÈßÕ ÇÅÌËÈ È ÍÅÁÀ

Â êîíöå èþíÿ 1987 ãîäà, â äíè ëåòíåãî ñîëí-öåñòîÿíèÿ, äâà ìàëü÷èêà ïîäðîñòêà îòêðûëè ãî-ðîä, òî÷íåå äâà êîíöåíòðè÷åñêèõ êîëüöà íà çåì-ëå. Ñòðàííûå çåìëÿíûå âàëû, ïîõîæèå ïî ôîð-ìå íà îãðîìíîå êîëåñî ñî ñòóïèöåé è ñïèöàìè.Ðåáÿòà ñîîáùèëè îá ýòîì îòêðûòèè àðõåîëîãàìóðàëî-êàçàõñòàíñêîé ýêñïåäèöèè, è ó÷åíûå, ïî-

ñìîòðåâ çåìëÿíûå âàëû-ôóíäàìåíò, ïðèøëè êâûâîäó: ýòî äðåâíèé ãîðîä.

Òàê áûë îòêðûò Àðêàèì. Ãîðîä - Õðàì - Îá-ñåðâàòîðèÿ. Ïðè ñëèÿíèè äâóõ ðå÷åê - Êàðàãàí-êè è Óòÿãàíêè (Þæíûé Óðàë), ïî÷òè ïåðåñîõøèõâ ñòåïè, ñòîÿë ãîðîä-ïðèçðàê. Íåâèäèìîå è ÷ó-äåñíîå ñîçäàíèå, ñèÿþùåå ïî íî÷àì îòáëåñêàìèáûëîé ñëàâû àðèéñêîãî íàðîäà - õîçÿèíà ãîðîäà-õðàìà - ïîÿâèâøååñÿ íà ñâåò äëÿ ëþäåé â íóæíûéìîìåíò - íà÷àëî âîñêðåñåíèÿ àðèéñêîé êóëüòóðû.Ñâåò ñêâîçü òüìó òûñÿ÷åëåòèé.

Óõîäÿ èç ñîêðîâåííîãî ìåñòà àðèè, ñîæãëèÕðàì-îáñåðâàòîðèþ, ÷òîáû íèêòî íå ñìîã íàä-ðóãàòüñÿ è ñòåðåòü åãî èç ïàìÿòè. Ëó÷øèå ëþäèñïðÿòàëè ñëåäû ñâÿùåííîãî Õðàìà Íåáà, óêàçàâíàì, áóäóùèì ïîòîìêàì, âðåìÿ âîçâðàùåíèÿ.

Ãîðîä ïðîæèë â çàáâåíèè ïÿòü òûñÿ÷ ëåò, ïîêàíå ïðèøëî âðåìÿ äëÿ ïåðâûõ óïîìèíàíèé î íåì.

Èíäèéñêèå ìàãè è æðåöû óêàçàëè Äåëèëþ,èçâåñòíîìó ôðàíöóçñêîìó àñòðîâîìó, ðåàëüíóþÐîäèíó Àðèåâ. Ìåñòî, îòêóäà ðàñõîäèëèñü àðèèïî Çåìëå. Ãîðîä-îáñåðâàòîðèÿ. Ñòðàíà áëàãîðîä-íûõ - ÀÐÜß-ÂÀÐÒÀ.

Äåëèëü ïîòðàòèë ìíîãî ëåò íà ïîèñêè ãîðîäàâ óêàçàííûõ êîîðäèíàòàõ. Õîäèë ìèìî, õîäèë ïîíåìó, íî íå íàøåë. Ó÷åíûé ìèð ñ÷èòàë ýòó ÷àñòüæèçíè âûäàþùåãîñÿ ó÷åíîãî "íåïðèëè÷íîé ÷à-ñòüþ áèîãðàôèè", à. åìó êàçàëîñü, ÷òî èìåííî ñòîãî ìîìåíòà, êîãäà èäåÿ ïîèñêà ñòðàíû àðèåâ -Äåòåé Íåáà îâëàäåëà èì, íà÷àëàñü æèçíü. Ñóäüáà"âîäèëà" åãî âîêðóã, íî "âðåìÿ åùå íå ïðèøëî".

Ãîðîäà îí íå íàøåë. Íî îñòàâèë çàïèñêè èäíåâíèêè, ïîäòâåðæäàþùèå åãî ìåñòîïîëîæåíèåè ïðåäíàçíà÷åíèå. Ãîðîä èñêàë íå òîëüêî Äåëèëü,íî è Ïåòð I, è Åêàòåðèíà. Äëÿ êàçàêîâ îí áûë ñî-êðîâåííûì òàéíûì ìåñòîì â ïðîøëîì âåêå. Êàð-òà çâåçäíîãî íåáà - ÀÐ-ÊÀÈÌ. Íàçâàíèå ãîðîäïîëó÷èë áëàãîäàðÿ ñâîåé ãåîãðàôèè: îí ðàñïîëî-æåí âáëèçè ãîðíîãî õðåáòà, íàçûâàåìîãî Àðêàèì.Â ïðîøëîì âåêå íà ñòàðûõ êàçà÷üèõ êàðòàõ âñÿäîëèíà, â êîòîðîé ðàñïîëîæåí ãîðîä, íàçûâàëàñüÀðêàèì.

Áóðíûå ïîèñêè ãîðîäà îáúÿñíÿþòñÿ åãî ïðåä-íàçíà÷åíèåì. Àðêàèì - Àðêà Éèìû.

Öàðü Éèìà - ïåðâûé ïðàâèòåëü àðèåâ, ïðà-âèâøèé â "çîëîòîé âåê", êîãäà çëî åùå íå óñïåëî

îâëàäåòü óìàìè ëþäåé.

Àðêà ("àð" - íåáî è "êà" - ñóôôèêñ ïðèíàä-ëåæíîñòè èëè óìåíüøèòåëüíûé), ò. å. ìàëåíüêîåíåáî, "Íåáî öàðÿ Éèìû" - ïåðâîãî ïðàâèòåëÿàðèåâ. È íåáî ýòî, íàïîìèíàåò îãðîìíûé ãîðî-ñêîï, ïîñòðîåííûé íà Çåìëå. Â ñòðóêòóðå åãî íà-õîäèòñÿ çíàêè Çîäèàêà è 28 äåëåíèé (ëóííÖõ ñòî-ÿíîê) - òî÷êè âîñõîäîâ è çàõîäîâ Ñîëíöà è Ëóíû.Çâåçäû, ñîçâåçäèÿ, ïîëîæåíèå ïëàíåò â íà÷àëåýâîëþöèè, âðåìÿ ðîæäåíèÿ áóäóùåãî Ñïàñèòåëÿ,âðåìÿ âîçâðàòà àðèåâ ê ñâîèì èñòîêàì - ïåðèîä,êîãäà ïðèäåò âðåìÿ êîíöà Òüìû è ëæè â ýòîììèðå, "ðàññâåò", íà÷àëî Ýïîõè Âîäîëåÿ.

È ýòî íå ïðîñòî èíôîðìàöèÿ - ýòî áóêâàëüíûéïîêàçàòåëü âûõîäà íà íîâûé ýâîëþöèîííûé óðî-âåíü öèâèëèçàöèè, íîâûé âèòîê ñïèðàëè, êîãäàâñå ïðåòåðïèò êà÷åñòâåííûå ïðåâðàùåíèÿ, õîòÿòýòîãî ëþäè èëè íå õîòÿò. Âûõîä íà^ýòîò êîíå÷-íûé âèòîê, "ôèíèøíóþ ïðÿìóþ" ñîâðåìåííîãî÷åëîâå÷åñòâà, óêàçàí íà ïåðèîä 1981 ãîäà. Ýòîâûõîä íà "ïîäêèäíîé ìîñòèê" äëÿ êàðìè÷åñêîãîïðûæêà â áóäóùåå èëè Ïðåääâåðèå Ïàðàäà Ïëà-íåò.

Àõóðà Ìàçäà (áîã-îòåö àðèåâ) è ñâÿòûå âñòðå-òèëèñü ñ öàðåì Éèìîé è ëó÷øèìè ëþäüìè ïîîêîí÷àíèè "çîëîòîãî âåêà".

Àõóðà Ìàçäà îáúÿâèë, ÷òî ïðèøëî âðåìÿ, êî-ãäà Ðàçðóøèòåëü áóäåò íàñòóïàòü, ïðèõîäèò åãîâðåìÿ è Âëàñòü Òüìû.

"ßâèòñÿ ñèëüíûé ñóðîâûé ìîðîç. Ìèð òåëåñ-íûé óíè÷òîæàò çèìû. Òàì, ãäå òåïåðü âèäíû ñëå-äû ìíîãî÷èñëåííîãî ñêîòà, ãäå áîãàòûå ïàñòáè-ùà, âñå çàòîïèò áîëüøàÿ âîäà ïîñëå òàÿíèÿ ñíå-ãà.

×òîáû ñïàñòèñü îò ïîòîïà, íóæíî ïîñòðîèòüÂàðó (îãðàäó), êóäà "ñîáðàòü ñåìåíà è íàèëó÷-øèõ ñóùåñòâ èç æèâîòíûõ, ñêîòà, ëþäåé, ðàñòå-íèé, ñîáàê, ïòèö è îãíåé. Âàðó ñäåëàòü æèëèùåìëþäåé, çàãîíîì äëÿ ñêîòà. Â ïåðåäíþþ ÷àñòü íà-äî ñíåñòè ÷åðåç ìîñòû ñåìåíà òûñÿ÷è ëþäåé, âñðåäíþþ - øåñòèñîò, â çàäíþþ - òðåõñîò". (Âñóììå òûñÿ÷à äåâÿòüñîò ÷åëîâåê.

Àðõåîëîãè ðàññ÷èòàëè, ÷òî Àðêàèì âìåùàåòäâå òûñÿ÷è ÷åëîâåê).

"Äà íå áóäåò òàì íè ñïîðëèâîñòè, íè íåâå-ðèÿ, íè áåäíîñòè, íè îáìàíà, íè íèçêîãî ðîñòà,

íè ãîðáàòûõ, íè óðîäëèâûõ, íè ãíèëûõ çóáîâ, íè÷ðåçìåðíîãî òåëà è íèêàêèõ äðóãèõ ïÿòåí, êî-òîðûå Àíãðîìàíüþ, êàê êëåéìî íàêëàäûâàåò íàëþäåé". Òàê Àõóðà Ìàçäà îïðåäåëèë Çàêîí Áà-ðû öàðÿ Éèìû. Íåáåñíîé îãðàäû, ïîñòðîåííîé íàÇåìëå. Àðêàèì - ïîäîáèå Áàðû öàðÿ Éèìû - ìå-ñòî èñõîäà àðèåâ. Îí ïîñëóæèë ïðîòîòèïîì áèá-ëåéñêîãî Íîåâà Êîâ÷åãà.

Íî Àðêàèì ìîã ñòàòü ñîâðåìåííîé Àðêòèäîé,åãî æäàëà ó÷àñòü ïðàðîäèíû àðèåâ: çëîâåùèéÌèíâîäõîç ìíîãî ëåò áèëñÿ ñ àðõåîëîãàìè, ïû-òàÿñü çàòîïèòü ãîðîä è âñþ äîëèíó. Ãîðîä ëåæàëíà äíå áóäóùåãî âîäîõðàíèëèùà. . . Â 1991 ãîäóâûøëî ïîñòàíîâëåíèå î ñîçäàíèè çàïîâåäíèêà âýòîé çîíå, íî âñêîðå óãðîçà âîäû îïÿòü âîçíèêëà.Äî ñèõ ïîð ãîðîä ïîä óãðîçîé çàòîïëåíèÿ. . .

Òåêñò î ñïàñåíèè îò Ðàçðóøèòåëÿ â Âàðå öà-ðÿ Éèìû ñîâåðøåííûõ òâîðåíèé áûë èñïîëüçî-âàí ôàøèñòàìè äëÿ ñâîèõ öåëåé: ïðîãðàììà áû-ëà íàçâàíà ïðèíöèïîì ÷èñòîòû àðèéñêîé ðàñû -öåëü ëæèâàÿ îò íà÷àëà äî êîíöà, ïðîãðàììà äåé-ñòâèé äëÿ îòðèöàòåëüíîãî îòíîøåíèÿ ÷åëîâå÷å-ñòâà ê àðèéñêîé ðàñå, æåëàíèå âñòàòü íà åå ìåñòî,

òî åñòü íà ïóòü áëàãîðîäíûõ è ñîâåðøåííûõ. Ýòîïîäîáíî ñêàçêàì, êîãäà â íî÷è âìåñòî æåëàííîéè ëþáèìîé íåâåñòû æåíèõó îòäàþò äðóãóþ.

Â ïðåääâåðèè âîçðîæäåíèÿ àðèéñêîé ðàñûëþäè Òüìû ïîïûòàëèñü è ñàìî ñëîâî "àðèè" ïðå-âðàòèòü â êîøìàð, ÷òîáû îíî âûçûâàëî óæàñ:"èñòèííûé àðèåö".

Â äðåâíîñòè àðèè óøëè ñ ïðàðîäèíû, çàòîíóâ-øåé â Ñåâåðíîì Ëåäîâèòîì îêåàíå (Àðêòèäû),÷åðåç Óðàë (òàê òåïåðü íàçûâàþò ãîðû ãèïåðáî-ðååâ) ïî ìèðó. Òåïåðü Óðàë ñîáåðåò àðèåâ - îíñòàíåò ìåñòîì äóõîâíîé êîíöåíòðàöèè.

Äðåâíèå àðèè ïðèøëè íà Óðàë, êóäà ñïðî-åöèðîâàëîñü âëèÿíèå Áîëüøîé Ìåäâåäèöû ïîñëåãèáåëè Àðêòèäû. Ïðîéäÿ ÷åðåç Óðàëüñêèå ãîðû,îñòàâëÿÿ íåçàìåòíûå ñëåäû ñâîèõ ñòîÿíîê, îíèîáîñíîâàëèñü â "Ñòðàíå ãîðîäîâ" - Àðèàíà Âýä-æà (àðèéñêèé ïðîñòîð) ó ïðåêðàñíîé ðåêè Äàèòè -â þæíîóðàëüñêèõ ñòåïÿõ. Çäåñü â ñåðåäèíå çåìëèó Ðèôåéñêèõ ãîð (Óðàë), îñíîâàëè ãîðîäà-õðàìû,ïîñòðîåííûå ïî ïðèíöèïó çâåçäíîãî íåáà è Çîäè-àêà. Îíè îñíîâàëè ïÿòíàäöàòü âåòâåé àðèéñêîãîäåðåâà - íàðîäîâ, ðàçîøåäøèõñÿ ïî âñåé èíäîåâ-

ðîïåéñêîé òåððèòîðèè, îõâàòèâ ñâîåé êóëüòóðîéïî÷òè âñå ñåâåðíîå ïîëóøàðèå. Èõ íàäî èñêàòü íåòîëüêî â Èðàíå, Ïåðñèè, Èíäèè èëè Êèòàå- àðèèðàññåëèëèñü ïî Çåìëå, ïðèíåñÿ âìåñòå ñî ñâîåéòðàäèöèåé ó÷åíèå î çâåçäàõ, öåëîñòíîñòè è çäî-ðîâüå. Âñþäó, ãäå îíè ïîÿâëÿëèñü, îíè ïðèíîñèëèêóëüòóðó, äîáðî è ïðîöâåòàíèå.

Ñâàñòèêà - îäèí èç ñèìâîëîâ àðèåâ. Åå çíà-÷åíèå: Ñîëíöå, ïðèíöèï ýâîëþöèè è ðàçâèòèÿëè÷íîãî è ìèðîâîãî. Àðêàèì, ïîñòðîåííûé ïîïðèíöèïó ñâàñòèêè è çîëîòîãî ñå÷åíèÿ â þæ-íîóðàëüñê:1õ ñòåïÿõ, âûïîëíÿë ôóíêöèþ ãîðîäà,õðàìà è îáñåðâàòîðèè. Îòòóäà èç öåíòðà çåìëè,íàõîäÿùåãîñÿ i à ïåðåëîìå ìåæäó Åâðîïîé è Àçè-åé, ðàñõîäèëèñü àðèéñêèå ïëåìåíà ïî ñâåòó. Óðàë- öåíòð Ìèðà. Åãî ïîëîæåíèå - ñåðåäèíà Çåìëè.Ôóíêöèÿ îáúåäèíåíèÿ è ðàçúåäèíåíèÿ îäíîâðå-ìåííî. Ïåðåãîðîäêà ìåæäó ïðàâûì è ëåâûì ïî-ëóøàðèÿìè ìîçãà Çåìëè; ìåæäó Ñîëíå÷íîé (Åâ-ðîïà) è Ëóííîé (Àçèÿ) ïîëîâèíàìè ìèðà. ÊîãäàÑîëíöå ñîåäèíÿåòñÿ ñ Ëóíîé, â àñòðîëîãèè ýòîïîíÿòèå íàçûâàåòñÿ íîâîëóíèåì, Ñîëíöå îëèöå-òâîðÿåò Äóõ, Ëóíà - Äóøó. Äóõ è Äóøà ñëèâàþò-

ñÿ â åäèíîå öåëîå, ðîæäàþò íîâîå äëÿ ýâîëþöèèè ðàçâèòèÿ. Ôèçè÷åñêèì, ìàòåðèàëüíûì âîïëî-ùåíèåì òàêîãî îáúåäèíåíèÿ íà Çåìëå ÿâëÿåòñÿÓðàë - ìåñòî, ãäå ñîëíå÷íàÿ è ëóííàÿ ïîëîâè-íû ìèðà äàëè ðåàëüíîå âîïëîùåíèå è äàëüíåé-øåå ðàñïðîñòðàíåíèå öåíòðîáåæíîé ñèëû "ñâà-ñòèêè" íå òîëüêî àðèéñêîãî íàðîäà, íî è ðîæ-äàþùèõñÿ èäåé, ñîáûòèé, ÿâëåíèé. Ãëàâíàÿ ãîðààðèåâ (Õàðà Áåðåçàéòè) ïîäîáíà "øèøêå ÿñíî-âèäåíèÿ". Ýòî ãîðà ×åêà íà Óðàëå. Íàçâàíèå ååïðîèñõîäèò îò âûðàæåíèÿ "ñòîÿòü íà÷åêó".

Øèøêà íà ãîëîâå ÷åëîâåêà îòâå÷àåò çà ôè-çè÷åñêèå ôóíêöèè. Ñîâðåìåííûé "ãåíèé ðàçðó-øåíèÿ" ïîïûòàëñÿ â ñîâåðøåíñòâå èñêàëå÷èòüÓðàë: ðàäèîàêòèâíûå îòõîäû è, ñîîòâåòñòâåí-íî, ãåíåòè÷åñêèå ìóòàöèè. Â ðàéîíå ×åëÿáèíñêàóòå÷êà ðàäèàöèè â ïðîøëîì, ðàâíàÿ äåñÿòè ×åð-íîáûëÿì, ïðåäàíà çàáâåíèþ. Îñêâåðíåíèå ñâÿ-ùåííûõ òåððèòîðèé - ñìåðòåëüíûé ãðåõ. Ìàëîêòî èç ñîâðåìåííûõ ó÷åíûõ ìîã ïðåäïîëîæèòü,÷òî òàì, â ýòèõ èçìó÷åííûõ, ðàñòåðçàííûõ çåì-ëÿõ, íåêîãäà áîãàòûõ ðàñòåíèÿìè, æèâîòíûìè,ëåñàìè, ïòèöåé è ðûáîé, îòêðîþòñÿ ãîðîäà? È íå

ïðîñòî ñòîÿíêè "äèêèõ", à ïëåìåí ñ âûñî÷àéøåéêóëüòóðíîé òðàäèöèåé. Ýòî ïîëíîñòüþ ïåðåâîðà-÷èâàëî ïðèäóìàííóþ ó÷åíûìè èñòîðèþ. Äðåâ-íîñòü è ôàêòû, ñâÿçàííûå ñ Àðêàèìîì, íå ïîç-âîëÿëè ïðèóðî÷èòü ãîðîä ê îáû÷íûì ïîíÿòèÿìî äèêîñòè ðóññêèõ ïëåìåí. Â öåïè ýòèõ ëæåñâè-äåòåëüñòâ âûïàäàëè êðóïíûå çâåíüÿ îäíî çà äðó-ãèì, íà÷èíàÿ ñ êîíöà 60 - 70-õ ãîäîâ, êîãäà ïðè-áëèæàëñÿ Ïàðàä Ïëàíåò, ñîáûòèÿ ðàçâèâàëèñüèñïîäâîëü, ìåäëåííî íàáèðàÿ ñèëó.

Â 70-õ ãîäàõ íà ðåêå Ñèíòàøòà áûë îáíàðó-æåí ìîãèëüíèê ñ áðîíçîâûìè ñîñóäàìè, îðóæèåìè óêðàøåíèÿìè. ×åðåç íåñêîëüêî ëåò, íåïîäàëåêóîò ìîãèëüíèêà, ãîðîäèùå Ñèíòàøòà, ñ îñòàòêàìèäîìîâ, äâóìÿ ëèíèÿìè îáîðîíèòåëüíûõ ñîîðóæå-íèé. Ýòî áûëà ïåðâàÿ "ëàñòî÷êà", ïðàâäà íàïî-ëîâèíó çàòîïëåííàÿ.

Òà æå ó÷àñòü ãðîçèëà Àðêàèìó - ãîðîäó, ñòàâ-øåìó "êàìíåì ïðåòêíîâåíèÿ" íà Óðàëå. Â ïðî-øëîì - íåâèäèìêà, â ñîâðåìåííîñòè - îáëàäà-þùèé ñêàíäàëüíîé ñëàâîé, â áóäóùåì - ñèì-âîë òðàäèöèé àðèéñêîé ðàñû. "Îñòðîâ ïðîøëî-ãî" âñïëûë, ðàññûïàÿ æåì÷óæèíû òàéí äàâíî

óøåäøåé öèâèëèçàöèè. Òàêèå "îñòðîâà ïàìÿòè"öèâèëèçàöèé âñïëûâàþò ðàç çà òûñÿ÷è ëåò. Ýòîòîñòðîâ ðàçáèë èñòîðè÷åñêèå êîíöåïöèè, âûòÿíóâçà ñîáîé ìîðå ïîäîáíûõ "îñòðîâîâ" èç "îêåàíàçàáâåíèÿ": ãîðîäà, ïîñòðîåííûå ïî ïðèíöèïó Àð-êàèìà - çâåçäíîãî íåáà, ñòàëè îäíîâðåìåííî îò-êðûâàòü â Ïðèáàëòèêå, íà Ñåâåðå, â Ïå÷îðàõ, âÑèáèðè, íà Âîñòîêå, â Êðûìó, íà Êàâêàçå. "Ñî-þç ãîðîäîâ", ïàìÿòíèêîâ ïðîøëîãî, äîêàçûâàëçàêîíîìåðíîñòü è ñâîåãî âîçâðàùåíèÿ â ìèð ëþ-äåé. (Ýòîãî ìû åùå êîñíåìñÿ.) Âìåñòå ñ Àðêàè-ìîì â áëèçëåæàùèõ çåìëÿõ ê 1991 ãîäó áûë îá-íàðóæåí åùå 21 àðõåîëîãè÷åñêèé îáúåêò, îòíî-ñÿùèéñÿ ïî ðàñïîëîæåíèþ (äàæå â êèëîìåòðàõ)ê Àðêàèìó. Íåñìîòðÿ íà óíèêàëüíîñòü îáúåêòà,êîòîðûé ïîéìóò àðõåîëîãè, îáûâàòåëþ âíåøíèéâèä ðàñêîïîê íå ïðèíåñåò âîñòîðãà èëè óäèâëåíèÿ- òîëüêî øîê îò òîãî, ÷òî îí ïîïàë âìåñòî îæè-äàåìîãî äâîðöà ñ ãðóäàìè çîëîòà â ÷èñòîå ïî-ëå. Â ýòîì-òî è ñîñòîèò ñåêðåò Àðêàèìà, ãîðîäà-íåâèäèìêè, êîòîðûé "ïðîÿâèòñÿ" íå äëÿ êàæäî-ãî, íå âñåõ ïðèìåò, íî ìîæåò ïîâåñòè ñåáÿ äàëååî÷åíü êîâàðíî. Îí èíäèêàòîð ñ íåïðåäñêàçóåìû-

ìè äëÿ íåïîñâÿùåííîãî ïîñëåäñòâèÿìè. Íåêîòî-ðûå ëûñåþò â ýòîì ãîðîäå. Ó ìíîãèõ ïðîæèâàâ-øèõ çäåñü äåâóøåê âäðóã íà÷èíàëàñü ëàêòàöèÿ.Ïî íî÷àì áûâàåò ñâå÷åíèå îò çåìëè, íåîáû÷-íûå, íåïðèâû÷íûå ýôôåêòû. Ëþäè, æèâóùèå âîêðåñòíûõ ñåëàõ, çíàþò î íåîáû÷íûõ ÿâëåíèÿõè ÷óäåñàõ ýòîãî ìåñòà. Íåîæèäàííûå íåáåñíûåñâå÷åíèÿ çàñòàâëÿþò íàðîä çàäóìàòüñÿ î âå÷íî-ñòè. Ïîäîáíàÿ íåîðäèíàðíîñòü ïðèòÿãèâàåò íà-ðîä, êàê äèêàðÿ, óâèäåâøåãî âïåðâûå ëàìïî÷-êó. Òå, êòî ïîñìåëåå, ïûòàþòñÿ óïðàâëÿòü ñèëîéýëåêòðè÷åñòâà.

Àðêàèì ñòàë îäíèì èç òåõ âîæäåëåííûõ ìåñò,êóäà èäóò ïîêëîíèòüñÿ, óñòðàèâàþò êîëëåêòèâ-íûå ðîäû â âîäó îáìåëåâøèõ ðå÷óøåê, ìîëåá-íû, ìåäèòàöèè, ãäå îáúÿâëÿþò ñåáÿ âëàñòåëèíà-ìè ìèðà è ÷åëîâå÷åñòâà. Ê ñ÷àñòüþ, "áîæüè ìà-òåðè" è "ñïàñèòåëè ìèðà" áûñòðî óñòàþò îò íåîò-çûâ÷èâîñòè Àðêàèìà è îòñóòñòâèÿ çðèòåëåé.

À ìåñòî äåéñòâèòåëüíî íåîðäèíàðíîå.

Ãëàâíûé èíòåðåñ è áåññïîðíîå óòâåðæäåíèåî åãî "çâåçäíîì" ïðîèñõîæäåíèè - êîîðäèíàòûÀðêàèìà: 52° 39 ñåâåðíîé øèðîòû, 60° âîñòî÷-

íîé äîëãîòû. Ýòè êîîðäèíàòû óêàçûâàþò íà îá-ùåïëàíåòàðíîå çíà÷åíèå Àðêàèìà: â ïîäîáíûõòî÷êàõ çåìëè, ðàçáðîñàííûõ ïî âñåìó ïÿòüäå-ñÿò âòîðîìó ãðàäóñó, æðåöàìè â ïðèáëèçèòåëüíîîäèíàêîâûå ïåðèîäû âðåìåíè (ðàñöâåò àðèéñêîéêóëüòóðû) áûëè ïîñòðîåíû ãîðîäà-îáñåðâàòîðèè.Óíèêàëüíîñòü ýòèõ òî÷åê ñîñòîèò â òîì, ÷òî Çåì-ëÿ íå àáñîëþòíûé øàð. Â òåõ ìåñòàõ Çåìëè, ãäåðåàëüíàÿ ôîðìà çåìëè ïåðåñåêàåòñÿ ñ âîîáðà-æàåìîé ïðàâèëüíîé ôîðìîé, ïðèðîäà, ïðîñòðàí-ñòâî, çåìëÿ è ýíåðãèÿ åå ïîëÿ èìåþò íåîðäèíàð-íûå êà÷åñòâà. Ìàãíèòíîå ïîëå, âîçäåéñòâèå ýíåð-ãèè çåìëè è íåáà çäåñü íåîáû÷àéíî, ÷àñòî ðàçðó-øèòåëüíî, åñëè íå ïîíèìàòü åãî ñòðóêòóðû è íåçíàòü, êàê ñ íèì ïîñòóïèòü. Çäåñü Çåìëÿ ñîïðè-êàñàåòñÿ ñ Íåáîì. Êðàñèâî. . . íî è îòìàõèâàòüñÿîò äàííîé èíôîðìàöèè íå ñòîèò.

"Çíàíèå îá óñòðîéñòâå ìèðà íåîáõîäèìî, ÷òî-áû ïîëüçîâàòüñÿ ýòèì çíàíèåì â öåëÿõ ñîçèäà-íèÿ".

Äðåâíèå çíàëè. Îíè çíàëè, ×ÒÎ íóæíî ñòðî-èòü â ýòèõ òî÷êàõ, ãäå ðåàëüíîå è àñòðàëüíîåïðîñòðàíñòâà ñîïðèêàñàþòñÿ, îòêðûâàÿ Îêíî â

äðóãîé ìèð. Êàê ïîëüçîâàòüñÿ ýòîé ñòðóêòóðîé âÀðèàí Âýíäæà-Àðêàèìå. Ñëàâà Áîãó, îá ýòîì çíà-þò òîëüêî ïîñâÿùåííûå - Ó÷èòåëÿ àðèéñêîé âå-ðû. Ïîýòîìó õëûíóâøàÿ òóäà áûëî ìàññà ëþäåé,ýêñòðàñåíñîâ, ñïàñèòåëåé ìèðà è äðóãèõ, íå ñìî-æåò íè÷åãî èñïîðòèòü â ýòîé ñòðóêòóðå. Íåçíàíèåçàêîíîâ, à òàêæå ðèòóàëîâ, ìåíÿþùèõ è óïðàâ-ëÿþùèõ ñîáûòèÿìè, íå äàåò íè÷åãî "ñîòâîðèòü".Îñíîâíîå ïðåäíàçíà÷åíèå ãîðîäîâ-õðàìîâ: ôóíê-öèè îõðàíû ìèðà, ïîääåðæàíèå ïëîäîðîäèÿ, ïðî-öâåòàíèÿ, íî è áîðüáû ñî çëîì: çàñóõîé, áîëåçíÿ-ìè, òÿæåëûìè ñîáûòèÿìè. Àðèéñêèå æðåöû öå-ëèòåëè, ìàãè. Öåëèòåëüñòâî - âîññòàíîâëåíèå öå-ëîñòíîñòè è ãàðìîíèè îêðóæàþùåãî ìèðà - îñ-íîâíîå ó÷åíèå àðèéñêîé ðàñû. Ìàãèÿ - î÷èùåíèå,íàóêà î çâåçäàõ.

Î÷èñòèòåëè, âðà÷è è çîðîàñòðèéñêèå ìàãè èçïîêîëåíèÿ â ïîêîëåíèå íîñÿò îäíó ôîðìó îäåæ-äû. Åñëè âû âîéäåòå â Õðàì Îãíÿ â Èíäèè, âûóâèäèòå æðåöîâ, îäåòûõ â áåëîå. Áåëûé öâåò -÷èñòîòà - ìåäèöèíà. Áåëûé õàëàò, áåëûå áðþ-êè, áåëàÿ øàïî÷êà íà ãîëîâå. Íà ëèöå ïîâÿçêàèç ãîôðèðîâàííîé ìàòåðèè (ïàäàí), çàêðûâàþ-

ùàÿ ðîò è íîñ, ÷òîáû íå îñêâåðíèòü îãîíü äûõà-íèåì. Îãîíü ÷èñò, äîëæåí áûòü ÷èñò íðàâñòâåí-íî è ôèçè÷åñêè è ÷åëîâåê, ñîâåðøàþùèé ðèòóàë.Âðà÷è Àòõàðâåä - ëó÷øèå ìóæ÷èíû ðîäà. ×åëî-âåêó, ãîòîâîìó ê ïóòè âðà÷à, ñëåäîâàëî ïðîæèòüâ ìèðó äî ñîðîêà ëåò, âûðàñòèòü ñåáå ñìåíó, êàêïðàâèëî, ÷åòûðåõ ñûíîâåé, ïåðåäàâàÿ ëó÷øåìóèç íèõ çàêîíû ó÷åíèÿ. Èç óñò â óñòà. Ïîñëå ñî-ðîêà ëåò âðà÷ ñòàíîâèòñÿ "ìîíàõîì" â ìèðó, ñî-áëþäàÿ ðèòóàëüíóþ ÷èñòîòó è îáåò âîçäåðæàíèÿ.Âðà÷è ãîòîâèëè çîëîòûå ïîðîøêè, ñîñòîÿâøèå èç108 êîìïîíåíòîâ. Â íèõ âõîäèëè ìèíåðàëû, ðàñ-òåíèÿ, èíîãäà îðãàíè÷åñêèå âåùåñòâà. Âñå ýòî ñî-áèðàëîñü è ãîòîâèëîñü â îïðåäåëåííîå âðåìÿ, âñïåöèàëüíîì ìåñòå (äàæå ýíåðãèÿ çåìëè èìåëàîïðåäåëåííîå çíà÷åíèå). Ïîðîøîê (ñìåñü) ãîòî-âèëñÿ íå äëÿ áîëåçíè, à ñïåöèàëüíî äëÿ ÷åëîâåêà.Âðà÷ ñòðîèë ãîðîñêîï, âûáèðàë âðåìÿ ëå÷åíèÿ èïðèãîòîâëåíèÿ ëåêàðñòâà, îñìàòðèâàë áîëüíîãî:öâåò êîæè, ãëàç, âîëîñ, ïÿòåí íà òåëå. Èñõîäÿ èçýòèõ äàííûõ, ãîòîâèëèñü ïîðîøêè, èñöåëÿþùèåçà òðè äíÿ.

Îñîáàÿ ãðóïïà î÷èñòèòåëåé - öåëèòåëåé ïðè-

ðîäû, âûïîëíÿëè ñàìóþ òðóäéóþ ðàáîòó: áîðüáóñ äåìîíàìè (äàéâàìè). Ýòî áðîäÿ÷èå ìàãè. Èìíèãäå íåëüçÿ áûëî îñòàíàâëèâàòüñÿ áîëåå òðåõäíåé. Èõ çàäà÷à - î÷èùåíèå òåððèòîðèé îò çëûõäóõîâ, îâëàäåâàþùèõ ñåëåíèåì èëè ìåñòíîñòüþ.Çàêîíû æåñòêîé áîðüáû ñî çëîì çàñòàâëÿëè èõïåðåìåùàòüñÿ âî âðåìåíè è ïðîñòðàíñòâå. Î÷åíüðåäêî îñòàíàâëèâàëèñü îíè ëàãåðåì íà êàêîé-òîòåððèòîðèè.

Ìàãè î÷èùàëè çåìëþ, îãîíü, âîçäóõ, èçãîíÿ-ëè çàñóõó, ïðåäîòâðàùàëè çåìëåòðÿñåíèÿ è íà-âîäíåíèÿ, ãàðìîíèçèðîâàëè ñèëû ïðèðîäû, âåçäåîñòàâëÿÿ ñâîèõ "îõðàííèêîâ". Ñ íèìè áûëè ñî-áàêè, èì îòâîäèëàñü îñîáàÿ ðîëü. Ñîáàêà ó àðè-åâ âûïîëíÿåò ôóíêöèþ âíåøíåãî ñòîðîæà. Èìååòïðåäíàçíà÷åíèå îõðàíÿòü ìåñòíîñòü è õîçÿåâ íåòîëüêî îò ëþäåé, íî è îò äåìîíîâ, ÷óâñòâóåò ïðè-áëèæàþùóþñÿ îïàñíîñòü èç íåâèäèìîãî, íåïðî-ÿâëåííîãî ìèðà, çëî, óãðîæàþùåå ÷åëîâåêó.

Ñîáàê îáó÷àëè ñïåöèàëüíî, è îíè óìåëè âû-ïîëíÿòü ñâîþ ïðèðîäíóþ ôóíêöèþ. Âñïîìíèòåñêàçêó î "Ìåðòâîé öàðåâíå è ñåìè áîãàòûðÿõ".Ñàìûì ïðîíèöàòåëüíûì ïåðñîíàæåì áûë ïåñ, íå

ïóñòèâøèé êîëäóíüþ â äîì è ïîïûòàâøèéñÿ íåäàòü öàðåâíå îòêóñèòü îòðàâëåííîå ÿáëîêî.

Ó ëþäåé, íå âèäÿùèõ äðóãóþ ðåàëüíîñòü,ýòè ÷óâñòâà ïðèòóïëÿþòñÿ. Ïîñåìó íóæíà ñîáàêà.Âñåõ äóõîâ, îõðàíÿþùèõ òåððèòîðèè èëè ÿâëåíèÿïðèðîäû è ñïåöèàëüíî çàáîòÿùèõñÿ î íèõ, íàçû-âàëè â Àâåñòå "ñîáàêàìè". Åæà, íàïðèìåð, óïî-äîáëÿëè Ñîëíöó: êàê åæ èãîëêàìè, òàê è Ñîëíöåëó÷àìè ïðîíçàåò Òüìó, óíè÷òîæàÿ åå. Åæ - Ñî-áàêà Àõóðà Ìàçäû (Áîãà-Îòöà), ò. å. îõðàííèêäóõîâíîãî Êîñìè÷åñêîãî Îãíÿ, Çàêîíà, Ìèðîïî-ðÿäêà. Áîáåð - Ñîáàêà âîäîåìîâ.

Ìàãè ãîâîðèëè, ÷òî Äóøà Áîáðà - äóõà õðàíè-òåëÿ ðåêè - ðàâíîöåííà ïî ñèëàì ñòà äóøàì ïðà-âåäíûõ ìóæ÷èí è ñòà äóøàì ïðàâåäíûõ æåíùèí.À ãäå âû âèäåëè â íàøå âðåìÿ 100 ïðàâåäíèêîââìåñòå? ×åì ìû ñìîæåì êîìïåíñèðîâàòü ðàçðó-øåíèå ïðèðîäû, ó÷èíåííîå "õîçÿåâàìè ìèðà"?

Óíè÷òîæèòü òåððèòîðèþ ëåãêî: äîñòàòî÷íîîäíîãî õèìêîìáèíàòà äëÿ òîãî, ÷òîáû Äóõ-õðàíèòåëü òåððèòîðèè ïîãèá èëè óøåë. Â ðåçóëü-òàòå ïîãèáàþò è òåððèòîðèÿ, îçåðî, ëåñ, ðåêà.Âîññòàíîâèòü òðóäíî. Áðîäÿ÷èå ìàãè âûïîëíÿëè

òÿæåëåéøóþ ðàáîòó: áîðüáó ñ àãðåññèâíûì çëîì,î÷èùåíèå îò îñêâåðíåíèÿ. Âîññòàíîâëåíèå öå-ëîñòíîñòè. Ïðèâåäåíèå ïðèðîäíûõ ñèñòåì â ðàâ-íîâåñèå. Òàêîâû î÷èñòèòåëè.

Ìàãè, ñîâåðøàâøèå ðèòóàë â õðàìå, æèëèîñåäëîé æèçíüþ. Îíè õðàíèëè îãîíü ðîäà è ïîä-äåðæèâàëè ìèðîïîðÿäîê ïîñðåäñòâîì ðèòóàëà.×àñòî îñíîâíóþ ðîëü â ïîääåðæàíèè Îãíÿ ðîäà,íàöèè è ïëåìåíè èãðàëè æåíùèíû. Îíè âûïîë-íÿëè ôóíêöèè ãîëîâíûõ æðèö.

Äóõîâíîå òåëî Îãíÿ - Äóõ Ñâÿòîé - Àðòà- Èñòèíà - â Àâåñòå æåíñêîãî ðîäà, ïîýòîìóæåíùèíû-æðèöû íàðàâíå ñ ìóæ÷èíàìè âûïîë-íÿëè îñíîâíûå æðå÷åñêèå ôóíêöèè. Æðèöû Îã-íÿ. . . Ëó÷øèå èç ëó÷øèõ áûëè õðàíèòåëüíèöàìèÎãíÿ - ïåðâîãî ïðèíöèïà Äóõà.

Âîò ÷òî âñïîìèíàåò Ò. Ãëîáà èç ñîáñòâåííîãîîïûòà: "Îäíàæäû ÿ ïîëó÷èëà â ïîäàðîê "ìàãè÷å-ñêèé êðèñòàëë" - õðóñòàëèê, êîòîðûé ëåæàë, êàêìíå ñêàçàëè, â ìîãèëüíèêå "-çàõîðîíåíèè æðåöà."Ïîñìîòðèì: êòî èì âëàäåë è â êàêîå âðåìÿ?" -ïîäóìàëà ÿ.

Óæå êîãäà ÿ âçÿëà åãî â ðóêè, âîêðóã íà÷àëîñü

ýëåêòðè÷åñêîå ñâå÷åíèå, âñïûøêè. Âñêîðå, ëî-æàñü ñïàòü, ÿ ïîëîæèëà õðóñòàëèê, ïîìóòíåâøèéîò âðåìåíè, ïîä ïîäóøêó. È íå óñïåâ óñíóòü, çà-êðóæèëàñü â ïðîñòðàíñòâå. ß óäàëÿëàñü îò çåìëèââåðõ, ïî ñïèðàëè, è äâèæåíèå ýòî áûëî íåîáúÿñ-íèìî: Çâóêîâàÿ Ñâàñòèêà. Â íåé çâó÷àë îäèí æåí-ñêèé, çàòåì ìóæñêîé, âñëåä çà íèìè âêëþ÷èëñÿåùå îäèí æåíñêèé ãîëîñ. Îïèñàòü ýòî íåâîçìîæ-íî. ß óäàëÿëàñü â íåáî, âèäÿ ðàñêðó÷èâàþùèéñÿçâóê, à ãîëîñà âñå çâó÷àëè, çâó÷àëè. . .

Àðõåîëîãè, âûñëóøàâ ìîé ðàññêàç î "ñâàñòè-êå", ñêàçàëè: "Äà, â ìîãèëüíèêå ëåæàëè èìåííîäâå æåí^ ùèíû è ìóæ÷èíà. Æåíñêèõ æðå÷åñêèõçàõîðîíåíèé âîîáùå î÷åíü ìíîãî". Ëþäè, èìå-þùèå îòíîøåíèå ê äðåâíîñòè, íàðîä íå ïðîñòîé.Ñðåäè íèõ ìàëî "çåìëåêîïîâ". Ìíîãèå èç íèõ ïî-íèìàþò âñþ íåîðäèíàðíîñòü ñâîåé ðàáîòû.

Èç âîñïîìèíàíèé àðõåîëîãîâ: "Êîãäà ìûâñêðûâàåì ìîãèëüíèêè è êóðãàíû, çíàåì: ñåé÷àñáóäåò áóðÿ. Óáèðàåì âñå áóìàãè, âåùè, êîòîðûåìîãóò óëåòåòü. Íî. . . ðàáîòà. Çàòåì íà÷èíàåòñÿáóðÿ".

È îíè ïðàâû: õîðîíèëè ñî ñïåöèàëüíûìè îá-

ðÿäàìè â ìîãèëüíèêàõ è êóðãàíàõ â îñíîâíîìëó÷øèõ ëþäåé - òåõ, ÷åé äóõ äîëæåí áûòü ïðè-âÿçàí ê òåððèòîðèè è îõðàíÿòü ìåñòíîñòü, íàðîä.Öàðè, æðåöû. Âî ìíîãèõ ðåëèãèÿõ ïîíÿòèå ñïðà-âåäëèâîãî öàðÿ è îæèäàíèå åãî âîñêðåñåíèÿ ñâÿ-çàíû ñ âîçðîæäåíèåì íàðîäà è âîññòàíîâëåíèåìñïðàâåäëèâîñòè.

Òðîãàòü çàõîðîíåíèÿ - ñâÿòîòàòñòâî.

Âïðî÷åì, â Ýïîõó âîèíñòâóþùåãî ìàòåðèà-ëèçìà ëþäè â èãðå ñ ýíåðãèÿìè çåìëè è äóõîâíîéïðèðîäû ïîõîæè äåéñòâèòåëüíî íà äèêàðåé.

Ñâàñòèêà. Ýòîò çíàê çàëîæåí â ñòðóêòóðå Àð-êàèìà. Çíàê ñâàñòèêè îñíîâíîé ñèìâîë â íàõîä-êàõ óðàëüñêèõ ñòåïåé.

Ñàìè íàõîäêè Àðêàèìà íåîáû÷íû. Èõ ñèìâî-ëèêà ãîâîðèò î ñâÿçè ñëàâÿí è Ðóñè ñ àðèéñêîéðàñîé. Íà Àðêàèìå è â áëèçëåæàùèõ ãîðîäèùàõáûëè îáíàðóæåíû êóâøèíû è ãîðøêè ñî ñâàñòè-êîé ðàçíîãî òèïà, ñòàòóýòêè. Íàïðèìåð: "Ñìîò-ðÿùèé â Íåáî" - çâåçäî÷åò â ìîëèòâåííîé ïîçå,éîã; ôèãóðà - ôàëëîñ, îëèöåòâîðåíèå ñèëû. Ìå-òàëëè÷åñêèå, áðîíçîâûå, ìåäíûå ïðåäìåòû. Ïå-÷è, âûïëàâëÿþùèå ìåòàëë è ñëóæàùèå äëÿ ðè-

òóàëüíûõ öåëåé. Â ýòèõ ïå÷àõ, ñîåäèíÿâøèõñÿ ñãëóáîêèìè êîëîäöàìè, ïîëó÷àëè î÷åíü âûñîêóþòåìïåðàòóðó óæå ÷åòûðå ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷è ëåòíàçàä. Ïðîñòàÿ è ãåíèàëüíàÿ êîíñòðóêöèÿ ïå÷èîáåñïå÷èâàëà ïëàâêó ìåòàëëà â "äèêîé" ðîññèé-ñêîé çåìëå, êîãäà åùå íå áûëî Òðîè.

Èññëåäîâàòåëü Àðêàèìà Êîíñòàíòèí Áûñòðó-øèí, ðàçëîæèâ ñâîè ñõåìû ðàññêàçàë:

- Ýòî àðõåîëîãè÷åñêèé ïëàí-ðàñêîï. Ðàáîòûâåäóòñÿ ñðî÷íî, âàðâàðñêè, òàê êàê ïëîòèíà áó-äóùåãî âîäîõðàíèëèùà ïî÷òè ïîñòðîåíà. À ïîñëåðàñêîïîê, êàê èçâåñòíî, îñòàþòñÿ ëèøü ÷åðòåæèäà êîëëåêöèè.

Çàòîïèâ Àðêàèì, ìû óíè÷òîæèì ñàìó õðî-ìîñîìó ÷åëîâå÷åñêîé êóëüòóðû. Ïåðåä ýòèì àê-òîì âàíäàëèçìà ìåðêíóò ñîææåíèå áèáëèîòå-êè â Àëåêñàíäðèè, èêîíîáîð÷åñòâî â Âèçàíòèè,âîèíñòâóþùèé àòåèçì áîëüøåâèêîâ â Ðîññèè.Ìû,ðàçðóøàåì âîëøåáíóþ ñêàçêó Äðåâíåãî Ìè-ðà. Áåçíàêàçàííîå ïðåñòóïëåíèå äåìîðàëèçóåòñâèäåòåëåé. Êîðûñòü, êîùóíñòâî, õîëîäíûé öè-íèçì, ïîäëîñòü, ïðåäàòåëüñòâî è ëîæü ïðèâû÷íûè ñîñòàâëÿþò ãëàâíûå àòðèáóòû ïîøëîñòè æèç-

íè. Îôèöèàëüíî - ïðèãîâîð íàóêè: ïàìÿòíèê ïðî-òîãîðîäñêîé öèâèëèçàöèè ýïîõè áðîíçû (XVII -XVI ââ. äî í. ý.) - ãîðîäèùå Àðêàèì.

Èç âîñïîìèíàíèé Ò. Ãëîáû:

"Òåïåðü, êîãäà íàêàïëèâàþòñÿ ðåçóëüòàòû èñ-ñëåäîâàíèé, ìîæíî ãîâîðèòü î "Ñòðàíå Ãîðîäîâ"â ñâÿçè ñ ïàìÿòíèêàìè, îáíàðóæåííûìè â îêðóãå.Ïàìÿòíèêè ðàñïîëîæåíû íà òåððèòîðèè, êîòîðàÿëåæèò ìåæäó ðåêàìè Óðàë è Òîáîë, â èõ âåðõíèõòå÷åíèÿõ. Â áàññåéíàõ ñåìè ðåê - ïðèòîêîâ Óðàëàè Òîáîëà. Ïðè ñëèÿíèè Óðàëà è Êàðàãàíêè - ñå-ìèâåðøèííàÿ ãîðà. Íà åå ñêëîíàõ ñåìü ðîäíèêîâ.

Ôîðìû ãîðîäîâ, îáíàðóæåííûõ âîêðóã Àðêàè-ìà: ïðÿìîóãîëüíèê (êâàäðàò), êðóã è îâàë. Êîí-ñòðóêöèé êàæäîé ôîðìû ðîâíî ïî ñåìü øòóê.

Ìåðèäèàí Óðàëà ðàñïîëîæåí â îñíîâíîì ïî60-îìó ãðàäóñó âîñòî÷íîé äîëãîòû, - òî, ÷òî âûíàçûâàåòå ïåðåãîðîäêîé ìåæäó ïðàâûì è ëåâûìïîëóøàðèÿìè ãîëîâû, ïîâåðíóòîé ê ñåâåðó. Ýòîòìåðèäèàí èäåò ïîñåðåäèíå Ñòðàíû Ãîðîäîâ. Ñå-ìè÷àñòíîñòü ãåîãðàôèè è âûäåëåíèå ÷èñåë: òðè,÷åòûðå, ñåìü è äâàäöàòü îäèí - èìåþò îòíîøåíèåê àðèéñêîé òðàäèöèè.

Ïîìíèòå, â Àâåñòå: "Êàê ïåðâîå ëó÷øåå èçìåñò ñîçäàë ÿ, Àõóðà Ìàçäà. Àðèàí Âåéà íà Äîá-ðîé ðåêå Äàíòüå". Ýòî ðåêà Óðàë, ïðèâîäèâøàÿ ââîñòîðã åùå ñòî ëåò íàçàä âèäàâøèõ âèäû ïóòå-øåñòâåííèêîâ. Ðèìñêèé èñòîðèê è ãåîãðàô Ñòðà-áîí â íà÷àëå íàøåé ýðû íàçûâàë ýòó ðåêó "Äàê-ñè". Ìû èìååì äåëî ñî ñêàçî÷íîé ãåîãðàôèåé.Ñòðàíà Àðèåâ - ëåãåíäà, è îíà ïðèíàäëåæèò íàì.Åå âîçðàñò - ñîðîê ñåìü âåêîâ".

Îïÿòü ðàññêàçûâàåò Ê. Áûñòðóøèí:

- Ìåíÿ íàòîëêíóë íà ýòî àíãëèéñêèé Ñòî-óíõåíäæ (äðåâíèé ãîðîä-îáñåðâàòîðèÿ â Áðè-òàíèè). Îí ïîìîã ìíå. Ïðè âçãëÿäå íà àýðî-ôîòîñíèìêè, àðõåîëîãè÷åñêèå ïëàíû Àðêàèìà,î÷åâèäíà íåîáû÷íàÿ êîíñòðóêöèÿ, îðãèãèíàëüíàÿàðõèòåêòóðà, íî íå î÷åâèäåí åå ñìûñë".

Ïåðâûé ñíèìîê Àðêàèìà ñ âîçäóõà áûë ñäå-ëàí âîåííûìè, íàíåñåí, êàê ìíîãèå ïîäîáíûåîáúåêòû, íà êàðòû â 1956 ã. Òîãäà íà ôîòîñíèì-êàõ áûëè âèäíû òðè êîëüöà Àðêàèìà. Òåïåðü, íàñíèìêàõ, ñäåëàííûõ â 80-õ ãîäàõ, âèäíî òîëüêîäâà (ðèñ. 12).

Îñâîåíèå öåëèíû. Àðêàèì íå óñòîÿë, íå óñïåâ

"îòêðûòüñÿ" ëþäÿì, ñòàë ñòðåìèòåëüíî óõîäèòü,âåðíåå åãî ïûòàþòñÿ "óâåñòè". Íî äàæå â òàêîìâèäå åãî ïðåäíàçíà÷åíèå è ìóäðîñòü ÿñíû ëþäÿì,ïîäîáíûì Èå Ìèõàéëîâíå Áàòàíèíîé, äåøèô-ðîâùèêó ïî ïðîôåññèè, è Êîíñòàíòèíó Áûñòðó-øèíó.

"Àðêàèì íà ïåðâûé âçãëÿä - ðîâíîå ìåñòî âñòåïè. Ñ âîçäóõà - äâà êîíöåíòðè÷åñêèõ êîëüöà- âàëà. Äëÿ ìåíÿ òî, ÷òî çäåñü Îáñåðâàòîðèÿ,î÷åâèäíàÿ èñòèíà, - ãîâîðèò Êîíñòàíòèí Áûñòðó-øèí. - Íî åå íóæíî äîêàçàòü. Ñåé÷àñ íèêîìó íåòäåëà äî äðåâíèõ ÷åðåïêîâ è èñòëåâøèõ êîñòåé".

Ñòðàííîñòü ãîðîäà óæå â òîì, ÷òî îí áûë ÷èñòè ïóñò. Ïðÿìî-òàêè ðèòóàëüíàÿ ÷èñòîòà. Òîëüêîçíàÿ êóëüòóðó àðèåâ - òî, êàê îíè îòíîñèëèñü êïðèðîäå, ïîääåðæèâàÿ åå â ÷èñòîòå, çíàÿ, êàêñòðîÿò îíè: èç ïåñêà è äåðåâà èç ìàòåðèàëîâ, êî-òîðûå íå èçóðîäóþò çåìëþ, à óéäóò â íåå åñòå-ñòâåííî, êàê è âûøëè, - çíàÿ ýòî, ìîæíî ïîíÿòü÷èñòîòó ïîñåëåíèé, èõ êàæóùóþñÿ ïóñòîòó è ñî-âåðøåíñòâî ôîðì, ìîëåíî ïðåäïîëîæèòü óðîâåíüçíàíèé ãåîìåòðèè, çíàíèé îá óñòðîéñòâå ìèðà.

Ãåîìåòðèÿ ïàìÿòíèêà ñîâåðøåííà. Ñîõðàí-

íîñòü ðóèí ïîçâîëÿåò èçìåðèòü ñ òî÷íîñòüþ äîñàíòèìåòðà è ìèíóòû äóãè áîëüøèíñòâî äåòàëåé.Êëþ÷ ê ïîíèìàíèþ äåòàëåé, òàéíå è çàìûñëóñòðîèòåëåé äàë Ñòîóíõåíäæ. Ñòîóíõåíäæ: ðàñïî-ëîæåí íà 51° 39 ñ. ø. Îáà ñîîðóæåíèÿ - ãåîìåò-ðè÷åñêèå êðóãè, à ðàäèóñ êîëüöà ëóíîê Îáðè Ñòî-óíõåíäæà äî ñàíòèìåòðà ðàâåí ðàäèóñó âíóòðåí-íåãî êîëüöà Àðêàèìà. Òî÷íî ñîâïàäàþò ãëàâíûåîñè è ðÿä áîëåå ìåëêèõ äåòàëåé. ß ñ÷èòàë, äó-ìàë, íàáëþäàë: åñëè ñîâïàäåíèÿ íå ñëó÷àéíû, òîÀðêàèì - îáñåðâàòîðèÿ. Ïîèñê ïðîäîëæàëñÿ ÷óòüáîëåå ãîäà: â ïîëåâûå ñåçîíû 1990 è 1991 ãîäîâ.È óäàëîñü ìíå ýòî áëàãîäàðÿ òîìó, ÷òî íà Ñòîóí-õåíäæå óæå áûëè îòðàáîòàíû àðõåîàñòðîíîìè÷å-ñêèå ìåòîäèêè. ß òàêæå óâåðåííî ïðèìåíèë èõ íàÞæíîì Óðàëå, êàê ýòî áûëî â Þæíîé Àíãëèè,ïîñêîëüêó îäíè è òå ëåå àñòðîíîìè÷åñêèå ñîáû-òèÿ íàñòóïàþò çäåñü ñ ðàçíèöåé â ÷åòûðå ÷àñà.

Ïîèñêè óâåí÷àëèñü óñïåõîì. Îáñåðâàòîðèÿîáíàðóæèëàñü íà ñòåíêàõ âíóòðåííåãî êðóãà ñî-îðóæåíèÿ è íà åãî ãîðèçîíòå. Ïðè÷åì íà ãîðè-çîíòå äî ñèõ ïîð ñîõðàíèëîñü íå ìåíåå òðèäöàòèâîñüìè ãåîäåçè÷åñêèõ è àñòðîíîìè÷åñêèõ îáúåê-

òîâ, ñâÿçàííûõ ñ Àðêàèìîì.

Êîíñòðóêöèÿ ñëîæíà. Îíà âêëþ÷àåò ìàêñè-ìàëüíî âîçìîæíîå ÷èñëî àñòðîíîìè÷åñêèõ ñî-áûòèé, èíòåðåñîâàâøèõ äðåâíèõ àñòðîíîìîâ. Ýòîáûëè âîñåìíàäöàòü âîñõîäîâ è çàõîäîâ Ñîëíöà èËóíû â äíè ðàâíîäåíñòâèé è ñîëíöåñòîÿíèé. Ïîç-âîëÿëà îíà îïðåäåëÿòü è çàòìåíèÿ Ñîëíöà è Ëó-íû. Òî÷íîñòü îïðåäåëåíèÿ àñòðîíîìè÷åñêèõ ñî-áûòèé áûëà âûñîêîé, ÷òî áûëî íåîáõîäèìî äëÿâåäåíèÿ êàëåíäàðÿ è ðèòóàëà. Âîçìîæíîñòè ãîðè-çîíòà Àðêàèìà óíèêàëüíû: íà íåì åñòü îáúåêòû ñóäàëåíèåì îò 1,5 äî 35 êèëîìåòðîâ. ÊîíñòðóêöèÿÀðêàèìà ïîçâîëÿåò ïîñòðîèòü òåîðèþ îáñåðâàòî-ðèé òàêîãî òèïà è ðàñøèôðîâàòü, íàêîíåö, ìíî-ãèå çàãàäêè Ñòîóíõåíäæà.

Àðèéñêèå ðåàëüíîñòè çäåñü îáíàðóæèâàþò-ñÿ âî âñåì. Íàèáîëåå èçâåñòíûé àðèéñêèé çíàê"ñâàñòèêà" âñòðå÷àåòñÿ íå òîëüêî íà ãëèíÿíûõñîñóäàõ, óòâàðè, èçäåëèÿõ èç áðîíçû. Îíà òå-ïåðü íàéäåíà â âèäå êàìåííîé âûêëàäêè, è, ÷òîî÷åíü âàæíî, åå ñìûñë çàëîæåí â ãåîìåòðè÷å-ñêîé êîíñòðóêöèè Àðêàèìà. Ñìûñë ýòîò - "çî-ëîòîå ñå÷åíèå" êðóãà Àðêàèìà. Ñâàñòèêà óäèâè-

òåëüíî ýôôåêòèâíî ñèìâîëèçèðóåò "çîëîòîå ñå-÷åíèå". Ïðè÷åì ñèìâîëèêà íåîáõîäèìà äëÿ ïðî-åêòíûõ è ñòðîèòåëüíûõ îïåðàöèé.

"Çîëîòîå ñå÷åíèå" â øèðîêîì ñìûñëå åñòüêëþ÷ ê ïîíèìàíèþ ãàðìîíè÷íîãî óñòðîéñòâà Ìè-ðà, áåç íåãî íå óäàåòñÿ ïðîíèêíóòü â ñîêðîâåí-íûå òàéíû Ãàëàêòèêè, Ñîëíå÷íîé Ñèñòåìû, íà-øåé Ïëàíåòû, Æèçíè è Ðàçóìà.

Àìåðèêàíñêèé àñòðîíîì Äæåðàëüä Õîêêèíñåùå â ñåðåäèíå 60-õ ãîäîâ äîêàçàë, ÷òî Ñòî-óíõåíäæ - äðåâíåéøàÿ îáñåðâàòîðèÿ Ìèðà, ÷òîíà Áðèòàíñêèõ îñòðîâàõ â ãëóáîêîé äðåâíîñòèñóùåñòâîâàëà âûñîêàÿ àñòðîíîìè÷åñêàÿ êóëüòó-ðà, ïðåêðàñíî ðàçâèòàÿ ñòðîèòåëüíàÿ èíäóñòðèÿêàìíÿ ñ ýëåìåíòàìè ñëîæíîé ãåîìåòðèè. Âîç-ðàñò Ñòîóíõåíäæà îïðåäåëÿëñÿ òîãäà êëàññè÷å-ñêèìè àðõåîëîãè÷åñêèìè ìåòîäàìè ïî àíàëîãèèñ äðåâíèìè Ìèêåíàìè (Ãðåöèÿ) (XVII XVI ââ. äîí. ý.). I

Íî â Áðèòàíèè, êàê è â Ðîññèè, Ñòîóíõåíäæíå \îäèíîê: îí âõîäèò â îãðîìíóþ "ìåãàëèòè-÷åñêóþ êóëüòóðó", ãåîìåòðè÷åñêîå è àñòðîíîìè-÷åñêîå èçó÷åíèå êîòîðîé ïðîäîëæèë àíãëè÷àíèí

Àëåêñàíäð Òîì. Îí ïîñâÿòèë (òîéð!.áîòåâ) âñþæèçíü è äîñòèã âûäàþùèõñÿ ðåçóëüòàòîâ, îòêðûâìèðó âûñî÷àéøóþ êóëüòóðó äðåâíèõ àñòðîëîãîâ,ìàòåìàòèêîâ, ãåîìåòðîâ è çîä÷èõ.

Òîãäà âïåðâûå òàê ÿðêî ïðîÿâèëàñü äóõîâ-íàÿ ñòîðîíà ÷åëîâå÷åñêîé öèâèëèçàöèè, êàê áî-ëåå âàæíàÿ ïî ñðàâíåíèþ ñ áûòîâîé, ìåðêàíòèëü-íîé, âåùåâîé.

Àðõåîëîãè èìåþò äåëî ñ âåùàìè, ïîýòîìó îíèäîëãî íå ïðèçíàâàëè ðåçóëüòàòû ðàáîò äîêòîðàÒîìà.

Íî èñòîðè÷åñêóþ íàóêó ïîòðÿñëà ðàäèîóòëå-ðîäíàÿ ðåâîëþöèÿ. Ïîÿâèëèñü àáñîëþòíûå äà-òû, è âñÿ ìåãàëèòè÷åñêàÿ êóëüòóðà ïîäíÿëàñüíà íåäîñÿãàåìóþ âûñîòó íà÷àëà òðåòüåãî òûñÿ-÷åëåòèÿ äî íàøåé ýðû, ñòàâ ñòàðøå äàæå åãè-ïåòñêèõ ïèðàìèä. Òàêèì îáðàçîì, âëèÿíèå öèâè-ëèçàöèé âîñòî÷íîãî Ñðåäèçåìíîìîðüÿ íà êóëüòó-ðó ñåâåðî-çàïàäíîé Åâðîïû óæå íå òàê îäèîçíî.Ñòîóíõåíäæ äîáèëñÿ èñòîðè÷åñêîé è êóëüòóðíîéíåçàâèñèìîñòè è "äèôôóçèè" óæå íå ïîäëåæèò.

Òåïåðü âñëåä çà íèì Àðêàèì ïðîäîëæàåò ýòóáîðüáó.

Ïî 51° - 53° ñ. ø. ðàñïîëîæåíû íå ìåíåå âàæ-íûå â ïðîøëîì, õîòÿ è ìåíåå çíàìåíèòûå íûíå,îáúåêòû. Íàïðèìåð, çíàìåíèòûé â àðõåîëîãè÷å-ñêèõ êðóãàõ êóðãàí "Àðæàí". Îí ëåæèò ðîâíî íà52 ãðàäóñå ñåâåðíîé øèðîòû íà Àëòàå, â âåðõî-âüÿõ ðåêè Åíèñåé. Åãî âîçðàñò îïðåäåëÿþò VIII â.äî í. ý., è îí óñòðîåí ïî òåì æå ïðàâèëàì, ÷òî èÀðêàèì è Ñòîóíõåíäæ. È îáúåêò ýòîò íå ïîñëåä-íèé.

Ïîâòîðÿåìîñòü îáíàðóæåííûõ îáúåêòîâ óêà-çûâàåò íà èõ ïëàíåòàðíûé õàðàêòåð.

Äæåðàëüä Õîêêèí, Àëåêñàíäð Òîì, Êîíñòàí-òèí Áûñòðóøèí. . . Ñêîëüêî ôàíàòîâ, â ëó÷øåìñìûñëå ýòîãî ñëîâà, ïîäàðèëè ìèðó íåîáõîäèìóþÈñòèíó.

Âñå, î ÷åì òîëüêî ÷òî âû ïðî÷ëè è î ÷åì íàìïîâåäàëà Ò. Ãëåáà, ìîæåò áûòü è çâó÷èò íåñêîëü-êî ñêàçî÷íî, íî âîçâðàùàÿñü ê áîëåå ñòðîãèì (íàíåïîñâÿùåííûé âçãëÿä) ôàêòàì, ìû òàê èëè èíà-÷å îáðàòèì âíèìàíèå íà ðîëü äóõîâíîé ñòîðîíûàðèéñêîé öèâèëèçàöèè è åå âëèÿíèå íà âåñü èí-äîåâðîïåéñêèé ìèð.

Ðàñêðûâàÿ îäíó çàãàäêó àðèéñêîé êóëüòóðû,

ìû íåèçáåæíî ïðèáëèæàåìñÿ ê äðóãîé. Òàê, íàêðàéíåì âîñòîêå íûíåøíåãî Òóðêìåíèñòàíà, íàé-äåíû îñòàòêè õðàìà (òàê íàçûâàåìûé Òîãîëîê-2),íàïîìèíàþùåãî êðåïîñòü ïåðèìåòðîì 140x100 ì.Ñåãîäíÿ óñòàíîâëåíî1, ÷òî çäåñü â áàññåéíå äðåâ-íåé äåëüòû ð. Ìóðãàá â íà÷àëå II òûñÿ÷åëåòèÿ äîí. ý. ñóùåñòâîâàëà ñòðàíà Ìàðãóø (Ìàðãèàíà),óïîìèíàåìàÿ â äðåâíåèðàíñêèõ òåê?òàõò[1ëàâàýòîé îá ýòîé ñòðàíå äîñòèãàëà òåððèòîðèé ñî-âðåìåííûõ Èðàíà, Àôãàíèñòàíà è Èíäèè. Ïðåä-ïîëàãàåòñÿ, 4to èìåííî çäåñü íàõîäèëàñü ðîäè-íà Çîðîàñòðà (è åãî ó÷åíèÿ) - ñîñòàâèòåëÿ Àâå-ñòû. Áåëîå ïÿòíî èñòîðèè, èñ÷åçëî, áëàãîäàðÿíàõîäêàì â Òóðêìåíèè, êîòîðûå óêàçûâàþò íàïðîöâåòàâøóþ çäåñü íåêòï-äàã êóëüòóðó. Èìåí-íî çäåñü âñòðå÷àåòñÿ "àðèéñêàÿ òðèàäà" - ìèíèà-òþðíûå ïîëûå êîëîíêè (äëÿ êóëüòîâîãî óïîòðåá-ëåíèÿ îïüÿíÿþùåãî íàïèòêà ñîìà-õàîìà, ñîäåð-æàùåãî íàðêîòè÷åñêèé ýôåäðèí), ðèòóàëüíûå ñî-ñóäû ñî ñêóëüïòóðíûìè ôèãóðêàìè ïî âåðõó (ðèñ.13 à, á, â) è àìóëåòû ñ êîìïîçèöèÿìè íà òå-ìó "ïîõèùåíèÿ æèâèòåëüíîé ñèëû". Íå ñëó÷àé-íî, ñîâåìåííûå çîðîàñòðèéñêèå îáùèíû â Èíäèè

óñòðàèâàþò ýêñïåäèöèè â þãî-âîñòî÷íûé Èðàí âðàéîí ã. Êåðìàíà, ãäå â èçîáèëèè ïðîèçðàñòàåòýôåäðà èíãåðìåäèà, ñîäåðæàùàÿ ýôåäðèí.

Êàê òåïåðü ñòàíîâèòñÿ î÷åâèäíûì, èíäîàðèé-ñêèå ïëåìåíà îáèòàëè íà îäíîé îáùåé ïðàðîäèíå(Óðàë) è âî II òûñÿ÷åëåòèè äî í. ý. ðàçäåëèëèñüíà äâå âåòâè: îäíà èç êîòîðûõ îñòàëàñü â Èðàíå,à âòîðàÿ óøëà â äîëèíó ð. Èíä. Îá ýòîì ñâè-äåòåëüñòâóþò âàæíåéøèå ñþæåòíûå òåêñòû Àâå-ñòû è Ðèãâåäû è îáùíîñòü èõ ÿçûêîâ è áîæåñòâ.Ëèíãâèñòû ÿêå îòìå÷àþò ïðèíàäëåæíîñòü àðèé-ñêîãî ÿçûêà áîëüøå èíäèéñêîé, à íå èðàíñêîéãðóïïå. Ïîýòîìó âîçíèêàåò âîïðîñ: à íå ãîâîðèëèëè íà íåì òå ñàìûå àðèè, ÷òî ïðîíèêëè íà èí-äèéñêèé ñóáêîíòèíåíò èëè æå ýòî ñîâñåì äðóãàÿâîëíà àðèéñêèõ ìèãðàöèé. Ïîêà âîïðîñîâ áîëü-øå, ÷åì îòâåòîâ, íî èçëîæåííûå ôàêòû âåñüìàïðàâäîïîäîáíû è áëèçêè ê èñòèíå.

×òîáû âçáîäðèòü "èñòîðè÷åñêîå ñîçíàíèå"÷èòàòåëåé íàøåé ñîáèðàòåëüíîé êíèãè, ïîçâîëèìñåáå ñëåäóþùåå çàêëþ÷åíèå.

Äðåâíåèðàíñêàÿ ñâÿùåííàÿêíèãà îãíåïîêëîííèêîâ-ïàðñîâ "Àâåñòà" è ñàìàÿ

äëèííàÿ è èíòåðåñíàÿ êíèãà äðåâíèõ èíäóèñòîâ"Ðèãâåäà" (èç âñåõ êíèã, íàçûâàåìûõ "Âåäàìè")èìåþò ïîðàçèòåëüíîå ñõîäñòâî ñëîâ ñî ñëîâàìèïî÷òè âñåõ ÿçûêîâ Åâðîïû, âêëþ÷àÿ ðóññêèé èäàæå ÿçûêè äàëåêîé Èñëàíäèè è Ñêàíäèíàâèè.Ýòî ãîâîðèò íå òîëüêî î äðåâíåì ðîäñòâå ÿçûêîâ,íî è î ñóùåñòâîâàíèè ïðàðîäèíû âñåé èíäîåâðî-ïåéñêîé öèâèëèçàöèè, ïëåìåíà êîòîðîé ðàñïðî-ñòðàíÿëèñü (ïåðåñåëÿëèñü â ïîèñêàõ áëàãîïðèÿò-íîé ñðåäû îáèòàíèÿ è çàâîåâûâàëè íîâîå æèç-íåííîå ïðîñòðàíñòâî) âïëîòü äî Èíäèéñêîãî îêå-àíà è çàñåëÿëè òàêæå òåððèòîðèþ ñîâðåìåííîéÅâðîïû. Àðõåîëîãèÿ èíäîåâðîïåéñêèõ ÿçûêîâ ïî-êàçûâàåò, ÷òî ýòè ïëåìåíà çíàëè çåìëåäåëèå èñêîòîâîäñòâî (ÿçûêîâîå ñõîäñòâî â íàçâàíèÿõ äî-ìàøíèõ æèâîòíûõ, çåðíà, ïàõîòû), íî "òî÷íûéàäðåñ" ýòîé ïðîòîèíäèéñêîé êóëüòóðû, îòêðûòîéåùå â 20-õ - 30-õ ãîäàõ íàøåãî ñòîëåòèÿ, íàçâàòüòðóäíî. Ïî äàííûì àðõåîëîãîâ è ëèíãâèñòîâ èõòåððèòîðèÿ ìîãëà íàõîäèòüñÿ â ïðåäåëàõ îò Ìà-ëîé Àçèè äî Èíäèè âêëþ÷èòåëüíî.

Ôîêóñèðóÿ äîãàäêè ìíîãèõ èññëåäîâàòåëåé,ýïèöåíòðîì âîçíèêíîâåíèÿ èíäîåâðîïåéñêîé öè-

âèëèçàöèè âïîëíå ìîãëè áûòü ïëåìåíà äðåâíèõàðèåâ íà Óðàëå. Ìû çíàåì, ÷òî èìåííî ïëåìåíààðèåâ ïðîäâèãàëèñü, íåðåäêî âîþÿ, ïî âñåé Åâðî-ïå, Ìàëîé Àçèè è Èíäîñòàíó, íå òîëüêî ïîêîðÿÿ"äèêàðåé", íî è çàèìñòâóÿ îñíîâíûå ýëåìåíòûâûñîêèõ êóëüòóð, âñòðå÷àþùèõñÿ íà èõ ïóòè, íà-ïðèìåð, â äðåâíåé Èíäèè.

Òàê, ïîñòåïåííî ïðîèñõîäèëà àññèìèëÿöèÿàðèéñêîé ðàñû, çàêîíîìåðíî ðàñïðîñòðàíÿâøåé-ñÿ îò òîãî ìåñòà, ãäå ãðàíè÷àò Åâðîïà è Àçèÿ.Îòñþäà îáðàçîâàíèå íîâûõ ïëåìåí, íàðîäîâ èöèâèëèçàöèé, èìåþùèõ ñâîè "ñëîè" â èñòîðèè èñõîäñòâî êóëüòóð, ÿçûêîâ è îáëèêà ëþäåé äàëåêèõäðóã îò äðóãà ñòðàí. Âîçìîæíî çäåñü êðîåòñÿ ðàç-ãàäêà âåëèêîãî ïåðåìåùåíèÿ íàðîäîâ è èñ÷åçíî-âåíèÿ àðèåâ ñî ñâîåé èñòîðè÷åñêîé ðîäèíû Óðàëàè íà÷àëî èñòîðèè âñåé èíäîåâðîïåéñêîé ïðîöèâè-ëèçàöèè, ïîâëåêøåé çà ñîáîé îáðàçîâàíèå è ñìå-íó öèâèëèçàöèé çàïàäíîé è þãî-çàïàäíîé ÷àñòèÅâðàçèéñêîãî êîíòèíåíòà Çåìëè. Ê ñîæàëåíèþ,ñîâðåìåííûå çíàíèÿ ïîêà áåññèëüíû äàòü âåñêèåîáúÿñíåíèÿ, ïîòîìó ÷òî íè îäíà èç êóëüòóð, íà-õîäèìûõ â èñòîðè÷åñêèõ ïëàñòàõ íå ìîæåò áûòü

òî÷íî "ïðèâÿçàíà" ê èíäîåâðîïåéöàì. Òåì áîëåå÷òî ðå÷ü èäåò î òåõ âðåìåíàõ, êîãäà, âîçìîæíî,íå áûëî ïèñüìåííîñòè.

Ïðèâåäåííûé ïðèìåð åùå ðàç äîêàçûâàåò, ÷òîèñòîðèÿ öèâèëèçàöèé íå ïðîñòî ïîèñê è ñîïî-ñòàâëåíèå ôàêòîâ. Ñêîðåå, ñóäüáû öèâèëèçàöèéñâÿçàíû (íàðÿäó ñ çåìíûìè êàòàñòðîôàìè, âîé-íàìè è ïåðåñåëåíèåì íàðîäîâ) ñ ×åì-òî áîëååãðàíäèîçíûì è íåïîäâëàñòíûì íàøåìó ^ëèøêîìíèçêîìó ñîçíàíèþ. Íî îá ýòîì â ñëåäóþùåé ãëà-âå.

ÃËÀÂÀ 7. ÊÎËÛÁÅËÜ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÉ

Äèêîñòü, âàðâàðñòâî, öèâèëèçàöèÿ. Âîò òðèîñíîâíûõ ñòóïåíè â ýâîëþöèè ðàçóìíûõ ëþäåé.Âñòóïëåíèå â öèâèëèçàöèþ õàðàêòåðèçóåòñÿ îá-ðàçîâàíèåì ãîñóäàðñòâ ñ öåíòðàëèçîâàííîé ôîð-ìîé óïðàâëåíèÿ è çàêîííîñòè. Ëþäåé çäåñü îáú-åäèíÿåò (è ðàçúåäèíÿåò) ïðîèçâîäñòâî, çåìëåäå-ëèå, êëàññîâîå äåëåíèå, ïèñüìåííîñòü, ðåëèãèÿ,êóëüòóðà, áþðîêðàòè÷åñêèé àïïàðàò è, êîíå÷íîæå, àðìèÿ.

Ñóùåñòâóåò äâà ãëàâíûõ âàðèàíòà âîçíèêíî-âåíèÿ öèâèëèçàöèé, êîòîðûå, åñëè õîòèòå, ìîæ-

íî êëàññèôèöèðîâàòü ïî óðîâíþ èõ òåõíè÷åñêîãîðàçâèòèÿ, íî òàêàÿ öåëü íå ñòàâèòñÿ â ýòîé êíèãå.

Ëþáîé ïðèìåðíûé øêîëÿð ñðåäíèõ êëàññîâçíàåò, ÷òî öåíòðîì âñåõ öèâèëèçàöèé ÿâëÿþòñÿãîðîäà è ïîñåëåíèÿ ëþäåé, êîòîðûå îáû÷íî âîç-íèêàëè âäîëü êðóïíûõ ðåê, íà ïëîäîðîäíûõ ïî÷-âàõ, à òàêæå âäîëü ìîðñêèõ ïîáåðåæèé, óäîáíûõäëÿ ìîðåõîäñòâà è òîðãîâëè. Â óñëîâèÿõ áëàãî-äàòíûõ äëÿ çåìëåäåëèÿ èëèñòûõ ðå÷íûõ ïîéì,òåïëîãî êëèìàòà è óñòîé÷èâîãî îðîøåíèÿ, áîëååóñòîé÷èâûìè â ñîöèàëüíîì è ïðèðîäíîì îòíîøå-íèè ñòàíîâèëèñü è çåìëåäåëüöû. Îíè îáúåäèíÿ-ëèñü â êðóïíûå îáùèíû (äåðåâíè, ãîðîäà), ÷òî-áû ðåãóëèðîâàòü âîäíóþ ñòèõèþ áîëüøèõ ðåê. Òåïëåìåíà, êîòîðûå çàíèìàëèñü ïîëèâíûì çåìëå-äåëèåì çà ñ÷åò ìàëûõ ðåê, ðó÷üåâ è èñêóññòâåí-íûõ èñòî÷íèêîâ áûëè îãðàíè÷åíû íà êîíñåðâà-öèþ ñâîåãî ìàëåíüêîãî ïëåìåííîãî ñîîáùåñòâà.Çäåñü íå òðåáîâàëîñü áîëüøèõ óñèëèé â áîðüáåñî ñòèõèåé, íàäî áûëî òîëüêî âûæèòü, ÷òî íåèç-áåæíî ïðèâîäèëî åñëè íå ê ãèáåëè, òî ê äåãðà-äàöèè è îñòàíîâêå ðàçâèòèÿ. Íàì ñåé÷àñ èçâåñò-íû ïëåìåíà, æèâóùèå â äæóíãëÿõ Àìàçîíèè, Èí-

äèè è Àôðèêè, ãäå óðîâåíü îðãàíèçàöèè îáùå-ñòâà îñòàåòñÿ "ïåùåðíî"-ïåðâîáûòíûì.

Ñòîëü èçâåñòíóþ ïîçèöèþ â ñòàíîâëåíèè öè-âèëèçîâàííîãî îáùåñòâà, íàçûâàåìóþ ãåîãðà-ôè÷åñêèì äåòåðìèíèçìîì ìîæíî êðèòèêîâàòüñêîëüêî óãîäíî. Ìîë, ãäå òóò ðîëü ëè÷íîñòè, âû-ñîêîå îáùåñòâåííîå ñîçíàíèå, òåõíè÷åñêèé óðî-âåíü èëè, åùå çàáàâíåé, "êëàññîâûé ïîäõîä". Îò-âåò îäèí, êàê íè òðóäèòåñü, íî õëîïîê è êóêóðóçóâûðàùèâàòü â óìåðåííûõ øèðîòàõ ìîæíî òîëüêîâ òåïëèöàõ. Íî óæ áîëüíî äîðîãèì è íåáîëüøèìïîëó÷èòñÿ óðîæàé. Ëåã÷å ïðèâåçòè êà÷åñòâåííûéõëîïîê ñ þãà, ïîëó÷èâ åãî âçàìåí íà ïóøíèíóèëè ëåñ. Íåõâàòêà ïðèðîäíûõ ðåñóðñîâ (êàìíÿ,ìåòàëëà, äðåâåñèíû) â Ìåæäóðå÷üå Òèãðà è Åâ-ôðàòà (Ìåñîïîòàìèÿ) ïîñòîÿííî ïîäòàëêèâàëà êêðóïíîé è äàëüíåé òîðãîâëå Øóìåðñêóþ, à âïî-ñëåäñòâèè Âàâèëîíñêóþ è Àññèðèéñêóþ öèâèëè-çàöèè íà ïðîòÿæåíèè 25 âåêîâ.

Îáúåäèíåíèå öàðñòâ Âåðõíåãî è ÍèæíåãîÅãèïòà â äîëèíå Íèëà ïðèìåðíî ê 3000 ãîäó äî í.ý., à òàêæå ìåëêèõ~ö4ðñòâ è ïëåìåí, ñóùåñòâî-âàâøèõ íà ýòîé òåððèòîðèè óæñ÷íå ìåíåå òûñÿ÷è

ë¼ò, ïðèâåëî ê îáðàçîâàíèþ öèâèëèçàöèè Åãèïòà(Åãèïåòñêàÿ öèâèëèçàöèÿ ïðîñóùåñòâîâàëà äîëü-øå 26 - 27 âåêîâ, äî çàâîåâàíèÿ åå â 332 ãîäóäî í. ý. Àëåêñàíäðîì Ìàêåäîíñêèì. Çà ýòî âðå-ìÿ ñìåíèëîñü 30 äèíàñòèé ôàðàîíîâ è âîçíèêëîíåâåðîÿòíîå êîëè÷åñòâî êóëüòóð.

Äðóãîé ïóòü ñòàíîâëåíèÿ öèâèëèçàöèé ìîæ-íî ïðîñëåäèòü íà ïðèìåðå Ôèíèêèè, ïðèâîäèìîìâ êíèãå À. Ñ. Ïîòóïû. Ñëîæèâøèåñÿ çäåñü ïðå-âîñõîäíûå ïðèðîäíûå óñëîâèÿ íå òðåáîâàëè èð-ðèãàöèîííûõ óñèëèé. Íà ñåâåðíûõ ñêëîíàõ ãîð,îáðàùåííûõ ê ìîðþ, â èçîáèëèè ðîñ ëèâàíñêèéêåäð, îòëè÷íûé ñòðîèòåëüíûé ìàòåðèàë äëÿ ñó-äîñòðîåíèÿ. Çäåñü, âìåñòî êðóïíûõ öèâèëèçî-âàííûõ äåðæàâ, îáðàçîâàâøèõñÿ áëàãîäàðÿ ïî-ëèâíîìó çåìëåäåëèþ (Åãèïåò, Ìåñîïîòàìèÿ, Êè-òàé), ñôîðìèðîâàëèñü ãîðîäà-ãîñóäàðñòâà ïîðòî-âîãî òèïà. Âñÿ äåÿòåëüíîñòü ëþäåé áûëà ñâÿ-çàíà ñ êîðàáëåñòðîåíèåì, ìîðåõîäñòâîì, òîðãîâ-ëåé. Äëÿ ðàñøèðåíèÿ òîðãîâûõ ñâÿçåé ôèíèêèé-öû îâëàäåâàëè ìîðñêèìè ïóòÿìè. Äëÿ çàùèòû îòâíåøíåãî âðàãà ãîðîäà îáúåäèíÿëèñü. Ñðåäè ýòèõãîðîäîâ âûäåëÿëñÿ Òèð, ñòàâøèé öåíòðîì Ôèíè-

êèè. Ê ñåðåäèíå âòîðîãî òûñÿ÷åëåòèÿ äî íàøåéýðû êîãäà Êðèòñêàÿ öèâèëèçàöèÿ óòðàòèëà ñèëó,â Ñðåäèçåìíîìîðüå ïîëíîâëàñòíûìè õîçÿåâàìèñòàëè ôèíèêèéöû. Äîáûâàÿ èç ìîðñêèõ ìîëëþñ-êîâ ïóðïóðíóþ êðàñêó, òèðñêèå êóïöû íàêîïèëèîãðîìíûå áîãàòñòâà. Ôèíèêèéöû âëàäåëè òàêè-ìè ïðèáðåæíûìè êîëîíèÿìè, êàê Êàðôàãåí è èñ-ïàíñêèé Ãàäåñ. Äàæå ïîñëå âòîðæåíèÿ Åãèïòà íàâîñòî÷íûå çåìëè ôèíèêèéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ ïðî-äîëæàëà ïðîöâåòàòü.

Ïîõîæèìè ïóòÿìè ðàçâèâàëèñü Êðèòñêàÿ èÃðå÷åñêàÿ öèâèëèçàöèè, çàêëàäûâàÿ îñíîâó äëÿðàçâèòèÿ ïîñëåäóþùèõ åâðîïåéñêèõ èìïåðèé èñòðàí (ðèñ. 14).

Èçâåñòíû è äðóãèå âàðèàíòû ðàçâèòèÿ öèâè-ëèçàöèè. Íàïðèìåð, õåòòñêàÿ öèâèëèçàöèÿ, îñíî-âàííàÿ íà îáèëèè è äîñòóïíîñòè ìåòàëëîñîäåð-æàùèõ ðóä. Ñþäà ìîæíî îòíåñòè è ñìåøàííûéâàðèàíò çàðîæäåíèÿ öèâèëèçàöèé. Âàæíî îäíî,õîòÿ è ïî ðàçíîìó, íî ëþäè íàó÷èëèñü èçâëå-êàòü çíà÷èòåëüíûé èçáûòî÷íûé ïðîäóêò, óñëîæ-íÿÿ òåì ñàìûì ñâîè îòíîøåíèÿ è ïðîãðåññèâíîåðàçâèòèå îáùåñòâà â öåëîì.

Òåïåðü ñäåëàåì ðåçêèé ïîâîðîò îò òðàäèöè-îííîãî èçëîæåíèÿ è ðàñêðîåì äðóãóþ òåìó, êîòî-ðàÿ, êàê ìû óâèäèì, ïîìîæåò óïîðÿäî÷èòü íàøèïðåäñòàâëåíèÿ îá èñòîðèè âñåõ ÷åëîâå÷åñêèõ öè-âèëèçàöèé.

Â 17 âåêå ãðóïïà ó÷åíûõ-ìîíàõîâ èç îðäåíàèåçóèòîâ âçÿëàñü çà èçó÷åíèå äðåâíåãî êèòàéñêî-ãî ìàíóñêðèïòà "Èöçèí". Ýíåðãè÷íî ïðèíÿâøèñüçà äåëî, èçó÷èâ è ðàñøèôðîâàâ çíà÷åíèÿ èåðî-ãëèôîâ, ìîíàõè íå ïîäîçðåâàëè, ÷òî èõ æäåò òðà-ãåäèÿ. Íåñêîëüêî òàëàíòëèâûõ ìîëîäûõ ó÷åíûõñîøëè ñ óìà, âíèêíóâ â ìóäðîñòü "Èöçèíà". Óðî-âåíü çàïàäíîãî ìûøëåíèÿ ìîíàõîâ áûë ïðîñòîïîäàâëåí íåïîñòèæèìîé ñèñòåìîé çíàíèé êèòàé-ñêîãî òðàêòàòà, è, â êîíöå êîíöîâ, îðäåí áûë âû-íóæäåí îòêàçàòüñÿ îò ýòîãî ïðåäïðèÿòèÿ è äà-æå çàêðûòü äàëüíåéøåå èçó÷åíèå "Èöçèíà". Íà-âåðíÿêà, øîêèðóþùåå äåéñòâèå êèòàéñêîãî ìàíó-ñêðèïòà áûëî ñâÿçàíî ñ òàéíûìè çíàíèÿìè ïîèñ-òèíå êîñìîëîãè÷åñêîãî ìàñøòàáà è êîñìè÷åñêîéãëóáèíû.

Ïðèâåäåííûé âûøå àïîêðèô ëèøíèé ðàç ïðî-ëèâàåò ñâåò íà ðàáîòû äîêòîðà ôèëîñîôèè, õó-

äîæíèêà, ïîýòà, èñòîðèêà è çíàòîêà êîñìè÷åñêîéãàðìîíèè - Õîñå Àðãóýëüåñà. Èçó÷àÿ öèâèëèçà-öèþ ìàéÿ áîëåå 30 ëåò, Õîñå Àðãóýëüåñ ñäåëàëïåðåâîðîò â ñîçíàíèè ñïåöèàëèñòîâ íå òîëüêî ïîèñòîðèè, íî è ïî èñêóññòâó è ôèëîñîôèè. Ìíîãèåñîâðåìåííûå ðàáîòû ïî êîñìîãîíè÷åñêîé êîíöåï-öèè óñòðîéñòâà è ýâîëþöèè ìèðà óáåæäàþò íàñ âýòîì. Òî, ÷òî ÷åëîâå÷åñêàÿ èñòîðèÿ â çíà÷èòåëü-íîé ìåðå ôîðìèðóåòñÿ ãàëàêòè÷åñêèì èçëó÷åíè-åì (â 2102 ãîäó Çåìëÿ äîñòèãíåò ãðàíèöû ýòî-ãî èçëó÷åíèÿ) çíàþò íåìíîãèå. Áîëüøå èçâåñò-íî î òîì, ÷òî êàæäûé ÷åëîâåê îáëàäàåò ñïîñîá-íîñòüþ ïîäêëþ÷àòüñÿ ê ýíåðãîèíôîðìàöèîííîìóïîëþ ýòîãî èçëó÷åíèÿ è ìîæåò ïðîáóäèòü â ñåáåãëóáî÷àéøèé ðàçóì (Ñ. Í. Ëàçàðåâ "Äèàãíîñòè-êà êàðìû", Êí. I. Ñèñòåìà ïîëåâîé ñàìîðåãóëÿ-öèè, ÑÏá.: ÀÎ "Ñôåðà", 1993). Î÷åâèäíî, äðåâ-íèå ìíîãîå çíàëè è óìåëè õðàíèòü è çàøèôðîâû-âàòü òàéíû â ñâîèõ ñâÿùåííûõ êíèãàõ è äðóãèõïàìÿòíèêàõ êóëüòóðû. ×òîáû óáåäèòüñÿ â ïîçíà-íèÿõ äðåâíèõ âåðíåìñÿ ê Õîñå Àðãóýëüåñó è åãîêíèãå "Ôàêòîð ìàéÿ".

Âîò ÷òî îí ïèøåò:

"Èíôîðìàöèîííûé ïîòîê ìåæäó ïëàíåòíûìòåëîì, íàïðèìåð, Çåìëåé, è ãàëàêòè÷åñêèì ÿä-ðîì ïîääåðæèâàåòñÿ ñ ïîìîùüþ ñîëíå÷íîé àê-òèâíîñòè, ïðîÿâëÿþùåéñÿ ÷åðåç ñîëíå÷íûå ïÿò-íà. È Ñîëíöå, è íàøà ïëàíåòà îïåðèðóþò îä-íèì è òåì æå ãàëàêòè÷åñêèì èíôîðìàöèîííûìáàíêîì. Êàê òîëüêî çâåçäà, íàïðèìåð, Ñîëíöå,íà÷èíàåò ñâîþ ýâîëþöèþ â íåé çàïå÷àòëåâàåò-ñÿ ãàëàêòè÷åñêèé êîä. Êàê òîëüêî ïëàíåòà, òàêàÿêàê íàøà, äîñòèãàåò ðåçîíàíñíîé àêòèâèçàöèè,ãàëàêòè÷åñêèé èíôîðìàöèîííûé ïîòîê, ïðîÿâëÿ-þùèéñÿ ÷åðåç ñîëíå÷íûå ïÿòíà, çàïå÷àòëåâàåòîñíîâíûå ïðîãðàììû ðàçâèòèÿ â ïëàíåòàðíîé ïà-ìÿòè, ðàñïîëîæåííîé âî âíåøíåé ýëåêòðîìàãíèò-íîé îáîëî÷êå.

Èòàê, ìû êîñíóëèñü ñòðóêòóðû ðàçóìíîé ïëà-íåòû, ðàññìàòðèâàåìîé êàê æèâîé îðãàíèçì. Òåìñàìûì ìû ðàçâèâàåì ãèïîòåçó "Ãåÿ", âûäâèíó-òóþ Äæåéìñîì Ëîâëîêîì, - ïðåäñòàâëåíèå î òîì,÷òî Çåìëÿ äåéñòâèòåëüíî ÿâëÿåòñÿ ñîçíàòåëü-íûì ýâîëþöèîíèðóþùèì ñóùåñòâîì. Ðàçóìååò-ñÿ, ôàêòè÷åñêè âñå äîèñòîðè÷åñêèå, ò. å. äîòåõ-íîëîãè÷åñêèå, íàðîäû îñîçíàâàëè ýòîò ôàêò. Íà

ïðîòÿæåíèè äëèòåëüíîãî ïåðèîäà èñòîðèè óáåæ-äåíèÿ î òîì, ÷òî Çåìëÿ ñâÿùåííà, áûëî îáùèìäëÿ íàðîäîâ âî âñåì ìèðå.

Ìû ìîæåì ñêàçàòü, ÷òî ñâÿùåííîñòü Çåìëèêàê îðãàíèçìà äîëãîå âðåìÿ áûëà îáùèì óáåæ-äåíèåì. Äðóãîå äåëî, îáëàäàëè ëè ëþäè êîë-ëåêòèâíûì èçíà÷àëüíûì çíàíèåì ýòîãî èëè æåèìåëè ãëîáàëüíûé âçãëÿä íà Çåìëþ, êàêîé ìûèìååì áëàãîäàðÿ íàøåé ãðîìîçäêîé, íî âñåïðî-íèêàþùåé êîñìè÷åñêîé òåõíîëîãèè. Îñòàâëÿÿ âñòîðîíå àðãóìåíòû â ïîëüçó òîãî, ÷òî ñòðîèòåëèÑòîóíõåíäæà, Âåëèêîé ïèðàìèäû â Ãèçå è ïèðà-ìèäû â Òåîòèóàêàíå îáëàäàëè îáùåé íàóêîé, äà-âàéòå ïî êðàéíåé ìåðå èñõîäèòü èç òîãî, ÷òî âñèëó âñåîáùåãî ðåçîíàíñà èìåëîñü íåêîå "âñåîá-ùåå" çíàíèå.

Âîò ýëåìåíòû ñëó÷àéíîãî ñîâïàäåíèÿ: æåçë ñ"øàðàìè" â ðóêàõ áîãà Ñîëíöà è ïðàâîñóäèÿ âÌåñîïîòàìèè - "âûõîäåö" èç Åãèïòà, ãäå îí îáî-çíà÷àë èäåþ ïîñòîÿíñòâà è ñòàáèëüíîñòè. Åùåòåìà àêðîáàòîâ õàðàêòåðíà äëÿ èñêóññòâà Êðèòàè Åãèïòà.

Íàáðîñàâ òàêóþ ïåðñïåêòèâó, ïðåäñòàâèì

ìàéÿíñêóþ ãàðìîíèêó â âèäå Âåëèêîãî öèêëà -ãàëàêòè÷åñêîãî ñèíõðîíèçóþùåãî ëó÷à. Âåðíåì-ñÿ â ïðîøëîå íà 5000 ëåò è îïèøåì íåêóþ äâîé-ñòâåííóþ ñèòóàöèþ. Ìû ìîæåì ïîñìîòðåòü íàäåëî êàê ñ òî÷êè çðåíèÿ çåìëÿí, òàê è ñ òî÷êèçðåíèÿ ãàëàêòè÷åñêèõ íàâèãàòîðîâ, íàçûâàåìûõìàéÿ. Ñïåðâà ðàññìîòðèì ñèòóàöèþ ñ Çåìëè.

Ïîñëå ïîñëåäíåãî ëåäíèêîâîãî ïåðèîäà, áî-ëåå 12 òûñÿ÷ ëåò íàçàä, äëÿ ýòîé ïëàíåòû íà-÷àëñÿ íîâûé ñîëíå÷íûé ïåðèîä. Òóò è òàì ìûíàõîäèì ñëåäû áîëåå ðàííåãî öèêëà, îñîáåííî âÞæíîé Àìåðèêå. Ýòè àâàíïîñòû áîëåå ðàííèõöèêëîâ îñòàþòñÿ ñêðûòûìè, íåçàìåòíûìè, íåçà-äåéñòâîâàííûìè â íîâîì öèêëå. Çà 6 òûñÿ÷ ëåòçåìëåäåëü÷åñêèå ýêñïåðèìåíòû íà÷èíàþò äàâàòüðåçóëüòàòû â ðàçíûõ äîëèíàõ Èíäèè, ÁëèæíåãîÂîñòîêà è Ñåâåðíîé Àôðèêè. Ãàëàêòè÷åñêàÿ èí-ôîðìàöèÿ, ïåðåäàâàåìàÿ ÷åðåç Ñîëíöå, íàïîë-íÿåò ìåíòàëüíûå ïîëÿ çåìëåäåëü÷åñêèõ íàðîäîâ.Ñìóòíûå âîñïîìèíàíèÿ î áîëåå ðàííèõ öèêëàõ,äðóãèõ âðåìåíàõ, äðóãèõ óðîâíÿõ ñóùåñòâîâàíèÿñìåøèâàþòñÿ ñ ïîêëîíåíèåì Ñîëíöó. Íàðàñòàåòçðåëîñòü ìûñëè è ÷óâñòâà. Âîò-âîò íà÷íåòñÿ åùå

îäèí öèêë öèâèëèçàöèè.

Â òî æå âðåìÿ íà çâåçäíûõ àâàíïîñòàõ ìàéÿíè÷òî èç òîãî, ÷òî ïðîèñõîäèò íà ïëàíåòå Çåìëÿ,íå îñòàåòñÿ íåçàìå÷åííûì. Ïîñëàíà âåñòü: åùåîäíà ïëàíåòà ïðèáëèæàåòñÿ ê àêòèâèçàöèè ñâîåãîýôèðíîãî òåëà. Ïîñðåäñòâîì êîëëåêòèâíîãî óñè-ëèÿ Âåëèêîãî ñîîáùåñòâà ãàëàêòè÷åñêîãî ðàçóìàñèíõðîíèçàöèîííûé ëó÷ ôîêóñèðóåòñÿ íà Ñîëí-öå è åãî ïëàíåòíîé ñèñòåìå ñ îñîáûì âíèìàíè-åì ê òðåòüåé ïëàíåòàðíîé îðáèòå, îðáèòå Çåìëè.È â íóæíûé ìîìåíò ïîñðåäñòâîì êîëëåêòèâíîãîìåíòàëüíîãî íàïðÿæåíèÿ, íåñëûõàííîãî äëÿ íà-øåé ïëàíåòû, àêòèâèçèðóåòñÿ ëó÷ è íà÷íåòñÿ Âå-ëèêèé öèêë. (Åñëè âàì íàäîåëî ÷èòàòü èëè âûóëûáàåòåñü, ÷èòàÿ ýòè ñòðîêè, òî åùå ïîñòàðàé-òåñü ïðîæèòü õîòÿ áû 20 ëåò, ÷òîáû ïîâåðèòü âýòî).

Ðàçáèâàÿ Âåëèêèé öèêë íà 13 ïåðèîäîâ (öèê-ëîâ, áàêòóíîâ), ñîîòâåòñòâóþùèõ îñíîâíûì ñî-áûòèÿì íà Çåìëå, Õîñå Àðãóýëüåñ ñ ïîìîùüþ ãà-ëàêòè÷åñêîãî êàëåíäàðÿ ìàéÿ ðàçâîðà÷èâàåò âñþäðåâíåéøóþ è íîâåéøóþ èñòîðèþ çåìíûõ öèâè-ëèçàöèé íà ôîíå âñåîáùåãî ïëàíåòàðíîãî ýâîëþ-

öèîííîãî ïðîöåññà.Öèêë 0. ÇÂÅÇÄÍÛÉ ÑÅÂ (3113 - 2718 ãã. äî

í. ý.)Âõîæäåíèå Çåìëè â ãàëàêòè÷åñêèé ñèíõðîíè-

çàöèîííûé ëó÷. Âíåäðåíèå "çâåçäíûõ ïåðåäà÷"ãàëàêòè÷åñêîé ëèãè ñðåäè íàðîäîâ íà âñåé ïëà-íåòå. Îáúåäèíåíèå Âåðõíåãî è Íèæíåãî Åãèïòà,3100 ãîä äî í. ý. Ðàçâèòèå Øóìåð, 3000 ã. äî í.ý. Íà÷àëî ñòðîèòåëüñòâà Ñòîóíõåíäæà 2800 ã. äîí. ý.

Öèêë 1. ÏÈÐÀÌÈÄÛ (2718 - 2324 ãã. äî í. ý.)Ïîñòðîéêà Âåëèêîé Ïèðàìèäû â Ãèçå, Åãè-

ïåò, 2700 - 2600 ãã. äî í. ý., îòìå÷àåò çàêðåï-ëåíèå ýôèðíîãî ïîëÿ ïëàíåòû. Ðàçâèòèå øóìåð-ñêîé öèâèëèçàöèè, Àêêàä è Óð, è íà÷àëî áðîíçî-âîãî âåêà. Íà÷àëî Õàðàïïû, èíäèéñêîé öèâèëè-çàöèè. Íà÷àëî îñåäëîé çåìëåäåëü÷åñêîé æèçíè,Êèòàé, Ìåçîàìåðèêà, Àíäû.

Öèêë 2. ÊÎËÅÑÎ (2324 - 1930 ãã. äî í. ý.)Ïîëíîå âíåäðåíèå êîëåñà, íà÷àëî òðàíñïîðò-

íîé òåõíîëîãèè è öèêëè÷åñêîãî ìûøëåíèÿ, ïèñü-ìåííûå ñâîäû çàêîíîâ, ìåòàëëóðãè÷åñêàÿ òåõíî-ëîãèÿ Ìåñîïîòàìèè. Ñàðãîí è ïåðâàÿ âàâèëîí-

ñêàÿ èìïåðèÿ. Íà÷àëî âåäåíèÿ âîåííûõ äåéñòâèéñ ïðèìåíåíèåì êîëåñíèö. Ýïîõà ëåãåíäàðíûõ èì-ïåðàòîðîâ, Êèòàé. Ñòàíîâëåíèå Ìèíîéñêîé öèâè-ëèçàöèè.

Öèêë 3. Öèêë ÑÂßÙÅÍÍÎÉ ÃÎÐÛ (1930 -1536 ãã. äî í. ý.)

Ñðåäíåå è Íîâîå öàðñòâî â Åãèïòå, ïåðåìåùå-íèå öåíòðà íà Ñâÿùåííóþ ãîðó Çàïàäà â äîëèíåÖàðåé îòìå÷àåò ðåøåíèå åãèïòÿí óâåêîâå÷èòü äè-íàñòè÷åñêîå ïðàâëåíèå, ïðîâîçãëàøàåò îáîðîíóòåððèòîðèè êàê íîðìó öèâèëèçîâàííîé æèçíè.Âîëíû çàâîåâàòåëåé - õåòòû, àðèéöû; ïàäåíèåìèíîéñêîé è èíäèéñêîé öèâèëèçàöèé.

Öèêë 4. Öèêë ÄÎÌÀ ØÀÍ (1536-1141 ãã. äîí. ý.)

Îñíîâàíèå äèíàñòèè Øàí, Êèòàé, ôîðìóëè-ðîâêè äîêòðèíû "èíü-ÿíü", ðàçâèòàÿ áðîíçîâàÿìåòàëëóðãèÿ è ìîäåëü êèòàéñêîé öèâèëèçàöèè.Íà÷àëî âåäè÷åñêîé öèâèëèçàöèè, Èíäèÿ. Âîç-íèêíîâåíèå öèâèëèçàöèè ÷àâèíîâ, Àíäû è îëü-ìåêè, Ìåçîàìåðèêà. Ýõíàòîí â Åãèïòå, Àâðààì èÌîèñåé â Èçðàèëå; îáúåäèíåíèå õåòòñêîãî öàð-ñòâà.

Öèêë 5. Öèêë ÈÌÏÅÐÀÒÎÐÑÊÎÉ ÏÅ×ÀÒÈ(1141 - 747 ãã. äî í. ý.)

Âàâèëîíî-àññèðèéñêèå äèíàñòèè. Æåëåçíîåîðóæèå è âîåííûå ìàøèíû. Âîçâûøåíèå ìè-êåíñêèõ ãðåêîâ â Ñðåäèçåíîìîðüå, ðàçãðàáëå-íèå Òðîè, äèíàñòèÿ ×æîó, Êèòàé, âîçíèêíîâåíèå"Èöçèíà". Ðàñïðîñòðàíåíèå îëüìåêñêîé êóëüòó-ðû ïî âñåé Ìåçîàìåðèêå. Ïðèìåíåíèå êîííèöûïðè âåäåíèè âîåííûõ äåéñòâèé; ìîäåëü ìèëèòà-ðèñòñêîãî èìïåðñêîãî ïðàâëåíèÿ è äèíàñòè÷åñêî-ãî íàñëåäîâàíèÿ âîçíèêàåò êàê íîðìà öèâèëèçî-âàííîé æèçíè íà ïëàíåòå. Öèêë 6. Öèêë Ó×ÅÍÈßÎÁ ÓÌÅ (747 353 ãã. äî í. ý.)

Ïåðèîä ïåðâîé âîëíû ãàëàêòè÷åñêèõ ìàéÿâ Ìåçîàìåðèêå. Ïåðñèäñêàÿ èìïåðèÿ. Âîçíèê-íîâåíèå ôèëîñîôñêîãî èíäèâèäóàëèñòè÷åñêîãîìûøëåíèÿ, âûòåñíÿþùåãî áîëåå ðàííèå êîë-ëåêòèâèñòñêèå ôîðìû. Ïèôàãîð, Ñîêðàò, Ïëà-òîí, Àðèñòîòåëü â Ãðåöèè; øåñòü øêîë âåäè÷å-ñêîé ìûñëè, Ìàõàâèðà è Áóääà, Èíäèÿ; Ëàî-öçû, Êîíôóöèé,×æóàí-öçû â Êèòàå. Ñòðîèòåëü-ñòâî Ìîíòå-Àëüáàíà, Ìåêñèêà; íà÷àëüíàÿ ñòàäèÿìàéÿíñêîé êàëåíäàðíîé ñèñòåìû.

Öèêë 7. Öèêë ÏÎÌÀÇÀÍÍÈÊÀ (353 ã. äî í.ý. - 41 ã. í. ý.)

Ýëëèíèñòè÷åñêàÿ öèâèëèçàöèÿ, ÀëåêñàíäðÂåëèêèé; ïîäúåì Ðèìà^ íà÷àëî Ðèìñêîé èìïå-ðèè; êåëüòû â Åâðîïå, ðàçâèòàÿ æåëåçíàÿ ìå-òàëëóðãèÿ; êîíñîëèäàöèÿ ñðàæàþùèõñÿ öàðñòâ âÊèòàå èìïåðàòîðîì Öçèíü Õóàí Äè, íà÷àëî äè-íàñòèè Õàíü, Âåëèêàÿ Êèòàéñêàÿ ñòåíà; ðàñïðî-ñòðàíåíèå áóääèçìà êàê êîñìîïîëèòè÷åñêîé ðå-ëèãèè èç Èíäèè â Öåíòðàëüíóþ Àçèþ. Èèñóñ Õðè-ñòîñ, ãíîñòè÷åñêèå ðåëèãèè Áëèæíåãî Âîñòîêà;ðàññåëåíèå îëüìåêîâ è îñíîâàíèå Òå-îòèóàêàíà.

Öèêë 8. Öèêë ÂËÀÑÒÅËÈÍÎÂ ÊÐÀÑÍÎÃÎ è×ÅÐÍÎÃÎ (41 - 435 ãã. í. ý.)

Çàâåðøåíèå ãîðîäà ïèðàìèä Òåîòèóàêàíà,ñòàíîâëåíèå ìåçîàìåðèêàíñêîé êóëüòóðû, Âëà-ñòåëèíû Êðàñíîãî è ×åðíîãî, ïåðâîå ó÷åíèå Êåò-öàëüêîàòëÿ; Ìî÷å, Íàñêà Òèàãóàíàêî â Àíäàõ;îñòðîâ Ïàñõè; âîçíèêíîâåíèå çàïàäíîàôðèêàí-ñêèõ öàðñòâ; ðàñøèðåíèå è ïàäåíèå Ðèìñêîé èì-ïåðèè, âîçíèêíîâåíèå õðèñòèàíñòâà; ïàäåíèå äè-íàñòèè Õàíü, ðàñïðîñòðàíåíèå áóääèçìà â Êè-òàå è Þãî-Âîñòî÷íîé Àçèè. Öèêë 9. Öèêë ÌÀÉß

(435-830 ãã.)

Âòîðîå ïîñåùåíèå ãàëàêòè÷åñêèõ ìàéÿ, Ïà-êàëü Âîòàí èç Ïàëåíêå è ðàñöâåò ìàéÿíñêîéêóëüòóðû; Ìóõàììåä è âîçíèêíîâåíèå èñëàìà;ðèìñêî-êàòîëè÷åñêàÿ Çàïàäíàÿ Åâðîïà; âîçíèê-íîâåíèå èíäóèçìà, Èíäèÿ; ðàñïðîñòðàíåíèå áóä-äèçìà â Òèáåòå, Êîðåå, ßïîíèè; äèíàñòèÿ Òàíü,Êèòàé; âîçíèêíîâåíèå öàðñòâ â Þãî-Âîñòî÷íîéÀçèè è Èíäîíåçèè (Áîðîáóäóð, ßâà); âîçâûøåíèåÒèàãóàíàêî, Àíäû; ïîëèíåçèéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ,Îêåàíèÿ; ðàííèé ðàñöâåò íèãåðèéñêîé öèâèëèçà-öèè. Öèêë 10. Öèêë ÑÂßÙÅÍÍÛÕ âîéí (830 -1224 ãã.)

Ïàäåíèå êëàññè÷åñêîé ìàéÿíñêîé è öåíòðàëü-íîàìåðèêàíñêîé öèâèëèçàöèè, Êåòöàëüêîàòëü èïîäúåì òîëüòåêîâ; öèâèëèçàöèÿ ÷àí-÷àíè ÷èìó,Àíäû; ðàñöâåò Íèãåðèè; ðàñöâåò è ðàñïðîñòðàíå-íèå èñëàìà è åãî êîíôðîíòàöèÿ ñ õðèñòèàíñêîéöèâèëèçàöèåé, êðåñòîâûå ïîõîäû; âîçíèêíîâåíèåòèáåòñêîé öèâèëèçàöèè; äèíàñòèÿ Ñóíá, ïå÷àò-íûé ñòàíîê, ïîðîõ, Êèòàé; êõìåðñêàÿ äèíàñòèÿ,þãî-âîñòî÷íàÿ Àçèÿ; Âåëèêîå Çèìáàáâå, âîñòî÷-íàÿ Àôðèêà.

Öèêë 11. Öèêë ÑÂßÙÅÍÍÎÃÎ ÑÅÌÅÍÈ(1224 - 1618 ãã.)

Ðàñïðîñòðàíåíèå èñëàìà â Èíäèþ è þãî-âîñòî÷íóþ Àçèþ, çàïàäíóþ Àôðèêó; èçîëÿöèÿÒèáåòà; ïîäúåì òþðêîâ, ìîíãîëîâ, çàâîåâàíèåÊèòàÿ; èçîëÿöèÿ ßïîíèè; ïîäúåì Çèìáàáâå, Âî-ñòî÷íàÿ Àôðèêà; ïèê õðèñòèàíñêîé öèâèëèçàöèè,Âîñòî÷íàÿ Åâðîïà. Ðåôîðìàöèÿ è ðàñêîë õðèñòè-àíñêîé öåðêâè; ðàñïðîñòðàíåíèå åâðîïåéñêîé öè-âèëèçàöèè è åå òðèóìô â çàâîåâàíèè èìïåðèéèíêîâ è àöòåêîâ; íà÷àëî åâðîïåéñêîé êîëîíèçà-öèè, çàêàò ñâÿùåííîãî ìèðîâîççðåíèÿ (ñêðûòîåñåìÿ).

Öèêë 12. Öèêë ÒÐÀÍÑÔÎÐÌÀÖÈÈ ÌÀÒÅ-ÐÈÈ (1618-2012 ãã.)

Âîçíèêíîâåíèå è òðèóìô íàó÷íîãî ìàòåðèà-ëèçìà, åâðîïåéñêîå çàâîåâàíèå ìèðà, ïðîìûø-ëåííàÿ ðåâîëþöèÿ, äåìîêðàòè÷åñêèå ðåâîëþöèèÀìåðèêè è Åâðîïû; êîëîíèçàöèÿ Àôðèêè, Ëàòèí-ñêîé Àìåðèêè, Àçèè; èíäóñòðèàëèçàöèÿ ßïîíèè;Êàðë Ìàðêñ è âîçíèêíîâåíèå êîììóíèçìà; êîì-ìóíèñòè÷åñêèå ðåâîëþöèè â Ðîññèè è Êèòàå; ïåð-âàÿ è âòîðàÿ ìèðîâûå âîéíû; àòîìíàÿ áîìáà è

ÿäåðíàÿ ýðà; âûõîä ÷åëîâåêà â êîñìîñ; ïîäúåìñèëû òðåòüåãî ìèðà, èñëàìñêèå ñòðàíû, Ìåêñè-êà è Èíäèÿ; ãëîáàëüíûé òåððîðèçì è êðóøåíèåòåõíîëîãè÷åñêîé öèâèëèçàöèè; î÷èùåíèå Çåìëèè çàêëþ÷èòåëüíàÿ ýðà ãëîáàëüíîãî âîçðîæäåíèÿ;èíôîðìàöèîííûé âåê è êðèñòàëëîñîëíå÷íàÿ òåõ-íîëîãèÿ; ãàëàêòè÷åñêàÿ ñèíõðîíèçàöèÿ.

Ðàññóæäàòü î Âåëèêîì öèêëå, ãàëàêòè÷åñêîìëó÷å è îá èõ âëèÿíèè íà õîä ÷åëîâå÷åñêîé èñòî-ðèè ìîæíî ñêîëü óãîäíî äîëãî. Îá ýòîì íàïèñàíîìíîæåñòâî êíèã. Íî ñîãëàñèòåñü, òàêîå îáúÿñíå-íèå, õîòü è "âîçìóòèòåëüíî", íî ñïîñîáíî îáú-ÿñíèòü ìíîãèå çàãàäêè èñòîðèè. Äîæäåìñÿ 2012ãîäà.

Â ýòîì êðàòêîì îáçîðå îñíîâíûõ õàðàêòåðè-ñòèê òðèíàäöàòè öèêëîâ ìû ñòàíîâèìñÿ ñâèäåòå-ëÿìè óñêîðåíèÿ è ðàñïðîñòðàíåíèÿ àêòèâíîñòè,íàðàñòàþùåé îãðîìíîé âîëíû, êîòîðàÿ äîñòèãà-åò ñâîåãî ïèêà â òðèíàäöàòîì öèêëå Òðàíñôîð-ìàöèè ìàòåðèè. Òî, ÷òî ïðåäñòàâëÿåòñÿ ïðîöåñ-ñîì èñòîðèè - Âåëèêèé öèêë - íà ñàìîì äåëå ÿâ-ëÿåòñÿ ïëàíåòàðíûì ïðîöåññîì, ñòàäèåé â ñîçíà-òåëüíîì ðîñòå Çåìëè, â ñîçäàíèè ýôèðíîãî òåëà

ïëàíåòû.

Â ýòîì âñåîáùåì ïëàíåòàðíîì óñèëèè ëþ-äè ÿâëÿþòñÿ ÷óâñòâèòåëüíûìè àòìîñôåðíûìèïðèáîðàìè, ãàëàêòè÷åñêè èñïîëüçóåìûìè â ïðî-öåññå, öåëüþ êîòîðîãî ÿâëÿåòñÿ òðàíñôîðìàöèÿ"ìàòåðèàëüíîãî ïîëÿ" ïëàíåòû. Ýòà òðàíñôîð-ìàöèÿ äîëæíà ïîäíÿòü îáùåå ïëàíåòàðíîå ïîëåíà áîëåå âûñîêèé, áîëåå ãàðìîíè÷íûé óðîâåíüðåçîíàíñíîé ÷àñòîòû. Òàêèì îáðàçîì, ñîçäàåòñÿýôèðíîå ïîëå ïëàíåòû, ñîçíàòåëüíî ïîñòðîåííàÿýôèðíàÿ îáîëî÷êà Çåìëè. (Õîðîøî, ÷òî ñïîð îïåðâè÷íîñòè ìàòåðèè è ñîçíàíèÿ íå çàêîí÷åí).Âîò ÷òî èìååòñÿ â âèäó, êîãäà ìû ãîâîðèì î Âå-ëèêîì öèêëå êàê î ãàëàêòè÷åñêîì ñèíõðîíèçàöè-îííîì ëó÷å äëèòåëüíîñòüþ 5125 ëåò.

×òîáû ïîñòè÷ü ñìûñë èñòîðèè êàê ãàëàêòè÷å-ñêè ñèíõðîíèçîâàííîãî ïîñòðîåíèÿ ýôèðíîãî òå-ëà ïëàíåòû, íåîáõîäèìî ïîíÿòü ðîëü íàøåé ïëà-íåòû ïî îòíîøåíèþ ê áîëüøîìó îðãàíèçìó, ÷à-ñòüþ êîòîðîãî îíà ÿâëÿåòñÿ, - Ñîëíå÷íîé ñèñòå-ìå. Ñîëíå÷íàÿ ñèñòåìà ÿâëÿåòñÿ àâòîíîìíûì îð-ãàíèçìîì, òîíêàÿ îáîëî÷êà èëè ôîðìîîáðàçóþ-ùåå ïîëå êîòîðîãî íàçûâàåòñÿ ãåëèîêîñìîì.

Êàæäûå 11,3 ãîäà ãåëèîêîñì ðàñøèðÿåòñÿ, àçàòåì 11,3 ãîäà ñæèìàåòñÿ. Ýòè öèêëû âäîõà-âûäîõà ïðîäîëæèòåëüíîñòüþ ïî 11,3 ãîäà íàçû-âàþòñÿ ãåëèîïàóçîé, ïîëíîå äâèæåíèå êîòîðîéïðîèñõîäèò çà ïåðèîä îêîëî 23 ëåò.

Íàçâàíèå ñîëíå÷íîãî âäîõà-âûäîõà ãåëèîïà-óçîé òî÷íî ñîîòâåòñòâóåò àêòèâíîñòè äâèæåíèéñäâîåííûõ ñîëíå÷íûõ ïÿòåí. Â àêòèâíîñòè ñîë-íå÷íûõ ïÿòåí äâà "ïÿòíà" - îäíî îòðèöàòåëüíîå,äðóãîå ïîëîæèòåëüíîå, - êîòîðûå âçàèìîäåéñòâó-þò èç ðàéîíîâ ñîëíå÷íîé ïîâåðõíîñòè, íàõîäÿ-ùèõñÿ íà 30 ãðàäóñîâ ê ñåâåðó è þãó îò ñîëíå÷-íîãî ýêâàòîðà. Ïðèáëèçèòåëüíî êàæäûå 11,3 ãîäàäâà ïÿòíà âñòðå÷àþòñÿ íà ýêâàòîðå è íà÷èíàþòýòîò ïðîöåññ â ðàéîíàõ íà øèðîòå 30 ãðàäóñîâ êñåâåðó è þãó îò ýêâàòîðà.

Ñâÿçàííûé ãåëèîïàóçîé ïîëíûé öèêë ñîëíå÷-íûõ ïÿòåí ïðîèñõîäèò çà ïåðèîä ÷óòü ìåíüøå 23ëåò. Äðóãèìè ñëîâàìè, ôîðìîîáðàçóþùåå ïîëåÑîëíöà èìååò ìîäåëü äûõàíèÿ ïðîäîëæèòåëüíî-ñòüþ îêîëî 23 ëåò.

Î÷åâèäíî, ñîëíå÷íûå ïÿòíà, àêòèâíîñòü êîòî-ðûõ âûçûâàåò áîëüøèå âîçìóùåíèÿ â ðàäèîâîë-

íàõ Çåìëè è áèîìàãíèòíîì ïîëå â öåëîì, ñâÿçà-íû ñ ñîëíå÷íûì äûõàòåëüíûì ïðîöåññîì.

Èçâåñòíûé ïñèõèàòð àêàäåìèê Êîðíåòîâ çà-ìåòèë, ÷òî â ãîäû âûñîêîé ñîëíå÷íîé àêòèâíî-ñòè ïîÿâëÿåòñÿ áîëüøå áîëüíûõ øèçîôðåíèåé.Íà ïðîòÿæåíèè 110 ëåò ìåäèêè ñëåäèëè çà òåì,êàêèå â Ìîñêâå ïîÿâëÿþòñÿ íîâîðîæäåííûå, ò. ê.îíè ñàìûé óäîáíûé îáúåêò äëÿ ñîïîñòàâëåíèÿ.Îêàçàëîñü, ÷òî â ãîäû ñèëüíîé ñîëíå÷íîé àêòèâ-íîñòè äåòè ðîæäàþòñÿ îòíîñèòåëüíî ñëàáûìè èìàëåíüêèìè, ïðè÷åì ýòî íàáëþäàåòñÿ â òå÷åíèåâñåé îñòàëüíîé æèçíè. Î âëèÿíèè ñîëíå÷íîé àê-òèâíîñòè íà ñóäüáû öåëîãî ÷åëîâå÷åñòâà ïèñàë èçíàìåíèòûé Ë. ×èæåâñêèé â êíèãå "Çåìíîå ýõîñîëíå÷íûõ áóðü".

Åñëè ìû ìîæåì ðàññìàòðèâàòü Ñîëíå÷íóþñèñòåìó êàê êîëîññàëüíûé îðãàíèçì, òåëî êîòî-ðîãî - ãåëèîêîñì - çàêëþ÷àåò â ñåáå îðáèòû ïëà-íåò½ òî êàêîâà ðîëü ïëàíåò âíóòðè ñîëíå÷íîãî òå-ëà è êàê ïðîöåññ ñîëíå÷íîãî äûõàíèÿ âîçäåéñòâó-åò íà ïëàíåòû?

Ïðè ðàññìîòðåíèè ýòèõ âîïðîñîâ ìû äîëæ-íû ïðèíèìàòü âî âíèìàíèå åùå îäíó âàæíóþ ïå-

ðåìåííóþ. Åñëè Çåìëÿ ÿâëÿåòñÿ ñîçíàòåëüíûìýâîëþöèîíèðóþùèì îðãàíèçìîì, òî ÷òî ìîëåíîñêàçàòü íàñ÷åò Ñîëíöà, âîêðóã êîòîðîãî îíà äâè-æåòñÿ ïî îðáèòå? Íåïðîäîëæèòåëüíîå ðàçìûø-ëåíèå âåäåò íàñ ê íåèçáåæíîìó âûâîäó, ÷òî Ñîëí-öå òîæå îáëàäàåò ðàçóìîì - íî îãðîìíûì è ôàê-òè÷åñêè íåïîñòèæèìûì äëÿ íàñ.

Òåì íå ìåíåå íàøè ïðåäêè èç öèâèëèçàöèéÅãèïòà è Ìåêñèêè, Ïåðó è Ìåñîïîòàìèè èìåëèîá ýòîì íåêîå çíàíèå, è ñ ýòèì çíàíèåì ñâÿçàíîèõ òàê íàçûâàåìîå ñîëíöåïîêëîííè÷åñòâî. Áîëååòîãî, àêòèâíîñòü ãåëèîïàóçû è ñäâîåííûå ñîëíå÷-íûå ïÿòíà äàþò íåêèå óêàçàíèÿ íà ïðèðîäó ýíåð-ãåòè÷åñêîãî ïðîöåññà ñîëíå÷íîãî ðàçóìà. Íà îñ-íîâå íàêîïëåííûõ çíàíèé, äðåâíèõ è ñîâðåìåí-íûõ, ìû ìîæåì ïðåäïîëîæèòü ñëåäóþùåå.

Êîîðäèíèðóåìîå öåíòðàëüíîé çâåçäîé, êîòî-ðàÿ íåïðåðûâíî êîíòðîëèðóåò ãàëàêòè÷åñêóþ èí-ôîðìàöèþ ïîñðåäñòâîì öèêëè÷åñêîé ïóëüñàöèèñâîèõ ñäâîåííûõ ïðèåìîïåðåäàò÷èêîâ, ñîëíå÷íîåòåëî ôîðìèðóåòñÿ êàê ñåðèÿ òîíêèõ âîëí, ñîîò-âåòñòâóþùèõ îðáèòàì äåñÿòè ïëàíåò. Êàê èíòóè-òèâíî ïîñòèã Êåïëåð, îðáèòû ïëàíåò èìåþò ãàð-

ìîíè÷åñêîå îòíîøåíèå äðóã ê äðóãó. Òàêèì îá-ðàçîì áûëè îòêðûòû àñòåðîèäíûé ïîÿñ ìåæäóîðáèòàìè Ìàðñà è Þïèòåðà, Óðàí, äâèæóùèéñÿïî îðáèòå çà Ñàòóðíîì è, íàêîíåö, Íåïòóí è Ïëó-òîí çà îðáèòîé Óðàíà. Âàæíûì â ýòîì îïèñàíèèñîëíå÷íîãî ïîëÿ ÿâëÿåòñÿ ãàðìîíè÷åñêèé âîëíî-âîé ïàòòåðí, ñîçäàâàåìûé îðáèòàìè ïëàíåò â èõäâèæåíèè âîêðóã Ñîëíöà. À ÷òî ëåå ñàìè ïëàíå-òû?

Åñëè Ñîëíöå ÿâëÿåòñÿ öåíòðàëüíûì êîîðäè-íèðóþùèì ðàçóìîì â ñîëíå÷íîì ïîëå, òî ïëà-íåòû ïðåäñòàâëÿþò ñîáîé ãàðìîíè÷åñêèå ãèðî-ñêîïû, íàçíà÷åíèå êîòîðûõ çàêëþ÷àåòñÿ â òîì,÷òîáû ïîääåðæèâàòü ðåçîíàíñíóþ ÷àñòîòó, çàäà-âàåìóþ îðáèòîé ïëàíåòû.

Äåéñòâèòåëüíî, ýòî êàê ðàç è åñòü îïèñà-íèå, íàïðèìåð Çåìëè, âðàùàþùåéñÿ âîêðóã ñâî-åé îñè.

Õîòÿ ãåëèîêîñì, ïîëíîå ñîëíå÷íîå òåëî, ÿâ-ëÿåòñÿ ñàìîðåãóëèðóþùåéñÿ ñèñòåìîé, â òî æåñàìîå âðåìÿ îí ÿâëÿåòñÿ ïîäñèñòåìîé â ïðåäå-ëàõ îãðîìíîãî ãàëàêòè÷åñêîãî ïîëÿ. Òàêèì îáðà-çîì, åãî âäîõ îïðåäåëÿåòñÿ êîñìè÷åñêèìè ðèò-

ìàìè - ãàëàêòè÷åñêèìè ÷àñòîòàìè - êîíòðîëèðó-åìûìè èç ãàëàêòè÷åñêîãî ÿäðà íåïîñðåäñòâåííîè/èëè ÷åðåç äðóãóþ ðàçóìíóþ çâåçäíóþ ñèñòåìó.Åãî âûäîõ ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ïðåîáðàçîâàííûåïîòîêè ýíåðãèè/èíôîðìàöèè, âîçâðàùàåìûå íà-çàä ê ãàëàêòè÷åñêîìó ÿäðó. Ïëàíåòû - îðáèòàëü-íûå ãàðìîíè÷åñêèå ãèðîñêîïû îáðàáàòûâàþò ïî-òîê ýíåðãèè/èíôîðìàöèè, èñõîäÿùèé èç ãàëàê-òè÷åñêîãî ÿäðà è âîçâðàùàþùèéñÿ â íåãî.

Åñëè âñå èçëîæåííîå ïðèíÿòü íà âåðó (ïîòî-ìó ÷òî îáðàçîâàíèÿ áóäåò ìàëî), à èç äðóãèõ êíèãïðèîáðåñòè çíàíèÿ íà ýòó òåìó, òî ìíîãîå èç èñ-òîðèè ÷åëîâå÷åñòâà è íàøåé ëè÷íîé æèçíè ìî-æåò áûòü ïîíÿòî èëè õîòÿ áû îáúÿñíèìî. Íî ýòîóæå èç äðóãîé îáëàñòè. Âåðíåìñÿ ê öèâèëèçàöè-ÿì, èñòîðèÿ ñòàíîâëåíèÿ è ðàçâèòèÿ êîòîðûõ òàêýñòåòè÷íî, íî âîçìóòèòåëüíî áûëà ïðåäñòàâëåíàÕîñå Àðãóýëüåñîì.

ÃËÀÂÀ 8. ÍÎÂÛÅ ÀÒËÀÍÒÈÄÛ

Çàêàí÷èâàÿ ÷èòàòü À. Ãîðáîâñêîãî, îòêðîåìòåì ñàìûì ñòðàíèöû íîâîé òåìû, êàñàþùåéñÿòàéí ïîòåðÿííûõ öèâèëèçàöèé:

"Ïî÷åìó îêåàí, ðàçäåëÿþùèé Ñòàðûé Ñâåò ñ

Íîâûì íàçûâàåòñÿ Àòëàíòè÷åñêèì? Îäíè óòâåð-æäàþò - îò èìåíè ëåãåíäàðíûõ Àòëàíòîâ, ÷òî"äåðæàò íåáî íà êàìåííûõ ðóêàõ" êàê ðàç íà áå-ðåãó ýòîãî îêåàíà. Äðóãèå ãîâîðÿò: â ÷åñòü Àòëàí-òèäû - îñòðîâà, çàòîíóâøåãî â åãî âîäàõ â íåçà-ïàìÿòíûå âðåìåíà.

Âîò óæå íå îäíî ñòîëåòèå ó÷åíûå èùóò ñëå-äû íåêîãäà âåëè÷åñòâåííîé öèâèëèçàöèè - ãîñó-äàðñòâà Àòëàíòèäû. Ïîêà ïîèñêè íå óâåí÷àëèñüóñïåõîì. Íàçûâàþò ðàçíûå êîîðäèíàòû ëåãåíäàð-íîé ñòðàíû: Àçîðñêèå è Êàíàðñêèå îñòðîâà, îñò-ðîâà Çåëåíîãî ìûñà, îñòðîâ Ìàäåðó è îñòðîâ Òå-íåðèô.

Èñêàòü êîëûáåëü ýòîé ïðåäïîëàãàåìîé öèâè-ëèçàöèè òåì áîëåå ñëîæíî, ÷òî çà òûñÿ÷åëåòèÿ,îòäåëÿþùèå íàñ îò âîçìîæíîãî âðåìåíè åå ñó-ùåñòâîâàíèÿ, ìíîãèå ó÷àñòêè ñóøè ïîãðóçèëèñüíà äíî îêåàíîâ è ìîðåé. Òàêèå èñ÷åçíóâøèå òåð-ðèòîðèè, çàíèìàâøèå, î÷åâèäíî, îáøèðíûå ïðî-ñòðàíñòâà, åùå íà ïàìÿòè ÷åëîâå÷åñòâà ñóùå-ñòâîâàëè, íàïðèìåð, â Àòëàíòèêå. Î êàêîé-òî ñó-øå, ðàñïîëîæåííîé â Àòëàíòè÷åñêîì îêåàíå, ïè-ñàë Ïëàòîí. Ïî åãî ñëîâàì, ýòîò îãðîìíûé îñò-

ðîâ "îñåë îò çåìëåòðÿñåíèÿ è îñòàâèë ïîñëå ñåáÿíåïðîõîäèìûé èë, ïðåïÿòñòâóþùèé ïëîâöàì ïðî-íèêàòü îòñþäà âî âíåøíåå ìîðå, òàê, ÷òî äàëüøåèäòè îíè íå ìîãóò". Ïðè ýòîì Ïëàòîí ññûëàåòñÿíà ãðå÷åñêîãî ôèëîñîôà Ñîëîíà, êîòîðûé ïîáû-âàë â Åãèïòå è ïîëó÷èë ýòè ñâåäåíèÿ îò åãèïåò-ñêèõ æðåöîâ.

Ñîëîí, èçâåñòíûé, êàê ìóäðåéøèé èç ñåìèìóäðåöîâ, âåëèêèé àôèíñêèé çàêîíîäàòåëü (æèâ-øèé îêîëî 600 ëåò äî í. ý.), ñîâåðøèë îäíàæäûïóòåøåñòâèå â Åãèïåò. Òàì íà íåãî ïðîèçâåë ãëó-áîêîå âïå÷àòëåíèå ðàññêàç ñòàðîãî åãèïåòñêîãîæðåöà, ïîñâÿòèâøåãî åãî â äðåâíþþ è äàâíî çà-áûòóþ èñòîðèþ Àôèí. Ëåãåíäà ãëàñèëà: "Î ìíî-ãèõ âåëèêèõ è ÷óäåñíûõ äåëàõ âàøåãî ãîñóäàð-ñòâà ïîâåñòâóåòñÿ â íàøèõ ëåòîïèñÿõ; íî îäíî èçíèõ âåëè÷èåì è äîáëåñòüþ ïðåâîñõîäèò îñòàëü-íûå, ïîòîìó ÷òî â ýòèõ ëåòîïèñÿõ ãîâîðèòñÿ îìîãó÷åé ñèëå, êîòîðàÿ íåóäåðæèìî íàäâèãàëàñüíà âñþ Åâðîïó, è êîòîðîé âàø ãîðîä ïîëîæèë êî-íåö.

Ýòà ñèëà øëà ñî ñòîðîíû Àòëàíòè÷åñêîãî îêå-àíà, èáî â òî âðåìÿ ïî îêåàíó ýòîìó õîäèëè êî-

ðàáëè; è áûë òîãäà îñòðîâ, ðàñïîëîæåííûé ïðî-òèâ ïðîëèâà, êîòîðûé âû íàçûâàåòå Ãåðêóëåñî-âûìè Ñòîëáàìè (Ãèáðàëòàðñêèé ïðîëèâ); îñòðîâáûë áîëüøå, ÷åì Ëèâèÿ (Ñåâåðíàÿ Àôðèêà) èÀçèÿ, âçÿòûå âìåñòå, è ÷åðåç íåãî ëåæàë ïóòüê äðóãèì îñòðîâàì, è ñ ýòîãî îñòðîâà ìîæíî áû-ëî ïðîåõàòü ÷åðåç âåñü ìàòåðèê, îêðóæàâøèé íà-ñòîÿùèé îêåàí; ïîòîìó ÷òî ìîðå ó Ãåðêóëåñîâûõñòîëáîâ, åñòü òîëüêî çàëèâ ñ óçêèì âõîäîì, à ýòîäðóãîå è åñòü íàñòîÿùåå ìîðå, è îêðóæàþùóþñóøó ìîæíî ïî âñåé ñïðàâåäëèâîñòè íàçâàòü ìà-òåðèêîì. È âîò íà îñòðîâå Àòëàíòèäå áûëî âå-ëèêîå è ÷óäåñíîå ãîñóäàðñòâî, êîòîðîå âëàäåëîâñåì îñòðîâîì è äðóãèìè îñòðîâàìè, òàêæå èíåêîòîðûìè îáëàñòÿìè ìàòåðèêà; è êðîìå íèõ,îíî ïîä÷èíèëî ñåáå ÷àñòü Ëèâèè ïî ñþ ñòîðîíóÃåðêóëåñîâûõ ñòîëáîâ, âïëîòü äî Åãèïòà, è ÷àñòüÅâðîïû, äî ñàìîé Òèððåíèè (Ýòðóðèè, îáëàñòèñðåäíåé Èòàëèè).

Ýòà îãðîìíàÿ, òàêèì îáðàçîì îáúåäèíèâøàÿ-ñÿ ñèëà ïîïûòàëàñü îäíèì óäàðîì ïîêîðèòü íàøóñòðàíó è âàøó, è âñþ çåìëþ, êîòîðàÿ áûëà ïî ñþñòîðîíó ïðîëèâà; è òîãäà, Ñîëîí, òâîÿ ñòðàíà çà-

ñèÿëà ïðåâîñõîäñòâîì ñâîåé äîáðîäåòåëè è ìîãó-ùåñòâà íàä âñåì ÷åëîâå÷åñòâîì, ïîòîìó ÷òî îíàîïåðåäèëà âñåõ îòâàãîþ è âîåííûì èñêóññòâîì èáûëà âî ãëàâå ýëëèíîâ. È êîãäà äðóãèå îòïàëè îòíåå, òàê ÷òî îíà äîëæíà áûëà ïîëîæèòüñÿ òîëüêîíà ñâîè ñèëû, òî, ïðåòåðïåâ ñàìûå êðàéíèå îïàñ-íîñòè, îíà ðàçáèëà ïîñÿãàòåëåé è âîñòîðæåñòâî-âàëà íàä íèìè, îõðàíèëà îò ðàáñòâà âñåõ åùå íåïîêîðåííûõ è ùåäðî äàðîâàëà ñâîáîäó âñåì òåì,êîòîðûå æèëè â ïðåäåëàõ Ãåðêóëåñîâûõ Ñòîëáîâ.Íî ïîòîì ñëó÷èëèñü ñèëüíûå ïîòîïû è çåìëåòðÿ-ñåíèÿ, è â îäèí äåíü è îäíó íî÷ü íåïðåðûâíîãîäîæäÿ âñå âàøè âîèíñòâåííûå áîðöû áûëè ïî-ãëîùåíû çåìëåþ, è îñòðîâ Àòëàíòèäà òàêèì æåîáðàçîì èñ÷åç è ïîòîíóë â ìîðå. Âîò ïî÷åìó ìî-ðå â òåõ ìåñòàõ íåïðîõîäèìî è íåïðîíèöàåìî, èáîïî ïóòè âñòðå÷àåòñÿ áîëüøîå êîëè÷åñòâî èëà; èïðîèçîøëî ýòî âñëåäñòâèå áñåäàíèÿ îñòðîâà".

Ãðå÷åñêèé ôèëîñîô Êðàíòîð èç ãîðîäà Ñîëè(310 ã. äî í. ý.), ïðèíàäëåæàâøèé ê éåðâîé àêà-äåìèè ïëàòîíèñòîâ, âî âðåìÿ ïîñåùåíèÿ Åãèïòàâèäåë êîëîííó, íà êîòîðîé áûëà íàïèñàíà èñòî-ðèÿ îãðîìíîãî îñòðîâà, çàòîíóâøåãî â Àòëàíòè-

÷åñêîì îêåàíå.

Ðÿä ñîâðåìåííûõ èññëåäîâàòåëåé ñâÿçûâàåòïîãðóæåíèå ñóøè â Àòëàíòèêå ñ íåêèì êàòàêëèç-ìîì, âîçìîæíî, ñâÿçàííûì ñ òåìè êàòàñòðîôè-÷åñêèìè ñîáûòèÿìè, î êîòîðûõ èäåò ðå÷ü â ýòîéêíèãå. Î÷åâèäíî, óæå â èñòîðè÷åñêîå âðåìÿ âðàéîíå Àòëàíòèêè ïðîèñõîäèëè ïîñëåäîâàòåëü-íûå ïîãðóæåíèÿ êàêèõ-òî îñòàòêîâ ñóøè. Ýòîïîäòâåðæäàåòñÿ è òåì, ÷òî ìíîãèå äðåâíèå èñ-òîðèêè è ãåîãðàôû óïîìèíàþò íå îá îäíîì îñò-ðîâå, à îá îáøèðíûõ îñòðîâàõ Êðîíîñ, Ïîñåéäî-íîñ è äðóãèõ íà âîñòîê îò Ãåðêóëåñîâûõ ñòîëáîâ,êîòîðûå ïîñòåïåííî òîæå îïóñòèëèñü â îêåàí.

Ñîîáùåíèÿ î íåêèõ çåìëÿõ, ïîãðóçèâøèõñÿíà ìîðñêîå äíî, íàõîäèì ìû è ó íàðîäîâ Òè-õîãî îêåàíà. Òàê, ïî ïðåäàíèÿì æèòåëåé îñòðî-âîâ, ðàñïîëîæåííûõ ê þãî-çàïàäó îò Íîâîé Çå-ëàíäèè, â äðåâíîñòè îêåàíîì áûëè ïîãëîùåíûçåìëè Êà-õîóïî-î-Êàíå (Òåëî áîãà Êàíå). Â ïî-ëèíåçèéñêèõ ìèôàõ ÷àñòî óïîìèíàåòñÿ êàêàÿ-òî"Âåëèêàÿ çåìëÿ". Æèòåëè îñòðîâà Ïàñõè ãîâî-ðÿò î ïîãðóçèâøèõñÿ íà äíî îêåàíà çåìëÿõ Ìîòó-Ìàðèî-Õèâà.

Ýòè ñâåäåíèÿ ïîäòâåðæäàþòñÿ è àðõåîëîãè÷å-ñêèìè íàõîäêàìè. Âîçëå îñòðîâà Ïîíàïå (Êàðî-ëèíñêèå îñòðîâà) îáíàðóæåíû, íàïðèìåð, îñòàò-êè îáøèðíîãî ãîðîäà, íàïîëîâèíó ïîãðóæåííîãîâ ìîðå. Òàê æå êàê è â Àòëàíòèêå, ïîãðóæåíèåñóøè â Òèõîì îêåàíå ïðîèñõîäèëî, î÷åâèäíî, âòå÷åíèå äëèòåëüíîãî âðåìåíè.

Åñòü ñîîáùåíèÿ è î êàêîé-òî ñóøå, èñ÷åçíóâ-øåé â Èíäèéñêîì îêåàíå. Òàê, ó àíòè÷íûõ àâòî-ðîâ ìîæíî ïðî÷åñòü î êàêîé-òî ñóõîïóòíîé ïåðå-ìû÷êå, ñîåäèíÿâøåé êîãäà-òî Èíäèþ è Àôðèêó.Î êàêîì-òî áîëüøîì îñòðîâå â Èíäèéñêîì îêå-àíå, ðàñïîëîæåííîì þæíåå ýêâàòîðà, ïèñàë Ïëè-íèé. Îá îñòàòêàõ ñóøè â Èíäèéñêîì îêåàíå óïî-ìèíàëè åùå ñðåäíåâåêîâûå àðàáñêèå èñòîðèêè.

Ýòè ñâèäåòåëüñòâà íàõîäÿò ïîäòâåðæäåíèÿ èâ íàõîäêàõ ïîñëåäíèõ ëåò. Òàê, ðÿä ëèíãâèñòîâîáíàðóæèëè ñõîäñòâî äðàâèäèéñêèõ ÿçûêîâ Þæ-íîé Èíäèè è Âîñòî÷íîé Àôðèêè. Ôëîðà è ôà-óíà ýòèõ ìåñò òàêæå ñâèäåòåëüñòâóåò â ïîëüçóñóùåñòâîâàíèÿ çäåñü íåêîãäà îáøèðíûõ ðàéîíîâñóøè. Íà Ìàäàãàñêàðå íàñ÷èòûâàåòñÿ äåñÿòü âè-äîâ ëåìóðîâ, êîòîðûå, êðîìå Àôðèêè, ñóùåñòâó-

þò òîëüêî â Èíäèè.

Íî, êàê èçâåñòíî, ëåìóðû íå óìåþò ïëàâàòü èíå ìîãëè ïåðåñå÷ü îêåàí. 26 âèäîâ ðàñòåíèé, êî-òîðûå ìîæíî íàéòè íà Ìàäàãàñêàðå, ïðîèçðàñòà-þò åùå òîëüêî â îäíîì ðàéîíå ìèðà - â ÞæíîéÀçèè, íî îòñóòñòâóþò â áëèæàéøåé ê Ìàäàãàñêà-ðó Àôðèêå. À äåâÿòü äðóãèõ ðàñòåíèé Ìàäàãà-ñêàðà èìåþòñÿ òîëüêî â Ïîëèíåçèè, óäàëåííîéíà ìíîãèå òûñÿ÷è êèëîìåòðîâ îò îêåàíà.

Ñìóòíûå âîñïîìèíàíèÿ î ñóøå ñðåäè Èíäèé-ñêîãî îêåàíà, î ëåãåíäàðíîì ìàòåðèêå Ëåìóðèèìîæíî íàéòè è â èñòîðè÷åñêèõ òðàäèöèÿõ íàðî-äîâÞæíîé Èíäèè. "Òàìèëàõàì, èëè ðîäèíà òàì-ëîâ, - ñîîáùàåò îäèí èç èíäèéñêèõ èñòîðèêîâ, - âîòäàëåííîì ïðîøëîì íàõîäèëàñü â þæíîì ðàé-îíå áîëüøîãî îñòðîâà Íàâàëàì, êîòîðûé áûëÎä-íîé èç ïåðâûõ çåìåëü, ïîÿâèâøèõñÿ âîçëå ýêâà-òîðà. Òóäà æå âõîäèëà è Ëåìóðèÿ, ýòîò ïîãèáøèéêîíòèíåíò, áûâøèé êîëûáåëüþ ÷åëîâå÷åñêîé öè-âèëèçàöèè".

Íåò äîñòàòî÷íî äàííûõ, ÷òîáû óòâåðæäàòü,÷òî íàèáîëåå âåðîÿòíîé îáëàñòüþ ïðåäïîëàãàå-ìîé öèâèëèçàöèè áûë èìåííî ýòîò ðàéîí, à íå

Àòëàíòèêà èëè, ñêàæåì, Òèõèé îêåàí ñ åãî îïó-ñòèâøåéñÿ ñóøåé, íåðàçãàäàííûìè ïèñüìåíàìè,ñòðàííûìè ñòàòóÿìè è íå ìåíåå ñòðàííûìè ìè-ôàìè, ê êîòîðûì ìû åùå âåðíåìñÿ.

Îäíàæäû, ñêëîíèâøèñü íàä ãåîãðàôè÷åñêèìàòëàñîì, íåìåöêèé ãåîôèçèê Àëüôðåä Âåãåíåðñäåëàë âûäàþùååñÿ îòêðûòèå: âîñòî÷íûå áåðå-ãà Þæíîé Àìåðèêè è çàïàäíûå áåðåãà Àôðè-êè ìîæíî ñîâìåñòèòü òàê æå òî÷íî, êàê ñîîò-âåòñòâóþùèå ÷àñòè puzzle - äåòñêîé êàðòèíêè-ãîëîâîëîìêè (ðèñ. 15 à, á). Âïîñëåäñòâèè îêàçà-ëîñü, ÷òî áåðåãà îáîèõ êîíòèíåíòîâ, ðàçäåëåííûõòûñÿ÷àìè êèëîìåòðîâ, èìåþò ñõîäíîå ãåîëîãè÷å-ñêîå ñòðîåíèå è ïîõîæèå ôîðìû æèçíè.

Òàê ïîÿâèëàñü òåîðèÿ "ïåðåìåùåíèÿ êîíòè-íåíòîâ", èçëîæåííàÿ â êíèãå "Âîçíèêíîâåíèÿîêåàíîâ è êîíòèíåíòîâ" â 1912 ãîäó. Âåãåíåðóòâåðæäàë, ÷òî Çåìíàÿ êîðà ñîñòîèò èç 20 ìà-ëûõ è áîëüøèõ òåêòîíè÷åñêèõ ïëàòôîðì, êîòî-ðûå ïëàâàþò, ïîäîáíî ëüäèíàì, íà âÿçêîé ðàñ-ïëàâëåííîé ìàãìå Çåìëè. Ñòðåëêè íà êàðòå óêà-çûâàþò íàïðàâëåíèå äâèæåíèÿ. Êðàÿ ïëèò îñî-áåííî îïàñíû â ñåéñìè÷åñêîì îòíîøåíèè. Òî÷-

êàìè ïîìå÷åíû ìåñòà, ãäå íàèáîëåå ÷àñòî ïðîèñ-õîäÿò çåìëåòðÿñåíèÿ.

1 - Òèõîîêåàíñêàÿ ïëèòà; 2 - Àìåðèêàíñêàÿïëèòà; 3 -Êàðèáñêàÿ ïëèòà; 4 - Êîêîñîâàÿ ïëèòà;5 - Âîñòî÷íî-Òèõîîêåàíñêàÿ ïëèòà; 6 - Åâðàçèé-ñêàÿ ïëèòà;

I -Àðàáñêàÿ ïëèòà; 8 -Àôðèêàíñêàÿ ïëèòà; 9- Ôèëèïïèíñêàÿ ïëèòà; 10 Èíäîàâñòðàëèéñêàÿïëèòà;

II -Àíòàðêòè÷åñêàÿ ïëèòà; ãðàíèòíûå ïëèòûìàòåðèêîâ è áàçàëüòîâîå äíî îêåàíîâ íå ñîñòàâ-ëÿþò ñïëîøíîãî ïîêðîâà çåìíîé îáîëî÷êè. Îíèêàê áû ïëàâàþò, ïîäîáíî ïëîòàì, íà âÿçêîé ïî-ðîäå, ïðèâîäèìûå â äâèæåíèå ñèëîé, ñâÿçàííîéñ âðàùåíèåì Çåìëè.

Ñïóñòÿ 40 ëåò ìû óçíàëè, ÷òî Âåãåíåð áûëïðàâ. Çåìíàÿ êîðà ñîñòîèò èç 20 ìàëûõ è áîëü-øèõ ïëèò èëè ïëàòôîðì, ïîñòîÿííî èçìåíÿþùèõñâîå ìåñòîïîëîæåíèå íà ïëàíåòå. Òåêòîíè÷åñêèåïëèòû èìåþò òîëùèíó îò 60 äî 100 êì è, êàêëüäèíû, òî îïóñêàÿñü, òî ïîäíèìàÿñü, ïëàâàþòíà ïîâåðõíîñòè âÿçêîé çåìíîé ìàãìû. Â ìåñòàõ,ãäå îíè ñîïðèêàñàþòñÿ äðóã ñ äðóãîì è ñäâèãàþò-

ñÿ òîë÷êàìè, îáðàçóþòñÿ ðàçëîìû çåìíîé êîðû,÷òî âûçûâàåò çåìëåòðÿñåíèÿ. Â ìåñòàõ ðàçëîìîâîò òåêòîíè÷åñêèõ ïëèò ìîãóò îòêàëûâàòüñÿ "êóñ-êè", îáðàçóÿ îñòðîâà. Òàê, íàïðèìåð" îáðàçîâà-ëèñü ßïîíñêèå îñòðîâà.

Òàêîå âñòóïëåíèå ñäåëàíî íå çðÿ. Ïðåæäå ÷åìïðèñòóïèòü ê îïèñàíèþ èñ÷åçíóâøèõ öèâèëèçà-öèé áëèçêèõ ê íàøåìó âðåìåíè, êîñíåìñÿ çàãà-äîê òåõ âûñîêèõ öèâèëèçàöèé, êîòîðûå ïîÿâè-ëèñü â Ñòàðîì è Íîâîì Ñâåòå åùå ðàíüøå. Îò-êóäà, íàïðèìåð, ìîãëà ïîÿâèòüñÿ äðåâíÿÿ äðàâè-äèéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ, ïîëîæèâøàÿ íà÷àëî öèâè-ëèçàöèè Èíäîñòàíà è äàâøàÿ òîë÷îê äëÿ ðàçâè-òèÿ øóìåðî-âàâèëîíñêîè öèâèëèçàöèè? Ïî÷åìóíà Êàíàðñêèõ îñòðîâàõ æèâóò âûñîêîðîñëûå ãî-ëóáîãëàçûå áëîíäèíû, êîòîðûå íå èìåëè îòíîøå-íèÿ ê âèêèíãàì è åâðîïåéöàì?

Çäåñü æå ðîæäàþòñÿ ïðåäïîëîæåíèÿ î ñó-ùåñòâîâàíèè "ìîñòîâ" ìåæäó ìàòåðèêàìè ïðåä-ñòàâëÿþùèõ ñîáîé öåïî÷êè îñòðîâîâ èëè ó÷àñò-êîâ ñóøè, ñîåäèíÿâøèõ Àçèþ, Àìåðèêó è Àâñòðà-ëèþ, íî îïóñòèâøèõñÿ åùå (óæå) íà ïàìÿòè öè-âèëèçîâàííîãî ÷åëîâåêà ïîä óðîâåíü îêåàíà.

Îá ýòîì è î çàòîíóâøèõ çåìëÿõ, çàñåëåííûõëþäüìè, áóäåò ðàññêàçàíî ñ ïîìîùüþ îòðûâêîâèç êíèãè èçâåñòíîãî â ýòîé îáëàñòè ó÷åíîãî è ïè-ñàòåëÿ Àëåêñàíäðà Êîíäðàòîâà "Àòëàíòèäû èùè-òå íà øåëüôå".

Ïî÷òè íåâåðîÿòíî, ÷òî êîãäà-òî â Èíäèé-ñêîì, Òèõîì, Àòëàíòè÷åñêîì îêåàíå ñóùåñòâîâà-ëè áîëüøèå ìàññèâû ñóøè, çàñåëåííûå ìíîãî-÷èñëåííûìè ëþäüìè, ñîçäàòåëÿìè äðåâíèõ öè-âèëèçàöèé. È âñå-òàêè åñòü øàíñ, ïóñòü íè÷òîæ-íûé, íî, øàíñ, ÷òî ñóùåñòâîâàëè è Ïàöèôèäà, èËåìóðèÿ, è Àòëàíòèäà.

Áîëåå âåðîÿòíî, ÷òî ðàññåëåíèÿ ïåðâîáûòíûõëþäåé îáëåã÷àëè "ñóõîïóòíûå ìîñòû" - è ñ ïîìî-ùüþ ýòèõ "ìîñòîâ" áûëè çàñåëåíû ìíîãèå îñò-ðîâà è äàæå ìàòåðèêè. Íî ïðÿìûõ äîêàçàòåëüñòâýòîìó íåò, è ïîýòîìó Áåðèíãèþ, Ìåëàíåçèäó èäðóãèå çåìëè, íûíå çàòîïëåííûå âîäîé, ìíîãèåó÷åíûå öåëèêîì îòíîñÿò ê "âåäîìñòâó" ãåîëîãîâè îêåàíîãðàôîâ, ñ÷èòàÿ, ÷òî îíè íèêàê íå ïîâëè-ÿëè íà ðàññåëåíèå ÷åëîâå÷åñòâà. Çäåñü ìû íàõî-äèìñÿ â îáëàñòè ãèïîòåç, èìåþùèõ ðàçíûå ñòå-ïåíè âåðîÿòíîñòè.

Íåò ñîìíåíèé - íè ó êîãî, äàæå ñàìûõ ñêåï-òè÷åñêè íàñòðîåííûõ èññëåäîâàòåëåé, - â òîì,÷òî â ïðèáðåæíûõ âîäàõ ìîðåé, çàëèâîâ, îêåà-íîâ, óñòüåâ ðåê ñêðûòû ðóèíû äðåâíèõ ïîñåëå-íèé è ãîðîäîâ. Êàæäûé ãîä ïðèíîñèò íîâûå îò-êðûòèÿ, àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè îòêðûâàþò è èçó-÷àþò ñëåäû ïðåáûâàíèÿ ÷åëîâåêà òàì, ãäå íûíåïðîñòèðàåòñÿ âîäíàÿ ãëàäü.

Ïîäîæäåì, ÷òî ïîêàæóò èññëåäîâàíèÿ ïîä âî-äîé.

Íî, åñëè íå êàñàòüñÿ íåóòèõàþùèõ ñïîðîâ èïîòðÿñàþùèõ ãèïîòåç íà äàííóþ òåìó, òî íàì íåïîíÿòü òåõ ôàêòîâ, êîòîðûå ïîäîáíî êèðïè÷èêàìñïîñîáíû ñîñòàâèòü öåëûé äîì.

Â êîíöå íîÿáðÿ 1520 ãîäà òðè óöåëåâøèõ êî-ðàáëÿ ôëîòèëèè Ìàãåëëàíà ìèíîâàëè óçêèé èîïàñíûé ïðîëèâ è âûøëè â íåâåäîìûå âîäû. Òàì,ãäå-òî íà þãî-çàïàäå, ëåæàëè îñòðîâà ïðÿíîñòåé- öåëü ýêñïåäèöèè. Äâà ìåñÿöà ïëûëè ñóäà Ìà-ãåëëàíà ïî áåçáðåæíûì âîäàì. Îêåàí áûë óäè-âèòåëüíî òèõ è ñïîêîåí, è ïîýòîìó åãî íàçâàëè"Ïàñèôèêî" - Ìèðíûé èëè òèõèé. Ýòî íàçâàíèåîñòàëîñü çà âåëè÷àéøèì îêåàíîì è ïî ñåé äåíü.

Ê ñåâåðó îò ýêâàòîðà, ñðåäè áåçáðåæíûõ âîäÂåëèêîãî îêåàíà, çàòåðÿëèñü íåñêîëüêî ìàëåíü-êèõ îñòðîâîâ. Ïåðâûå åâðîïåéöû, ïîñåòèâøèå èõâ êîíöå XVIII ñòîëåòèÿ, íå íàøëè òàì íè÷åãî,êðîìå ñêóäíîé ðàñòèòåëüíîñòè. Êàçàëîñü, íèêòîè íèêîãäà íå æèë íà ýòèõ æàëêèõ êëî÷êàõ ñóøè.Íî òàê òîëüêî êàçàëîñü.

Íà îñòðîâàõ ðîñëà êîêîñîâàÿ ïàëüìà - à ïî-ïàñòü ñþäà îíà ìîãëà òîëüêî ñ ïîìîùüþ ëþäåé.Áûëè íàéäåíû è äðóãèå, áîëåå ÿâíûå ñëåäû ïðå-áûâàíèÿ ÷åëîâåêà. Íà îñòðîâå Ðîæäåñòâà åñòüïðÿìîóãîëüíûå ïëàòôîðìû èç ïëèò êîðàëëà. Íàäðóãîì îñòðîâå ýòîé æå ýêâàòîðèàëüíîé ãðóïïû- Ìàëüäåíå - êðîìå ïëàòôîðì, èìååòñÿ ïîëóðàç-ðóøåííûé õðàì. È ôîðìîé ýòîò õðàì, ñóäÿ ïîçàðèñîâêå, íàïîìèíàåò äðåâíèå ïèðàìèäû æèòå-ëåé Þæíîé Àìåðèêè.

Êòî ñîçäàë ïëàòôîðìû è õðàì, åñëè â ðàäè-óñå ñîòåí êèëîìåòðîâ ïðîñòèðàåòñÿ îêåàí? Êà-êèì îáðàçîì ìîãëè íåèçâåñòíûå ñòðîèòåëè ñî-îðóæàòü ñâîè ïîñòðîéêè, åñëè íà Ýêâàòîðèàëü-íûõ îñòðîâàõ íåò äàëåå ïðåñíîé âîäû? Íå ÿâëÿ-þòñÿ ëè äðåâíèå ðóèíû òîëüêî îñòàòêàìè çàãà-

äî÷íîé êóëüòóðû, çàòîíóâøåé â âîëíàõ Âåëèêîãîîêåàíà âìåñòå ñ ïëîäîðîäíûìè çåìëÿìè, êîðìèâ-øèìè òûñÿ÷è ñòðîèòåëåé? Áûòü ìîæåò, îñòðîâÌàëüäåí, êàê è îñòðîâ Ïàñõè, áûë òîëüêî ñâÿ-òèëèùåì, ìåñòîì, êóäà ïðèåçæàëî íà ïðàçäíå-ñòâà íàñåëåíèå âåëèêîãî ãîñóäàðñòâà, ïîêîÿùåãî-ñÿ ïîä âîëíàìè Òèõîãî îêåàíà?

Öåíòð ýòîé èñ÷åçíóâøåé öèâèëèçàöèè, ïîìûñëè Áðàóíà, íàõîäèëñÿ äàëåêî íà çàïàäå, âðàéîíå îñòðîâà Ïîíàïå. Íà ýòîì êðîõîòíîì îñò-ðîâêå åùå â ïðîøëîì âåêå áûëè îáíàðóæåíû öèê-ëîïè÷åñêèå ðóèíû. Áàçàëüòîâûå ñòåíû ñîîðóæå-íèé äîñòèãàëè 6 ìåòðîâ â òîëùèíó. Ïëèòû âåñîìäî 25 òîíí áûëè ïîäíÿòû íà âûñîòó ïî÷òè 20 ìåò-ðîâ! Âûïîëíèòü òàêóþ êîëîññàëüíóþ ðàáîòó ìî-ëåíî áûëî ëèøü óñèëèÿìè ìíîãèõ òûñÿ÷ îðãàíè-çîâàííûõ ðàáî÷èõ. Çíà÷èò, ãîñóäàðñòâî, ñïîñîá-íîå âîçäâèãíóòü ïîäîáíûå ãèãàíòñêèå ïîñòðîéêè,äîëæíû íàñåëÿòü ñîòíè òûñÿ÷ æèòåëåé. . . â òîâðåìÿ, êàê â ðàäèóñå 2000 êèëîìåòðîâ æèâåò âñå-ãî íà âñåãî 50 òûñÿ÷ ÷åëîâåê íà îñòðîâàõ è îñò-ðîâêàõ, îòäåëåííûõ äðóã îò äðóãà ñîòíÿìè ìèëü.È ê òîìó æå ñðåäè íèõ íå íàøëîñü áû è 2000 ÷å-

ëîâåê, ñïîñîáíûõ âûïîëíÿòü òÿæåëûé òðóä ñòðî-èòåëÿ.

Â òîé æå çàïàäíîé ÷àñòè Îêåàíèè, íà îñòðî-âå Òèíèàí, ñîõðàíèëèñü îñòàòêè ìîíóìåíòàëüíûõñîîðóæåíèé: ñâîåîáðàçíàÿ àëëåÿ èç äâóõ ðÿäîâêàìåííûõ êîëîíí âûñîòîé 4 ìåòðà. ×åì ñëóæè-ëè ýòè êîëîííû: óêðàøåíèåì èëè íåñóùåé îïîðîéäîìîâ? È êàêîé íàðîä âîçäâèã ýòè îãðîìíûå äî-ìà? Âåäü ñîâðåìåííûå æèòåëè Òèíèàíà æèâóò âìàëåíüêèõ òðîñòíèêîâûõ èëè äåðåâÿííûõ õèæè-íàõ.

Ïðèâîäèë Ìàêñèìèëèàí Áðàóí è äðóãèå àð-õåîëîãè÷åñêèå, ýòíîãðàôè÷åñêèå, àíòðîïîëîãè-÷åñêèå ôàêòû î ñóùåñòâîâàíèè â Òèõîì îêåàíåáîëüøèõ ìàññèâîâ ñóøè èëè îòäåëüíûõ îñòðîâîâè àðõèïåëàãîâ, íûíå çàòîíóâøèõ. Âñå ýòè ôàêòûòàê è îñòàíóòñÿ ãîëûìè ôàêòàìè, ïîêà íå áóäóòïîäêðåïëåíû èññëåäîâàíèÿìè äðóãèõ íàóê, íàóêåñòåñòâåííûõ - ãåîëîãèè, çîîãåîãðàôèè, îêåàíî-ãðàôèè.

Ãèïîòåçà î ñóõîïóòíîì ìîñòå, ñîåäèíÿâøåìÑòàðûé è Íîâûé Ñâåò â ðàéîíå Áåðèíãîâîãî ìî-ðÿ, áûëà ðàçâèòà ó÷åíûìè XIX âåêà, â ïåðâóþ

î÷åðåäü ïàëåîíòîëîãàìè, çîîëîãàìè, áîòàíèêà-ìè, îòìå÷àâøèìè ñõîäñòâî ôàóíû è ôëîðû Ñòà-ðîãî è Íîâîãî Ñâåòà.

Óðîâåíü Ìèðîâîãî îêåàíà â ïåðèîä íàèáîëü-øåãî îëåäåíåíèÿ, 15 - 18 òûñÿ÷ ëåò íàçàä, áûëíèæå íûíåøíåãî óðîâíÿ ïðèìåðíî íà 135 ìåò-ðîâ. Ýòî îçíà÷àåò, ÷òî â òó ïîðó íà ìåñòå øåëüôà×óêîòñêîãî è Áåðèíãîâà ìîðåé, íå ãîâîðÿ óæå îÁåðèíãîâîì ïðîëèâå, íàõîäèëàñü îãðîìíàÿ ñòðà-íà Áåðèíãèÿ, íà ïîëòîðû òûñÿ÷è êèëîìåòðîâ (!)ïðîòÿíóâøàÿñÿ ñ ñåâåðà íà þã è ñîåäèíÿâøàÿÅâðàçèþ è Àìåðèêó. Îäíàêî ñðåäè ñïåöèàëèñòîâíåò åäèíîãëàñèÿ â òîì, ÷òî æå ïðåäñòàâëÿëà ññîáîé çàòîíóâøàÿ çåìëÿ.

Íà äíå Áåðèíãîâà ïðîëèâà óäàëîñü íàéòè çà-òîïëåííûå õîëìû, äîëèíû è äàæå îïðåäåëèòüêîíòóðû äðåâíåãî îçåðà, îðèåíòèðîâàííîãî ñ ñå-âåðà íà þã è ñâÿçàííîãî ñ ðàçâåòâëåííîé ñèñòå-ìîé ðåê è ðó÷üåâ, îáðàçóþùèõ ïðîäîëæåíèå ðåêèÕîóï íà ïîëóîñòðîâå Àëÿñêà. Ïîäâîäíûå õîëìûè çàòîïëåííûå ðå÷íûå äîëèíû îáíàðóæåíû è íàäíå ×óêîòñêîãî ìîðÿ.

Â òå÷åíèå äîëãîãî âðåìåíè Áåðèíãèÿ ñëóæè-

ëà "ìîñòîì", ïî êîòîðîìó ïðîèñõîäèë îáìåí ôà-óíîé è ôëîðîé ìåæäó Ñòàðûì è Íîâûì Ñâåòîì.Ýòî ïðåäïîëàãàëè åùå èññëåäîâàòåëè XVIII âåêà,à â íàøå âðåìÿ íàéäåíû äåñÿòêè äîêàçàòåëüñòâ âïîëüçó ãèïîòåçû î "áåðèíãèéñêîì ìîñòå". Íàïðè-ìåð, ìåäâåäè ãðèçëè æèâóò â Ñåâåðíîé Àìåðèêåîò Àëÿñêè äî Ìåêñèêè. Èññëåäîâàíèÿ ïàëåîíòî-ëîãîâ ïîêàçàëè, ÷òî èõ ïðåäîê îáèòàë êîãäà-òî âÅâðàçèè è ëèøü âî âðåìÿ ïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿïîÿâèëñÿ íà Àëÿñêå, ïðèäÿ ñþäà, âèäèìî, ÷åðåçÁåðèíãèþ. Ïîñëå òîãî êàê ðàñòàÿë ãðàíäèîçíûéëåäíèê, ïðåãðàæäàâøèé ïóòü èç Àëÿñêè â ãëó-áèííûå ðàéîíû Àìåðèêè, "àìåðèêàíñêèé" ãðèç-ëè äâèíóëñÿ íà þã êîíòèíåíòà. À Ñåâåðíàÿ Àìå-ðèêà, íàîáîðîò, ÿâëÿëàñü ðîäèíîé "àçèàòñêîãî"âåðáëþäà. Èñêîïàåìûå îñòàòêè âåðáëþäîâ íàé-äåíû â Íîâîì Ñâåòå â ñëîÿõ, èìåþùèõ âîçðàñòíåñêîëüêî äåñÿòêîâ ìèëëèîíîâ ëåò. Â Åâðàçèèâåðáëþäû ïîÿâèëèñü ëèøü â ÷åòâåðòè÷íîì ïå-ðèîäå, à â Ñåâåðíîé Àìåðèêå îíè âûìåðëè, õîòÿïðåæäå çäåñü îáèòàëî îêîëî òðåõ äåñÿòêîâ ðàç-ëè÷íûõ ðîäîâ ýòèõ æèâîòíûõ. È â Àìåðèêå, è âÑòàðîì Ñâåòå îáèòàëè ðàçíîîáðàçíûå ïðåäñòàâè-

òåëè ñåìåéñòâà õîáîòíûõ: ìàìîíòû, ìàñòîäîíòû,ñëîíû. Ðîäèíîé æå õîáîòíûõ ÿâëÿåòñÿ Àôðèêà.È "ìîñòîì" äëÿ ýòèõ ãèãàíòîâ, êîãäà îíè ïðîíè-êàëè â Íîâûé Ñâåò áûëà Áåðèíãèÿ.

Íî êàêèìè áû óáåäèòåëüíûìè íè áûëè àðãó-ìåíòû ó÷åíûõ, îíè åùå íå äîêàçàëè òîãî, ÷òî Áå-ðèíãèÿ ñëóæèëà "ìîñòîì" äëÿ ïåðâîáûòíûõ êî-ëóìáîâ, à íå òîëüêî æèâîòíûõ è ðàñòåíèé. Íåîá-õîäèìû áûëè äîêàçàòåëüñòâà àðõåîëîãè÷åñêèå èîíè áûëè íàéäåíû â ïîñëåäíèå ãîäû. Ñíà÷àëà íàòåððèòîðèè Ñåâåðíîé Àìåðèêè, à âñëåä çà òåì- â Ñèáèðè è íà Äàëüíåì Âîñòîêå óäàëîñü íàé-òè êàìåííûå îðóäèÿ, ïîãðåáåíèÿ, ñòîÿíêè ïåðâî-áûòíûõ ëþäåé. Äàòèðóþòñÿ îíè âðåìåíåì ñóùå-ñòâîâàíèÿ Áåðèíãèè, ýïîõîé ïîñëåäíåãî îëåäåíå-íèÿ. È ìåæäó ýòèìè êóëüòóðàìè, ðàçäåëåííûìèÁåðèíãîâûì ïðîëèâîì è ìîðåì ñóùåñòâóåò íåñî-ìíåííîå ñõîäñòâî. Âèäèìî ïåðâîáûòíûå êîëóìáûáûëè íå ìîðåõîäàìè, à ïóòåøåñòâåííèêàìè, è ìî-ñòîì â Íîâûé Ñâåò ñ òåððèòîðèè Ñòàðîãî Ñâåòàïîñëóæèëà èì çàòîíóâøàÿ íûíå çåìëÿ Áåðèíãèÿ.Íî îêîí÷àòåëüíî ýòî áóäåò äîêàçàíî ëèøü â òîìñëó÷àå, åñëè íà äíå ×óêîòñêîãî è Áåðèíãîâà ìî-

ðåé è, â ïåðâóþ î÷åðåäü, ìåëêîâîäíîãî Áåðèíãî-âà ïðîëèâà áóäóò íàéäåíû ñëåäû ïðåáûâàíèÿ ÷å-ëîâåêà, ïàìÿòíèêè êóëüòóðû, ïîäîáíûå ïàìÿòíè-êàì êóëüòóðû Ñåâåðî-Âîñòî÷íîé Àçèè, ÄàëüíåãîÂîñòîêà, Ñåâåðíîé Àìåðèêè.

Ìàòåðèêîâîå äíî Îõîòñêîãî ìîðÿ, èìåþùåå÷åðòû ðåëüåôà áûëîé ñóøè, îïóñòèëîñü íà ãëó-áèíó îäíîãî è äàæå ïîëóòîðà êèëîìåòðîâ.

Ãèáåëü Áåðèíãèè ìîãëà ïðîèçîéòè è â ðåçóëü-òàòå ïîâûøåíèÿ óðîâíÿ Ìèðîâîãî îêåàíà â ïî-ñëåëåäíèêîâóþ ýïîõó, è â ðåçóëüòàòå îïóñêàíèÿçåìíîé êîðû. Îõîòèÿ, î÷åâèäíî, óøëà íà áîëü-øèå ãëóáèíû ïîñëå îïóñêàíèÿ îãðîìíîãî áëîêàìàòåðèêîâîé êîðû. Òåððèòîðèÿ Îõîòèè ñîêðàùà-ëàñü ïîñòåïåííî, è â ýïîõó ñóùåñòâîâàíèÿ ÷åëî-âåêà îòäåëüíûå åå ó÷àñòêè ñëóæèëè, ïîäîáíî Áå-ðèíãèè, "ìîñòîì" äëÿ ðàññåëåíèÿ ðàñòåíèé è æè-âîòíûõ, òàêæå ïåðâîáûòíûõ ëþäåé. Ïðè÷åì àíà-ëèç ôëîðû çåìåëü, îìûâàåìûõ Îõîòñêèì ìîðåì,ãîâîðèò, ÷òî ñóõîïóòíàÿ ñâÿçü ìåæäó íèìè ïðå-ðâàëàñü ëèøü ïî îêîí÷àíèè ïîñëåäíåãî îëåäåíå-íèÿ, 10 - 12 òûñÿ÷ ëåò íàçàä. Ïî çåìëå Îõîòèèøëî ðàññåëåíèå ìíîãèõ æèâîòíûõ, â òîì ÷èñëå

è ìàìîíòîâ. Ìóìèÿ ìàìîíòåíêà Äèìû, íàõîäêàêîòîðîé áûëà îäíîé èç íàó÷íûõ ñåíñàöèé íàøåãîâåêà, îáíàðóæåíà íå òàê óæ äàëåêî îò áåðåãîâ

Îõîòñêîãî ìîðÿ. Ñëåäû æèâîòíûõ ëåäíèêî-âîé "ìàìîíòîâîé ôàóíû", è â ïåðâóþ î÷åðåäü ñà-ìèõ ìàìîíòîâ, íàéäåíû íà ïîëóîñòðîâå Êàì÷àò-êà, îò áåðåãîâ Ïåíæèíñêîé ãóáû äî ðåêè Êàì÷àò-êè, äàâøåé íàçâàíèå ïîëóîñòðîâó. Îñòàíêè ìà-ìîíòà îòêðûòû è íà çàïàäå Êàì÷àòêè, ñîâñåìðÿäîì ñ áåðåãàìè Îõîòñêîãî ìîðÿ.

Ìàìîíòû ìîãëè ïîïàñòü íà ïîëóîñòðîâ ïî ñó-øå, óäèâèòåëüíîãî òóò íè÷åãî íåò. Íî ïîïàñòüíà îñòðîâà âïëàâü ýòè ãèãàíòû íå ìîãëè. È åñ-ëè ìû íàõîäèì èõ îñòàíêè íà îñòðîâàõ, ëåæàùèõâ Îõîòñêîì ìîðå, ýòî îçíà÷àåò, ÷òî çàòîíóâøàÿÎõîòèÿ ñîåäèíÿëà êîãäà-òî ìîñòîì ñóøè îñòðîâàñ ìàòåðèêîì. Êîñòè ìàìîíòîâ íàéäåíû íà îñò-ðîâå, áûâøåì, áëàãîäàðÿ Îõîòèè, ïîëóîñòðîâîìåùå íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷ ëåò íàçàä, â ýïîõóïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿ. Ïðè÷åì ýòè êîñòè íàé-äåíû íå òîëüêî â çåìëå, íî è ïîä âîäîé. Íàïðè-ìåð, íà äíå çàëèâà Àíèâà âîçëå ãîðîäà Êîðñàêîâ,íà ãëóáèíå 40 ìåòðîâ. È åùå â 1955 ã. ÿïîíñêèé

ãåîëîã Ì. Ìèíàòî â "ßïîíñêîì æóðíàëå ãåîëî-ãèè è ãåîãðàôèè" ñîîáùèë î íàõîäêå îñòàíêîâìàìîíòîâ íà îñòðîâå Õîêêàéäî, íåêîãäà áûâøåì÷àñòüþ Îõîòèè è, ñîåäèíÿâøåìñÿ áëàãîäàðÿ åé ñìàòåðèêîì.

Åñòåñòâåííî, ÷òî âñëåä çà æèâîòíûìè íà îñò-ðîâà ïîïàäàëè è îõîòíèêè íà ýòèõ æèâîòíûõ, ëþ-äè ïàëåîëèòà. Ñëåäû èõ êóëüòóðû íàéäåíû íåòîëüêî íà ìàòåðèêîâîì ïîáåðåæüå Îõîòñêîãî ìî-ðÿ, íî è òàêèõ îñòðîâàõ, êàê Êóðèëû, Ñàõàëèí,Õîêêàéäî. Âïðî÷åì çàñåëåíèå îñòðîâîâ ßïîíñêî-ãî àðõèïåëàãà ïðîèñõîäèëî íå òîëüêî ÷åðåç çåìëè"îõîòîìîðñêîé àòëàíòèäû" - Îõîòèè, íî è ÷åðåç"àòëàíòèäó ßïîíñêîãî ìîðÿ" - çàòîíóâøóþ ñóøóÍèïïîíèäó, íàçâàííóþ òàê â ÷åñòü äðåâíåãî íà-èìåíîâàíèÿ ßïîíèè - ñòðàíà Íèïïîí.

Íà äíå Òàòàðñêîãî è Öóñèìñêîãî ïðîëèâîâ,îòäåëÿþùèõ ßïîíèþ îò Åâðàçèè, ìîùíîñòü êî-ðû äîñòèãàåò òðåõ äåñÿòêîâ êèëîìåòðîâ, òî åñòüîíà òàêàÿ æå, êàê è íà ìàòåðèêå.

Î áûëîì ïîãðóæåíèè ñóøè â ßïîíñêîì ìîðåãîâîðÿò è çàòîïëåííûå ïîäâîäíûå äîëèíû. Ðóñëàäðåâíèõ ðåê îáíàðóæåíû äî ãëóáèíû â 700 ìåò-

ðîâ! Ýòî çíà÷èò, ÷òî çäåñü, êàê è â ðàéîíå Îõîò-ñêîãî ìîðÿ, ïðîèñõîäèëî îïóñêàíèå êðóïíûõ áëî-êîâ çåìíîé êîðû.

Ãèáåëü Íèïïîíèäû, òàê æå êàê è Îõîòèè, ïðî-èñõîäèëà, íå òîëüêî è íå ñòîëüêî èç-çà ïîâûøå-íèÿ óðîâíÿ Ìèðîâîãî îêåàíà, ñêîëüêî èç-çà òåê-òîíè÷åñêèõ ïðîöåññîâ â ýòîì íåñïîêîéíîì ðåãè-îíå. Íà äíå ßïîíñêîãî ìîðÿ íàéäåíû âåðíûå ïðè-çíàêè òîãî, ÷òî îòäåëüíûå ÷àñòè Íèïïîíèäû îêà-çàëèñü ïîä âîäîé â ðåçóëüòàòå áûñòðîãî ïðîâà-ëà çåìíîé êîðû, òî åñòü â ðåçóëüòàòå êàòàñòðîô.Êàòàñòðîôû ïîäîáíîãîðîäà ïðîèñõîäÿò è â íà-øè äíè. Ñòðàøíîå çåìëåòðÿñåíèå 1923 ãîäà â çà-ëèâå Ñàãàìè íå òîëüêî ïðè÷èíèëî êîëîññàëüíûéóùåðá Òîêèî è Èîêîãàìå, íî è çíà÷èòåëüíî èç-ìåíèëî ðåëüåô ìåñòíîñòè. Îïóñêàëèñü ó÷àñòêèìîðñêîãî äíà äàæå íà ãëóáèíå ñâûøå 1300 ìåò-ðîâ. Âîçëå áåðåãà óøåë íà ãëóáèíó ñâûøå 100ìåòðîâ ó÷àñòîê ðàçìåðîì îêîëî 13 ìîðñêèõ ìèëüâ äëèíó è 2 - 3 ìîðñêèõ ìèëè â øèðèíó. Âû-çâàëî çíà÷èòåëüíûå ðàçðóøåíèÿ íà ïîëîñå ïîáå-ðåæüÿ ßïîíèè äëèíîé îêîëî 200 êèëîìåòðîâ èçåìëåòðÿñåíèå .1964 ãîäà â Íèèãàòå. Íåáîëüøîé

îñòðîâîê Àâàñèìà ïîäíÿëñÿ íà 80 - 160 ñàíòè-ìåòðîâ. Ñåâåðî-çàïàäíàÿ ñòîðîíà åãî, íàîáîðîò,îïóñòèëàñü. Â ïðîëèâå, îòäåëÿþùåì îñòðîâ îòñóøè, ïîÿâèëñÿ íîâûé ïîäâîäíûé êàíüîí. Îêîëî15 òûñÿ÷ äîìîâ ãîðîäà Íèèãàòà áûëî çàòîïëåíî.ßïîíñêèé èññëåäîâàòåëü Èìàìóðà ïðèâîäèò ìíî-æåñòâî ïðèìåðîâ òîãî, êàê çåìëåòðÿñåíèÿ è èç-âåðæåíèÿ âóëêàíîâ ìåíÿëè î÷åðòàíèÿ ïîáåðåæüÿßïîíñêèõ îñòðîâîâ â òå÷åíèå ïðîøëîãî ñòîëåòèÿ.

Â ýïîõó ïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿ Àìóð ïðîòå-êàë ïî çàòîíóâøåé íûíå òåððèòîðèè Îõîòèè, àåùå ðàíüøå ìîãó÷àÿ ðåêà ïðîäîëæàëà ñâîé áåãè ïî çåìëÿì Íèïïîíèäû, íà÷àâøåé òîíóòü ïðåæ-äå, ÷åì Îõîòèÿ. ßïîíñêèé çîîãåîãðàô Íèøèìóðàâ ñòàòüå "Ïðîèñõîæäåíèå ßïîíñêîãî ìîðÿ ñ òî÷-êè çðåíèÿ åãî ôàóíû" äàë ñåðèþ êàðò, ïîêàçûâà-þùèõ èçìåíåíèÿ êîíôèãóðàöèè ßïîíñêîãî ìîðÿâ ëåäíèêîâóþ ýïîõó. Îñòðîâà ßïîíñêîãî àðõèïå-ëàãà òî ñîåäèíÿëèñü ìåæäó ñîáîé, òî ðàçúåäè-íÿëèñü, îñòðîâ Õîêêàéäî ñâÿçûâàëñÿ "ìîñòîì"ñóøè ñ Ñàõàëèíîì, þæíûå îñòðîâà ßïîíèè ñî-åäèíÿëèñü ñ Êîðåéñêèì ïîëóîñòðîâîì. Íà äíåÆåëòîãî ìîðÿ íàéäåíû øèðîêèå ïîëÿ ïåñêîâ, ïî-

÷òè íå ïîäâåðãøèåñÿ âîçäåéñòâèþ âîëí ïðèáîÿ.Çíà÷èò, îáøèðíûå ïðîñòðàíñòâà ñóøè, ñîåäèíÿâ-øåé Êîðåþ è ßïîíèþ, çàòîïëÿëèñü î÷åíü áûñòðîè "ìîñò" èñ÷åç çà êîðîòêèé ïðîìåæóòîê âðåìå-íè. À íà ñåâåðå ñóõîïóòíûå ñâÿçè ìåæäó Ñàõà-ëèíîì, ìàòåðèêîì è ÿïîíñêèì îñòðîâîì Õîêêàé-äî òî âîçíèêàëè, òî èñ÷åçàëè â òå÷åíèå ðàçëè÷-íûõ ôàç ïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿ. È â òå÷åíèå ýòî-ãî âðåìåíè íà ßïîíñêèé àðõèïåëàã ìîãëè ïðîéòèäðåâíèå æèòåëè Âîñòî÷íîé Àçèè è Ïðèìîðüÿ.

Ñêîðåå âñåãî, çàñåëåíèå ßïîíñêèõ îñòðîâîâøëî È ñî ñòîðîíû Ñàõàëèíà, è ñî ñòîðîíû Êî-ðåéñêîãî ïîëóîñòðîâà, òî åñòü è ÷åðåç Îõîòèþ, è÷åðåç Íèïïîíèäó. È, êàê ïîëàãàåò áîëüøèíñòâîèññëåäîâàòåëåé, äðåâíåéøèìè æèòåëÿìè ßïî-íèè áûëè àéíû, óäèâèòåëüíûé, íûíå ïî÷òè ïîë-íîñòüþ èñ÷åçíóâøèé íàðîä, ñî÷åòàþùèé ÷åðòûòðåõ "áîëüøèõ ðàñ" ÷åëîâå÷åñòâà - åâðîïåîèä-íîé, ìîíãîëîèäíîé, íåãðîèäíîé. Ñâîåîáðàçèå àé-íîâ ñòîëü âåëèêî, ÷òî èõ âûäåëÿþò è â îñîáóþ"ìàëóþ ðàñó" - êóðèëüñêóþ.

"Íåò íàðîäà, î êîòîðîì, êàê îá àéíàõ, áûëîáû âûðàæåíî â êîðîòêîå âðåìÿ ñòîëü ðàçíîîá-

ðàçíûõ, äàæå ïðîòèâîðå÷àùèõ äðóã äðóãó ìíå-íèé îòíîñèòåëüíî ïðîèñõîæäåíèÿ èëè ïëåìåííî-ãî ðîäñòâà ñ äðóãèìè íàðîäàìè", - ïèñàë àêà-äåìèê Ë. Øðåíê, îäèí èç ïåðâûõ èññëåäîâàòå-ëåé ýòîãî çàãàäî÷íîãî íàðîäà. Îñíîâíûå ÷åðòûìàòåðèàëüíîé êóëüòóðû àéíîâ (îäåæäà, ÿâíî íåïðèñïîñîáëåííàÿ ê ñåâåðíîìó êëèìàòó, ñðåäñòâàïåðåäâèæåíèÿ, îðóæèå è ò. ï.), ìîòèâû àéíñêîãîèçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà íàõîäÿò àíàëîãèþ âáûòå è êóëüòóðå íàðîäîâ Èíäîíåçèè è Îêåàíèè."Þæíûé àäðåñ" àéíîâ ïîäòâåðæäàþò è àíòðî-ïîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ ÿïîíöåâ: áëèæå âñåõîñòàëüíûõ ÿïîíöåâ ê àéíàì îêàçàëèñü íå ÿïîíöûñåâåðíîãî Õîêêàéäî (ãäå è ïîíûíå îñòàëèñü ïî-ñëåäíèå ÷èñòîêðîâíûå àéíû), à ÿïîíöû ñàìîãîþæíîãî àðõèïåëàãà Ñòðàíû âîñõîäÿùåãî ñîëíöàîñòðîâîâ Ðþêþ, ïðîòÿíóâøèõñÿ öåïî÷êîé îò îñò-ðîâà Êþñþ äî Òàéâàíÿ. Ðàññåëåíèå ïðåäêîâ àé-íîâ ñ þãà íà ñåâåð áûëî ñâÿçàíî ñ ñóùåñòâîâà-íèåì åùå îäíîé çàòîíóâøåé çåìëè - Ñóíäû.

Àìåðèêàíñêèé èññëåäîâàòåëü Ý. Ìîðçå âîâðåìÿ ïîåçäêè èç Èîêàãàìû â Òîêèî îòêðûë â1877 ãîäó â ìåñòíîñòè Îîìîðè äðåâíåå ïîñåëå-

íèå, îêðóæåííîå êó÷àìè ðàêîâèí, êîòîðûå, ñî-ãëàñíî ëåãåíäàì, îñòàâëÿëè æèâøèå çäåñü êîãäà-òî ëþäè-âåëèêàíû. Ïðîâåäÿ ñîâìåñòíî ñ ÿïîíöà-ìè ðàñêîïêè, Ìîðçå îáíàðóæèë íàêîíå÷íèêè èçêàìíÿ äëÿ êîïèé è ñòðåë, íîæè è ñêðåáêè, òàê-æå êàìåííûå, à ãëàâíîå, âåëèêîëåïíûå ñîñóäû èçãëèíû, óêðàøåííûå âåðåâî÷íûìè îòòèñêàìè ïî-ÿïîíñêè "äçåìîí". Òàê, áîëåå âåêà íàçàä, íà÷à-ëîñü îòêðûòèå çàìå÷àòåëüíîé êóëüòóðû êàìåííî-ãî âåêà, ïîëó÷èâøåé íàçâàíèå "äçåìîí". Íàèáî-ëåå èçâåñòíû åå ñêóëüïòóðû èç ãëèíû - äîãó è ãîí-÷àðíûå èçäåëèÿ. Â ñàìîå ïîñëåäíåå âðåìÿ íàé-äåíû îáðàçöû êåðàìèêè äçåìîí, âîçðàñò êîòîðûõïðåâûøàåò 12 òûñÿ÷ ëåò ýòî ñàìàÿ äðåâíÿÿ ãëè-íÿíàÿ ïîñóäà â ìèðå!

Êóëüòóðó äçåìîí âíà÷àëå ñâÿçûâàëè ñ ïðåä-êàìè àéíîâ. Ñåé÷àñ ÿñíî, ÷òî ñâÿçè ýòîé êóëüòó-ðû ïðîñòèðàþòñÿ è íà ñåâåð, è íà þã - îò Ïðè-ìîðüÿ è Ïðèàìóðüÿ äî îñòðîâîâ Èíäîíåçèè. Öå-ïî÷êà äðåâíèõ àéíñêèõ ãåîãðàôè÷åñêèõ íàèìåíî-âàíèé ïðîòÿãèâàåòñÿ îò Êóðèë è Ñàõàëèíà - ÷å-ðåç îñòðîâà ßïîíñêîãî àðõèïåëàãà - äàëåêî íà þã,ê Èíäîíåçèè. Ñïèðàëüíûé îðíàìåíò àéíîâ íàõî-

äèò ïàðàëëåëè â îðíàìåíòå íàðîäîâ Àâñòðàëèè èÎêåàíèè. Óäèâèòåëüíî ïîõîæè ëè÷èíû, âûáèòûåíà êàìíÿõ Ïðèàìóðüÿ åãî äðåâíèìè îáèòàòåëÿ-ìè, íà ïàìÿòíèêè èñêóññòâà àáîðèãåíîâ Àâñòðà-ëèè è æèòåëåé ìíîãèõ îñòðîâîâ Îêåàíèè. Íà þãóâîäÿò è ìèôîëîãè÷åñêèå ïðåäñòàâëåíèÿ àéíîâ.

Ìàòåðèê Ñóíäà áûë òîé çîíîé, ãäå ïðîèñõîäè-ëî ôîðìèðîâàíèå ïðîòîàâñòðàëîèäîâ è èõ êóëü-òóðû. Îòñþäà âûøëè, êàê äóìàþò íåêîòîðûå èñ-ñëåäîâàòåëè, è àéíû, êîòîðûå, îêàçàâøèñü ïîñëåçàòîïëåíèÿ Ñóíäû, Íèïïîíèäû è Îõîòèè â èçîëÿ-öèè íà îñòðîâàõ ßïîíñêîãî àðõèïåëåãà, Ñàõàëèíåè Êóðèëàõ, ñîõðàíèëè èñ÷åçíóâøèé íà Àçèàòñêîìêîíòèíåíòå äðåâíèé àíòðîïîëîãè÷åñêèé òèï.

Îáøèðíûå ïðîñòðàíñòâà øåëüôà îìûâàþùèõÀâñòðàëèþ âîä, ñàìà Àâñòðàëèÿ, Íîâàÿ Ãâèíåÿ,Òàñìàíèÿ, ëåæàùèå âîçëå íèõ ìíîãî÷èñëåííûåîñòðîâà è îñòðîâêè â ýïîõó ïîñëåäíåãî îëåäåíå-íèÿ îáðàçîâûâàëè îäíî öåëîå - "àâñòðàëèéñêóþàòëàíòèäó", èëè Ñàõóë.

Êîãäà Àâñòðàëèþ îòêðûëè åâðîïåéöû, êîãäàñòàëî ÿñíî, ÷òî ïîìèìî Ñòàðîãî Ñâåòà, Åâðà-çèè, Àôðèêè, Íîâîãî Ñâåòà è Àìåðèêè, åñòü åùå

îäèí êîíòèíåíò, íàñåëåííûé ëþäüìè, íåïîõîæè-ìè íè íà æèòåëåé Ñòàðîãî, íè íà æèòåëåé Íî-âîãî Ñâåòà, âñòàë âîïðîñ î òîì, KTQ æå òàêèåàáîðèãåíû-àâñòðàëèéöû è êàêèì îáðàçîì ïîïà-ëè îíè â Àâñòðàëèþ, åñëè íàâûêè ìîðåïëàâàíèÿáûëè èì ÷óæäû. È. Ì. Ñèìîíîâ, ó÷àñòíèê ðóñ-ñêîé àíòàðêòè÷åñêîé ýêñïåäèöèè 1819 - 1821 ãî-äîâ, ïðåäïîëîæèë, ÷òî àâñòðàëèéñêèå àáîðèãåíû- ïîòîìêè âûõîäöåâ èç Èíäèè, ïðèíàäëåæàùèåê îäíîé èç íèçøèõ êàñò. Ðîáåðò Ôèöðîé, êàïè-òàí çíàìåíèòîãî êîðàáëÿ "Áèãëü", ïîëàãàë, ÷òîàâñòðàëèéöû ÿâëÿþòñÿ ïîòîìêàìè àôðèêàíöåâ.Âûñêàçûâàëàñü ãèïîòåçà î òîì, ÷òî àâñòðàëèéöûíèîòêóäà íå ïðèõîäèëè, à ÿâëÿþòñÿ "ïðåàäàìè-òàìè", ïîÿâèâøèìèñÿ íåçàâèñèìî îò äðóãèõ òðåõðàñ - áåëîé, æåëòîé, ÷åðíîé, è äàæå ãèïîòåçà îòîì, ÷òî îíè - "ïåðâîëþäè", ÷òî ÷åëîâå÷åñòâîâîçíèêëî èìåííî íà Àâñòðàëèéñêîì ìàòåðèêå èîòñþäà ëþäè ðàñïðîñòðàíèëèñü ïî âñåé Çåìëå.Ðÿä èññëåäîâàòåëåé ñâÿçûâàë ïðîèñõîæäåíèå àâ-ñòðàëèéöåâ ñ çàòîíóâøèìè ìàòåðèêàìè - ñ "òè-õîîêåàíñêîé àòëàíòèäîé", Ïàöèôèäîé, èëè ëåå ñËåìóðèåé, "èíäî-îêåàíñêîé àòëàíòèäîé". (Î íèõ

ìû åùå ðàññêàæåì.)

Íûíå ýòè ãèïîòåçû ïðåäñòàâëÿþò ëèøü èñòî-ðè÷åñêèé èíòåðåñ. Íî âî ìíîãèõ èç íèõ åñòü ðàöè-îíàëüíîå çåðíî. Ïî ìíåíèþ áîëüøèíñòâà àíòðî-ïîëîãîâ, èìåííî àáîðèãåíû Àâñòðàëèè, îêàçàâ-øèñü â èçîëÿöèè íà ñâîåì êîíòèíåíòå, ñîõðàíè-ëè áîëüøå, ÷åì êàêîé-ëèáî äðóãîé ðàñîâûé òèï,÷åðòû, ñâîéñòâåííûå äðåâíåéøèì ëþäÿì.

Íà çàòîíóâøåé çåìëå Ñóíäà è ïðèëåãàþùèõòåððèòîðèÿõ Þæíîé è Þãî-Âîñòî÷íîé Àçèè øëîôîðìèðîâàíèå ïðîòîàâñòðàëîèäîâ - ïðåäêîâ àé-íîâ, âåääîâ, àâñòðàëèéöåâ è ìíîãèõ äðóãèõ íà-ðîäîâ, èìåþùèõ òåìíûé öâåò êîæè, íî îòëè÷àþ-ùèõñÿ îò íåãðîèäîâ-àôðèêàíöåâ. Îòñþäà ïðîòî-àâñòðàëîèäû äâèíóëèñü íå òîëüêî íà ñåâåð (ïðåä-êè àéíîâ), íî è íà þã è íà÷àëè çàñåëÿòü ìàòåðèêÑàõóë, â ïåðâóþ î÷åðåäü, åãî ñåâåðíûé âûñòóï,îò êîòîðîãî îñòàëñÿ íûíå îñòðîâ Íîâàÿ Ãâèíåÿ.Ñëåäû ïðåáûâàíèÿ ÷åëîâåêà íà ýòîì îñòðîâå óõî-äÿò â ãëóáèíó âåêîâ íà 25 òûñÿ÷åëåòèé, íî íåò ñî-ìíåíèÿ â òîì, ÷òî çäåñü áóäóò ñäåëàíû è ãîðàçäîáîëåå äðåâíèå íàõîäêè: âåäü íà çåìëå Àâñòðàëèèîáíàðóæåíû ñòîÿíêè ïåðâîáûòíîãî ÷åëîâåêà âîç-

ðàñòîì ïîðÿäêà 30 òûñÿ÷ ëåò. Íî âîò åùå èíòå-ðåñíûå ôàêòû.

Èçîëèðîâàííûå ãðóïïû ëþäåé, ìàëûõ íàðîä-íîñòåé è äàæå "ìàëûõ ðàñ" îáðàçóþòñÿ â òðóäíî-äîñòóïíûõ ðàéîíàõ çåìíîãî øàðà: âûñîêèõ ãîðàõè òðóäíîïðîõîäèìûõ ëåñàõ è äæóíãëÿõ, â ïóñòû-íÿõ è íà îñòðîâàõ. Íî åñëè âîïðîñ î òîì, êàêïîïàëè â ëåñà, ãîðû èëè ïóñòûíè èçîëÿòû, êàêïðàâèëî íå âîçíèêàåò, òî ñ îñòðîâèòÿíàìè äåëîîáñòîèò íå òàê ïðîñòî. ×òîáû äîáðàòüñÿ äî îñò-ðîâà, íàäî ïðåîäîëåòü âîäíîå ïðîñòðàíñòâî.

Â Èíäèéñêîì îêåàíå íàõîäÿòñÿ Àíäàìàíñêèåîñòðîâà. Èõ êîðåííûå îáèòàòåëè, íûíå ïî÷òè öå-ëèêîì èñ÷åçíóâøèå, èìåþò òåìíûé öâåò êîæè,î÷åíü ìàëåíüêèé ðîñò, êóëüòóðó êàìåííîãî âåêà èïðèìèòèâíóþ òåõíèêó ñóäîõîäñòâà. Ãîâîðÿò àäà-ìàíöû íà ÿçûêå, íå èìåþùåì íè÷åãî îáùåãî ñäðóãèìè ÿçûêàìè ìèðà. Íåñìîòðÿ íà "ïèãìåé-ñêèé" ðîñò, îíè íå èìåþò íè÷åãî îáùåãî íè ñïèãìåÿìè Öåíòðàëüíîé Àôðèêè, íè ñ íåãðèòî-ñàìè Ìàëàêêè, Ôèëèïïèí, Íîâîé Ãâèíåè è Íî-âûõ Ãåáðèä. Ïî ìíåíèþ íåêîòîðûõ èññëåäîâàòå-ëåé, àíäàìàíöû ÿâëÿþòñÿ ïîñëåäíèìè îñòàòêàìè

äðåâíåéøèõ îáèòàòåëåé Èíäîñòàíà.

Ñàìè àíäàìàíöû ñ÷èòàþò, ÷òî ïîÿâèëèñü íàñâîåé çåìëå î÷åíü äàâíî, äî âåëèêîãî ïîòîïà.Ïðåæäå îñòðîâà Àíäàìàíñêîãî àðõèïåëàãà ñî-ñòàâëÿëè îäíî öåëîå. Ãíåâ áîãà Ïóëóãó, îëèöåòâî-ðåíèÿ ðàçðóøèòåëüíîãî ñåâåðî-âîñòî÷íîãî ìóñ-ñîíà, âûçâàë ïîòîï, ïîãóáèâøèé ìíîæåñòâî ëþ-äåé, êîãäà-òî îáèòàâøèõ íà Àíäàìàíñêèõ îñòðî-âàõ/Áîëüøîé îñòðîâ ðàñïàëñÿ íà öåïî÷êó ñîâðå-ìåííûõ Àíäàìàíñêèõ îñòðîâîâ, ëþäè áûëè ðàçú-åäèíåíû - âîò ïî÷åìó æèòåëè îòäåëüíûõ îñòðî-âîâ ãîâîðÿò ïî-ñâîåìó è èìåþò ðàçíûå îáû÷àè.

Àíäàìàíöû îáðàçóþò îñîáóþ "ìàëóþ ðàñó"âíóòðè àâñòðàëîèäíîé ðàñû. ×òîáû äîñòè÷ü òà-êîãî îáîñîáëåíèÿ, îíè äîëæíû áûëè îòäåëèòüñÿîò îáùåãî ñòâîëà àâñòðàëîèäîâ î÷åíü äàâíî (âòå÷åíèå ìíîãèõ òûñÿ÷ ëåò).

Äëÿ òîãî ÷òîáû ñôîðìèðîâàëàñü ëîêàëüíàÿðàñà, äîëæíî ïðîéòè ìíîãî âðåìåíè. À ÷òîáû ïî-ïàñòü íà îñòðîâà, ïðåäêè èõ îáèòàòåëåé, íå çíàêî-ìûå äàæå ñ ïðèìèòèâíûì ìîðåïëàâàíèåì, äîëæ-íû áûëè âîñïîëüçîâàòüñÿ "äîðîãàìè øåëüôà",ñóõîïóòíûìè ìîñòàìè è ïðîìåæóòî÷íûìè âåõà-

ìè â âèäå èñ÷åçíóâøèõ îñòðîâîâ è îñòðîâêîâ."Äîðîãîé øåëüôà" ïîïàëè èç Èíäèè íà îñòðîâØðè-Ëàíêà âåääû, æèâóùèå ïî ñåé äåíü â óñëî-âèÿõ êàìåííîãî âåêà è, íàðÿäó ñ àâñòðàëèéñêèìèàáîðèãåíàìè, ÿâëÿþùèåñÿ òèïè÷íûìè ïðåäñòà-âèòåëÿìè àâñòðàëîèäíîé ðàñû. Äà è ñàì ìàòåðèêÀâñòðàëèÿ ñ åãî îáèòàòåëÿìè ïîñëå èñ÷åçíîâåíèÿÑàõóëà è Ñóíäû ïðåâðàòèëñÿ â îãðîìíûé îñòðîâè ãåíåòè÷åñêèé èçîëÿò.

Âèäèìî, èìåííî ýòîò êîìïëåêñíûé ïîäõîä,ñî÷åòàíèå ñàìûõ ðàçëè÷íûõ íàóê, ïîçâîëèò îêîí-÷àòåëüíî ðåøèòü çàãàäêó ãóàí÷åé, êîðåííîãî íà-ñåëåíèÿ Êàíàðñêèõ îñòðîâîâ, îáúÿâëÿâøèõñÿ ïî-òîìêàìè êðîìàíüîíöåâ, ïàñòóõàìè àòëàíòîâ è ò.ä. "Äîðîãà øåëüôà" ïðèâåëà ïðåäêîâ ãóàí÷åé íàèõ îñòðîâà (õîòÿ çäåñü è íå áûëî ñïëîøíîãî ìî-ñòà ñóøè), à çàòåì, êîãäà óðîâåíü Ìèðîâîãî îêå-àíà ïîäíÿëñÿ, îíè îêàçàëèñü â ïîëíîé èçîëÿöèèîò ìèðà, ÷òî è ïðèâåëî ê ôîðìèðîâàíèþ "êàíàð-ñêîé ìàëîé ðàñû" - âûñîêîðîñëûõ ãîëóáîãëàçûõáëîíäèíîâ, íå èìåþùèõ, îäíàêî, îòíîøåíèÿ ê âè-êèíãàì è äðóãèì ïðåäñòàâèòåëÿì åâðîïåîèäíîéðàñû.

"Äîðîãîé øåëüôà" - ÷åðåç Áåðèíãèþ è Îõî-òèþ - ïðèøëè äðåâíåéøèå æèòåëè Àìåðèêè âÍîâûé Ñâåò. È çäåñü ïîñëå îïóñêàíèÿ îõîòîìîð-ñêîé è áåðèíãî-ìîðñêîé àòëàíòèä îíè òàêæå îêà-çàëèñü â èçîëÿöèè. . . Âïðî÷åì, ðàñêîïêè ïîä âî-äîé äîëæíû ðàñêðûòü íå òîëüêî çàãàäêó ïðîèñ-õîæäåíèÿ èíäåéöåâ Àìåðèêè, íî è ìíîãèå äðóãèåçàãàäêè äîêîëóìáîâûõ âûñîêèõ öèâèëèçàöèé Íî-âîãî Ñâåòà.

"Ïîèñêè ïðèøåëüöåâ" - òàê ìîæíî áûëî áûíàçâàòü óâëåêàòåëüíóþ ïîâåñòü î ñàìûõ ðàç-íîîáðàçíûõ "àäðåñàõ" è ãèïîòåçàõ, ïûòàþùèõ-ñÿ ðåøèòü çàãàäêó ïðîèñõîæäåíèÿ êîðåííîãî íà-ñåëåíèÿ Àìåðèêè è åãî âûñîêèõ öèâèëèçàöèé.Êòî òîëüêî íå ôèãóðèðîâàë â ñïèñêå âîçìîæ-íûõ ïðåäêîâ èíäåéöåâ! Äðåâíèå åãèïòÿíå è íåìåíåå äðåâíèå øóìåðû, æèòåëè Äâóðå÷üÿ; æè-òåëè ïîáåðåæüÿ Àòëàíòèêè, áàñêè, è æèâóùèåíà ïðîòèâîïîëîæíîì êîíöå ãèãàíòñêîãî Åâðàçèé-ñêîãî ñâåðõìàòåðèêà ÿïîíöû; ìîðåïëàâàòåëè-ôèíèêèÿíå è êî÷åâíèêè-ãóííû; áåðáåðû Ñåâåð-íîé Àôðèêè è äðåâíèå õåòòû Ìàëîé Àçèè; ðèì-ëÿíå è êõìåðû, ñêèôû è æèòåëè îñòðîâà Êðèò;

êåëüòû Çàïàäíîé Åâðîïû è æèòåëè Èíäîñòàíà;èçðàèëüòÿíå è æèâóùèé íà ïîáåðåæüå ÇàïàäíîéÀôðèêè íàðîä ìàíäèíãî; ïåðñû è êèòàéöû; "ìîí-ãîëû íà ñëîíàõ" è "ñàìîåäû Ñèáèðè"; áåæàâøèåèç âçÿòîé àõåéöàìè Òðîè ýòðóñêè è æèòåëè îñò-ðîâîâ Îêåàíèè. Èñïàíåö Ýíðèêî Ìàðòèíåñ, ïî-ñåòèâ Ïðèáàëòèêó â XVII ñòîëåòèè ðåøèë, ÷òîæèã òåëè îêðåñòíîñòåé Ðèãè "ïîðàçèòåëüíî ïî-õîæè íà èíäåéöåâ Àìåðèêè", à ïîñåìó è ðîäè-íó èíäåéöåâ íàäî èñêàòü â ýòèõ ìåñòàõ. Ñïóñòÿòðè âåêà àìåðèêàíåö Õàðîëä Ãëåäâèí âûïóñêàåòêíèãó, â êîòîðîé ñòîëü ëåå "äîêàçàòåëüíî" óòâåð-æäàåò, ÷òî âûñîêèå öèâèëèçàöèè äîêîëóìáîâîéÀìåðèêè îáÿçàíû ñâîèì ïðîèñõîæäåíèåì ôëîòóÀëåêñàíòðà Ìàêåäîíñêîãî.

Íåîäíîêðàòíî ïðåäïðèíèìàëèñü ïîïûòêè äî-êàçàòü, ÷òî ëþäè â Íîâîì Ñâåòå âåäóò ñâîå íà-÷àëî îò êàêîé-òî ñïåöèôè÷åñêîé àìåðèêàíñêîéïîðîäû îáåçüÿí (õîòÿ â Àìåðèêå îñòàíêîâ èõ íåíàéäåíî). ×òî öèâèëèçàöèè Íîâîãî Ñâåòà äðåâ-íåé öèâèëèçàöèé Ñòàðîãî Ñâåòà. ×òî ñâîèìè óäè-âèòåëüíûìè äîñòèæåíèÿìè êóëüòóðû äîêîëóìáî-âîé Àìåðèêè îáÿçàíû íå èíäåéöàì, à êîñìè÷å-

ñêèì ïðèøåëüöàì èëè æèòåëåé çàòîíóâøèõ ìàòå-ðèêîâ - Àòëàíòèäû, Ïàöèôèäû, Àíäèè, My, Àðà-êèíåçèè. . . Íî âñå ýòî íàõîäèòñÿ â îáëàñòè ïðåä-ïîëîæåíèé, óìîçðèòåëüíûõ äîïóùåíèé, à ïîðîé÷èñòîé ôàíòàçèè. Îãðîìíîå æå êîëè÷åñòâî äî-áûòûõ ôàêòîâ ãîâîðèò î òîì, ÷òî ïåðâîáûòíûåêîëóìáû çàñåëèëè Íîâûé Ñâåò èç Àçèè, ïðîíèê-íóâ â Àìåðèêó ïî çàòîíóâøåé íûíå Áåðèíãèè.

Ïîñëå äîëãèõ ñïîðîâ àíòðîïîëîãè ðåøèëè,÷òî èíäåéöû - ïðåäñòàâèòåëè ìîíãîëîèäíîé ðà-ñû, òîëüêî î÷åíü ñâîåîáðàçíîé, î÷åíü äàâíîîáîñîáèâøåéñÿ îò îáùåãî ñòâîëà, â òó ïîðó, êî-ãäà, ïðîéäÿ ÷åðåç Áåðèíãèþ, è ïîñëå åå ãèáåëèîêàçàëèñü â èçîëÿöèè, ïðåäêè ñîâðåìåííûõ èí-äåéöåâ ñòàëè "îñòðîâèòÿíàìè", ïîäîáíî òàñìà-íèéöàì, àäàìàíöàì, àâñòðàëèéöàì, ãóàíà÷àì.

Î÷åðòàíèÿ Àìåðèêàíñêîãî êîíòèíåíòà 30 òû-ñÿ÷ ëåò íàçàä îòëè÷àëèñü îò íûíåøíèõ, èáî ñó-øåé áûëè îáøèðíûå ðàéîíû øåëüôà, îêðóæàþ-ùåãî íûíå çåìëè Íîâîãî Ñâåòà. Îãðîìíûå ëåäíè-êè ïðåãðàæäàëè ïóòü ïåðâîáûòíûì êîëóìáàì, èîíè ïðîäâèãàëèñü, âèäèìî, âäîëü òèõîîêåàíñêî-ãî ïîáåðåæüÿ Àìåðèêè, íûíå ñòàâøåãî ìåëêîâîä-

íûì øåëüôîì. Íà îñòðîâå Ñàíòà-Ðîñà, â 70 êè-ëîìåòðàõ îò ïîáåðåæüÿ Þæíîé Êàëèôîðíèè, îò-êðûòà ñòîÿíêà ëþäåé ïàëåîëèòà âîçðàñòîì îêîëî30 òûñÿ÷ ëåò, ñîáèðàâøèõ ìîëëþñêîâ è îõîòèâ-øèõñÿ íà êàðëèêîâûõ (ìåíåå äâóõ ìåòðîâ âûñî-òîé) ìàìîíòîâ. Î÷åâèäíî, ÷òî è ëþäè, è ìàìîí-òû ïîïàëè íà Ñàíòà-Ðîñó ïî ñóøå, íûíå ñòàâøåéøåëüôîì.

Ñî äíà, íåïîäàëåêó îò êàíüîíà Ëà-õîëüÿ, ïîä-íÿòî áîëüøîå êîëè÷åñòâî çåðíîòåðîê - "ìåòà-òåñ", êîòîðûìè èíäåéöû ïîëüçîâàëèñü ñ äðåâ-íåéøèõ âðåìåí. Íà âîñòî÷íîì ïîáåðåæüå ÑØÀ,êîòîðîå îêàéìëÿåò ïîëîñà øåëüôà, ïîä âîäîé îá-íàðóæåíû êîñòè ìàìîíòîâ è ìàñòîäîíòîâ, âîç-ðàñòîì â íåñêîëüêî òûñÿ÷ ëåò. Íà äíå Ìåêñèêàí-ñêîãî çàëèâà íàéäåíû çàòîïëåííûå îñòðîâà.

Âèäèìî, ÷åðåç øåëüô è öåïî÷êó îñòðîâîâ,íûíå çàòîíóâøèõ, áûëè çàñåëåíû â ãëóáîêîéäðåâíîñòè Àíòèëüñêèå îñòðîâà (ñïëîøíîé ëååìîñò ñóøè ìåæäó íèìè è ìàòåðèêîì, åñëè îí èñóùåñòâîâàë, òî óøåë ïîä âîäó çàäîëãî äî ïîÿâ-ëåíèÿ ÷åëîâåêà â Íîâîì Ñâåòå). Òàêèì æå ñïîñî-áîì ïîïàëè ïåðâûå ëþäè è íà îñòðîâà Áàãàìñêî-

ãî àðõèïåëàãà. Ïåðåä àðõåîëîãàìè-ïîäâîäíèêàìèíà øåëüôå Àìåðèêè îòêðûâàåòñÿ áëàãîäàòíîå ïî-ëå äëÿ èññëåäîâàíèé. È íå òîëüêî ïîèñêà ñëåäîâïàëåîèíäåéöåâ, íî è ñëåäîâ äåÿòåëüíîñòè ÷åëî-âåêà, äîñòèãøåãî âûñîêîé ñòåïåíè ðàçâèòèÿ êóëü-òóðû. Èáî íå òîëüêî ìåäëåííîå òàÿíèå ëüäîâ ïî-ãëîùàëî "äîðîãè øåëüôîâ", áûâøóþ ñóøó. Â ðÿ-äå ðàéîíîâ Íîâîãî Ñâåòà çåìíàÿ êîðà è ïî ñåéäåíü ïðîÿâëÿåò àêòèâíîñòü â âèäå ñòðàøíûõ çåì-ëåòðÿñåíèé è âóëêàíè÷åñêèõ èçâåðæåíèé. Èìåííîòàê ïîãèá íà îñòðîâå Ìàðòèíèêà â íà÷àëå íàøå-ãî ñòîëåòèÿ ãîðîä Ñåí-Ïüåð, íàçûâàâøèéñÿ "ìà-ëåíüêèì Ïàðèëååì Âåñò-Èíäèè", - åãî óíè÷òîæè-ëî èçâåðæåíèå âóëêàíà. À 300 ëåò íàçàä äðóãîåáåäñòâèå çåìëåòðÿñåíèå - óíè÷òîæèëî íà ßìàé-êå "ïèðàòñêèé âàâèëîí", ãîðîä Ïîðò-Ðîéàë, êî-òîðûé áûë ïîãëîùåí âîäàìè Êàðèáñêîãî ìîðÿ.

ÃËÀÂÀ 9. ÒÀÉÍÀ ÏÎÃÈÁØÈÕ ÃÎÐÎÄÎÂ ÈÎÑÒÐÎÂÎÂ

Ìû óæå çíàåì, ÷òî âçðûâ âóëêàíè÷åñêîãîêîíóñà âóëêàíà Ñàíòîðèí íå òîëüêî óíè÷òîæèëáîëüøóþ ÷àñòü îñòðîâà è çàñûïàë ïåïëîì öâå-òóùèå ãîðîäà íà íåì, íî è íàíåñ îãðîìíûé

óùåðá îêðóæàþùèì ñòðàíàì è îñòðîâàì - Êðè-òó, ìàòåðèêîâîé Ãðåöèè, Ìàëîé Àçèè, Ïàëåñòèíå,âîçìîæíî, äàæå Åãèïòó. Îí ïîðîäèë ãèãàíòñêèåâîëíû-öóíàìè, çåìëåòðÿñåíèÿ è ïåïëîïàäû, óíè-÷òîæèâøèå ïîñåâû è íà ìíîãî ëåò ñäåëàâøèåïî÷âó áåñïëîäíîé. Ñàìûé ñèëüíûé óðîí áûëíàíåñåí îñòðîâó Êðèò. Íà áåðåãà åãî îáðóøè-ëèñü âîëíû-öóíàìè, ïîëÿ ïîêðûë ñëîé ïåïëà âíåñêîëüêî ìåòðîâ òîëùèíîé, à áóðíûå ëèâíè ïðå-âðàùàëèñü â ñåëè, ñìûâàÿ ýòîò ïåïåë ñ ïî÷-âû. Âèäèìî, èìåííî êàòàñòðîôè÷åñêîå èçâåðæå-íèå Ñàíòîðèíà íàíåñëî ñìåðòåëüíûé óäàð âåëè-êîé ìîðñêîé äåðæàâå Êðèòà è ïîñëóæèëî ãëàâ-íîé ïðè÷èíîé åãî ãèáåëè. Îá ýòîì ãðàíäèîçíîìñîáûòèè ìû åùå óïîìÿíåì.

Íà îñòðîâå Ïñèðà, ðàñïîëîæåííîì â çàëèâåÌåðàáåëîí, âäàþùåìñÿ â áåðåãà Êðèòà, ãðå÷å-ñêèå àðõåîëîãè îáíàðóæèëè ïîãðåáåíèÿ, îòíîñÿ-ùèåñÿ ê ýïîõå ìèíîéñêîãî Êðèòà, òî åñòü êî IIòûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý. Èññëåäîâàòü âîäû, îìûâà-þùèå Ïñèðó, áûë ïðèãëàøåí Æàê-Èâ Êóñòî ñ åãîïðîñëàâëåííûì ñóäíîì "Êàëèïñî". Âíà÷àëå áû-ëà îáíàðóæåíà êåðàìèêà, îòíîñÿùàÿñÿ ê ðàçëè÷-

íûì ýïîõàì, çàòåì ñî äíà ïîäíÿëè âåëèêîëåïíóþ÷àøó. À ïîòîì àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè íàòîëêíó-ëèñü íà íàñòîÿùèé îáðûâ èç êåðàìè÷åñêèõ èç-äåëèé, êîòîðûé òÿíóëñÿ â äëèíó íà äîáðóþ ñîò-íþ ìåòðîâ è íà ãëóáèíàõ îò 8 äî 30 ìåòðîâ îá-ðàçîâûâàë îãðîìíóþ íàêëîííóþ ñòåíó, íàïîìè-íàþùóþ î÷åðòàíèÿìè ðàêîâèíó ãðåáåøêà. Ñîòíèòûñÿ÷ âàç, ñîñóäîâ, êðóæåê, ÷àø, êóáêîâ, àìôîðëåæàëè íà ìîðñêîì äíå!

"Ïëàâàÿ âçàä è âïåðåä âäîëü îãðîìíîé çà-ëåæè, ÿ çàìå÷àþ, ÷òî äåñÿòêè íåâûñîêèõ õîëìè-êîâ (îíè-òî è ïðèäàþò âñåìó êîìïëåêñó âèä ðàêî-âèíû ãðåáåøêà) ïîõîæè íà ñëåäû êîëëåêòèâíîãîêîðàáëåêðóøåíèÿ. Ïðåäñòàâüòå ñåáå ñòîÿùèå íàÿêîðå ñóäà - îíè æìóòñÿ äðóã ê äðóãó, êàê ñàðäè-íû â áàíêå, è äîâåðõó íàãðóæåíû ñîñóäàìè ñ ìàñ-ëîì, âèíîì, ïðÿíîñòÿìè, çåðíîì. È âäðóã âñå ýòèñóäà ðàçîì èäóò íà äíî. Ïîä âîçäåéñòâèåì âîäûè ìîðñêèõ æèâîòíûõ äåðåâî ðàçëîæèëîñü, à ñöå-ìåíòèðîâàâøèéñÿ ãðóç ñîõðàíèë î÷åðòàíèÿ êîð-ïóñîâ, ðàññêàçûâàåò Êóñòî. - Åäèíñòâåííîå îáú-ÿñíåíèå, êîòîðîå ïðèõîäèò íà óì, êàòàñòðîôè÷å-ñêîå íàâîäíåíèå: ìîðå ñíà÷àëà äàëåêî îòñòóïàåò

îò áåðåãîâîé ëèíèè, è ñóäà ëîæàòñÿ íà îáíàæèâ-øååñÿ äíî, à çàòåì âîäû âîçâðàùàþòñÿ ãèãàíò-ñêîé ïåíÿùåéñÿ âîëíîé, êîòîðàÿ çàòîïëÿåò âñå èâñÿ. Òàêîãî, ðîäà ÿâëåíèÿ ó ÿïîíöåâ íàçûâàþò-ñÿ öóíàìè. Ìîæåò áûòü, Ïñèðà è áîëüøàÿ ÷àñòüÊðèòà ñòàëè æåðòâàìè íàâîäíåíèÿ òàêîãî ìàñ-øòàáà? Âñå ýòî òðåáóåò ïðîâåðêè".

×åì áîëüøå èññëåäîâàëè àêâàíàâòû "Êàëèï-ñî" ïîäâîäíûå îêðåñòíîñòè Ïñèðû, òåì ÿñíåå âû-ðèñîâûâàëàñü ïåðåä íèìè "èñòîðèÿ âåëèêîé ïðè-ðîäíîé êàòàñòðîôû çåìëåòðÿñåíèÿ è öóíàìè. Îá-íàðóæåíû ïðåâîñõîäíî ñîõðàíèâøèåñÿ ñòåíû ïîäâîäîé. Íà ãëóáèíå 30 - 35 ìåòðîâ ïîä íåáîëü-øèì ñëîåì íàíîñîâ îêàçûâàþòñÿ òåñàíûå áëîêèñòðîèòåëüíîãî êàìíÿ. "Íè ïîäíÿòèå óðîâíÿ ìîðÿ,íè íåâåðîÿòíîå êîðàáëåêðóøåíèå íå ìîãóò îáú-ÿñíèòü, ïî÷åìó îíè íàõîäÿòñÿ òàê äàëåêî â ìîðå,- çàìå÷àåò â ýòîé ñâÿçè Êóñòî. - Ðàçáðîñàííûåíà îáøèðíîé òåððèòîðèè êàìíè, ïîõîæå, áûëè ñêîëîññàëüíîé ñèëîé âûáðîøåíû â ìîðå èç ïðè-áðåæíîãî ãîðîäà".

Íà îñòðîâå Äíÿ, íàõîäÿùåìñÿ â 12 êèëîìåò-ðàõ îò áåðåãîâ Êðèòà, àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè îá-

íàðóæèëè ìíîæåñòâî èíòåðåñíûõ íàõîäîê ìèíîé-ñêîãî âðåìåíè (áîëåå äðåâíåãî, ÷åì Ãðåöèÿ èÌèêåíû) è çàãàäî÷íûé ñèëóýò ïîäâîäíîé ïëàò-ôîðìû, ðàñïîëîæåííîé ïåðïåíäèêóëÿðíî ê áåðå-ãó. Âîçìîæíî, ÷òî îíà óøëà íà äíî ïîñëå êà-òàñòðîôû íà Ñàíòîðèíå. Ïðàâäà, îñòðîâ Êðèòïîäâåðãàëñÿ ñòðàøíûì çåìëåòðÿñåíèÿì íå îäèíðàç. Íàïðèìåð, â 1700 ãîäó äî í. ý. òàêîå çåìëå-òðÿñåíèå ðàçðóøèëî ìíîãèå äâîðöû íà îñòðîâå,âêëþ÷àÿ ðåçèäåíöèþ âåðõîâíîãî âëàäûêè â ãî-ðîäå Êíîññ, è â ðåçóëüòàòå ýòèõ ñòèõèéíûõ áåä-ñòâèé îòäåëüíûå ó÷àñòêè Êðèòà ìîãëè óõîäèòüïîä âîäó.

Àíãëèéñêèå èññëåäîâàòåëè ïðîâåëè ïîäâîä-íûå ðàñêîïêè ïîðòà Õåðñîíåñ, íàõîäèâøåãîñÿíà ñåâåðíîì áåðåãó Êðèòà, à íûíå ïîãëîùåííî-ãî âîäàìè Ýãåéñêîãî ìîðÿ. Ïîðò áûë ñîîðóæåííåñêîëüêî òûñÿ÷ ëåò íàçàä ìèíîéöàìè, çàòåìñòàë ïîðòîì ãðåêîâ, à åùå ïîçäíåå - ðèìëÿí. Ïî-ñëå ñèëüíîãî ïîäâîäíîãî çåìëåòðÿñåíèÿ, ïðîèçî-øåäøåãî ïðèìåðíî 25 âåêîâ íàçàä, îäíè ðàéîíûÊðèòà èñïûòàëè ïîäíÿòèå, à äðóãèå - ïîãðóæåíèå.Ïîðò Ôàëàñàðíà îêàçàëñÿ îòðåçàííûì îò ìîðÿ,

à ïîðò Õåðñîíåñ çàòîíóë â åãî âîäàõ. Àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè òùàòåëüíî èçó÷èëè ñòðîåíèå ïîðòàÕåðñîíåñà, åãî ïðè÷àëû è ìîëû, îðèãèíàëüíûå"ñàäêè" äëÿ ðûáû - âûñå÷åííûå â ñêàëå áàññåé-íû, êóäà äðåâíèå ðûáàêè ñêëàäûâàëè ñâîé óëîâ(áàññåéíû èìåëè ñïåöèàëüíûå ïðèñïîñîáëåíèÿäëÿ ñòîêà è ïðèòîêà ñâåæåé âîäû).

Íà îñòðîâå Ýãèíà, ëåæàùåì â çàëèâå Ñàðîíè-êîñ, îòäåëÿþùåì îñòðîâ îò Àòòèêè, â 300 ìåòðàõîò áåðåãà ìîëåíî óâèäåòü îáîðîíèòåëüíûå ñòåíû,ïîãðåáåííûå ìîðåì. Ïîäîáíóþ êàðòèíó ìîæíîíàáëþäàòü è âîçëå áåðåãîâ ìàòåðèêîâîé Ãðåöèè.Ìîëû äðåâíåãî ïîðòà Êîðèíô óøëè ïîä âîäó íàãëóáèíå ïî÷òè òðè ìåòðà. Çàòîïëåííûå ñêëåïû èìîãèëû îáíàðóæåíû â ðàéîíå çíàìåíèòîãî ïîðòàÀôèí - Ïèðåÿ. Óøëè ïîä âîäó ìîãó÷èå, äâóõìåò-ðîâîé òîëùèíû, çàùèòíûå ñòåíû Ãèôèîíà, êàê èñòåíû íå ìåíåå äðåâíåãî ãîðîäà Êàëèäîí íà áåðå-ãó Êîðèíôñêîãî çàëèâà. Ðàçâàëèíû áàçèëèêè IV- V âåêîâ ïîêîÿòñÿ íà áåðåãó Ýãèîíñêîãî çàëèâàâ Êåíõèðå.

Âñå ýòî - ðåçóëüòàò ïîâûøåíèÿ óðîâíÿ ìîðÿèëè ìåäëåííîãî îïóñêàíèÿ ïî÷âû. È íå òîëüêî

íà îñòðîâàõ, íî è â çåìëå ìàòåðèêîâîé Ýëëàäûîáíàðóæåíû ñëåäû êàòàñòðîô, â ðåçóëüòàòå êî-òîðûõ áûëè ïîãëîùåíû ìîðåì öåëûå ãîðîäà. Â1958 ã. âîçëå ïîáåðåæüÿ Ãðåöèè íåïîäàëåêó îòãîðîäà Êàòàêëîí, áûëî ñäåëàíî íåîæèäàííîå îò-êðûòèå: äíî ìîðÿ ïîêðûâàëè îáëîìêè êîëîíí,ñêóëüïòóð, êåðàìèêè. Êîãäà-òî â ýòîì ðàéîíå íà-õîäèëñÿ àíòè÷íûé ãîðîä Ôåÿ, è, ñóäÿ ïî îñòàòêàìçäàíèé, ìîðå ïîãëîòèëî åãî ñðàçó, ïîñëå ñèëüíî-ãî çåìëåòðÿñåíèÿ. Â Êîðèíôñêîì çàëèâå, ó áåðå-ãîâ ïîëóîñòðîâà Ïåëîïîííåñ, åùå â 1950 ãîäó áû-ëè îáíàðóæåíû îáëîìêè êàêèõ-òî àíòè÷íûõ ñî-îðóæåíèé, íî ïîèñêè ïðèøëîñü ïðåðâàòü "èç-çàáîëüøîãî ñëîÿ èëà, íàõîäÿùåãîñÿ â ïîñòîÿííîìäâèæåíèè". Ýòè ïîèñêè ïðîäîëæèëè â 1962 ãîäóôðàíöóçñêèå àêâàëàíãèñòû, ïûòàÿñü íàéòè ðóè-íû àíòè÷íûõ ãîðîäîâ Ãåëèêà è Áóðà (îá èõ ãèáå-ëè, ïðîèçîøåäøåé â 373 ãîäó äî í. ý., ñîîáùàþòòàêèå àíòè÷íûå àâòîðû, êàê Ñòðàáîí è ÄèîäîðÑèöèëèéñêèé).

Â ñâîåé "Ãåîðãàôèè" Ñòðàáîí ññûëàåòñÿ íàñâèäåòåëüñòâî Ãåðàêëèäà Ïîíòèéñêîãî, ñîâðå-ìåííèêà ãèáåëè Ãåëèêè. Ñîãëàñíî Ãåðàêëèäó, "êà-

òàñòðîôà ïðîèçîøëà íî÷üþ, è, õîòÿ ãîðîä îòñòî-ÿë îò ìîðÿ íà 12 ñòàäèé (òî åñòü áîëåå ÷åì íà äâàêèëîìåòðà), âñÿ ýòà ìåñòíîñòü âìåñòå ñ ãîðîäîìáûëà ïîêðûòà âîëíàìè; è 2000 ÷åëîâåê, ïîñëàí-íûå àõåéöàìè, íå ìîãëè ïîäîáðàòü òðóïîâ". Ãåëè-êà áûëà ïîãëîùåíà âîëíàìè. Ãîðîä Áóðà, îòñòî-ÿâøèé îò ìîðÿ åùå äàëüøå, òàêæå áûë ðàçðóøåí,âèäèìî, ãèãàíòñêàÿ ïðèëèâíàÿ âîëíà-öóíàìè îá-ðóøèëàñü è íà íåãî. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, â ñàìîìïîäðîáíîì ñîîáùåíèè î êàòàñòðîôå 373 ãîäà äîí. ý., ñîäåðæàùåìñÿ â "Èñòîðè÷åñêîé áèáëèîòå-êå" Äèîäîðà Ñèöèëèéñêîãî, ãîâîðèòñÿ î çàòîïëå-íèè äâóõ ãîðîäîâ - êàê Ãåëèêè, òàê è Áóðû.

Âîò êàê îïèñûâàåò Äèîäîð â ÷åòâåðòîé ÷à-ñòè "Èñòîðè÷åñêîé áèáëèîòåêè" ãèáåëü Ãåëèêè èÁóðû. Ïðè àðõîíòå Àñòåå, ïðàâèâøåì, ïî íàøå-ìó ëåòîñ÷èñëåíèþ, â 373 ãîäó äî í. ý. "â Ïåëî-ïîííåñå ïðîèçîøëè ãðàíäèîçíûå çåìëåòðÿñåíèÿè íåâåðîÿòíûå çàòîïëåíèÿ çåìëè è ãîðîäîâ; òà-êîãî áåäñòâèÿ ñ ãðå÷åñêèìè ãîðîäàìè ïðåæäå íè-êîãäà íå ñëó÷àëîñü. . . Ðàçðàçèëîñü áåäñòâèå íî-÷üþ. Ñèëà çåìëåòðÿñåíèÿ áûëà òàêîâà, ÷òî äî-ìà áûëè ñïëîøü ðàçðóøåíû, à ëþäè êàê âñëåä-

ñòâèå òåìíîòû, òàê è âñëåäñòâèå íåîæèäàííîñòèè íåâåðîÿòíîñòè îáñòîÿòåëüñòâ íå èìåëè âîçìîæ-íîñòè èñêàòü ñïàñåíèÿ. Áîëüøèíñòâî ïîãèáëî ïîäðàçâàëèíàìè äîìîâ. Êîãäà çàíÿëñÿ äåíü, íåìíî-ãèå óöåëåâøèå âûáðàëèñü èç äîìîâ ïîëàãàÿ, ÷òîîíè èçáåæàëè îïàñíîñòè, ñòîëêíóëèñü ñ áîëüøèìè áîëåå íåâåðîÿòíûì íåñ÷àñòèåì: ìîðå ñèëüíîðàçáóøåâàëîñü, ïîäíÿëàñü âûñîêàÿ âîëíà è âñåîíè áûëè çàòîïëåíû, èñ÷åçíóâ âìåñòå ñ îòå÷å-ñòâîì. À ñëó÷èëîñü ýòî áåäñòâèå ñ äâóìÿ ãîðî-äàìè Àõàéè - Ãåëèêîé è Áóðîé, èç êîòîðûõ Ãå-ëèêà áûëà ñàìûì çíà÷èòåëüíûì èç âñåõ ãîðîäîâÀõàéè".

Îá ýòîé êàòàñòðîôå â Àõàéå ãîâîðèò è Ñåíå-êà â ñâîèõ "Âîïðîñàõ åñòåñòâîçíàíèÿ", è Àðèñòî-òåëü â "Ìåòåîðîëîãèêå", è åãî ïëåìÿííèê Êàë-ëèñôåí, èñòîðèîãðàô è ó÷àñòíèê ïîõîäîâ Àëåê-ñàíäðà Ìàêåäîíñêîãî. À âåëèêèé ãåîðãàô àíòè÷-íîñòè Ýðàòîñôåí ñïåöèàëüíî ïðèåçæàë íà ìå-ñòî êàòàñòðîôû â Àõàéþ, ÷òîáû îñìîòðåòü ìå-ñòî ïðîèñøåñòâèÿ è âûñëóøàòü ðàññêàçû ìîðÿ-êîâ. Ïîýò Îâèäèé â ñâîèõ "Ìåòàìîðôîçàõ" ïî-ñâÿòèë ïîãèáøèì ãîðîäàì òàêèå ñòðîêè:

ÅÑËÈ ÃÅËÈÊÓ ÈÑÊÀÒÜ È ÁÓÐÓ, ÀÕÅÉ-ÑÊÈÅ ÃÐÀÄÛ, -ÒÛ ÈÕ ÍÀÉÄÅØÜ ÏÎÄ ÂÎ-ÄÎÉ;

ÌÎÐßÊÈ È ÑÅÃÎÄÍß ÏÎÊÀÆÓÒ ÌÅÐÒ-ÂÛÅ ÒÅ ÃÎÐÎÄÀ Ñ ÏÎÃÐÓÆÅÍÍÛÌÈ Â ÂÎ-ÄÓ ÑÒÅÍÀÌÈ.

Ïëàòîíó íå áûëî íóæäû ÷òî-ëèáî ñëûøàòü îâóëêàíè÷åñêîé àêòèâíîñòè Ñàíòîðèíà. Áàëêàíà èÝãåèäà íå òàê óæ áåäíû ñòèõèéíûìè áåäñòâèÿ-ìè. . .

Íà äíå Àäðèàòè÷åñêîãî ìîðÿ íàõîäÿòñÿ ñâîè"àòëàíòèäû" - çàòîíóâøèå çåìëè è ãîðîäà.

Èìåííî çåìëåòðÿñåíèå ïðèâåëî ê òîìó, ÷òî íàäíî çàëèâà Áðåíî, íàõîäÿùåãîñÿ íà òîì æå âî-ñòî÷íîì áåðåãó Àäðèàòè÷åñêîãî ìîðÿ, ÷òî è Òè-âàòñêèé çàëèâ, óøëà ïîä âîäó áîëüøàÿ ÷àñòü àí-òè÷íîãî ãîðîäà Ýïèäàâð Èëëèðèéñêèé.

Íà ìåñòå Ýïèäàâðà Èëëèðèéñêîãî, îêîí÷à-òåëüíî ðàçðóøåííîãî âàðâàðñêèìè ïëåìåíàìè âVI âåêå, âîçíèê ìàëåíüêèé ãîðîäîê Öàâòàò. È åùåâ 1876 ãîäó âåëèêèé àíãëèéñêèé àðõåîëîã ÀðòóðÝâàíñ, â òó ïîðó ñîâñåì åùå ìîëîäîé èññëåäî-âàòåëü, ñîâåðøàâøèé ïîåçäêó ïî Áàëêàíàì, îò-

ìåòèë, ÷òî âîçëå Öàâòàòà â Òèõîé "ÿâíî ïðîñòó-ïàþò ñòåíû ðèìñêèõ çäàíèé, ïîãðåáåííûõ íà äíåìîðÿ, âåðîÿòíî, âñëåäñòâèå îïóñêàíèÿ ñóøè". Â1947 ãîäó â áóõòå îáíàðóæèëè ðàçâàëèíû äðåâíåéñòåíû, óõîäèâøåé ïîä âîäó, à â åå íèøå - êëàäñòàðèííûõ ìîíåò. Íî òîëüêî â 60-õ ãîäàõ â âîäàõáóõòû Òèõîé â çàëèâå Áðåíî íà÷àëèñü ïîäâîäíî-àðõåîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ. Ðàáîòàìè ðóêî-âîäèë àâñòðàëèåö Òýä Ôàëüêîí Áàðêåð.

Íà äíå áóõòû áûëè íàéäåíû àìôîðû, ãðå÷å-ñêèå è ðèìñêèå ìîíåòû, óêðàøåíèÿ, ïðåäìåòûáûòà è, ãëàâíîå, ñòåíû è ôóíäàìåíòû çäàíèé.Ïîä âîäîé ïðîâåëè äåòàëüíûå îáìåðû ýòèõ ñî-îðóæåíèé, áûë ñîñòàâëåí ïëàí çàòîíóâøåé ÷àñòèãîðîäà: åãî âíåøíèå ñòåíû ïðîñòèðàëèñü ìåòðîâíà 50 îò áåðåãà è óõîäèëè íà ãëóáèíó äî 15 ìåò-ðîâ. "Âñåãî íàì óäàëîñü íàéòè îäèííàäöàòü ñòåí.Êîå-ãäå îíè îïèðàëèñü íà ëîæå èç òåìíî-ñåðîéãëèíû, ïîêðûòîå ìåñòàìè ëèøü òîíêèì ñëîåìïåñêà, - ðàññêàçûâàåò Ôàëüêîí Áàðêåð â êíèãå"1600 ëåò ïîä âîäîé". - Äðóãàÿ íàøà ãðóïïà èñ-ñëåäîâàëà äíî íåïîäàëåêó îò òîãî ìåñòà, ãäå ìûâûêîïàëè ñàìóþ ïåðâóþ ïðîáíóþ òðàíøåþ. Îíè

òîæå íàøëè òðè ñòåíû, êîòîðûå êàê-áóäòî áû ñî-ñòàâëÿëè ñòåíû îäíîãî äîìà. Îäíà èç íèõ ðàñïî-ëîæèëàñü ñ âîñòîêà íà çàïàä, çàòî äâå äðóãèå - ññåâåðà íà þã. ×åì áîëüøå ðàñøèðÿëñÿ ðàéîí èñ-ñëåäîâàíèé, òåì ÿñíåå ñòàíîâèëîñü, ÷òî âñÿ ýòàïëîùàäü áûëà êîãäà-òî òåñíî çàñòðîåíà çäàíèÿ-ìè, êîòîðûå íà÷èíàëèñü ñðàçó æå çà ãîðîäñêèìèâîðîòàìè."

Íà ñóøå àðõåîëîãàì óæå äàâíî áûëè èçâåñòíûìîãó÷èé àêâåäóê Ýïèäàâðà Èëëèðèéñêîãî, êëàä-áèùå ýïîõè äðåâíèõ ðèìëÿí, ðóèíû àìôèòåàòðà,áàíü, ìàñòåðñêèõ è äðóãèõ çäàíèé. Ðàñêîïêè ïîäâîäîé ïîêàçàëè, ÷òî îñíîâíàÿ òåððèòîðèÿ ãîðî-äà íàõîäèòñÿ íå â çåìëå, à ïîä âîäîé. Óäàëîñüóñòàíîâèòü è äàòó êàòàñòðîôû, â ðåçóëüòàòå êî-òîðîé Ýïèäàâð Èëëèðèéñêèé óøåë íà äíî çàëè-âà Áðåíî. Àíîíèìíûé ñðåäíåâåêîâûé ëåòîïèñåöñîîáùàåò î ÷óäå, ñîâåðøåííîì ñâÿòûì Èëëàðè-îíîì: "Â ýòîò ãîä ñëó÷èëîñü âî âñåì ìèðå çåì-ëåòðÿñåíèå, âñêîðå ïî ñêîí÷àíèè Þëèÿ Àïîñòà-òû. Ìîðå ïîêèíóëî áåðåãà ñâîè, ñëîâíî ãîñïîäüíàø áîã ñíîâà íàñëàë íà çåìëþ ïîòîï, è âñå ïî-âåðíóëî âñïÿòü, ê õàîñó, êîòîðûé è áûë íà÷àëîì

âñåõ íà÷àë. È ìîðå âûáðîñèëî íà áåðåã êîðàáëè èðàçìåòàëî èõ ïî ñêàëàì. Êîãäà æèòåëè Ýïèäàâ-ðà óâèäåëè ýòî, òî óñòðàøèëèñü îíè ñèëû âîëí èóáîÿëèñü, ÷òî ãîðû âîäû õëûíóò íà áåðåã è ãîðîäáóäåò èìè ðàçðóøåí. Òàê è ñëó÷èëîñü, è ñòàëèîíè âçèðàòü íà òî ñ âåëèêèì ñòðàõîì. Òîãäà âî-øëè îíè â äîì ê ñòàðöó è ïðèâåëè åãî íà áåðåã,êàê äåëàëè âñÿêèé ðàç, êîãäà íà÷èíàëè âîéíó".

Ñòàðåö Èëëàðèîí "íà÷åðòèë òðè ðàçà êðåñòíà ïåñêå è ïðîñòåð ê ìîðþ ðóêè, è çàñòûëè âñå,êòî âèäåë ýòî, è â èçóìëåíèè è â ðàäîñòè, èáîìîðå îñòàíîâèëîñü ó íîã åãî, è ñòàëî áóðëèòü,ñëîâíî ãíåâàëîñü íà áåðåãà ñâîè, à ïîòîì ìåä-ëåííî îòñòóïèëî è çàòèõëî. È òåì ïðîñëàâèëñÿîí â ãîðîäå Ýïèäàâðå, è êàê è ïîâñþäó â ýòîéñòðàíå, ãäå èäåò ñëàâà åãî îò îòöîâ ê äåòÿì, èæèâåò ýòîò ðàññêàç ìåæ ëþäüìè çäåñü".

Åñëè îòñòàâèòü â ñòîðîíó ÷óäåñà ñâÿòîãî Èë-ëàðèîíà, òî ðå÷ü èäåò î ñîáûòèÿõ âïîëíå ðåàëü-íûõ. Þëèé Àïîñòàòà - ëèöî ðåàëüíîå, óìåð îíâ 363 ãîäó. À ñðåäíåâåêîâûå õðîíèêè ãîâîðÿò îòîì, ÷òî â 365 ãîäó - "âñêîðå ïî ñêîí÷àíèè ÞëèÿÀïîñòàòû" - â Èëëèðèè, Èòàëèè è Ãåðìàíèè ïðî-

èçîøëî ñèëüíåéøåå çåìëåòðÿñåíèå. Îíî òî è ïî-ñëóæèëî ïðè÷èíîé çàòîïëåíèÿ Ýïèäàâðà Èëëè-ðèéñêîãî.

Íà äíî Àäðèàòè÷åñêîãî ìîðÿ ãîðîäà óõîäÿòíå òîëüêî èç-çà ñèëüíûõ çåìëåòðÿñåíèé. Ïðè÷è-íîé èõ ãèáåëè ìîæåò áûòü ìåäëåííîå, íî íåîò-âðàòèìîå ïîíèæåíèå ó÷àñòêà ñóøè, Íà êîòîðîìâîçäâèãíóò ãîðîä. Ìèðîâàÿ îáùåñòâåííîñòü áüåòòðåâîãó: êàæäûé ãîä "æåì÷óæèíà Àäðèàòèêè",îäèí èç êðàñèâåéøèõ ãîðîäîâ ìèðà - Âåíåöèÿ -ïîãðóæàåòñÿ â âîäó. À êðîìå òîãî, åé ïîñòîÿííîóãðîæàþò íàâîäíåíèÿ.

Åñëè íå ïðèíÿòü ñðî÷íûõ ìåð, Âåíåöèÿ ìî-æåò ðàçäåëèòü ó÷àñòü äðóãèõ ãîðîäîâ, óøåäøèõíà äíî Âåíåöèàíñêîãî çàëèâà, â ïåðâóþ î÷åðåäü- ñâîåé ïðåäòå÷è, ãîðîäà Ìåòàìàóêî, íàñëåäíè-öåé òðàäèöèé, àðõèòåêòóðû, òîðãîâëè êîòîðîãî èñòàëà "æåì÷óæèíà Àäðèàòèêè".

Î Ìåòàìàóêî â ïîðó íàèâûñøåãî ðàñöâåòà ïî-ñëå êðàõà Ðèìñêîé èìïåðèè, ñîîáùàþò õðîíèêèðàííåãî ñðåäíåâåêîâüÿ. Â åãî ñòåíàõ èñêàë óáå-æèùà åïèñêîï

Ïàäóàíñêèé, ñïàñàÿñü ñî ñâîåé ïàñòâîé îò âî-

èíîâ "áè÷à áîæèÿ", Àòòèëû. Ãîðîäîì, êàê âïî-ñëåäñòâèè è Âåíåöèåé, ïðàâèëè äîæè. È, êàêâ Âåíåöèàíñêîé ðåñïóáëèêå, çäåñü âîçíèêàëèèíòðèãè, ðàñïðè, çàãîâîðû. Âîñïîëüçîâàâøèñüýòèì, êîðîëü ôðàíêîâ Ïèïèí Êîðîòêèé çàõâà-òûâàåò Ìåòàìàóêî è ó÷èíÿåò ãîðîäó-ðåñïóáëèêåðàçãðîì, îò êîòîðîãî òîò óæå íå îïðàâèëñÿ. Æè-òåëè ãîðîäà ïåðåñåëÿþòñÿ íà îñòðîâ Ðèàëüòî: òàêíà÷èíàåòñÿ æèçíü Âåíåöèè - "Íîâîãî Ìåòàìàó-êî" - è êîí÷àåòñÿ æèçíü Ìåòàìàóêî, "Ñòàðîé Âå-íåöèè".

Ìîðå, íåóêëîííî íàñòóïàþùåå íà áåðåãà Âå-íåöèàíñêîãî çàëèâà, ïîñòåïåííî ïîãëîùàåò ãî-ðîäñêèå ñòðîåíèÿ, íî åùå â ïðîøëîì âåêå ðû-áàêè â õîðîøóþ ïîãîäó ìîãëè âèäåòü îñòàòêè çà-òîíóâøèõ çäàíèé íà äíå ëàãóíû. Â ïîèñêàõ ñòà-òóé è äðóãèõ öåííîñòåé ïîä âîäó îïóñêàëèñü íû-ðÿëüùèêè, ïðåäìåòû ñî äíà ïîäíèìàëè è ñåòèðûáàêîâ. Ñåé÷àñ ðàçãðàáëåíèþ Ìåòàìàóêî ïîëî-æåí êîíåö, è çàòîíóâøèé ãîðîä èçó÷àþò àðõåîëî-ãè. Îñîáûé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿåò äëÿ íèõ òîò ïå-ðèîä èñòîðèè ñðåäíèõ âåêîâ, êîòîðûé íàçûâàþò"òåìíûì", - ïåðèîä ìåæäó çàêàòîì àíòè÷íîñòè

è ðàñöâåòîì ñðåäíåâåêîâîé êóëüòóðû.

Íà äíå Âåíåöèàíñêîãî çàëèâà, íåïîäàëåêó îòóñòüÿ ðåêè Ïî, àðõåîëîãàì ïîñ÷àñòëèâèëîñü íàé-òè ðóèíû åùå äâóõ ãîðîäîâ, çàòîïëåííûõ âîäîé.Ïðàâäà, îò îäíîãî íå îñòàëîñü íè÷åãî, êðîìåîñòàòêîâ ïîðòà, - êàìåííîé ñòåíû, âîçäâèãíóòîéâ àíòè÷íóþ ýïîõó. Çàòî äðóãèì ïîäâîäíûì ãî-ðîäîì îêàçàëñÿ çíàìåíèòûé ãîðîä è ïîðò Ñïèíà,ïîñòðîåííûé "ó÷èòåëÿìè ðèìëÿí" - ýòðóñêàìè. Èåñëè Ìåòàìàóêî ïî ïðàâó ìîæíî íàçâàòü "îòöîìÂåíåöèè", òî ãîðîä Ñïèíà - åå "äåä": çäåñü òàê-æå ñóùåñòâîâàëà ðåñïóáëèêàíñêàÿ ôîðìà ïðàâ-ëåíèÿ, êàê è â Âåíåöèè. Ñïèíó, çà òûñÿ÷ó ëåòäî ðîæäåíèÿ ãîðîäà äîæåé, íàçûâàëè "êîðîëå-âîé Àäðèàòèêè".

Ýòðóñêè èñ÷åçëè ñ ëèöà çåìëè, óíåñÿ çàãàä-êó ïðîèñõîæäåíèÿ ñâîåé êóëüòóðû è ÿçûêà, íåèìåþùåãî ðîäñòâà ñðåäè äðóãèõ ÿçûêîâ ìèðà. Âîìðàêå âåêîâ èñ÷åç è ãîðîä Ñïèíà. Ñòðàáîí, æèâ-øèé îêîëî äâóõ òûñÿ÷ ëåò íàçàä, ïèñàë î òîì,÷òî Ñïèíà ñòàëà äðåâíåé, íî êîãäà-òî ýòî áûëçíàìåíèòûé ãîðîä è, ïî ñâèäåòåëüñòâó ãðåêîâ,èìåííî æèòåëè Ñïèíû "ïîêîðèëè ìîðå". Îäíà-

êî, íåñìîòðÿ íà òî ÷òî ïîèñêè äðåâíåé "êîðîëå-âû Àäðèàòèêè" âåëèñü íà ïðîòÿæåíèè íåñêîëü-êèõ âåêîâ, íàéòè ðóèíû íèêîìó íå óäàâàëîñü.Ìíîãèå ó÷åíûå ñòàëè ñîìíåâàòüñÿ â òîì, ñóùå-ñòâîâàëà ëè Ñïèíà â äåéñòâèòåëüíîñòè. Ìîæåòáûòü, Ïëèíèé è Ñòðàáîí, óïîìèíàâøèå î Ñïèíå,ïðîñòî-íàïðîñòî ïîâåðèëè ëåãåíäàì, à íà ñàìîìäåëå îíà áûëà çàõîëóñòíûì ãîðîäêîì? È òîëüêî â1956 ãîäó èòàëüÿíñêîìó àðõåîëîãó Íåðåî Àëüôè-åðè óäàëîñü ðàçãàäàòü çàãàäêó Ñïèíû îêàçàëîñü,÷òî ãîðîä ïîãëîùåí âîäàìè è èëîì äåëüòû ðåêèÏî.

Íî äàæå ãðÿçíàÿ áîëîòíàÿ æèæà íå ñìîãëàñêðûòü îò ïîäâîäíîé àðõåîëîãèè ïîãèáøèé ãî-ðîä. Ïîñëå îòêðûòèÿ Ñïèíû íà÷àëèñü ðàñêîïêè,êîòîðûå ïðîäîëæàþòñÿ è ïî ñåé äåíü. Àðõåîëî-ãàì ïðèõîäèòñÿ âåñòè óïîðíóþ áîðüáó ñ âîäîé,êîòîðàÿ ïðîñà÷èâàåòñÿ â ðàñêîïû äàæå ïîñëå îñó-øåíèÿ áîëîò â äîëèíå ðåêè Ïî. Èç âîäû è ãðÿ-çè èçâëå÷åíû ìíîãèå òûñÿ÷è âàç è ãîðøêîâ, êðà-ñî÷íî ðàñïèñàííûõ àíòè÷íûìè ìàñòåðàìè, èçó-÷åí íåêðîïîëü Ñïèíû.

Íà äíå Âåíåöèàíñêîãî çàëèâà ñêðûâàåòñÿ åùå

îäèí èñ÷åçíóâøèé ãîðîä Áèáèîí, ãäå, êàê óòâåð-æäàþò ëåòîïèñöû, ñïðÿòàí êëàä Àòòèëû. Ïîäïðåäâîäèòåëüñòâîì "áè÷à áîæèÿ" ïîë÷èùà ãóí-íîâ îãðàáèëè ìíîãèå ãîðîäà Öåíòðàëüíîé è Çà-ïàäíîé Åâðîïû. Íåçàäîëãî äî ñâîåé ñìåðòè Àò-òèëà âåëåë çàêîïàòü íàãðàáëåííóþ äîáû÷ó â Áè-áèîíå, ñâîåé ðåçèäåíöèè íà áåðåãó Àäðèàòèêè.Ïðèêàç âîæäÿ ãóííîâ áûë èñïîëíåí, à çàòåì, ãëà-ñÿò ëåãåíäû, âîëíû ïîãëîòèëè ãîðîä, è îí îêàçàë-ñÿ íà äíå ìîðñêîì.

Ïðîôåññîð Ôîíòàíè, èòàëüÿíñêèé àðõåîëîã,çàíÿëñÿ íàñòîÿùèì "ñûñêîì" ïðîïàâøåãî ãîðî-äà, ïðîñëåäèâ ïóòü Àòòèëû îò Ðàâåííû ê áåðå-ãàì Àäðèàòèêè. Òàì, ãäå ýòîò ïóòü äåëàåò èçãèáíà ñåâåð ó áåðåãîâ Âåíåöèàíñêîãî çàëèâà, äîðîãàîáðûâàëàñü. À âîçëå óñòüÿ ðåêè Òàëüÿìåíòî îíàóõîäèëà ïðÿìî â ëàãóíó. Âèäèìî, òóò è íàäî áûëîâåñòè ïîèñê Áèáèîíà.

Ôîíòàíè çàìåòèë, ÷òî äîìà ðûáàêîâ, æèâó-ùèõ â îêðåñòíîñòÿõ Òàëüÿìåíòî, ïîñòðîåíû èçêàìíåé, ïîäíÿòûõ ñî äíà ëàãóíû. Íàõîäèëè ðûáà-êè íà äíå è ñòàðèííûå ìîíåòû. Èçó÷èâ èõ, Ôîíòà-íè îáíàðóæèë, ÷òî ìîíåòû ýòè îò÷åêàíåíû â ñå-

ðåäèíå V âåêà, â ýïîõó íàøåñòâèÿ ãóííîâ. Ïîèñêïîä âîäîé ïðèâåë ê óñïåõó: â êèëîìåòðå îò óñòüÿÒàëüÿìåíòî íà ïåñ÷àíîì äíå áûëè íàéäåíû ëåñò-íèöû è ñòåíû áàøåí, çäàíèÿ, ïîãðåáàëüíûå óðíû,äîìàøíÿÿ óòâàðü, ìîíåòû. Çàòîíóâøàÿ êðåïîñòü,íåñîìíåííî, áûëà ëåãåíäàðíûì Áèáèîíîì. Ïðàâ-äà, îòûñêàòü êëàä Àòòèëû ïîêà íå óäàëîñü - èëè,ìîæåò áûòü, îí ïðîñòî ÿâëÿåòñÿ âûäóìêîé?

Ïîèñê "àòëàíòèä Àäðèàòèêè" äàëåêî åùå íåçàâåðøåí.

Òàì, ãäå Àäðèàòèêó îòäåëÿåò îò Èîíè÷åñêîãîìîðÿ "øïîðà" íà "ñàïîãå" Àïåííèíñêîãî ïîëó-îñòðîâà, ïëåùóòñÿ âîäû çàëèâà Òàðàíòî, íà äíåêîòîðîãî íàõîäèòñÿ îäíî èç "êëàäáèù êîðàáëåé"Ñðåäèçåìíîìîðüÿ. Â 1962 ãîäó, ïðîâîäÿ àýðîôî-òîñúåìêó ýòîãî îáøèðíîãî çàëèâà, íà äíå åãî îá-íàðóæèëè ãåîìåòðè÷åñêè ïðàâèëüíûå î÷åðòàíèÿêàêèõ-òî îáúåêòîâ - âåðîÿòíåå âñåãî, çàòîíóâøå-ãî ãîðîäà. Ïî ìíåíèþ ðÿäà ó÷åíûõ, ýòî - Ñèáà-ðèñ, ðîäèíà "ñèáàðèòîâ", ïðîñëàâèâøèõñÿ ñâîåéðîñêîøüþ è áîãàòñòâîì. Ïî ñëîâàì àíòè÷íûõ àâ-òîðîâ, Ñèáàðèñ áûë ñàìûì áîãàòûì ãîðîäîì èçãîðîäîâ, ïîñòðîåííûõ ãðåêàìè ó ñåáÿ íà ðîäèíå è

çà ìîðåì. Ñèáàðèòû îäåâàëèñü â øåëêà, óêðàøà-ëè ñåáÿ çîëîòîì è ïèëè âèíî, "êàê âîäó", ïîëü-çóÿñü ñïåöèàëüíûìè "âèíîïðîâîäàìè", òÿíóâøè-ìèñÿ èç âèíîäåëåí ïðÿìî â äîìà. ×òîáû íå òðå-âîæèòü ïîêîÿ îáèòàòåëåé, â Ñèáàðèñå çàïðåòèëèøóìíûå ðåìåñëà, çàïðåùàëîñü òàêæå äåðæàòü -âî èçáåæàíèå øóìà ïåòóõîâ. Èìåííî çäåñü áûëèèçîáðåòåíû. . . íî÷íîé ãîðøîê è ñèñòåìà ïàòåí-òîâ íà êóëèíàðíûå ðåöåïòû. À ñàìî ñëîâî "ñèáà-ðèò" ñòàëî â íàøè äíè ñèíîíèìîì èçíåæåííîñòèè ÷ðåçìåðíîé ðîñêîøè.

Ëåãåíäû óòâåðæäàþò, ÷òî Ñèáàðèñ, îñíîâàí-íûé ãðå÷åñêèìè êîëîíèñòàìè, çàòîïèëè âîäû ðå-êè, êîòîðóþ ïåðåêðûëè ïðîòèâíèêè ñèáàðèòîâ.Âèäèìî, ëåãåíäàðíûé Ñèáàðèñ - ýòî ïîäâîäíûéãîðîä â çàëèâå Òàðàíòî. Îäíàêî íå èñêëþ÷åíî,÷òî íà äíå ìîðÿ íàõîäèòñÿ íå Ñèáàðèñ, à äðóãîéàíòè÷íûé ãîðîä.

Èáî íà ïîáåðåæüå çàëèâà Òàðàíòî íå áåç ó÷à-ñòèÿ ñïåöèàëèñòà â îáëàñòè íàóê î Çåìëå, àìåðè-êàíñêîãî ãèäðîëîãà è ãåîëîãà Ä. Ð. Ðåéêñà, íàéäå-íû ðóèíû ãîðîäà, òàêæå ïðåòåíäóþùåãî íà ïðàâîíàçûâàòüñÿ Ñèáàðèñîì. Îêîëî äâóõ ñ ïîëîâèíîé

òûñÿ÷ ëåò íàçàä â ýòîì ðàéîíå ïðîèçîøëî îïóñ-êàíèå ïî÷âû. Áåðåãîâàÿ ÷àñòü ðàâíèíû îïóñòè-ëàñü íà òðè ìåòðà, íî ãîðîä íå óøåë ïîä âîäó,à áûë çàíåñåí ïåñêàìè è íàíîñàìè. Â íàøè äíèîí îêàçàëñÿ íà ÷åòûðå-ïÿòü ìåòðîâ íèæå óðîâíÿìîðÿ.

Èòàê, ïðîöåññû âåðòèêàëüíûõ è ãîðèçîíòàëü-íûõ çåìíûõ ïîäâèæåê ðàñòÿãèâàþòñÿ íà òûñÿ÷èè ìèëëèîíû ëåò. Äðåéô ìàòåðèêîâûõ ïëèò ñî-ïðîâîæäàåòñÿ çåìëåòðÿñåíèÿìè, êîòîðûå, â ñâîþî÷åðåäü, âåäóò ê îïóñêàíèþ ó÷àñòêîâ ñóøè íàáåðåãàõ Àäðèàòèêè, - è â ðåçóëüòàòå ïîä âîäîéìîãóò îêàçàòüñÿ ãîðîäà, âðîäå Ýïèäàâðà Èëëè-ðèéñêîãî. È, òàêèì îáðàçîì, ãèáåëü "àäðèàòè÷å-ñêèõ àòëàíòèä" ïðîèñõîäèò íå òîëüêî â ðåçóëüòà-òå ïîâûøåíèÿ óðîâíÿ Ìèðîâîãî îêåàíà èëè èç-çàìåäëåííîãî ïîãðóæåíèÿ çåìíîé êîðû, íî è èç-çàïîäâèæåê, êîòîðûå ðàíî èëè ïîçäíî ïðèâåäóò êòîìó, ÷òî Àäðèàòè÷åñêîå ìîðå ïåðåñòàíåò ñóùå-ñòâîâàòü.

Îïóñêàíèÿ ñóøè (âìåñòå ñî ñòðîåíèÿìè, íàõî-äÿùèìèñÿ íà íåé), òàê æå êàê è ïîäíÿòèÿ åå, ïðî-èñõîäÿò â ðàçëè÷íûõ ìåñòàõ ïîáåðåæüÿ Àòëàíòè-

êè: âî Ôðàíöèè, íà ïîáåðåæüå Ñåâåðíîãî ìîðÿ,íà àòëàíòè÷åñêîì ïîáåðåæüå ÑØÀ è Êàíàäû. Àâ íèçìåííîé Ãîëëàíäèè ýòî íàñòîÿùåå áåäñòâèå.Æèòåëÿì ïîáåðåæüÿ ïðèõîäèòñÿ âîçâîäèòü ãðàí-äèîçíûå ïëîòèíû, çàùèùàÿ ñâîè çåìëè îò íàøå-ñòâèÿ âîäû.

Çåìíàÿ êîðà ìîæåò îïóñêàòüñÿ èëè ïîäíè-ìàòüñÿ. Ìèðîâîé æå îêåàí âîò óæå íåñêîëüêî òû-ñÿ÷åëåòèé ïîâûøàåò ñâîé óðîâåíü çà ñ÷åò òàþ-ùèõ ëüäîâ, èç ãîäà â ãîä âåäÿ íàñòóïëåíèå íàçåìíóþ òâåðäü. Ó÷åíûå ïîäñ÷èòàëè, ÷òî çà 10 -12 òûñÿ÷ ëåò, èñòåêøèõ ñî âðåìåíè îêîí÷àíèÿïîñëåäíåãî ëåäíèêîâîãî ïåðèîäà, óðîâåíü Ìè-ðîâîãî îêåàíà ïîäíÿëñÿ íà íåñêîëüêî äåñÿòêîâìåòðîâ. Ñëåäîâàòåëüíî, çíà÷èòåëüíàÿ ÷àñòü ïðè-áðåæíîé ïîëîñû ìîðåé è îêåàíîâ, îáîçíà÷åííîéíà êàðòàõ áëåäíî-ãîëóáûì öâåòîì (ãëóáèíû îò 0äî 200 ìåòðîâ, òî åñòü îáëàñòü øåëüôà), ïðåæäåìîãëà áûòü ñóøåé!

Ìîðå íàñòóïàåò íà ñóøó. Ãîðîäà îêàçûâàþòñÿïîä âîäîé, ãîðîäà òîíóò â ìîðå.

Íà ïîáåðåæüå Íåîïîëèòàíñêîãî çàëèâà îêîëî2000 ëåò íàçàä íàõîäèëñÿ ñàìûé ïðîñëàâëåííûé

êóðîðò àíòè÷íîñòè - Áàéè. Çäåñü îòäûõàëè, ëå÷è-ëèñü è, ãëàâíîå, ðàçâëåêàëèñü ðèìñêèå ïàòðèöèèè òîëñòîñóìû. Äðåâíèé êóðîðò óæå äàâíî ñòàëîáúåêòîì àðõåîëîãè÷åñêèõ ðàñêîïîê, îáíàðóæèâ-øèõ ìîíóìåíòàëüíûå ðóèíû ýòîé "Íèööû àíòè÷-íîñòè". È çäåñü, âïëîòü äî ãëóáèíû 10 ìåòðîâ,àðõåîëîãè îáíàðóæèëè õàðàêòåðíûå äëÿ ðèìñêîéàðõèòåêòóðû çäàíèÿ, ñëîæåííûå èç ïëîñêèõ, òùà-òåëüíî îáîææåííûõ êèðïè÷åé, íàìåðòâî ñõâà÷åí-íûõ èçâåñòêîâûì ðàñòâîðîì.

Ðóèíû íåêîòîðûõ äðåâíèõ ïîñåëåíèé íà ñîë-íå÷íîì ïîáåðåæüå Ïðîâàíñà íàõîäèëèñü íà ãî-ðàçäî ìåíüøåé ãëóáèíå - îò îäíîãî äî òðåõ-÷åòûðåõ, èíîãäà ïÿòè ìåòðîâ. Ãîðîäà "ïî ïîÿñâ âîäå", êîòîðûå ÷àñòè÷íî óøëè ïîä âîäó, à ÷à-ñòè÷íî îñòàëèñü íà ñóøå, íàéäåíû íå òîëüêî íàþãå Ôðàíöèè èëè ñðåäèçåìíîìîðñêîì ïîáåðåæüåËèâèè (êðîìå çíàìåíèòîé Àïîëëîíèè àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè íàøëè çäåñü ïîäâîäíîå ïðîäîëæåíèåäðåâíèõ ïîðòîâ

Ïòîëåìàèäó è Òàóôèðó). Åùå áîëüøå òàêèõïîëóçàòîïëåííûõ ãîðîäîâ íà ïîáåðåæüå Ãðåöèè.Ìîëû äðåâíåãî ïîðòà Êîðèíô óøëè ïîä âîäó íà

ãëóáèíó ïî÷òè 3 ìåòðîâ. Â ðàéîíå äðóãîãî àíòè÷-íîãî ïîðòà, Ïèðåí, íàéäåíû çàòîïëåííûå ñêëåïûè ìîãèëû. Óøëè ïîä âîäó ìîãó÷èå, äâóõìåòðî-âîé òîëùèíû, çàùèòíûå ñòåíû äðåâíåãî Ãèôèî-íà, êàê è ñòåíû íå ìåíåå äðåâíåãî ãîðîäà Êàëè-äîí íà áåðåãó Êîðèíôñêîãî çàëèâà.

Ñõîäíàÿ êàðòèíà íàáëþäàåòñÿ è â ðàéîíåÝãåéñêîãî àðõèïåëàãà. Ïîä âîäîé îêàçàëèñü äðåâ-íèå ïîãðåáåíèÿ íà îñòðîâå Ìèëîñ, ïî÷òè äâóõ-ìåòðîâûì ñëîåì âîäû óêðûòû ñêëåïû, âûáèòûåâ ñêàëå íà þæíîé îêîíå÷íîñòè îñòðîâà Êðèò. Â200 ìåòðàõ îò áåðåãà îñòðîâà Ýãèíà ìîæíî óâè-äåòü îáîðîíèòåëüíûå ñòåíû, ïîãðåáåííûå ìîðåì.Äðåâíèå ñîîðóæåíèÿ ïîãëîùåíû âîäàìè Àäðèà-òè÷åñêîãî ìîðÿ, îìûâàþùåãî áåðåãà Èòàëèè èþãîñëàâñêîé Äàëìàöèè. Íàïðèìåð, íà ãëóáèíó2,5 ìåòðà ïîãðóçèëèñü ïðè÷àëüíûå ñòåíêè Îñòèè,äðåâíåðèìñêîãî ïîðòà.

"Öåçàðåÿ" - òàê, â ÷åñòü ðèìñêîãî èìïåðàòî-ðà, áûë íàçâàí ãîðîä íà ïîáåðåæüå Ïàëåñòèíû,ñòàâøèé ñòîëèöåé öàðñòâà Èóäåéñêîãî è ðåçè-äåíöèåé ðèìñêîãî íàìåñòíèêà. Öåçàðåÿ áûëà íåòîëüêî ñòîëè÷íûì ãîðîäîì, íî è ïîðòîì. Íî åñëè

ãîðîäñêèå çäàíèÿ êîå-ãäå ñîõðàíèëèñü è ïî ñåéäåíü, òî ïîðòîâûå ñîîðóæåíèÿ ïîãëîòèëî Ñðå-äèçåìíîå ìîðå. Â ãàâàíè Öåçàðåè ìîãëî ðàçìå-ùàòüñÿ äî ñîòíè ñóäîâ, åå ïîðò ñîïåðíè÷àë äà-æå ñ ñàìèì Ïèðååì, ìîðñêèìè âîðîòàìè Ýëëàäû.Íåóäèâèòåëüíî, ÷òî àðõåîëîãè, ïðîâåäÿ ðàñêîïêèÖåçàðåè íà ñóøå, îáðàòèëè âíèìàíèå è íà ÷à-ñòè Öåçàðåè, óøåäøèå íà äíî. Â 1957 ãîäó çäåñüïðîâåëà èññëåäîâàíèÿ àìåðèêàíñêàÿ ýêñïåäèöèÿ,îñíàùåííàÿ íå òîëüêî àêâàëàíãàìè, âîäîëàçíûìñíàðÿæåíèåì è êîìïðåññîðàìè, - â åå ðàñïîðÿ-æåíèè íàõîäèëàñü ÿõòà "Ñè Äàéâåð" ("ÌîðñêîéÍûðÿëüùèê"), îáîðóäîâàííàÿ äëÿ ïîäâîäíûõ àð-õåîëîãè÷åñêèõ ðàáîò.

Àìåðèêàíöû ñîñòàâèëè ïîäðîáíóþ êàðòó çà-òîíóâøåãî ïîðòà, îáíàðóæèëè íà äíå ìîðÿ êàìåí-íûå ñòåíû è êîëîííû. Âåíöîì èçûñêàíèé áûëàíàõîäêà êîëîññàëüíîé ñòàòóè - î÷åâèäíî, êîãäà-òî îíà âîçâûøàëàñü ó âõîäà â ãàâàíü. È âñå-òàêèýòî îòêðûòèå êàæåòñÿ íåçíà÷èòåëüíûì ïî ñðàâ-íåíèþ ñ òåì, ÷òî ÷åòûðå ãîäà ñïóñòÿ ñäåëàëèèòàëüÿíñêèå àðõåîëîãè-ïîäâîäíèêè, ðàáîòàâøèåâìåñòå ñ ó÷åíûìè Èçðàèëÿ. Èì óäàëîñü îáíàðó-

æèòü ðóèíû äðåâíåé áèáëèîòåêè è, ñàìîå ãëàâ-íîå, ïîñòàìåíò ïàìÿòíèêà, íà êîòîðîì ìîæíî áû-ëî ïðî÷èòàòü îñòàòîê íàäïèñè: ". . . tius Pilatus".Íåòðóäíî äîãàäàòüñÿ, ÷òî ýòî èìÿ ðèìñêîãî íà-ìåñòíèêà â Èóäåå Ïîíòèÿ Ïèëàòà - âåäü ðåçèäåí-öèÿ åãî íàõîäèëàñü èìåííî â ãîðîäå Öåçàðåÿ!

Åùå îäèí ñðåäíåâåêîâûé ãîðîä Åâðîïû, ãîðîäÞìíà, ñîçäàííûé ïîìîðñêèìè ñëàâÿíàìè (òåð-ðèòîðèÿ ñëàâÿíñêîãî Ïîìîðüÿ îõâàòûâàëà íû-íåøíþþ Ïîìåðàíèþ è äàæå ÷àñòü Þòëàíäñêîãîïîëóîñòðîâà). Ïîïûòêè íàéòè Þìíó íà ñóøå êóñïåõó íå ïðèâåëè, è áîëüøèíñòâî ñïåöèàëèñòîâñêëîíÿåòñÿ ê ìûñëè î òîì, ÷òî èñêàòü ñëàâÿí-ñêèé ïîðò íàäî íà äíå Áàëòèêè, òàì, ãäå ìîðå÷àñòè÷íî çàòîïèëî îñòðîâ Óçåäîì è ïîáåðåæüåðåêè Îäðû. Ïðî "Óðáå Âåíåòî-ðóì", ò. å. "ãî-ðîä âåíåòîâ", ñîîáùàåò îäèí èç êðóïíåéøèõ õðî-íèñòîâ ñðåäíåâåêîâüÿ Àäàì Áðåìåíñêèé â 1714ãîäó. Ýòîò äîáðîñîâåñòíûé ëåòîïèñåö ãîâîðèò îÞìíå êàê î êðóïíåéøåì ãîðîäå Åâðîïû. Íà ðåé-äå ïîðòà ñòîÿëè ñëàâÿíñêèå, ñàêñîíñêèå, ñêàíäè-íàâñêèå è äàæå âèçàíòèéñêèå (ãðå÷åñêèå) êîðàá-ëè, à ïðè âõîäå â ãàâàíü, âïåðâûå íà ñåâåðå Åâ-

ðîïû áûëè óñòàíîâëåíû ìàÿêè, ÷òîáû îáëåã÷àòüñóäîõîäñòâî â íî÷íîå âðåìÿ.

Âåðîÿòíî, èìåííî ýòîò ñëàâÿíñêèé ïîðò ïî-ñëóæèë ïðîîáðàçîì Âèíåòû, ëåãåíäàðíîãî ãîðî-äà, ïîãèáøåãî â ìîðñêèõ âîäàõ. Ïðåäàíèÿ ãîâî-ðÿò, ÷òî Âèíåòó ïîãóáèëà âíåçàïíàÿ êàòàñòðîôà:ñèëüíûå âåòðû ñ ìîðÿ íàãíàëè ìîùíûå âîëíû,êîòîðûå çàòîïèëè ãîðîä. Äåéñòâèòåëüíî, íà Áàë-òèêå ïîäîáíûå ÿâëåíèÿ, èìåíóåìûå "øòîðìôëþ-òå", èëè øòîðìîâîé íàãîí, äîâîëüíî-òàêè ÷à-ñòîå ÿâëåíèå (äîñòàòî÷íî âñïîìíèòü ïåòåðáóðã-ñêèå íàâîäíåíèÿ, ñâÿçàííûå ñî "øòîðìôëþòå").Òàê ÷òî èñòîðèÿ ãèáåëè Âèíåòû, âåðíåå, ñëàâÿí-ñêîãî ïîðòà Þìíû, âïîëíå äîñòîâåðíà ñ òî÷êèçðåíèÿ îêåàíîëîãèè. Îäíàêî äîëãîå âðåìÿ èñòî-ðèêè ïîëàãàëè, ÷òî Âèíåòà - ýòî íå Þìíà, à ñî-âðåìåííûé ïîëüñêèé ãîðîä Âîëèí, â ñðåäíèå âåêàèçâåñòíûé ïîä èìåíåì Þëèí. È ëèøü íîâåéøèåèññëåäîâàíèÿ óáåäèòåëüíî äîêàçàëè, ÷òî Þëèííå èìååò íèêàêîãî îòíîøåíèÿ ê ëåãåíäàðíîé Âå-íåòå. Ïðè ðàñêîïêàõ ýòîãî ãîðîäà íå áûëî íàé-äåíî íè ñëåäîâ äðåâíåé ãàâàíè, íè êàêèõ-ëèáîñâèäåòåëüñòâ òîðãîâëè ñ çàìîðñêèìè ñòðàíàìè,

êîòîðîé áûë ñëàâåí ãîðîä Þìíà. Þìíà ïîãèáëàâ êîíöå XI èëè XII âåêà. Ìåæäó òåì Þëèí âïëîòüäî 1188 ãîäà áûë ðåçèäåíöèåé åïèñêîïà Ïîìåðà-íèè, äà è íûíå ýòîò ãîðîä æèâ ïîä èìåíåì Âîëèí.

Ñàãè, ïîâåñòâóþùèå î äåÿíèÿõ âèêèíãîâ, ãî-âîðÿò åùå îá îäíîì çíàìåíèòîì ãîðîäå - Éîìå,èëè Éîìñáîðãå. Ýòîò ãîðîä áûë îñíîâàí âèêèíãà-ìè â óñòüå Îäðû è áûë äëÿ íèõ òåì ëåå, ÷òî äëÿçàïîðîæñêèõ êàçàêîâ èõ Ñå÷ü: äîáûòûå â ïîõîäàõöåííîñòè äåëèëèñü çäåñü ïîðîâíó, íè æåíùèíû,íè äåòè, íè ñòàðèêè ñþäà íå äîïóñêàëèñü. ÇàòåìÉîìñáîðã ïîïàë â ïîä÷èíåíèå âåíäàì, èëè âåíå-òàì, - îäíîìó èç ñëàâÿíñêèõ ïëåìåí, íàñåëÿâøèõâ ñðåäíèå âåêà áåðåãà Áàëòèêè âïëîòü äî ïîëó-îñòðîâà Þòëàíäèÿ.

"Êîãäà æå Ìàãíóñ óçíàë ýòè íîâîñòè, îí ñî-áðàë â Äàíèè ìíîãî áîåâûõ êîðàáëåé è ëåòîìîòïëûë â Ñòðàíó Âåíäîâ âìåñòå ñî âñåì ñâîèìâîéñêîì, è òî áûëà îãðîìíàÿ ðàòü, - ïîâåñòâóåò"Ñàãà î Ìàãíóñå Äîáðîì", ïðàâèòåëå Íîðâåãèè.- Êîãäà Ìàãíóñ êîíóíã ïðèáûë â Ñòðàíó Âåíäîâ,îí íàïðàâèëñÿ ê Éîìñáîðãó è çàõâàòèë åãî, ïå-ðåáèë ìíîæåñòâî íàðîäà, ïîæåã êðåïîñòü è âñå

âîêðóã, ïîäâåðãàÿ ðàçãðàáëåíèþ. Òàê ãîâîðèë Àð-íîð Ñêàëüä ßðäîâ:

Òû îãíåì ïðîøåë ïî çåìëÿì, Êíÿçü. Íå æäàëñïàñåíüÿ æàëêèé Ëþä. Çà Éîìîì âçâèëèñü êëóáûÄûìà ê íåáó, âîéíîëþáåö. Íåõðèñòè òðÿñëèñü îòñòðàõà, Íå õðàíèëè èõ è ñòåíû Êðåïîñòíûå. Òûèì æàðó Çàäàë âñåì, ãðîçà íàðîäîâ."

Îòûñêàòü Éîìñáîðã âèêèíãîâ è âåíäîâ äî ñèõïîð íå óäàåòñÿ. Âîçìîæíî, ÷òî åãî ðóèíû ñêðûòûâîäàìè Áàëòèêè.

Î òîì, ÷òî ëåãåíäàðíûå ãîðîäà âèêèíãîâ äåé-ñòâèòåëüíî ñóùåñòâîâàëè, è î òîì, ÷òî ñëåäû èõ,âåðîÿòíåå âñåãî, íàäî èñêàòü ïîä âîäîé, ãîâî-ðÿò ðàñêîïêè Õåäåáþ íà ïîëóîñòðîâå Þòëàíäèÿ.Ýòîò ïîëóîñòðîâ è ïðèëåãàþùèå îñòðîâà îòäåëÿ-þò Áàëòèéñêîå ìîðå îò Ñåâåðíîãî, è Õåäåáþ òû-ñÿ÷ó ëåò íàçàä âûïîëíÿë òó ðîëü, êîòîðàÿ íûíåâîçëîæåíà íà Êèëüñêèé êàíàë, - îí áûë öåíòðîì,ãäå ïåðåêðåùèâàëèñü ñóäîõîäíûå ïóòè Áàëòèêè èÑåâåðíîãî ìîðÿ. Åùå â êîíöå ïðîøëîãî ñòîëå-òèÿ èñòîðèê Ñîôóñ Ìþëëåð ïðåäïîëîæèë, ÷òîâ ñðåäíèå âåêà, êîãäà Êèëüñêîãî êàíàëà, åñòå-ñòâåííî, åùå íå áûëî, ñâÿçü Áàëòèêè è Ñåâåð-

íîãî ìîðÿ îñóùåñòâëÿëàñü ñëåäóþùèì îáðàçîì:èç Áàëòèêè êîðàáëè øëè ïî ðåêå Øëåé äî îçåðàÂåçåí-Hop, îòòóäà ïî ñóõîïóòíîìó "âîëîêó" äëè-íîé â 17 - 18 êèëîìåòðîâ îíè ïåðåòàñêèâàëèñü âðåêó Òðîíå, è ïî íåé ñóäà óæå ìîãëè ñâîáîäíîïëûòü â Ñåâåðíîå ìîðå. Ó âïàäåíèÿ ðåêè Øëåé âîçåðî Âåçåí-Hop íàõîäèëñÿ "ãîðîä ÿçû÷íèêîâ",Õåäåáþ, íåîäíîêðàòíî óïîìèíàâøèéñÿ â ñòàðèí-íûõ ñàãàõ è ÿâëÿâøèéñÿ êðóïíåéøèì ïîðòîì Ñå-âåðíîé Åâðîïû, "ñðåäíåâåêîâûì Ãàìáóðãîì". ÂXX âåêå íà÷àëèñü ðàñêîïêè ãîðîäà âèêèíãîâ, êî-òîðûå áëåñòÿùå ïîäòâåðäèëè ïðåäïîëîæåíèå Ñ.Ìþëëåðà: íà òåððèòîðèè ñîâðåìåííîé ïðîâèíöèèÃåðìàíèè Øëåçâèã-Ãîëüøòåéí áûë îòêðûò áîëü-øîé ãîðîä, îáíåñåííûé ìîùíîé, âûñîòîé áîëåå10 ìåòðîâ, îáîðîíèòåëüíîé ñòåíîé. À çàòåì ðàñ-êîïêè ïðîäîëæèëèñü ïîä âîäîé.

Ïîèñêè íà÷àëèñü ñ èçìåðåíèé ïðîñòûì ëî-òîì, ïîòîì åãî ñìåíèëè ýõîëîò è ñïåöèàëüíîñêîíñòðóèðîâàííûé "ãëóáîêîâîäíûé òåëåñêîï" -æåëåçíàÿ òðóáà äëèíîé îêîëî òðåõ ìåòðîâ, ïîç-âîëÿâøèé ñîçäàâàòü èñêóññòâåííîå îñâåùåíèåãðóíòà. Ñî äíà ïîäíÿëè ÷åðåïêè ïîñóäû, êîñòè

æèâîòíûõ è ëþäåé, íàêîíå÷íèêè êîïèé è ìîíåòû,ñâèíöîâûå ñëèòêè è îñêîëêè ãëèíÿíûõ ÷àø, èçêîòîðûõ ïèëè âèêèíãè. Ñàãè ãîâîðÿò, ÷òî Õåäå-áþ âçÿë øòóðìîì è ñæåã íîðâåæñêèé êîíóíã Õà-ðàëüä Ñóðîâûé. Äåéñòâèòåëüíî, ñíà÷àëà íà ñóøå,à ïîòîì ïîä âîäîé áûëè íàéäåíû ñëåäû ïîæàðà.Íà äíå îçåðà îáíàðóæèëè ñêåëåò ÷åëîâåêà ñ ïðî-áèòûì ïîä ãëàçíèöåé ÷åðåïîì - âèäèìî, îñòàíêèîäíîãî èç ó÷àñòíèêîâ áèòâû çà Õåäåáþ.

Ïîä âîäîé àðõåîëîãè îáíàðóæèëè ìíîæåñòâîñòîÿùèõ áëèçêî äðóã ê äðóãó ñâàé, çàáèòûõ âãðóíò: î÷åâèäíî, ýòî áûëî ïîðòîâîå óêðåïëåíèå,òåì áîëåå, ÷òî íåïîäàëåêó, òàêæå ïîä âîäîé, íà-øëè îñòàòêè çàòîíóâøåãî êîðàáëÿ âèêèíãîâ, êî-òîðûé ïîãèá âî âðåìÿ øòóðìà Õåäåáþ, î ÷åì ñâè-äåòåëüñòâóþò ñëåäû ïîæàðà íà ñóäíå.

"Ãîðîä Õåäåáþ, êîòîðûé íà ïðîòÿæåíèè ïî-÷òè òðåõ ñòîëåòèé (ñ VIII äî XI) áûë åâðîïåéñêèìØàíõàåì è ÷óòü ëè íå ñàìîé çíà÷èòåëüíîé òîðãî-âîé ñòîëèöåé Ñåâåðíîé Åâðîïû, åùå îòêðîåò ñâîèòàéíû è óäèâèò ñâîèõ èññëåäîâàòåëåé", ïèñàëèíåìåöèå æóðíûëèñòû Ã. Ëèíäå è Ý. Áðåòøíåéäåðâ êíèãå "Èç ãëóáèíû âåêîâ è âîä", îïóáëèêîâàí-

íîé â 1964 ãîäó. Äåéñòâèòåëüíî, óæå ê êîíöó 1979ãîäà â Õåäåáþ ïîä âîäîé áûëî îáíàðóæåíî îêî-ëî 2500000 íàõîäîê. ×òîáû ñîõðàíèòü èõ, êàíàòûè êîæàíûå èçäåëèÿ çàìîðàæèâàëè äî òåìïåðàòó-ðû ìèíóñ 40 ãðàäóñîâ, ïðåäìåòû èç êîñòè è ðî-ãà ïîìåùàëè â âàêóóì, äåðåâî êîíñåðâèðîâàëè ââîäÿíîé âàííå. À ïîñëå ðåñòàâðàöèè è îáðàáîòêèâûñòàâèëè â ìóçåå Õåäåáþ, óêðàøåíèåì êîòîðîãîñòàë ïîäíÿòûé ñî äíà êîðàáëü âèêèíãîâ.

Êåëüòñêèå ïðåäàíèÿ ãîâîðÿò î ñòîëèöå êîðî-ëÿ Àðòóðà - Àâàëîíå, êîòîðûé ïîãðóçèëñÿ íà äíîìîðñêîå. Äðóãàÿ ëåãåíäà êåëüòîâ ïîâåñòâóåò î ãî-ðîäå Ëåîíåññ, ïîñòðîåííîì íà îäíîèìåííîì îñò-ðîâå. Íàõîäèëñÿ îí íà êðàéíåì þãî-çàïàäå Àí-ãëèè, ìåæäó ïîëóîñòðîâîì Êîðíóýëë è îñòðîâêà-ìè Ñèëëè. Ãîðîä ïîãëîòèëè âîëíû, è òîëüêî îä-íîìó ÷åëîâåêó óäàëîñü ñïàñòèñü, äîáðàâøèñü äîáåðåãà íà ëîøàäè. Ñ ýòîé ëåãåíäîé ïåðåêëèêà-åòñÿ ïðåäàíèå áðåòîíöåâ, íàðîäà, ðîäñòâåííîãîêåëüòñêîìó íàñåëåíèþ îñòðîâà Âåëèêîáðèòàíèÿ(øîòëàíäöàì, âàëëèéöàì, èðëàíäöàì), íî æèâó-ùåãî "íàïðîòèâ" - íà ïîëóîñòðîâå Áðåòàíü. Ïðå-äàíèå ãîâîðèò îá îñòðîâå Èñ, ãäå íàõîäèëàñü ñòî-

ëèöà êîðîëÿ ïî èìåíè Ãðàëëîí. Ìîðå óãðîæàëîãîðîäó è îñòðîâó, è ïî ïðèêàçó Ãðàëëîíà áûë âîç-äâèãíóò âûñîêèé âàë è ñîîðóæåíû øëþçû. Â îäíóíåñ÷àñòëèâóþ íî÷ü, êîãäà áóøåâàë øòîðì, âîðî-òà øëþçà áûëè ïî îøèáêå îòêðûòû, ãîðîä ïîøåëêî äíó, è ñïàñòèñü óäàëîñü ëèøü ïðàâåäíîìó êî-ðîëþ Ãðàëëîíó, ñóìåâøåìó âûáðàòüñÿ íà ìàòå-ðèê íà ëîøàäè.

Ïî âñåé âåðîÿòíîñòè, ëåãåíäû îá Èñå è Ëèî-íåññå, à âîçìîæíî, è îá Àâàëîíå êîðîëÿ Àðòóðà,îòðàçèëè îäíî è òî æå ñîáûòèå: êàòàñòðîôè÷å-ñêóþ ãèáåëü ãîðîäà â âîëíàõ ìîðÿ. Íî âîçìîæ-íî ëè ñòîëü áûñòðîå îïóñêàíèå ñóøè, âìåñòå ñëþäüìè, åå íàñåëÿþùèìè? Ïóñòü Ìèðîâîé îêåàííàñòóïàåò íà áåðåãà, ïóñòü ïðîèñõîäèò îïóñêàíèåçåìíîé ïîâåðõíîñòè - íî âåäü ýòî â òå÷åíèå ìíî-ãèõ ñòîëåòèé, ñ÷åò èäåò íà êàêèå-òî ñàíòèìåòðûè ìèëëèìåòðû â ãîä. Íå ÿâëÿåòñÿ ëè ãèáåëü Âè-íåòû è äðóãèõ ãîðîäîâ, ïðîèñõîäÿùàÿ âíåçàïíî,è â î÷åíü êîðîòêèé ñðîê, ïëîäîì âîîáðàæåíèÿ?È íàóêà î Çåìëå, è íàóêà îá îêåàíå, è íàóêè î÷åëîâåêå îòâå÷àþò: íåò!

Â òå÷åíèå íåñêîëüêèõ òûñÿ÷ ëåò âåäåò Ñå-

âåðíîå ìîðå íàñòóïëåíèå íà áåðåãà Íèäåðëàíäîâ:óðîâåíü îêåàíà ïîâûøàåòñÿ, à çåìíàÿ êîðà èñïû-òûâàåò çäåñü ïîñòåïåííîå îïóñêàíèå. Óæå â ãëó-áîêîé äðåâíîñòè ëþäè íà÷àëè ñðàæåíèå ñ âîäîé,âîçâîäÿ ïëîòèíû, äàìáû, ìîëû, øëþçû. Îòâî-åâàííûå ó ìîðÿ çåìëè ïîñòîÿííî íàõîäÿòñÿ ïîäóãðîçîé çàòîïëåíèÿ: ñòîèò òîëüêî ïðîáèòü áðåøüâ ïëîòèíå, è õëûíóâøàÿ âîäà ïîêðîåò ïîëÿ, äå-ðåâíè è ãîðîäà. Òàêèå êàòàñòðîôû íå ðàç ñëó÷à-ëèñü â èñòîðèè Ãîëëàíäèè. Îñîáåííî ïîñòðàäàëàñòðàíà â XIII XIV âåêàõ, êîãäà ìîðå îòòîðãëî îòåå òåððèòîðèè áîëüøîé ó÷àñòîê ñóøè, ïðåâðàòèâ-øèéñÿ â äíî çàëèâà Çþéäåð-Çåå, è ñäåëàëî îñò-ðîâàìè ÷àñòè ìàòåðèêà. Ïðè ýòîì íà äíî óøëèòûñÿ÷è äåðåâåíü è ãîðîä Ðóíãîëüä, îäèí èç êðóï-íåéøèõ ïîðòîâ Ñåâåðíîãî ìîðÿ. Ðóíãîëüò ïîãèáâ îäèí äåíü - 13 ÿíâàðÿ 1362 ãîäà. Åùå ðàíü-øå, â 865 ãîäó, çàòîíóë íå ìåíåå èçâåñòíûé ïîðòñðåäíåâåêîâüÿ íàõîäèâøèéñÿ â óñòüå Ðåéíà, - Äî-ðåñòàä, âìåñòå ñ îêðóæàâøèìè åãî äåðåâíÿìè èïîñåëêàìè. Âèíîâíèêîì ãèáåëè áûë ñòðàøíûéøòîðì, îáðóøèâøèé ñòðàøíûå âîëíû íà íèçìåí-íîñòü, ãäå ñòîÿë Äîðåñòàä. Â ñåðåäèíå XIII âåêà,

ïðîðâàâ ïëîòèíó, âîäû Ñåâåðíîãî ìîðÿ ïîãðåá-ëè ãîðîäà Íàëåãå, Ýíñ è ðÿä äðóãèõ. Â XVI âå-êå íàâîäíåíèå çàòîïèëî áîëüøóþ ÷àñòü Ãîëëàí-äèè, â òîì ÷èñëå Àìñòåðäàì è Ðîòòåðäàì. Ïîä-âîäíûìè ãîðîäàìè îíè, êàê èçâåñòíî, íå ñòàëè,íî øèðîêàÿ äîëîñà ñóøè ïðåâðàòèëàñü â ìîðñêîåäíî. Êàòàñòðîôà îáîøëàñü Ãîëëàíäèè â ìèëëè-îíû ãóëüäåíîâ; ïîãèáëî 400 òûñÿ÷ ÷åëîâåê. Óæåíà íàøåé ïàìÿòè, â íî÷ü íà 1 ôåâðàëÿ 1953 ãîäà,øòîðì ðàçðóøèë ïëîòèíû è äàìáû, è äåâÿòèìåò-ðîâàÿ ñòåíà âîäû îáðóøèëàñü íà ñòðàíó, ïðîíèê-íóâ âãëóáü ñóøè íà 60 êèëîìåòðîâ. Âíîâü áûëèñìåòåíû ñîòíè äåðåâåíü, çàòîïëåí Ðîòòåðäàì èðÿä äðóãèõ ãîðîäîâ.

Ãîëëàíäèÿ, îòâîåâàííàÿ ó ìîðÿ òðóäîì ÷åëî-âåêà, - ÿâëåíèå, êîíå÷íî, óíèêàëüíîå. Íî ìîðåìîæåò âíåçàïíî âòîðãàòüñÿ íå òîëüêî íà òåððèòî-ðèè, ëåæàùèå íèæå åãî óðîâíÿ, "ïîòîï" óãðîæàåòãîðîäàì íå òîëüêî â ðåçóëüòàòå íàâîäíåíèÿ, íî èâ ðåçóëüòàòå äðóãîãî, åùå áîëåå ñòðàøíîãî áåä-ñòâèÿ çåìëåòðÿñåíèÿ.

1 íîÿáðÿ 1755 ãîäà ñòîëèöà Ïîðòóãàëèè - Ëèñ-ñàáîí - ïðàçäíîâàëà Äåíü Âñåõ Ñâÿòûõ. Âíåçàï-

íî æèòåëè ãîðîäà îùóòèëè êîëåáàíèÿ ïî÷âû; èõñìåíèëè òîë÷êè, ñíà÷àëà ÷àñòûå, ïîòîì áîëååðåäêèå, íî ãîðàçäî áîëåå ìîùíûå. Ïî÷âà çàêîëå-áàëàñü, è ñòàëè ðóøèòüñÿ, ïîäíèìàÿ êëóáû ïûëè,öåðêâè, äâîðöû, ìíîãîýòàæíûå äîìà. Â Ëèññà-áîíå íå îñòàëîñü íè îäíîãî öåëîãî çäàíèÿ èç äâà-äöàòè òûñÿ÷, äàæå ãîðîäñêèå ïëîùàäè áûëè ïî-êðûòû îáëîìêàìè îáðóøèâøèõñÿ äîìîâ. Óöåëåâ-øèå ëèññàáîíöû óñòðåìèëèñü ê ïðè÷àëó íà íàáå-ðåæíîé ïîñòðîåííûé íå òàê äàâíî, îí âûäåðæàëçåìëåòðÿñåíèå è êàçàëñÿ íàäåæíûì óáåæèùåì.

×åðåç äâàäöàòü ìèíóò ïîñëå ïåðâîãî íàòèñêàíà÷àëñÿ âòîðîé. Íà ýòîò ðàç ïðè÷àë íå óñòîÿë -ñòàë îñåäàòü è óøåë ïîä âîäó. Ëþäè, íàõîäèâøèå-ñÿ íà íåì áåññëåäíî èñ÷åçëè, ñïàñòèñü íå óäàëîñüíèêîìó. Âñëåä çà ýòèì áóðëÿùàÿ ñòåíà âîäû âû-ñîòîé â íåñêîëüêî ìåòðîâ îáðóøèëàñü íà òî, ÷òîñòàëîñü îò Ëèññàáîíà, ñìåòàÿ âñå íà ñâîåì ïóòè.Ñî ñòàðûì Ëèññàáîíîì áûëî ïîêîí÷åíî - íà åãîðóèíàõ âûðîñ íîâûé ãîðîä. Ëèññàáîíñêîå çåìëå-òðÿñåíèå, ïîãëîòèâ ïðè÷àë, ïîäíÿëî ñî äíà ìîðÿñêàëó, èçìåíèëèñü î÷åðòàíèÿ âñåãî ïîðòóãàëüñêî-ãî ïîáåðåæüÿ. Ãèãàíòñêèå âîëíû, ïîäíÿòûå ñî-

òðÿñåíèåì Çåìëè, ê ïîëóäíþ 1 íîÿáðÿ äîñòèãëèáåðåãîâ Àíãëèè, à ê âå÷åðó òîãî æå ñòðàøíîãîäíÿ ïåðåñåêëè Àòëàíòèêó è îáðóøèëèñü íà Âåñò-Èíäñêèå îñòðîâà.

Âïðî÷åì, âïîñëåäñòâèè æèòåëåé Âåñò-Èíäèèïîñòèãëà êàòàñòðîôà, íå ìåíåå óæàñíàÿ, ÷åìËèññàáîíñêîå çåìëåòðÿñåíèå. È åñëè â Ëèññàáîíåâîäà ëèøü ïîãëîòèëà ïðè÷àë, òî çäåñü â áåçäíóïîãðóçèëñÿ öåëûé ãîðîä - ñòîëèöà ßìàéêè Ïîðò-Ðîéÿë.

Ýòîò öåíòð àíãëèéñêîé òîðãîâëè â Íîâîì Ñâå-òå è ïðèáåæèùå àâàíòþðèñòîâ è ïèðàòîâ âñåõ ìà-ñòåé ðàñïîëàãàëñÿ íà óçêîé ïåñ÷àíîé êîñå íåïî-äàëåêó îò ãîðîäà Êèíãñòîí, ñòîëèöû ñîâðåìåí-íîé ßìàéêè. Ãåíðè Ìîðãàí, êàïèòàí Êèää èäðóãèå "ìàñòèòûå" ïèðàòû áûëè òåñíî ñâÿçà-íû ñ Ïîðò-Ðîéÿëîì. Ìîðãàí äàæå áûë íàçíà-÷åí àíãëèéñêèìè âëàñòÿìè ãóáåðíàòîðîì ßìàé-êè. Íåäàðîì âî âñåì ìèðå Ïîðò-Ðîéÿë ïîëüçî-âàëñÿ ïå÷àëüíîé ñëàâîé ñàìîãî áåçíðàâñòâåííîãîè æåñòîêîãî ãîðîäà, "ïèðàòñêîãî Âàâèëîíà".

Ãóáåðíàòîð-ïèðàò Ãåíðè Ìîðãàí óìåð â 1688ãîäó. À ÷åðåç ÷åòûðå ãîäà ïîñëå åãî ñìåðòè, 7

èþíÿ 1692 ãîäà, íà ñòîëèöó ßìàéêè îáðóøèëàñüíåîæèäàííàÿ êàòàñòðîôà. Ãîðîä çàòðÿñëè ïîä-çåìíûå òîë÷êè. Ñ ìîðÿ íàäâèãàëàñü îãðîìíàÿâîëíà. Çèÿþùèå òðåùèíû ðàçâåðçàëèñü ïîä íî-ãàìè ëþäåé è ïîãëîùàëè èõ. Âñåãî ëèøü íåñêîëü-êî ìèíóò - è "ïèðàòñêèé Âàâèëîí" èñ÷åç â âîë-íàõ.

Ïîãðóæåíèå Ïîðò-Ðîéÿëà â ïó÷èíó ïðîèñõî-äèëî áûñòðî, íî ïëàâíî. Â òèõóþ ïîãîäó ìîëå-íî ðàçëè÷èòü ñêâîçü íåãëóáîêóþ âîäó ðàçâàëèíûçäàíèé, à ïîðîé è ïî÷òè íåòðîíóòûå ñòðîåíèÿ.

Ñíîâà ïåðåíåñåìñÿ â âîñòî÷íîå ïîëóøàðèå èóçíàåì î òàéíàõ çíàìåíèòûõ "Îëîâÿííûõ îñòðî-âîâ" è "ßíòàðíîãî îñòðîâà".

Âî âðåìÿ çåìëÿíûõ ðàáîò â ãàâàíè áàëòèé-ñêîãî ïîðòà Ðîñòîê íàøëè äðåâíåå çàõîðîíåíèå èïîñåëåíèå ýïîõè íåîëèòà. Âîçìîæíî, íà øåëüôåÁàëòèêè, ñëåäóåò èñêàòü è ñëåäû ëåãåíäàðíîãîßíòàðíîãî îñòðîâà - âñëåä çà Âèíåòîé, Þìíîé,Éîìñáîðãîì.

Â äðåâíèõ ñòðàíàõ Ñðåäèçåìíîìîðüÿ èçäåëèÿèç ÿíòàðÿ âûñîêî öåíèëèñü. Ïðèâîçèëñÿ îí èçäà-ëåêà, ñ áåðåãîâ äàëåêèõ ñåâåðíûõ ñòðàí - ñ ïîáå-

ðåæüÿ Áàëòèêè è þæíîãî áåðåãà Ñåâåðíîãî ìîðÿ,îò óñòüÿ Íåâû äî óñòüÿ Ýëüáû.

"Îñòðîâ ßíòàðÿ", ãîâîðÿò àíòè÷íûå èñòî÷íè-êè, íàõîäèëñÿ â îäíîì äíå ïóòè îò ðåêè Ýðèäàí.Íî ðåêîé ýòîé ìîãëà áûòü è Íåâà, è Ýëüáà, èÐåéí, è Âèñëà; íåêîòîðûå æå äðåâíèå ãåîãðàôûñ÷èòàëè, ÷òî îíà òå÷åò â ìèôè÷åñêîé ñòðàíå ãè-ïåðáîðååâ, à èíûå îòîæäåñòâëÿëè åå òî ñ ðåêîéÏî, òî ñ ðåêîé Ðîíîé. Äèîäîð Ñèöèëèéñêèé, æèâ-øèé â I âåêå äî í. ý., ïîìåùàë ßíòàðíûé îñò-ðîâ "íåïîñðåäñòâåííî ê ñåâåðó îò Ñêèôèè çà Ãàë-ëèåé â îêåàíå": âîëíû "âûáðàñûâàþò íà íåãî âáîëüøîì êîëè÷åñòâå òàê íàçûâàåìûé ÿíòàðü, êî-òîðûé íà çåìëå áîëüøå íèãäå íå âñòðå÷àåòñÿ. . .ßíòàðü íà ýòîì îñòðîâå ñîáèðàþò, è æèòåëè äî-ñòàâëÿþò åãî íà ïðîòèâîëåæàùèé ìàòåðèê, îòêó-äà åãî ïðèâîçÿò â íàøè êðàÿ".

Ãäå æå íàõîäèëñÿ ýòîò îñòðîâ? Ñ íèì îòîæ-äåñòâëÿëè íåìåöêèé îñòðîâ Ãåëüãîëàä, øâåäñêèéîñòðîâ Áîðíõîëüì, ýñòîíñêèé îñòðîâ Ñààðåìà èìíîãèå äðóãèå îñòðîâà Áàëòèéñêîãî è Ñåâåðíî-ãî ìîðåé. Íî ëèáî íà ýòèõ îñòðîâàõ íå áûëîÿíòàðÿ, ëèáî îíè ëåæàò íà áîëüøîì ðàññòîÿ-

íèè îò óñòüÿ ïîëíîâîäíîé ðåêè àíòè÷íîãî Ýðè-äàíà èëè íûíåøíèõ Íåâû, Âèñëû, Ðåéíà, Ýëü-áû. Ìíîãèå èññëåäîâàòåëè ïîëàãàþò, ÷òî, ãîâî-ðÿ î ßíòàðíîì îñòðîâå, àíòè÷íûå àâòîðû èìåëèâ âèäó ïðîñòî-íàïðîñòî ñëàâÿùèåñÿ ñâîèì ÿíòà-ðåì áåðåãà Áàëòèêè. Îäíàêî, òå æå àâòîðû ãî-âîðÿò èìåííî îá îñòðîâå, ê òîìó æå ïîäâåðæåí-íîì äåéñòâèþ ïðèëèâíî-îòëèâíûõ ÿâëåíèé, êîòî-ðûå â Áàëòèêå íå íàáëþäàþòñÿ. Âåðîÿòíåå âñåãî,ïîä ðåêîé Ýðèäàí äðåâíèå ãåîãðàôû ïîäðàçóìå-âàëè Ýëüáó, óñòüå êîòîðîé ïî øèðèíå ñõîäíî ñìîðñêèì çàëèâîì. Îäèí èç âåëè÷àéøèõ ïóòåøå-ñòâåííèêîâ äðåâíîñòè Ïèôåé, æèâøèé â IV âåêåäî í. ý., ãîâîðèò, ÷òî ßíòàðíûé îñòðîâ ëåæèò âîäíîì äíå ïëàâàíèÿ íà ïàðóñíèêå îò îòìåëè ìî-ðÿ, "íàçûâàåìîãî Ìåòóîíèñ": íà ýòîò îñòðîâ âîë-íû âûáðàñûâàþò ÿíòàðü, êîòîðûé "æèòåëè ïðè-ìåíÿþò â êà÷åñòâå òîïëèâà âìåñòî äðîâ è ïðî-äàþò ñîñåäíèì èì òåâòîíàì". Óñòüå Ýëüáû, èìå-þùåå îáøèðíóþ îòìåëü, âïîëíå ìîãëî áûòü íà-çâàíî "ìîðåì Ìåòóîíèñ". Íåìåöêèé èññëåäîâà-òåëü Áåêêåðñ ïèøåò â ýòîé ñâÿçè: "Íåñîìíåííî,÷òî â IV âåêå äî í. ý. íà ãåðìàíñêîì ïîáåðåæüå

Ñåâåðíîãî ìîðÿ áûë òîëüêî îäèí çàëèâ, è ýòîìîãëî áûòü òîëüêî óñòüå Ýëüáû. Ãåîëîãè÷åñêè-ìè äàííûìè óñòàíîâëåíî, ÷òîìåæäó ãîëüøòèí-ñêîé è ãàííîâåðñêîé ïåñ÷àíûìè âîçâûøåííîñòÿ-ìè âïëîòü äî ðàéîíà Ëàóýíáóðãà, ãäå â ýòî âðåìÿÝëüáà âïàäàëà â ìîðå, íåêîãäà ïðîñòèðàëñÿ 18-ìèëüíûé ìîðñêîé çàëèâ, êîòîðûé èñ÷åç ëèøü âXIII â.". Ñîâðåìåííîå óñòüå Ýëüáû äîñòèãàåò 15êèëîìåòðîâ â øèðèíó, à â íèæíåì òå÷åíèè ðåêèèìåþòñÿ áîãàòûå ìåñòîðîæäåíèÿ ÿíòàðÿ, ïðàâäàñìåøàííîãî ñ áóðûì óãëåì (ïîñëå âòîðîé ìèðî-âîé âîéíû îäíà èç íåìåöêèõ ôàáðèê äàæå òîïèëàñâîè êîòëû ñìåñüþ áóðîãî óãëÿ è ÿíòàðÿ!).

Åñëè âçãëÿíóòü íà ñîâðåìåííóþ êàðòó, òîåäèíñòâåííûì îñòðîâîì, êîòîðûé ìîã áû íàõî-äèòüñÿ â îäíîì äíå ïëàâàíèÿ îò óñòüÿ Ýëüáû,ÿâëÿåòñÿ Ãåëüãîëàíä, íåáîëüøîé êëî÷îê çåìëè,îêðóæåííûé îáøèðíîé îòìåëüþ, åäâà ïîãðóæåí-íîé ïîä ïîâåðõíîñòü âîäû. Â ýïîõó ñðåäíåâåêîâüÿè â Íîâîå âðåìÿ Ãåëüãîëàíä ðàçðóøàëñÿ âîëíàìèè îïóñòèëñÿ íèæå óðîâíÿ ìîðÿ: åãî ïëîùàäü â XIñòîëåòèè ïðèáëèæàëàñü ê ñîòíå êâàäðàòíûõ êè-ëîìåòðîâ, ñåé÷àñ ðàâíà 0,6 êâàäðàòíûõ êèëîìåò-

ðîâ. Âáëèçè Ãåëüãîëàíäà íåìåöêîìó èññëåäîâà-òåëþ Þðãåíó Øïàíóòó óäàëîñü îáíàðóæèòü ðó-èíû äðåâíèõ ñîîðóæåíèé, êîòîðûå îí îáúÿâèëîñòàòêàìè ïëàòîíîâñêîé Àòëàíòèäû. Íî, ìîæåòáûòü, ýòî îñòàòêè "ÿíòàðíîé àòëàíòèäû"?

Îäíàêî Ãåëüãîëàíä, íè äðåâíèé, íè ñîâðå-ìåííûé, íå ìîã áûòü êðóïíûì èñòî÷íèêîì ÿí-òàðÿ, èáî, ïî ñëîâàì ãåîëîãîâ, "ÿíòàðü ñâÿçàíñ îòëîæåíèÿìè òðåòè÷íîãî ïåðèîäà, êîòîðûõ íàÃåëüãîëàíäå íåò è íèêîãäà íå áûëî: Â ñòàðèí-íûõ äîêóìåíòàõ óïîìèíàåòñÿ îñòðîâ Çþäøòðàíä- "Þæíîáåðåæíûé". Íî åùå â íà÷àëå XIII ñòîëå-òèÿ îí íàõîäèëñÿ ðÿäîì ñ ìàòåðèêîì, à çà ïîë-òîðû òûñÿ÷è ëåò äî ýòîãî áûë, êîíå÷íî, ñîåäè-íåí ñ ñóøåé, òàê êàê ðàéîí óñòüÿ Ýëüáû äà èâîîáùå þæíûé áåðåã Ñåâåðíîãî ìîðÿ â òå÷åíèåïîñëåäíèõ äâóõ òûñÿ÷åëåòèé îïóñêàþòñÿ. Ïèôåéæå ãîâîðèò î öåëîì äíå ïëàâàíèÿ ê ßíòàðíî-ìó îñòðîâó. Âîò ïî÷åìó ìíîãèå èññëåäîâàòåëè,â òîì ÷èñëå êðóïíåéøèé àâòîðèòåò â èñòîðèêî-ãåîãðàôè÷åñêèõ èññëåäîâàíèÿõ ïðîôåññîð Ðè-õàðä Õåíèíã ïîëàãàþò, ÷òî íè Ãåëüãîëàíä, íèÇþäøòðàíä íåëüçÿ îòîæäåñòâëÿòü ñ ßíòàðíûì

îñòðîâîì àíòè÷íûõ àâòîðîâ. Îñòðîâ ýòîò íûíåïîãðåáåí íà äíå Ñåâåðíîãî ìîðÿ. Õåííèíã ñ÷èòà-åò, ÷òî îí áûë ðàñïîëîæåí ìåæäó Ãåëüãîëàíäîì èÇþäøòðàíäîì. "Ñîâðåìåííàÿ íàóêà íå çíàåò äëÿíåãî íèêàêîãî íàçâàíèÿ, - ïèøåò Õåííèíã â ñâî-åì êàïèòàëüíîì òðóäå "Íåâåäîìûå çåìëè". - Ïî-ýòîìó öåëåñîîáðàçíî îñòàâèòü çà îñòðîâîì åãîäðåâíåå èìÿ Àáàëóñ. . . Ýòó ëîêàëèçàöèþ äðåâ-íåãî îñòðîâà ÿíòàðÿ ñëåäóåò ñ÷èòàòü ïîêà ñàìîéäîñòîâåðíîé è íàäåæíîé".

ßíòàðíûé îñòðîâ àíòè÷íûå àâòîðû èìåíîâà-ëè ïî-ðàçíîìó: Àáàëóñ, Àáàëüöèÿ, Áàçèëèÿ, Áàó-íîíèÿ, Ãëåñàðèÿ. Ïîñëåäíåå íàçâàíèå ìîæíî ïå-ðåâåñòè êàê "îäèí èç ÿíòàðíûõ îñòðîâîâ": ýòî íåèìÿ ñîáñòâåííîå, à ýïèòåò, èáî äðåâíèå ãåðìàíöûíàçûâàëè ÿíòàðü ñëîâîì "ãëåå". Áàóíîíèÿ îçíà-÷àåò "Áîáîâûé îñòðîâ", òî åñòü îñòðîâ, èìåþ-ùèé ôîðìó áîáà; Áàçàëèÿ - "Öàðñêèé", òî åñòüíåçàâèñèìûé, óïðàâëÿåìûé ñîáñòâåííûì öàðåì.Ñëîâî "Àáàëóñ" è ïðîèçâîäíîå îò íåãî "Àáàëü-öèÿ" èìåþò, ñêîðåå âñåãî, êåëüòñêîå ïðîèñõîæäå-íèå. Âîçìîæíî ñ íèì ñâÿçàíà è ëåãåíäà îá îñòðî-âå Àâàëîí, íà êîòîðîì íàõîäèëñÿ êîðîëü Àðòóð è

êîòîðûé èñ÷åç â ìîðå. Îá ýòîì ìû óïîìèíàëè.

Êåëüòñêèå ïðåäàíèÿ ïîâåñòâóþò è î äðóãèõçàòîíóâøèõ îñòðîâàõ: îñòðîâå Èñ è îñòðîâå Ëèî-íåññ. Ïîñëåäíèé íàõîäèëñÿ ìåæäó îêîíå÷íîñòüþïîëóîñòðîâà Êîðíóîëë è îñòðîâêàìè Ñèëëè, ëå-æàùèìè ê þãî-çàïàäó îò ïîëóîñòðîâà. Íà Ëèî-íåññå áûë áîëüøîé ãîðîä, çàòîíóâøèé âî âðåìÿêàòàñòðîôû: ñïàñòèñü óäàëîñü òîëüêî îäíîìó ÷å-ëîâåêó. Âîçìîæíî, ÷òî â ýòîé ëåãåíäå åñòü ðàöè-îíàëüíîå çåðíî. Ïðèáðåæíûå ó÷àñòêè â ýòîì ðàé-îíå óíè÷òîæàþòñÿ ìîùíûì äåéñòâèåì âîëí ïðè-áîÿ. Òîëüêî çà èñòîðè÷åñêîå âðåìÿ þãî-çàïàäíàÿîêîíå÷íîñòü Àíãëèè, ïîëóîñòðîâ Êîðíóîëë, ïî-òåðÿëà îêîëî 600 êóáè÷åñêèõ êèëîìåòðîâ ñóøè.Âîäà ïîãëîòèëà äðåâíèå îëîâÿííûå êîïè Êîðíó-îëëà. Ñðåäíåâåêîâûå èñòî÷íèêè ãîâîðÿò î ãîðîäåÄàíâè÷å, ñóùåñòâîâàâøåì áîëåå òûñÿ÷è ëåò íà-çàä. Â äîêóìåíòàõ XI âåêà åñòü îòìåòêà î òîì, ÷òîðÿä çåìåëü, ïðèíàäëåæàùèõ ýòîìó ãîðîäó, îáëà-ãàòüñÿ íàëîãàìè íå ìîæåò, òàê êàê èõ ïîãëîòèëîìîðå. Áîëåå ïîçäíèå ìàíóñêðèïòû ãîâîðÿò î òîì,÷òî âîäà çàòîïëÿëà ìîíàñòûðü Äàíâè÷à, ñòàðóþãàâàíü, öåðêâè, äîðîãó, ðàòóøó è ïîãëîòèëà ðà-

çîì 400 çäàíèé. Ê XVI ñòîëåòèþ îò ãîðîäà îñòà-ëîñü ìåíüøå îäíîé ÷åòâåðòè. Ìîðñêèì äíîì ñòàëëåñ, ðîñøèé â äâóõ êèëîìåòðàõ îò Äàâè÷à, è çàíåñêîëüêî âåêîâ ñòàðèííûé ãîò ðîä ïðåâðàòèëñÿ âêðîõîòíóþ äåðåâóøêó. Äà è âî ìíîãèõ äðóãèõ ìå-ñòàõ ó ïîáåðåæüÿ þãî-çàïàäíîé Àíãëèè íàõîäÿòîñòàòêè çàòîïëåííûõ ëåñîâ, ïîñåëåíèé, ñêåëåòîâëþäåé.

Ìåëè Ãóäâèíà, âîçëå ïðîëèâà Ïà-äå-Êàëå, îò-äåëÿþùåãî Àíãëèþ îò ìàòåðèêà, çà ïîñëåäíèåäâà âåêà óíåñëè 50 òûñÿ÷ ÷åëîâå÷åñêèõ æèçíåé,ïîãëîòèëè ñîòíè ñóäîâ, îáùàÿ ñòîèìîñòü êîòî-ðûõ ïðåâûøàåò ïîëìèëëèàðäà äîëëàðîâ. Òûñÿ÷óëåò íàçàä íà èõ ìåñòå áûë íàñåëåííûé îñòðîâËîìåà. Ëåãåíäû ãîâîðÿò, ÷òî îñòðîâ ïîãëîòèëïîòîï. Ïðàâèòåëü îñòðîâà, ãðàô Ãóäâèí, âûçâàëãíåâ áîæèé, è âîäû ïîòîïà ïîãëîòèëè è ãðåøíî-ãî ãðàôà, è åãî çàìîê, äà è âåñü îñòðîâ. Åñòü èäðóãàÿ, áîëåå ïðàâäîïîäîáíàÿ âåðñèÿ ãèáåëè îñò-ðîâà Ëîìåà: åìó äàâíî óãðîæàëè íåóñòàííî ïîä-ìûâàþùèå áåðåãà ìîðñêèå âîäû. Îäíàêî âìåñòîäàìáû, íà ñòðîèòåëüñòâî êîòîðîé ïðèõîæàíå ñî-áðàëè ìíîãî äåíåã, âîçâåäåíà áûëà êîëîêîëüíÿ

â ãîðîäå Ãàñòèíãñ, êîòîðîìó ïðèíàäëåæàë îñò-ðîâ. . . è Ëîìåà áûë ïîãëîùåí ìîðåì. ×àðëç Ëàé-åëü, îäèí èç ñîçäàòåëåé ñîâðåìåííîé ãåîëîãèè,íå òîëüêî ïðèâåë äîêàçàòåëüñòâà â ïîëüçó âòî-ðîé âåðñèè, íî è óñòàíîâèë òî÷íóþ äàòó ãèáåëèîñòðîâà - 1099 ãîä.

Ê þãó îò ëåãåíäàðíûõ îñòðîâîâ è âïîëíåðåàëüíîãî çàòîíóâøåãî ïîáåðåæüÿ þãî-çàïàäíîéÀíãëèè íàõîäèëèñü êîãäà-òî çíàìåíèòûå Êàññè-òåðèäû - Îëîâÿííûå îñòðîâà, î êîòîðûõ ñîîáùà-þò ìíîãèå àíòè÷íûå ãåîãðàôû è êîòîðûå ñòîëüáåçóñïåøíî îòûñêèâàþò íà ñîâðåìåííîé ãåîãðà-ôè÷åñêîé êàðòå íàøèõ äíåé. È âïîëíå âîçìîæ-íî, ÷òî íà øåëüôå Ñåâåðíîãî ìîðÿ, êðîìå ßíòàð-íîãî îñòðîâà, Àâàëîíà, Ïñà, Ëèîíåññà è Ëîìåà,àðõåîëîãàì-ïîäâîäíèêàì ïðåäñòîèò åùå íàéòèçàãàäî÷íûå Êàññèòåðèäû.

"Ìèäàêðèò ïåðâûì ïðèâåç îëîâî ñ Êàññèòå-ðèä", - ÷èòàåì ìû ó Ïëèíèÿ. Èñòîðèêè ïðåäïî-ëàãàþò, ÷òî èìÿ Ìèäàêðèò - ïåðåäåëêà ôèíèêèé-ñêîãî ñëîâà Ìåëüêàðò, è Ïëèíèé ñîîáùàåò ëèøüî òîì, ÷òî Îëîâÿííûõ îñòðîâîâ ïåðâûìè óäàëîñüäîñòè÷ü ôèíèêèéñêèì ìîðåïëàâàòåëÿì. Â "Ãåî-

ãðàôèè" Ñòðàáîíà ìû íàõîäèì ïîäðîáíîå îïèñà-íèå Êàññèòåðèä, ñîñòàâëåííîå ñî ñëîâ ðèìñêîãîïðàâèòåëÿ Èñïàíèè Ïóáëèÿ Êðàññà, ïîñåòèâøåãîèõ â 95 - 93 ãîäàõ äî í. ý. "Êàññèòåðèäñêèõ îñò-ðîâîâ äåñÿòü, - ïèøåò Ñòðàáîí, - îíè ëåæàò ïî-áëèçîñòè äðóã îò äðóãà â îòêðûòîì ìîðå ê ñåâåðóîò ãàâàíè àðòàáðîâ. Îäèí èç íèõ ïóñòûííûé, íàîñòàëüíûõ æå îáèòàþò ëþäè, êîòîðûå íîñÿò ÷åð-íûå ïëàùè, õîäÿò â õèòîíàõ äëèíîé äî ïÿò, îïî-ÿñûâàþò ãðóäè, ãóëÿþò ñ ïàëêàìè, ïîäîáíî áî-ãèíÿì ìùåíèÿ â òðàãåäèÿõ. Îíè âåäóò êî÷åâîéîáðàç æèçíè, ïî áîëüøåé ÷àñòè ïèòàÿñü îò ñâîèõñòàä. Ó íèõ åñòü îëîâÿííûå è ñâèíöîâûå ðóäíèêè;ýòè ìåòàëëû è øêóðû ñêîòà îíè îòäàþò ìîðñêèìòîðãîâöàì â îáìåí íà ãëèíÿíóþ ïîñóäó, ñîëü èèçäåëèÿ èç ìåäè. Â ïðåæíèå âðåìåíà òîëüêî îä-íè ôèíèêèÿíå âåëè ýòó òîðãîâëþ. . . òåì íå ìåíååðèìëÿíå ïîñëå íåîäíîêðàòíûõ ïîïûòîê îòêðûëèýòîò ìîðñêîé ïóòü. Ïîñëå òîãî êàê Ïóáëèé Êðà-ñå ïåðåïðàâèëñÿ ê íèì è óâèäåë, ÷òî ìåòàëëûäîáûâàþòñÿ íà íåáîëüøîé ãëóáèíå è ëþäè òàììèðíûå, îí òîò÷àñ ñîîáùèë ñâåäåíèÿ âñåì, êòîæåëàë âåñòè ñ íèìè òîðãîâëþ çà ìîðåì, õîòÿ ýòî

ìîðå øèðå òîãî ìîðÿ, êîòîðîå îòäåëÿåò Áðèòà-íèþ îò ìàòåðèêà."

Òàêèì îáðàçîì, êðîìå äâóõ "Ýëüäîðàäî îëî-âà" - Èñïàíèè è Áðèòàíèè, äðåâíèé ìèð èìåëåùå è òðåòèé öåíòð - Êàññèòåðèäû. Ïî ìíåíèþïðîôåññîðà Õåííèãà, ýòîãî òðåòüåãî öåíòðà íå ñó-ùåñòâîâàëî, èáî Êàññèòåðèäû - íå ÷òî èíîå, êàêíàçâàíèå Áðèòàíñêèõ îñòðîâîâ âìåñòå ñ îñòðî-âîì Óýñàí, ëåæàùèì ó ïîáåðåæüÿ ôðàíöóçñêî-ãî ïîëóîñòðîâà Áðåòàíü. Äðóãèå èññëåäîâàòåëè(è â ñòîëü æå êàòåãîðè÷íîé ôîðìå) óòâåðæäà-þò, ÷òî ïðèâåäåííîå íàìè ñîîáùåíèå Ñòðàáîíà"èìååò â âèäó ðåàëüíî íå ÷òî èíîå, êàê îòêðû-òèå è çàõâàò Êðàññîì îëîâÿííûõ ðóäíèêîâ, íàõî-äèâøèõñÿ ãäå-òî íà êðàéíåì ñåâåðî-çàïàäå Èñïà-íèè". Òðåòüè ãîâîðÿò, ÷òî ïîäëèííûìè Êàññèòå-ðèäàìè áûëè íåáîëüøèå îñòðîâà, ëåæàùèå íåïî-äàëåêó îò èñïàíñêîãî, áåðåãà, ìåæäó óñòüåì ðåêèÌèíüî è ìûñîì Ôèíèñòåððå. ×åòâåðòûå ñ÷èòà-þò, ÷òî Êàññèòåðèäû - ýòî îñòðîâêè Ñèëëè âîçëåþãî-çàïàäíîé îêîíå÷íîñòè Àíãëèè. Ïÿòûå ïåðå-íîñÿò Êàññèòåðèäû äàëåêî íà çàïàä, â îòêðûòûéîêåàí, îòîæäåñòâëÿÿ èõ ñ Àçîðñêèì àðõèïåëà-

ãîì. Íàêîíåö, åñòü òî÷êà çðåíèÿ, ñîãëàñíî êîòî-ðîé "ìû èìååì äåëî âñåãî ëèøü ñ ëåãåíäàìè îêðóïíûõ ìåñòîðîæäåíèÿõ îëîâà â Çàïàäíîé Åâ-ðîïå, îòêóäà îíî ÷åðåç ìíîãî÷èñëåííûõ ïîñðåä-íèêîâ ïîïàäàëî â Âîñòî÷íîå Ñðåäèçåìíîìîðüå.Ïðè ýòîì ó òîðãîâûõ ïîñðåäíèêîâ áûëè âñå îñíî-âàíèÿ îêóòûâàòü òóìàíîì ìåñòîíàõîæäåíèå òîéñòðàíû, èç êîòîðîé âûâîçèëîñü îëîâî."

Îäíàêî, íà Àçîðñêèõ îñòðîâàõ íèêîãäà íå áû-ëî îëîâà, è ýòîò "àäðåñ" Êàññèòåðèä ÿâíî îøè-áî÷åí. Íå ïîäõîäÿò è "àäðåñà" Ñèëëè âîçëå Áðè-òàíèè è îñòðîâêîâ âîçëå áåðåãà Èñïàíèè. È ñàìàÈñïàíèÿ, îãðîìíûé ïîëóîñòðîâ, íå îòâå÷àåò îïè-ñàíèþ äåñÿòè îñòðîâîâ, òàê ëåå êàê è Áðèòàíñêèåîñòðîâà, èáî òîò æå Ñòðàáîí ïðÿìî óêàçûâàåò âñâîåé "Ãåîãðàôèè", ÷òî ïî òó ñòîðîíó ÑòîëïîâÃåðàêëà, òî åñòü Ãèáðàëòàðñêîãî ïðîëèâà, ëåæàò"Ãàäèðû, Êàññèòåðèäû è Áðèòàíñêèå îñòðîâà", èäàåò ïîäðîáíîå îïèñàíèå Áðèòàíèè îòäåëüíî îòðàññêàçà î Êàññèòåðèäàõ.

"Ðèìëÿíå ïðèîáðåòàëè îëîâî â ñåâåðíî-çàïàäíîé ÷àñòè Èñïàíèè. "Îëîâÿííûå îñòðîâà",ôèãóðèðóþùèå â èõ îïèñàíèÿõ, íàõîäÿòñÿ çà ýòîé

÷àñòüþ Èñïàíèè è îòëè÷àþòñÿ íåêîòîðûìè ëþáî-ïûòíûìè îñîáåííîñòÿìè, êîòîðûå íå ïîçâîëÿþòñìåøèâàòü èõ ñ Áðèòàíèåé, - ïèøåò ïðîôåññîðÄæ. Òîìïñîí â ñâîåé "Èñòîðèè äðåâíåé ãåîãðà-ôèè". - Íè îäíà èç äåéñòâèòåëüíî ñóùåñòâóþ-ùèõ ãðóïï îñòðîâîâ íå ñîîòâåòñòâóåò ýòèì îïè-ñàíèÿì". . . Íå îçíà÷àåò ëè ýòî, ÷òî çàãàäî÷íûåÊàññèòåðèäû íàõîäÿòñÿ òàì æå, ãäå è ßíòàðíûéîñòðîâ, - íà äíå ìîðñêîì? Íà Îëîâÿííûõ îñòðî-âàõ ïîáûâàë Ïèôåé, òàê æå êàê è íà ßíòàðíîìîñòðîâå, òàê ÷òî ñîìíåâàòüñÿ â èõ ðåàëüíîñòè íåïðèõîäèòñÿ. Ïëèíèé è Ïòîëåìåé, äâà èçâåñòíåé-øèõ ó÷åíûõ àíòè÷íîñòè, ãîâîðÿò, ÷òî Êàññèòåðè-äû íàõîäèëèñü ïðèìåðíî â 100 êèëîìåòðàõ ê çà-ïàäó îò ñåâåðî-çàïàäíîé îêîíå÷íîñòè Ïèðåíåé-ñêîãî ïîëóîñòðîâà. Íûíå â ýòîì ðàéîíå íèêàêèõîñòðîâîâ íåò, çàòî èññëåäîâàíèÿ íà äíå îáíàðó-æèëè çäåñü ìåëêîâîäíûå áàíêè.

Â 1958 ãîäó ýêñïåäèöèÿ íà îêåàíîãðàôè÷å-ñêîì ñóäíå "Äèñêàâåðè-2", èçó÷àÿ ðåëüåô Ãàëè-ñèéñêîé áàíêè, ðàñïîëîæåííîé ó ñåâåðî-çàïàäíîéîêîíå÷íîñòè Èñïàíèè, îòêðûëà ïëîñêóþ ïîäâîä-íóþ âåðøèíó íà ãëóáèíå îêîëî 400 ñàæåíåé. Áàí-

êà ìîãëà áûòü áîëüøèì áëîêîì ñóøè, îïóñòèâ-øèìñÿ íà íåñêîëüêî ñîòåí ìåòðîâ â ðåçóëüòàòåñáðîñîâ, ïîäîáíûõ òåì, ÷òî ñîçäàëè ðèôòîâûåäîëèíû â Âîñòî÷íîé Àôðèêå. "Îïóñêàíèå, êîíå÷-íî, ìîãëî ïðîèñõîäèòü è â èñòîðè÷åñêîå âðåìÿ,ïèøåò àíãëèéñêèé îêåàíîëîã Ã. Ãýñêåëë. - Îäíà-êî ïðåâîñõîäíûå ôîòîãðàôèè äíà îêåàíà â ýòîììåñòå íå îáíàðóæèâàþò êàêèõ-ëèáî ñëåäîâ ÷åëî-âå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè, à âî âçÿòûõ îáðàçöàõ íåòíè ñòðîèòåëüíîãî êàìíÿ, íè îáëîìêîâ äðåâíåéãëèíÿíîé ïîñóäû". Ôðàíöóçñêèå èññëåäîâàòåëèÑ. Þòåí è Ëå-Äàíóà ïîëàãàþò, ÷òî Êàññèòåðè-äû ìîãëè íàõîäèòüñÿ âáëèçè áàíîê Áîëüøàÿ èÌàëàÿ Ñîëü, ðàñïîëîæåííûõ ê þãó îò Èðëàíäèèè ê çàïàäó îò ìûñà Ôèíèñòåððå, ãäå-òî ìåæäó 48è 49 ãðàäóñàìè ñåâåðíîé øèðîòû è ìåæäó 8 è 10ãðàäóñàìè çàïàäíîé äîëãîòû, ñ ãëóáèíàìè çàëå-ãàíèÿ ïåðâîé - îêîëî 65 ìåòðîâ è âòîðîé - âñåãîëèøü îêîëî 20 ìåòðîâ. Êàññèòåðèäû ìîãëè íàõî-äèòüñÿ è íå â Àòëàíòèêå, à â ïðîëèâå Ëà-Ìàíø èäàæå â Ñåâåðíîì ìîðå. Èáî ýòî ìîðå ïðåäñòàâ-ëÿåò ñîáîé ñïëîøíîé øåëüô.

ÃËÀÂÀ 10. ÒÀÉÍÛ ÀÐÊÒÈÊÈ

Ñ âûñîêîãî ìûñà Ôëèãåëÿ, ñàìîé ñåâåðíîéòî÷êè Çåìëè Ôðàíöà-Èîñèôà, àâñòðèéñêèé ïî-ëÿðíèê Þëèóñ Ïàéåð óâèäåë 11 àïðåëÿ 1875 ãîäàãîëóáûå ãîðû îñòðîâà, êîòîðûé îí íàçâàë "Çåì-ëåé Ïåòåðìàíà, â ÷åñòü âåëèêîãî ãåîãðàôà, ìîå-ãî äðóãà è ó÷èòåëÿ". Íà ñåâåðî-çàïàä îò îñòðî-âà Ðóäîëüôà Ïàéåð íàíåñ íà êàðòó êîíòóðû åùåîäíîãî îñòðîâà - Çåìëè Êîðîëÿ Îñêàðà. Îäíà-êî íèêîìó ïîñëå Ïàéåðà íå óäàëîñü îáíàðóæèòüíè Çåìëè Ïåòåðìàíà, íè Çåìëè Êîðîëÿ Îñêàðà.Òàêàÿ æå ó÷àñòü ïîñòèãëà è Çåìëþ ýñêèìîñà Òà-êóïóêà, êîòîðóþ îí âèäåë ê ñåâåðî-çàïàäó îò ïî-áåðåæüÿ Àëÿñêè, Çåìëþ Áðåäëè è Çåìëþ Êðåêå-ðà, îáîçíà÷àâøèõñÿ íà êàðòà" ê ñåâåðó îò îñòðî-âîâ Êàíàäñêîãî Àðêòè÷åñêîãî àðõèïåëàãà, îñòðîâÊðåñòüÿíêà â ðàéîíå îñòðîâà Âðàíãåëÿ, ÇåìëþÄæèëëèñà "áîëüøîé îñòðîâ ê ñåâåðó îò Øïèö-áåðãåíà, áåëåþùèé âäàëè, êàê âîëøåáíûå çàìêèñåâåðíîé ñàãè". Âåðîÿòíåå âñåãî, ýòî áûëè ìè-ðàæè, à íå ðåàëüíûå îñòðîâà â îêåàíå. Îäíàêîñîîáùåíèÿ î Çåìëå Àíäðååâà è Çåìëå Ñàííèêîâàíèêàê íåëüçÿ ñ÷èòàòü îáìàíîì çðåíèÿ è ïëîäîììèðàæà.

Â 1763 ãîäó äëÿ ïðîâåðêè ñâåäåíèé îá îñòðî-âàõ, ëåæàùèõ ê ñåâåðó îò óñòüÿ Êîëûìû, ïîêðû-òûõ ìíîæåñòâîì ìåäâåæüèõ ñëåäîâ, ñ êðåïîñòüþ,"çàâåäåííîé íåçíàåìûìè ëþäüìè", áûë íàïðàâ-ëåí ñåðæàíò Ñòåïàí Àíäðååâ. Îí äîñòèã îñòðî-âîâ, âïîñëåäñòâèè íàçâàííûõ Ìåäâåæüèìè. Õîòÿîíè áûëè íåîáèòàåìû, ïîâñþäó Àíäðååâ âñòðå-÷àë ñëåäû, îñòàâëåííûå ëþäüìè: âêîïàííûå âçåìëþ þðòû, ðàçâàëèâøèåñÿ çåìëÿíêè è äàæåêðåïîñòü, ñäåëàííóþ "ïðåâåëèêèì òðóäîì. . . òîê-ìî ñòðîåíà íå ðóññêèìè ëþäüìè, à äðóãèìè, íîêàêèìè, î òîì çíàòü íå ìîæíî". Íà ñàìîì âî-ñòî÷íîì èç Ìåäâåæüèõ îñòðîâîâ Àíäðååâ è åãîñïóòíèêè "âñõîäèëè è íà âåðõ ãîðû è ñìîòðåëè âîâñå ñòîðîíû. Â ïîëóäåííóþ ñòîðîíó âèäåí ãîëî-ìåíèò êàìåíü, êîòîðûé ïî ðàññóæäåíèþ íàøåìó,òîò Êîëûìñêèé êàìåíü, à âëåâî, â âîñòî÷íîé ñòî-ðîíå, åäâà ÷óòü âèäåòü, ñèíü ñèíååò, èëè íàçâàòüêàêàÿ ÷åðíü: ÷òî òàêîå, çåìëÿ èëè ìîðå, î òîì âïîäëèííèêå îáñòîÿòåëüíî äîíåñòè íå óìåþ".

Íà ñëåäóþùèé ãîä Àíäðååâ ñ ïÿòüþ êàçàêàìèâíîâü íàïðàâèëñÿ íà Ìåäâåæüè îñòðîâà è, âçîé-äÿ íà âåðøèíó ãîðû ×åòûðåõñòîëáîâîãî îñòðîâà,

óâèäåë â ÿñíûé ñîëíå÷íûé äåíü òó æå "ñèíü",èëè "÷åðíü", è îí è åãî ëþäè "äàëèñü íà óñìîò-ðåííîå ìåñòî". Íà øåñòûå ñóòêè ñàííîãî ïðîáåãàïî çàìåðçøåìó ìîðþ áûë çàìå÷åí "îñòðîâ âåñü-ìà íåìàë. Ãîð è ñòîÿ÷åãî ëåñó íà íåì íå âèäíî,íèçìåííîé, îäíèì êîíöîì íà âîñòîê, à äðóãèì -íà çàïàä, à â äëèíó òàê, íàïðèìåð, áûòü èìååòâåðñò ñåìüäåñÿò". Àíäðååâ ñî ñïóòíèêàìè íàïðà-âèëèñü ê "çàïàäíîìó èçãîëîâüþ" îñòðîâà, îäíà-êî, "íå äîåçæàÿ òîãî âåðñò çà 20, íàåõàëè íà ñâå-æèå ñëåäû ïðåâîñõîäíîãî ÷èñëà íà îëåíÿõ è íàñàíÿõ íåèçâåñòíûõ íàðîäîâ è, áóäó÷è ìàëîëþä-íû, âîçâðàòèëèñü â Êîëûìó".

Ïî îò÷åòó Àíäðååâà ïîäïîëêîâíèê Ô. X. Ïëå-íèñíèð, ðåøèâøèé âûÿñíèòü âîïðîñ î áîëüøîìîñòðîâå, òÿíóùåìñÿ îò óñòüÿ Åíèñåÿ äî óñòüÿ Êî-ëûìû, ñîñòàâèë êàðòó. Òàì áûëè ïîêàçàíû Ìåä-âåæüè îñòðîâà. Çåìëÿ Àíäðååâà ê âîñòîêó îò íèõ,ôàíòàñòè÷åñêèå î÷åðòàíèÿ "àìåðèêàíñêîé ìàòå-ðîé ñî ñòîÿ÷èì ëåñîì çåìëè" è çåìëÿ Êèòèãåí(èëè Òèêèãåí), íà êîòîðîé æèâóò "îëåííûå ëþ-äè õðîõàé", êàê èíôîðìèðîâàë Ïëåíèñíèðà ÷óê-÷à Äàóðêèí. Äëÿ íàâåäåíèÿ êîíòàêòîâ ñ "îëåííû-

ìè ëþäüìè" è îïèñàíèÿ Çåìëè -Àíäðååâà âåñíîé1769 ãîäà íà ñîáà÷üèõ óïðÿæêàõ îòïðàâèëèñü òðèïðàïîðùèêà-ãåîäåçèñòà È. Ëåîíòüåâ, È. Ëûñîâ èÀ. Ïóøêàðåâ. Äëÿ íà÷àëà îíè ïðîèçâåëè ñúåìêóÌåäâåæüèõ îñòðîâîâ, èáî ñåðæàíò Àíäðååâ "ïîíåçíàíèþ íàóê, êàêîå ïîëîæåíèå îíè èìåþò íàêàðòå, èçúÿñíèòü íå ìîã". Îò ñàìîãî âîñòî÷íîãîèç ýòèõ îñòðîâîâ îíè äâèíóëèñü íà ïîèñêè ÇåìëèÀíäðååâà. . . è, ïðîäåëàâ îêîëî 300 êèëîìåòðîâïî ëüäó íà ñîáàêàõ, íèêàêîé çåìëè íå îáíàðóæè-ëè.

Îäíàêî ãåîäåçèñòû â ñâîèõ ïîèñêàõ ðóêîâîä-ñòâîâàëèñü íåòî÷íîé êàðòîé Ïëåíèñíèðà è èñêà-ëè Çåìëþ Àíäðååâà â ñåâåðî-âîñòî÷íîì íàïðàâ-ëåíèè, â òî âðåìÿ êàê èñêàòü åå ñëåäîâàëî íàñåâåðî-çàïàäå. Â 1785 ãîäó Ãàâðèèë Ñàðû÷åâ, èñ-ñëåäóÿ ñåâåðî-âîñòî÷íûå áåðåãà Ñèáèðè, çàïè-ñàë â ñóäîâîì æóðíàëå, ÷òî, êîãäà êîðàáëü ñòîÿëó Áàðàíîâà Êàìíÿ, ëåäîâàÿ îáñòàíîâêà ãîâîðè-ëà î òîì, ÷òî íåïîäàëåêó äîëæíà áûòü êàêàÿ-òîñóøà: "Ìíåíèå î ñóùåñòâîâàíèè ìàòåðîé çåìëèíà ñåâåðå ïîäòâåðæäàåò áûâøèé 22 èþíÿ þãî-çàïàäíûé âåòåð, êîòîðûé äóë ñ æåñòîêîñòüþ äâîè

ñóòêè. Ñèëîþ åãî, êîíå÷íî áû, äîëæíî óíåñòè ëåääàëåêî ê ñåâåðó, åñëè á ÷òî òîìó íå ïðåïÿòñòâî-âàëî. Âìåñòî òîãî íà äðóãîé æå äåíü óâèäåëè ìûâñå ìîðå, ïîêðûòîå ëüäîì. Êàïèòàí Øìåëåâ ñêà-çàë ìíå, ÷òî îí ñëûøàë îò ÷óêî÷ î ìàòåðîé çåì-ëå, ëåæàùåé ê ñåâåðó, íå â äàëüíåì ðàññòîÿíèè îòØåëàãñêîãî Íîñà, ÷òî îáèòàåìà è ÷òî øåëàãñêèå÷óê÷è çèìíåþ ïîðîþ â îäíè ñóòêè ïåðååçæàþòòóäà ïî ëüäó íà îëåíÿõ".

Íî îáíàðóæèòü ýòó îáèòàåìóþ è "ìàòåðóþ",òî åñòü íå ñëîæåííóþ ëüäàìè, çåìëþ íå óäàëîñü,òàê æå êàê è íå íàøåë çåìëè â ðàéîíå ÁàðàíîâàÊàìíÿ Ì. Ì. Ãåäåíøòðîì, èññëåäîâàâøèé îñò-ðîâà ìåæäó óñòüÿìè Ëåíû è Êîëûìû. "Ïðîåõàâ150 âåðñò, - ñîîáùàë Ãåäåíøòðîì, - íà÷àëè ïîïà-äàòüñÿ íàì çåìëÿíûå ãëûáû íà ëüäèíàõ. Çåìëÿñèÿ ñîâñåì äðóãîãî áûëà ðîäà, êàê íàõîäèâøàÿñÿâ ÿðàõ ìàòåðîãî áåðåãà Ñèáèðè. Îíà ñîâåðøåííîïîõîäèëà íà çåìëþ Íîâîé Ñèáèðè, õîòÿ îòäàëåí-íîñòü ñåãî ìåñòà íå ïîçâîëÿåò äóìàòü, ÷òî ëüäè-íû ïðîõîäèëè áëèç áåðåãà Íîâîé Ñèáèðè è ñðûëèñ îíûõ ñèè ãëûáû. 1 ìàÿ âèäåëè ìû ñòàäî ãó-ñåé, ëåòåâøèõ íà ñåâåðî-ñåâåðî-âîñòîê, è áåëîãî

ôèëèíà. Íà ñåâåðå ïîäíèìàëèñü îáëàêà. Ãëóáèíàìîðñêàÿ, èçìåðÿåìàÿ ìíîþ â ùåëÿõ, ïîñòîÿííîóìåíüøàëàñü. Âñå ñèå äîêàçûâàëî áëèçîñòü çåì-ëè. Íî âñêîðå íàøëè ìû íåïðåîäîëèìûå ïðåïÿò-ñòâèÿ ê ïðîäîëæåíèþ ïóòè íàøåãî." Ïóòü Ãåäåí-øòðîìó ïðåãðàäèëè òîðîñû è ïîëûíüè, è îí áûëâûíóæäåí ïîâåðíóòü îáðàòíî, õîòÿ óâåðåííîñòüåãî â ðåàëüíîñòè çåìëè áûëà òàê âåëèêà, ÷òî Ãå-äåíøòðîì íàíåñ íà êàðòó Çåìëþ Àíäðååâà.

Â 1820 ãîäó "äëÿ îïèñè áåðåãîâ îò óñòüÿ Êî-ëûìû ê âîñòîêó îò Øåëàãñêîãî ìûñà è îò îíîãîíà ñåâåðå ê îòêðûòèþ îáèòàåìîé çåìëè, íàõîäÿ-ùåéñÿ, ïî ñêàçàíèþ ÷óê÷åé, â íåäàëåêîì ðàññòîÿ-íèè", áûëà íàïðàâëåíà ýêñïåäèöèÿ ïîä êîìàíäî-âàíèåì äâóõ ëåéòåíàíòîâ ôëîòà - Ô, Ï. Âðàíãåëÿè Ï. Ô. Àíæó. Îáíàðóæèòü Çåìëþ Àíäðååâà èìíå óäàëîñü - è òåì íå ìåíåå â òîì æå 1823 ãîäó,êîãäà çàêîí÷èëàñü ýêñïåäèöèÿ, â æóðíàëå "Ñè-áèðñêèé âåñòíèê" âûøëà ïóáëèêàöèÿ, èç êîòîðîéñëåäîâàëî, ÷òî ýòó çåìëþ, ïîìèìî Àíäðååâà, âè-äåëè è äðóãèå ëþäè. "Äðóãèå èçâåñòèÿ äîêàçû-âàþò, ÷òî ñèÿ çåìëÿ èìååò æèòåëåé, êîòîðûå íà-çûâàþò åå Òèêèãåí, à ñàìè èçâåñòíû ïîä èìåíåì

õðîõàåâ è ñîñòîÿò èõ äâóõ ïëåìåí. Íåêîòîðûå èçíèõ áîðîäàòûå è ïîõîæè íà ðîññèÿí, äðóãèå æå÷óêîòñêîé ïîðîäû. Áûâøèå ïðè ýêñïåäèöèè Áèë-ëèíãñà ñîòíèê Êîáåëåâ è òîëìà÷ Äàóðêèí ïîä-òâåðäèëè îïèñàíèå Àíäðååâà, ïðåäñòàâèëè äàæåàáðèñ âèäåííîé èìè çåìëè."

Íî òùåòíû áûëè ïîèñêè Çåìëè Àíäðååâà è âïðîøëîì, è â íûíåøíåì âåêå. Íè ëåäîêîëû, íèñàìîëåòû, ñ áîðòà êîòîðûõ âåëñÿ ïîèñê, åå íå îá-íàðóæèëè. Íå ìåíåå çàãàäî÷íî èñ÷åçíîâåíèå äðó-ãîé çåìëè - Çåìëè Ñàííèêîâà.

Â 1805 ãîäó, âî âðåìÿ ëåòîâêè íà îñòðîâå Êî-òåëüíîì, Ñàííèêîâ âèäåë ê ñåâåðó îò íåãî âûñî-êèå ãîðû íåâåäîìîé çåìëè. Â ñëåäóþùåì ãîäóîí çàìåòèë ñ "Âûñîêîãî ìûñà" åùå îäíó çåìëþ,òî÷íåå, "ñèíåâó", ãîâîðÿùóþ î òîì, ÷òî ãäå-òî íàñåâåðî-ñåâåðî-âîñòîêå äîëæíà áûòü ñóøà. Êîãäàâ 1810 ãîäó Ãåäåíøòðîì ïðèåõàë îïèñûâàòü îñò-ðîâà Íîâîñèáèðñêîãî àðõèïåëàãà, Ñàííèêîâ ñîîá-ùèë åìó, ÷òî ñ ñåâåðî-çàïàäíîãî áåðåãà îñòðîâàÊîòåëüíûé "â ïðèìåðíîì ðàññòîÿíèè 70 âåðñòâèäíû âûñîêèå êàìåííûå ãîðû". Ñèíåâó, "ñîâåð-øåííî ïîõîæóþ íà îòäàëåííóþ çåìëþ", âèäåë è

ñàì Ãåäåíøòðîì, ñòîÿ íà Êàìåííîì ìûñó îñòðî-âà Íîâàÿ Ñèáèðü. Ãåäåíøòðîì îòïðàâèëñÿ ê ýòîéçåìëå ïî ëüäó, íî îãðîìíàÿ ïîëûíüÿ ïîìåøàëàåìó, è â çðèòåëüíóþ òðóáó îí ñìîã òîëüêî ðàçëè-÷èòü "áåëûé ÿð, èçðûòûé ìíîæåñòâîì ðó÷üåâ".Íî íà ñëåäóþùèé äåíü îêàçàëîñü, ÷òî ýòî íå çåì-ëÿ, à "ãðÿäà âûñî÷àéøèõ ëåäÿíûõ ãðîìàä".

Íà ïðîâåðêó ñâåäåíèé Ñàííèêîâà áûëà íà-ïðàâëåíà ýêñïåäèöèÿ ïîä íà÷àëîì ëåéòåíàíòà(âïîñëåäñòâèè àäìèðàëà) Ïåòðà Ôåäîðîâè÷à Àí-æó. Çà äâà ãîäà, ñ 1821 ïî 1823, ýêñïåäèöèÿ Àíæóîïèñàëà ñåâåðíîå ïîáåðåæüå Ñèáèðè ìåæäó ðåêà-ìè Îëåíåê è Èíäèãèðêà è Íîâîñèáèðñêèé àðõè-ïåëàã. Ñàì Àíæó ïðîøåë çèìîé íà ñîáàêàõ îêîëî10 òûñÿ÷ êèëîìåòðîâ, à ëåòîì íà ëîøàäÿõ èëè ñïîìîùüþ ëîäîê ïðåîäîëåë îêîëî ÷åòûðåõ òûñÿ÷êèëîìåòðîâ. Èì áûë îòêðûò íåáîëüøîé îñòðîâÔèãóðèíà è ñåâåðíûé áåðåã îñòðîâà Êîòåëüíûé.Íèêàêèõ çåìåëü â îêåàíå ê ñåâåðó îò ïîñëåäíåãîëåéòåíàíò Àíæó íå óâèäåë. Òîãäà îí äâèíóëñÿ ïîëüäó íà ñåâåðî-çàïàä, ïðîøåë ñâûøå 40 âåðñò, íîè åìó ïðåãðàäèëà ïóòü âñå òà æå îãðîìíàÿ ïîëû-íüÿ, ÷òî ìåøàëà Ñàííèêîâó è Ãåäåíøòðîìó.

Çåìëè, îäíàêî, âèäíî íå áûëî. È Àíæó ðåøèë,÷òî ßêîâ Ñàííèêîâ âèäåë ëèøü "òóìàí, ïîõîæèéíà çåìëþ". Çàòî ñ ñåâåðî-çàïàäíîãî ìûñà îñòðî-âà Ôàääååâñêèé Àíæó, êàê è Ñàííèêîâ, ðàçëè÷èëñèíåâó, "ñîâåðøåííî ïîäîáíóþ âèäèìîé îòäàëåí-íîé çåìëå". ×åòêî âèäíåëèñü è ñëåäû îëåíåé, êî-òîðûå óøëè ïî íàïðàâëåíèþ ê ýòîé ñèíåâå. Íî èíà ñåé ðàç ïîëûíüÿ ïðåãðàäèëà ïóòü èññëåäîâà-òåëÿì.

Â 1881 ãîäó, ñïóñòÿ øåñòüäåñÿò ëåò ïîñëå Àíè-ñó, ýêèïàæ àìåðèêàíñêîãî ñóäíà "Æàííåòòû",äðåéôóþùåãî âî ëüäàõ, îáíàðóæèë òðè îñòðî-âà ê ñåâåðî-âîñòîêó îò Íîâîñèáèðñêîãî àðõèïåëà-ãà, ïîëó÷èâøèõ íàçâàíèÿ Ãåíðèåòòû, Æàííåòòûè îñòðîâ Áåííåòòà.

Â 1885 ãîäó íà Íîâîñèáèðñêèå îñòðîâà îòïðà-âèëàñü íàó÷íàÿ ýêñïåäèöèÿ, â êîòîðóþ âõîäèë òà-ëàíòëèâûé ðóññêèé ó÷åíûé Ý. Â. Òîëëü.

21 èþíÿ 1900 ãîäà îò 17-é ëèíèè Âàñèëüåâ-ñêîãî îñòðîâà îò÷àëèâàåò ñóäíî "Çàðÿ", íà áîðòóêîòîðîãî íàõîäÿòñÿ 19 ÷åëîâåê ñ çàïàñîì ïðîäî-âîëüñòâèÿ íà òðè ãîäà. "Ýêñïåäèöèÿ, êîòîðóþ ÿòàê äîëãî ïîäãîòîâëÿë, íà÷àëàñü! - çàïèñàë â òîò

äåíü Òîëëü â ñâîé äíåâíèê. - Íà÷àëàñü. Ðàçâå ýòîïîäõîäÿùåå ñëîâî? Êîãäà æå áûëî íà÷àëî? Áûëîëè îíî â 1886 ãîäó, êîãäà ÿ âèäåë Çåìëþ Ñàííè-êîâà, èëè â 1893 ãîäó, êîãäà ÿ íà Íîâîñèáèðñêîìîñòðîâå Êîòåëüíîì, ìå÷òàÿ î Çåìëå Ñàííèêîâà,ñîáèðàëñÿ îòäàòüñÿ ñâîåìó æåëàíèþ è äîñòè÷üýòîé çåìëè íà ñîáà÷üèõ óïðÿæêàõ? Áûëî ëè íà-÷àëî ïîñëå ïåðâîãî îïóáëèêîâàíèÿ ìîåãî ïëàíàâ 1896 ãîäó, èëè êîãäà ÿ ñ ñóäíà "Åðìàê" ïîäàëðàïîðò âåëèêîìó êíÿçþ. Êîíñòàíòèíó? Êîãäà æåáûëî íà÷àëî?"

Îñåíüþ 1900 ãîäà "Çàðå" ïðèøëîñü çàçèìî-âàòü ó áåðåãîâ Òàéìûðà. Â äíåâíèêå Òîëëü íåðàç äîñàäîâàë íà Àíæó, êîòîðûé âñåãî ëèøü äå-ñÿòîê ìèëü ïðîøåë ïî îëåííûì ñëåäàì, âèäè-ìî, âåäóùèì îò îñòðîâà Ôàääååâñêîãî íà ñåâåð(ïðàâäà, ìåñòíûå æèòåëè óòâåðæäàëè, ÷òî îëåíèèùóò íà ëüäó ñîëü, à âîâñå íå èäóò ê íåâåäîìîéçåìëå). Ëèøü â àâãóñòå 1901 ãîäà "Çàðÿ" ñìîãëàâçÿòü êóðñ ê Íîâîñèáèðñêèì îñòðîâàì, íî, äîé-äÿ ïî÷òè äî 80 ãðàäóñà ñåâåðíîé øèðîòû, èç-çàíåïðîõîäèìûõ ëüäîâ âûíóæäåíà áûëà ïîâåðíóòüê þãó. "Ìàëûå ãëóáèíû ãîâîðèëè î áëèçîñòè çåì-

ëè, - çàïèñûâàë Òîëëü â äíåâíèêå, - íî äî íàñòî-ÿùåãî âðåìåíè åå íå âèäíî." Òóìàíû æå áûëèíàñòîëüêî ïëîòíûìè, ÷òî "ìîæíî áûëî äåñÿòüðàç ïðîéòè ìèìî Çåìëè Ñàííèêîâà, íå çàìåòèâåå", èáî "êàê áóäòî çëîé ïîëÿðíûé âîëøåáíèêäðàçíèë íàñ". Ýêñïåäèöèè ïðèøëîñü âíîâü çèìî-âàòü, íà ýòîò ðàç - íà îñòðîâå Êîòåëüíîì. Ðàííåéâåñíîé, êîãäà "Çàðÿ" åùå íàõîäèëàñü â ëåäîâîìïëåíó, òðè ÷ëåíà ýêñïåäèöèè íàïðàâèëèñü íå îñò-ðîâ Íîâàÿ Ñèáèðü, à îòòóäà, â, äåêàáðå 1902 ãî-äà, âåðíóëèñü íà ìàòåðèê. Ñàì æå Òîëëü ñ àñò-ðîíîìîì Çååáåðãîì è äâóìÿ ïðîìûøëåííèêàìèïîøåë ïî ëüäó îò îñòðîâà Êîòåëüíûé ê îñòðîâóÔàääååâñêèé, îòòóäà äîáðàëñÿ äî ìûñà Âûñîêèéíà îñòðîâå Íîâàÿ Ñèáèðü è íàêîíåö îñòàíîâèëñÿíà îñòðîâå Áåííåòà. Îñåíüþ, êîãäà ìîðå îñâîáî-äèòñÿ îòî ëüäîâ. Òîëëÿ è åãî ñïóòíèêîâ äîëæíàáûëà ñíÿòü ñ ýòîãî îñòðîâà "Çàðÿ".

Ïðèíÿâøèé êîìàíäîâàíèå "Çàðåé" ëåéòåíàíòÔ. À. Ìàòèñåí èìåë ÷åòêóþ èíñòðóêöèþ îò Òîë-ëÿ: "×òî êàñàåòñÿ óêàçàíèé îòíîñèòåëüíî Âàøåéçàäà÷è ñíÿòü ìåíÿ ñ ïàðòèåé ñ îñòðîâà Áåííå-òà, òî íàïîìíþ òîëüêî èçâåñòíîå Âàì ïðàâèëî,

÷òî âñåãäà ñëåäóåò õðàíèòü çà ñîáîé ñâîáîäó äåé-ñòâèÿ ñóäíà â îêðóæàþùèõ åãî ëüäàõ, òàê êàê ïî-òåðÿ ñâîáîäû äâèæåíèÿ ñóäíà ëèøàåò Âàñ âîç-ìîæíîñòè âûïîëíèòü ýòó çàäà÷ó. Ïðåäåë âðåìå-íè, êîãäà Âû ìîæåòå îòêàçàòüñÿ îò äàëüíåéøèõñòàðàíèé ñíÿòü ìåíÿ ñ îñòðîâà Áåííåòòà, îïðåäå-ëÿåòñÿ òåì ìîìåíòîì, êîãäà íà "Çàðå" èçðàñõî-äîâàí âåñü çàïàñ òîïëèâà äî 15 òîíí óãëÿ". Ãðóï-ïà^ èññëåäîâàâøàÿ îñòðîâ Íîâàÿ Ñèáèðü, âåðíó-ëàñü íà ìàòåðèê â äåêàáðå 1902 ãîäà. À âåñíîéñëåäóþùåãî, 1903, ãîäà íà÷àëèñü ïîèñêè Òîëëÿè åãî ñïóòíèêîâ.

Ñïàñàòåëè íàøëè ìåñòî çèìîâêè Òîëëÿ è åãîñïóòíèêîâ. Â çàïèñêå, àäðåñîâàííîé ïðåçèäåíòóÀêàäåìèè íàóê, Òîëëü ãîâîðèë î ãåîëîãèè îñòðî-âà Áåííåòà, î åãî ôàóíå è ôëîðå, î ïòèöàõ, ïðîëå-òàâøèõ íàä îñòðîâîì ñ ñåâåðà íà þã: "Âñëåäñòâèåòóìàíîâ çåìëè, îòêóäà ïðèëåòåëè ýòè ïòèöû, òàêæå íå áûëî âèäíî, êàê è âî âðåìÿ ïðîøëîé íà-âèãàöèè Çåìëè Ñàííèêîâà".

Ïîñëåäíÿÿ çàïèñü ãëàñèëà: "Îòïðàâëÿåìñÿñåãîäíÿ íà þã. Ïðîâèàíòà èìååì íà 14 - 20 äíåé.Âñå çäîðîâû. Ãóáà Ïàâëà Êåïïåíà.

26.Õ/8.XI 1902 Ý.Òîëëü" Ñ òåõ ïîð íèêîìó íåóäàëîñü îáíàðóæèòü ñëåäîâ ïðîïàâøåé ýêñïåäè-öèè. . . Òàê æå, êàê è Çåìëè Ñàííèêîâà, ïîèñêèêîòîðîé ñòîèëè æèçíè îòâàæíîìó ðóññêîìó èñ-ñëåäîâàòåëþ è òðåì ÷ëåíàì åãî îòðÿäà.

Â ìàðòå 1941 ãîäà çíàìåíèòûé ëåò÷èê-ïîëÿðíèê È. È. ×åðåâè÷íûé îáíàðóæèë íà 74ãðàäóñå ñåâåðíîé øèðîòû â Âîñòî÷íî-Ñèáèðñêîììîðå îñòðîâ ñ âîëíèñòîé ïîâåðõíîñòüþ, îò÷åòëè-âî âèäíûìè ðóñëàìè ðåê, ñëîæåííûé ëüäîì, à íåñêàëàìè. Â 1945 ãîäó ëåò÷èê À. Òèòëîâ è øòóð-ìàí Â. Àêêóðàòîâ, èäÿ íà ìàëîé âûñîòå íàä ðàé-îíîì îêåàíà, êîòîðûé íèêòî äî íèõ íå ïîñåùàë,çàìåòèëè òðåõâåðøèííóþ ãîðó - îñòðîâ. . . êîòî-ðûé íà ñàìîì äåëå îêàçàëñÿ îãðîìíûì àéñáåð-ãîì, äëèíîé 30 è øèðèíîé 25 êèëîìåòðîâ, óäè-âèòåëüíî ïîõîæèì íà "íàñòîÿùóþ" çåìëþ.

Âîò ÷òî ðàññêàçûâàåò Â. Àêêóðàòîâ îá îòêðû-òèè ýòîãî "îñòðîâà" íà ñòðàíèöàõ æóðíàëà "Âî-êðóã ñâåòà" (N2 6, 1954): "Ñîëíå÷íîé ìàðòîâñêîéíî÷üþ ìû âîçâðàùàëèñü ñ ñåâåðà. Ïðèìåðíî çà700 êèëîìåòðîâ äî îñòðîâà Âðàíãåëÿ íàøå âíè-ìàíèå íåîæèäàííî ïðèâëåê êîíòóð íåèçâåñòíîé

çåìëè. Òàì, äàëåêî íà þãå, áûëà óæå ãëóáîêàÿíî÷ü. Íà ôîíå òåìíîé, ïî÷òè ÷åðíîé þæíîé ÷à-ñòè ãîðèçîíòà îñîáåííî ðåçêî âûäåëÿëñÿ îãðîì-íûé õîëìèñòûé îñòðîâ, îñâåùåííûé ëó÷àìè ïî-ëóíî÷íîãî ñîëíöà". Ñåñòü íà ïîâåðõíîñòü ýòîãîîñòðîâà ñàìîëåò èç-çà ãëóáîêîãî ñíåãà íå ñìîã. Ñâîçäóõà áûëè îïðåäåëåíû êîîðäèíàòû îñòðîâà -76 ãðàäóñîâ ñåâåðíîé øèðîòû, 165 ãðàäóñîâ çà-ïàäíîé äîëãîòû. Áûë ñîñòàâëåí è àêò îá îòêðû-òèè íîâîé çåìëè, êîòîðûé ïîäïèñàëè âñå ÷ëåíûýêèïàæà è ó÷åíûå, íàõîäèâøèåñÿ íà áîðòó ñàìî-ëåòà.

"×åðåç äâà ìåñÿöà íàì ïîðó÷èëè ïîäòâåðäèòüñóùåñòâîâàíèå ýòîãî îñòðîâà. Íî ìû íå íàøëèåãî â óêàçàííîì ìåñòå. Ëèøü ãîä ñïóñòÿ åãî îáíà-ðóæèëè óæå çíà÷èòåëüíî ñåâåðî-çàïàäíåå. Âûÿñ-íèëîñü, ÷òî ýòî áûë îãðîìíûé àéñáåðã. Îí äðåé-ôîâàë îò áåðåãîâ Êàíàäñêîãî àðõèïåëàãà è ïðî-øåë ìèìî îñòðîâà Âðàíãåëÿ â òîì ìåñòå, ãäå ìûåãî è ïðèíÿëè çà îñòðîâ, - ðàññêàçûâàåò Àêêó-ðàòîâ. Ñõîäñòâî åãî ñ íàñòîÿùèì îñòðîâîì áû-ëî äåéñòâèòåëüíî ïîðàçèòåëüíûì. Íà íåì îò÷åò-ëèâî âèäíåëèñü çàìåðçøèå ðóñëà ðåê, âûñòóïàþ-

ùèå èç-ïîä ñíåãà ñêàëû, è òîëüêî êðóòûå áåðåãàåãî áûëè ñîâåðøåííî ëåäÿíûå, íî è îíè ïîõîäè-ëè íà áåðåãà îñòðîâîâ Çåìëè Ôðàíöà-Èîñèôà."Ýòîò îñòðîâ-àéñáåðã àìåðèêàíñêèå ëåò÷èêè, òàê-æå íàáëþäàâøèå åãî ñ âîçäóõà, íàçâàëè "Ò-1" (îòàíãëèéñêîãî ñëîâà "òàðãèò" - "ìèøåíü").

Âåñüìà âåðîÿòíî, ÷òî öåëûé ðÿä "çàêðûòûõçåìåëü" ÿâëÿåòñÿ èìåííî òàêèìè ãèãàíòñêèìèîñòðîâàìè-àéñáåðãàìè. Íî çàãàäêà Çåìëè Ñàííè-êîâà è, âîçìîæíî, Çåìëè Àíäðååâà, ñêîðåå âñåãî,ñâÿçàíà ñ äðóãèì ÿâëåíèåì, à âîâñå íå ñ äðåé-ôîì ëåäÿíûõ îñòðîâîâ, ñîâåðøàþùèõ ñâîé êðó-ãîâîðîò â öåíòðàëüíîé ÷àñòè

Àðêòè÷åñêîãî áàññåéíà, âäàëè îò çîíû øåëü-ôà. Â 1947 ãîäó ïðîôåññîð Â. Í. Ñòåïàíîâ íàII Âñåñîþçíîì ãåîãðàôè÷åñêîì ñúåçäå âûäâèíóëãèïîòåçó î òîì, ÷òî Çåìëÿ Ñàííèêîâà è ÇåìëÿÀíäðååâà - ýòî íå ïëîä ìèðàæà è íå îñòðîâà-àéñáåðãè, à âïîëíå ðåàëüíûå çåìëè, êîòîðûå íåóäàåòñÿ íàéòè ëèøü ïîòîìó, ÷òî îíè. . . ðàñòàÿëè,òàê êàê áûëè ñëîæåíû èñêîïàåìûì ëüäîì. Ïî-ñëåäíèå îòêðûòèÿ â Àðêòèêå óáåäèòåëüíî ãîâîðÿòâ ïîëüçó èìåííî òàêîãî îáúÿñíåíèÿ çàãàäî÷íûõ

çåìåëü. Íà øåëüôå àðêòè÷åñêèõ ìîðåé åñòü íåòîëüêî íàñòîÿùèå îñòðîâà, ñëîæåííûå êàìåííû-ìè ìîíîëèòàìè ìàòåðèêîâûõ ïîðîä, è íå òîëü-êî ëåäÿíûå îñòðîâà-àéñáåðãè, à åùå îäíà ñâîå-îáðàçíàÿ ôîðìà îñòðîâîâ îáëîìêè ëåäÿíîãî ïî-êðîâà,.ñêîâûâàâøåãî âîäû Ñåâåðíîãî Ëåäîâèòîãîîêåàíà â ýïîõó ïîñëåäíåãî îëåäåíåíèÿ, "íàêðû-òûå" ãðóíòîì, êîòîðûé ïðèíåñëè ñþäà ñóõîâåè ñìàòåðèêà è øåëüôà, êîòîðûé â òó ýïîõó òàêæåáûë ñóøåé.

ÃËÀÂÀ 11. ÏÅÐÂÛÅ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÈ ÅÂÐÎ-ÏÛ

Êîììåíòèðóÿ çàãàäî÷íûå èñòîðè÷åñêèå ñîáû-òèÿ, ñâÿçàííûå ñ âîçíèêíîâåíèåì è ãèáåëüþ öè-âèëèçàöèé Åâðîïû â êíèãå "Ïóòåøåñòâèå âî âðå-ìåíè", èçâåñòíûé ó÷åíûé Ìèõàèë Èâàíîâè÷ Áó-äûêî ðèñóåò äîñòîâåðíóþ êàðòèíó èñòîðèè äðåâ-íåãî ìèðà. Äîëãî ñóùåñòâîâàëî ìíåíèå î òîì,÷òî ïåðâàÿ öèâèëèçàöèÿ Åâðîïû âîçíèêëà â Ãðå-öèè ñ ðîñòîì íåáîëüøèõ ãîñóäàðñòâ, äîñòèãøèõðàñöâåòà â V âåêå äî í. ý.

"Â ïîñëåäíåé ÷åòâåðòè ïðîøëîãî ñòîëåòèÿòàêîå ïðåäñòàâëåíèå áûëî îïðîâåðãíóòî. Íîâûå

àðõåîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ ïðèâåëè ê îòêðû-òèþ ãîðàçäî áîëåå äðåâíèõ åâðîïåéñêèõ öèâèëè-çàöèé, îòíîñèâøèõñÿ êî âòîðîìó è òðåòüåìó òû-ñÿ÷åëåòèÿì äî íàøåé ýðû. Â êîíöå 70-õ ãîäîâ XIXâåêà âûçâàëè ñåíñàöèþ ðàñêîïêè Øëèìàíà, êî-òîðûé íàøåë çàìå÷àòåëüíûå ïàìÿòíèêè ìèêåí-ñêîé ýïîõè. Êàê ïîêàçàëè ýòè ðàñêîïêè è ïîñëå-äóþùèå èññëåäîâàíèÿ (ìû ê íèì åùå âåðíåìñÿ),âî âòîðîì òûñÿ÷åëåòèè äî í. ý. â êîíòèíåíòàëü-íîé Ãðåöèè ñóùåñòâîâàëè ðàáîâëàäåëü÷åñêèå ãî-ñóäàðñòâà, íàñåëåííûå ïðåäñòàâèòåëÿìè îäíîãîèõ äðåâíåéøèõ ãðå÷åñêèõ ïëåìåí - àõåéöåâ. Âýòèõ ãîñóäàðñòâàõ, âîçíèêøèõ â XVI - XV âåêàõäî í. ý., ðàçâèëàñü âûñîêàÿ êóëüòóðà ýïîõè áðîí-çû. Â ãîðîäàõ òîãî âðåìåíè áûëè âîçäâèãíóòûìîíóìåíòàëüíûå äâîðöû ïðàâèòåëåé ãîñóäàðñòâ,çàæèòî÷íûå æèòåëè ãîðîäîâ îáèòàëè â êàìåííûõäîìàõ, â îáøèðíûõ êóïîëüíûõ ãðîáíèöàõ öàðåéáûëè íàéäåíû õóäîæåñòâåííûå èçäåëèÿ, âêëþ÷àÿðàçíîîáðàçíûå çîëîòûå óêðàøåíèÿ è ïðåäìåòû,óïîòðåáëÿâøèåñÿ â äðåâíèõ êóëüòàõ.

Ñòîëü æå íåîæèäàííûì áûëî îòêðûòèå â 1900ãîäó Ýâàíñîì ïàìÿòíèêîâ åùå áîëåå äðåâíåé ìè-

íîéñêîé êóëüòóðû, öåíòðîì êîòîðîé áûë îñòðîâÊðèò. Ýòà êóëüòóðà, òàêæå îòíîñÿùàÿñÿ ê ýïîõåáðîíçû, ñóùåñòâîâàëà íà ïðîòÿæåíèè òðåòüåãî èâòîðîãî òûñÿ÷åëåòèé äî í. ý., ïðè÷åì âûñøåãîðàñöâåòà îíà äîñòèãëà â êîíöå ïåðâîé ïîëîâè-íû âòîðîãî òûñÿ÷åëåòèÿ. Â ðÿäå îòíîøåíèé äî-ñòèæåíèÿ äðåâíåé ìèíîéñêîé êóëüòóðû ïðåâîñ-õîäèëè óðîâåíü áîëåå ïîçäíåé ìèêåíñêîé öèâè-ëèçàöèè. Îñîáåííî ïîðàçèòåëüíûìè áûëè óñïåõèàðõèòåêòîðîâ, õóäîæíèêîâ è ñêóëüïòîðîâ âðåìå-íè ðàñöâåòà äðåâíåãî Êðèòà. Ïðàâèòåëè ìèíîé-ñêèõ ãîñóäàðñòâ æèëè â îáøèðíûõ äâîðöàõ, êî-òîðûå îäíîâðåìåííî èñïîëüçîâàëèñü êàê öåíòðûðåëèãèîçíûõ êóëüòîâ. Êðîìå Êðèòà ñëåäû ìè-íîéñêîé öèâèëèçàöèè áûëè îáíàðóæåíû íà íåêî-òîðûõ äðóãèõ îñòðîâàõ Ñðåäèçåìíîãî ìîðÿ è âíåñêîëüêèõ êîíòèíåíòàëüíûõ ðàéîíàõ.

Îòêðûòèå ïàìÿòíèêîâ ìèíîéñêîé è ìèêåí-ñêîé êóëüòóð ÿâèëîñü îäíîé èç ÿðêèõ èëëþñòðà-öèé îãðàíè÷åííîñòè èìåþùåéñÿ èíôîðìàöèè îáèñòîðèè äðåâíåãî ìèðà. Õîòÿ àðõåîëîãè÷åñêèåèññëåäîâàíèÿ, ïðîâåäåííûå â íàøåì ñòîëåòèè,ïðèâåëè ê ðÿäó äðóãèõ âûäàþùèõñÿ íàõîäîê,

îñâåùàþùèõ äðåâíþþ èñòîðèþ, âïîëíå âîçìîæ-íî, ÷òî ìíîãèå êðóïíåéøèå ñîáûòèÿ ýòîé èñòîðèèâñå åùå íåèçâåñòíû.

Ïðè íàëè÷èè ìíîãî÷èñëåííûõ èñòîðè÷åñêèõñî÷èíåíèé, ëåãåíä è ìèôîâ Äðåâíåé Ãðåöèè, äî-øåäøèõ äî íàøåãî âðåìåíè, íåëüçÿ íå ïîïûòàòü-ñÿ íàéòè â ýòèõ ñî÷èíåíèÿõ êàêèå-íèáóäü ñâåäå-íèÿ î öèâèëèçàöèÿõ, ñóùåñòâîâàâøèõ çàäîëãî äîýïîõè ðàñöâåòà ãðå÷åñêîé êóëüòóðû â ïåðâîì òû-ñÿ÷åëåòèè äî í. ý. Îêàçàëîñü, ÷òî îòûñêàòü òàêèåñâåäåíèÿ íåëåãêî.

Ïî ñðàâíåíèþ ñ èñòîðè÷åñêèìè ìàòåðèàëàìèâ óñòíîé òðàäèöèè äîëüøå ñîõðàíÿëèñü ëèòåðà-òóðíûå ïðîèçâåäåíèÿ, ìèôû è ëåãåíäû. Òàê, íåâûçûâàåò ñîìíåíèé, ÷òî â ïîýìàõ Ãîìåðà, çàêîí-÷åííûõ ê VIII â. äî í. ý., îòðàæåíû ïðåäàíèÿ ìè-êåíñêîé ýïîõè, êîòîðûå íà ïðîòÿæåíèè íåñêîëü-êèõ ñòîëåòèé ïåðåäàâàëèñü óñòíîé òðàäèöèåé.

Òðóäíåå íàéòè ëåãåíäû, îòðàæàþùèå âîñïî-ìèíàíèÿ åùå áîëåå äðåâíåé ìèíîéñêîé êóëüòóðû.Âåñüìà âåðîÿòíî, ÷òî ê ÷èñëó òàêèõ ëåãåíä îò-íîñèòñÿ ïðåäàíèå î ïîõèùåíèè äî÷åðè ôèíèêèé-ñêîãî öàðÿ Åâðîïû, èìåþùåå ñëåäóþùåå ñîäåð-

æàíèå. Ê Åâðîïå ÿâèëñÿ âåðõîâíûé áîã ÄðåâíåéÃðåöèè Çåâñ â âèäå áåëîãî áûêà, êîòîðûé ïåðå-âåç åå ÷åðåç Ñðåäèçåìíîå ìîðå íà Êðèò. Íà ýòîìîñòðîâå ðîäèëèñü ñûíîâüÿ Çåâñà è Åâðîïû Ìèíîñè Ðàäàìàíò, êîòîðûå ñòàëè ðîäîíà÷àëüíèêàìè èïðàâèòåëÿìè íàñåëåíèÿ Êðèòà.

Ëåãåíäà î ïîõèùåíèè Åâðîïû áûëà øèðîêîèçâåñòíà â àíòè÷íîì ìèðå, ìíîãèå çíàìåíèòûåõóäîæíèêè òîãî âðåìåíè èçîáðàæàëè ñöåíû ýòîãîïîõèùåíèÿ. Ìîæíî çàìåòèòü, ÷òî äàííûé ñþæåòáûë ïîïóëÿðåí è â XX âåêå, êîãäà åãî èñïîëüçî-âàë, â ÷àñòíîñòè, âûäàþùèéñÿ ðóññêèé õóäîæíèêÑåðîâ.

Ëåãåíäà î Åâðîïå ïîçâîëÿåò âûñêàçàòü ïðåä-ïîëîæåíèÿ, ÷òî åâðîïåéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ âîç-íèêëà íà Êðèòå, ÷òî ïðàâèòåëåì Êðèòà â äðåâ-íåéøåå âðåìÿ áûë Ìèíîñ, è ÷òî áûê èìåë îñî-áîå çíà÷åíèå äëÿ äðåâíèõ êðèòÿí. Ïîäòâåðæäå-íèå ýòèõ ïðåäïîëîæåíèé ñîâðåìåííûìè èññëåäî-âàíèÿìè äîêàçûâàåò, ÷òî ìèôû, ïåðåäàâàåìûåóñòíîé òðàäèöèåé íà ïðîòÿæåíèè ìíîãèõ ëåò, ìî-ãóò ñîäåðæàòü äîñòîâåðíóþ èíôîðìàöèþ î ïðî-øëîì.

Ïåðâûé ïðàâèòåëü Êðèòà è ìíîãèõ îñòðîâîââ Ýãåéñêîì ìîðå Ìèíîñ ðàñïîëàãàë áîëüøèì âî-åííûì ôëîòîì, ñ ïîìîùüþ êîòîðîãî îí óñïåøíîáîðîëñÿ ñ ïèðàòàìè. Ïîñëå äåâÿòè ëåò ïðàâëå-íèÿ Êðèòîì Ìèíîñ óäàëèëñÿ â ñâÿùåííóþ ïåùå-ðó, ãäå îí ïîëó÷èë îò ñâîåãî îòöà Çåâñà çàêî-íû, êîòîðûå â äàëüíåéøåì èñïîëüçîâàëèñü â ìè-íîéñêîì öàðñòâå. Ñ÷èòàëîñü, ÷òî, êàê ìóäðûé èñïðàâåäëèâûé ïðàâèòåëü, Ìèíîñ âìåñòå ñî ñâîèìáðàòîì Ðàäàìàíòîì ïîñëå ñìåðòè ñòàëè ñóäüÿìèâ çàãðîáíîì ìèðå.

Íàðÿäó ñ ýòèì ïðåäàíèåì â Àòòèêå áûë èçâå-ñòåí ìèô, â êîòîðîì Ìèíîñ èçîáðàæàëñÿ æåñòî-êèì òèðàíîì. Îí íàëîæèë íà ãðåêîâ îáÿçàòåëü-ñòâî âûñûëàòü íà Êðèò ðàç â äåâÿòü ëåò ñåìüþíîøåé è ñåìü äåâóøåê, êîòîðûå ïîåäàëèñü æèâ-øèì â Ëàáèðèíòå ÷óäîâèùåì Ìèíîòàâðîì, èìåâ-øèì òåëî ÷åëîâåêà è ãîëîâó áûêà. Ïðè ýòîì Ëà-áèðèíòîì íàçûâàëîñü ïîñòðîåííîå çíàìåíèòûììàñòåðîì öàðÿ Ìèíîñà Äåäàëîì îáøèðíîå çäà-íèå, âêëþ÷àþùåå ìíîæåñòâî íàäçåìíûõ è ïîä-çåìíûõ êîìíàò è ïåðåõîäîâ, ñëîæíîå ðàçìåùåíèåêîòîðûõ äåëàëî êðàéíå òðóäíûì íàõîæäåíèå âû-

õîäà èç ýòîãî çäàíèÿ. ×òîáû ïðåêðàòèòü æåðòâî-ïðèíîøåíèÿ, ãðå÷åñêèé ãåðîé Òåçåé ïðåäëîæèëâêëþ÷èòü åãî â ÷èñëî ìîëîäûõ ëþäåé, îòïðàâ-ëÿåìûõ íà Êðèò, ãäå ñ ïîìîùüþ äî÷åðè Ìèíî-ñà Àðèàäíû îí ñóìåë óáèòü Ìèíîòàâðà. Äëÿ ñî-ãëàñîâàíèÿ ýòèõ ïðîòèâîðå÷èâûõ ïðåäàíèé áîëååïîçäíèå ãðå÷åñêèå àâòîðû ïðåäïîëàãàëè, ÷òî ñó-ùåñòâîâàëè äâà ïðàâèòåëÿ Êðèòà, íîñèâøèõ èìÿÌèíîñ.

Ãðîìàäíîå çíà÷åíèå äëÿ ïîëó÷åíèÿ ïðåäñòàâ-ëåíèé î ìèíîéñêîì ãîñóäàðñòâå èìåþò àðõåîëî-ãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ, íà÷àòûå Ýâàíñîì. (Ìû êíèì åùå âåðíåìñÿ.) Â ýòèõ èññëåäîâàíèÿõ óñòà-íîâëåíî, ÷òî ñ ãëóáîêîé äðåâíîñòè ïðàâèòåëèìèíîéñêîãî ãîñóäàðñòâà ñòðîèëè äâîðöû, íàìíî-ãî îïåðåäèâ âðåìÿ ïîäîáíûõ ñîîðóæåíèÿ àíàëî-ãè÷íûõíûõ ïîñòðîåê â êîíòèíåíòàëüíîé Åâðîïå.Ïåðâûå äâîðöû íà Êðèòå ïîñòðîåíû â XXII â. äîí. ý., â XVIII - XVII ââ. ìíîãèå èç ðàííèõ äâîðöîâáûëè ðàçðóøåíû. Êðóïíåéøèå äâîðöîâûå ñîîðó-æåíèÿ ñóùåñòâîâàëè íà Êðèòå ñ 1700 äî 1450 ã.äî í. ý.,^ ïðè÷åì ñàìûé áîëüøîé äâîðåö (â Êíî-ñå), âîçìîæíî, èìåë ïÿòü ýòàæåé.

Äâîðöû áûëè óêðàøåíû ñâîåîáðàçíûìè êî-ëîííàìè, êîòîðûå ðàñøèðÿëèñü êâåðõó, à òàê-æå ðåëüåôàìè è ôðåñêàìè, âûïîëíåííûìè âû-äàþùèìèñÿ õóäîæíèêàìè. Äîìà æèòåëåé ãîðî-äîâ ìèíîéñêîãî Êðèòà, ïîñòðîåííûå èç êàìíÿ èêèðïè÷à, ÷àñòî èìåëè äâà-òðè ýòàæà. Ïëîùàäèãîðîäîâ áûëè çàìîùåíû, â ãîðîäàõ èìåëèñü âî-äîïðîâîäû.

Âî âðåìÿ ðàñöâåòà ìèíîéñêîé êóëüòóðû áûëèñîçäàíû ïîðàçèòåëüíûå ïî ñîâåðøåíñòâó êåðàìè-÷åñêèå èçäåëèÿ: âàçû è äðóãèå ñîñóäû, óêðàøåí-íûå èçîáðàæåíèÿìè ìîðñêèõ æèâîòíûõ è ðàç-íîîáðàçíûìè îðíàìåíòàìè, ñêóëüïòóðû áîãèíüäðåâíåãî Êðèòà, à òàêæå õóäîæåñòâåííûå èçäå-ëèÿ èç çîëîòà è öåííûõ êàìíåé, âêëþ÷àÿ ïå÷à-òè ñ èçÿùíûìè ðèñóíêàìè è íàäïèñÿìè íà íèõ.Îáðàùàåò íà ñåáÿ âíèìàíèå ÷àñòîå èçîáðàæåíèåíà ôðåñêàõ è ñêóëüïòóðàõ áûêîâ, êîòîðûå, íåñî-ìíåííî, áûëè îáúåêòîì ðåëèãèîçíîãî êóëüòà.

Îñîáåííî íåîáû÷íû ôðåñêè, èçîáðàæàþùèåïðûæêè àêðîáàòîâ - ìóæ÷èí è æåíùèí - ÷å-ðåç ì÷àùèõñÿ áûêîâ. Òàêèå ñöåíû òàêæå, ïî-âèäèìîìó, áûëè ñâÿçàíû ñ êóëüòîì áûêà.

Îáðàùàþò íà ñåáÿ âíèìàíèå ñòðàííûå äëÿñòîëü ãëóáîêîé äðåâíîñòè íàðÿäû æåíùèí �äëèííûå ïëà: òüÿ, íàïîìèíàþùèå ìîäó êîíöàXIX âåêà, ñ ïîä÷åðêíóòîé òàëèåé è ãëóáîêèì äå-êîëüòå. Íå ìåíåå ñëîæíûìè áûëè æåíñêèå ïðè-÷åñêè, òàêæå ñõîäíûå ñ ìîäíûìè ïðè÷åñêàìè ñî-âðåìåííîñòè. Â òàêèõ æå êîñòþìàõ èçîáðàæà-ëèñü áîãèíè ìèíîéñêîãî âðåìåíè, êîòîðûå ÷à-ñòî äåðæàëè â ðóêàõ çìåé èëè äðóãèõ æèâîòíûõ.Ïî-âèäèìîìó, ïàíòåîí äðåâíåãî Êðèòà âêëþ÷àëíåñêîëüêî áîãèíü è, âîçìîæíî, òîëüêî îäíîãî áî-ãà.

Î÷åíü áîëüøèå òðóäíîñòè â îáúÿñíåíèè ìàòå-ðèàëüíûõ ïàìÿòíèêîâ ìèíîéñêîé êóëüòóðû ñâÿ-çàíû ñ îãðàíè÷åííûìè óñïåõàìè äåøèôðîâêè ñî-õðàíèâøèõñÿ ìíîãî÷èñëåííûõ íàäïèñåé òîãî âðå-ìåíè. Ïåðâîíà÷àëüíî ìèíîéñêàÿ ïèñüìåííîñòüáûëà èåðîãëèôè÷åñêîé (XXI -XVII âåêà äî í. ý.).Â XVIII - XIV âåêàõ äî í. ý. ïðèìåíÿëîñü ñëîãîâîåëèíåéíîå ïèñüìî. Ïîñëåäíåå óäàëîñü ðàñøèôðî-âàòü àíãëèéñêèì ó÷åíûì, êîòîðûå âûÿñíèëè, ÷òîîíî ñîîòâåòñòâóåò îäíîìó èç äðåâíèõ äèàëåêòîâãðå÷åñêîãî ÿçûêà. Â ñâÿçè ñ íåóäà÷àìè äåøèô-

ðîâêè áîëåå ðàííèõ íàäïèñåé ñóùåñòâóåò ïðåä-ïîëîæåíèå, ÷òî îíè ïðèíàäëåæàò íàðîäó, ÿçûêêîòîðîãî áûë íåèíäîåâðîïåéñêèì.

Íàäïèñè, îòíîñÿùèåñÿ ê ýïîõå óïàäêà ìèíîé-ñêîãî ãîñóäàðñòâà, îêàçàëèñü ãëàâíûì îáðàçîìõîçÿéñòâåííûìè äîêóìåíòàìè è ñâèäåòåëüñòâó-þò î ñóùåñòâîâàíèè íà Êðèòå ðàçâèòîãî ðàáî-âëàäåëü÷åñêîãî ãîñóäàðñòâà, â êîòîðîì ïðèìåíÿ-ëàñü ñëîæíàÿ ñèñòåìà ó÷åòà ìíîãîîáðàçíûõ ïðî-äóêòîâ, ïîñòóïàâøèõ íà ãîñóäàðñòâåííûå ñêëàäû.Ñõîäíûå ïî ñîäåðæàíèþ äîêóìåíòû áûëè íàéäå-íû â öåíòðàõ ìèêåíñêîé êóëüòóðû, â ñâÿçè ñ ÷åììîæíî ïðåäïîëàãàòü, ÷òî â ïîñëåäíþþ ýïîõó ñó-ùåñòâîâàíèÿ ìèíîéñêîãî ãîñóäàðñòâà îíî áûëîçàõâà÷åíî âîéñêàìè ìèêåíñêèõ ãîñóäàðñòâ êîíòè-íåíòàëüíîé Ãðåöèè. Êàê èçâåñòíî, òàêèì æå îá-ðàçîì íåñêîëüêî ïîçæå çàêîí÷èëîñü íåçàâèñèìîåñóùåñòâîâàíèå Òðîÿíñêîãî öàðñòâà, îïèñàííîãîÃîìåðîì.

Íà ìèíîéñêèõ ïå÷àòÿõ èìåþòñÿ èçîáðàæåíèÿêàê ïàðóñíûõ, òàê è ãðåáíûõ êîðàáëåé, à íà îä-íîé ôðåñêå ïðåäñòàâëåí öåëûé ôëîò, óõîäÿùèé âìîðå. Î÷åíü õàðàêòåðíî îòñóòñòâèå ó ãîðîäîâ ìè-

íîéñêîãî ãîñóäàðñòâà âðåìåíè åãî ðàñöâåòà ñòåíèëè êàêèõ-ëèáî äðóãèõ óêðåïëåíèé - ýòî ÿñíî äî-êàçûâàåò íàäåæíóþ çàùèòó ðàñïîëîæåííûõ íàîñòðîâàõ ãîðîäîâ ìîãóùåñòâåííûì ôëîòîì.

Íàëè÷èå â ìèíîéñêèõ äâîðöàõ òðîííûõ çàëîâïîäòâåðæäàåò ïðåäàíèå î öàðÿõ äðåâíåãî Êðèòà,ïðè÷åì âåñüìà âîçìîæíî, ÷òî èìÿ Ìèíîñ áû-ëî òèòóëîì öàðÿ (àíàëîãè÷íûì ôàðàîíó Äðåâ-íåãî Åãèïòà) èëè æå ñîáñòâåííûì èìåíåì, îä-íîâðåìåííî âûïîëíÿþùèì ôóíêöèþ òèòóëà (êàêÖåçàðü Ðèìñêîé èìïåðèè). Òàêîå ïðåäïîëîæåíèåñîãëàñóåòñÿ ñ äîãàäêîé ãðåêîâ î òîì, ÷òî â èñòî-ðèè Êðèòà áûë íå îäèí Ìèíîñ.

Âïîëíå âåðîÿòíî, ÷òî â ýïîõó ìîãóùåñòâà ìè-íîéñêîãî ãîñóäàðñòâà îíî ïîëó÷àëî äàíü îò ïî-êîðåííûõ èì íàðîäîâ. Â ýòó äàíü ìîãëî âõîäèòüíåêîòîðîå êîëè÷åñòâî ìîëîäûõ ëþäåé, êîòîðûåèñïîëüçîâàëèñü äëÿ âûïîëíåíèÿ èçîáðàæåííûõíà ôðåñêàõ êðàéíå îïàñíûõ îáðÿäîâ, ñâÿçàííûõ ñêóëüòîì áûêà. Òàêàÿ ôîðìà âçèìàíèÿ äàíè ïðå-êðàòèëàñü ïîñëå çàâîåâàíèÿ Êðèòà ìèêåíñêèìèãðåêàìè, ÷òî ìîæåò îáúÿñíèòü ëåãåíäó î Òåçåå èÌèíîòàâðå, à òàêæå ñîîáùåííîñ Ïëàòîíîì ïðå-

äàíèå î âîéíå æèòåëåé Àòëàíòèäû ñ ãðåêàìè.

Ñîõðàíèâøååñÿ äî íàøåãî âðåìåíè â ÿçûêàõìíîãèõ åâðîïåéñêèõ íàðîäîâ ñëîâî "ëàáèðèíò",âåðîÿòíî, áûëî íàçâàíèåì ìèíîéñêèõ äâîðöîâ.Äëÿ æèòåëåé Äðåâíåé Ãðåöèè, íèêîãäà íå âèäåâ-øèõ ñòîëü îáøèðíûõ è ñëîæíûõ ïîñòðîåê, ýòèäâîðöû ìîãëè êàçàòüñÿ îïàñíûìè ëîâóøêàìè, èçêîòîðûõ íåëüçÿ íàéòè âûõîä. Â íåêîòîðûõ äðåâ-íèõ ÿçûêàõ Ìàëîé Àçèè ñëîâî "ëàáèðèíò" îçíà-÷àëî "äîì äâîéíîé ñåêèðû". Î÷åíü âåðîÿòíî, ÷òîòàêîå æå çíà÷åíèå ýòî ñëîâî èìåëî è â ìèíîé-ñêîì ÿçûêå, òàê êàê äâîéíàÿ ñåêèðà áûëà âàæ-íåéøèì ðåëèãèîçíûì ñèìâîëîì, êîòîðûé ÷àñòîâñòðå÷àëñÿ â ñâÿòèëèùàõ äðåâíåãî Êðèòà.

Õîòÿ îò îòäàëåííîãî ïðîøëîãî, ê êîòîðîìóîòíîñèëñÿ ðàñöâåò ìèíîéñêîé öèâèëèçàöèè, äîíàñ äîøëà íè÷òîæíî ìàëàÿ ÷àñòü ñîçäàííûõ òî-ãäà ïîñòðîåê, õóäîæåñòâåííûõ ïðîèçâåäåíèé è õî-çÿéñòâåííûõ èçäåëèé, èìåþùèåñÿ íàõîäêè ÿñíîóêàçûâàþò íà èñêëþ÷èòåëüíî âûñîêèé äëÿ òîéýïîõè óðîâåíü ðàçâèòèÿ ìèíîéñêîé êóëüòóðû. Òà-êîå æå âïå÷àòëåíèå ýòà êóëüòóðà, ïî-âèäèìîìó,ïðîèçâîäèëà òîãäà è íà ìåíåå öèâèëèçîâàííûõ

ãðåêîâ, êîòîðûå ñîïðèêàñàëèñü ñ ìèíîéñêèì ãî-ñóäàðñòâîì. Åñòü ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî âîñïîìèíà-íèÿ î êîíòàêòàõ ñ ýòèì ãîñóäàðñòâîì ñîõðàíèëèñüâ Ãðåöèè â âèäå ëåãåíäû îá îñòðîâàõ Áëàæåí-íûõ (èëè Ýëèçèóìå), êîòîðûå âîñïðèíèìàëèñü,êàê âîïëîùåíèå çåìíîãî ðàÿ.

Ñðàâíèòåëüíî íåäàâíî áîëüøîå âíèìàíèåïðèâëåêëî èçó÷åíèå îñòðîâà Ñàíòîðèí, íàõîäÿ-ùåãîñÿ íåäàëåêî îò Êðèòà ïðèáëèçèòåëüíî â 100êì (â àíòè÷íîå âðåìÿ ýòîò îñòðîâ íàçûâàëñÿ Ôå-ðà). Âûÿñíèëîñü, ÷òî ñóùåñòâóþùèé ñåé÷àñ îñò-ðîâ, èëè, òî÷íåå, òðè íåáîëüøèõ îñòðîâêà, ÿâ-ëÿþùèåñÿ îñòàòêàìè ãîðàçäî áîëüøåãî îñòðîâà,ðàçðóøåííîãî â ñåðåäèíå âòîðîãî òûñÿ÷åëåòèÿ äîí. ý. â ðåçóëüòàòå ãðàíäèîçíîãî âçðûâíîãî èçâåð-æåíèÿ âóëêàíà, íàõîäèâøåãîñÿ íà îñòðîâå Ñàí-òîðèí. Áîëüøîé èíòåðåñ âûçâàëè íàéäåííûå íàÑàíòîðèíå ïîä ñëîåì ïåïëà è ïåìçû ïàìÿòíè-êè ìèíîéñêîé öèâèëèçàöèè. Ýòè õîðîøî ñîõðà-íèâøèåñÿ ïàìÿòíèêè èíîãäà íàçûâàþò Ïîìïåÿ-ìè áðîíçîâîãî âåêà. Â èõ ÷èñëå îñòàòêè êàìåííûõçäàíèé, îáëîìêè ðàñêðàøåííîé êåðàìèêè, ôðàã-ìåíòû ôðåñîê, èçîáðàæàþùèõ æèâîòíûõ è ëþ-

äåé. Èìåííî íà Ñàíòîðèíå áûëà íàéäåíà óïîìÿ-íóòàÿ âûøå ôðåñêà, èçîáðàæàþùàÿ ôëîò, âûõî-äÿùèé èç ãàâàíè.

Íåò ñîìíåíèé, ÷òî Ñàíòîðèí áûë âàæíûìöåíòðîì ìèíîéñêîé öèâèëèçàöèè, õîòÿ âûÿñíèòüçíà÷åíèå ýòîãî öåíòðà äîâîëüíî òðóäíî, òàê êàêîñíîâíàÿ ÷àñòü äðåâíåãî îñòðîâà áûëà óíè÷òîæå-íà èçâåðæåíèåì, à ñîõðàíèâøàÿñÿ íåáîëüøàÿ åãî÷àñòü ïîêà åùå íåäîñòàòî÷íî èçó÷åíà àðõåîëîãà-ìè.

Âûñêàçûâàëàñü ãèïîòåçà, ÷òî Ñàíòîðèí áûëïåðâîíà÷àëüíûì î÷àãîì ìèíîéñêîé êóëüòóðû("Äðåâíÿÿ ñòîëèöà" â ðàññêàçå Ïëàòîíà), ãèáåëüêîòîðîãî íàøëà îòðàæåíèå â ëåãåíäå î ãèáåëèÀòëàíòèäû. Îñòàâëÿÿ îòêðûòûì âîïðîñ, áûë ëèÑàíòîðèí "Äðåâíåé ñòîëèöåé" ìèíîéöåâ, ñëåäóåòñ÷èòàòü î÷åíü ïðàâäîïîäîáíûì ïðåäïîëîæåíèå,÷òî âçðûâíîå èçâåðæåíèå 1500 ãîäà äî í. ý. ïðè-âåëî ê áåäñòâåííûì ïîñëåäñòâèÿì äëÿ æèòåëåéÑðåäèçåìíîìîðüÿ è íå ìîãëî îêàçàòüñÿ ïîëíî-ñòüþ çàáûòûì äàæå ÷åðåç ìíîãî ñòîëåòèé ïîñëåïðîèñøåäøåé êàòàñòðîôû.

Â õîäå ïîäîáíîãî èçâåðæåíèÿ â ðàäèóñå

íåñêîëüêèõ è äàæå äåñÿòêîâ êèëîìåòðîâ íà çåì-ëþ ïàäàþò êóñêè ïåìçû, ÷àñòî äîñòèãàþùèå çíà-÷èòåëüíîé âåëè÷èíû. Íî ãîðàçäî áîëüøåå ðàñ-ñòîÿíèå - äî ñîòåí êèëîìåòðîâ ðàñïðîñòðàíÿåòñÿâûáðîøåííûé èçâåðæåíèåì ïåïåë, îáðàçóþùèéñëîé, òîëùèíà êîòîðîãî ìîæåò èçìåðÿòüñÿ ìåò-ðàìè. Îñîáåííî äàëåêî ïåðåíîñÿòñÿ âåòðàìè ïî-ïàâøèå â íèæíþþ ñòðàòîñôåðó (íà âûñîòû 10 -20 êì) ÷àñòèöû ïûëè, à òàêæå êàïëè ñåðîñîäåð-æàùåãî àýðîçîëÿ, õàðàêòåðíûé ðàçìåð êîòîðûõñîñòàâëÿåò äåñÿòûå äîëè ìèêðîíà. Ýòè ÷àñòèöû÷àñòî ðàçíîñÿòñÿ çà íåìíîãèå ìåñÿöû íàä âñåì.çåìíûì øàðîì, ïðè÷åì îíè ñîõðàíÿþòñÿ â àòìî-ñôåðå äî òðåõ ëåò. Òàê êàê òàêèå ÷àñòèöû îñëàá-ëÿþò ñîëíå÷íóþ ðàäèàöèþ, ïðèõîäÿùóþ â íèæ-íèå ñëîè àòìîñôåðû, ÷òî ïðèâîäèò ê ïîíèæåíèþòåìïåðàòóðû âîçäóõà ó çåìíîé ïîâåðõíîñòè, îñî-áåííî çàìåòíîìó â ñðåäíèõ è âûñîêèõ øèðîòàõ.

Ïðè îñîáåííî êðóïíûõ èçâåðæåíèÿõ, ïðîèñ-øåäøèõ âáëèçè ìîðñêèõ áåðåãîâ, âîçíèêàþò ïî-ðîæäåííûå ñèëîé âçðûâà ãðîìàäíûå êîëåáàíèÿóðîâíÿ ïîâåðõíîñòè îêåàíà, êîòîðûå ñîçäàþòâîëíû âûñîòîé â äåñÿòêè ìåòðîâ â ðàéîíàõ, íàè-

áîëåå áëèçêèõ ê âóëêàíó. Ìåíüøåé âûñîòû âîë-íû ðàñïðîñòðàíÿþòñÿ ïî âñåìó Ìèðîâîìó îêåàíó.Òàêèå âîëíû ìîãóò ïîðîæäàòü êðàòêîâðåìåííûåíàâîäíåíèÿ â ïðèáðåæíûõ ðàéîíàõ, ÷àñòî ïðèâî-äÿùèå ê ãèáåëè â âîäàõ îêåàíà îáèòàòåëåé áëèç-êèõ ê ìîðñêèì áåðåãàì îáëàñòåé. Âñå ýòî íàìçíàêîìî èç ïðåäûäóùèõ ãëàâ.

Îáðàùàÿñü ê èçâåðæåíèþ âóëêàíà Ñàíòîðèí,ìîæíî ïðåäïîëàãàòü, ÷òî îíî áûëî ñàìûì êðóï-íûì èç âçðûâíûõ èçâåðæåíèé, ïðîèñøåäøèõ çàïîñëåäíèå íåñêîëüêî òûñÿ÷ ëåò. Åñòü îñíîâà-íèÿ ñ÷èòàòü, ÷òî èçâåðæåíèå Ñàíòîðèíà áûëî âíåñêîëüêî ðàç áîëåå ìîùíûì ïî ñðàâíåíèþ ñ èç-âåðæåíèåì Êðàêàòàó (î êîòîðîì ìû óïîìèíàëè,è íà ýòî óêàçûâàåò, â ÷àñòíîñòè, ñðàâíåíèå ðàç-ìåðà êàëüäåð óãëóáëåíèé â çåìíîé êîðå, ñîçäàí-íûõ èçâåðæåíèÿìè). Ïðåäñòàâëÿåòñÿ âåðîÿòíûì,÷òî èçâåðæåíèå îêàçàëî çàìåòíîå âëèÿíèå íà ãëî-áàëüíûé êëèìàò, êîòîðîå, îäíàêî, èìåëî îãðàíè-÷åííîå çíà÷åíèå äëÿ îòäàëåííûõ îò âóëêàíà ðàé-îíîâ, òàê êàê îáëàñòè ñðåäíèõ è âûñîêèõ øèðîò(ãäå êîëåáàíèÿ êëèìàòà áûëè íàèáîëüøèìè) âñåðåäèíå âòîðîãî òûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý. áûëè ñðàâ-

íèòåëüíî ìàëî çàñåëåíû.

Íàèáîëåå òÿæåëûå ïîñëåäñòâèÿ èçâåðæåíèåÑàíòîðèíà èìåëî â âîñòî÷íîì Ñðåäèçåìíîìîðüå.Ñîõðàíåíèå êàêîé-ëèáî æèçíè íà îñòðîâå Ñàíòî-ðèí ïîñëå èçâåðæåíèÿ áûëî ñîâåðøåííî èñêëþ-÷åíî - èçâåñòíî, ÷òî íà îñòðîâå Êðàêàòàó ïîñëåèçâåðæåíèÿ âóëêàíà íè ðàñòåíèé, íè æèâîòíûõíå îñòàëîñü. Î÷åíü íåáëàãîïðèÿòíûå äëÿ æèâîéïðèðîäû èçìåíåíèÿ îêðóæàþùåé ñðåäû äîëæíûáûëè âîçíèêíóòü ïîñëå èçâåðæåíèÿ Ñàíòîðèíàâ ðàäèóñå ñîòåí êèëîìåòðîâ. Ãëàâíîå çíà÷åíèåèìåëî, ïî-âèäèìîìó, âûïàäåíèå â ýòîé çîíå ãðî-ìàäíîãî êîëè÷åñòâà ïåïëà, îáðàçîâàâøåãî ñëîéòîëùèíîé â äåñÿòêè ìåòðîâ. Â ïðèáðåæíûõ ðàé-îíàõ ýòîé çîíû ïðîèçîøëè ãðîìàäíûå íàâîäíå-íèÿ, çàòîïèâøèå íà êîðîòêîå âðåìÿ îáøèðíûåíèçìåííûå òåððèòîðèè. Íàðÿäó ñ ýòèì äëÿ æèòå-ëåé ãîðîäîâ òîãî âðåìåíè òÿæåëûå ïîñëåäñòâèÿèìåëè ñîïðîâîæäàâøèå èçâåðæåíèå ñèëüíåéøèåçåìëåòðÿñåíèÿ, ðàçðóøàâøèå ïîñòðîéêè.

Àðõåîëîãè÷åñêèå èññëåäîâàíèÿ ïîêàçàëè, ÷òîíà îñòðîâå Ñàíòîðèí â ñëîÿõ çåìëè, îòíîñÿùèõ-ñÿ ê ýïîõå èçâåðæåíèÿ, ïîä ñëîåì ïåïëà è ïåì-

çû òîëùèíîé â äåñÿòêè ìåòðîâ ñîõðàíèëîñü ìà-ëî îñòàòêîâ ÷åëîâå÷åñêèõ ñêåëåòîâ. Ýòî îçíà÷à-åò, ÷òî ïðîöåññ èçâåðæåíèÿ ðàçâèâàëñÿ ñðàâíè-òåëüíî ìåäëåííî, â ñâÿçè ñ ÷åì íàñåëåíèå óñïå-ëî çàáëàãîâðåìåííî ïîêèíóòü îñòðîâ. Íà Êðèòåâ ñëîÿõ òîé æå ýïîõè áûëè îáíàðóæåíû îòëîæå-íèÿ âóëêàíè÷åñêîãî ïåïëà, êîòîðûå ìîãëè ïîñëåèõ âûïàäåíèÿ ïîëíîñòüþ óíè÷òîæèòü ñåëüñêîõî-çÿéñòâåííóþ ðàñòèòåëüíîñòü è ëèøèòü æèòåëåéî÷åðåäíîãî óðîæàÿ.

Íåñîìíåííî, ÷òî â ïðèáðåæíûõ ðàéîíàõ Êðè-òà äðóãîé ïðè÷èíîé ãèáåëè íàñåëåíèÿ (êàê ìûóæå îòìå÷àëè) áûëî ñèëüíåéøåå íàâîäíåíèå. Íåìåíåå çíà÷èòåëüíûå áåäñòâèÿ äîëæíû áûëè ïðî-èçîéòè â íàèáîëåå áëèçêèõ ê Ñàíòîðèíó ðàéîíàõìàòåðèêîâîé Ãðåöèè, õîòÿ â áîëåå óäàëåííûõ ðàé-îíàõ ýòîé ñòðàíû ìàñøòàá óíè÷òîæåíèÿ æèâîéïðèðîäû áûë, çàìåòíî ìåíüøèì, ÷åì íà Êðèòå.Åùå ìåíüøèìè ïîñëåäñòâèÿ èçâåðæåíèÿ áûëè âáîëåå äàëåêîì îò Ñàíòîðèíà Åãèïòå, ãäå, îäíàêî,ñîõðàíèëèñü ñâåäåíèÿ î ïåðèîäå ïîëíîãî ïðåêðà-ùåíèÿ ñîëíå÷íîãî ñâåòà, êîòîðûå â äàëüíåéøåìáûëè èçëîæåíû â Áèáëèè ("òüìà Åãèïåòñêàÿ").

Â ñîâðåìåííûõ àðõåîëîãè÷åñêèõ èññëåäîâàíè-ÿõ äåëàåòñÿ âûâîä, ÷òî èçâåðæåíèå Ñàíòîðèíàïðîèçîøëî ïðèáëèçèòåëüíî â 1500 ã. äî í. ý. Â1450 ã. äî í. ý. Êðèò áûë çàâîåâàí àõåéöàìè êîí-òèíåíòàëüíîé Ãðåöèè, ïðèíàäëåæàâøèìè ê ìè-êåíñêîé êóëüòóðå. Ìîæíî äóìàòü, ÷òî ìåíåå ïî-ñòðàäàâøèå îò ïîñëåäñòâèé èçâåðæåíèÿ æèòåëèìèêåíñêèõ ãîðîäîâ âîñïîëüçîâàëèñü ñëó÷àåì çà-õâàòèòü òåððèòîðèþ Êðèòà, ãîñóäàðñòâî êîòîðî-ãî íàõîäèëîñü â ñîñòîÿíèè óïàäêà è íå ìîãëîïðåäîòâðàòèòü çàâîåâàíèÿ.

Îáùàÿ êàðòèíà ðàçðóøåíèÿ ìèíîéñêîãî ãîñó-äàðñòâà â ðÿäå ñëó÷àåâ áûëà ñõîäíà ñ îïèñàíèåìãèáåëè Àòëàíòèäû â ðàññêàçå Ïëàòîíà, õîòÿ íåâñå äåòàëè ñîîáùåíèÿ Ïëàòîíà ïîäòâåðäèëèñü.Â ÷àñòíîñòè, çàòîíóë íå ãëàâíûé îñòðîâ Àòëàí-òèäû, à ìåíüøèé ïî ðàçìåðó îñòðîâ, çàñåëåí-íûé ìèíîéöàìè, òîãäà êàê ãëàâíûé îñòðîâ áûëòîëüêî ÷àñòè÷íî è íà êîðîòêîå âðåìÿ çàòîïëåííàâîäíåíèåì. Ãðåêè ïîáåäèëè ìèíîéñêîå âîéñêîíå äî ïðèðîäíîé êàòàñòðîôû, à ïîñëå íåå. Íà-ëè÷èå ïîäîáíûõ íåòî÷íîñòåé âïîëíå åñòåñòâåí-íî äëÿ ñîîáùåíèÿ, êîòîðîå â òå÷åíèå òûñÿ÷è ëåò

ìíîãîêðàòíî ïåðåñêàçûâàëîñü è ïåðåïèñûâàëîñüðàçëè÷íûìè ëèöàìè, ïðåæäå ÷åì îíî äîøëî äîÏëàòîíà.

Ðàííÿÿ èñòîðèÿ ðàçâèòèÿ êóëüòóðû åâðîïåé-ñêèõ íàðîäîâ èìååò äîâîëüíî ïàðàäîêñàëüíûå÷åðòû. Î÷åâèäíî, ÷òî äàòü îäíîçíà÷íóþ îöåíêóâûñøåãî óðîâíÿ êóëüòóðû, äîñòèãíóòîãî â êàæ-äóþ èç èñòîðè÷åñêèõ ýïîõ, äîâîëüíî òðóäíî èç-çàíàëè÷èÿ î÷åíü ìíîãèõ êîìïîíåíò, âêëþ÷àåìûõ âïîíÿòèå êóëüòóðû. Òåì íå ìåíåå íåëüçÿ îòðèöàòü,÷òî íà÷èíàÿ ñ âðåìåíè ðàñöâåòà ãðå÷åñêîé öèâè-ëèçàöèè â ñåðåäèíå ïåðâîãî òûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý.óðîâåíü ìíîãèõ ñóùåñòâåííûõ êîìïîíåíò êóëüòó-ðû ïîíèæàëñÿ ñíà÷àëà ïðè ïåðåõîäå îò âðåìåíèðàñöâåòà ãðå÷åñêèõ ïîëèñîâ äî âðåìåíè ïðîöâå-òàíèÿ Ðèìñêîé èìïåðèè, à çàòåì ïðè ïåðåõîäå êðàííåìó ñðåäíåâåêîâüþ. Ýòà òåíäåíöèÿ èçìåíè-ëàñü òîëüêî â ýïîõó Âîçðîæäåíèÿ, ò. å. ïðèìåðíî÷åðåç äâå òûñÿ÷è ëåò ïîñëå ôîðìèðîâàíèÿ "ãðå-÷åñêîãî ÷óäà".

Ìîæíî çàäàòü âîïðîñ, áûëè ëü êóëüòóð-íûå äîñòèæåíèÿ âðåìåíè, êîãäà, ïî âûðàæåíèþôðàíöóçñêîãî ïèñàòåëÿ Ðåíàíà, ïðîèçîøëî "ãðå-

÷åñêîå ÷óäî", äåéñòâèòåëüíî âûñøåé òî÷êîé ðàñ-öâåòà ìíîãèõ àñïåêòîâ ðàííååâðîïåéñêîé êóëüòó-ðû? Â ñâåòå ñêàçàííîãî âûøå íå èñêëþ÷åíî, ÷òîíåêîòîðûå èç óòðà÷åííûõ äîñòèæåíèé ìèêåíñêî-ãî âðåìåíè ìîãëè ïðåâîñõîäèòü "÷óäî" ñåðåäèíûïåðâîãî òûñÿ÷åëåòèÿ äî íàøåé ýðû, à îòäåëüíûåäîñòèæåíèÿ ìèíîéñêîé öèâèëèçàöèè áûòü áîëååâûñîêèìè ïî ñðàâíåíèþ ñ äîñòèæåíèÿìè ìèêåí-ñêîé ýïîõè.

Åñëè ýòè ïðåäïîëîæåíèÿ ïðàâèëüíû, èç íèõñëåäóåò âûâîä î òîì, ÷òî ðàííèå ñòàäèè ïðîöåññàðàçâèòèÿ åâðîïåéñêîé öèâèëèçàöèè íå ñîîòâåò-ñòâîâàëè ïðîñòîé êîíöåïöèè íåïðåðûâíîãî ðîñòàêóëüòóðíûõ äîñòèæåíèé ïî ìåðå ñìåíû èñòîðè÷å-ñêèõ ýïîõ.

Èç èñòîðèè àíòè÷íîãî ìèðà èçâåñòíî, ÷òîêóëüòóðû Äðåâíåé Ãðåöèè è Äðåâíåãî Ðèìà íåðàçâèâàëèñü íåçàâèñèìî. Ãðå÷åñêèå ãîñóäàðñòâàçíà÷èòåëüíî ðàíüøå äîñòèãëè âûñîò öèâèëèçà-öèè, äîñòóïíûõ äëÿ ðàáîâëàäåëü÷åñêîãî îáùå-ñòâà, è èõ äîñòèæåíèÿ îêàçàëè ãðîìàäíîå âëèÿ-íèå íà ìíîãèå íàðîäû äðåâíîñòè, âêëþ÷àÿ âíà÷à-ëå íåáîëüøîå èòàëèéñêîå ïëåìÿ, êîòîðîå â äàëü-

íåéøåì ñòàëî ÿäðîì Ðèìñêîé ðåñïóáëèêè, à çà-òåì îáøèðíîé Ðèìñêîé èìïåðèåé.

Êóëüòóðà ýòîé èìïåðèè â î÷åíü áîëüøîé ñòå-ïåíè îñíîâàíà íà ãðå÷åñêèõ îáðàçöàõ. Ãðå÷åñêèéÿçûê áûë èçâåñòåí ìíîãèì îáðàçîâàííûì ðèì-ëÿíàì è øèðîêî èñïîëüçîâàëñÿ ïðè îáñóæäåíèèâîïðîñîâ ôèëîñîôèè, ëèòåðàòóðû è èñêóññòâà.Èçîáðàçèòåëüíûå èñêóññòâà Ðèìà çàèìñòâîâàëèìíîãèå äîñòèæåíèÿ ãðåêîâ, íî îáû÷íî íå äîñòè-ãàëè óðîâíÿ ðàáîò íàèáîëåå âûäàþùèõñÿ ñêóëü-ïòîðîâ è õóäîæíèêîâ Ãðåöèè. Â ñâÿçè ñ ýòèì ãðî-ìàäíîå êîëè÷åñòâî ïðîèçâåäåíèé èñêóññòâ ãðå÷å-ñêèõ ìàñòåðîâ áûëî ïåðåâåçåíî â Ðèì. Âëèÿíèåãðå÷åñêèõ ôèëîñîôîâ, äðàìàòóðãîâ è ïîýòîâ íàðèìñêóþ êóëüòóðó áûëî î÷åíü âåëèêî.

Íåñîìíåííî, ÷òî ãëàâíûå ñîáûòèÿ ìèðîâîéèñòîðèè ñîâåðøàþòñÿ â ñîîòâåòñòâèè ñ çàêîíàìèñîöèàëüíîãî ïðîãðåññà. Íàðÿäó ñ ýòèì â ðàìêàõòåõ æå çàêîíîâ âîçìîæíî îñóùåñòâëåíèå ðàçíûõâàðèàíòîâ ïîëèòè÷åñêîé èñòîðèè ïîä âëèÿíèåìâîçäåéñòâèÿ íà ýòó èñòîðèþ áîëåå ÷àñòíûõ ôàê-òîðîâ, íàïðèìåð, äåÿòåëüíîñòè âûäàþùèõñÿ ïîë-êîâîäöåâ è ïðàâèòåëåé ãîñóäàðñòâà. Âåðîÿòíîñòü

ðåàëèçàöèè òàêîé âîçìîæíîñòè äëÿ çíà÷èòåëü-íûõ èçìåíåíèé èñòîðè÷åñêîãî ïðîöåññà íå î÷åíüâåëèêà, íî ñîâñåì èñêëþ÷àòü åå ÿâíî íåëüçÿ.

Ïðèíèìàÿ âî âíèìàíèå ýòó âîçìîæíîñòü, ïî-ñòàâèì âîïðîñ: áûëî ëè íåèçáåæíûì ñóùåñòâî-âàíèå äâóõ óïîìÿíóòûõ âûøå èñòî÷íèêîâ âëèÿ-íèÿ àíòè÷íûõ íàðîäîâ íà ðàçâèòèå êóëüòóðû åâ-ðîïåéñêèõ ãîñóäàðñòâ? Ýòîò âîïðîñ ìîëåíî ñôîð-ìóëèðîâàòü áîëåå êîíêðåòíî - íàñêîëüêî çàêîíî-ìåðíûì áûëî âîçíèêíîâåíèå Ðèìñêîé èìïåðèè,÷òî ïðèâåëî ê îáðàçîâàíèþ âòîðîãî î÷àãà àíòè÷-íîé êóëüòóðû, îêàçàâøåãî âîçäåéñòâèå íà ðàçâè-òèå åâðîïåéñêîé öèâèëèçàöèè?

Ñëîâî "Ãðåöèÿ" íèêîãäà íå èñïîëüçîâàëîñüæèòåëÿìè ýòîé ñòðàíû, êîòîðûå íå íàçûâàëè ñå-áÿ ãðåêàìè. Ñ àíòè÷íîãî âðåìåíè äî ñèõ ïîð îíèíàçûâàþò ñåáÿ ýëëèíàìè, à ñâîþ ñòðàíó Ýëëà-äîé. Ïðåäøåñòâåííèêàìè ýëëèíîâ áûëè íàðîäû,êîòîðûå â òðåòüåì è âòîðîì òûñÿ÷åëåòèÿõ äî í.ý. ñîçäàëè ìèíîéñêóþ è ìèêåíñêóþ êóëüòóðû.

Âçàèìíàÿ ñâÿçü ýòèõ êóëüòóð è ïðè÷èíû èõóïàäêà äî íàñòîÿùåãî âðåìåíè íåäîñòàòî÷íî èç-âåñòíû. Ìîæíî òîëüêî óêàçàòü íà î÷åíü âûñîêèé

äëÿ òîãî âðåìåíè óðîâåíü ýòèõ êóëüòóð, ÷òî ÿâëÿ-ëîñü ïðåäçíàìåíîâàíèåì âûñî÷àéøåãî ïîäúåìàöèâèëèçàöèè Ýëëàäû â ñåðåäèíå ïåðâîãî òûñÿ-÷åëåòèÿ äî í. ý. Ê ýòîé ýïîõå îòíîñÿòñÿ âûäàþ-ùèåñÿ äîñòèæåíèÿ ýëëèíñêèõ ôèëîñîôîâ, äðà-ìàòóðãîâ, ïîýòîâ, àðõèòåêòîðîâ, ñêóëüïòîðîâ èõóäîæíèêîâ. Ìíîãèå ïðîèçâåäåíèÿ èçîáðàçèòåëü-íûõ èñêóññòâ òîãî âðåìåíè ÿâëÿþòñÿ íåïðåâçîé-äåííûìè îáðàçöàìè è ñåãîäíÿ.

Ïîëèòè÷åñêàÿ èñòîðèÿ ýëëèíîâ áûëà âî ìíî-ãîì ñâîåîáðàçíîé. Â ýïîõó ðàñöâåòà ãðå÷åñêîéêóëüòóðû îíè íå ñîåäèíÿëèñü â îäíî ãîñóäàðñòâîè òîëüêî â ñëó÷àå âîåííîé îïàñíîñòè îáúåäèíÿ-ëèñü â íå î÷åíü ïðî÷íûå âîåííûå ñîþçû, âêëþ-÷àâøèå ñàìîñòîÿòåëüíûå ãîðîäà (ïîëèñû), ìíî-ãèå èç êîòîðûõ áûëè êðóïíûìè êóëüòóðíûìè öåí-òðàìè.

Â óñëîâèÿõ çàñóøëèâîãî êëèìàòà è ðàçðóøåí-íûõ ýðîçèåé ïî÷â Ýëëàäà íå ìîãëà îáåñïå÷èòüïðîäóêòàìè ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ñêîëüêî-íèáóäüìíîãî÷èñëåííîå íàñåëåíèå. Óæå â VII â. äî í. ý.ýëëèíû ïåðåñåëÿþòñÿ â äðóãèå ãîñóäàðñòâà, îá-ðàçóÿ íàåìíûå âîéñêà ó ïðàâèòåëåé Âàâèëîíà è

Åãèïòà. Òîãäà æå íà÷èíàåòñÿ ôîðìèðîâàíèå ìíî-ãî÷èñëåííûõ ãðå÷åñêèõ êîëîíèé, êîòîðûå ê V â.äî í. ý. ðàñïðîñòðàíèëèñü îò áåðåãîâ ×åðíîãî ìî-ðÿ äî çàïàäíûõ ïîáåðåæèé Ñðåäèçåìíîãî. Õàðàê-òåðíîé ÷åðòîé ïî÷òè âñåõ ãðå÷åñêèõ êîëîíèé áû-ëî ðàñïîëîæåíèå èõ íà áåðåãàõ ìîðåé, ãäå îíèèãðàëè ðîëü òîðãîâûõ ôàêòîðèé, îáåñïå÷èâàþ-ùèõ êîììåð÷åñêèå ñâÿçè Ýëëàäû ñ ìíîãèìè ìå-íåå ðàçâèòûìè â òî âðåìÿ ñòðàíàìè. Òàêèå êî-ëîíèè îáû÷íî âîçíèêàëè è ðàçâèâàëèñü ìèðíûìïóòåì, òàê êàê îíè ïðèíîñèëè ïîëüçó êàê ýëëè-íàì, òàê è ìåñòíîìó íàñåëåíèþ.

Â áîëüøèíñòâå ñëó÷àåâ ãðå÷åñêèå êîëîíèèîêàçûâàëè òîëüêî îãðàíè÷åííîå êóëüòóðíîå âëè-ÿíèå íà ýòî íàñåëåíèå, íî â ðÿäå ðàéîíîâ, ãäåóðîâåíü ðàçâèòèÿ öèâèëèçàöèè áûë áëèæå ê îá-ðàçó æèçíè êîëîíèñòîâ, ñîçäàâàëèñü óñëîâèÿ äëÿýëëèíèçàöèè çíà÷èòåëüíûõ òåððèòîðèé. Â òà-êèõ ðàéîíàõ âîçíèêàëè ãðåêîÿçû÷íûå ãîñóäàð-ñòâà, ãäå ìåñòíûå æèòåëè ñëèâàëèñü ñ ãðå÷åñêè-ìè êîëîíèñòàìè. Ê ÷èñëó òàêèõ ãîñóäàðñòâ îò-íîñèëèñü Þæíàÿ Èòàëèÿ (êîòîðóþ íàçûâàëè Âå-ëèêàÿ Ãðåöèÿ), ÷àñòü Ñèöèëèè, ðÿä òåððèòîðèé

Ìàëîé Àçèè. Íåêîòîðûå íåãðå÷åñêèå ãîñóäàðñòâàâîñïðèíèìàëè ýëëèíñêóþ êóëüòóðó áåç ïîñðåä-ñòâà ãðå÷åñêèõ êîëîíèñòîâ. Èç òàêèõ ãîñóäàðñòâîñîáîå çíà÷åíèå èìåëà ðàñïîëîæåííàÿ ê ñåâåðî-âîñòîêó îò ìàòåðèêîâîé ÷àñòè Ýëëàäû Ìàêåäî-íèÿ. Â îòëè÷èå îò ñîâðåìåííîé ñëàâÿíñêîé íà-ðîäíîñòè ñ òåì æå íàçâàíèåì, ìàêåäîíöû àíòè÷-íîãî âðåìåíè áûëè íàðîäîì, ðîäñòâåííûì ýëëè-íàì, íî ãîðàçäî ìåíåå ðàçâèòûì â êóëüòóðíîì îò-íîøåíèè. Ìíîãèå ìàêåäîíñêèå öàðè ñòðåìèëèñüóñâîèòü äîñòèæåíèÿ ãðå÷åñêîé êóëüòóðû è â òîæå âðåìÿ, èìåÿ ïåðâîêëàññíóþ àðìèþ, äîáèâà-ëèñü êîíòðîëÿ íàä áëèçêèìè ê íèì ãðå÷åñêèìèãîñóäàðñòâàìè.

Öàðü Ìàêåäîíèè Àëåêñàíäð III áûë îäíèìèç ñàìûõ íåîáû÷íûõ äåÿòåëåé ìèðîâîé èñòîðèè.Äîñòàòî÷íî íàïîìíèòü, ÷òî áîëåå ÷åì äâå òûñÿ-÷è ëåò ïîñëå îêîí÷àíèÿ êîðîòêîé æèçíè Àëåê-ñàíäðà âî ìíîãèõ ñòðàíàõ Áëèæíåãî è Ñðåäíå-ãî Âîñòîêà ñîõðàíÿþòñÿ ëåãåíäû î åãî ïîäâèãàõ.Êàê ñâèäåòåëüñòâóåò Í. Â. Ãîãîëü, â ãëóõîé ïðî-âèíöèè Ðîññèè íà÷àëà XIX â. íåâåæåñòâåííûé ãî-ðîäíè÷èé îòëè÷íî çíàë, ÷òî Àëåêñàíäð Ìàêåäîí-

ñêèé áûë ãåðîåì, è ðàññêàçûâàë î íåñïîñîáíîñòèìåñòíîãî ó÷èòåëÿ ãîâîðèòü î æèçíè Àëåêñàíäðà,íå ëîìàÿ ïðè ýòîì ñòóëüÿ.

Íåîáû÷íîñòü Àëåêñàíäðà êàê èñòîðè÷åñêîãîäåÿòåëÿ çàêëþ÷àëàñü íå â òîì, ÷òî îí â êî-ðîòêèé ñðîê ñîçäàë ìèðîâóþ èìïåðèþ. Êàê èç-âåñòíî, ýòà èìïåðèÿ îêàçàëàñü ýôåìåðíîé è ðàñ-ïàëàñü âñêîðå ïîñëå åãî ñìåðòè. Â ýòîì îòíî-øåíèè ãîñóäàðñòâî Àëåêñàíäðà áûëî ñõîäíûì ñíåïðî÷íûìè èìïåðèÿìè ðÿäà äðóãèõ çàâîåâàòå-ëåé, ñîâñåì äðóãîé îêàçàëàñü ñóäüáà åãî ñòðåì-ëåíèÿ øèðîêî ðàñïðîñòðàíèòü äîñòèæåíèÿ ãðå-÷åñêîé öèâèëèçàöèè â òå ñòðàíû, êîòîðûå áû-ëè ãîðàçäî ìåíåå ðàçâèòû â ñîöèàëüíîì è êóëü-òóðíîì îòíîøåíèè ïî ñðàâíåíèþ ñ Ýëëàäîé ÷åò-âåðòîãî âåêà äî íàøåé ýðû. Îñíîâûâàÿ ãîðîäà(÷àñòî íàçûâàâøèåñÿ Àëåêñàíäðèÿìè) è ñîçäà-âàÿ ôîðïîñòû ãðåêî-ìàêåäîíñêèõ âîéñê íà ãðî-ìàäíûõ ïðîñòðàíñòâàõ Ïåðñèäñêîãî ãîñóäàðñòâà,Åãèïòà, èíäèéñêèõ öàðñòâ, Àëåêñàíäð îêàçûâàëñèëüíåéøåå âîçäåéñòâèå íà äàëüíåéøåå ðàçâè-òèå ýòèõ ñòðàí, ðåçóëüòàòû êîòîðîãî ÷àñòî ñî-õðàíÿëèñü ñòîëåòèÿìè, à èíîãäà - òûñÿ÷åëåòè-

ÿìè (â ýòîì îòíîøåíèè õàðàêòåðíà ñóäüáà åãè-ïåòñêîé Àëåêñàíäðèè). Âîçíèêøèå èç îáëîìêîâèìïåðèè Àëåêñàíäðà ýëëèíèñòè÷åñêèå ãîñóäàð-ñòâà áûëè ãîðàçäî áîëåå ïðîãðåññèâíûìè îáðà-çîâàíèÿìè ïî ñðàâíåíèþ ñ ðàíåå ñóùåñòâîâàâøè-ìè íà ýòèõ òåððèòîðèÿõ âîñòî÷íûìè äåñïîòèÿìè.15 íîâûõòîñóäàðñòâàõ ïðîèçîøåë ýêîíîìè÷åñêèéïîäúåì, âîçðîñëî òîâàðíîå ïðîèçâîäñòâî, ðàñøè-ðèëàñü òîðãîâëÿ. Íàðÿäó ñ ýòèì ïîëó÷èëà ñèëü-íåéøåå ðàçâèòèå ýëëèíèñòè÷åñêàÿ êóëüòóðà, ñèí-òåçèðóþùàÿ âûñîêèå äîñòèæåíèÿ ãðå÷åñêîé öè-âèëèçàöèè ñî ñâîåîáðàçíûìè òðàäèöèÿìè íàðî-äîâ, âîøåäøèõ â îðáèòó ýëëèíèçìà.

Èñòîðèêè ÷àñòî ñ÷èòàþò, ÷òî ðàçâèòèå ýëëè-íèñòè÷åñêèõ ãîñóäàðñòâ çàêîí÷èëîñü â I â. äî. í.ý., êîãäà çàâåðøèëñÿ ïðîöåññ ïîãëîùåíèÿ áîëü-øèíñòâà èç ýòèõ ãîñóäàðñòâ Ðèìñêîé èìïåðèåé,îäíàêî ïðè áîëåå øèðîêîì ïîíèìàíèè ÿâëåíèÿýëëèíèçìà åñòü îñíîâàíèå ñ÷èòàòü ñàìó Ðèìñêóþèìïåðèþ ýëëèíèñòè÷åñêèì ãîñóäàðñòâîì.

Ïðîöåññ óïàäêà Ðèìñêîé èìïåðèè áûë äîëîãè ñëîæåí.

Èñòîðèÿ ó÷èò, ÷òî âñå ìîãóùåñòâåííûå èìïå-

ðèè îáðå÷åíû íà ðàçëîæåíèå, óïàäîê è ãèáåëü.Çäåñü è ñîâåðøåííî äåãåíåðàòèâíûå ëè÷íîñòè èç÷èñëà ïðàâèòåëåé Ðèìà, ñëåäóþùèõ çà âåëèêèìÞëèåì Öåçàðåì è ìóäðûì Àâãóñòîì, ñîçäàâøè-ìè óñòîé÷èâîå ãîñóäàðñòâî íà "ñàïîãå" Èòàëèè, è ðàçëîæåíèå çíàòè, óòîïàþùåé â ðîñêîøè, èîáîæðàâøèõñÿ â áóêâàëüíîì ñìûñëå âûñøèõ ÷è-íîâíèêîâ, íå îòëè÷àâøèõñÿ ãîñóäàðñòâåííûì íî-âàòîðñòâîì, è íåñïîñîáíîñòü ïðîòèâîñòîÿòü õðè-ñòèàíñêîé èäåîëîãèè è îïóñòîøèòåëüíûì íàáå-ãàì ãåðìàíñêèõ ïëåìåí.

Îöåíèâàÿ ïîñëåäñòâèÿ êðàòêîâðåìåííîé äå-ÿòåëüíîñòè Àëåêñàíäðà Ìàêåäîíñêîãî, ñëåäóåòïîä÷åðêíóòü åãî ãëàâíóþ çàñëóãó - òî÷íóþ îöåíêóòåíäåíöèè ðàçâèòèÿ ñîâðåìåííîãî åìó ìèðà, ó÷è-òûâàÿ êîòîðóþ, îí äîñòèã êðóïíåéøèõ ðåçóëüòà-òîâ â óñêîðåíèè ñîöèàëüíîãî è êóëüòóðíîãî ïðî-ãðåññà àíòè÷íîãî îáùåñòâà. Îäíàêî, åñëè äåÿ-òåëüíîñòü Àëåêñàíäðà îêàçàëà îãðîìíîå âîçäåé-ñòâèå íà ðàñïðîñòðàíåíèå ýëëèíèçìà, ïðè áîëååáëàãîïðèÿòíûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ ýòî âîçäåéñòâèåìîãëî áû áûòü åùå áîëüøèì.

Îòìåòèì, ÷òî, õîòÿ âëèÿíèå êóëüòóðû àíòè÷-

íîé Ýëëàäû íà îêðóæàþùèå åå ñòðàíû íà÷àëîïðîÿâëÿòüñÿ çàäîëãî äî ýïîõè Àëåêñàíäðà Ìà-êåäîíñêîãî, ýòà ýïîõà ÿâèëàñü íà÷àëîì ïðåâðà-ùåíèÿ ýëëèíèçìà â èäåîëîãèþ, ïðèíÿòóþ ìíî-ãèìè ãîñóäàðñòâàìè. Åñëè ðàñöâåò ýòîé èäåîëî-ãèè îõâàòûâàë íåñêîëüêî ñòîëåòèé, åå ñóùåñòâåí-íûå ôðàãìåíòû ñîõðàíèëèñü âî âñåõ åâðîïåéñêèõñòðàíàõ ãîðàçäî äîëüøå, ïðè÷åì íåêîòîðûå èçíèõ äîøëè äî íàøåãî âðåìåíè.

×ÀÑÒÜ III. ÎÒÊÐÛÒÈß È ÎÒÊÐÛÂÀÒÅËÈÒÀÉÍ

ÃËÀÂÀ 12. ÇÀÆÈÂÎ ÏÎÃÐÅÁÅÍÍÛÅ

×èòàÿ êíèãè î äàëåêèõ çåìëÿõ è ñîáûòèÿõ,ñëåäû êîòîðûõ òåðÿþòñÿ âî òüìå âåêîâ, ìû ïî-ñòåïåííî ïîíèìàåì, ÷òî ïåðåä íàìè îòíþäü íåñêàçêè è ëåãåíäû, íàâåÿííûå ÷üèì-òî âîîáðàæå-íèåì. Ïåðåä íàìè öèôðû, äàòû, èìåíà òåõ, êòîòâîðèë ñàìó èñòîðèþ, èõ õàðàêòåð è äðàìàòè÷å-ñêèå ïåðåïëåòåíèÿ ñóäåá. Ìû çíàåì êàê îíè îäå-âàëèñü, ÷òî îíè åëè, êàêèìè áûëè èõ äîìà, ïðè-÷åñêè, èãðû, øêîëû, êîìó îíè ìîëèëèñü è êàêãèáëè öåëûå íàðîäû è öèâèëèçàöèè. Îòêóäà ýòàõðîíîëîãè÷åñêàÿ òî÷íîñòü è ñâåäåíèÿ, êîòîðûõ

õâàòàåò íà òûñÿ÷è êíèã è ñîçäàíèå ñîòåí ìóçååâ,êèíîôèëüìîâ è òåàòðàëüíûõ ïüåñ.

Âîò ÿðêèå âîñïîìèíàíèÿ àíòèêâàðà èç Ðèìàïî ôàìèëèè ßíäîëî î òîì, êàê îí åùå ìàëü÷èø-êîé âìåñòå ñ îòöîì íàáëþäàë âñêðûòèå äðåâíåãîýòðóññêîãî ñàðêîôàãà:

"Íåëåãêî áûëî ñäâèíóòü êðûøêó; íàêîíåö îíàïîäíÿëàñü, ñòàëà âåðòèêàëüíî è ïîòîì òÿæåëîóïàëà íà äðóãóþ ñòîðîíó. È òîãäà ïðîèçîøëî òî,÷òî äî ñàìîé ñìåðòè áóäåò ñòîÿòü ó ìåíÿ ïåðåäãëàçàìè: ÿ óâèäåë ìîëîäîãî âîèíà â ïîëíîì âî-îðóæåíèè - â øëåìå, ñ êîïüåì, ùèòîì è â ïîíî-æàõ. Êàçàëîñü ñìåðòü íå êîñíóëàñü åãî. Îí ëå-æàë âûòÿíóâøèñü, è ìîæíî áûëî ïîäóìàòü, ÷òîåãî òîëüêî ÷òî ïîëîæèëè â ìîãèëó. Ýòî âèäåíèåïðîäîëæàëîñü êàêóþ-òî äîëþ ñåêóíäû. Ïîòîìîíî èñ÷åçëî, ñëîâíî ðàçâåÿííîå ÿðêèì ñâåòîìôàêåëîâ. Øëåì ñêàòèëñÿ íàïðàâî, êðóãëûé ùèòâäàâèëñÿ â ëàòû, ïîêðûâàâøèå ãðóäü, ïîíîæè,ëèøèâøèñü îïîðû, îêàçàëèñü íà çåìëå. Îò ñî-ïðèêîñíîâåíèÿ ñ âîçäóõîì òåëî, ñòîëåòèÿìè ëå-æàâøåå íåïîòðåâîæåííûì, íåîæèäàííî ïðåâðà-òèëîñü â ïðàõ, è òîëüêî ïûëèíêè, êàçàâøèåñÿ â

ñâåòå ôàêåëîâ çîëîòèñòûìè, åùå ïëÿñàëè â âîç-äóõå".

Ñòîèëî íàðóøèòü õîä âðåìåíè è ïåðåíåñòèñü âäàëåêîå ïðîøëîå, êàê ìãíîâåííî ñâåðøèëîñü ÷ó-äåñíîå ïðåâðàùåíèå ñîâðåìåííèêà äðåâíèõ ñîáû-òèé â áåçìîëâíûé ïðàõ. Òàêîå ñëó÷àëîñü íå ðàç,è â ýòîì åñòü ãëóáîêî ñêðûòàÿ ñèìâîëèêà îòêðû-òèÿ ïðîøëîãî ðàäè áóäóùåãî. Çäåñü êðîåòñÿ ïðÿ-ìîå íàçèäàíèå âñåì ïîñëåäóþùèì ïîêîëåíèÿì îâåëè÷èè ïîçíàíèÿ è åãî ñîêðîâåííîñòè. Èìåííîëåãåíäû è ìèôû äðåâíèõ çàñòàâëÿþò ãîâîðèòüíåìûõ ñâèäåòåëåé èñòîðèè, ïîìîãàþò âîññòàíî-âèòü ïîäëèííûå ñîáûòèÿ èç àëëåãîðèé è ñëîæíî-ñòåé íåèçâåñòíûõ ÿçûêîâ, âåòõèõ ðóêîïèñåé, êî-òîðûå ðàñøèôðîâûâàþòñÿ ïîðîé äåñÿòèëåòèÿìè.

Òóìàííûå ñâåäåíèÿ èëè êðàñî÷íûå äåòàëè,ðîìàíòè÷åñêèå, òàèíñòâåííûå èëè çàõâàòûâàþ-ùèå äóõ ïðèêëþ÷åíèÿ - íå ïðîñòàÿ àòðèáóòèêàïðîøëîãî. Çà ýòèì âîññòàþò èñ÷åçíóâøèå êóëü-òóðû è íàðîäû, çäåñü êðîïîòëèâàÿ è òî÷íàÿ ðà-áîòà ñëåäîïûòîâ èñòîðèè - àðõåîëîãîâ è äåøèô-ðîâùèêîâ äðåâíèõ ðóêîïèñåé.

Åæåãîäíî â êðóïíûõ öåíòðàõ àðõåîëîãè÷åñêîé

íàóêè 9 äåêàáðÿ îòìå÷àþò "äåíü Âèíêåëüìàíà" -îñíîâîïîëîæíèêà àðõåîëîãèè, áëàãîäàðÿ êîòîðîéìû ïèøåì ñâîþ èñòîðèþ è ó÷èìñÿ çàêîíàì æèç-íè, íè÷óòü íå ïðåóâåëè÷èâàÿ çíà÷åíèÿ ýòèõ ñëîâ.

Â îäíîé èç ãîñòèíèö Òðèåñòà âå÷åðîì 8 èþëÿ1768 ãîäà íà ïÿòüäåñÿò ïåðâîì ãîäó æèçíè Âèí-êåëüìàí áûë óáèò. Óáèéñòâî ñîâåðøèë èòàëüÿí-ñêèé ïðåñòóïíèê ñ íåïîäõîäÿùèì åìó èìåíåì Äð-õàíäæåëî, ÷òî çíà÷èò àðõàíãåë (èòàë.). Áàíäèòðàññ÷èòûâàë íà áîãàòóþ äîáû÷ó è îøèáñÿ, ðå-øèâ, ÷òî õîðîøî îäåòûé ÷åëîâåê ñî ñâåòñêèìèìàíåðàìè èìååò çîëîòî. Êîãäà ó÷åíûé ðàáîòàëçà ïèñüìåííûì ñòîëîì, åìó áûëî íàíåñåíî øåñòüòÿæåëûõ íîæåâûõ óäàðîâ. Áëàãîäàðÿ êðåïêîìóòåëîñëîæåíèþ, íî ñìåðòåëüíî ðàíåíûé Âèíêåëü-ìàí ïðîæèë åùå íåñêîëüêî ÷àñîâ. Êîãäà îí ñêîí-÷àëñÿ íà åãî ïèñüìåííîì ñòîëå íàøëè ëèñòîê áó-ìàãè ñ ïîñëåäíèìè íàïèñàííûìè åãî ðóêîé ñëî-âàìè: "Ñëåäóåò. . . ". Åãî òðóäû íå îñòàëèñü íà-ïðàñíûìè.

Â 1763 ã., áóäó÷è âåðõîâíûì õðàíèòåëåì âñåõäðåâíîñòåé Ðèìà è åãî îêðåñòíîñòåé, Âèíêåëü-ìàí ïðèñòóïèë ê íàó÷íûì èññëåäîâàíèÿì ïîãèá-

øèõ â ðåçóëüòàòå èçâåðæåíèÿ âóëêàíà Âåçóâèÿäðåâíèõ Ðèìñêèõ ãîðîäîâ Ãåðêóëàíóìà è Ïîìïåè.Åãî îñíîâíîé òðóä "Èñòîðèÿ èñêóññòâà äðåâíî-ñòè" ñâèäåòåëüñòâóåò î íàó÷íîì ïîäõîäå â èçó÷å-íèè è âîññòàíîâëåíèè ñîáûòèé òåõ òðàãè÷åñêèõäíåé. Äî íåãî ðàñêîïêè âåëèñü áåç âñÿêîãî ïëà-íà, òàéíî, ñ öåëüþ ïðèóìíîæèòü ëè÷íîå áîãàò-ñòâî äîáû÷åé äðåâíèõ ñêóëüïòóð è ñòàòóé. Âäðóãïîä çàñòóïîì çàáëåñòèò çîëîòî? Âîñòîðã îáðàçî-âàííûõ íåâåæä, æåëàíèå óäèâèòü îêðóæàþùèõ,áåññèñòåìíîå "âàðâàðñêîå" ðûòüå â ïîèñêàõ ñòà-òóé, çîëîòà è óêðàøåíèé - öåëü è îñíîâà èíòå-ðåñîâ Êàðëà Áóðáîíñêîãî (êîðîëÿ äâóõ Ñèöèëèè)è ïðîõîäèìöåâ-àâàíòþðèñòîâ, íà÷àâøèõ ðàñêîï-êè â 1738 ã. Òàêîé ïîäõîä èìåë îòíîøåíèå ê èçó-÷åíèþ ïîãèáøèõ ãîðîäîâ, çàñòûâøèõ â ëàâå èïîãðåáåííûõ â ïåïëå, "êàêîå ëóíà ìîæåò èìåòüê ðàêàì" - ïèñàë Âèíêåëüìàí. Åãî óñïåõ è óìå-íèå ñâÿùåííèêà Ïüÿäæè â ñïîñîáíîñòè ðàçâåð-òûâàòü è ÷èòàòü îáóãëèâøèåñÿ ïàïèðóñû, íàéäåí-íûå íà ìåñòå ñîáûòèé, ãëóáîêîå èçó÷åíèå ïàìÿò-íèêîâ êóëüòóðû äàâàëè êëþ÷ ê îòêðûòèþ äðåâíèõöèâèëèçàöèé.

Ìû íèêîãäà áû íå ïðî÷ëè ñëåäóþùèå ñòðîêèèç êíèã çíàìåíèòîãî íåìåöêîãî ïèñàòåëÿ ÊóðòàÊåðàìà è ïîëüñêîãî ïèñàòåëÿ Çåíîíà Êîñèäîâ-ñêîãî, åñëè áû íå çàñëóãè Âèíêåëüìàíà, ìíîãî-÷èñëåííûå àðõåîëîãè÷åñêèå îòêðûòèÿ è ïèñüìàèç ïðîøëîãî.

Íà áåðåãó Íåàïîëèòàíñêîãî çàëèâà ñòîÿë ñîë-íå÷íûé àâãóñò. Ñ ìîðÿ íàëåòàë ñâåæèé âåòåð. . .Âäîëü áåðåãà è ó ïîäíîæèÿ Âåçóâèÿ ñðåäè ñàäîâè âèíîãðàäíèêîâ áåëåëè âèëëû ðèìñêèõ ñåíàòî-ðîâ è âñàäíèêîâ. ×óòü äàëüøå êðàñíåëè êðûøèÏîìïåè, îêðóæåííûõ ìîãó÷åé êðåïîñòíîé ñòåíîéñ áàøåíêàìè. Ãîðîä êèïåë êàê óëåé. Âäîëü óç-êèõ, âûñîêèõ òðîòóàðîâ ðàçìåñòèëèñü òðàêòèðûè õàð÷åâíè, ïîñòîÿëûå äâîðû, ìàñòåðñêèå ðåìåñ-ëåííèêîâ è ëàâêè ñî âñåâîçìîæíûìè òîâàðàìè.

Ïîìïåè áûëè íåáîëüøèì ãîðîäîì, â íèõ íà-ñ÷èòûâàëîñü òîëüêî 20 òûñ. æèòåëåé. Íî ïî âñåéÈòàëèè Ïîìïåè ñëàâèëèñü ñâîèìè áîãàòñòâàìè,äàâíèìè òðàäèöèÿìè, à òàêæå ìÿãêèì êëèìàòîìè æèâîïèñíîé ïðèðîäîé.

Ýòî áûë ïîèñòèíå ãîðîä ñòàðûé è ñëàâíûéñâîåé èñòîðèåé. Çà 1000 ëåò äî í. ý. ïëåìåíà ýî-

ëèéöåâ è èîíèéöåâ, âûòåñíåííûå äîðèéöàìè, ïî-êèíóëè Ãðåöèþ è ïîñåëèëèñü íà áåðåãàõ ×åðíî-ãî è Ñðåäèçåìíîãî ìîðåé. Òàêèì îáðàçîì, ãðåêè,â îñíîâíîì êóïöû, îêàçàëèñü íà ïîáåðåæüå Íåà-ïîëèòàíñêîãî çàëèâà, îíè ïðèíåñëè ñþäà âûñî-êîðàçâèòóþ êóëüòóðó è ëåãêî ñìåøàëèñü ñ ìåñò-íûìè ïëåìåíàìè îñêîâ, íàâÿçàâ èì ñâîé ÿçûê.Âäîëü çàëèâà âûðîñ Íåàïîëü, à íåìíîãî þæíååÃåðêóëàíóì è Ïîìïåè.

Ýòè ãîðîäà ñíà÷àëà çàõâàòèëè ýòðóñêè, çàòåìïåëàñãè è, íàêîíåö, ñàìíèòû. Ïîñëå ñàìíèòñêèõâîéí, êîòîðûå âåëèñü ñ 343 ïî 290 ã. äî í. ý., Ïîì-ïåè âìåñòå ñ Êàìïàíèåé îêàçàëèñü ïîä âëàñòüþðèìëÿí. Íî òîëüêî â I â. äî í. ý. îíè áûëè îêîí÷à-òåëüíî ðîìàíèçèðîâàíû, õîòÿ ãðå÷åñêàÿ êóëüòóðàè ãðå÷åñêèé ÿçûê çäåñü òàê æå, êàê è âî âñåé Èòà-ëèè, ïðîäîëæàëè ñîñóùåñòâîâàòü íàðàâíå ñ ÿçû-êîì è êóëüòóðîé ðèìëÿí.

Æèòåëè Ïîìïåè áûñòðî ïðèìèðèëèñü ñî ñâî-èì íîâûì ïîëîæåíèåì: îíè ïîíÿëè, ÷òî íà èõäîëþ âûïàäóò íåìàëûå ïðèáûëè îò ìèðîâîé òîð-ãîâëè ñ âåëèêîé äåðæàâîé. Ãîðîä, ðàñïîëîæåí-íûé â óñòüå ðåêè Ñàðíà, ïîñòðîèë ñåáå íåáîëü-

øîé ìîðñêîé ïîðò è çàâÿçàë òîðãîâûå îòíîøåíèÿñ Âîñòîêîì, îñîáåííî ñ Åãèïòîì, îòêóäà ââîçèëäåëèêàòåñû è âñåâîçìîæíûå ïðåäìåòû ðîñêîøèäëÿ ðàçáîãàòåâøèõ âî âðåìÿ âîéí ðèìñêèõ ïàò-ðèöèåâ.

Ïîìïåè íå ìîãëè ïîõâàëèòüñÿ ñîëèäíûììàíóôàêòóðíûì ïðîèçâîäñòâîì, çäåñü èìåëèñüëèøü ìåëêèå ìàñòåðñêèå. Íî âÒÒîìïåÿõ èçãîòàâ-ëèâàëè çíàìåíèòîå âèíî, êîòîðîå è íûíå ñ÷èòà-åòñÿ îäíèì èç ëó÷øèõ èòàëüÿíñêèõ âèí, äåëàëèèç ìåñòíîãî áàçàëüòà ìåëüíè÷íûå æåðíîâà è, ñà-ìîå ãëàâíîå, ïðèãîòàâëèâàëè èç ñêóìáðèè, ìóðåíè òóíöîâ ñ ïðèïðàâîé èç ðàçëè÷íûõ êîðåíüåâ ñïå-öèàëüíûé ñîóñ ê êóøàíüÿì, êîòîðûé ïîëüçîâàëñÿîãðîìíûì ñïðîñîì âî âñåé Èòàëèè.

Îäíàêî ãëàâíûì èñòî÷íèêîì áëàãîñîñòîÿíèÿÏîìïåè áûëî ãåîãðàôè÷åñêîå ïîëîæåíèå ãîðîäàè çàìå÷àòåëüíûé êëèìàò. Íà áåðåãó çàëèâà ðèì-ëÿíå âîçâîäèëè ñâîè âèëëû è ëåòíèå äâîðöû. Ïî-ñòåïåííî ýòîò çàóðÿäíûé ãîðîäîê ïðåâðàòèëñÿ âñêàçî÷íîå öàðñòâî ìðàìîðà è áðîíçû. Âîçíèê-ëè ìîíóìåíòàëüíûå õðàìû, ïàìÿòíèêè, àìôèòå-àòð íà 20 òûñ. çðèòåëåé, äðàìàòè÷åñêèé òåàòð,

êðûòûé ìóçûêàëüíûé òåàòð "Îäåîí", òðè òåðìû(áàíè), à òàêæå îòëè÷íûé âîäîïðîâîä, êîòîðûéïîäàâàë âîäó â áîãàòûå ðèìñêèå äîìà.

Çàìå÷àòåëüíûé þðèñò, îðàòîð è ïèñàòåëü Öè-öåðîí óïîìèíàåò ñâîþ âèëëó â Ïîìïåÿõ, êîòî-ðóþ îí íàçâàë "Ïîìïåéîí". Äàæå èìïåðàòîð-ñêèå ñåìüè ïðîâîäèëè ëåòíèå ìåñÿöû â ïîìïåé-ñêèõ äâîðöàõ. Â ñâÿçè ñ ýòèì ïðîèçîøåë çàïè-ñàííûé â õðîíèêàõ òðàãè÷åñêèé ñëó÷àé. Â 21 ã.í. ý. 13-ëåòíèé Äðóç, ñûí áóäóùåãî èìïåðàòîðàÊëàâäèÿ, èãðàÿ, ïîäáðàñûâàë ãðóøó, à çàòåì ëî-âèë åå ðòîì. Îäíàæäû ãðóøà ïîïàëà åìó â ãîðëîòàê ãëóáîêî, ÷òî ìàëü÷èê çàäîõíóëñÿ ïðåæäå, ÷åìóñïåëè ïðèéòè åìó íà ïîìîùü.

Â ÷åòûðåõ êèëîìåòðàõ ñåâåðî-çàïàäíåå Ïîì-ïåè, ïðèáëèçèòåëüíî íà ïîëïóòè ê Íåàïîëþ, ëå-æàë íåáîëüøîé ðûáàöêèé ãîðîäîê Ãåðêóëàíóì.Èç-çà ïëîõîãî ñîîáùåíèÿ çäåñü ïî÷òè íå ðàçâè-âàëàñü òîðãîâëÿ. Íàñåëåíèå Ãåðêóëàíóìà çàíè-ìàëîñü òîëüêî õëåáîïàøåñòâîì è ðûáîëîâñòâîì.Îòñþäà îòêðûâàëñÿ ïðåêðàñíûé âèä íà ìîðå, àïðîçðà÷íûé âîçäóõ êàçàëñÿ öåëèòåëüíûì íåêòà-ðîì. Íè÷åãî íåò óäèâèòåëüíîãî â òîì, ÷òî ýòîò

òèõèé óãîëîê âäàëè îò ñóòîëîêè Ïîìïåè è Íåà-ïîëÿ ìíîãèå ñîñòîÿòåëüíûå ðèìëÿíå âûáðàëè ìå-ñòîì îòäûõà.

Âáëèçè Ãåðêóëàíóìà âûðîñëè, îñîáåííî âîâðåìÿ ïðàâëåíèÿ Àâãóñòà, êàê ãðèáû ïîñëå äî-æäÿ, âèëëû è äàæå âåëè÷åñòâåííûå äâîðöû ïàò-ðèöèåâ, ãäå áûëî íåìàëî çàìå÷àòåëüíûõ ïðîèç-âåäåíèé èñêóññòâà. Ñðåäè íèõ âûäåëÿëñÿ ñâîèìèðàçìåðàìè è áîãàòñòâîì, ïðåêðàñíûìè çàëàìè èìðàìîðíûìè òåððàñàìè, âåäóùèìè ê ìîðþ, ðîñ-êîøíûé äâîðåö çÿòÿ

Þëèÿ Öåçàðÿ, Ëþöèÿ Êàëüïóðíèÿ Ïèñî, èç-âåñòíîãî ïðîòèâíèêà Öèöåðîíà è ñòðàñòíîãî ïî-÷èòàòåëÿ Ýïèêóðà.

Ñî âðåìåíåì ñêðîìíûé ðûáàöêèé ãîðîäîêïðåâðàòèëñÿ â íàñòîÿùóþ ñîêðîâèùíèöó ðèì-ñêîé àðõèòåêòóðû. Ïî÷òè âî âñåõ îáùåñòâåííûõçäàíèÿõ ïîëû áûëè ìîçàè÷íûìè, ñòåíû ðàñïèñà-íû ôðåñêàìè, à ôàñàäû óêðàøåíû ïîðòèêàìè èçàëåáàñòðà. Âäîëü ïîëóêðóãëîé ñòåíû òåàòðà íà2500 çðèòåëåé ñòîÿëè áðîíçîâûå ñòàòóè ÷ëåíîâèìïåðàòîðñêîé ñåìüè è çíàìåíèòûõ ãðàæäàí ãî-ðîäà, à â ìíîãî÷èñëåííûõ íèøàõ ñòåíû, çàìûêàâ-

øåé ñöåíó è ñäåëàííîé èç ðàçíîöâåòíûõ ìðàìîð-íûõ ïëèò, - áþñòû èç ìðàìîðà è áðîíçû. Óëèöûáûëè âûìîùåíû; â ãîðîäå ôóíêöèîíèðîâàë âî-äîïðîâîä èç ñâèíöîâûõ òðóá, à òàêæå èìåëèñüðîñêîøíûå áàíè.

Íàä ìåñòíîñòüþ âîçâûøàëñÿ îñòðûé êîíóñÂåçóâèÿ. Èç ïîìïåéñêèõ ôðåñîê ìû çíàåì, ÷òîâ òî âðåìÿ ó íåãî íå áûëî îòêðûòîãî êðàòåðà.Íà ñêëîíàõ âóëêàíà ïàñëèñü îâöû, ðàññòèëàëèñüâèíîãðàäíèêè, òóò è òàì ñòîÿëè âèëëû. Âåçóâèéìîë÷àë ñ íåçàïàìÿòíûõ âðåìåí, è ëþäè çàáûëè,÷òî óòîïàþùàÿ â çåëåíè ãîðà ãðîçíûé âóëêàí.

Â ïîëäåíü 5 ôåâðàëÿ 63 ã. â Êàïàíèè íåîæè-äàííî íà÷àëîñü çåìëåòðÿñåíèå. Îò ñèëüíûõ èðåçêèõ óäàðîâ íåêîòîðûå îáùåñòâåííûå çäàíèÿïîëó÷èëè ñåðüåçíûå ïîâðåæäåíèÿ1, à õðàìûÞïèòåðà è Àïîëëîíà ïðåâðàòèëèñü â ðàçâàëè-íû. Âûøåë èç ñòðîÿ âîäîïðîâîä, è ãîðîæàíàìïðèøëîñü ïîëüçîâàòüñÿ ñòàðûìè êîëîäöàìè, êî-òîðûå íàõîäèëèñü íà óëèöàõ.

Íî è òîãäà íèêîìó äàæå â ãîëîâó íå ïðè-øëî, ÷òî âèíîâíèêîì êàòàñòðîôû ÿâëÿëñÿ Âåçó-âèé. Ãàçû è ïàðû, íàêîïèâøèåñÿ â âóëêàíå, èñ-

êàëè âûõîäà, íî ó íèõ íå áûëî åùå äîñòàòî÷íîñèëû, ÷òîáû âçîðâàòüñÿ.

Íàñòóïèë ïàìÿòíûé äåíü 24 àâãóñòà 79 ã. Íåáîáûëî ãîëóáûì è áåçîáëà÷íûì, à ëþäè íåòîðîï-ëèâûìè è áåçìÿòåæíûìè. Íè÷òî íå ïðåäâåùàëîáåäû.

Â ÷àñ äíÿ, êîãäà æèòåëè óñàæèâàëèñü çà îáåä,íåîæèäàííî ðàçäàëñÿ ÷óäîâèùíûé, îãëóøèòåëü-íûé ãðîõîò, äîìà çàøàòàëèñü, êàê ïüÿíûå. Èçâåðøèíû Âåçóâèÿ â íåáî óäàðèëî ïëàìÿ è âûðâà-ëèñü òó÷è ÷åðíîãî äûìà. Èç æåðëà îòêðûâøåãîñÿêðàòåðà âûëåòåëè ïåïåë è ìåëêèå ïåìçîâûå êàì-íè. Îíè ñîâåðøåííî çàñëîíèëè ñîëíöå, è òîëüêîðûæèé îãîíü âóëêàíà ñëåãêà îñâåùàë ïîãðóæåí-íóþ âî òüìó çåìëþ.

Íà Ïîìïåè ïîñûïàëñÿ âñå óñèëèâàâøèéñÿãðàä êàìíåé, âåñ êîòîðûõ äîñòèãàë øåñòè êèëî-ãðàììîâ. Ïòèöû ïàäàëè ñ íåáà; ìîðñêèå âîëíûâûáðàñûâàëè íà áåðåã ìåðòâûõ ðûá. Ëþäåé èæèâîòíûõ îõâàòèëà íåîïèñóåìàÿ ïàíèêà: êàæäûéäóìàë òîëüêî î ñîáñòâåííîì ñïàñåíèè. Ïî òåì-íûì óëèöàì íåñëèñü ïîâîçêè, çàïðÿæåííûå ëî-øàäüìè è ìóëàìè. Ìóæ÷èíû, æåíùèíû è äåòè ñ

ïîäóøêàìè íà ãîëîâàõ ìåòàëèñü â òåñíûõ óëî÷-êàõ, íàïîëíåííûõ ãóñòûìè èñïàðåíèÿìè ñåðû.

Íå âñå æèòåëè Ïîìïåè ñòàëè èñêàòü ñïàñå-íèÿ çà ãîðîäñêèìè ñòåíàìè. Ìíîãèì êàçàëîñü,÷òî âóëêàíè÷åñêèé äîæäü ñêîðî ïðîéäåò, ïîýòî-ìó îíè óêðûëèñü â ïîäâàëàõ áëèæàéøèõ äîìîâ,ïîïëàòèâøèñü æèçíüþ çà ñâîå ëåãêîìûñëèå. Ïå-ïåë è êàìíè ïàäàëè íà ãîðîä áåñïðåðûâíî; íàóëèöàõ è ïëîùàäÿõ âîçíèêëè ìíîãîìåòðîâûå íà-ñûïè, íàñòîëüêî âÿçêèå, ÷òî ïî íèì íåâîçìîæíîáûëî ïðîéòè. Òå, êòî âîâðåìÿ íå ñìîã ïîêèíóòüãîðîä, âÿçëè â íàíîñàõ è ïàäàëè ìåðòâûìè ïîäóäàðàìè êàìíåé, ñóäîðîæíî ïðèæèìàÿ ê ñåáå ñà-ìûé äîðîãîé ñêàðá. Äðóãèå íå óñïåâàëè âûáðàòü-ñÿ èç ðàçâàëèí äîìîâ, êîòîðûå ðóøèëèñü ïîä òÿ-æåñòüþ ïåïëà è êàìíåé. Òàê ïîãèáëî áîëåå 2 òûñ.æèòåëåé Ïîìïåè- äåñÿòàÿ ÷àñòü âñåãî íàñåëåíèÿãîðîäà.

Íèêòî íå ìîã ïðåäâèäåòü ðàçìåðîâ êàòàñòðî-ôû. Âóëêàíè÷åñêèé äîæäü ïðîäîëæàëñÿ åùå äâàäíÿ, íàä ãîðîäîì ñòîÿëà êðîìåøíàÿ òüìà, òîëü-êî íàä æåðëîì Âåçóâèÿ ïîëûõàëî êðàñíîå ïëà-ìÿ. Ëèøü 27 àâãóñòà ñêâîçü ïåïåëüíûå âèõðè, íî-

ñèâøèåñÿ íàä çåìëåé, ñòàëî ïðîáèâàòüñÿ ñîëíöå.Ïîìïåè è Ãåðêóëàíóì ñîâåðøåííî èñ÷åçëè ïîä15-ìåòðîâûì ñëîåì ïåïëà è êàìíåé, òîëüêî êîå-ãäå âûãëÿäûâàëè èç-ïîä ñàâàíà ñìåðòè îòäåëü-íûå êîëîííû è êðûøè íàèáîëåå âûñîêèõ çäà-íèé. Âåçóâèé íàáðîñèë ñòðàøíîå âóëêàíè÷åñêîåïîêðûâàëî íà îêðåñòíîñòè â ðàäèóñå 18 êèëîìåò-ðîâ, à âåòðû ïðèíåñëè ñåäîé ïåïåë ê ñàìîìó Ðè-ìó è äàæå íà ïîáåðåæüå Àôðèêè, â Ñèöèëèþ èÅãèïåò.

Ñîâåðøåííî ïî-èíîìó ïðîèñõîäèëî ñòèõèéíîåáåäñòâèå â Ãåðêóëàíóìå. Íà ñêëîíàõ Âåçóâèÿ,ðàñïîëîæåííîãî âñåãî â ÷åòûðåõ êèëîìåòðàõ îòãîðîäà, òðåñíóëà çåìëÿ. Èç òðåùèíû, ïîõîæåé íà÷óäîâèùíóþ ðàíó, âûëèâàëñÿ ãóñòîé ëèïêèé èë- ñìåñü ìîðñêîé âîäû, ïåïëà è ìåëêèõ êàìíåé,òàê íàçûâàåìûõ ëàïèëëè. Ó ïîäíîæüÿ âóëêàíàâîçíèê ìîùíûé ãðÿçåâîé ïîòîê âûñîòîé 15 ìåò-ðîâ. Íåóäåðæèìî, õîòÿ è íå î÷åíü áûñòðî, ýòàïåïåëüíî-êàìåííàÿ ðåêà ïîæèðàëà õðàìû, äîìà,ïðåêðàñíûå âèëëû, ìðàìîðíûå êîëîííû, îáùå-ñòâåííûå çäàíèÿ, ñòåíû àìôèòåàòðà. Èë ïîä âîç-äåéñòâèåì ñîëíöà áûñòðî òâåðäåë, ïðåâðàùàÿñü

â êàìåíü.

Â îòëè÷èå îò ïîìïåéöåâ, æèòåëè Ãåðêóëàíóìàâîâðåìÿ çàìåòèëè óãðîæàþùóþ èì îïàñíîñòü èïîíÿëè, ÷òî èì îñòàåòñÿ òîëüêî îäíî - áåæàòü.Íèêòî äàæå íå ïûòàëñÿ ñïàñàòü ñâîå äîáðî èëèïðÿòàòüñÿ â ïîäâàëå, ïîýòîìó, êðîìå íåñêîëüêèõíåñ÷àñòíûõ, êîòîðûå èç-çà óâå÷üÿ èëè íåìîùè íåñìîãëè âûáðàòüñÿ èç ãîðîäà, âñå íàñåëåíèå Ãåðêó-ëàíóìà âûøëî èç êàòàñòðîôû áåç æåðòâ. Òî÷íûåñâåäåíèÿ î õîäå ñîáûòèé ìû èìååì áëàãîäàðÿ âå-ëèêîìó ðèìñêîìó èñòîðèêó Òàöèòó.

Ïëèíèé Ìëàäøèé, ïëåìÿííèê íà÷àëüíèêàðèìñêîãî ôëîòà, îïèñûâàåò òî, ÷òî ñëó÷èëîñü ñíèì ëè÷íî:

"Óæå â òå÷åíèå ìíîãèõ äíåé îùóùàëîñü çåì-ëåòðÿñåíèå; åãî íå áîÿëèñü, ïîòîìó ÷òî â Êàì-ïàíèè îíî îáû÷íî. Â òó íî÷ü, îäíàêî, îíî íà-ñòîëüêî óñèëèëîñü, ÷òî êàçàëîñü âñå íå òîëüêîäâèæåòñÿ, íî è îïðîêèäûâàåòñÿ. Ìàòü âîðâàëàñüâ ìîþ ñïàëüíþ: ÿ êàê ðàç ñîáèðàëñÿ âñòàâàòü,÷òîáû ðàçáóäèòü åå, åñëè îíà ñïèò. . . Çäàíèÿ âî-êðóã òðÿñëèñü: ìû áûëè íà îòêðûòîì ìåñòå, íî âòåìíîòå, è áûëî î÷åíü ñòðàøíî, ÷òî îíè ðóõíóò.

Òîãäà, íàêîíåö, ðåøèëèñü ìû âûéòè èç ãîðîäà; çàíàìè øëà ïîòðÿñåííàÿ òîëïà, êîòîðàÿ ïðåäïî÷è-òàåò ÷óæîå ðåøåíèå ñâîåìó: â óæàñå åé êàæåòñÿýòî ïîäîáèåì áëàãîðàçóìèÿ. Îãðîìíîå êîëè÷å-ñòâî ëþäåé òåñíèëî íàñ è òîëêàëî âïåðåä. Âûéäÿçà ãîðîä, ìû îñòàíîâèëèñü. Òóò ñëó÷èëîñü ñ íà-ìè ìíîãî äèêîâèííîãî è ìíîãî óæàñíîãî. Ïîâîç-êè, êîòîðûå ìû ðàñïîðÿäèëèñü îòïðàâèòü âïåðåä,íàõîäÿñü íà ñîâåðøåííî ðîâíîì ìåñòå, êèäàëî èçñòîðîíû â ñòîðîíó, õîòÿ èõ è ïîäïèðàëè êàìíÿ-ìè. Ìû âèäåëè, êàê ìîðå âòÿãèâàåòñÿ â ñåáÿ æå;çåìëÿ, ñîòðÿñàÿñü, êàê áû îòòàëêèâàëà åãî îò ñå-áÿ. Áåðåã, íåñîìíåííî, âûäâèãàëñÿ âïåðåä; ìíî-ãî ìîðñêèõ æèâîòíûõ çàñòðÿëî íà ñóõîì ïåñêå.Ñ äðóãîé ñòîðîíû, â ÷åðíîé ñòðàøíîé ãðîçîâîéòó÷å âñïûõèâàëè è ïåðåáåãàëè îãíåííûå çèãçàãè,è îíà ðàñêàëûâàëàñü äëèííûìè ïîëîñàìè ïëàìå-íè, ïîõîæèìè íà ìîëíèè, íî áîëüøèìè. . .

Îãëÿíóâøèñü, ÿ óâèäåë, êàê íà íàñ íàäâèãà-åòñÿ ãóñòîé ìðàê - íå òàêîé, êàê â áåçëóííóþ èëèîáëà÷íóþ íî÷ü, à òàêîé, êàêîé áûâàåò â çàêðûòîìïîìåùåíèè, êîãäà îãíè ïîòóøåíû. Ñëûøíû áû-ëè æåíñêèå âîïëè, äåòñêèé ïèñê è êðèêè ìóæ÷èí:

îäíè çâàëè ðîäèòåëåé, äðóãèå äåòåé, òðåòüè æåíèëè ìóæåé, ñèëÿñü óçíàòü èõ ïî ðàçäàâàâøèìñÿçîâàì; îäíè îïëàêèâàëè ñâîþ ãèáåëü; äðóãèå - ãè-áåëü ñâîèõ; íåêîòîðûå â óæàñå ïåðåä ñìåðòüþ ìî-ëèëè î ñìåðòè; ìíîãèå âîçäåâàëè ðóêè ê áîãàì,íî áîëüøèíñòâî óòâåðæäàëî, ÷òî áîãîâ áîëüøåíåò è ÷òî äëÿ ìèðà íàñòàëà ïîñëåäíÿÿ âå÷íàÿíî÷ü".

Ó÷àñòü Êàìïàíèè ïðîèçâåëà ãëóáîêîå âïå÷àò-ëåíèå íà èòàëèéñêîå îáùåñòâî. Èìïåðàòîð Òèòñîçäàë ñåíàòñêóþ êîìèññèþ äëÿ îêàçàíèÿ ïîìî-ùè íåñ÷àñòíûì æåðòâàì Âåçóâèÿ; îí äàæå ïðè-áûë íà ìåñòî áåäñòâèÿ, ÷òîáû ëè÷íî óáåäèòüñÿâ ðàçìåðàõ êàòàñòðîôû.

Âî âðåìÿ ñâîåãî ïðåáûâàíèÿ â Ïîìïåÿõ Òèòïðèêàçàë âûâåçòè èç ãîðîäà âñå, ÷òî âîçìîæíî,â îñîáåííîñòè ñòàòóè áîãîâ è èìïåðàòîðîâ, êîòî-ðûå óäàëîñü îòêîïàòü. Ñðûâàëè äàæå Ìðàìîð ñêîëîíí è àòòèêîâ, âûñòóïàâøèõ íà ïîâåðõíîñòü.Æèòåëè äîìîâ ïðîêàïûâàëè òóííåëè ê ñâîèìêîìíàòàì, óíîñÿ èç íèõ íàèáîëåå öåííûå âåùè.Ñëåäû ýòèõ ïîèñêîâ - ïðîëîìû â ñòåíàõ - äî ñèõïîð ìîæíî âèäåòü â ðóèíàõ ãîðîäà.

Ñîâåðøåííî èíà÷å îáñòîÿëî äåëî â Ãåðêóëàíó-ìå. Âóëêàíè÷åñêèé ïàíöèðü 15-ìåòðîâîé òîëùè-íû, òâåðäûé, êàê êàìåíü, äåëàë òùåòíûìè ñïà-ñàòåëüíûå ðàáîòû. Ê òîìó æå ñî âðåìåíåì íàïðèãîðêå âîçíèêëà äåðåâíÿ Ðåñèíà, ÷òî çàòðóä-íÿëî àðõåîëîãè÷åñêèå èçûñêàíèÿ. Ïîýòîìó ñ óâå-ðåííîñòüþ ìîæíî ñêàçàòü, ÷òî â íåðàñêîïàííûõìåñòàõ Ãåðêóëàíóìà êðîþòñÿ íåîöåíèìûå ñîêðî-âèùà ðèìñêî-ãðå÷åñêîé êóëüòóðû, êîòîðûå æäóòåùå ëîïàòû è êèðêè àðõåîëîãà.

Äî òîãî êàê íà÷àëèñü ðàñêîïêè, áûë èçâå-ñòåí òîëüêî ñàì ôàêò ãèáåëè äâóõ ãîðîäîâ âîâðåìÿ èçâåðæåíèÿ Âåçóâèÿ. Òåïåðü ýòî òðàãè÷å-ñêîå ïðîèñøåñòâèå ïîñòåïåííî âûðèñîâûâàëîñüâñå ÿñíåå, è ñîîáùåíèÿ î íåì àíòè÷íûõ ïèñàòå-ëåé îáëåêàëèñü â ïëîòü è êðîâü. Âñå áîëåå çðè-ìûì ñòàíîâèëñÿ óæàñàþùèé ðàçìàõ ýòîé êàòà-ñòðîôû è åå âíåçàïíîñòü: áóäíè÷íàÿ æèçíü áûëàïðåðâàíà íàñòîëüêî ñòðåìèòåëüíî, ÷òî ïîðîñÿòàîñòàëèñü â äóõîâêàõ, à õëåá â ïå÷àõ.

Ïîä óäàðàìè çàñòóïà îòêðûâàëèñü êàðòèíûãèáåëè ñåìåé, óæàñàþùèå ëþäñêèå äðàìû. Íåêî-òîðûõ ìàòåðåé íàøëè ñ äåòüìè íà ðóêàõ: ïûòàÿñü

ñïàñòè äåòåé, îíè óêðûâàëè èõ ïîñëåäíèì êóñêîìòêàíè, íî òàê è ïîãèáëè âìåñòå. Íåêîòîðûå ìóæ-÷èíû è æåíùèíû óñïåëè ñõâàòèòü ñâîè ñîêðîâè-ùà è äîáåæàòü äî âîðîò, îäíàêî çäåñü èõ íàñòèããðàä ëàïèëëè, è îíè ïîãèáëè, çàæàâ â ðóêàõ ñâîèäðàãîöåííîñòè è äåíüãè. Íà ïîðîãå ñâîåãî äîìàïîãèáëè äâå.äåâóøêè: îíè ìåäëèëè ñ áåãñòâîì,ïûòàÿñü ñîáðàòü ñâîè âåùè, à ïîòîì áåæàòü óæåáûëî ïîçäíî. Ó Ãåðêóëåñîâûõ âîðîò òåëà ïîãèá-øèõ ëåæàëè ÷óòü ëè íå âïîâàëêó; ãðóç äîìàøíåãîñêàðáà, êîòîðûé îíè òàùèëè, îêàçàëñÿ äëÿ íèõíåïîñèëüíûì. Â îäíîé èç êîìíàò áüøè íàéäåíûñêåëåòû æåíùèíû è ñîáàêè. Âíèìàòåëüíîå èññëå-äîâàíèå ïîçâîëèëî âîññòàíîâèòü ðàçûãðàâøóþñÿçäåñü òðàãåäèþ, Â ñàìîì äåëå, ïî÷åìó ñêåëåò ñî-áàêè ñîõðàíèëñÿ ïîëíîñòüþ, à îñòàíêè æåíùèíûáüøè ðàñêèäàíû ïî âñåé êîìíàòå? Êòî ìîã èõðàñêèäàòü? Ìîæåò èõ ðàñòàùèëà ñîáàêà, â êîòî-ðîé ïîä âëèÿíèåì ãîëîäà ïðîñíóëàñü âîë÷üÿ ïðè-ðîäà? Âîçìîæíî, îíà îòñðî÷èëà äåíü ñâîåé ãè-áåëè, íàïàâ íà ñîáñòâåííóþ õîçÿéêó è ðàçîäðàâåå íà êóñêè. Íåïîäàëåêó, â äðóãîì äîìå, ñîáû-òèÿ ðîêîâîãî äíÿ ïðåðâàëè ïîìèíêè. Ó÷àñòíèêè

òðèçíû âîçëåæàëè âîêðóã ñòîëà; òàê èõ è íàøëèñåìíàäöàòü ñòîëåòèé ñïóñòÿ îíè îêàçàëèñü ó÷àñò-íèêàìè ñîáñòâåííûõ ïîõîðîí.

Â îäíîì ìåñòå ñìåðòü íàñòèãëà ñåìåðûõ äå-òåé, èãðàâøèõ, íè÷åãî íå ïîäîçðåâàÿ, â êîìíà-òå. Â äðóãîì - òðèäöàòü ÷åòûðå ÷åëîâåêà è ñíèìè êîçó, êîòîðàÿ, î÷åâèäíî, ïûòàëàñü, îò÷à-ÿííî çâåíÿ ñâîèì êîëîêîëü÷èêîì, íàéòè ñïàñå-íèå â ìíèìîé ïðî÷íîñòè ëþäñêîãî æèëèùà. Òî-ìó, êòî ñëèøêîì ìåäëèë ñ áåãñòâîì, íå ìîãëè ïî-ìî÷ü íè ìóæåñòâî, íè îñìîòðèòåëüíîñòü, íè ñè-ëà. Áûë íàéäåí ñêåëåò ÷åëîâåêà ïîèñòèíå ãåðêó-ëåñîâîãî ñëîæåíèÿ; îí òàòêå îêàçàëñÿ íå â ñèëàõçàùèòèòü æåíó è ÷åòûðíàäöàòèëåòíþþ äî÷ü, êî-òîðûå áåæàëè âïåðåäè íåãî; âñå òðîå òàê è îñòà-ëèñü ëåæàòü íà äîðîãå. Ïðàâäà, â ïîñëåäíåì óñè-ëèè ìóæ÷èíà, î÷åâèäíî ñäåëàë åùå îäíó ïîïûòêóïîäíÿòüñÿ, íî, îäóðìàíåííûé ÿäîâèòûìè ïàðà-ìè, ìåäëåííî îïóñòèëñÿ íà çåìëþ, ïåðåâåðíóëñÿíà ñïèíó è çàñòûë. Çàñûïàâøèé åãî ïåïåë êàê áûñíÿë ñëåïîê ñ åãî òåëà; ó÷åíûå çàëèëè â ýòó ôîð-ìó ãèïñ è ïîëó÷èëè ñêóëüïòóðíîå èçîáðàæåíèåïîãèáøåãî ïîìïåÿíèíà (ðèñ. 16).

Ìîæíî ñåáå ïðåäñòàâèòü, êàêîé øóì, êàêîéãðîõîò ðàçäàâàëñÿ â çàñûïàííîì äîìå, êîãäàîñòàâëåííûé â íåì èëè îòñòàâøèé îò äðóãèõ ÷å-ëîâåê âäðóã îáíàðóæèâàë, ÷òî ÷åðåç îêíà è äâå-ðè âûéòè óæå íåëüçÿ; îí ïûòàëñÿ ïðîðóáèòü ïðî-õîä â ñòåíå, íå íàéäÿ çäåñü ïóòè ê ñïàñåíèþ, îíïðèíèìàëñÿ çà äðóãóþ ñòåíó, êîãäà æå è èç ýòîéñòåíû íàâñòðå÷ó óñòðåìèëñÿ ïîòîê, îí îáåññèëåâ,îïóñêàëñÿ íà ïîë.

Äîìà, õðàì Èçèäû, àìôèòåàòð - âñå ñîõðà-íèëîñü â íåïðèêîñíîâåííîì âèäå. Â êàíöåëÿðèÿõëåæàëè âîñêîâûå òàáëè÷êè, â áèáëèîòåêàõ - ñâèò-êè ïàïèðóñà, â áàíÿõ - ñòðèãèëû (ñêðåáêè). Íàñòîëàõ â ãîñòèíèöàõ åùå ñòîÿëà ïîñóäà è ëåæàëèäåíüãè, áðîøåííûå â ñïåøêå ïîñëåäíèìè ïîñåòè-òåëÿìè. Íà ñòåíàõ õàð÷åâåí ñîõðàíèëèñü ëþáîâ-íûå ñòèøêè; ôðåñêè, êîòîðûå áûëè, ïî ñëîâàìÂåíóòè, "ïðåêðàñíåå òâîðåíèé Ðàôàýëÿ", óêðà-øàëè ñòåíû âèëë.

Èñòîðèÿ ìíîãèì îáÿçàíà Ïîìïåÿì è Ãåðêó-ëàíóìó, êàê êëàññè÷åñêèì ïðèìåðàì èçó÷åíèÿöèâèëèçàöèè Äðåâíåãî Ðèìà. Âëèÿíèå íàñëåäèÿÐèìñêîé èìïåðèè íà ñîâðåìåííóþ öèâèëèçàöèþ

îãðîìíî - áîëüøèíñòâî èç öèâèëèçîâàííûõ ñòðàíãîâîðÿò íà ÿçûêàõ, âîçíèêøèõ èç ëàòèíñêîãî (òàêíàçûâàåìàÿ ðîìàíñêàÿ ÿçûêîâàÿ ãðóïïà - Èòà-ëèÿ, Èñïàíèÿ, Ïîðòóãàëèÿ, Ôðàíöèÿ, Ðóìûíèÿ,Øâåéöàðèÿ, ñòðàíû Öåíòðàëüíîé è ËàòèíñêîéÀìåðèêè è äð.). Åùå øèðå ðàñïðîñòðàíèëñÿ ëà-òèíñêèé àëôàâèò.

Èòàê, ìû óçíàëè, ÷òî ìîæåò ñäåëàòü ñòèõèÿçà òðè äíÿ ñ òàêèìè îáðàçöàìè öèâèëèçàöèè êàêÃåðêóëàíóì è Ïîìïåè.

ÃËÀÂÀ 13. ÌÈÐ, ÎÒÊÐÛÒÛÉ ÊÐÀÌÅÐÎÌ

Âñåì, êòî èíòåðåñóåòñÿ ïðîøëûì ÷åëîâå÷å-ñòâà!

Ñàìþýëü Íîé Êðàìåð - àìåðèêàíñêèé ïðî-ôåññîð, ðîäèâøèéñÿ â Ðîññèè, ïåðåæèâøèé òÿ-æåëûå ãîäû àðõåîëîãè÷åñêèõ ýêñïåäèöèé è êðî-ïîòëèâîé ðàáîòû ïî èçó÷åíèþ äðåâíåéøåé Øó-ìåðñêîé öèâèëèçàöèè. Áëàãîäàðÿ åãî ðàáîòàìáûëà âîññòàíîâëåíà ïàìÿòü î øóìåðàõ è îïðå-äåëåíà ðîëü øóìåðñêîé êóëüòóðû â èñòîðèè ÷å-ëîâå÷åñêîé öèâèëèçàöèè, îñòàâèâøåé íàì òàêîåîãðîìíîå êîëè÷åñòâî ïèñüìåííûõ ñâèäåòåëüñòâ,êàê íè îäíà äðóãàÿ äðåâíÿÿ êóëüòóðà ìèðà. Ñ

ïîìîùüþ êíèãè Ñ. Êðàìåðà "Èñòîðèÿ íà÷èíà-åòñÿ â Øóìåðå", ïðåäñòàâëÿþùåé áîãàòûé ôàê-òè÷åñêèé ìàòåðèàë, ìû îçíàêîìèìñÿ ñî ìíîãè-ìè ñòîðîíàìè æèçíè äðåâíåãî Øóìåðà. ×òîáûóçíàòü, íàñêîëüêî âûñîêîðàçâèòîé áûëà øóìåð-ñêàÿ, à çíà÷èò è ïîñëåäîâàâøèå çà íåé öèâèëèçà-öèè â Ìåæäóðå÷üå Òèãðà è Åâôðàòà. Ïðèâåäåìîòðûâêè èç êíèãè Ñ. Êðàìåðà, ñâèäåòåëüñòâóþ-ùèå î òîì, êàêèìè áûëè øêîëà è îáðàçîâàíèå,ìåäèöèíà è ïðàâîñóäèå, ñåëüñêîå õîçÿéñòâî, ýòè-êà è ìóäðîñòü äðåâíèõ øóìåðîâ.

Øóìåðñêàÿ øêîëà âîçíèêëà â ðåçóëüòàòå ïî-ÿâëåíèÿ ïèñüìåííîñòè, òîé ñàìîé êëèíîïèñè,èçîáðåòåíèå è óñîâåðøåíñòâîâàíèå êîòîðîé ÿâè-ëîñü ñàìûì çíà÷èòåëüíûì âêëàäîì Øóìåðà âèñòîðèþ öèâèëèçàöèè.

Îäíàêî øóìåðñêèå øêîëû äîñòèãëè ñâîåãîðàñöâåòà âî âòîðîé ïîëîâèíå III òûñÿ÷åëåòèÿ äîí. ý. Îáíàðóæåíû äåñÿòêè òûñÿ÷ ãëèíÿíûõ òàá-ëè÷åê ýòîãî ïåðèîäà, è íå âûçûâàåò ñîìíåíèé,÷òî ñîòíè òûñÿ÷ àíàëîãè÷íûõ òåêñòîâ ïîêîÿòñÿâ çåìëå, îæèäàÿ áóäóùèõ èññëåäîâàòåëåé. Áîëü-øèíñòâî òàáëè÷åê çàïîëíåíî àäìèíèñòðàòèâíû-

ìè è õîçÿéñòâåííûìè çàïèñÿìè. Ïî íèì ìîæíîøàã çà øàãîì ïðîñëåäèòü âåñü õîä ýêîíîìè÷å-ñêîé æèçíè äðåâíåãî Øóìåðà. Èç íèõ ìû óçíàåì,÷òî êîëè÷åñòâî ïðîôåññèîíàëüíûõ ïèñöîâ â ýòîòïåðèîä äîñòèãàëî íåñêîëüêèõ òûñÿ÷.

Ïåðâîíà÷àëüíî öåëè îáó÷åíèÿ â øóìåðñêîéøêîëå áûëè, òàê ñêàçàòü, ÷èñòî ïðîôåññèîíàëü-íûìè, ò. å. øêîëà äîëæíà áûëà ãîòîâèòü ïèñ-öîâ, íåîáõîäèìûõ â õîçÿéñòâåííîé æèçíè ñòðà-íû, ãëàâíûì îáðàçîì äëÿ äâîðöîâ è õðàìîâ. Ýòàçàäà÷à îñòàâàëàñü öåíòðàëüíîé íà ïðîòÿæåíèèâñåãî ñóùåñòâîâàíèÿ Øóìåðà. Íî ïî ìåðå ðàç-âèòèÿ ñåòè øêîë, à òàêæå ïî ìåðå ðàñøèðåíèÿó÷åáíûõ ïðîãðàìì øêîëû ïîñòåïåííî ñòàíîâÿò-ñÿ î÷àãàìè øóìåðñêîé êóëüòóðû è çíàíèÿ. Â íèõôîðìèðîâàëñÿ òèï óíèâåðñàëüíîãî "ó÷åíîãî" -ñïåöèàëèñòà ïî âñåì ñóùåñòâîâàâøèì â òó ýïî-õó ðàçäåëàì çíàíèÿ: ïî áîãîñëîâèþ, áîòàíèêå,çîîëîãèè, ìèíåðàëîãèè, ãåîãðàôèè, ìàòåìàòèêå,ãðàììàòèêå è ëèíãâèñòèêå, ïðè÷åì íåðåäêî ýòèó÷åíûå îáîãàùàëè çíàíèÿ ñâîåé ýïîõè.

Íàêîíåö, â îòëè÷èå îò ñîâðåìåííûõ ó÷åáíûõçàâåäåíèé øóìåðñêèå øêîëû áûëè ñâîåîáðàçíû-

ìè ëèòåðàòóðíûìè öåíòðàìè. Çäåñü íå òîëüêîèçó÷àëè è ïåðåïèñûâàëè ëèòåðàòóðíûå ïàìÿòíè-êè ïðîøëîãî, íî è ñîçäàâàëè íîâûå ïðîèçâåäå-íèÿ.

Áîëüøèíñòâî ó÷åíèêîâ, îêàí÷èâàâøèõ ýòèøêîëû, êàê ïðàâèëî, ñòàíîâèëèñü ïèñöàìè ïðèäâîðöàõ è õðàìàõ èëè â õîçÿéñòâàõ áîãàòûõè çíàòíûõ ëþäåé, îäíàêî îïðåäåëåííàÿ ÷àñòüïîñâÿùàëà ñâîþ æèçíü íàóêå è ïðåïîäàâàíèþ.Ïîäîáíî óíèâåðñèòåòñêèì ïðîôåññîðàì íàøèõäíåé, ìíîãèå èõ ýòèõ äðåâíèõ ó÷åíûõ çàðàáàòû-âàëè ñåáå íà æèçíü ïðåïîäàâàòåëüñêîé äåÿòåëü-íîñòüþ, ïîñâÿùàÿ ñâîå ñâîáîäíîé âðåìÿ èññëå-äîâàíèÿì è ëèòåðàòóðíîìó òðóäó.

Øóìåðñêàÿ øêîëà, ïåðâîíà÷àëüíî âîçíèê-øàÿ, êàê ïðèäàòîê õðàìà, ïî-âèäèìîìó, ñî âðå-ìåíåì îòäåëèëàñü îò íåãî, è åå ïðîãðàììà ïðèîá-ðåëà â îñíîâíîì ÷èñòî ñâåòñêèé õàðàêòåð. Ïîýòî-ìó òðóä ó÷èòåëÿ, âåðîÿòíåå âñåãî, îïëà÷èâàëñÿ çàñ÷åò âçíîñîâ ó÷åíèêîâ.

Ðàçóìååòñÿ, â Øóìåðå íå áûëî íè âñåîáùåãî,íè îáÿçàòåëüíîãî îáó÷åíèÿ. Áîëüøèíñòâî ó÷åíè-êîâ ïðîèñõîäèëè èç áîãàòûõ èëè çàæèòî÷íûõ ñå-

ìåé, âåäü áåäíÿêàì áûëî íåëåãêî íàéòè âðåìÿ èäåíüãè äëÿ ïðîäîëæèòåëüíîé ó÷åáû.

Íà òûñÿ÷àõ îïóáëèêîâàííûõ õîçÿéñòâåííûõ èàäìèíèñòðàòèâíûõ òàáëè÷åê, îòíîñÿùèõñÿ ïðè-ìåðíî ê 2000 ã. äî í. ý. óïîìèíàåòñÿ îêîëî ïÿòü-ñîò èìåí ïèñöîâ. Ìíîãèå èç íèõ, âî èçáåæàíèåîøèáêè, ðÿäîì ñî ñâîèì èìåíåì ñòàâèëè èìÿñâîåãî îòöà è óêàçûâàëè åãî ïðîôåññèþ. Îòöàìèýòèõ ïèñöîâ - à âñå îíè îáó÷àëèñü, ðàçóìååòñÿ,â øêîëàõ - áûëè ïðàâèòåëè, "îòöû ãîðîäà", ïî-ñëàííèêè, óïðàâëÿþùèå õðàìàìè, âîåíà÷àëüíè-êè, êàïèòàíû ñóäîâ, âûñøèå íàëîãîâûå ÷èíîâíè-êè, íàäñìîòðùèêè, õðàíèòåëè àðõèâîâ, ïîäðÿä-÷èêè. Èíûìè ñëîâàìè, îòöàìè ïèñöîâ áûëè íàè-áîëåå çàæèòî÷íûå ãîðîæàíå. Èíòåðåñíî, ÷òî íèâ îäíîì èç äîêóìåíòîâ íå âñòðå÷àåòñÿ èìåíèæåíùèíû-ïèñöà: ïî-âèäèìîìó, â øóìåðñêèõ øêî-ëàõ îáó÷àëèñü òîëüêî ìàëü÷èêè.

×òî êàñàåòñÿ øêîëüíûõ ïðîãðàìì, òî çäåñü êíàøèì óñëóãàì áîãàòåéøèå ñâåäåíèÿ, ïî÷åðïíó-òûå èç ñàìèõ øêîëüíûõ òàáëè÷åê, - ôàêò ïîèñòè-íå óíèêàëüíûé â èñòîðèè äðåâíîñòè. Ó÷åíûå ðàñ-ïîëàãàþò ïåðâîèñòî÷íèêàìè - òàáëè÷êàìè ó÷åíè-

êîâ, íà÷èíàÿ îò êàðàêóëåé "ïåðâîêëàññíèêîâ" èêîí÷àÿ ðàáîòàìè "âûïóñêíèêîâ", íàñòîëüêî ñî-âåðøåííûìè, ÷òî èõ ñ òðóäîì ìîæíî îòëè÷èòüîò òàáëè÷åê, íàïèñàííûõ ïðåïîäàâàòåëÿìè.

Ýòè ðàáîòû ïîçâîëÿþò óñòàíîâèòü, ÷òî êóðñîáó÷åíèÿ øåë ïî äâóì îñíîâíûì ïðîãðàììàì.Ïåðâàÿ òÿãîòåëà ê íàóêå è òåõíèêå, âòîðàÿ áû-ëà ëèòåðàòóðíîé, ðàçâèâàëà òâîð÷åñêèå ñïîñîá-íîñòè.

Øóìåðñêèå ïåäàãîãè òàêæå ñîçäàâàëè ðàç-ëè÷íûå ìàòåìàòè÷åñêèå òàáëèöû è ñîñòàâëÿëèñáîðíèêè çàäà÷, ñîïðîâîæäàÿ êàæäóþ ðåøåíèåìè îòâåòîì.

Ãîâîðÿ î ëèíãâèñòèêå, ñëåäóåò ïðåæäå âñå-ãî îòìåòèòü îñîáîå âíèìàíèå, êîòîðîå, ñóäÿ ïîìíîãî÷èñëåííûì øêîëüíûì òàáëè÷êàì, óäåëÿ-ëîñü ãðàììàòèêå. Áîëüøèíñòâî òàêèõ òàáëè÷åêïðåäñòàâëÿåò ñîáîé äëèííûå ñïèñêè ñëîæíûõ ñó-ùåñòâèòåëüíûõ, ãëàãîëüíûõ ôîðì è ò. ï. Ýòî ãî-âîðèò î òîì, ÷òî ãðàììàòèêà øóìåðîâ áûëà õîðî-øî ðàçðàáîòàíà. Ïîçäíåå, â ïîñëåäíåé ÷åòâåðòèIII òûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý., êîãäà ñåìèòû Àêêàäà ïî-ñòåïåííî çàâîåâàëè Øóìåð, øóìåðñêèå ïåäàãîãè

ñîçäàëè ïåðâûå èçâåñòíûå íàì "ñëîâàðè". Äåëî âòîì, ÷òî çàâîåâàòåëè-ñåìèòû ïåðåíÿëè íå òîëü-êî øóìåðñêóþ ïèñüìåííîñòü; îíè òàêæå âûñîêîöåíèëè ëèòåðàòóðó äðåâíåãî Øóìåðà, ñîõðàíÿëèè èçó÷àëè åå ïàìÿòíèêè è ïîäðàæàëè èì äàæåòîãäà, êîãäà øóìåðñêèé ñòàë ìåðòâûì ÿçûêîì.Ýòèì è áûëà âûçâàíà íåîáõîäèìîñòü â "ñëîâà-ðÿõ", ãäå äàâàëñÿ ïåðåâîä øóìåðñêèõ ñëîâ è âû-ðàæåíèé íà ÿçûê Àêêàäà.

Èç øóìåðñêèõ òàáëè÷åê: Êîãäà ìèð áûë ñî-çäàí è ñóäüáà ñòðàíû Øóìåð è ãîðîäà Óðà îïðå-äåëåíà, ÀÍ è Ýíëèëü, äâà ãëàâíûõ øóìåðñêèõ áî-æåñòâà, íàçíà÷èëè öàðåì Óðà áîãà ëóíû Íàìíó.Òîò, â ñâîþ î÷åðåäü, èçáðàë ñâîèì çåìíûì íà-ìåñòíèêîì Óð-Íàììó è ñäåëàë åãî ïðàâèòåëåìØóìåðà è Óðà. Ïåðâûå øàãè íîâîãî ïðàâèòåëÿáûëè íàïðàâëåíû íà îáåñïå÷åíèå âîåííîé è ïî-ëèòè÷åñêîé áåçîïàñíîñòè. Îí ñ÷åë íóæíûì íà-÷àòü âîéíó ïðîòèâ ñîñåäíåãî ãîðîäà-ãîñóäàðñòâàËàãàøà, êîòîðûé ñòàë âîçâûøàòüñÿ çà ñ÷åò Óðà.Îí ïîáåäèë ïðàâèòåëÿ Ëàãàøà Íàìõàíè è ïðåäàëåãî ñìåðòè, à çàòåì, îïèðàÿñü íà ^ìîãóùåñòâîÏàííû, öàðÿ ãîðîäà", âîññòàíîâèë ãðàíèöû Óðà.

Òåïåðü íàñòóïèëî âðåìÿ çàíÿòüñÿ âíóòðåííè-ìè äåëàìè è ïðîâåñòè ñîöèàëüíûå è ýòè÷åñêèåðåôîðìû. Óð-Íàììó îòñòðàíèë îáìàíùèêîâ èâçÿòî÷íèêîâ, èëè, êàê èõ íàçûâàåò äðåâíèé ïè-ñåö, ^âûìîãàòåëåé", çàõâàòûâàþùèõ áûêîâ, îâåöè îñëîâ ãðàæäàí. Îí ó÷ðåäèë ñïðàâåäëèâóþ ñè-ñòåìó ìåð è âåñîâ. Îí ïîçàáîòèëñÿ î òîì, ÷òîáû"ñèðîòà íå ñòàíîâèëñÿ æåðòâîé áîãà÷à", "âäîâà- æåðòâîé ñèëüíîãî".

Õîòÿ ñîîòâåòñòâóþùàÿ ÷àñòü òåêñòà íà òàá-ëè÷êå îòñóòñòâóåò, â íåé, î÷åâèäíî, ãîâîðèëîñü îòîì, ÷òî ñëåäóþùèå íèæå çàêîíû óñòàíîâëåíû âîèìÿ ñïðàâåäëèâîñòè è ðàäè áëàãà âñåõ ãðàæäàí.

Èçëîæåíèå ñîáñòâåííî çàêîíîâ íà÷èíàåòñÿ,ïî-âèäèìîìó, íà îáîðîòíîé ñòîðîíå òàáëè÷êè.Çäåñü òåêñò ïîâðåæäåí òàê ñèëüíî, ÷òî òîëüêîçàïèñü ïÿòè çàêîíîâ ìîæíî âîññòàíîâèòü ñ áîëü-øåé èëè ìåíüøåé ñòåïåíüþ äîñòîâåðíîñòè. Âïåðâîì óñòàíàâëèâàåòñÿ "èñïûòàíèå âîäîé" äëÿïîäñóäèìûõ; âî âòîðîì èäåò ðå÷ü î âîçâðàùåíèèðàáà õîçÿèíó. Òðè îñòàëüíûõ çàêîíà, íåñìîòðÿ íàâñþ èõ çàïóòàííîñòü, íåîáû÷àéíî âàëåíû äëÿ èñ-òîðèè ðàçâèòèÿ îáùåñòâåííûõ îòíîøåíèé è ýòè-

÷åñêèõ íîðì. Îíè äîêàçûâàþò, ÷òî áîëåå ÷åì çà2000 ëåò äî í. ý. çàêîí "îêî çà îêî, çóá çà çóá",êîòîðûé ÿâëÿåòñÿ îäíèì èç îñíîâíûõ áèáëåéñêèõçàêîíîâ è, çíà÷èò, ïðîäîëæàë ñóùåñòâîâàòü â ãî-ðàçäî áîëåå ïîçäíåå âðåìÿ, óñòóïèë ìåñòî â Øó-ìåðå áîëåå ãóìàííîìó ïðàâó, çàìåíèâøåìó òåëåñ-íûå íàêàçàíèÿ äåíåæíûìè øòðàôàìè.

Çàêîí è ïðàâîñóäèå áûëè îñíîâîïîëàãàþùè-ìè ïîíÿòèÿìè äëÿ äðåâíèõ øóìåðîâ êàê â òåî-ðèè, òàê è íà ïðàêòèêå: íà íèõ çèæäèëàñü âñÿ îá-ùåñòâåííàÿ è ýêîíîìè÷åñêàÿ æèçíü Øóìåðà. ÂXIX â. àðõåîëîãè îáíàðóæèëè òûñÿ÷è ãëèíÿíûõòàáëè÷åê ñî âñåâîçìîæíûìè þðèäè÷åñêèìè òåê-ñòàìè: äîãîâîðû, ñîãëàøåíèÿ, çàâåùàíèÿ, âåêñå-ëÿ, ðàñïèñêè, ñóäåáíûå ïîñòàíîâëåíèÿ. Â äðåâ-íåì Øóìåðå ó÷åíèêè ñòàðøèõ ãðóïï ïîñâÿùà-ëè íåìàëî âðåìåíè èçó÷åíèþ çàêîíîâ è óñåðä-íî îñâàèâàëè òðóäíûå è ñïåöèôè÷åñêèå þðèäè-÷åñêèå ôîðìóëû, à òàêæå ïåðåïèñûâàëè ñâîäûçàêîíîâ è ñóäåáíûõ ðåøåíèé, êîòîðûå ñòàëè þðè-äè÷åñêèìè ïðåöåäåíòàìè.

Îêîëî 1850 ã. äî í. ý. â ñòðàíå Øóìåð áûëîñîâåðøåíî óáèéñòâî. Òðè ÷åëîâåêà: öèðþëüíèê,

ñàäîâíèê è åùå îäèí ìóæ÷èíà, ïðîôåññèÿ êîòî-ðîãî íå óêàçûâàåòñÿ, - óáèëè õðàìîâîãî ÷èíîâíè-êà ïî èìåíè Ëó-Èíàííà. Ïî íåèçâåñòíûì ïðè÷è-íàì ïðåñòóïíèêè çàòåì óâåäîìèëè Íèíäàäó, æå-íó ÷èíîâíèêà, î òîì, ÷òî åå ìóæ óáèò. Êàê ýòîíè ñòðàííî, îíà ïðåäïî÷ëà îá ýòîì óìîë÷àòü èíè÷åãî íå ñîîáùèëà âëàñòÿì.

Îäíàêî ó ïðàâîñóäèÿ áûëè äëèííûå ðóêè è âòå îòäàëåííûå âðåìåíà; âî âñÿêîì ñëó÷àå â òà-êîì âûñîêîöèâèëèçîâàííîì ãîñóäàðñòâå êàê Øó-ìåð. Î ïðåñòóïëåíèè ñòàëî èçâåñòíî öàðþ Óð-Íèíóðòå, ðåçèäåíöèåé êîòîðîãî áûë ãîðîä Èñèí.Îí ïðèêàçàë ðàçîáðàòüñÿ â ýòîì äåëå ñîáðàíèþãðàæäàí Íèïïóðà, êîòîðîå âûïîëíÿëî ôóíêöèèâåðõîâíîãî ñóäà.

Íà çàñåäàíèè âûñòóïèëè äåñÿòü ÷åëîâåê, òðå-áóÿ êàçíè îáâèíÿåìûõ. Ïðè ýòîì îíè óòâåðæäà-ëè, ÷òî ñëåäóåò êàçíèòü íå òîëüêî òåõ óáèéö, íîè æåíó óáèòîãî. Âèäèìî, îíè ñ÷èòàëè, ÷òî, ïî-ñêîëüêó îíà ïðåäïî÷ëà õðàíèòü ìîë÷àíèå, óçíàâîá óáèéñòâå, åå ïîâåäåíèå íàäî ðàññìàòðèâàòüêàê ñîó÷àñòèå â óæå ñîâåðøåííîì ïðåñòóïëåíèè.

Îäíàêî äâà ÷ëåíà ñîáðàíèÿ âñòàëè íà çàùèòó

îáâèíÿåìîé. Îíè äîêàçàëè, ÷òî òà íå ïðèíèìàëàó÷àñòèÿ â óáèéñòâå è, ñëåäîâàòåëüíî, íå çàñëó-æèâàåò íàêàçàíèÿ.

×ëåíû ñîáðàíèÿ ñîãëàñèëèñü ñ äîâîäàìè çà-ùèòû. Îíè îáúÿâèëè, ÷òî ó æåíû óáèòîãî áû-ëè îñíîâàíèÿ õðàíèòü ìîë÷àíèå, èáî åå ñóïðóã,íàñêîëüêî ìîæíî ïîíÿòü, íå èñïîëíÿë ïî îòíî-øåíèþ ê íåé ñâîåãî äîëãà - íå îáåñïå÷èâàë ååâñåì íåîáõîäèìûì. Ðåøåíèå ñóäà çàêàí÷èâàåòñÿñëîâàìè: "Äîñòàòî÷íî ïîêàðàòü òåõ, êòî äåéñòâè-òåëüíî óáèë". Òàêèì îáðàçîì, áûëè îñóæäåíûòîëüêî òðîå ìóæ÷èí.

Çà ïîñëåäíåå âðåìÿ áûëè îáíàðóæåíû äðóãèåèíòåðåñíåéøèå øóìåðñêèå äîêóìåíòû, óæå íå îò-íîñÿùèåñÿ ê þðèñïðóäåíöèè. Â 1954 ã. â ïðåäâà-ðèòåëüíîì ñîîáùåíèè, âêëþ÷àâøåì ïåðåâîä íàè-áîëåå ïîíÿòíûõ îòðûâêîâ, áûë îïèñàí ìåäèöèí-ñêèé òåêñò, ïðåäñòàâëÿþùèé ñîáîé ïåðâûé ñáîð-íèê ðåöåïòîâ - ïåðâóþ â ìèðå êíèãó ïî ôàðìàêî-ïåå.

Ïðîôåññèÿ âðà÷à ïîÿâèëàñü â Øóìåðå óæåâ III òûñÿ÷åëåòèè äî í. ý. Íàïðèìåð, âðà÷ Ëó-ëó ïðàêòèêîâàë â Óðå - áèáëåéñêîì Óðå õàëäååâ -

îêîëî 2700 ã. äî í. ý. Îäíàêî ìåäèöèíñêèå òåêñòûÌåñîïîòàìèè, èçâåñòíûå äî 1954 ã., îòíîñèëèñüãëàâíûì îáðàçîì ê I òûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý. è ñî-äåðæàëè â îñíîâíîì ôîðìóëû çàêëèíàíèé, à íåíàñòîÿùèå ìåäèöèíñêèå ñîâåòû. Ïîýòîìó âíîâüïåðåâåäåííàÿ òàáëè÷êà âäâîéíå èíòåðåñíà. Âî-ïåðâûõ, îíà îòíîñèòñÿ ê ïîñëåäíåé ÷åòâåðòè IIIòûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý., à âî-âòîðûõ â íåé äàþò-ñÿ ðåöåïòû, íå èìåþùèå íè÷åãî îáùåãî ñ ìàãèåéèëè âîëøåáñòâîì.

Â 1889 ã. Ïåíñèëüâàíñêèé óíèâåðñèòåò íàïðà-âèë â Èðàê àðõåîëîãè÷åñêóþ ýêñïåäèöèþ, êîòî-ðàÿ ïðîèçâîäèëà ðàñêîïêè â Íèïïóðå (ïðèìåð-íî â 160 êì ê þãó îò Áàãäàäà). Êàê âûÿñíèëîñüâïîñëåäñòâèè, Íèïïóð áûë ðåëèãèîçíûì è êóëü-òóðíûì öåíòðîì øóìåðîâ. Â õîäå ïîñëåäóþùåãîäåñÿòèëåòèÿ ýêñïåäèöèÿ îáíàðóæèëà òûñÿ÷è ãëè-íÿíûõ òàáëè÷åê è ôðàãìåíòîâ, îòíîñÿùèõñÿ ê ïå-ðèîäó îò ïåðâîé ïîëîâèíû III òûñÿ÷åëåòèÿ äî í.ý. âïëîòü äî íà÷àëà íàøåé ýðû (ïðèìåðíî 3000ëåò). Ñîäåðæàíèå òàáëè÷åê îõâàòûâàåò ïðàêòè÷å-ñêè âñå ôàçû ðàçâèòèÿ øóìåðñêîé öèâèëèçàöèè:ïîëèòè÷åñêóþ è ñîöèàëüíóþ æèçíü ñòðàíû, åå

ýêîíîìèêó è ãîñóäàðñòâåííîå óñòðîéñòâî, ðåëè-ãèþ è ìèôîëîãèþ, çàêîíû è ëèòåðàòóðó, ñèñòåìóîáðàçîâàíèÿ è ÿçûê. Â íèõ ïðåäñòàâëåíû äàæåíàóêà (åñëè ìîæíî òàê íàçâàòü ïîçíàíèÿ øóìå-ðîâ) è òåõíèêà. Ñðåäè íàéäåííûõ òàáëè÷åê ìíî-ãèå ïîñâÿùåíû ìàòåìàòèêå, ìåòðîëîãèè (ó÷åíèþî ìåðàõ è âåñàõ); íàéäåí "êàëåíäàðü çåìëåäåëü-öà" è ëåêñèêîãðàôè÷åñêàÿ êëàññèôèêàöèÿ íàçâà-íèé ðàñòåíèé, æèâîòíûõ è ìèíåðàëîâ. Îäíàêîîäíèìèç íàèáîëåå âàæíûõ "íàó÷íûõ" äîêóìåí-òîâ, íàéäåííûõ â Íèïïóðå, íåñîìíåííî ÿâëÿåòñÿãëèíÿíàÿ òàáëè÷êà íà øóìåðñêîì ÿçûêå ïðèìåð-íî 9,5x16 ñì, ñîäåðæàùàÿ ïÿòíàäöàòü ðåöåïòîâ.Ñóäÿ ïî ðàçìåðàì è èçÿùåñòâó çíà÷êîâ, òàáëè÷-êà áûëà íàïèñàíà ê êîíöó öàðñòâîâàíèÿ äèíàñòèèÑàðãîíà Àêêàäñêîãî, òî åñòü, ñîãëàñíî ïîñëåäíèìõðîíîëîãè÷åñêèì èññëåäîâàíèÿì, îêîëî 2300 ã:äî í. ý. Ýòîò øóìåðñêèé äîêóìåíò íåñîìíåííîÿâëÿåòñÿ äðåâíåéøåé ôàðìàêîïååé â èñòîðèè ÷å-ëîâå÷åñòâà.

Ðåöåïòîâ êàê òàêîâûõ â äîêóìåíòå ïÿòíà-äöàòü. Îíè ìîãóò áûòü ðàçáèòû íà òðè ãðóïïûâ ñîîòâåòñòâèè ñî ñïîñîáîì ïðèìåíåíèÿ äàííî-

ãî ñðåäñòâà: ïðèïàðêè (èõ 8), ñðåäñòâà, ïðèíè-ìàåìûå âíóòðü (3) è, íàêîíåö, ÷òî-òî âðîäå êîì-ïðåññîâ (4). Ïðèìåðîì ìîæåò ñëóæèòü ðåöåïò N8. "Ðàñòåðåòü êîðíè. . . äåðåâà. . . è ñóõîé ðå÷íîéàñôàëüò; çàìåøàòü íà ïèâå, íàòåðåòü ìàñëîì (è)ïðèâÿçàòü êàê ïðèïàðêó".

Íàõîäêà îòíîñÿùåéñÿ ê êîíöó III òûñÿ÷åëåòèÿäî í. ý. òàáëè÷êè ñ ìåäèöèíñêèì òåêñòîì áûëàñþðïðèçîì äàæå äëÿ ñïåöèàëèñòîâ ïî êëèíîïè-ñè. Ëîãè÷íåå áûëî áû îæèäàòü íàõîäêè êàêîãî-íèáóäü "ñïðàâî÷íèêà" ïî ñåëüñêîìó õîçÿéñòâó, àíå ïî ìåäèöèíå, èáî îñíîâîé ýêîíîìèêè øóìå-ðîâ, ãëàâíûì èñòî÷íèêîì èõ æèçíåííîãî áëàãî-ïîëó÷èÿ áûëî èìåííî ñåëüñêîå õîçÿéñòâî. Îíîáûëî âûñîêîðàçâèòîé îòðàñëüþ åùå äî III òûñÿ-÷åëåòèÿ äî í. ý., îäíàêî åäèíñòâåííûé èçâåñòíûéíàì "êàëåíäàðü çåìëåäåëüöà" îòíîñèòñÿ ê íà÷à-ëó II òûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý.

Íàèáîëåå çíà÷èòåëüíûå èç äîñòèæåíèé øó-ìåðîâ â îáëàñòè òåõíèêè îòíîñÿòñÿ ê èððèãàöèèè ñåëüñêîìó õîçÿéñòâó. Ñîçäàíèå ñëîæíîé ñèñòå-ìû êàíàëîâ, ïëîòèí, çàïðóä è âîäîõðàíèëèù òðå-áîâàëî âûñîêîãî èíæåíåðíîãî ìàñòåðñòâà è çíà-

íèé. Äëÿ ïðîâåäåíèÿ çåìåëüíîé ñúåìêè è ïîä-ãîòîâêè ïëàíà ðàáîò òðåáîâàëèñü íèâåëèðîâî÷-íûå è èçìåðèòåëüíûå èíñòðóìåíòû, ÷åðòåæè èêàðòû. Çåìëåäåëèå ïðåâðàòèëîñü â ñëîæíóþ îò-ðàñëü õîçÿéñòâà, òðåáóþùóþ ïðåäóñìîòðèòåëü-íîñòè, óñåðäèÿ è óìåíèÿ. Ïîýòîìó íå óäèâèòåëü-íî, ÷òî øóìåðñêèå ó÷èòåëÿ ñîñòàâèëè "Êàëåí-äàðü çåìëåäåëüöà", â êîòîðûé âõîäèëè ðàçíîîá-ðàçíûå ñîâåòû, ïðèçâàííûå ïîìî÷ü çåìëåäåëüöóâ ïðîâåäåíèè âñåõ ïîëåâûõ ðàáîò, íà÷èíàÿ ñ çà-òîïëåíèÿ ïîëÿ â ìàå-èþíå è êîí÷àÿ âåÿíèåì çåð-íà, ñîçðåâàþùåãî â àïðåëå-ìàå ñëåäóþùåãî ãîäà.

Ïîó÷åíèÿ "êàëåíäàðÿ" êàñàþòñÿ âñåõ âàæíåé-øèõ ïîëåâûõ è äðóãèõ ðàáîò, êîòîðûå äîëæåíïðîäåëàòü çåìëåäåëåö, ÷òîáû ïîëó÷èòü õîðîøèéóðîæàé.

Èç òàáëè÷åê: "Ïîñëå òîãî êàê ìîëîäûå ïîáå-ãè ïðîáüþòñÿ ñêâîçü (ïîâåðõíîñòü) çåìëè, çåìëå-äåëüöó ñëåäóåò âîçíåñòè ìîëèòâó áîãèíå Íèíêè-ëèì, ïîêðîâèòåëüíèöå ïîëåâûõ ìûøåé è ïðî÷èõâðåäèòåëåé, äàáû îíè íå èñïîðòèëè âñõîäû. Çåì-ëåäåëåö äîëæåí òàêæå îòãîíÿòü îò ïîëÿ ïòèö.Êîãäà ÿ÷ìåíü ïðîðàñòåò è ñðàâíÿåòñÿ ñ óçêîé

íèæíåé ÷àñòüþ áîðîçäû, ýòî çíà÷èò, ÷òî íàñòó-ïèëî âðåìÿ äëÿ åãî ïîëèâà. Êîãäà ÿ÷ìåíü îñòî-èò âûñîêî, ñëîâíî (ñîëîìà) öèíîâêè â ñåðåäèíåëîäêè", íàñòóïàåò âðåìÿ äëÿ âòîðè÷íîãî ïîëèâà.Â òðåòèé ðàç çåìëåäåëüöó ïðåäëàãàåòñÿ ïîëèòü"öàðñêèì ÿ÷ìåíü - òî åñòü ÿ÷ìåíü, äîñòèãøèéïîëíîé âûñîòû. Åñëè ïðè ýòîì çåìëåäåëåö óâè-äèò, ÷òî âëàæíûå çåðíà ÿ÷ìåíÿ íà÷èíàþò êðàñ-íåòü, ýòî îçíà÷àåò ïîÿâëåíèå îïàñíîé áîëåçíè(ñàìàíà), êîòîðàÿ ìîæåò ïîãóáèòü óðîæàé. Åñ-ëè æå ÿ÷ìåíü â õîðîøåì ñîñòîÿíèè, çåìëåäåëåöäîëæåí ïîëèòü åãî â ÷åòâåðòûé ðàç; òåì ñàìûìîí óâåëè÷èò óðîæàé ïðèìåðíî íà äåñÿòü ïðîöåí-òîâ".

Çàêàí÷èâàåòñÿ òåêñò ñòðîêàìè, â êîòîðûõ ãî-âîðèòñÿ, ÷òî ñîâåòû èñõîäÿò îò âàæíîãî áîæå-ñòâà øóìåðñêîãî ïàíòåîíà - áîãà Íèíóðòû, "âåð-íîãî çåìëåäåëüöà Ýíëèëÿ", âåðõîâíîãî áîãà øó-ìåðñêîãî ïàíòåîíà.

Àâòîð ýòîãî óíèêàëüíîãî ñåëüñêîõîçÿéñòâåí-íîãî äîêóìåíòà, íåñìîòðÿ íà åãî óâåðåíèÿ, ñàìíå áûë çåìëåäåëüöåì. Ñîâåðøåííî î÷åâèäíî, ÷òîåãî íàïèñàë îäèí èç ïðåïîäàâàòåëåé - óììèà -

øóìåðñêîé øêîëû (ýäóááû). "Êàëåíäàðü" áûëñîçäàí â ïåäàãîãè÷åñêèõ öåëÿõ è ïðåäíàçíà÷àëñÿäëÿ îáó÷åíèÿ ó÷åíèêîâ øêîëû â ïåðâóþ î÷åðåäüäëÿ íàèáîëåå õîðîøî ïîäãîòîâëåííûõ, ñ òåì ÷òî-áû ïîäðîáíî îçíàêîìèòü èõ ñ èñêóññòâîì çåìëå-äåëèÿ.

Âîò åùå îäèí ïðèìåð. Íà îäíîé èç òàáëè-÷åê ïðèâåäåí ìèô "Èàííà è Øóêàëëèòóäà, èëèñìåðòíûé ãðåõ ñàäîâíèêà" î òîì, ÷òî áîãèíÿ, æå-ëàÿ îòîìñòèòü îñêîðáèâøåìó åå ÷åëîâåêó, ïðå-âðàòèëà âñå âîäû ñòðàíû â êðîâü. Ýòà òåìà "êðî-âàâîãî ìîðÿ" íå âñòðå÷àåòñÿ â äðåâíåé ëèòåðà-òóðå íèãäå, êðîìå Áèáëèè. Ðàñøèôðîâêà âòîðîéñâîåîáðàçíîé äåòàëè ýòîãî ìèôà îòíîñèòñÿ ê òåõ-íèêå "çàùèòíûõ íàñàæäåíèé": ïî-âèäèìîìó, âìèôå äåëàåòñÿ ïîïûòêà îáúÿñíèòü ïðîèñõîæäå-íèå òàêèõ íàñàæäåíèé. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, èç ýòî-ãî ìèôà ìîæíî ñäåëàòü âûâîä î òîì, ÷òî ïîñàäêàãóñòîëèñòâåííûõ äåðåâüåâ äëÿ çàùèòû ðàñòåíèéîò âåòðà è ñîëíöà áûëà èçâåñòíà è ðàñïðîñòðà-íåíà â Øóìåðå óæå òûñÿ÷åëåòèå íàçàä.

Âîò êðàòêîå ñîäåðæàíèå ìèôà.

Íåêîãäà æèë ñàäîâíèê ïî èìåíè Øóêàëëèòó-

äà. Îí áûë õîðîøèì ñàäîâíèêîì, òðóäîëþáèâûìè îïûòíûì, íî âñå åãî óñèëèÿ áûëè òùåòíû. Îíçàáîòëèâî ïîëèâàë ðàñòåíèÿ, îäíàêî ñàä åãî çà-ñûõàë. ßðîñòíûå âåòðû áåñïðåñòàííî ïîêðûâàëèåãî ëèöî "ïûëüþ ãîð". Íåñìîòðÿ íà âñå åãî ñòà-ðàíèÿ, ðàñòåíèÿ ïîãèáàëè. Òîãäà îí âîçâåë âçîðê íåáó, èçó÷èë çíàìåíèÿ è ïîñòèã çàêîíû áîãîâ.Îáðåòÿ òàêèì îáðàçîì íîâóþ ìóäðîñòü, íàø ñà-äîâíèê ïîñàäèë ó ñåáÿ â ñàäó äåðåâî "ñàðáàòó"(óñòàíîâèòü , ÷òî ýòî çà äåðåâî, ïîêà íå óäàëîñü).Åãî ãóñòàÿ òåíü óêðûâàëà ñàä ñ âîñõîäà äî çàêàòà.Â ðåçóëüòàòå âñåâîçìîæíûå îãîðîäíûå êóëüòóðûñòàëè ïðèíîñèòüØóêàëëèòóäå îòìåííûé óðîæàé.

Äàëåå â ìèôå ãîâîðèòñÿ î òîì, êàê Øóêàëëè-òóäà îñêîðáèë áîãèíþ Èàííó è î ìåñòè áîãèíè.Îíà îáðóøèëà íà øóìåðîâ òðè íàïàñòè: ïðåâðà-òèëà â êðîâü âñþ âîäó â èñòî÷íèêàõ ñòðàíû, òàê÷òî ïàëüìû è âèíîãðàäíèêè ñî÷èëèñü êðîâüþ, èíàñëàëà îïóñòîøèòåëüíûå âèõðè è áóðè.

Ïåðåéäåì òåïåðü èç îáëàñòè ÷èñòî ìàòåðè-àëüíîé â äóõîâíóþ ñôåðó - îò òåõíèêè ê ôèëî-ñîôèè.

Øóìåðû íå ñóìåëè ñîçäàòü ôèëîñîôèè â îá-

ùåïðèíÿòîì ñìûñëå ýòîãî ñëîâà. Èì íèêîãäà íåïðèõîäèëî â ãîëîâó, ÷òî èñòèííàÿ ïðèðîäà âå-ùåé èëè èõ ïðåäñòàâëåíèÿ î âåùàõ ìîãóò áûòüïîñòàâëåíû ïîä ñîìíåíèå, à ïîòîìó ó íèõ îòñóò-ñòâîâàëà òàêàÿ îòðàñëü ôèëîñîôèè, êàê òåîðèÿïîçíàíèÿ.

Òåì íå ìåíåå øóìåðû ðàçìûøëÿëè è ñòðîèëèïðåäïîëîæåíèÿ î ïðèðîäå âñåëåííîé, è ïðåæäåâñåãî î åå ïðîèñõîæäåíèè è óñòðîéñòâå, î çàêî-íàõ ìèðîçäàíèÿ. Åñòü âñå îñíîâàíèÿ ïðåäïîëà-ãàòü, ÷òî óæå â 3 òûñÿ÷åëåòèè äî í. ý. â Øóìåðåáûëè ìûñëèòåëè è ïåäàãîãè, êîòîðûå ïûòàëèñüîòâåòèòü íà ïîäîáíûå âîïðîñû è äëÿ ýòîãî ðàçðà-áîòàëè ñâîþ êîñìîëîãèþ è òåîëîãèþ. Ñîçäàííàÿèìè ñèñòåìà âçãëÿäîâ îêàçàëàñü íàñòîëüêî óáå-äèòåëüíîé, ÷òî åå áåçîãîâîðî÷íî ïðèíÿëî áîëü-øèíñòâî ñòðàí Áëèæíåãî Âîñòîêà.

Èñõîäÿ èç ïðåäñòàâëåíèé, êîòîðûå èì êàçà-ëèñü î÷åâèäíûìè è íåïðåëîæíûìè, øóìåðñêèåìûñëèòåëè è ñòðîèëè ñâîþ êîñìîãîíèþ. Âíà÷à-ëå, ïî èõ ìíåíèþ, áûë ïåðâîçäàííûé îêåàí. Ñóäÿïî íåêîòîðûì äàííûì, ìîæíî ïðåäïîëîæèòü, ÷òîøóìåðû ñ÷èòàëè ýòîò îêåàí ñâîåãî ðîäà "ïåðâî-

ïðè÷èíîé", "ïåðâûì äâèãàòåëåì", íå çàäàâàÿñüìûñëüþ î òîì, ÷òî æå ïðåäøåñòâîâàëî îêåàíóâî âðåìåíè è ïðîñòðàíñòâå. Â ýòîì ïåðâîçäàí-íîì îêåàíå êàêèì-òî îáðàçîì çàðîäèëèñü íåáåñ-íûé ñâîä è ïëîñêàÿ çåìëÿ, îòäåëåííûå äðóã îòäðóãà äâèæóùåéñÿ è âñåïðîíèêàþùåé "àòìîñôå-ðîé". Çàòåì èç àòìîñôåðû |]ûëè ñîçäàíû ñâå-òÿùèåñÿ òåëà: ñîëíöå, ëóíà, ïëàíåòû è çâåçäû.Äàëåå, ïîñëå îòäåëåíèÿ íåáà îò çåìëè è âîçíèê-íîâåíèÿ ñâåòîíîñíûõ àñòðàëüíûõ òåë, ïîÿâèëèñüðàñòåíèÿ, æèâîòíûå è, íàêîíåö, ÷åëîâåê.

Íî êòî ëåå ñîçäàë âñåëåííóþ è êòî çàñòàâëÿåòåå ñîâåðøàòü ñâîé êðóãîâîðîò äåíü çà äíåì, ãîäçà ãîäîì, íà ïðîòÿæåíèè áåñ÷èñëåííûõ âåêîâ?Íàñêîëüêî íàì èçâåñòíî èç äðåâíèõ ïèñüìåííûõèñòî÷íèêîâ, øóìåðñêèå òåîëîãè íå ñîìíåâàëèñüâ òîì, ÷òî ñóùåñòâóåò öåëûé ïàíòåîí æèâûõ ñó-ùåñòâ, ïîõîæèõ íà ëþäåé, îäíàêî áåññìåðòíûõè íàäåëåííûõ ñâåðõ÷åëîâå÷åñêèì ìîãóùåñòâîì,êîòîðûå óïðàâëÿþò õîäîì ìèðîçäàíèÿ ïî íåïðå-ëîæíîìó ïëàíó, â ñîîòâåòñòâèè ñ íåçûáëåìûìèçàêîíàìè. Êàæäîå èç ýòèõ àíòðîïîìîðôíûõ, íîñâåðõúåñòåñòâåííûõ ñóùåñòâ âåäàåò îïðåäåëåí-

íîé ÷àñòüþ ìèðîçäàíèÿ è äåéñòâóåò ïî ñòðîãîîïðåäåëåííûì ïðàâèëàì. Îäíîìó ïîðó÷åíî ñëå-äèòü çà çåìëåé, äðóãîìó - çà íåáîì, îñòàëüíûì -êîìó çà ìîðåì, êîìó çà âîçäóõîì, êîìó çà òåìèëè èíûì êðóïíûì íåáåñíûì òåëîì (ñîëíöåì,ëóíîé, îòäåëüíûìè ïëàíåòàìè è ò. ä.). Â øóìåð-ñêîì ïàíòåîíå áûëè áîæåñòâà, âåäàâøèå óðàãàíà-ìè, áóðÿìè è âåòðàìè â àòìîñôåðå; ðåêàìè, ãî-ðàìè è ðàâíèíàìè íà çåìëå. Áûëè îñîáûå áîæå-ñòâà äëÿ êàæäîãî ãîðîäà, ñòðàíû, ïëîòèíû, êàíà-ëà, äëÿ êàæäîãî ïîëÿ è õîçÿéñòâà, è äàëåå áîæêèòàêèõ îðóäèé òðóäà, êàê ìîòûãà, ïëóã, ôîðìà äëÿâûðàáîòêè êèðïè÷à.

Íàèáîëåå çðåëûå è âäóì÷èâûå ìûñëèòåëèØóìåðà îáëàäàëè âïîëíå äîñòàòî÷íûì èíòåë-ëåêòîì, ÷òîáû ëîãè÷íî è ïîñëåäîâàòåëüíî ðàñ-ñóæäàòü î ëþáûõ ïðîáëåìàõ, â òîì ÷èñëå î ïðî-èñõîæäåíèè è óñòðîéñòâå âñåëåííîé. Êàìíåì ïðå-òêíîâåíèÿ äëÿ íèõ áûëî îòñóòñòâèå íàó÷íûõ äàí-íûõ. Êðîìå òîãî, íå õâàòàëî òàêîãî íåçàìåíèìî-ãî èíòåëëåêòóàëüíîãî îðóæèÿ, êàê ìåòîä îïðåäå-ëåíèÿ è îáîáùåíèÿ. Íàêîíåö, øóìåðû ïðàêòè÷å-ñêè íå ó÷èòûâàëè ôàêòîðà ðîñòà è ðàçâèòèÿ, ïî-

ñêîëüêó èì áûëî ñîâåðøåííî ÷óæäî ñòîëü î÷å-âèäíîå äëÿ íàñ ïîíÿòèÿ, êàê ýâîëþöèÿ.

Ìûñëèòåëè Øóìåðà íå ñîçäàëè ÷åòêîãî ôè-ëîñîôñêîãî ó÷åíèÿ. Òî÷íî òàê æå ó íèõ íå áûëîÿñíîé ñèñòåìû ìîðàëüíûõ ïðèíöèïîâ èëè çàïî-âåäåé. Ó øóìåðîâ íå áûëî ñïåöèàëüíîãî ñâîäàýòè÷åñêèõ íîðì, ïîýòîìó âñå ñâåäåíèÿ îá èõ ýòè-êå è ìîðàëè ïðèõîäèòñÿ èçâëåêàòü èç ðàçëè÷íûõëèòåðàòóðíûõ òåêñòîâ äðåâíåãî Øóìåðà.

Ìûñëèòåëè Øóìåðà, â ñîîòâåòñòâèè ñ èõ ìè-ðîâîççðåíèåì, íå ñëèøêîì âåðèëè â ÷åëîâåêà èåãî ïðåäíàçíà÷åíèå. Îíè áûëè òâåðäî óáåæäåíû,÷òî ÷åëîâåê âûëåïëåí èç ãëèíû è âîîáùå ñîçäàíáîãàìè òîëüêî äëÿ òîãî, ÷òîáû ïðèíîñèòü èì åäóè ïèòüå, ñòðîèòü äëÿ íèõ ñâÿòèëèùà è âñÿ÷åñêèïðèñëóæèâàòü èì, äàáû áîãè ìîãëè, íè î ÷åì íåçàáîòÿñü, çàíèìàòüñÿ ñâîèìè áîæåñòâåííûìè äå-ëàìè. Æèçíü, ñîãëàñíî òàêîìó ìèðîâîççðåíèþ,ïîëíà íåîïðåäåëåííîñòè è íåîæèäàííûõ îïàñíî-ñòåé, èáî ÷åëîâåê íå ìîæåò çíàòü çàðàíåå ñâîþñóäüáó, êîòîðîé ðàñïîðÿäèëèñü áîãè â ñâîåé íåïî-ñòèæèìîé ïðåìóäðîñòè. À êîãäà ÷åëîâåê óìèðà-åò, -åãî áåñïëîòíûé äóõ ñïóñêàåòñÿ â òåìíîå è

ìðà÷íîå ïîäçåìíîå öàðñòâî, ãäå âëà÷èò æàëêîåñóùåñòâîâàíèå, ÿâëÿþùååñÿ ëèøü áëåäíûì îò-ðàæåíèåì çåìíîé æèçíè.

Øóìåðîâ íèêîãäà íå âîëíîâàëà ñëîæíàÿ ïðî-áëåìà ñâîáîäû âîëè, îäíà èç îñíîâíûõ ìîðàëü-íûõ ïðîáëåì, êîòîðàÿ áîëüøå âñåãî çàíèìà-åò ôèëîñîôîâ Çàïàäà. Ñîâåðøåííî óáåæäåííûåâ òîì, ÷òî áîãè ñîçäàëè ÷åëîâåêà òîëüêî äëÿñîáñòâåííîãî óäîâîëüñòâèÿ, ìûñëèòåëè Øóìåðàïðèçíàâàëè ïîä÷èíåííóþ ðîëü ÷åëîâåêà òàê æåñëåïî, êàê è áîæåñòâåííîå ïðåäíà÷åðòàíèå, îïðå-äåëèâøåå, ÷òî êîíå÷íûì óäåëîì ëþäåé ÿâëÿåòñÿñìåðòü, à óäåëîì áîãîâ - áåññìåðòèå (â îáùåìíåïëîõî è íå ñòðàøíî óìèðàòü).

Øóìåðû ñ÷èòàëè, ÷òî âñå òå âûñîêèå ìîðàëü-íûå êà÷åñòâà è äîáðîäåòåëè, êîòîðûå, áåç ñîìíå-íèÿ, âîçíèêëè â ðåçóëüòàòå ìåäëåííîé è òðóäíîéýâîëþöèè íà îñíîâå îïûòà îáùåñòâåííîãî è êóëü-òóðíîãî ðàçâèòèÿ Øóìåðà, áûëè äàðîâàíû áîãà-ìè.

Ïî èõ ìíåíèþ, âñå ïðåäðåøàëè áîãè, à ÷åëî-âåê ëèøü ñëåäîâàë áîæåñòâåííûì ïðåäíà÷åðòà-íèÿì.

Ñîãëàñíî ñîõðàíèâøèìñÿ çàïèñÿì, øóìåðûâûñîêî öåíèëè èñòèíó è äîáðîòó, çàêîí è ïîðÿ-äîê, ñïðàâåäëèâîñòü è ñâîáîäó, äîáðîäåòåëü è îò-êðîâåííîñòü, ñî÷óâñòâèå è ìèëîñåðäèå. È, åñòå-ñòâåííî, îíè îòâåðãàëè ëîæü è çëî, áåççàêîíèå èáåñïîðÿäîê, íåñïðàâåäëèâîñòü è óãíåòåíèå, ïîðîêè èçâðàùåííîñòü, æåñòîêîñòü è íåóìîëèìîñòü.Öàðè è ïðàâèòåëè ïîñòîÿííî ïîõâàëÿëèñü òåì,÷òî îíè óñòàíîâèëè â ñòðàíå çàêîííîñòü è ïî-ðÿäîê, çàùèòèëè ñëàáîãî îò ñèëüíîãî, áåäíîãîîò áîãàòîãî è ïîëîæèëè êîíåö çëó è íàñèëèþ.Â óíèêàëüíîì äîêóìåíòå ïðàâèòåëü Ëàãàøà Óðó-êàãèíà, æèâøèé â XXIV â. äî í. ý., ãîðäî ñîîá-ùàåò, ÷òî îí âåðíóë ïðàâîñóäèå è ñâîáîäó ìíîãî-ñòðàäàëüíûì ãðàæäàíàì, ðàñïðàâèëñÿ ñ íåíàñûò-íûìè è æåñòîêèìè ÷èíîâíèêàìè, ïîëîæèë êîíåöíåñïðàâåäëèâîñòÿì è óãíåòåíèþ è çàùèòèë ñè-ðîò.

Äîëãîå âðåìÿ ñ÷èòàëîñü, ÷òî áèáëåéñêàÿÊíèãà Ïðèò÷åé - ýòî äðåâíåéøàÿ çàïèñü ïîñëî-âèö è ïîãîâîðîê â èñòîðèè ÷åëîâå÷åñòâà. Êîãäàïðèìåðíî ïîëòîðàñòà ëåò íàçàä áûëà îòêðûòà öè-âèëèçàöèÿ Äðåâíåãî Åãèïòà, îêàçàëîñü, ÷òî ñó-

ùåñòâóþò ñáîðíèêè åãèïåòñêèõ ïîñëîâèö è ïîãî-âîðîê è ÷òî îíè íàìíîãî ñòàðøå äðåâíååâðåé-ñêèõ. Îäíàêî è ýòè ñáîðíèêè íå ÿâëÿþòñÿ ñà-ìûìè ïåðâûìè èç ïèñüìåííî çàôèêñèðîâàííûõ÷åëîâåêîì àôîðèçìîâ è èçðå÷åíèé. Øóìåðñêèåñáîðíèêè ïîñëîâèö è ïîãîâîðîê íà íåñêîëüêî ñòî-ëåòèé ñòàðøå ïî÷òè âñåõ - åñëè íå âñåõ - èçâåñò-íûõ íàì åãèïåòñêèõ ñáîðíèêîâ.

Îäíîé èç îòëè÷èòåëüíûõ îñîáåííîñòåé ïîñëî-âèö âîîáùå ÿâëÿåòñÿ èõ îáùå÷åëîâå÷åñêèé õà-ðàêòåð. Åñëè âû êîãäà-íèáóäü óñîìíèòåñü â åäèí-ñòâå ÷åëîâå÷åñêîãî ðîäà, â îáùíîñòè âñåõ íàðî-äîâ è ðàñ, îáðàòèòåñü ê ïîñëîâèöàì è ïîãîâîð-êàì, íàðîäíûì àôîðèçìàì è èçðå÷åíèÿì! Ïîñëî-âèöû è ïîãîâîðêè ëó÷øå âñåõ äðóãèõ ëèòåðàòóð-íûõ æàíðîâ âçëàìûâàþò ïàíöèðü êóëüòóðíûõ èáûòîâûõ íàñëîåíèé êàæäîãî îáùåñòâà, îáíàæàÿòî îñíîâíîå è îáùåå, ÷òî ñâîéñòâåííî âñåì ëþ-äÿì, íåçàâèñèìî îò òîãî, ãäå è êîãäà îíè æèëèèëè æèâóò.

Øóìåðñêèå ïîñëîâèöû è ïîãîâîðêè áûëè çà-ïèñàíû áîëåå òðåõ ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷åëåòèé òî-ìó íàçàä, à ìíîãèå èç íèõ íàâåðíÿêà âîçíèêëè

ðàíüøå è ïåðåäàâàëèñü óñòíî èç ïîêîëåíèÿ â ïî-êîëåíèå.

Âîò, íàïðèìåð, "íûòèê", êîòîðûé âñå ñâîèíåóäà÷è ïðèïèñûâàåò êîâàðñòâó ñóäüáû è íå ïå-ðåñòàåò æàëîâàòüñÿ: "ß ðîäèëñÿ â çëîñ÷àñòíûéäåíü!"

Âîò ëþäè, âå÷íî èùóùèå îïðàâäàíèÿ ñâîèìïîñòóïêàì, õîòÿ âñå ñâèäåòåëüñòâóþò ïðîòèâ íèõ.Î òàêèõ øóìåðû ãîâîðèëè:

Íå ïåðåñïàâ, íå çàáåðåìåíååøü, Íå ïîåâ, íåðàçæèðååøü!

Î áåñïîìîùíûõ íåóäà÷íèêàõ øóìåðû ãîâîðè-ëè òàê:

Áðîñü òåáÿ â âîäó - âîäà ïðîòóõíåò, Ïóñòè òåáÿâ ñàä - âñå ïëîäû ñãíèþò.

Êàê è íàøèõ ñîâðåìåííèêîâ, øóìåðîâ òåðçà-ëè ñîìíåíèÿ - êàê ëó÷øå ðàñïîðÿäèòüñÿ ñâîèìñîñòîÿíèåì. Ýòî íàøëî îòðàæåíèå â ñëåäóþùåìèçðå÷åíèè:

Âñå ðàâíî óìðåì - äàâàé âñå ðàñòðàòèì! Àæèòü-òî åùå äîëãî - äàâàé êîïèòü!

Ýòà ìûñëü ñôîðìóëèðîâàíà è ïî-èíîìó:Ìîæåò, ðàííèé ÿ÷ìåíü óðîäèòñÿ - îòêóäà íàì

çíàòü?Ìîæåò, ïîçäíèé ÿ÷ìåíü óðîäèòñÿ - îòêóäà íàì

çíàòü?Â Øóìåðå òîæå áûëè, êîíå÷íî, áåäíÿêè, íå

çíàâøèå êàê ñâåñòè êîíöû ñ êîíöàìè; ïðî íèõ èñî÷èíåíû ñëåäóþùèå âûðàçèòåëüíûå, ïîñòðîåí-íûå íà ïðîòèâîïîñòàâëåíèè ñòðîêè:

Áåäíÿêó ëó÷øå óìåðåòü, ÷åì æèòü: Åñëè óíåãî åñòü õëåá, òî íåò ñîëè, Åñëè åñòü ñîëü, òîíåò õëåáà, Åñëè åñòü ìÿñî, òî íåò ÿãíåíêà, Åñëèåñòü ÿãíåíîê, òî íåò ìÿñà.

Áåäíÿêàì ÷àñòî ïðèõîäèëîñü òðàòèòü ñâîèñêóäíûå ñáåðåæåíèÿ. È øóìåðñêàÿ ïîñëîâèöàçâó÷àëà òàê: "Áåäíÿê ñúåäàåò ñâîå ñåðåáðî". Àêîãäà ñáåðåæåíèÿ êîí÷àëèñü, áåäíÿêàì ïðèõî-äèëîñü îáðàùàòüñÿ ê äðåâíèì ïðåäêàì ñîâðå-ìåííûõ äåðæàòåëåé ëîìáàðäîâ. Îòñþäà ïîãî-âîðêà: "Áåäíÿê çàíèìàåò - ñåáå çàáîò íàæèâà-åò". Îíà âåñüìà íàïîìèíàåò ñîâðåìåííóþ àí-ãëèéñêóþ ïîñëîâèöó "money borrowed is soonsorrowed" ("äåíüãè çàíÿòûå - äåíüãè ïðîêëÿ-òûå").

Â öåëîì áåäíÿêè Øóìåðà, î÷åâèäíî, áûëè

ïîêîðíû è ñìèðåííû. Íåò íè îäíîãî óêàçàíèÿ íàòî, ÷òî îíè ñîçíàòåëüíî âîññòàâàëè ïðîòèâ ïðà-âÿùåãî êëàññà áîãà÷åé. È òåì íå ìåíåå ñîõðà-íèëàñü ïîãîâîðêà, êîòîðàÿ, åñëè òîëüêî îíà ïðà-âèëüíî ïåðåâåäåíà, ñâèäåòåëüñòâóåò î ïðîáóæäå-íèè íà÷àòêîâ êëàññîâîãî ñîçíàíèÿ: "Íå âñå ñåìüèáåäíÿêîâ îäèíàêîâî ïîêîðíû!"

×òî êàñàåòñÿ ðàçäðàæèòåëüíûõ, âå÷íî íåäî-âîëüíûõ æåí, êîòîðûå ñàìè íå çíàþò, ÷åãî èìíàäî, òî îíè, ïîäîáíî ñâîèì ñîâðåìåííèöàì, óæåâ òå äðåâíèå âðåìåíà èñêàëè îáëåã÷åíèÿ ó âñÿêèõâðà÷åâàòåëåé. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, íà ýòî íàìåêàåòñëåäóþùàÿ ïîãîâîðêà (åñëè òîëüêî ïåðåâîä ïðà-âèëåí):

Áåñïîêîéíàÿ æåíùèíà â äîìå Ïðèáàâëÿåò êãîðþ áîëåçíü.

Íåò íè÷åãî óäèâèòåëüíîãî, ÷òî â Øóìåðåìóæ÷èíû ïîðîé ñîæàëåëè î ñòîëü îïðîìåò÷èâîìøàãå, êàê æåíèòüáà:

Ñ÷àñòüå - â æåíèòüáå, À ïîäóìàâ - â ðàçâîäå.×òî êàñàåòñÿ òåùè, òî â äðåâíîñòè îíà, âèäè-

ìî, áûëà ãîðàçäî áîëåå ïîêëàäèñòîé, ÷åì â íû-íåøíèå âðåìåíà. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, â øóìåðñêèõ

òåêñòàõ äî ñèõ ïîð íå îáíàðóæåíî íè îäíîãî àíåê-äîòà î çëîé òåùå. Çàòî ó øóìåðñêèõ ñíîõ ðåïóòà-öèÿ áûëà, ïðÿìî ñêàæåì, íåçàâèäíàÿ. Ýòî âèäíîèç ñëåäóþùåé ýïèãðàììû, ãäå ïåðå÷èñëÿåòñÿ âñå,÷òî áëàãîïðèÿòñòâóåò ìóæ÷èíå, è íàîáîðîò:

Êóâøèí â ïóñòûíå - æèçíü ìóæ÷èíå,Îáóâü - çåíèöà îêà ìóæ÷èíû,Æåíà - áóäóùåå ìóæ÷èíû,Ñûí - óáåæèùå ìóæ÷èíû,Äî÷ü - ñïàñåíèå ìóæ÷èíû,Íî ñíîõà - ïðîêëÿòèå äëÿ ìóæ÷èíû!Øóìåðû âûñîêî öåíèëè äðóæáó. Íî, êàê ãî-

âîðÿò ïî-àíãëèéñêè, "blood is thicker than water"(äîñëîâíî: "êðîâü íå âîäà"; èëè ðóññê. ïîñëîâèöà"ñâîé ñâîåìó ïîíåâîëå áðàò"). Â Øóìåðå ãîâî-ðèëè ïðèìåðíî òàê æå:

Äðóæáà äëèòñÿ äåíü, Ðîäñòâî äëèòñÿ âå÷íî.Òåïåðü âåðíåìñÿ ê Âåëèêîìó ïîòîïó.Âàâèëîíñêèé ìèô î ïîòîïå, à âñëåä çà íèì è

áèáëåéñêèé, âîñõîäÿò ê øóìåðñêîìó ïåðâîèñòî÷-íèêó.

Èòàê, ìû ïðèâîäèì ïðàêòè÷åñêè âåñü ñîõðà-íèâøèéñÿ òåêñò ýòîãî ìèôà ñî âñåìè åãî íåÿñíî-

ñòÿìè è ãîëîâîëîìêàìè. Îí õîðîøî èëëþñòðèðó-åò òðóäíîñòè, êîòîðûå ïðèõîäèòñÿ ïðåîäîëåâàòüàññèðèîëîãàì, íî îäíîâðåìåííî äàåò ïðåäñòàâ-ëåíèå îá óäèâèòåëüíûõ îòêðûòèÿõ, êîòîðûå èìïðåäñòîèò ñäåëàòü.

Äëÿ íàñ äåéñòâèå íà÷èíàåòñÿ ñ òîãî ìîìåíòà,êîãäà íåêîå áîæåñòâî îáðàùàåòñÿ ê äðóãèì áî-ãàì, î÷åâèäíî îáåùàÿ ñïàñòè ðîä ÷åëîâå÷åñêèéîò ãèáåëè, ñ òåì ÷òîáû ëþäè âíîâü ñòðîèëè ãî-ðîäà è õðàìû äëÿ áîãîâ.

Âñëåä çà ýòèì èäóò òðè ñòðî÷êè, êîòîðûåòðóäíî óâÿçàòü ñ òåêñòîì. Ñêîðåå âñåãî â íèõ îïè-ñûâàåòñÿ, ÷òî èìåííî äåëàåò ýòî áîæåñòâî, ÷òîáûâûïîëíèòü ñâîå îáåùàíèå.

Äàëåå ñëåäóþò ÷åòûðå ñòðîêè, ðàññêàçûâàþ-ùèå.î ñîòâîðåíèè ÷åëîâåêà, æèâîòíûõ è ðàñòå-íèé.

Âåñü ýòîò îòðûâîê âûãëÿäèò òàê:×åëîâå÷åñêèé ðîä. . . åãî ïîãèáåëü. . . Ìîå ñî-

òâîðåíèå. . . áîãèíå Íèíòó. . . âîèñòèíå ÿ âåðíó.ß âåðíó ëþäåé íà èõ çåìëè, -Ãðàäû èõ äà áó-

äóò ïîñòðîåíû, Áåäû èõ äà áóäóò ðàññåÿíû. Êèð-ïè÷è íà ìåñòà ñâÿòûå ãðàäîâ âîéñòèíó äà áóäóò

âîçëîæåíû.Íà ìåñòå ñâÿòîì. . . äà óñòàíîâëåíûÎáðÿäû, ìîãó÷èå Ñóòè ñîâåðøåííûìè äà áó-

äóò!Çåìëþ âîäà äà îðîñèò, áëàãîäåíñòâèå äà îñå-

íèò.Ïîñëå ÷åãî ìû óçíàåì, ÷òî öàðñêàÿ âëàñòü

áûëà íèñïîñëàíà ñâûøå è ÷òî òîãäà áûëî îñíî-âàíî ïÿòü ãîðîäîâ.

Ãðàäàì âñåì òåì îí äàë èìåíà, èõ ñòîëèöàìèîí íàçíà÷èë. Ìàëûå ðå÷êè ïîâåëåë îí î÷èñòèòü,ïðîðûòü êàíàëû ïðîâåñòè âîäó. . .

Çäåñü â òåêñòå îïÿòü ïðîáåë ïðèìåðíî â 37ñòðîê, â êîòîðûõ, âèäèìî, ãîâîðèëîñü ãëàâíûìîáðàçîì î ðåøåíèè áîãîâ íèñïîñëàòü íà çåì-ëþ ïîòîï è óíè÷òîæèòü ðîä ÷åëîâå÷åñêèé. Êîãäàòåêñò ñíîâà ñòàíîâèòñÿ äîñòàòî÷íî ÷èñòûì, ìûâèäèì, ÷òî íåêîòîðûå áîãè íåäîâîëüíû è îïå÷à-ëåíû òàêèì æåñòîêèì ðåøåíèåì. Çàòåì íà ñöåíåïîÿâëÿåòñÿ Çèóñóäðà, øóìåðñêèé ïðîòîòèï áèá-ëåéñêîãî Íîÿ. Îí ïðåäñòàåò êàê íàáîæíûé è áî-ãîáîÿçíåííûé öàðü, âî âñåõ ñâîèõ äåëàõ ðóêîâîä-ñòâóþùèéñÿ óêàçàíèÿìè, ïîëó÷åííûìè îò áîãîâ

â ñíîâèäåíèÿõ è ïðåäñêàçàíèÿõ. Íàñêîëüêî ìî-ëåíî ïîíÿòü, â òîò ìîìåíò, êîãäà Çèóñóäðà ñòîèòâîçëå êàêîé-òî ñòåíû, áîæåñòâåííûé ãîëîñ âîçâå-ùàåò åìó î ðåøåíèè áîãîâ: íà çåìëþ îáðóøèòñÿïîòîï, äàáû "óíè÷òîæèòü ñåìÿ ðîäà ÷åëîâå÷åñêî-ãî". Ýòî äîâîëüíî äëèííûé îòðûâîê è ìû åãî íåáóäåì çäåñü ïðèâîäèòü.

Äàëüíåéøèé òåêñò, î÷åâèäíî, ñîäåðæèò ïî-äðîáíûå óêàçàíèÿ Çèóñóäðå ÷òîáû îí ïîñòðîèëîãðîìíûé êîðàáëü è ñïàññÿ íà íåì îò ãèáåëè. Íîýòè óêàçàíèÿ îòñóòñòâóþò, ïîòîìó ÷òî çäåñü â ïî-ýìå íîâûé ïðîáåë ïðèìåðíî â 40 ñòðîê. Êîãäàòåêñò ñòàíîâèòñÿ ðàçáîð÷èâûì, ìû âèäèì, ÷òîïîòîï óæå îáðóøèëñÿ "íà ñòðàíó". Îí áóøåâàëñåìü äíåé è ñåìü íî÷åé.

Íà âîñüìîé äåíü âíîâü ïîÿâèëñÿ áîã ñîëí-öà Óòó, ðàçëèâàÿ íàä çåìëåé ñâîé äðàãîöåííûéñâåò. Çèóñóäðà ïðîñòåðñÿ ïåðåä íèì è ïðèíåñ åìóæåðòâû.

Äàëåå âî âñåõ ðàññìàòðèâàåìûõ íàìè ïîãèá-øèõ öèâèëèçàöèÿõ ìû ñìîæåì íàéòè ñâèäåòåëü-ñòâà î ïîòîïå è "ñâîèõ Íîåâ". Îäíàêî, ïîòîïïîòîïîì, à øóìåðñêîå ãîñóäàðñòâî ïðèõîäèëî â

óïàäîê è áûëî âïîñëåäñòâèè çàõâà÷åíî ñåìèòñêè-ìè ïëåìåíàìè ïîä ïðåäâîäèòåëüñòâîì âåëèêîãîÑàðãîíà Àêêàäñêîãî. Íî ïåðåä ýòèì çàêîíîìåð-íûì êîíöîì â ñòðàíå ïðîèñõîäèëè âîéíû è ñâè-ðåïñòâîâàë áåçäóìíûé ×èíîâíèê. Î òîì, ÷òî âíàøåì ìèðå ïî÷òè íè÷åãî íå èçìåíèëîñü ïðîäîë-æàåò ðàññêàçûâàòü Ñ. Êðàìåð íà ïðèìåðå Øó-ìåð.

Ãîðîä-ãîñóäàðñòâî Ëàãàø, ðàñïîëîæåííûé íàþãå Øóìåðà (ñì. ðèñ. 19), íà÷èíàÿ ñ 2500 ã. äîí. ý. èãðàë â ãîñóäàðñòâå ãëàâåíñòâóþùóþ ðîëü âïîëèòè÷åñêîì è âîåííîì îòíîøåíèè. Çäåñü öàð-ñòâîâàëà ýíåðãè÷íàÿ äèíàñòèÿ Óð-Íàíøå, ïðåä-ñòàâèòåëÿì (èøàêêó) êîòîðîé óäàâàëîñü ïðàâèòüâñåì Øóìåðîì. Íî çâåçäà Ëàãàøà çàêàòèëàñüïðè Óðóêàãèíå - âîñüìîì ïðàâèòåëå ýòîé äèíà-ñòèè. Äî ýòîãî æå Ëàãàø âåë ïîñòîÿííóþ âîéíóñ äðóãèì ãîðîäîì-ãîñóäàðñòâîì Óì-ìîé, ïðàâè-òåëè êîòîðîãî òàêæå ïðåòåíäîâàëè íà ãîñïîäñòâîâ Øóìåðå. Îäíàêî ìû íå áóäåì âäàâàòüñÿ â ïî-äðîáíîñòè ýòèõ âîéí, ïðîõîäèâøèõ ñ ïåðåìåííûìóñïåõîì äëÿ îáåèõ ñòîðîí, íî ñ ïîñòîÿííûì ïîä-ðûâîì âñåé øóìåðñêîé öèâèëèçàöèè. Îáðàòèìñÿ

ëó÷øå ê øóìåðñêèì "ñîöèàëüíûì ðåâîëþöèÿì",ïðîâîçãëàøàâøèì "ñâîáîäó" (ýòî ñëîâî åñòü âøóìåðñêèõ òàáëè÷êàõ èìåííî â ñîöèàëüíîì êîí-òåêñòå) îò çàñèëüÿ ÷èíîâíèêîâ è, êàê èçâåñòíî,ñîïðîâîæäàâøèìñÿ åùå îäíèì ñèëüíûì ïîäðû-âîì øóìåðñêîãî ãîñóäàðñòâà.

Âî âðåìÿ æåñòîêèõ âîéí ñ èõ ïàãóáíûìè ïî-ñëåäñòâèÿìè ãðàæäàíå Ëàãàøà óòðàòèëè ñâîè ïî-ëèòè÷åñêèå è ýêîíîìè÷åñêèå ñâîáîäû. ×òîáû íà-áðàòü è âîîðóæèòü âîéñêî, ïðàâèòåëè ãîðîäà ñî-÷ëè íåîáõîäèìûì óðåçàòü ïðàâà ñâîèõ ïîääàí-íûõ, óâåëè÷èòü äî ïðåäåëà íàëîãè è äàæå ïðè-ñâîèòü ñîáñòâåííîñòü õðàìà. Ïîêà ñòðàíà íàõî-äèëàñü â ñîñòîÿíèè âîéíû, îíè ïî÷òè íå âñòðå-÷àëè ïðîòèâîäåéñòâèÿ. Íî, îäíàæäû çàõâàòèâ âñâîè ðóêè áðàçäû ïðàâëåíèÿ, ÷ëåíû äâîðöîâîéêëèêè íå æåëàëè îòêàçàòüñÿ îò íèõ â ìèðíîå âðå-ìÿ, èáî ýòî äàâàëî èì íåèñ÷èñëèìûå ïðåèìóùå-ñòâà. Â ñàìîì äåëå, äðåâíèå ÷èíîâíèêè óõèòðÿ-ëèñü èçûñêèâàòü òàêèå èñòî÷íèêè óâåëè÷åíèÿ äî-õîäîâ, ÷òî èì ìîãëè áû ïîçàâèäîâàòü äàæå èõñîâðåìåííûå êîëëåãè. Îò÷èñëåíèÿ â êàçíó, íàëî-ãè, ïîøëèíû è îáëîæåíèÿ äîñòèãàëè â Ëàãàøå

íåâèäàííûõ ðàçìåðîâ.

Âîò ÷òî èñòîðèê, æèâøèé â Ëàãàøå ÷åòûðåñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷è ëåò íàçàä, ðàññêàçûâàåò îñîáûòèÿõ, î÷åâèäöåì êîòîðûõ îí áûë.

"Ñìîòðèòåëü íàä ëîäî÷íèêàìè çàõâàòûâàëëîäêè. Ñìîòðèòåëü íàä ñêîòîì çàõâàòûâàë êðóï-íûé è ìåëêèé ñêîò. Ñìîòðèòåëü íàä ðûáíûìèóãîäüÿìè çàõâàòûâàë ðûáó. Êîãäà æèòåëü Ëàãà-øà ïðèâîäèë âî äâîðåö îâöó äëÿ ñòðèæêè îí äîë-æåí áûë ïëàòèòü ïÿòü øåêåëåé (åñëè îâöà áûëàáåëîé). Êîãäà ìóæ ðàçâîäèëñÿ ñ æåíâé, èøàê-êó ïîëó÷àë ïÿòü øåêåëåé, à åãî âèçèðü - îäèíøåêåëü. Êîãäà òîðãîâåö áëàãîâîíèÿìè ñîñòàâëÿëáëàãîâîíèÿ äëÿ óìàùåíèé, èøàêêó ïîëó÷àë ïÿòüøåêåëåé, à åãî âèçèðü - îäèí, à óïðàâëÿþùèéäâîðöîì - åùå îäèí. ×òî æå äî õðàìà è åãî èìó-ùåñòâà, èøàêêó çàâëàäåë âñåì". Íàø ðàññêàç÷èêãîâîðèò: "Áûêè áîãà ïàõàëè ëóêîâûå íàäåëû èø-àêêó; ëóêîâûå è îãóðå÷íûå íàäåëû èøàêêó çàíè-ìàëè ëó÷øèå çåìëè áîãà".

Ñàìûå óâàæàåìûå ñëóæèòåëè õðàìà è ïðåæäåâñåãî "ñàíãà" âûíóæäåíû áûëè îòäàâàòü èøàêêóáîëüøîå êîëè÷åñòâî ñâîèõ îñëîâ, áûêîâ è çåðíà.

Äàæå ñìåðòü íå èçáàâëÿëà ãîðîæàí îò íà-ëîãîâ è ïîáîðîâ. Êîãäà ïîêîéíèêà ïðèíîñèëèíà êëàäáèùå äëÿ ïîãðåáåíèÿ, òàì óæå îæèäàëèìíîãî÷èñëåííûå ÷èíîâíèêè è èõ ïðèõëåáàòåëè,÷òîáû âûìàíèòü ó ðîäñòâåííèêîâ ïîêîéíèêà êàêìîæíî áîëüøå ÿ÷ìåíÿ, õëåáà, ïèâà è âñåâîçìîæ-íûõ ïðåäìåòîâ äîìàøíåãî îáèõîäà.

Ïî âñåé ñòðàíå, îò êðàÿ äî êðàÿ, ñ ãîðå÷üþ çà-ìå÷àåò ðàññêàç÷èê, "âñþäó áûëè ñáîðùèêè íàëî-ãîâ". Íå óäèâèòåëüíî, ÷òî ïðè òàêîì ïîëîæåíèèâåùåé äâîðöîâàÿ êëèêà áëàãîäåíñòâîâàëà. Çåì-ëè è âëàäåíèÿ ïðàâèòåëåé ñëèâàëèñü â ñïëîøíûåîãðîìíûå ïîìåñòüÿ.

Â òàêîì ïëà÷åâíîì ïîëîæåíèè, ðàññêàçûâà-åò íàø èñòîðèê, íàõîäèëñÿ Ëàãàø â ìîìåíò ïðè-õîäà íîâîãî áîãîáîÿçíåííîãî ïðàâèòåëÿ Óðóêàãè-íà, êîòîðûé âåðíóë èññòðàäàâøèìñÿ ãðàæäàíàìèõ ïðàâà è ñâîáîäó. Îí îòîçâàë ñìîòðèòåëåé íàäëîäî÷íèêàìè. Îí îòîçâàë ñìîòðèòåëåé íàä êðóï-íûì è ìåëêèì ñêîòîì. Îí îòîçâàë ñìîòðèòåëåéíàä ðûáíûìè óãîäüÿìè. Îí îòîçâàë ñáîðùèêîâñåðåáðà, êîòîðûå âçèìàëè ïëàòó çà ñòðèæêó áå-ëûõ îâåö. Êîãäà ìóæ ðàçâîäèëñÿ ñ æåíîé, íè

èøàêêó, íè åãî âèçèðü íå ïîëó÷àëè íè÷åãî. Êî-ãäà òîðãîâåö áëàãîâîíèÿìè ñîñòàâëÿë áëàãîâî-íèÿ äëÿ óìàùåíèé, íè èøàêêó, íè åãî âèçèðü,íè óïðàâëÿþùèé íå ïîëó÷àëè íè÷åãî. Êîãäà ïî-êîéíèêà ïðèíîñèëè íà êëàäáèùå, ñáîðùèêè ïî-ëó÷àëè ãîðàçäî ìåíüøóþ äîëþ åãî èìóùåñòâà,èíîãäà çíà÷èòåëüíî ìåíüøå ïîëîâèíû. Òåïåðüâëàäåíèÿ õðàìà ñòàëè íåïðèêîñíîâåííûìè. È ïîâñåé ñòðàíå, îò êðàÿ äî êðàÿ, óâåðÿåò ðàññêàç-÷èê, "íå îñòàëîñü íè îäíîãî ñáîðùèêà íàëîãîâ".Óðóêàãèíà "ïðèçíàë ñâîáîäó ãðàæäàí Ëàãàøà".

Êðîìå òîãî Óðóêàãèíà î÷èñòèë ãîðîä îò ðî-ñòîâùèêîâ, âîðîâ è óáèéö. Íàïðèìåð, "åñëè ñûíáåäíÿêà ñîîðóäèò ðûáíûé ñàäîê, íèêòî íå óêðà-äåò òåïåðü åãî ðûáó". Íè îäèí áîãàòûé ÷èíîâíèêíå ïîñìååò áîëüøå âðûâàòüñÿ â ñàä "ìàòåðè áåä-íÿêà", îòðÿñàòü äåðåâüÿ è óíîñèòü ïëîäû, êàê áû-ëî ïðåæäå. Óðóêàãèíà çàêëþ÷èë îñîáûé äîãîâîðñ áîãîì Ëàãàøà Íèíãèðñó, ÷òîáû ñèðîòû è âäî-âû íå ñòðàäàëè áîëüøå îò ïðîèçâîëà "ñèëüíûõëþäåé".

Ìû íå çíàåì, íàñêîëüêî ýôôåêòèâíû áûëèýòè ðåôîðìû, íàñêîëüêî îíè ïîìîãëè Ëàãàøó

â åãî áîðüáå çà âëàñòü ñ Óììîé. Ê íåñ÷àñòüþ,ýòè ìåðû óæå íå ìîãëè âåðíóòü Ëàãàøó áûëóþìîùü è íå ïðèâåëè ê ïîáåäå. Óðóêàãèíà è åãî ðå-ôîðìû âñêîðå áûëè çàáûòû. Ïîäîáíî áîëüøèí-ñòâó äðóãèõ ðåôîðìàòîðîâ îí, î÷åâèäíî, ïðèøåëñëèøêîì ïîçäíî è óñïåë ñäåëàòü ñëèøêîì ìàëî.Ïðàâëåíèå Óðóêàãèíû ïðîäîëæàëîñü ìåíåå äåñÿ-òè ëåò, à çàòåì îí è åãî ãîðîä áûëè ïîáåæäåíû÷åñòîëþáèâûì ïðàâèòåëåì Óììû Ëóãàëüçàããèñè,êîòîðûé, ïóñòü íà êîðîòêèé ñðîê, íî ñóìåë ïîä-÷èíèòü ñåáå âåñü Øóìåð è ñîñåäíèå ãîñóäàðñòâà,ïîêà íå áûë çàâîåâàí âîèíàìè Àêêàäà.

ÃËÀÂÀ 14. ÏÈÐÀÌÈÄÛ è ÁÀØÍÈ

Êàçàëîñü áû, ÷òî åùå íåâåäîìî ÷åëîâåêó ïðî-ñâåùåííîìó î öèâèëèçàöèÿõ Åãèïòà è Âàâèëîíà?Ñîòíè èññëåäîâàòåëüñêèõ òîìîâ è ÷åëîâå÷åñêèõñóäåá ðàñêðûâàþò íàì èõ òàéíû. Òûñÿ÷è ýêñïå-äèöèé è ïîõîæäåíèé èñòèííûõ ó÷åíûõ èññëåäî-âàòåëåé, àðõåîëîãîâ, ëèíãâèñòîâ è ïðîñòî àâàí-òþðèñòîâ, ëþáèòåëåé ïðèêëþ÷åíèé, îõîòíèêîâ çàñîêðîâèùàìè, êëàäîèñêàòåëåé (ðàçîðèòåëåé ñâÿ-òûõ ðåëèêâèé) ïîçâîëÿëè ïîòîìêàì ïèñàòü èõ èñ-òîðèþ. Èñòîðèÿ æå ýòà íå êîí÷àåòñÿ è ïî ñåé

äåíü.

Ïåðåíåñåìñÿ íà ÷åòûðå ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷èëåò íàçàä â æèòíèöó äðåâíåãî ìèðà, êîòîðàÿ çà-ñòàâèëà âïîñëåäñòâèè ãîëîäàòü Ðèì, - äîëèíóÍèëà.

"Îò Íèëà ê ðàñïîëîæåííîé íåïîäàëåêó ñòðî-èòåëüíîé ïëîùàäêå äâèæåòñÿ æèâîé ïîòîê ïîëó-ãîëûõ ðàáîâ - ñâåòëîêîæèõ è ÷åðíûõ, òîëñòîãó-áûõ è ñ ïðèïëþñíóòûìè íîñàìè, ñ áðèòûìè ãî-ëîâàìè, ðàñïðîñòðàíÿÿ ñìåøàííûé çàïàõ äåøå-âîãî ìàñëà, ðåäüêè, ëóêà è ÷åñíîêà (ñîãëàñíî Ãå-ðîäîòó, òîëüêî íà îäíî ïèòàíèå ðàáî÷èõ, ñîîðó-æàâøèõ ïèðàìèäó Õåîïñà, áûëî èçðàñõîäîâàíî âïåðåâîäå íà ñîâðåìåííûå äåíüãè 20 ìèëëèîíîâìàðîê). Âñêðèêèâàÿ è âçâèçãèâàÿ ïîä óäàðàìèáè÷åé íàäñìîòðùèêîâ, îíè áðåäóò ïî ãðàíèòíûìïëèòàì äîðîãè, ïðîòÿíóâøåéñÿ îò Íèëà ê ìåñòóïîñòðîéêè; ñòåíàÿ ïîä òÿæåñòüþ âðåçàâøèõñÿ âòåëî âåðåâîê, îíè òàùàò îãðîìíûå, ìåäëåííî ïå-ðåäâèãàþùèåñÿ òà÷êè, ãðóæåííûå êàìíÿìè, êàæ-äûé îáúåìîì áîëåå îäíîãî êóáè÷åñêîãî ìåòðà.Òàê, ïîä ñòîíû è êðèêè ðîñëà íà êîñòÿõ ðàáîâïèðàìèäà. Îíà ðîñëà äâàäöàòü ëåò ïîäðÿä, è íà

ïðîòÿæåíèè âñåõ ýòèõ ëåò êàæäûé ðàç, êîãäà Íèëâûáðàñûâàë ñâîè èëèñòûå âîäû íà ïðèáðåæíûåïîëÿ, êîãäà ïðåêðàùàëèñü ïîëåâûå ðàáîòû, íàä-ñìîòðùèêè âíîâü ñãîíÿëè ñîòíè òûñÿ÷ ðàáîâ äëÿïîñòðîéêè ãðîáíèöû, êîòîðàÿ íàçûâàëàñü "ÀõåòÕóôó" - "Ãîðèçîíò Õåîïñà".

Ïèðàìèäà ïîäíèìàëàñü âñå âûøå è âûøå. Ñïîìîùüþ îäíîé ëèøü ëþäñêîé ñèëû áûëè ïî-ñòàâëåíû è âçãðîìîæäåíû äðóã íà äðóãà 2300000êàìåííûõ áëîêîâ, êàæäàÿ èç ÷åòûðåõ ñòîðîí ïè-ðàìèäû èìåëà â äëèíó áîëåå 230 ìåòðîâ. Âûñîòàåå â êîíöå êîíöîâ äîñòèãëà 146 ìåòðîâ. Ãðîáíèöàîäíîãî-åäèíñòâåííîãî ôàðàîíà ïî÷òè íå óñòóïàåòïî âûñîòå Êåëüíñêîìó ñîáîðó, îíà âûøå ñîáîðàñâ. Ñòåôàíà â Âåíå è çíà÷èòåëüíî âûøå ñîáîðàñâ. Ïåòðà â Ðèìå - ñàìîé áîëüøîé õðèñòèàíñêîéöåðêâè â ìèðå, êîòîðàÿ ìîãëà áû ñâîáîäíî ðàç-ìåñòèòüñÿ â ãðîáíèöå åãèïåòñêîãî ôàðàîíà äàæåâìåñòå ñ ëîíäîíñêèì ñîáîðîì ñâ. Ïàâëà. Îáùàÿïëîùàäü ýòîãî ñòðîåíèÿ, ñëîæåííîãî èç êàìíåéè èçâåñòíÿêà, äîáûòûõ â êàìåíîëîìíÿõ ïî îáå-èì ñòîðîíàì Íèëà, äîñòèãàåò 2521000 êâàäðàò-íûõ ìåòðîâ (ðèñ. 17).

Ïðåæäå ÷åì ïîñòðîèòü ñòîëü ãðàíäèîçíîå ñî-îðóæåíèå, ñâûøå ÷åòûðåõ òûñÿ÷ ÷åëîâåê, õóäîæ-íèêîâ, àðõèòåêòîðîâ, êàìåíîòåñîâ è ðåìåñëåííè-êîâ, âûïîëíÿëè ïîäãîòîâèòåëüíûå ðàáîòû, çàíè-ìàâøèå ïî÷òè 10 ëåò. Âåñ îäíîãî èç ÷óäåñ ñâå-òà, ïèðàìèäû Õåîïñà, ñîñòàâëÿåò îêîëî 6400000òîíí, ïîýòîìó, ÷òîáû ïèðàìèäà íå óøëà â çåì-ëþ, þæíåå Êàèðà, â ñåìè êèëîìåòðàõ çàïàäíååñåëåíèÿ Ãèçà, íà âûñòóïå ïëàòî ñðåäè ïóñòûíèäðåâíèìè èíæåíåðàìè áûëà âûáðàíà ñêàëèñòàÿïëîùàäêà, âûäåðæèâàþùàÿ âåñ ïèðàìèä. Âñåãîâ äîëèíå Ãèçû èëè Äîëèíå öàðåé, íàñ÷èòûâàåòñÿ67 ïèðàìèä, ïîñòåïåííî ðàñêðûâàþùèõ ñâîè òàé-íû è ðàññêàçûâàþùèõ î æèçíè Åãèïåòñêîé öèâè-ëèçàöèè.

Èñòîðèÿ Äðåâíåãî Åãèïòà - ýòî, ïðåæäå âñå-ãî, èñòîðèÿ åå îòêðûâàòåëåé. Ìàíüÿê, îêîëäîâàí-íûé åãèïåòñêèìè èåðîãëèôàìè, - òàê íàçâàë Êå-ðàì ãåíèàëüíîãî ôðàíöóçà Æàíà-Ôðàíñóà Øàì-ïîëüîíà (1790 - 1832 ãã.), ïîäàðèâøåãî ÷åëîâå-÷åñòâó ôîðìóëó ïðî÷òåíèÿ åãèïåòñêèõ ïàïèðóñîâè æèâøåãî ðàäè ýòîãî ñîáûòèÿ âñþ æèçíü - êî-ðîòêóþ, òÿæåëóþ, íî óâåí÷àâøóþñÿ ôàíòàñòè÷å-

ñêèì ìîìåíòîì ñ÷àñòüÿ â ïîñòèæåíèè èñòèíû èñâåðøåíèÿ, êàçàëîñü áû, íåñáûòî÷íîé ìå÷òû. Óèñòîêîâ îòêðûòèÿ åãèïåòñêèõ òàéí ñòîÿò òàêæåÍàïîëåîí è áàðîí-ðèñîâàëüùèê Äîìèíèê ÂèâàíÄåíîí, îïóáëèêîâàâøèé â 1802 ãîäó ñâîå "Ïóòå-øåñòâèå ïî Âåðõíåìó è Íèæíåìó Åãèïòó". Ñ òåõïîð ìèð óçíàë î ñîâåðøåííî íåâåäîìîé öèâèëè-çàöèè, íå ìåíåå çàãàäî÷íîé è äðåâíåé, ÷åì. Ãðå-öèÿ, è î ñóùåñòâîâàíèè êîòîðîé áûëî èçâåñòíîëèøü íåêîòîðûì ïóòåøåñòâåííèêàì.

Âåëèêèå îòêðûòèÿ â åãèïòîëîãèè ñâÿçàíû ñèìåíåì èòàëüÿíöà Áåëüöîíè ñîáèðàòåëÿ åãèïåò-ñêèõ ðåëèêâèé (îòëè÷èâøåãîñÿ òåì, ÷òî âçëàìû-âàë êàìåðû öàðñêèõ ãðîáíèö ñ ïîìîùüþ ñòåíî-áèòíûõ (!) îðóäèé), íàøåäøåãî ãðîáíèöó Ñåòè I,ïðåäøåñòâåííèêà âåëèêîãî Ðàìñåñà, ïîáåäèòåëÿëèâèéöåâ, ñèðèéöåâ è õåòòîâ. Íåëüçÿ íå óïîìÿ-íóòü èìÿ Ðèõàðäà Ëåïñèóñà - íåìåöêîãî êëàñ-ñèôèêàòîðà èñòîðèè Åãèïòà. Îí íàøåë ñëåäû èîñòàòêè áîëåå òðèäöàòè íåèçâåñòíûõ äî òåõ ïîðïèðàìèä, äîâåäÿ èõ äî 67, îòêðûë íåèçâåñòíûéâèä ãðîáíèö, ò. í. "ìàñòàáà", ãäå õîðîíèëè çíàòüÄðåâíåãî öàðñòâà.

Â 1850 ãîäó Îãþñò Ìàðèýòò ïðèáûë â Êà-èð èç Ôðàíöèè â íåáîëüøóþ êîìàíäèðîâêó èñòàë îäåðæèì èññëåäîâàíèÿìè è ðàñêîïêàìè. Íà-âñåãäà îñòàâøèñü â Åãèïòå, îí ñòàë õðàíèòåëåìåãî äðåâíîñòåé, îòêðûâàòåëåì àëëåè ñôèíêñîâ èãðîáíèöû ñâÿùåííûõ áûêîâ Àïèñîâ.

Áëàãîäàðÿ åìó ìû óçíàåì î íåîáû÷íûõ åãè-ïåòñêèõ êóëüòàõ. Çäåñü ìû îñòàíîâèìñÿ íà îò-ðûâêå èç êíèãè Êåðàìà:

"Åãèïåòñêèå áîãè ñðàâíèòåëüíî ïîçäíî âîïëî-òèëèñü â îáðàçàõ ëþäåé. Ïåðâîíà÷àëüíî åãèïòÿíåîáîæåñòâëÿëè ðàñòåíèÿ, æèâîòíûõ. Áîãèíþ Õà-òîð îëèöåòâîðÿëà ñìîêîâíèöà, áîã Íåôåðòóì ïî-÷èòàëñÿ â âèäå öâåòêà ëîòîñà, áîãèíÿ Íåéò - â âè-äå ùèòà ñ äâóìÿ ñêðåùåííûìè ñòðåëàìè; áîãîâîëèöåòâîðÿëè òå èëè èíûå æèâîòíûå: áîãà Õíóìà- áàðàí, áîãà Ãîðà - ñîêîë, áîãà Òîòà - èáèñ, Ñóõî-ñà - êðîêîäèë, áîãèíþ ãîðîäà Áóáàñòèñà - êîøêà,áîãèíþ ãîðîäà Áóòî çìåÿ.

Íî íàðÿäó ñ ýòèìè æèâîòíûìè, îëèöåòâîðÿâ-øèìè áîãîâ, ïî÷èòàëèñü òå èëè èíûå æèâîòíûå,îòìå÷åííûå îïðåäåëåííûìè ïðèçíàêàìè. Íàèáî-ëåå ïî÷èòàåìûì èç íèõ áûë Àïèñ - ñâÿùåí-

íûé áûê Ìåìôèñà, êîòîðîãî åãèïòÿíå ñ÷èòàëè"ñëóãîé áîãà Ïòà"; åìó âîçäàâàëèñü ñàìûå ïûø-íûå ïî÷åñòè, êîòîðûõ êîãäà-ëèáî óäîñòàèâàëîñüêàêîå-ëèáî æèâîòíîå.

Ìåñòîïðåáûâàíèåì ýòîãî ñâÿùåííîãî æèâîò-íîãî ñëóæèë õðàì, óõàæèâàëè çà áûêîì æðåöû.Êîãäà áûê îêîëåâàë, åãî áàëüçàìèðîâàëè è õîðî-íèëè ñî âñåé òîðæåñòâåííîñòüþ, à åãî ìåñòî çà-íèìàë äðóãîé áûê, ñ òåìè æå âíåøíèìè ïðèçíà-êàìè, ÷òî è åãî ïðåäøåñòâåííèê. Òàê âîçíèêàëèöåëûå êëàäáèùà, äîñòîéíûå áîãîâ è öàðåé; ê ÷èñ-ëó òàêèõ êëàäáèù æèâîòíûõ ïðèíàäëåæàò êëàä-áèùà êîøåê â Áóáàñòèñå è Áåíè-Õàñàíå, êëàäáè-ùå êðîêîäèëîâ â Àøìóíåíå, êëàäáèùå áàðàíîââ Ýëåôàíòèíå. Ýòè êóëüòû, ðàñïðîñòðàíåííûå âîâñåì Åãèïòå ïðåòåðïåâàëè áåñêîíå÷íûå èçìåíå-íèÿ íà ïðîòÿæåíèè åãèïåòñêîé èñòîðèè, òî ÿðêîâñïûõèâàÿ, òî óãàñàÿ íà öåëûå ñòîëåòèÿ.

Íåïîäàëåêó îò Ñåðàïåóìà Ìàðèýòò îáíàðó-æèë ìîãèëó äâîðöîâîãî ÷èíîâíèêà è êðóïíîãîçåìëåâëàäåëüöà Òè. Ãðîáíèöà âåëüìîæè áûëà÷ðåçâû÷àéíî äðåâíåé: åå ïîñòðîèëè ç 2600 ãî-äó äî í. ý., êîãäà öàðè Åãèïòà Õåîïñ, Õåôðåí

è Ìèêåðèí âûñòðîèëè ñâîè ïèðàìèäû. Íè îäíîèç ðàíåå îòêðûòûõ çàõîðîíåíèé íå äàâàëî òàêîãîïðåäñòàâëåíèÿ î æèçíè äðåâíèõ åãèïòÿí, êàê ýòàãðîáíèöà. Òî, ÷òî Ìàðèýòò óâèäåë â çàëàõ è êî-ðèäîðàõ ýòîé ãðîáíèöû, ïðåâîñõîäèëî ïî áîãàò-ñòâó ïîäðîáíîñòåé ïîâñåäíåâíîé æèçíè åãèïòÿíâñå äî ñèõ ïîð íàéäåííîå. Áîãà÷ Òè ïîñòàðàëñÿ,÷òîáû è ïîñëå ñìåðòè â åãî ðàñïîðÿæåíèè îêà-çàëîñü âñå, ïðè÷åì áóêâàëüíî âñå, ÷òî îêðóæàëîåãî ïðè æèçíè.

Á âåñüìà ñòèëèçîâàííüõõ ñòåííûõ ðîñïèñÿõè ðåëüåôàõ, õîòÿ è ëèíåéíûõ, íî òåì íå ìå-íåå âñåãäà ïîäðîáíî äåòàëèçèðîâàííûõ, íàøëîñâîå îòðàæåíèå íå òîëüêî ïðàçäíîå âðåìÿïðåïðî-âîæäåíèå áîãà÷à. Ìû âèäèì ïðîöåññ èçãîòîâëå-íèÿ ëüíà, âèäèì êîñöîâ çà ðàáîòîé, ïîãîíùè-êîâ îñëîâ, ìîëîòüáó, âåÿíèå; âèäèì èçîáðàæå-íèå âñåãî ïðîöåññà ïîñòðîéêè êîðàáëÿ - òàêèì,êàêèì îí áûë ÷åòûðå ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷åëåòèÿíàçàä: îáðóáêó ñó÷üåâ, îáðàáîòêó äîñîê, ðàáîòóñî ñâåðëîì, ñòàìåñêîé, êîòîðûå, êñòàòè ãîâîðÿ,èçãîòîâëÿëèñü â òå âðåìåíà íå èç æåëåçà, à èçìåäè. Ñîâåðøåííî îò÷åòëèâî ðàçëè÷àåì âñåâîç-

ìîæíûå îðóäèÿ òðóäà è ñðåäè íèõ ïèëó, òîïîðè äàæå äðåëü. Ìû âèäèì çîëîòîïëàâèëûöèêîâ èóçíàåì, êàê â òå âðåìåíà çàäóâàëè ïå÷è äëÿ ïëàâ-êè çîëîòà; ïåðåä íàìè ñêóëüïòîðû è êàìåíîòåñû,ðàáî÷èå-êîæåâíèêè çà ðàáîòîé; ìû âèäèì òàêæå,êàêîé âëàñòüþ áûë íàäåëåí òàêîé ÷èíîâíèê, êàêãîñïîäèí Òè, - ýòî ïîä÷åðêèâàåòñÿ âåçäå. Ñòðàæ-íèêè ñãîíÿþò ê åãî äîìó äåðåâåíñêèõ ñòàðîñò äëÿðàñ÷åòîâ: îíè èõ âîëîêóò ïî çåìëå, äóøàò, èçáè-âàþò; ïåðåä íàìè áåñêîíå÷íàÿ âåðåíèöà æåíùèí,íåñóùèõ äàðû, áåñ÷èñëåííîå ìíîæåñòâî ñëóã, êî-òîðûå òàùàò æåðòâåííûõ æèâîòíûõ è çäåñü ëååçàêàëûâàþò èõ (èçîáðàæåíèå òàê äåòàëèçèðîâà-íî, ÷òî ìû óçíàåì, êàêèìè ïðèåìàìè çàêàëûâà-ëè áûêîâ ñîðîê ïÿòü ñòîëåòèé íàçàä). Âèäèì ìû,è êàê æèë ãîñïîäèí Òè - ñëîâíî ñìîòðèì â îê-íî åãî äîìà: ãîñïîäèí Òè ó ñòîëà, ãîñïîäèí Òèñî ñâîåé ñóïðóãîé, ñåìüåé. Âîò ãîñïîäèí Òè çàëîâëåé ïòèö, ãîñïîäèí Òè ñ ñåìüåé ïóòåøåñòâó-åò ïî äåëüòå Íèëà, ãîñïîäèí Òè - è ýòî îäèí èçñàìûõ êðàñèâûõ ðåëüåôîâ - åäåò ñêâîçü çàðîñëèòðîñòíèêà. Ñòîÿ âî âåñü ðîñò, îí åäåò â ëîäêå;èçìó÷åííûå ãðåáöû ñãèáàþòñÿ, íàëåãàÿ íà âåñëà.

Ââåðõó â çàðîñëÿõ ëåòàþò ïòèöû, â âîäå âîêðóãëîäêè êèøìÿ êèøàò ðûáà è âñÿêàÿ ïðî÷àÿ íèëü-ñêàÿ æèâíîñòü. Îäíà ëîäêà ïëûâåò âïåðåäè. Êî-ìàíäà çàíÿòà îõ,îòîé: ñèäÿùèå â ëîäêå ëþäè íà-öåëèëè ãàðïóíû, ãîòîâÿñü âîíçèòü èõ â ìîêðûå,áëåñòÿùèå ñïèíû ãèïïîïîòàìîâ".

Àíãëè÷àíèí Ôëèíäåðñ Ïèòðè - ëó÷øèé èíòåð-ïðåòàòîð è ñîáèðàòåëü òàéí ôàðàîíîâ. 90 òîìîâ -òàêîâî åãî íàó÷íîå íàñëåäèå. Èìåííî Ïèòðè ðàñ-êîïàë õðàì Ðàìñåñà è ãðå÷åñêóþ êîëîííó Íàâ-êðàòèñ. 46 ëåò îí çàíèìàëñÿ ðàñêîïêàìè â Åãèï-òå áóêâàëüíî "ïðîÿâëÿÿ" åãî êóëüòóðó, à ïîëíûéñïèñîê åãî íàõîäîê çàíÿë áû íå îäíó êíèãó. Íîâåðíåìñÿ ê ïèðàìèäàì è Êåðàìó.

×òî çàñòàâëÿëî ôàðàîíîâ ïðåâðàùàòü ñâîèãðîáíèöû â êðåïîñòè ñ òàéíûìè âõîäàìè, ñ ãëó-õèìè äâåðÿìè, ñ ïîäçåìíûìè êîðèäîðàìè, óïè-ðàâøèìèñÿ â ãðàíèòíûå áëîêè? ×òî çàñòàâèëîÕåîïñà âçãðîìîçäèòü íàä ñâîèì ñàðêîôàãîì öå-ëóþ ãîðó - äâà ñ ïîëîâèíîé ìèëëèîíà êóáè÷åñêèõìåòðîâ èçâåñòíÿêà.

Èñòèííûé ñìûñë ñîîðóæåíèÿ ïèðàìèä ìîæíîïîíÿòü, òîëüêî èñõîäÿ èç îñîáåííîñòåé ðåëèãèîç-

íûõ âîççðåíèé äðåâíèõ åãèïòÿí, ïðè÷åì íå èç èõìèôîëîãèè - âåäü ÷èñëî åãèïåòñêèõ áîãîâ íåîáî-çðèìî, - à èç òîãî ïðåäñòàâëåíèÿ, êîòîðîå ëåæà-ëî â îñíîâå èõ ðåëèãèè: ÷åëîâåê ïîñëå ñìåðòèïðîäîëæàåò ñâîé æèçíåííûé ïóòü â öàðñòâå áåñ-ñìåðòèÿ. Â ýòîì "ïîòóñòîðîííåì ìèðå", "àíòè-ïîäå" çåìëè è íåáà, çàñåëåííîì óìåðøèìè, ìî-æåò, îäíàêî, ñóùåñòâîâàòü ëèøü òîò - è ýòî ñà-ìîå îñíîâíîå, - êîãî ñíàáäèëè â ýòîì ìèðå ñà-ìûì íåîáõîäèìûì äëÿ ñóùåñòâîâàíèÿ. Ïîä ýòèì"âñåì íåîáõîäèìûì äëÿ ñóùåñòâîâàíèÿ" ïîäðà-çóìåâàëîñü ðåøèòåëüíî âñå, ÷åì ïîêîéíèê ïîëü-çîâàëñÿ ïðè æèçíè: æèëèùå, ïèùà, à äëÿ òîãî÷òîáû óäîâëåòâîðÿòü ïîòðåáíîñòü â åäå è ïèòüå,- ñëóãè, ðàáû è ïðåäìåòû ïåðâîé íåîáõîäèìîñòè.Íî ïðåæäå âñåãî íóæíî áûëî ñîõðàíèòü íåâðåäè-ìûì òåëî - åãî ñëåäîâàëî îáåçîïàñèòü îò âñÿêèõïîñòîðîííèõ âîçäåéñòâèé. Òîëüêî â ýòîì ñëó÷àå,òî åñòü ïðè óñëîâèè ïîëíåéøåé ñîõðàííîñòè òå-ëà, äóøà óìåðøåãî (ïî-åãèïåòñêè "baj"), êîòîðàÿïîêèäàëà òåëî ïîñëå ñìåðòè, ìîãëà, ñâîáîäíî ïå-ðåäâèãàÿñü â ïðîñòðàíñòâå, â ëþáîå âðåìÿ ñîåäè-íèòüñÿ ñ òåëîì âíîâü, òî÷íî òàê ëåå, êàê è äóõ-

õðàíèòåëü "Êà" îëèöåòâîðåíèå æèçíåííîé ñèëû,êîòîðàÿ ïîÿâèëàñü íà ñâåò âìåñòå ñ ÷åëîâåêîì,íî íå óìèðàëà, ïîäîáíî òåëó, à ïðîäîëæàëà æèòü,ñîîáùàÿ â äàëüíåéøåì ïîêîéíèêó íåîáõîäèìóþñèëó â òîì ïîòóñòîðîííåì ìèðå.

Âîò ýòè òî ïðåäñòàâëåíèÿ è ïîðîäèëè äâàñëåäñòâèÿ: ìóìèôèöèðîâàíèå òðóïîâ, êîòîðîå,õîòÿ è â íåñðàâíåííî ìåíåå ñîâåðøåííîé ôîð-ìå, èçâåñòíî ó èíêîâ, îêåàíèéöåâ è äðóãèõ íà-ðîäîâ, ïîñòðîéêó ãðîáíèö, íàïîìèíàâøèõ ñêîðååêðåïîñòè - âåäü êàæäàÿ ïèðàìèäà äîëæíà áûëàñëóæèòü çàùèòîé çàïðÿòàííîé â íåé ìóìèè îòëþáîãî âîçìîæíîãî âðàãà, îò ëþáûõ äåðçîñòíûõïîñòóïêîâ, îò íàðóøåíèÿ ïîêîÿ.

Òûñÿ÷è æèâûõ ïðèíîñèëèñü â æåðòâó, ÷òîáûîäèí ìåðòâûé ìîã âîñïîëüçîâàòüñÿ âå÷íûì ïîêî-åì è áåññìåðòèåì â ïîòóñòîðîííåì ìèðå. Òîò èëèèíîé ôàðàîí íà ïðîòÿæåíèè äåñÿòè, ïÿòíàäöàòè,äâàäöàòè ëåò âîçäâèãàë ñåáå ãðîáíèöó, èñòîùàÿñèëû ñâîåãî íàðîäà, äåëàÿ äîëãè è îñòàâëÿÿ èõñâîèì äåòÿì è äåòÿì ñâîèõ äåòåé. Îí îïóñòîøàëãîñóäàðñòâåííóþ êàçíó è ïîñëå ñìåðòè, òàê êàêåãî "Êà" òðåáîâàë âñå íîâûõ è íîâûõ æåðòâ - åìó

íóæíû áûëè ïîñòîÿííûå ðåëèãèîçíûå îáðÿäû.

Ñèëà ýòèõ ðåëèãèîçíûõ âîççðåíèé áûëà òàêâåëèêà, ÷òî îíà çàãëóøàëà ãîëîñ ðàçóìà è â îá-ëàñòè ïîëèòèêè, è â îáëàñòè ìîðàëè. Ïèðàìè-äû, ñîîðóæàâøèåñÿ ôàðàîíàìè, - è òîëüêî èìè,èáî ìåíåå çíàòíûå ëþäè äîâîëüñòâîâàëèñü òàêíàçûâàåìûìè ìàñòàáà, à ÷åëîâåê èç íàðîäà èìîãèëîé â ïåñêå, - ÿâèëèñü ïîðîæäåíèåì ïåðå-õîäÿùåãî âñÿêèå ãðàíèöû ýãîöåíòðèçìà, ÷óæäî-ãî ÷åëîâåêó ñîâðåìåííîãî îáùåñòâà. Ïèðàìèäûíå áûëè, ïîäîáíî îãðîìíûì ñîîðóæåíèÿì õðè-ñòèàí, õðàìàìè èëè ñîáîðàìè, ïðåäíàçíà÷åííû-ìè äëÿ òîé èëè èíîé áëàãî÷åñòèâîé îáùèíû âå-ðóþùèõ; íå áûëè îíè è, ïîäîáíî âàâèëîíñêèìáàøíÿì-çèêêóðàòàì, îáèòàëèùåì áîãîâ è îäíî-âðåìåííî âñåîáùåé ñâÿòûíåé. Îíè áûëè ïðåäíà-çíà÷åíû òîëüêî äëÿ îäíîãî ÷åëîâåêà - äëÿ ôàðà-îíà, äëÿ åãî ìåðòâîãî òåëà, äëÿ åãî äóøè è äëÿåãî "Êà".

Âñêîðå, îäíàêî, ïîñòðîéêà ñòîëü îãðîìíûõïèðàìèä ñòàëà ðåäêîñòüþ, à ïîòîì è âîâñå ïðå-êðàòèëàñü, õîòÿ ïðàâÿùèå â òå âðåìåíà öàðè áû-ëè íè÷óòü íå ìåíåå ìîãóùåñòâåííûìè ñàìîäåðæ-

öàìè, ÷åì Õåîïñ, Õåôðåí è Ìåêåðèí.

Ïðîáóæäåíèå "äóøè" íàðîäà âñåãäà ñîïðî-âîæäàåòñÿ ñòðåìëåíèåì ê ñîçäàíèþ ìîíóìåí-òàëüíûõ, øòóðìóþùèõ íåáî ñîîðóæåíèé. Åñëèðàññìàòðèâàòü èíòåðåñóþùóþ íàñ ïðîáëåìó ñýòîé òî÷êè çðåíèÿ, íåòðóäíî óëîâèòü, íåñìîò-ðÿ íà âñå ðàçëè÷èÿ, îïðåäåëåííóþ ñâÿçü ìåæ-äó âàâèëîíñêèì çèêêóðàòîì (áàøíåé), ðîìàíî-ãîòè÷åñêèìè ñîáîðàìè Çàïàäà è åãèïåòñêèìè ïè-ðàìèäàìè. Âñå îíè ñòîÿò ó èñòîêîâ òîé èëè èíîéöèâèëèçàöèè è îòíîñÿòñÿ ê òåì âðåìåíàì, êîãäàêîëîññàëüíûå ñîîðóæåíèÿ âîçäâèãàëèñü ñ ïîèñ-òèíå ÷óäîâèùíîé ñèëîé. Òàê, ðàííèå ãîòè÷åñêèåñîáîðû áûëè ñòîëü îãðîìíûìè, ÷òî íåðåäêî èõíå ìîãëî çàïîëíèòü âñå íàñåëåíèå òîãî ãîðîäà,ãäå îíè áûëè âîçäâèãíóòû.

Ïèðàìèäû áûëè ïîñòðîåíû ïðè ïîìîùè ìó-ñêóëüíîé ñèëû. Â ïðîñâåðëåííûå â ñêàëàõ îòâåð-ñòèÿ çàáèâàëè êîëüÿ è ïîëèâàëè èõ âîäîé äî òåõïîð, ïîêà îíè íå ðàçáóõàëè: òàê â ãîðàõ Ìîêêà-òàìà äîáûâàëè íåîáõîäèìûé äëÿ ïîñòðîéêè ïè-ðàìèä êàìåíü.

Íà êàòêàõ è òà÷êàõ ýòè êàìåííûå ãëûáû äî-

ñòàâëÿëè ê ìåñòó íàçíà÷åíèÿ. Ïîñòåïåííî, ñëîéçà ñëîåì, ïèðàìèäà ïîäíèìàëàñü ââûñü. Êà-÷åñòâî ðàáîòû äðåâíèõ ñòðîèòåëåé áûëî òàêî-âî, ÷òî, êàê îòìå÷àë Ïèòðè, íåñîâïàäåíèå ãîðè-çîíòàëüíûõ è âåðòèêàëüíûõ ëèíèé íå ïðåâûøà-åò øèðèíû áîëüøîãî ïàëüöà. Êàìíè íàñòîëüêîïëîòíî ïðèãîíÿëèñü îäèí ê äðóãîìó, ÷òî ìåæäóíèìè, êàê ñ óäèâëåíèåì îòìå÷àë åùå âîñåìüñîòëåò íàçàä àðàáñêèé ïèñàòåëü Àáä àëü-Ëàòèô, íåïðîñóíåøü è èãîëêè.

Ïèðàìèäû ïðîñòîÿò åùå äîëãî. Ó ïèðàìèäûÕåîïñà îáëîìèëàñü ëèøü âåðõóøêà, ãäå îáðàçî-âàëàñü ïëîùàäêà â äåñÿòü êâàäðàòíûõ ìåòðîâ,ïî÷òè ïîëíîñòüþ ñëåçëà ãëàäêàÿ îáëèöîâêà èçïðåêðàñíîãî ìîêêàòàìñêîãî èçâåñòíÿêà, îáíàæèâæåëòîâàòûé ïëîòíûé èçâåñòíÿê ìåñòíîé ïîðîäû- îñíîâíîé ìàòåðèàë, èñïîëüçîâàâøèéñÿ ïðè ñî-îðóæåíèè ïèðàìèäû; îäíàêî îíà ñòîèò, è ñ íåéðÿäîì ñòîÿò äðóãèå. Íî ãäå òå ôàðàîíû, êîòîðûåèñêàëè â íèõ óáåæèùà, êîòîðûå âèäåëè â ïèðàìè-äàõ áåçîïàñíîå ìåñòî äëÿ ñâîåãî ìåðòâîãî òåëàè åãî "Êà"?

Èìåííî çäåñü âûñîêîìåðèå ôàðàîíîâ îáåðíó-

ëîñü äëÿ íèõ çàñëóæåííîé òðàãåäèåé. Òåì, êîòî-ðûå ëåæàëè íå â êàìåííûõ êðåïîñòÿõ, à â ìàñòà-áà, ïîä çåìëåé èëè â ïðîñòûõ ìîãèëàõ â ïåñêå,ïîâåçëî çíà÷èòåëüíî áîëüøå, ÷åì èõ ïîâåëèòå-ëÿì: ìíîãèå èç ýòèõ çàõîðîíåíèé îêàçàëèñü âíåïîëÿ çðåíèÿ ãðàáèòåëåé.

À âîò êàìåííàÿ ãðîáíèöà Õåîïñà èçóðîäîâàíàè ïóñòà, è ìû äàæå íå çíàåì ñ êàêèõ ïîð. Áåëü-öîíè åùå â 1818 ãîäó ðàçûñêàë ñàðêîôàã Õåôðå-íà: êðûøêà åãî áûëà ñëîìàíà, à ñàì ñàðêîôàã÷óòü íå äî êðàåâ íàïîëíåí ùåáíåì; ó áîãàòî îð-íàìåíòèðîâàííîãî áàçàëüòîâîãî ñàðêîôàãà Ìåêå-ðèíà óæå â òðèäöàòûõ ãîäàõ ïðîøëîãî ñòîëåòèÿíå áûëî êðûøêè, à êóñêè äåðåâÿííîãî ñàðêîôàãàëåæàëè â äðóãîì ïîìåùåíèè âìåñòå ñ îñòàòêàìèìóìèè ôàðàîíà. Ýòîò ñàðêîôàã çàòîíóë îêîëî èñ-ïàíñêèõ áåðåãîâ âìåñòå ñ êîðàáëåì, íà êîòîðîìåãî âåçëè â Àíãëèþ.

Ïîñëóæèëè ëè ïèðàìèäû â ñàìîì äåëå çàùè-òîé? Óâû, íåò. Æèçíü ïîêàçàëà, ÷òî èõ ðàçìå-ðû íå òîëüêî íå îòïóãèâàëè ãðàáèòåëåé, à, íà-îáîðîò, ïðèâëåêàëè. Êàìíè îõðàíÿëè, íî ðàçìå-ðû ïèðàìèäû ãîâîðèëè ñîâåðøåííî ÿñíî: "Íàì

åñòü, ÷òî ñêðûâàòü". È ãðàáèòåëè ïðèíèìàëèñüçà äåëî. Ýòî íà÷àëîñü â äðåâíåéøèå âðåìåíà, ýòîïðîäîëæàåòñÿ è ñåãîäíÿ.

Ê ñîæàëåíèþ ýòî óæå äðóãàÿ èñòîðèÿ, îòî-ðâàòüñÿ îò õîäà êîòîðîé âåñüìà òðóäíî.

Çàñëóãà óïîìÿíóòûõ ëþäåé, èõ òèòàíè÷åñêèéòðóä è âåðà â óñïåõ, à òàêæå ðàáîòû èññëåäîâà-òåëåé åùå ìíîãèõ ïîêîëåíèé ïîìîãàþò íàì ñåãî-äíÿ óçíàòü ó Êåðàìà âñþ ñâÿçü ñîáûòèé è èñòî-ðèþ öèâèëèçàöèè â äîëèíå Íèëà â î÷åíü ñæàòîéôîðìå (ðèñ. 18).

Ëó÷øåé èñòîðèåé Åãèïòà è ïîíûíå îñòàåòñÿêíèãà àìåðèêàíñêîãî èñòîðèêà Áðýñòåäà "Èñòî-ðèÿ Åãèïòà".

Åãèïåò - ñòðàíà ðå÷íîé êóëüòóðû. Âñëåä çàâîçíèêíîâåíèåì ïåðâûõ ïîëèòè÷åñêèõ îáúåäèíå-íèé â äåëüòå Íèëà âîçíèêëî "Ñåâåðíîå öàðñòâî",à ìåæäó Ìåìôèñîì (Êàèð) è ïåðâûì íèëüñêèìïîðîãîì - "Þæíîå öàðñòâá". Ñ îáúåäèíåíèåìýòèõ äâóõ öàðñòâ, ñîñòîÿâøèìñÿ ïðèìåðíî îêî-ëî 2900 ãîäà äî í. ý. ïðè öàðå Ìåíåñå (Ìèíå) -îñíîâàòåëå ïåðâîé îáùååãèïåòñêîé äèíàñòèè, - èíà÷èíàåòñÿ ñîáñòâåííî èñòîðèÿ Åãèïòà.

Åãèïòÿíå èìåëè ñâîé êàëåíäàðü; îíè ïîëüçî-âàëèñü èì ñ äðåâíåéøèõ âðåìåí äëÿ âû÷èñëåíèÿñðîêîâ ðàçëèâîâ Íèëà, îò êîòîðûõ çàâèñåëî âñåñóùåñòâîâàíèå ñòðàíû. Ýòî áûë åäèíñòâåííûé âêàêîé-òî ñòåïåíè ïðèãîäíûé êàëåíäàðü äðåâíî-ñòè. Ýòîò êàëåíäàðü ïîñëóæèë îñíîâîé äëÿ ââå-äåííîãî â Ðèìå â 46 ãîäó äî í. ý. "Þëèàíñêîãîêàëåíäàðÿ", êîòîðûé äîñòàëñÿ îò ðèìëÿí â íà-ñëåäñòâî Çàïàäó è ëèøü â 1582 ãîäó áûë çàìåíåíòàê íàçûâàåìûì "Ãðèãîðèàíñêèì êàëåíäàðåì.

Ïðè äàòèðîâêå íà÷àëüíîãî ïåðèîäà åãèïåò-ñêîé èñòîðèè íå èñêëþ÷åíû îøèáêè è ðàñõîæäå-íèÿ èíîé ðàç è â ñòî ëåò. Â äàòèðîâêå è â ïåðèî-äèçàöèè ðàííåé ýïîõè, âïëîòü äî èñòîðèè Íîâîãîöàðñòâà, ìû ñëåäóåì çà íåìåöêèì åãèïòîëîãîìÃåîðãîì Øòåéíäîðôîì.

Äðåâíåå öàðñòâî (2900 - 2270 ãîäû äî í. ý.) -ýïîõà ïðàâëåíèÿ I - VI äèíàñòèé. Ýòî âðåìÿ ïîÿâ-ëåíèÿ ïåðâûõ ðîñòêîâ öèâèëèçàöèè ñ åå ïåðâûìèçàêîíàìè, ñ åå ðåëèãèåé, ïèñüìåííîñòüþ è ôîð-ìèðîâàíèåì "ëèòåðàòóðíîãî" ÿçûêà. Ýòî âðåìÿñòðîèòåëåé ïèðàìèä â Ãèçå, öàðåé: Õåîïñà (Õó-ôó), Õåôðåíà (Õàôðà) è Ìèêåðèíà (Ìåíêàóðà),

ïðèíàäëåæàâøèõ ê IV äèíàñòèè.

Ïåðâûé ïåðåõîäíûé ïåðèîä (2270 - 2100 ãã. äîí. ý.) íà÷èíàåòñÿ ïîñëå êàòàñòðîôè÷åñêîãî ðàñïà-äà Äðåâíåãî öàðñòâà (â Ìåìôèñå åùå ñîõðàíÿåò-ñÿ ïðèçðà÷íîå öàðñòâî) è, áûòü ìîæåò, ÿâëÿåòñÿïåðåõîäíûì ýòàïîì ê ñâîåãî ðîäà ôåîäàëèçìó. Çàýòî âðåìÿ ñìåíèëîñü ÷åòûðå äèíàñòèè è îêîëî 30öàðåé.

Ñðåäíåå öàðñòâî (2100 - 1700 ãîäû äî í.ý.) áûëî îñíîâàíî Ôèâàíñêèìè ïðàâèòåëÿìè, êî-òîðûå ñâåðãëè Ãåðàêëåîïîëüñêèõ öàðåé è âíîâüîáúåäèíèëè ñòðàíó. Ýòîò ïåðèîä - ýïîõà ðàñöâåòàêóëüòóðû è ñîçèäàíèÿ, âðåìÿ ïðàâëåíèÿ ÷åòûðåõâëàñòèòåëåé, íîñèâøèõ èìÿ Àìåíåìõåò, è òðåõ -ïî èìåíè Ñåñîñòðèñ (Ñåíóñåðò), ïåðèîä ñîçäàíèÿìíîãèõ âûäàþùèõñÿ ïðîèçâåäåíèé çîä÷åñòâà.

Âòîðîé ïåðåõîäíûé ïåðèîä (1700 - 1555 ãã. äîí. ý.) ïðîõîäèò ïîä çíàêîì ãîñïîäñòâà ãèêñîñîâ.Êî÷åâûå ïëåìåíà ãèêñîñîâ ("öàðåé-ïàñòóõîâ")âòîðãàþòñÿ â ïðåäåëû Åãèïòà, ïîêîðÿþò åãî èóäåðæèâàþò â ñâîèõ ðóêàõ íà ïðîòÿæåíèè öåëîãîñòîëåòèÿ, äî òåõ ïîð ïîêà èõ íå èçãîíÿþò ïðà-âèòåëè Ôèâ. Ïðåæäå ñ÷èòàëè, ÷òî èçãíàíèå ãèê-

ñîñîâ ïîñëóæèëî îñíîâîé äëÿ áèáëåéñêîãî ñêàçà-íèÿ îá èñõîäå äåòåé Èçðàèëÿ èç Åãèïòà. Òåïåðüýòà ãèïîòåçà ïðèçíàíà íåâåðíîé.

Íîâîå öàðñòâî (1555 - 1090 ãîäû äî í. ý.) -âðåìÿ íàèáîëüøåãî óñèëåíèÿ ïîëèòè÷åñêîé âëà-ñòè, ýïîõà "öåçàðèñòñêèõ" ôàðàîíîâ. ÇàâîåâàíèÿÒóòìåñà III Àçèåé; îí îáëàãàåò äàíüþ ïîêîðåí-íûå íàðîäû, èíîçåìíûå áîãàòñòâà ðåêîé òåêóò âÅãèïåò. Âîçäâèãàþòñÿ ðîñêîøíûå çäàíèÿ. Àìåíî-ôèñ (Àìåíõîòåï) III óñòàíàâëèâàåò ñâÿçü ñ öàðÿ-ìè Âàâèëîíà è Àññèðèè. Åãî ïðååìíèê Àìåíîôèñ(Àìåíõîòåï) VI (åãî æåíîé áûëà Íåôåðòèòè) áûëâåëèêèì ðåôîðìàòîðîì ðåëèãèè: âìåñòî ïðåæ-íåãî êóëüòà áîãà Àìîíà îí ââåë êóëüò ñîëíöà -Àòîíà - è ñ òîãî âðåìåíè íà÷àë èìåíîâàòü ñåáÿÝõíàòîíîì. Îí îñíîâàë â ïåñêàõ ïóñòûíè íîâóþñòîëèöó: íà ñìåíó Ôèâàì ïðèøëà

Òåëëü-Àìàðíà. Íî íîâàÿ ðåëèãèÿ íå ïåðåæèëàñâîåãî îñíîâàòåëÿ - îíà ïîãèáëà âî âðåìÿ ãðàæ-äàíñêèõ âîéí. Ïðè çÿòå Àìåíîôèñà - Òóòàíõà-ìîíå öàðñêàÿ ðåçèäåíöèÿ áûëà âíîâü ïåðåíåñåíàâ Ôèâû.

Íî ñâîåãî íàèâûñøåãî ïîëèòè÷åñêîãî ðàñöâå-

òà Åãèïåò äîñòèã ïðè öàðÿõ XIX äèíàñòèè. Ðàì-ñåñ II, ïðîçâàííûé Âåëèêèì, öàðñòâîâàë òðèä-öàòü øåñòü ëåò. Ïàìÿòíèêàìè åãî ìîãóùåñòâà ÿâ-ëÿþòñÿ âîçäâèãíóòûå èì ìîíóìåíòàëüíûå, âåð-íåå êîëîññàëüíûå, ñòðîåíèÿ â Àáó-Ñèìáåëå, Êàð-íàêå, Ëóêñîðå, Àáèäîñå, Ìåìôèñå.

Ïîñëå åãî ñìåðòè íàñòóïàåò ïåðèîä àíàðõèè.Ðàìñåñ III, öàðñòâîâàíèå êîòîðîãî ïðîäîëæàëîñüäâàäöàòü îäèí ãîä, âíîâü óñòàíàâëèâàåò â ñòðàíåìèð, ïîêîé è ïîðÿäîê. Çàòåì Åãèïåò ïîäïàäàåòïîä âëàñòü æðåöîâ Àìîíà.

Òðåòèé ïåðåõîäíûé ïåðèîä (1090 - 712 ãã. äîí. ý.) - ïåðèîä óñïåõîâ è íåóäà÷, ïîäúåìà è óïàä-êà. Èç öàðåé ýòîãî ïåðèîäà ìîæåò ïðåäñòàâëÿòüèíòåðåñ ïîêîðèòåëü Èåðóñàëèìà Øåøîíê I, ðàç-ãðàáèâøèé õðàì Ñîëîìîíà. Ïðè XXIV äèíàñòèèâåñü Åãèïåò âðåìåííî ïîäïàë ïîä âëàñòü ýôèî-ïîâ.

Ïîçäíåå âðåìÿ (712 - 525 ãã. äî í. ý.) - Åãèïåòáûë çàâîåâàí àññèðèéöàìè ïîä ïðåäâîäèòåëü-ñòâîì Àñàðõàääîíà. Óäàëîñü åùå ðàç îáúåäèíèòüÅãèïåò (íî áåç Ýôèîïèè). Ñâÿçü ñ Ãðåöèåé îæè-âèëà òîðãîâûå îòíîøåíèÿ è êóëüòóðó. Ïîñëåäíèé

èç öàðåé ýòîé äèíàñòèè - Ïñàìåòèõ III - áûë ïî-áåæäåí ïåðñèäñêèì öàðåì Êàìáèçîì ó Ïåëóçèÿ:Åãèïåò ïðåâðàùàåòñÿ â ïåðñèäñêóþ ïðîâèíöèþ.Íà ýòîì â 525 ãîäó äî í. ý. èñòîðèÿ ÄðåâíåãîÅãèïòà, èñòîðèÿ åãèïåòñêîé öèâèëèçàöèè, çàêàí-÷èâàåòñÿ.

Ïåðñèäñêîå ãîñïîäñòâî (525 - 332 ãã. äî í. ý.)áûëî óòâåðæäåíî ïðè Êàìáèçå, Äàðèé I Ãèñòàñ-ïå è Êñåðêñå I; ïðè Äàðèé II îíî ïðèõîäèò â óïà-äîê. Åãèïåòñêàÿ êóëüòóðà æèâåò òðàäèöèåé, ñòðà-íà ñòàíîâèòñÿ "äîáû÷åé áîëåå ñèëüíûõ íàðîäîâ".

Ãðåêî-ðèìñêîå ãîñïîäñòâî (332 ã. äî í. ý. - 638ã. í. ý.). Â 332 ãîäó Àëåêñàíäð Ìàêåäîíñêèé çàâî-åâàë Åãèïåò è îñíîâàë Àëåêñàíäðèþ, êîòîðàÿ ñòà-ëà öåíòðîì ýëëèíèñòè÷åñêîé êóëüòóðû. ÄåðæàâàÀëåêñàíäðà ðàñïàäàåòñÿ. Ïðè Ïòîëåìåå III Åãè-ïåò âíîâü îáðåòàåò ïîëèòè÷åñêóþ ñàìîñòîÿòåëü-íîñòü. Ïîñëåäóþùèå äâà âåêà âïëîòü äî Ðîæäå-ñòâà Õðèñòîâà çàïîëíåíû äèíàñòè÷åñêèìè ðàñ-ïðÿìè Ïòîëåìååâ. Åãèïåò âñå áîëåå ïîäïàäàåòïîä âëèÿíèå Ðèìà. Ïðè ïîçäíèõ öåçàðÿõ ñîõðà-íÿåòñÿ ëèøü âèäèìîñòü íàöèîíàëüíîé íåçàâèñè-ìîñòè ãîñóäàðñòâà, â äåéñòâèòåëüíîñòè æå Åãè-

ïåò ñòàíîâèòñÿ ðèìñêîé ïðîâèíöèåé, ýêñïëóàòè-ðóåìîé êîëîíèåé, æèòíèöåé Ðèìñêîé èìïåðèè.

Õðèñòèàíñòâî ðàíî ïîëó÷àåò ðàñïðîñòðàíåíèåâ Åãèïòå. Ñ 640 ãîäà í. ý. Åãèïåò ïîïàäàåò â ïîë-íóþ çàâèñèìîñòü îò àðàáñêîé äåðæàâû, ïîçäíåå -ïîä âëàñòü Îñìàíñêîé èìïåðèè è â åâðîïåéñêóþèñòîðèþ âõîäèò óæå âî âðåìåíà ïîõîäà Íàïîëåî-íà.

Öèâèëèçàöèÿ òàèíñòâåííîãî íàðîäà "÷åðíîãî-ëîâûõ", èëè èçâåñòíûõ íàì øóìåðîâ, â äåëüòåÒèãðà è Åâôðàòà áûëà ïîñòåïåííî, íå çà îäíóñîòíþ ëåò ïðèâåäåíà íàáåãàìè âàðâàðñêèõ ñåìèò-ñêèõ ïëåìåí Àêêàäà â ïîëíûé óïàäîê è ãèáåëü.Íà áëàãîäàòíîé ïî÷âå øóìåðñêîé êóëüòóðû âû-ðîñëà è ðàñöâåëà åùå îäíà öèâèëèçàöèÿ - Âà-âèëîíèÿ, ãäå ñóùåñòâîâàëî äâà ãîñóäàðñòâåííûõÿçûêà øóìåðñêèé (ÿçûê æðåöîâ è þðèñòîâ) è ñå-ìèòñêèé. Èòàê, ñíà÷àëà ïðàâèëè øóìåðû, ïîòîìàêêàäöû è õåòòû, âòîðãøèåñÿ èç âîñòî÷íîé ÷àñòèÌàëîé Àçèè, çàòåì êàññèòû èç Èðàíà è, íàêîíåö,àññèðèéöû, ïðèøåäøèå èç ïëîäîðîäíûõ ÷àñòåéÌåæäóðå÷üÿ (ðèñ. 19).

Î çâåðñòâàõ àññèðèéöåâ ñêàçàíî â Áèáëèè, î

ñîîðóæåíèè Âàâèëîíñêîé áàøíè è áëèñòàòåëüíîéÍèíåâèè, î ñåìèäåñÿòèëåòíåì ïëåíåíèè åâðååâ èî ïðàâèòåëå Íàâóõîäîíîñîðå, î áîæüåì ñóäå íàä"âåëèêîé áëóäíèöåé" Àññèðî-Âàâèëîíèåé è î ÷à-øàõ ãíåâà åãî, êîòîðûå ñåìü àíãåëîâ èçëèëè íàïðèåâôðàòñêèå çåìëè.

Â 626 ã. äî í. ý. âîæäü þæíî-âàâèëîíñêîãîïëåìåíè õàëäååâ Íàáîïàëàñàð âîññòàë ïðîòèâ àñ-ñèðèéöåâ è îãðîìíîå Àññèðèéñêîå ãîñóäàðñòâîáûëî ïîäåëåíî ìåæäó õàëäåÿìè è èõ ñîþçíèêàìèìèäÿíàìè. Â âîéíå áûëè ïîëíîñòüþ ðàçðóøåíûöåíòðû àññèðèéñêîé êóëüòóðû ãîðîäà Íèíåâèÿ èÀøøóð (ñì. êàðòîñõåìó Ìåæäóðå÷üÿ). Þæíàÿ èÇàïàäíàÿ Àññèðèÿ ñ Ìåñîïîòàìèåé, Ñèðèåé è Ïà-ëåñòèíîé ñòàëà íîâîé Âàâèëîíñêîé äåðæàâîé, âñÿæå îñòàëüíàÿ òåððèòîðèÿ äîñòàëàñü ìèäÿíàì. Â605 ãîäó äî í. ý. Íàáîïàëàñàð óìåð è òðîí çàíÿëåãî ñûí çíàìåíèòûé Íîâóõîäîíîñîð II, ðàñøèðèâ-øèé ãðàíèöû Âàâèëîíèè è ïðåâðàòèâøèé ñâîþñòðàíó â îäíó èç ñàìûõ ìîãóùåñòâåííûõ äåðæàâòîãî âðåìåíè, à ñòîëèöó Âàâèëîí - â îäèí èç ñà-ìûõ âåëè÷àéøèõ ãîðîäîâ ìèðà.

Ýòîò êîðîòêèé ýêñêóðñ áûë íåîáõîäèì äëÿ òî-

ãî, ÷òîáû çíàòü èñòîêè îáðàçîâàíèÿ åùå îäíîéïîòåðÿííîé öèâèëèçàöèè è ïîäîéòè ê îñíîâíîéòåìå êíèãè.

Ó Âàâèëîíñêîé öèâèëèçàöèè åñòü òàêæå ìíî-ãî ñëàâíûõ èìåí åå îòêðûâàòåëåé. Îñòàíîâèìñÿíà îäíîì èç íèõ, ïîæàëóé, ñàìîì èçâåñòíîì â èñ-òîðèè îòêðûòèÿ Âàâèëîíà. Ýòî - Ðîáåðò Êîëüäå-âåé, íåìåöêèé àðõåîëîã, àðõèòåêòîð è èñêóññòâî-âåä, êîòîðûé, íà÷èíàÿ ñ 43 ëåò, ïîñâÿòèë ñåáÿðàçãàäêàì òàéí Âàâèëîíèè. Ýòî îí îáíàðóæèëîäíî èç ÷óäåñ ñâåòà - ñàäû ëåãåíäàðíîé öàðèöûÑåìèðàìèäû è ðàñêîïàë "Ýòåìåí-àíêè" ("Õðàìêðàåóãîëüíîãî êàìíÿ íåáà è çåìëè") - "Âàâèëîí-ñêóþ áàøíþ", âåðíåå åå ôóíäàìåíò.

Íà÷èíàÿ ñ ìàðòà 1899 ãîäà Êîëüäåâåé êî-ïàë äåíü çà äíåì (áîëåå ïÿòíàäöàòè ëåò ïîäðÿä)òàì, ãäå êóëüòóðíûå ñëîè íàõîäèëèñü ïîä 12 24-ìåòðîâûì ñëîåì òâåðäîé çåìëè è ùåáíÿ.

"Êîëüäåâåé, - ÷èòàåì ìû ó Êåðàìà, - ðàñêî-ïàë ñòåíó èç ñûðöîâîãî êèðïè÷à øèðèíîé ñåìüìåòðîâ.

Íà ðàññòîÿíèè ïðèìåðíî äâåíàäöàòè ìåòðîâîò íåå âîçâûøàëàñü äðóãàÿ ñòåíà, íà ýòîò ðàç èç

îáîææåííîãî êèðïè÷à, øèðèíîé â ñåìü ìåòðîââîñåìüäåñÿò ñàíòèìåòðîâ, à çà íåé - òðåòüÿ ñòå-íà, â ñâîå âðåìÿ, î÷åâèäíî, îïîÿñûâàâøàÿ ðîâ,êîòîðûé íàïîëíÿëñÿ âîäîé, åñëè ãîðîäó ãðîçèëàîïàñíîñòü. Ýòà ñòåíà áûëà ñëîæåíà èç îáîææåí-íîãî êèðïè÷à è èìåëà øèðèíó â òðè ìåòðà òðèä-öàòü ñàíòèìåòðîâ.

Ïðîñòðàíñòâî ìåæäó ñòåíàìè, î÷åâèäíî, âñâîå âðåìÿ áûëî çàïîëíåíî çåìëåé, âåðîÿòíååâñåãî, âïëîòü äî êðîìêè âíåøíåé ñòåíû. Çäåñüáûëî ãäå ïðîåõàòü ÷åòâåðêå ëîøàäåé! ×åðåç êàæ-äûå ïÿòüäåñÿò ìåòðîâ âäîëü ñòåíû ñòîÿëè ñòîðî-æåâûå áàøíè. Êîëüäåâåé îïðåäåëèë, ÷òî íà âíóò-ðåííåé ñòåíå èõ áûëî 360, íà âíåøíåé - 250, è,ñóäÿ ïî âñåìó, ýòà öèôðà âïîëíå ïðàâäîïîäîá-íà. Íàéäÿ ýòó ñòåíó, Êîëüäåâåé ðàñêîïàë ñàìîåãðàíäèîçíîå èç âñåõ êîãäà-ëèáî ñóùåñòâîâàâøèõíà ñâåòå ãîðîäñêèõ óêðåïëåíèé. Ñòåíà ñâèäåòåëü-ñòâîâàëà î òîì, ÷òî Âàâèëîí áûë ñàìûì êðóïíûìãîðîäîì íà Âîñòîêå, áîëåå êðóïíûì, ÷åì äàæåÍèíåâèÿ. À åñëè ñ÷èòàòü, êàê âî âðåìåíà ñðåä-íåâåêîâüÿ, ÷òî ãîðîä - ýòî "îáíåñåííîå ñòåíîéïîñåëåíèå", òî Âàâèëîí áûë è îñòàåòñÿ ñàìûì

áîëüøèì ãîðîäîì, ñóùåñòâîâàâøèì êîãäà-ëèáîíà ñâåòå.

Íàâóõîäîíîñîð ïèñàë:

"ß îêðóæèë Âàâèëîí ñ âîñòîêà ìîùíîé ñòå-íîé, ÿ âûðûë ðîâ è ñêðåïèë åãî ñêëîíû ñ ïîìî-ùüþ àñôàëüòà è îáîææåííîãî êèðïè÷à. Ó îñíî-âàíèÿ ðâà ÿ âîçäâèã âûñîêóþ è êðåïêóþ ñòåíó.ß ñäåëàë øèðîêèå âîðîòà èç êåäðîâîãî äåðåâà èîáèë èõ ìåäíûìè ïëàñòèíêàìè. Äëÿ òîãî ÷òîáûâðàãè, çàìûñëèâøèå íåäîáðîå, íå ìîãëè ïðîíèê-íóòü â ïðåäåëû Âàâèëîíà ñ ôëàíãîâ, ÿ îêðóæèëåãî ìîùíûìè, êàê ìîðñêèå âàëû, âîäàìè. Ïðå-îäîëåòü èõ òàê æå òðóäíî, êàê íàñòîÿùåå ìîðå.×òîáû ïðåäîòâðàòèòü ïðîðûâ ñ ýòîé ñòîðîíû, ÿâîçäâèã íà áåðåãó âàë è îáëèöåâàë åãî îáîææåí-íûì êèðïè÷îì. ß òùàòåëüíî óêðåïèë áàñòèîíû èïðåâðàòèë ãîðîä Âàâèëîí â êðåïîñòü".

Ýòî äîëæíà áûëà áûòü, ïî òåì âðåìåíàì, ïî-èñòèíå íåïðèñòóïíàÿ êðåïîñòü! È âñå-òàêè ðàç-âå Âàâèëîí íå áûë âçÿò âðàãàìè? Çäåñü ìîæíîïðåäïîëàãàòü òîëüêî îäíî: âåðîÿòíî, îí áûë çà-õâà÷åí èçíóòðè.

Êîëüäåâåé äåéñòâèòåëüíî íàòêíóëñÿ íà Âà-

âèëîí Íàâóõîäîíîñîðà. Ýòî ïðè Íàâóõîäîíîñî-ðå, êîòîðîãî ïðîðîê Äàíèèë íàçûâàë "öàðåì öà-ðåé" è "çîëîòîé ãîëîâîé", ãîðîä íà÷àë ìîíóìåí-òàëüíî îòñòðàèâàòüñÿ. Ýòî ïðè íåì íà÷àëàñü ðå-ñòàâðàöèÿ õðàìà Ýìàõ, õðàìîâ Ýñàãèëà, Íèíóðòûè äðåâíåéøåãî õðàìà Èøòàð â Ìåðêåñå. Îí îá-íîâèë ñòåíó êàíàëà Àðàõòó è ïîñòðîèë ïåðâûéêàìåííûé ìîñò ÷åðåç Åâôðàò è êàíàë Ëèáèë-õèãàëëà, îí îòñòðîèë þæíóþ ÷àñòü ãîðîäà ñ ååäâîðöàìè, ðàçóêðàñèë Âîðîòà Èøòàð öâåòíûìèðåëüåôàìè æèâîòíûõ èç ãëàçóðîâàííîãî êèðïè-÷à.

Ñîîðóæåíèå, î êîòîðîì â Êíèãå Áûòèÿ ãîâî-ðèòñÿ: "È ñêàçàëè äðóã äðóãó: íàäåëàåì êèðïè÷åéè îáîææåì îãíåì. È ñòàëè ó íèõ êèðïè÷è âìå-ñòî êàìíåé, à çåìëÿíàÿ ñìîëà âìåñòî èçâåñòè. Èñêàçàëè îíè: ïîñòðîèì ñåáå ãîðîä è áàøíþ âûñî-òîé äî íåáåñ; è ñäåëàåì ñåáå èìÿ, ïðåæäå íåæåëèðàññååìñÿ ïî ëèöó çåìëè".

Êîëüäåâåþ óäàëîñü îáíàðóæèòü âñåãî-íàâñåãîãèãàíòñêèé ôóíäàìåíò. Â íàäïèñÿõ æå ðå÷ü øëàî áàøíÿõ; òà áàøíÿ, î êîòîðîé ãîâîðèòñÿ â Áèá-ëèè (îíà, î÷åâèäíî, äåéñòâèòåëüíî ñóùåñòâîâà-

ëà), áûëà, âåðîÿòíî, ðàçðóøåíà åùå äî ýïîõèÕàììóðàïè, íà ñìåíó åé áûëà âûñòðîåíà äðóãàÿ,êîòîðóþ âîçäâèãàëè â ïàìÿòü î ïåðâîé. Ñîõðà-íèëèñü ñëåäóþùèå ñëîâà Íàáîïàëàñàðà: "Ê ýòî-ìó âðåìåíè Ìàðäóê ïîâåëåë ìíå "Âàâèëîíñêóþáàøíþ", êîòîðàÿ äî ìåíÿ îñëàáëåíà áûëà è äî-âåäåíà äî ïàäåíèÿ, âîçäâèãíóòü - ôóíäàìåíò ååóñòàíîâèâ íà ãðóäè ïîäçåìíîãî ìèðà, à âåðøèíàåå ÷òîáû óõîäèëà â ïîäíåáåñüå". À ñûí åãî Íà-âóõîäîíîñîð äîáàâèë: "ß ïðèëîæèë ðóêó ê òîìó,÷òîáû äîñòðîèòü âåðøèíó Ýòåìåí-àíêè òàê, ÷òî-áû ïîñïîðèòü îíà ìîãëà ñ íåáîì".

"Âàâèëîíñêàÿ áàøíÿ" ïîäíèìàëàñü ãèãàíò-ñêèìè òåððàñàìè; Ãåðîäîò ãîâîðèò, ÷òî åå ñîñòàâ-ëÿëè âîñåìü áàøåí, ïîñòàâëåííûõ äðóã íà äðóãà;÷åì âûøå, òåì ðàçìåð áàøíè áûë ìåíüøå. Íàñàìîì âåðõó, âûñîêî íàä çåìëåé, áûë ðàñïîëî-æåí õðàì. (Â äåéñòâèòåëüíîñòè áàøåí áûëî íåâîñåìü, à ñåìü).

Áàøíÿ ñòîÿëà íà ðàâíèíå Ñàõí, îäíàêî, áóê-âàëüíûé ïåðåâîä ýòîãî íàçâàíèÿ - "ñêîâîðîäà".

Êîëüäåâåé ïèñàë: "Îñíîâàíèå áàøíè áûëîøèðèíîé äåâÿíîñòî ìåòðîâ, ñòîëüêî ëåå ìåòðîâ

îíà èìåëà è â âûñîòó. Èç ýòèõ äåâÿíîñòà ìåòðîâòðèäöàòü òðè ïðèõîäèëîñü íà ïåðâûé ýòàæ, âî-ñåìíàäöàòü - íà âòîðîé, è ïî øåñòü ìåòðîâ íàñëåäóþùèå ÷åòûðå. Ñàìûé âåðõíèé ýòàæ âûñî-òîé â ïÿòíàäöàòü ìåòðîâ áûë çàíÿò õðàìîì áîãàÌàðäóêà. Ïîêðûòûé çîëîòîì, îáëèöîâàííûé ãî-ëóáûì ãëàçóðîâàííûì êèðïè÷îì, îí áûë âèäåíèçäàëåêà è êàê áû ïðèâåòñòâîâàë ïóòíèêîâ.

Êîëîññàëüíûé ìàññèâ áàøíè, êîòîðàÿ äëÿ åâ-ðååâ âðåìåí Âåòõîãî Çàâåòà áûëà âîïëîùåíèåì÷åëîâå÷åñêîé çàíîñ÷èâîñòè, âîçâûøàëñÿ ïîñðåäèãîðäåëèâûõ õðàìîâ-äâîðöîâ, îãðîìíûõ ñêëàäîâ,áåñ÷èñëåííûõ ïîìåùåíèé; åå áåëûå ñòåíû, áðîí-çîâûå âîðîòà, ãðîçíàÿ êðåïîñòíàÿ ñòåíà ñ ïîðòà-ëàìè è öåëûì ëåñîì áàøåí âñå ýòî äîëæíî áûëîïðîèçâîäèòü âïå÷àòëåíèå ìîùè, âåëè÷èÿ, áîãàò-ñòâà; èáî âî âñåì îãðîìíîì âàâèëîíñêîì öàðñòâåòðóäíî áûëî âñòðåòèòü ÷òî-ëèáî ïîäîáíîå".

Êåðàì: "Êàæäûé áîëüøîé âàâèëîíñêèé ãîðîäèìåë ñâîé çèêêóðàò (îáùåå íàçâàíèå ïèðàìèäè áàøåí), íî íè îäèí èç íèõ íå ìîã ñðàâíèòü-ñÿ ñ "Âàâèëîíñêîé áàøíåé" Íà åå ñòðîèòåëüñòâîóøëî 85 ìèëëèîíîâ êèðïè÷åé; êîëîññàëüíîé ãðî-

ìàäîé âîçâûøàëàñü îíà íàä âñåé îêðóãîé. Òàêæå, êàê è åãèïåòñêèå ïèðàìèäû, "Âàâèëîíñêóþáàøíþ" âîçäâèãëè ðàáû íå áåç ó÷àñòèÿ áè÷åéíàäñìîòðùèêîâ. Íî ìåæäó íèìè åñòü ðàçëè÷èå:ïèðàìèäó ñòðîèë, îäèí ïðàâèòåëü íà ïðîòÿæå-íèè ñâîåé íåðåäêî êîðîòêîé æèçíè; îí ñòðîèëåå äëÿ ñåáÿ îäíîãî, äëÿ ñâîåé ìóìèè, äëÿ ñâîå-ãî "Êà", à "Âàâèëîíñêóþ áàøíþ" ñòðîèëè öåëûåïîêîëåíèÿ ïðàâèòåëåé: òî, ÷òî íà÷èíàë äåä, ïðî-äîëæàëè âíóêè. Åñëè åãèïåòñêàÿ ïèðàìèäà ðàç-ðóøàëàñü èëè åå ðàçîðÿëè ãðàáèòåëè, íèêòî íåçàíèìàëñÿ åå âîññòàíîâëåíèåì, íå ãîâîðÿ óæå îíàïîëíåíèè åå íîâûìè ñîêðîâèùàìè. Âàâèëîí-ñêèé æå çèêêóðàò áûë ðàçðóøåí íåîäíîêðàòíî, èêàæäûé ðàç åãî âîññòàíàâëèâàëè è óêðàøàëè çà-íîâî. Ýòî ïîíÿòíî: ïðàâèòåëè, ñîîðóæàâøèå çèê-êóðàòû, ñòðîèëè èõ íå äëÿ ñåáÿ, à äëÿ âñåõ. Çèê-êóðàò áûë ñâÿòûíåé, ïðèíàäëåæàùåé âñåìó íà-ðîäó, îí áûë ìåñòîì, êóäà ñòåêàëèñü òûñÿ÷è ëþ-äåé äëÿ ïîêëîíåíèÿ âåðõîâíîìó áîæåñòâó Ìàð-äóêó. Êàðòèíà áûëà, âåðîÿòíî, íåîáû÷àéíî êðà-ñî÷íà: âîò òîëïû íàðîäà âûõîäÿò èç "Íèæíåãîõðàìà", ãäå ïåðåä ñòàòóåé Ìàðäóêà ñîâåðøàëîñü

æåðòâîïðèíîøåíèå. (Åñëè âåðèòü Ãåðîäîòó, ñòà-òóÿ Ìàðäóêà, à îíà áûëà èç ÷èñòîãî çîëîòà, -âåñèëà áîëåå 23700 êã). Ïîòîì íàðîä ïîäíèìàë-ñÿ ïî ãèãàíòñêèì ñòóïåíÿì ëåñòíèöû "Âàâèëîí-ñêîé áàøíè" íà âòîðîé ýòàæ, ðàñïîëîæåííûé íàâûñîòå òðèäöàòè ìåòðîâ íàä çåìëåé, à æðåöûòåì âðåìåíåì ñïåøèëè ïî âíóòðåííèì ëåñòíè-öàì íà òðåòèé ýòàæ, îòêóäà ïðîíèêàëè ïîòàéíû-ìè õîäàìè â ñâÿòèëèùå Ìàðäóêà, íàõîäèâøååñÿíà ñàìîé âåðøèíå áàøíè. Ãîëóáîâàòî-ëèëîâûìöâåòîì îòñâå÷èâàëè ýìàëèðîâàííûå êèðïè÷è, ïî-êðûâàâøèå ñòåíû "Âåðõíåãî õðàìà". Ãåðîäîò âè-äåë ýòî ñâÿòèëèùå â 458 ãîäó äî í. ý., òî åñòüïðèìåðíî ÷åðåç ïîëòîðàñòà ëåò ïîñëå ñîîðóæå-íèÿ çèêêóðàòà; â òó ïîðó îíî åùå, íåñîìíåííî,áûëî â õîðîøåì ñîñòîÿíèè. Â îòëè÷èå îò "Íèæ-íåãî õðàìà" çäåñü íå áûëî ñòàòóé, çäåñü âîîáùåíè÷åãî íå áûëî, åñëè íå ñ÷èòàòü ëîæà è çîëî-÷åííîãî ñòîëà. Â ýòî ñâÿòèëèùå íàðîä íå èìåëäîñòóïà - çäåñü ïîÿâëÿëñÿ ñàì Ìàðäóê, à îáû÷-íûé ñìåðòíûé íå ìîã ëèöåçðåòü åãî áåçíàêàçàííîäëÿ ñåáÿ.

Êèð, çàâëàäåâøèé Âàâèëîíîì ïîñëå ñìåð-

òè Íàâóõîäîíîñîðà, áûë ïåðâûì çàâîåâàòåëåì,îñòàâèâøèì ãîðîä íåðàçðóøåííûì. Åãî ïîðàçè-ëè ìàñøòàáû "Ýòåìåí-àíêè", è îí ïðèêàçàë ñî-îðóäèòü íà ñâîåé ìîãèëå ïàìÿòíèê â âèäå ìè-íèàòþðíîãî çèêêóðàòà, ìàëåíüêîé "Âàâèëîíñêîéáàøíè".

È âñå-òàêè áàøíÿ áûëà ñíîâà ðàçðóøåíà.Êñåðêñ, ïåðñèäñêèé öàðü, îñòàâèë îò íåå òîëü-êî ðàçâàëèíû, êîòîðûå óâèäåë íà ñâîåì ïóòè âÈíäèþ Àëåêñàíäð Ìàêåäîíñêèé; åãî òîæå ïîðà-çèëè ãèãàíòñêèå ðóèíû - îí òîæå ñòîÿë ïåðåä íè-ìè çàâîðîæåííûé. Ïî åãî ïðèêàçó äåñÿòü òûñÿ÷÷åëîâåê, à çàòåì è âñå åãî âîéñêî íà ïðîòÿæåíèèäâóõ ìåñÿöåâ óáèðàëî ìóñîð; Ñòðàáîí óïîìèíàåòâ ñâÿçè ñ ýòèì î 600000 ïîäåííûõ âûïëàòàõ.

Íà ðóáåæå ñòàðîé è íîâîé ýïîõè ïðè ïàðôÿí-ñêîì âëàäû÷åñòâå íà÷àëîñü çàïóñòåíèå Âàâèëî-íà, çäàíèÿ ðàçðóøàëèñü. Êî âðåìåíè âëàäû÷å-ñòâà Ñàñàíèäîâ (226 - 636 ãã. íàøåé ýðû) òàì,ãäå íåêîãäà âîçâûøàëèñü äâîðöû, îñòàëèñü ëèøüíåìíîãî÷èñëåííûå äîìà, à êî âðåìåíè àðàáñêîãîñðåäíåâåêîâüÿ, ê XII âåêó, ëèøü îòäåëüíûå õèæè-íû.

Ñåãîäíÿ çäåñü âèäèøü ïðîáóæäåííûé ñòàðà-íèÿìè Êîëüäåâåÿ Âàâèëîí - ðóèíû çäàíèé, áëå-ñòÿùèå ôðàãìåíòû, îñòàòêè ñâîåîáðàçíîé, åäèí-ñòâåííîé â ñâîåì ðîäå ðîñêîøè. È ïîíåâîëåâñïîìèíàþòñÿ ñëîâà Èåðåìèè: "È ïîñåëÿòñÿ òàìñòåïíûå çâåðè ñ øàêàëàìè, è áóäóò æèòü íà íåéñòðàóñû, è íå áóäåò îáèòàåìà âîâåêè è íàñåëÿåìàâ ðîäû ðîäîâ".

Äà, 70 ëåò ïîðàáîùåíèÿ èóäååâ (èñòîðè-êè óòâåðæäàþò, ÷òî Íàâóõîäîíîñîð èñïîëüçîâàëïëåííûõ èóäååâ íà ñòðîèòåëüíûõ ðàáîòàõ â Âà-âèëîíå) ðàçðóøèòåëÿìè Èåðóñàëèìà (587 ã. äî í.ý.) íå ïðîøëè äàðîì è íàøëè ñåáÿ â áèáëåéñêèõïðîêëÿòèÿõ.

ÃËÀÂÀ 15. ÑÒÀÒÓÈ È ÌÈÔÛ

Âñå, ÷òî ïðîñâåùåííîå ÷åëîâå÷åñòâî çíàåò îçàáûòûõ è èñ÷åçíóâøèõ öèâèëèçàöèÿõ ïîëó÷åíîáëàãîäàðÿ êðîïîòëèâûì ðàñêîïêàì è èçó÷åíèþîáúåêòîâ àðõèòåêòóðíûõ ñîîðóæåíèé, êåðàìèêè,óêðàøåíèé, ïðîèçâåäåíèé èñêóññòâà è ïàìÿòíè-êîâ ïèñüìåííîñòè. Åñòü åùå îäèí ôåíîìåí ïîçâî-ëÿþùèé âîññòàíàâëèâàòü ïàìÿòü çåìëÿí - îáùèå÷åðòû â êóëüòóðíîì íàñëåäèè ðàçëè÷íûõ öèâè-

ëèçàöèé è îáùíîñòü çíàíèé äðåâíèõ, íåçàâèñè-ìî îò òîãî, â êàêîå âðåìÿ è ãäå îíè æèëè. Íà-âåðíÿêà, ïðè÷èíà ýòà êîñìîëîãè÷åñêîãî õàðàêòå-ðà è èñòîêè åå íàäî èñêàòü â ðàçóìíîé Âñåëåí-íîé (îá ýòîì ìû óïîìèíàåì â ãëàâå "Êîëûáåëüöèâèëèçàöèé") è ÷òî, âåðîÿòíî, ñåé÷àñ íåïîñòè-æèìî äëÿ áîëüøèíñòâà èç íàñ. Ñëàâà Áîãó, âåäüæèçíü áåç òàéí è çàõâàòûâàþùåãî ïðîöåññà ðàç-ãàäîê ïðîñòî òîñêëèâà.

Èòàê, ðå÷ü ïîéäåò î öèâèëèçàöèè, î êîòîðîé÷òî-òî çíàåò èëè ñëûøàë ïî÷òè êàæäûé, ê íåé íåïåðåñòàåò îáðàùàòüñÿ âñÿ ìèðîâàÿ íàóêà è ëèòå-ðàòóðà, à îïûò èçó÷åíèÿ åå ÿâëÿåòñÿ êëàññè÷å-ñêèì ïðèìåðîì íàøåãî îáðàçîâàòåëüíîãî ìèíè-ìóìà. Îòêðûòèå öèâèëèçàöèé ýëëèíîâ - ýòî íåòîëüêî íà÷àëî áîëüøîé àðõåîëîãèè è äîëãîæäàí-íàÿ âñòðå÷à ñ ïðîøëûì, íî è íàñòóïëåíèå ýïîõèðàçãàäîê àíòè÷íîãî ìèðà, íåêîãäà ñóùåñòâîâàâ-øåãî â Ñðåäèçåìíîìîðüå è ñòàâøåãî îñíîâîé äëÿåâðîïåéñêèõ öèâèëèçàöèé. Îòêðûòèå èõ ñâÿçàíîñ äâóìÿ âåëèêèìè â ñâîå âðåìÿ èìåíàìè ÃåíðèõàØëèìàíà è Àðòóðà Ýâàíñà.

Àðõåîëîãè - ñëåäîïûòû èñòîðèè, à ïèñàòåëè,

êîòîðûå ñëåäÿò çà àðõåîëîãàìè, îæèâëÿþò èñòî-ðèþ. Ïóñòü îíà áóäåò ñëåãêà ïðèóêðàøåíà è âû-çûâàåò íåäîâîëüñòâî êðèòèêîâ (åñëè îíè áóäóòïîëíîñòüþ äîâîëüíû, òî îíè äîëæíû áóäóò áðî-ñèòü ýòó ðàáîòó), íî ãëàâíîå íå äîéòè äî àáñóð-äà è íå çàíèìàòüñÿ ôàëüñèôèêàöèåé. Ê òèïó ïè-ñàòåëåé îòíîñèòñÿ Êóðò Âàëüòåð Êåðàì (íàñòîÿ-ùàÿ ôàìèëèÿ Ìàðåê) ñî ñâîåé çíàìåíèòîé êíè-ãîé "Áîãè, ãðîáíèöû, ó÷åíûå", âïåðâûå âûøåä-øåé íà ðóññêîì ÿçûêå â 1960 ã.

Òî, î ÷åì è êàê íàïèñàë Êåðàì âðÿä ëè íóæ-äàåòñÿ â äîðàáîòêå è óäà÷íî ñîãëàñóåòñÿ ñ âåäó-ùåé òîíàëüíîñòüþ íàøåé êíèãè. Ïîýòîìó, â ýòîéè ñëåäóþùåé ãëàâàõ èñïîëüçîâàíû îòðûâêè èçåãî êíèãè è öèòàòû åå ãåðîåâ, êîòîðûå, íàäååìñÿ,çàòðîíóò âàøå âíèìàíèå.

Íà÷èíàåì ÷èòàòü Êåðàìà ñ öèòàòû ñàìîãîÃåíðèõà Øëèìàíà, ïåðâîîòêðûâàòåëÿ àíòè÷íûõìèôîâ:

"Êîãäà ÿ â 1832 ãîäó â äåñÿòèëåòíåì âîçðàñòåïðåïîäíåñ îòöó â êà÷åñòâå ðîæäåñòâåíñêîãî ïî-äàðêà èçëîæåíèå îñíîâíûõ ñîáûòèé Òðîÿíñêîéâîéíû è ïðèêëþ÷åíèé Îäèññåÿ è Àãàìåìíîíà, ÿ

íå ïðåäïîëàãàë, ÷òî òðèäöàòü øåñòü ëåò ñïóñòÿ,ïîñëå òîãî êàê ìíå ïîñ÷àñòëèâèòñÿ ñîáñòâåííûìèãëàçàìè óâèäåòü ìåñòà, ãäå ðàçâåðòûâàëèñü âî-åííûå äåéñòâèÿ, è ïîñåòèòü îò÷èçíó ãåðîåâ, ÷üèèìåíà áëàãîäàðÿ Ãîìåðó ñòàëè áåññìåðòíûìè, ÿïðåäëîæó âíèìàíèþ ïóáëèêè öåëûé òðóä, ïîñâÿ-ùåííûé ýòîé òåìå".

Ñûí áåäíîãî ïàñòîðà, ó÷åíèê â ëàâêå, ñëóæà-ùèé â êîíòîðå (íî îäíîâðåìåííî è çíàòîê âîñü-ìè ÿçûêîâ), îí ñòàë òîðãîâöåì, à çàòåì â ãîëî-âîêðóæèòåëüíîì âçëåòå äîñòèã äîëæíîñòè êîðî-ëåâñêîãî êóïöà. Â äåíüãàõ è áîãàòñòâå îí âèäåëêðàò÷àéøèé ïóòü ê óñïåõó.

Ïðèìåíÿÿ ñîâåðøåííî íåîáû÷íûé, èì ñàìèìñîçäàííûé ìåòîä, îí çà äâà ñ ïîëîâèíîé ãîäàîâëàäåâàåò àíãëèéñêèì, ôðàíöóçñêèì, ãîëëàíä-ñêèì, èñïàíñêèì, ïîðòóãàëüñêèì è èòàëüÿíñêèìÿçûêàìè.

Â 1846 ãîäó Øëèìàí, çíàòîê ðóññêîãî ÿçûêà,åäåò â êà÷åñòâå àãåíòà ñâîåé ôèðìû â Ïåòåðáóðã.Ãîäîì ïîçæå îí îñíîâûâàåò ñîáñòâåííûé òîðãî-âûé äîì. Âñå ýòî îòíèìàåò ó íåãî íåìàëî âðå-ìåíè è ñòîèò íåìàëîãî òðóäà. . . "Òîëüêî â 1854

ãîäó ìíå óäàëîñü èçó÷èòü øâåäñêèé è ïîëüñêèéÿçûêè". Îí ìíîãî åçäèë. Â 1850 ãîäó îí ïîáû-âàë â Ñåâåðíîé Àìåðèêå. Ïðèñîåäèíåíèå Êàëè-ôîðíèéñêîãî ïîáåðåæüÿ ê Ñîåäèíåííûì Øòàòàìäàâàëî åìó ïðàâî íà àìåðèêàíñêîå ãðàæäàíñòâî.Íå ìèíîâàëà åãî, êàê è ìíîãèõ äðóãèõ, çîëîòàÿëèõîðàäêà: îí îñíîâàë áàíê äëÿ îïåðàöèé ñ çîëî-òîì. Åãî óäîñòàèâàåò ïðèåìà ïðåçèäåíò. Íî è âýòè ãîäû, êàê, âïðî÷åì, è âñåãäà, åãî íå ïîêèäà-åò þíîøåñêàÿ ìå÷òà - ïîñåòèòü êîãäà-íèáóäü òåäàëåêèå ìåñòà, ãäå æèëè è ñîâåðøèëè ñâîè âåëè-êèå ïîäâèãè ãåðîè Ãîìåðà, çàíÿòüñÿ èçó÷åíèåì èèññëåäîâàíèåì ýòèõ ìåñò.

Â 1856 ãîäó îí âçÿëñÿ çà èçó÷åíèå íîâîãðå÷å-ñêîãî ÿçûêà è îâëàäåë èì â øåñòü íåäåëü. Â ïî-ñëåäóþùèå òðè ìåñÿöà îí óñïåøíî ñïðàâëÿåòñÿñî âñåìè òðóäíîñòÿìè ãîìåðîâñêîãî ãåêçàìåòðà,÷òî òðåáóåò îò íåãî êîëîññàëüíîé òðàòû ñèë. "ßøòóäèðóþ Ïëàòîíà ñ òàêèì ðàñ÷åòîì, ÷òî, åñëèáû â òå÷åíèå áëèæàéøèõ øåñòè íåäåëü îí ñìîãáû ïîëó÷èòü îò ìåíÿ ïèñüìî, îí äîëæåí áûë áûåãî ïîíÿòü".

Âñå, ÷òî ïðîèçîøëî çàòåì, ïîõîæå íà ÷óäî.

Ãäå è êîãäà â èñòîðèè îäèí ëèøü ýíòóçèàçì ïðè-âîäèë ê óñïåõó? Ïîãîâîðêà î òîì, ÷òî óñïåõ ðåøà-þò çíàíèÿ, â äàííîì ñëó÷àå íå âïîëíå ïðèìåíèìàõîòÿ áû ïîòîìó, ÷òî óòâåðæäåíèå, áóäòî Øëèìàíóæå â ïåðâûå ãîäû ñâîåé íàó÷íîé äåÿòåëüíîñòèáûë çíàòîêîì â îáëàñòè íàó÷íîé àðõåîëîãèè, ïîìåíüøåé ìåðå ñïîðíî. È âñå-òàêè óäà÷à ñîïóò-ñòâîâàëà åìó, êàê íèêîìó.

Ðåøàþùóþ ðîëü ñûãðàëè ñâèäåòåëüñòâà àí-òè÷íûõ àâòîðîâ, à íå òåîðèè ñîâðåìåííûõ Øëè-ìàíó ó÷åíûõ. Ðàçâå Ãåðîäîò íå ñîîáùàë, ÷òîÊñåðêñ ïîñåòèë Íîâûé Èëèîí (ãîðîä, íà ìå-ñòå êîòîðîãî íåêîãäà ñòîÿëà ëåãåíäàðíàÿ Òðîÿ,èëè Èëèîí), îñìîòðåë ðóèíû "Ïåðãàìà Ïðèàìà"(êðåïîñòü ãîìåðîâñêîé Òðîè, à òàêæå õðàì è äâî-ðåö öàðÿ Ïðèàìà) è ïðèíåñ â æåðòâó ÈëèéñêîéÌèíåðâå òûñÿ÷ó áûêîâ? Òî ëåå ñàìîå, êàê îáýòîì ñâèäåòåëüñòâóåò Êñåíîôîíò, ñäåëàë ïîëêî-âîäåö ëàêàäåìîíÿí Ìèíäàð è, ñîãëàñíî Àððèàíó,Àëåêñàíäð Âåëèêèé, êîòîðûé ê òîìó æå çàáðàëèç Òðîè îðóæèå, ïðèêàçàâ ñâîåé ëè÷íîé îõðàíåíîñèòü åãî âî âðåìÿ ñðàæåíèé ïåðåä íèì êàê òà-ëèñìàí. Ðàçâå íå ñäåëàë äëÿ Íîâîãî Èëèîíà ìíî-

ãî è Öåçàðü, âî-ïåðâûõ, èç ÷óâñòâà âîñõèùåíèÿïåðåä Àëåêñàíäðîì, à âî-âòîðûõ, è ïîòîìó, ÷òîîí, êàê åìó êàçàëîñü, ðàñïîëàãàë äîñòîâåðíûìèñâåäåíèÿìè î ñâîåì ðîäñòâå ñ èëèéöàìè (Òðîÿáûëà ðîäèíîé Ýíåÿ, ê êîòîðîìó Öåçàðü âîçâîäèëñâîé ðîä).

È ÷òî æå, âñå îíè ëèøü ôàíòàçèðîâàëè? Èëè,áûòü ìîæåò, îíè áûëè ñáèòû ñ òîëêó íåâåðíûìèñîîáùåíèÿìè ñîâðåìåííèêîâ?

Â 1869 ãîäó Øëèìàí æåíèëñÿ íà ïðåêðàñíîéãðå÷àíêå Ñîôüå Ýíãàñòðîìåíîñ, êîòîðàÿ äåëèëàñ ñóïðóãîì òÿãîñòíûé òðóä è íåâçãîäû.

Ðàñêîïêè íà÷àëèñü â àïðåëå 1870 ãîäà; â 1871ãîäó Øëèìàí ïîñâÿòèë èì äâà ìåñÿöà, à â ïîñëå-äóþùèå çà ýòèì äâà ãîäà - ïî ÷åòûðå ñ ïîëîâè-íîé ìåñÿöà. Â åãî ðàñïîðÿæåíèè áûëà ïðèìåðíîñîòíÿ ðàáî÷èõ. Îí òðóäèëñÿ, íå çíàÿ íè ñíà íèîòäûõà, è íè÷òî íå ìîãëî çàäåðæàòü åãî â ðàáî-òå - íè êîâàðíàÿ è îïàñíàÿ ìàëÿðèÿ, íè îñòðàÿíåõâàòêà õîðîøåé ïèòüåâîé âîäû, íè ìåäëèòåëü-íîñòü âëàñòåé, íè íåâåðèå ó÷åíûõ âñåãî ìèðà, êî-òîðûå ïðîñòî ñ÷èòàëè åãî íåó÷åì, íè ìíîãîå äðó-ãîå, åùå áîëåå õóäøåå.

Â ñàìîé âûñîêîé ÷àñòè ãîðîäà Íîâîãî Èëèîíàñòîÿë õðàì Àôèíû, âîêðóã íåãî Ïîñåéäîí è Àïîë-ëîí ïîñòðîèëè ñòåíó Ïåðãàìà - òàê ãîâîðèë Ãî-ìåð. Ñëåäîâàòåëüíî, õðàì íóæíî áûëî èñêàòü ïî-ñðåäèíå õîëìà; òàì æå äîëæíà áûëà íàõîäèòüñÿâîçâåäåííàÿ áîãàìè ñòåíà. Ðàçðûâ âåðøèíó õîë-ìà, Øëèìàí îáíàðóæèë ñòåíó. Çäåñü îí íàøåëîðóæèå è äîìàøíþþ óòâàðü, óêðàøåíèÿ è âàçûíåîñïîðèìîå äîêàçàòåëüñòâî òîãî, ÷òî íà ýòîììåñòå áûë áîãàòûé ãîðîä. Íî îí íàøåë è êîå-÷òî äðóãîå, è òîãäà âïåðâûå èìÿ Ãåíðèõà Øëèìà-íà ïðîãðåìåëî ïî âñåìó ñâåòó: ïîä ðàçâàëèíàìèÍîâîãî Èëèîíà îí îáíàðóæèë äðóãèå ðàçâàëèíû,ïîä ýòèìè - åùå îäíè: õîëì ïîõîäèë íà êàêóþ-òî ÷óäîâèùíóþ ëóêîâèöó, ñ êîòîðîé íóæíî áûëîñíèìàòü ñëîé çà ñëîåì. Êàê ìîæíî áûëî ïðåä-ïîëîæèòü, êàæäûé èç ñëîåâ îòíîñèëñÿ ê îïðåäå-ëåííîé ýïîõå. Æèëè è óìèðàëè öåëûå íàðîäû,ðàñöâåòàëè è ãèáëè ãîðîäà, íåèñòîâñòâîâàë ìå÷è áóøåâàë îãîíü, îäíà öèâèëèçàöèÿ ñìåíÿëà äðó-ãóþ - è êàæäûé ðàç íà ìåñòå ãîðîäà ìåðòâûõ âû-ðàñòàë ãîðîä æèâûõ.

Êàæäûé äåíü ðàñêîïîê ïðèíîñèë íîâóþ

íåîæèäàííîñòü. Øëèìàí ïðåäïðèíÿë ñâîè ðàñ-êîïêè äëÿ òîãî, ÷òîáû ðàçûñêàòü ãîìåðîâñêóþÒðîþ, íî çà ñðàâíèòåëüíî íåáîëüøîé ïåðèîä îíè åãî ïîìîùíèêè íàøëè íå ìåíåå ñåìè èñ÷åçíóâ-øèõ ãîðîäîâ, à ïîçäíåå åùå äâà - äåâÿòü îêîí âïðîøëîå, î êîòîðîì äî òîãî âðåìåíè íè÷åãî íåçíàëè è äàæå íå ïîäîçðåâàëè!

Íî êàêîé èç ýòèõ äåâÿòè ãîðîäîâ áûë Òðî-åé Ãîìåðà, ãîðîäîì ãåðîåâ, ãîðîäîì ãåðîè÷åñêîéáîðüáû? Áûëî ÿñíî, ÷òî íèæíèé ñëîé îòíîñèòñÿê îòäàëåííåéøèì âðåìåíàì, ÷òî ýòî ñàìûé äðåâ-íèé ñëîé, íàñòîëüêî äðåâíèé, ÷òî ëþäÿì òîé ýïî-õè áûëî åùå íåèçâåñòíî óïîòðåáëåíèå ìåòàëëîâ,à âåðõíèé ñëîé, î÷åâèäíî, ñàìûé ìîëîäîé; çäåñüè äîëæíû áüøè ñîõðàíèòüñÿ îñòàòêè òîãî ÍîâîãîÈëèîíà, â êîòîðîì Êñåðêñ è Àëåêñàíäð ñîâåðøè-ëè ñâîè æåðòâîïðèíîøåíèÿ.

Øëèìàí ïðîäîëæàë ñâîè ðàñêîïêè. Âî âòî-ðîì è òðåòüåì ñëîÿõ ñíèçó îí îáíàðóæèë ñëåäûïîæàðà, îñòàòêè ãèãàíòñêèõ âàëîâ è îãðîìíûõ âî-ðîò. Áåç êîëåáàíèé îí ðåøèë: ýòè âàëû îïîÿñûâà-ëè äâîðåö Ïðèàìà, ýòè âîðîòà áûëè Ñêàéñêèìèâîðîòàìè.

Îí îòêðûë áåñöåííûå ñîêðîâèùà ñ òî÷êè çðå-íèÿ íàóêè. Èç âñåãî òîãî, ÷òî îí îòñûëàë íà ðî-äèíó è ïåðåäàâàë íà îòçûâ ñïåöèàëèñòàì, ïîñòå-ïåííî âñå ÿñíåå âûðèñîâûâàëàñü êàðòèíà æèçíèäàëåêîé ýïîõè âî âñåõ åå ïðîÿâëåíèÿõ, ïðåäñòàâ-ëÿëî ëèöî öåëîãî íàðîäà.

Ýòî áûë òðèóìô Øëèìàíà, íî îäíîâðåìåííîè òðèóìô Ãîìåðà. Òî, ÷òîñ÷èòàëîñü ñêàçêàìè èìèôàìè, òî, ÷òî ïðèïèñûâàëîñü ôàíòàçèè ïîýòà,íà ñàìîì äåëå áûëî êîãäà-òî äåéñòâèòåëüíîñòüþ- ýòî áûëî äîêàçàíî. Âîëíà âîîäóøåâëåíèÿ ïðî-êàòèëàñü ïî ìèðó.

15 èþëÿ 1873 ãîäà áûëî îðèåíòèðîâî÷íî íà-çíà÷åíî ïîñëåäíèì äíåì ðàñêîïîê. È âîò òîãäà-òî, âñåãî çà ñóòêè äî ýòîãî ñðîêà, Øëèìàí íàøåëòî, ÷òî óâåí÷àëî âñþ åãî ðàáîòó, òî, ÷òî ïðèâåëîâ âîñòîðã âåñü ìèð.

Íà ãëóáèíå îêîëî 28 ôóòîâ áûëà îáíàðóæå-íà òà ñàìàÿ ñòåíà, êîòîðóþ Øëèìàí ïðèíèìàëçà ñòåíó, îïîÿñûâàþùóþ äâîðåö Ïðèàìà. Âíåçàï-íî âçãëÿä Øëèìàíà ïðèâëåê êàêîé-òî ïðåäìåò;îí âñìîòðåëñÿ è ïðèøåë â òàêîå âîçáóæäåíèå,÷òî äàëüøå äåéñòâîâàë óæå ñëîâíî ïîä âëèÿíèåì

êàêîé-òî ïîòóñòîðîííåé ñèëû. Âîò ÷òî îí ïèøåò:

"Â âåëè÷àéøåé ñïåøêå, íàïðÿãàÿ âñå ñèëû,ðèñêóÿ æèçíüþ, èáî áîëüøàÿ êðåïîñòíàÿ ñòåíà,êîòîðóþ ÿ ïîäêàïûâàë, ìîãëà â ëþáóþ ìèíóòóïîõîðîíèòü ìåíÿ ïîä ñîáîé, ÿ ñ ïîìîùüþ áîëü-øîãî íîæà ðàñêàïûâàë êëàä. Âèä âñåõ ýòèõ ïðåä-ìåòîâ, êàæäûé èç êîòîðûõ îáëàäàë êîëîññàëüíîéöåííîñòüþ, ïðèäàâàë ìíå ñìåëîñòü, è ÿ íå äóìàëîá îïàñíîñòè".

Ìàòîâî ïîáëåñêèâàëà ñëîíîâàÿ êîñòü, çâåíå-ëî çîëîòî. Ñîêðîâèùà öàðÿ Ïðèàìà! Çîëîòîéêëàä îäíîãî èç ñàìûõ ìîãóùåñòâåííûõ öàðåé ñå-äîé äðåâíîñòè, îêðîïëåííûé êðîâüþ è ñëåçàìè:óêðàøåíèÿ, ïðèíàäëåæàâøèå ëþäÿì, ïîäîáíûìáîãàì, ñîêðîâèùà, ïðîëåæàâøèå â çåìëå òðè òû-ñÿ÷è ëåò è èçâëå÷åííûå èç-ïîä ñòåí ñåìè èñ÷åç-íóâøèõ öàðñòâ íà ñâåò íîâîãî äíÿ! Øëèìàí íèìèíóòû íå ñîìíåâàëñÿ â òîì, ÷òî îí íàøåë èìåí-íî ýòîò êëàä. È ëèøü íåçàäîëãî äî åãî ñìåð-òè áûëî äîêàçàíî, ÷òî îí äîïóñòèë îøèáêó, ÷òîÒðîÿ íàõîäèëàñü âîâñå íå âî âòîðîì è íå â òðå-òüåì ñëîå ñíèçó, à â øåñòîì, è ÷òî íàéäåííûéØëèìàíîì êëàä ïðèíàäëåæàë öàðþ, æèâøåìó çà

òûñÿ÷ó ëåò äî Ïðèàìà.Â îáëàñòè àðõåîëîãèè Øëèìàí äîñòèã òðåõ

âåðøèí. "Ñîêðîâèùà öàðÿ Ïðèàìà" áûëà ïåðâîé;âòîðîé ñóæäåíî áûëî ñòàòü îòêðûòèþ öàðñêèõïîãðåáåíèé â Ìèêåíàõ.

Îäíîé èç ñàìûõ âîçâûøåííûõ, ïîëíîé òåì-íûõ ñòðàñòåé ãëàâ èñòîðèè Ãðåöèè ÿâëÿåòñÿ èñòî-ðèÿ Ïåëîïèäîâ èç Ìèêåí, èñòîðèÿ âîçâðàùåíèÿè ãèáåëè Àãàìåìíîíà.

Äåâÿòü ëåò ñòîÿë Àãàìåìíîí ïåðåä Òðîåé.Ýãèñò èñïîëüçîâàë ýòî âðåìÿ:

Òîþ ïîðîþ, êàê áèëèñÿ ìû íà ïîëÿõ Èëèîí-ñêèõ,

Îí â áåçîïàñíîì óãëó ìíîãîêîííîãî ãðàäà Àð-ãîñà

Ñåðäöå æåíû Àãàìåìíîíà ëåñòüþ îïóòûâàëõèòðîé. . .

Ýãèñò ïîñòàâèë ÷àñîâîãî, êîòîðûé äîëæåíáûë ïðåäóïðåäèòü åãî î âîçâðàùåíèè ñóïðóãàÊëèòåìíåñòðû, è îêðóæèë ñåáÿ âîîðóæåííûìèëþäüìè. Ïîòîì îí ïðèãëàñèë Àãàìåìíîíà íàïèð, íî, "ïðåñòóïíûå êîçíè çàìûñëèâ", óáèë åãî,"ïîäîáíî òîìó, êàê áûêîâ óáèâàþò çà æâà÷êîé".

Íå ñïàññÿ è íèêòî èç äðóçåé Àãàìåìíîíà, íèêòîèç òåõ, êòî ïðèøåë âìåñòå ñ íèì. Ïðîøëè äîëãèåâîñåìü ëåò, ïðåæäå ÷åì Îðåñò, ñûí Àãàìåìíîíà,îòîìñòèë çà îòöà, ðàñïðàâèâøèñü ñ Êëèòåìíå-ñòðîé, ñâîåé ìàòåðüþ, è Ýãèñòîì - óáèéöåé.

Íî Ìèêåíû áûëè íå òîëüêî êðîâàâûìè. Òðîÿ,ñóäÿ ïî îïèñàíèÿì Ãîìåðà, áûëà î÷åíü áîãàòûìãîðîäîì, íî Ìèêåíû áûëè áîãà÷å: Ãîìåð âåçäåíàçûâàåò ýòîò ãîðîä "çëàòîîáèëüíûì". Îêîëäî-âàííûé "Ñîêðîâèùàìè öàðÿ Ïðèàìà", Øëèìàíïðèíÿëñÿ çà ïîèñêè íîâîãî êëàäà è, êòî áû ìîãñåáå ýòî ïðåäñòàâèòü, íàøåë åãî!

Ìèêåíû íàõîäÿòñÿ íà ïîëïóòè ìåæäó Àðãî-ñîì è Êîðèíôñêèì ïåðåøåéêîì. Åñëè âçãëÿíóòüíà ýòó áûâøóþ öàðñêóþ ðåçèäåíöèþ ñ çàïàäà,ïðåæäå âñåãî áðîñàþòñÿ â ãëàçà ñïëîøíûå ðàç-âàëèíû - ýòî îñòàòêè îãðîìíûõ ñòåí, à çàòåì âñåáîëåå êðóòî âçäûìàåòñÿ Ýâáåÿ. Òàê ÷òî Ìèêåíûíå íóæíî áûëî èñêàòü, èõ ìåñòîïîëîæåíèå áûëîâèäíî ñîâåðøåííî îò÷åòëèâî.

Íåêîòîðûå àíòè÷íûå ïèñàòåëè ñ÷èòàëè, ÷òîèìåííî çäåñü, â ýòîì ðàéîíå, íàõîäèòñÿ ãðîáíèöàÀãàìåìíîíà è åãî äðóçåé, óáèòûõ âìåñòå ñ íèì.

Ìåñòîïîëîæåíèå ãîðîäà áûëî ÿñíûì, ìåñòîïîëî-æåíèå æå ãðîáíèö áûëî ïî ìåíüøåé ìåðå ñïîð-íûì.

Åñëè íàéòè íàïåðåêîð âñåì ó÷åíûì ÒðîþØëèìàíó ïîìîã Ãîìåð, òî ïðè ïîèñêàõ ãðîáíèöûÀãàìåìíîíà îí îïèðàëñÿ íà òðóäû Ïàâñàíèÿ, êî-òîðûå ïîìîãëè åìó îáíàðóæèòü, êàê îí ïîëàãàë,ìîãèëó Àãàìåìíîíà, à çàòåì åùå äåâÿòü ãðîáíèö- ïÿòü èç íèõ áûëè øàõòû-ìîãèëû âíóòðè êðåïî-ñòè (è â íèõ ïîëóñîææåííûå îñòàíêè ïÿòíàäöàòè÷åëîâåê, "áóêâàëüíî îñûïàííûå äðàãîöåííîñòÿ-ìè è çîëîòîì"), à îñòàëüíûå ÷åòûðå, íà êîòîðûõåùå âåëèêîëåïíî ñîõðàíèëñÿ ðåëüåô, îòíîñèëèñüê ñëåäóþùåìó âåêó; îíè èìåëè êóïîëîîáðàçíóþôîðìó è íàõîäèëèñü âíå êðåïîñòíûõ ñòåí. Øå-ñòûì äåêàáðÿ 1876 ãîäà äàòèðîâàíà çàïèñü Øëè-ìàíà îá îòêðûòèè ïåðâîé ãðîáíèöû. Øëèìàí íåñîìíåâàëñÿ â ñâîåé ïðàâîòå è êîðîëþ Ãðåöèè áû-ëà îòïðàâëåíà òåëåãðàììà: "Ñ âåëè÷àéøåé ðàäî-ñòüþ ñîîáùàþ Âàøåìó âåëè÷åñòâó, ÷òî ìíå óäà-ëîñü íàéòè ïîãðåáåíèÿ, â êîòîðûõ áûëè ïîõîðîíå-íû Àãàìåìíîí, Êàññàíäðà, Ýâðèìåíîí è èõ äðó-çüÿ, óìåðùâëåííûå âî âðåìÿ òðàïåçû Êëèòåìíå-

ñòðîé è åå ëþáîâíèêîì Ýãèñòîì".Îäíàêî Øëèìàí è íà ýòîò ðàç îøèáàëñÿ. Äà,

îí íàøåë öàðñêèå ïîãðåáåíèÿ, íî íå Àãàìåìíîíàè åãî äðóçåé, à ëþäåé ñîâåðøåííî äðóãîé ýïîõè -ïîãðåáåíèÿ, êîòîðûå áûëè ïî ìåíüøåé ìåðå ëåòíà ÷åòûðåñòà ñòàðøå ïîãðåáåíèÿ Àãàìåìíîíà. Íîîí ýòîãî íå çíàë.

Íî ýòî è íå ñóùåñòâåííî. Âàæíî áûëî òî,÷òî îí ñäåëàë åùå îäèí øàã ïî äîðîãå ê îòêðû-òèþ äðåâíåãî ìèðà, âíîâü ïîäòâåðäèë ïðàâäè-âîñòü ñâåäåíèé Ãîìåðà è îòêðûë ñîêðîâèùà - èíå òîëüêî â íàó÷íîì ñìûñëå ýòîãî ñëîâà, êîòî-ðûì ìû îáÿçàíû ñâåäåíèÿìè î òîé êóëüòóðå, ÷òîëåæèò â îñíîâå âñåé åâðîïåéñêîé öèâèëèçàöèè.

Êëàä, íàéäåííûé Øëèìàíîì, áûë îãðîìåí."Âñå ìóçåè ìèðà, âìåñòå âçÿòûå, íå îáëàäà-

þò è îäíîé ïÿòîé ÷àñòüþ ýòèõ áîãàòñòâ", - ïèñàëØëèìàí.

Â ïåðâîé ìîãèëå Øëèìàí íàñ÷èòàë ïÿòíà-äöàòü çîëîòûõ äèàäåì - ïî ïÿòü íà êàæäîãî èçóñîïøèõ; êðîìå òîãî, òàì áûëè çîëîòûå ëàâðî-âûå âåíêè è óêðàøåíèÿ â âèäå "ñâàñòèê".

Â äðóãîé ìîãèëå - â íåé ëåæàëè îñòàíêè òðåõ

æåíùèí - îí ñîáðàë áîëåå 700 òîíêèõ çîëîòûõïëàñòèíîê ñ âåëèêîëåïíûì îðíàìåíòîì èç èçîá-ðàæåíèé æèâîòíûõ, ìåäóç, îñüìèíîãîâ. Çîëîòûåóêðàøåíèÿ ñ èçîáðàæåíèåì ëüâîâ è äðóãèõ çâå-ðåé, ñðàæàþùèõñÿ âîèíîâ, óêðàøåíèÿ â ôîðìåëüâîâ è ãðèôîâ, ëåæàùèõ îëåíåé è æåíùèí ñ ãî-ëóáÿìè. . . Íà îäíîì èç ñêåëåòîâ áûëà çîëîòàÿêîðîíà ñ 36 ëèñòêàìè; îíà óêðàøàëà ãîëîâó, óæåïî÷òè ïðåâðàòèâøóþñÿ â ïðàõ. Ðÿäîì ñ íåé ëå-æàëà åùå îäíà âåëèêîëåïíàÿ äèàäåìà ñ ïðèñòàâ-øèìè ê íåé îñòàòêàìè ÷åëîâå÷åñêîãî ÷åðåïà. Îííàøåë åùå ïÿòü çîëîòûõ äèàäåì ñ çîëîòîé ïðîâî-ëîêîé, ïðè ïîìîùè êîòîðîé îíè çàêðåïëÿëèñü íàãîëîâå, áåñ÷èñëåííîå ìíîæåñòâî çîëîòûõ óêðà-øåíèé ñî "ñâàñòèêàìè", ðîçåòêàìè è ñïèðàëÿìè,ãîëîâíûå áóëàâêè, óêðàøåíèÿ èç ãîðíîãî õðóñòà-ëÿ, îáëîìêè èçäåëèé èç àãàòà, ìèíäàëåâèäíûåãåììû èç ñàðäîíèêñà è àìåòèñòà. Îí íàøåë ñå-êèðû èç ïîçîëî÷åííîãî ñåðåáðà ñ ðóêîÿòêàìè èçãîðíîãî õðóñòàëÿ, êóáêè è ëàð÷èêè èç çîëîòà, èç-äåëèÿ èç àëåáàñòðà. Íî ñàìîå ãëàâíîå, îí íàøåëòå çîëîòûå ìàñêè è íàãðóäíûå äîùå÷êè, êîòîðûå,êàê óòâåðæäàåò òðàäèöèÿ, óïîòðåáëÿëèñü äëÿ çà-

ùèòû âåíöåíîñíûõ óñîïøèõ îò êàêîãî-ëèáî ïî-ñòîðîííåãî âîçäåéñòâèÿ.

Óæå ÷åðåç íåñêîëüêî ÷àñîâ ãîëîâû óñîïøèõïðåâðàòèëèñü â ïûëü. Íî çîëîòûå ìÿãêî ïîáëåñ-êèâàþùèå ìàñêè ñîõðàíèëè ôîðìó ëèö; ÷åðòûýòèõ ëèö ñîâåðøåííî èíäèâèäóàëüíû, "âíå âñÿ-êîãî ñîìíåíèÿ, êàæäàÿ èç ìàñîê äîëæíà áûëàÿâëÿòüñÿ ïîðòðåòîì óñîïøåãî", (ðèñ. 20)

Îí íàøåë ïåðñòíè, ñ ïå÷àòÿìè è âåëèêîëåï-íûìè êàìåÿìè, áðàñëåòû, òèàðû è ïîÿñà, 110 çî-ëîòûõ öâåòîâ, 68 çîëîòûõ ïóãîâèö áåç îðíàìåíòàè 118 çîëîòûõ ïóãîâèö ñ ðåçíûì îðíàìåíòîì, íàñëåäóþùåé æå ñòðàíèöå îí óïîìèíàåò åùå î 130çîëîòûõ ïóãîâèöàõ, íà ïîñëåäóþùèõ - î çîëîòîéìîäåëè õðàìà, î çîëîòîì îñüìèíîãå. . . Íî, ïîæà-ëóé, äîñòàòî÷íî, èáî îïèñàíèå íàõîäîê Øëèìàíàçàíèìàåò 206 ñòðàíèö áîëüøîãî ôîðìàòà. È âñåýòî çîëîòî, çîëîòî, çîëîòî. . .

Â 1876 ãîäó, 54 ëåò îò ðîäó, Øëèìàí ïðèñòó-ïèë ê ðàñêîïêàì â Ìèêåíàõ. Â 1878 - 1879 ãîäàõïðè ïîääåðæêå âðà÷à Âèðõîâà îí âòîðè÷íî ðàñ-êàïûâàåò Òðîþ; â 1880 ãîäó îí îòêðûâàåò â Îð-õîìåíå, òðåòüåì ãîðîäå, êîòîðûé Ãîìåð íàäåëÿåò

ýïèòåòîì "çëàòîîáèëüíûé", ñîêðîâèùíèöó öàðÿÌèäèè; â 1882 ãîäó âíîâü, â òðåòèé ðàç, ðàñêàïû-âàåò Òðîþ, à äâóìÿ ãîäàìè ïîçæå íà÷èíàåò ðàñ-êîïêè â Òèðèíôå. (Òðåòüÿ "âåðøèíà" Øëèìàíàâ àðõåîëîãèè).

È ñíîâà çíàêîìàÿ êàðòèíà: êðåïîñòíàÿ ñòåíàÒèðèíôà íàõîäèòñÿ ïðÿìî íà ïîâåðõíîñòè, îíàíå ñêðûòà ïîä ñëîåì çåìëè; ïîæàð ïðåâðàòèë ååêàìíè â èçâåñòêó, à ñêðåïëÿâøóþ èõ ãëèíó - âíàñòîÿùèé êèðïè÷: àðõåîëîãè ïðèíèìàëè åå çàîñòàòêè ñðåäíåâåêîâîé ñòåíû. Øëèìàí æå îïÿòüäîâåðèëñÿ äðåâíèì àâòîðàì.

Òèðèíô ñ÷èòàëñÿ ðîäèíîé Ãåðàêëà. Öèêëîïè-÷åñêèå ñòåíû âûçûâàëè âî âðåìåíà àíòè÷íîñòèâîñõèùåíèå. Ïàâñàíèé ñðàâíèâàåò èõ ñ ïèðàìè-äàìè. Ïî ïðåäàíèþ, Ïðîèòîñ, ëåãåíäàðíûé ïðà-âèòåëü Òèðèíôà, ïîçâàë ñåìü öèêëîïîâ, êîòîðûåâûñòðîèëè åìó ýòè ñòåíû.

Âî âðåìÿ ðàñêîïîê Øëèìàí íàòêíóëñÿ íà ñòå-íû äâîðöà, ïðåâîñõîäÿùåãî ñâîèìè ðàçìåðàìèâñå êîãäà-ëèáî äî ýòîãî âèäåííîå è äàþùåãî âå-ëèêîëåïíîå ïðåäñòàâëåíèå î äðåâíåì íàðîäå, êî-òîðûé åãî ïîñòðîèë, è î åãî öàðÿõ, êîòîðûå çäåñü

æèëè.

Ãîðîä âîçâûøàëñÿ íà èçâåñòíÿêîâîé ñêàëå,ñëîâíî ôîðò; ñòåíû åãî áûëè âûëîæåíû èç êà-ìåííûõ áëîêîâ äëèíîé â äâà-òðè ìåòðà, à âûñî-òîé è òîëùèíîé â ìåòð. Â íèæíåé ÷àñòè ãîðîäà,òàì, ãäå íàõîäèëèñü õîçÿéñòâåííûå ïîñòðîéêè èêîíþøíè, òîëùèíà ñòåí ñîñòàâëÿëà ñåìü-âîñåìüìåòðîâ. Íàâåðõó, òàì, ãäå æèë âëàäåëåö äâîðöà,ñòåíû äîñòèãàëè îäèííàäöàòè ìåòðîâ â òîëùèíó,âûñîòà èõ ðàâíÿëàñü øåñòíàäöàòè ìåòðàì.

È ñâåòó ÿâèëñÿ íàñòîÿùèé ãîìåðîâñêèé äâî-ðåö ñ çàëàìè è êîëîííàäàìè, ñ êðàñèâûì ìåãà-ðîíîì (çàëîì ñ î÷àãîì), ñ àòðèóìîì è ïðîïè-ëåÿìè. Çäåñü åùå ìîæíî áûëî óâèäåòü îñòàòêèáàííîãî ïîìåùåíèÿ (ïîë â íåì çàìåíÿëà öåëüíàÿèçâåñòíÿêîâàÿ ïëèòà âåñîì â 20 òîíí), òîãî, â êî-òîðîì ãåðîè Ãîìåðà ìûëèñü è óìàùàëè ñåáÿ ìà-çÿìè. Çäåñü ïåðåä èññëåäîâàòåëåì îòêðûâàëèñüêàðòèíû, éàïîìèíàþùèå ñöåíû èç "Îäèññåè", âêîòîðûõ ïîâåñòâóåòñÿ î âîçâðàùåíèè õèòðîóìíî-ãî Îäèññåÿ, î ïèðå æåíèõîâ, î êðîâàâîé áîéíå âáîëüøîì çàëå.

Íî åùå áîëüøèé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿëà êåðà-

ìèêà è ñòåííàÿ ðîñïèñü. Óæå ñ ñàìîãî íà÷àëàØëèìàíó ñòàëî ÿñíî, ÷òî íàéäåííàÿ èì â Òè-ðèíôå êåðàìèêà - âñå ýòè âàçû è ãëèíÿíàÿ ïîñóäà- ðîäñòâåííû òîé êåðàìèêå, êîòîðóþ îí íàøåë âÌèêåíàõ.

Âñå ïîìåùåíèÿ äâîðöà áûëè ïîáåëåíû, à ñòå-íû óêðàøàëè ðàñïèñíûå ôðèçû, ïðîòÿíóâøèåñÿæåëòî-ãîëóáûì ïîÿñîì íà âûñîòå ÷åëîâå÷åñêîãîðîñòà.

Îäíà èç ðîñïèñåé ïðåäñòàâëÿëà îñîáûé èí-òåðåñ: íà ãîëóáîì ôîíå áûë èçîáðàæåí ìîãó-÷èé áûê; êðóãëûå îò áåøåíñòâà ãëàçà, âûòÿíóòûéõâîñò ñâèäåòåëüñòâóþò î ñîñòîÿíèè äèêîé ÿðîñòèæèâîòíîãî. À íà áûêå, äåðæàñü çà åãî ðîã, òî ëèïîäïðûãèâàåò, òî ëè òàíöóåò âñàäíèê.

Ìûñëü îñóùåñòâèòü ðàñêîïêè íà Êðèòå, â÷àñòíîñòè ó Êíîññà, íå îñòàâëÿëà Øëèìàíà äîåãî ïîñëåäíåãî ÷àñà. Çà ãîä äî ñìåðòè îí ïèñàë:"Ìíå áû õîòåëîñü äîñòîéíî óâåí÷àòü äåëî ìîåéæèçíè, çàâåðøèâ åå áîëüøîé ðàáîòîé: îòêîïàòüäðåâíèé äâîðåö êíîññêèõ öàðåé íà Êðèòå, êîòî-ðûé, êàê ìíå êàæåòñÿ, ÿ îòêðûë òðè ãîäà íàçàä".

Îäíàêî ýòîìó íå ñóæäåíî áûëî ñëó÷èòüñÿ.

Îí óìåð â 1890 ãîäó â ïåðâûé äåíü Ðîæäåñòâàâ Íåàïîëå, íå óñïåâ ðàçûñêàòü êëþ÷ ê òåì ïðî-áëåìàì, êîòîðûå ñàì æå âûäâèíóë â õîäå ñâîèõîòêðûòèé.

Òåëî åãî áûëî ïåðåâåçåíî â Àôèíû. Ó åãî ãðî-áà ñòîÿëè êîðîëü è íàñëåäíûé ïðèíö, äèïëîìàòè-÷åñêèå ïðåäñòàâèòåëè, ãðå÷åñêèå ìèíèñòðû, ðó-êîâîäèòåëè âñåõ ãðå÷åñêèõ íàó÷íûõ èíñòèòóòîâ.Ïåðåä áþñòîì Ãîìåðà áëàãîäàðèëè îíè äðóãà ýë-ëèíîâ, ÷åëîâåêà, êîòîðûé ñäåëàë èñòîðèþ Ãðå-öèè áîãà÷å íà òûñÿ÷ó ëåò. Ó ãðîáà åãî ñòîÿëèæåíà è äåòè: Àíäðîìàõà è Àãàìåìíîí.

×åëîâåêà, êîòîðîìó áûëî ñóæäåíî ïî÷òè ïîë-íîñòüþ çàìêíóòü òîò êðóã, ñìóòíûå î÷åðòàíèÿ êî-òîðîãî ñêîðåå óãàäàë, ÷åì óâèäåë Øëèìàí, çâàëèÀðòóð Ýâàíñ. Îí ðîäèëñÿ â 1851 ãîäó è, ñëåäîâà-òåëüíî, â ãîä ñìåðòè Øëèìàíà åìó áûëî 39 ëåò.

Àíãëè÷àíèí ñ ãîëîâû äî ïÿò, îí áûë ïîëíîéïðîòèâîïîëîæíîñòüþ Øëèìàíó. Ýâàíñ ïîëó÷èëîáðàçîâàíèå â Õàððîó, Îêñôîðäå è Ãåòòèíãåíå;óâëåêøèñü ðàñøèôðîâêîé èåðîãëèôîâ, îí íàøåëíåèçâåñòíûå åìó çíàêè, êîòîðûå ïðèâåëè åãî íàÊðèò, ãäå â 1900 ãîäó îí ïðèñòóïèë ê ðàñêîïêàì.

Îí øåë ïî ñëåäàì ëåãåíä è ìèôîâ - òî÷íîòàê æå, êàê Øëèìàí. Îí ðàñêàïûâàë äâîðöû èêëàäû - òàê æå, êàê è Øëèìàí.

Âîòêíóâ çàñòóï â çåìëþ Êðèòà, îí âñòðåòèëñÿñ îñòðîâîì çàãàäîê.

Îñòðîâ Êðèò ðàñïîëîæåí â ñàìîé êðàéíåéòî÷êå îãðîìíîé äóãè, ïðîòÿíóâøåéñÿ èç Ãðåöèè÷åðåç Ýãåéñêîå ìîðå ê Ìàëîé Àçèè.

Ýãåéñêîå ìîðå íèêîãäà íå áûëî íåïðåîäîëè-ìûì áàðüåðîì ìåæäó êîíòèíåíòàìè, ÷òî äîêà-çàë åùå Øëèìàí, êîãäà îí îáíàðóæèâàë â Ìè-êåíàõ è Òèðèíôå ïðåäìåòû èç ðàçëè÷íûõ îòäà-ëåííûõ ñòðàí. Ýâàíñó æå áûëî ñóæäåíî íàéòè íàÊðèòå àôðèêàíñêóþ ñëîíîâóþ êîñòü è åãèïåòñêèåñòàòóè. Õîçÿéñòâåííîå è ýêîíîìè÷åñêîå åäèíñòâîñâÿçûâàëî îñòðîâà Ýãåéñêîãî ìîðÿ è îáå ìåòðî-ïîëèè. Ìåòðîïîëèÿ â äàííîì ñëó÷àå íå îçíà÷àëàìàòåðèê, êîíòèíåíò, èáî î÷åíü ñêîðî áûëî óñòà-íîâëåíî, ÷òî íàñòîÿùèì ìàòåðèêîì (â òîì ñìûñ-ëå, ÷òî òâîð÷åñêîå íà÷àëî èñõîäèëî èìåííî îòñþ-äà) áûë îäèí èç îñòðîâîâ - Êðèò.

Ïî ïðåäàíèþ, ñàì Çåâñ, ñûí "Âåëèêîé Ìàòå-ðè" Ðåè è Êðîíîñà, ðîäèëñÿ íà ýòîì îñòðîâå, â

ïåùåðå Äèêòû.

Ëåãåíäàðíûé öàðü Ìèíîñ, ñûí Çåâñà, îäèí èçñàìûõ ìîãóùåñòâåííûõ è ïðîñëàâëåííûõ âëàñòè-òåëåé, æèë è öàðñòâîâàë íà ýòîì îñòðîâå.

Àðòóð Ýâàíñ íà÷àë ñ ðàñêîïîê áëèç Êíîññà.Àíòè÷íàÿ ñòåíà áûëà ïîêðûòà çäåñü ëèøü òîí-êèì ñëîåì ïî÷âû. Óæå ÷åðåç äâà-òðè ÷àñà ìîæ-íî áûëî ãîâîðèòü î ïåðâûõ ðåçóëüòàòàõ. Äâóìÿíåäåëÿìè ïîçæå èçóìëåííûé Ýâàíñ ñòîÿë ïåðåäîñòàòêàìè ñòðîåíèé, ïîêðûâàâøèõ âîñåìü àêðîâ,à ñ ãîäàìè èç-ïîä çåìëè ïîÿâèëèñü ðàçâàëèíûäâîðöà, çàíèìàâøåãî ïëîùàäü â äâà ñ ïîëîâèíîéãåêòàðà.

Ñâîåé îáùåé ïëàíèðîâêîé Êíîññêèé äâîðåöíàïîìèíàë äâîðöû â Òèðèíôå è Ìèêåíàõ, áîëååòîãî, íàõîäèëñÿ ñ íèìè â ÿâíîì ðîäñòâå, íåñìîò-ðÿ íà òî ÷òî âíåøíå îí îò íèõ âåñüìà îòëè÷àëñÿ.Â òî æå âðåìÿ åãî ãèãàíòñêèå ðàçìåðû, ðîñêîøü èïðîñòîòà ëèøíèé ðàç ïîä÷åðêèâàëè, ÷òî Òèðèíôè Ìèêåíû ìîãëè áûòü òîëüêî âòîðîñòåïåííûìèãîðîäàìè, ñòîëèöàìè êîëîíèé, äàëåêîé ïðîâèí-öèåé.

Âîêðóã öåíòðàëüíîãî äâîðà - îãðîìíîãî ïðÿ-

ìîóãîëüíèêà - áûëè ðàñïîëîæåíû çäàíèÿ ñî ñòå-íàìè èç ïîëûõ êèðïè÷åé è ïëîñêèìè êðûøàìè,êîòîðûå ïîääåðæèâàëèñü êîëîííàìè. Íî ïîêîè,êîðèäîðû è çàëû áûëè ðàñïîëîæåíû â òàêîìïðè÷óäëèâîì ïîðÿäêå, ïðåäîñòàâëÿëè ïîñåòèòå-ëþ òàê ìíîãî âîçìîæíîñòåé çàáëóäèòüñÿ è çà-ïóòàòüñÿ, ÷òî âñÿêîìó, êòî ïîïàäàë âî äâîðåö,äîëæíà áûëà ïîíåâîëå ïðèéòè â ãîëîâó ìûñëü îëàáèðèíòå; îíà äîëæíà áûëà ïîÿâèòüñÿ äàæå óòîãî, êòî íèêîãäà â æèçíè íå ñëûõàë ëåãåíäó îöàðå Ìèíîñå è ïîñòðîåííîì Äåäàëîì ëàáèðèíòå- ïðîîáðàçå âñåõ áóäóùèõ ëàáèðèíòîâ.

Ýâàíñ, íå êîëåáëÿñü, îáúÿâèë ìèðó, ÷òî ýòîäâîðåö Ìèíîñà, ñûíà Çåâñà, îòöà Àðèàäíû èÔåäðû, âëàäåëüöà ëàáèðèíòà è õîçÿèíà óæàñíîãîáûêî÷åëîâåêà èëè ÷åëîâåêà-áûêà - Ìèíîòàâðà.

Îí îòêðûë çäåñü íàñòîÿùèå ÷óäåñà. Íàðîä,íàñåëÿâøèé ýòè ìåñòà (Øëèìàí íàøåë ñëåäû åãîêîëîíèé), î êîòîðîì äî ñèõ ïîð íè÷åãî íå èçâåñò-íî - åñëè íå ñ÷èòàòü òîãî, ÷òî ðàññêàçûâàëîñü âëåãåíäàõ, - îêàçûâàåòñÿ, óòîïàë â ðîñêîøè è ñëà-äîñòðàñòèè è, âåðîÿòíî, íà âåðøèíå ñâîåãî ðàç-âèòèÿ äîøåë äî òîãî ñèáàðèòñòâóþùåãî "äåêà-

äàíñà", êîòîðûé òàèë óæå â ñåáå çàðîäûø óïàäêàè ðåãðåññà êóëüòóðû. Òîëüêî âûñî÷àéøèé ýêîíî-ìè÷åñêèé ðàñöâåò ìîã ïðèâåñòè ê ïîäîáíîìó âû-ðîæäåíèþ. Êàê è íûíå, Êðèò áûë â òå âðåìåíàñòðàíîé ïðîèçâîäñòâà âèíà è îëèâêîâîãî ìàñëà.Îí áûë öåíòðîì òîðãîâëè, òî÷íåå ãîâîðÿ, ìîð-ñêîé òîðãîâëè. È òî, ÷òî íà ïåðâûõ ïîðàõ, êîãäàÝâàíñ åùå òîëüêî ïðèñòóïèë ê ðàñêîïêàì, ïîðà-çèëî âåñü ìèð - áîãàòåéøèé äâîðåö äðåâíîñòè íåèìåë íè âàëà, íè óêðåïëåíèé, - â ñêîðîì âðåìåíèíàøëî ñâîå îáúÿñíåíèå: òîðãîâûå ñêëàäû, êîì-ìåð÷åñêàÿ äåÿòåëüíîñòü íóæäàëèñü â áîëåå ìîù-íîé çàùèòå, ÷åì êðåïîñòíûå ñòåíû - ñîîðóæåíèå÷èñòî îáîðîíèòåëüíîå. Òàêîé çàùèòîé áûë ìî-ãóùåñòâåííûé, ãîñïîäñòâîâàâøèé íà âñåì ìîðåôëîò.

Ýâàíñ íàøåë íà Êðèòå ìíîæåñòâî ïðåäìåòîâèíîñòðàííîãî ïðîèñõîæäåíèÿ, â ÷àñòíîñòè êåðà-ìè÷åñêèå èçäåëèÿ èç Åãèïòà, îòíîñÿùèåñÿ ê ñî-âåðøåííî îïðåäåëåííûì, òâåðäî äàòèðóåìûì ïå-ðèîäàì èñòîðèè ýòîé ñòðàíû, êî âðåìåíè ãîñ-ïîäñòâà òîé èëè èíîé äèíàñòèè. Ïåðèîä ðàñöâå-òà ýòîé êóëüòóðû îí îòíåñ êî âðåìåíè ïåðåõî-

äà îò ñðåäíåìèíîéñêîé ê ïîçäíåìèíîéñêîé ýïî-õå, òî åñòü ïðèìåðíî ê 1600 ãîäó äî í. ý. ò-ïðåäïîëîæèòåëüíîìó âðåìåíè æèçíè è öàðñòâî-âàíèÿ Ìèíîñà, ïðåäâîäèòåëÿ ôëîòà, âëàñòåëèíàìîðÿ. Ýòî áûëî âðåìÿ, êîãäà âñåîáùåå áëàãî-ñîñòîÿíèå óæå íà÷àëî ïåðåðàñòàòü â ðîñêîøü, àêðàñîòà áûëà âîçâåäåíà â êóëüò. Íà ôðåñêàõ èçîá-ðàæàëè þíîøåé, ñîáèðàâøèõ íà ëóãàõ êðîêóñû èíàïîëíÿâøèõ èìè âàçû, äåâóøåê ñðåäè ëèëèé.

Öèâèëèçàöèÿ íàêàíóíå âûðîæäåíèÿ; åé íàñìåíó øëà íåóåìíàÿ ðîñêîøü. Â æèâîïèñè, êîòî-ðàÿ ðàíüøå áûëà ïîä÷èíåíà îïðåäåëåííûì ôîð-ìàì, òåïåðü ãîñïîäñòâîâàëî áóéíîå ñâåðêàíèåêðàñîê, æèëèùå äîëæíî áûëî ñëóæèòü íå òîëü-êî îáèòåëüþ - îíî äîëæíî áûëî óñëàæäàòü ãëàç;äàæå â îäåæäå âèäåëè ëèøü ñðåäñòâî äëÿ ïðîÿâ-ëåíèÿ óòîí÷åííîñòè è èíäèâèäóàëüíîñòè âêóñà.

Ïðèõîäèòñÿ ëè óäèâëÿòüñÿ òîìó, ÷òî Ýâàíñóïîòðåáëÿåò òåðìèí "ìîäåðí" äëÿ õàðàêòåðèñòè-êè ñâîèõ íàõîäîê? Â ñàìîì äåëå, â ýòîì äâîð-öå, êîòîðûé íå óñòóïàë ïî ñâîèì ðàçìåðàì Áó-êèíãåìñêîìó, áûëè âîäîîòâîäíûå êàíàëû, âåëè-êîëåïíûå áàííûå ïîìåùåíèÿ, âåíòèëÿöèÿ, ñòî÷-

íûå ÿìû. Ïàðàëëåëü ñ ñîâðåìåííîñòüþ íàïðàøè-âàëàñü è ïðè âèäå èçîáðàæåíèé ëþäåé, ïîçâîëÿâ-øèõ ñóäèòü îá èõ ìàíåðàõ, èõ îäåæäå, èõ ìîäå.Åùå â íà÷àëå ñðåäíåìèíîéñêîãî ïåðèîäà æåíùè-íû íîñèëè âûñîêèå îñòðîêîíå÷íûå ãîëîâíûå óáî-ðû è äëèííûå ïëàòüÿ ñ ïîÿñîì, ãëóáîêèì äåêîëü-òå è âûñîêèì êîðñàæåì.

Òåïåðü ýòà ñòàðèííàÿ îäåæäà ïðèîáðåëà óòîí-÷åííûé è èçûñêàííûé âèä. Îáû÷íîå ïëàòüå ïðå-âðàòèëîñü â ñâîåãî ðîäà êîðñåò ñ ðóêàâàìè, òåñ-íî îáëåãàâøèé ôèãóðó, ïîä÷åðêèâàâøèé ôîðìûè îáíàæàâøèé ãðóäü - òåïåðü, îäíàêî, óæå èç÷óâñòâåííîãî êîêåòñòâà. Ïëàòüÿ áûëè äëèííûå, ñîáîðêàìè, áîãàòîé è ïåñòðîé ðàñöâåòêè, íåêîòî-ðûå óçîðû èçîáðàæàëè êðîêóñû, âûðàñòàþùèå èçâîëíèñòîé ëèíèè óñëîâíîãî èçîáðàæåíèÿ ãîðíîãîïåéçàæà; ïîâåðõ ïëàòüÿ íàäåâàëñÿ ÷èñòûé ïåðåä-íèê. Íà ãîëîâå äàìû íîñèëè âûñîêèé ÷åïåö. Èåñëè ñåé÷àñ ó æåíùèí â ïîäðàæàíèå ìóæ÷èíàììîäíû êîðîòêèå âîëîñû, òî êðèòñêèå æåíùèíûáûëè ñ íûíåøíåé òî÷êè çðåíèÿ ñâåðõìîäíèöàìè,èáî îíè ïðè÷åñûâàëèñü òî÷íî òàê æå, êàê ìóæ-÷èíû!

Òàêèìè îíè ïðåäñòàþò ïåðåä íàìè íà ðèñóí-êàõ: âîò îíè îæèâëåííî áåñåäóþò, ñèäÿ â íåïðè-íóæäåííûõ ïîçàõ, è â èõ âçîðàõ è âûðàæåíèÿõëèö èñòèííî ôðàíöóçñêèé øàðì. Êàæåòñÿ íåâå-ðîÿòíûì, ÷òî ýòè äàìû æèëè íåñêîëüêî òûñÿ÷å-ëåòèé íàçàä! Âñïîìèíàåøü îá ýòîì ëèøü òîãäà,êîãäà áðîñàåøü âçãëÿä íà ìóæ÷èí: âñþ èõ îäåæ-äó ñîñòàâëÿåò îáëåãàþùèé áåäðà ïåðåäíèê.

Ñòîëü æå íåÿñíûì, êàê ïðîèñõîæäåíèå íàðî-äà, íàñåëÿâøåãî Êðèò, è åãî ïèñüìåííîñòè, ïðåä-ñòàåò êîíåö Êðèòñêîãî öàðñòâà. Ñìåëûõ òåîðèéçäåñü õîòü îòáàâëÿé. Ýâàíñ ðàçëè÷èë òðè ÿñíûåñòàäèè ðàçðóøåíèÿ; äâàæäû äâîðåö îòñòðàèâàë-ñÿ çàíîâî, â òðåòèé ðàç îò íåãî îñòàëèñü òîëüêîðàçâàëèíû.

Åñëè ìû áðîñèì ðåòðîñïåêòèâíûé âçãëÿä íàèñòîðèþ òåõ äíåé, ìû óâèäèì êî÷óþùèå îðäûïðèøåëüöåâ ñ Ñåâåðà, èç Äóíàéñêèõ ñòðàí, à âîç-ìîæíî, è èç Þæíîé Ðîññèè, êîòîðûå âòîðãàþòñÿâ ïðåäåëû Ãðåöèè, íàïàäàþò íà åå ãîðîäà, ðàçðó-øàþò Ìèêåíû è Òèðèíô. Ýòî âòîðæåíèå âàðâàð-ñêèõ ïëåìåí è íàðîäîâ âñå øèðèòñÿ è, â êîíöåêîíöîâ, ïðèâîäèò ê ãèáåëè öèâèëèçàöèè. Íåìíî-

ãî ïîçäíåå ìû âèäèì íîâûå îðäû, íà ýòîò ðàçäîðèéöåâ; îíè èçãîíÿþò àõåéöåâ, íî ñàìè åùå âìåíüøåé ñòåïåíè, ÷åì àõåéöû, ñïîñîáíû ïðèíå-ñòè êàêóþ-íèáóäü êóëüòóðó; è åñëè àõåéöû áûëèãðàáèòåëÿìè, êîòîðûå âñå íàãðàáëåííîå îáðàùà-ëè â ñâîþ ñîáñòâåííîñòü, åñëè îíè âñå-òàêè áûëèäîñòîéíû óïîìèíàíèÿ â ãîìåðîâñêèõ ïåñíÿõ, òîäîðèéöû áûëè ïðîñòî-íàïðîñòî ðàçáîéíèêàìè, ñèõ ïðèõîäîì íà÷èíàåòñÿ íîâàÿ ãëàâà â èñòîðèèÃðåöèè.

Â ñâîå âðåìÿ Àðòóð Ýâàíñ (à òåïåðü è ìû èçïðåäûäóùèõ ãëàâ) çíàë, ÷òî ðàçðóøåíèå ìèíîé-ñêîãî äâîðöà è èñ÷åçíîâåíèå êðèòñêîé öèâèëè-çàöèè â öåëîì ñâÿçàíî ñ èçâåðæåíèåì âóëêàíàÑàíòîðèí, ãèãàíòñêèì çåìëåòðÿñåíèåì, öóíàìè èïîãðóæåíèåì ñóøè íà äíî Ñðåäèçåìíîãî ìîðÿ.

ÃËÀÂÀ 16.Î ×ÅÌ ÌÎË×ÈÒ ÁÓÄÄÀ

Âîçâðàùàÿñü ê êíèãàì Àëåêñàíäðà Êîíäðàòî-âà, â îäíîé èç íèõ ("Òàéíû òðåõ îêåàíîâ") ìû íà-õîäèì èíòåðåñíûå ñâåäåíèÿ î íåêîãäà ñóùåñòâî-âàâøåé ïðîòîèíäèéñêîé öèâèëèçàöèè.

Â òåïëûõ âîäàõ, îìûâàþùèõ Öåéëîí, âîç-ëå ãîðîäà Òðèíêîìàëè àêâàëàíãèñòû îáíàðóæè-

ëè çàòîíóâøèå ïàìÿòíèêè "ðàçíûõ öèâèëèçàöèé,îò ñàìûõ äðåâíèõ äî íàøåé ñîáñòâåííîé", êàêïèøåò ýíòóçèàñò ïîäâîäíîãî ïëàâàíèÿ, ó÷åíûé èïèñàòåëü Àðòóð Êëàðê â ñâîåé êíèãå "Ðèôû Òà-ïðîáàíû". Âïîëíå âîçìîæíî, ÷òî àðõåîëîãè íàé-äóò ïîä âîäîé è ñòîëèöó ïðîòîèíäèéñêîé öèâèëè-çàöèè. Â íàñòîÿùåå âðåìÿ íàóêå èçâåñòíî îêîëî100 ãîðîäîâ è ïîñåëåíèé, îòíîñÿùèõñÿ ê äðåâíåé-øåé êóëüòóðå Èíäîñòàíà. Ñàìûå áîëüøèå èç íèõ,Ìîõåíäæî-Äàðî è Õàðàïïà, íàõîäÿòñÿ íà áåðåãàõðåêè Èíä, ïðè÷åì ãîðîäà ýòè íè â ÷åì íå óñòóïà-þò äðóã äðóãó. Íå îçíà÷àåò ëè ýòî, ÷òî ïîäëèííàÿñòîëèöà åùå íå íàéäåíà? È ÷òî èñêàòü åå íàäî íåíà ñóøå, à ïîä âîäîé?

Âîçëå äåëüòû Èíäà òÿíåòñÿ î÷åíü øèðîêàÿïîëîñà ïðèáðåæíîãî ìåëêîâîäüÿ øåëüô ñ áîëü-øîé òåððàñîé íà ãëóáèíå îêîëî 100 ìåòðîâ. Øè-ðèíà òåððàñû ïî÷òè òàêàÿ æå, êàê è ñàìîé îãðîì-íîé äåëüòû Èíäà. Øåëüô ïðîðåçàí ïîäâîäíûìêàíüîíîì, - ïî âñåé âèäèìîñòè, êîãäà-òî ðåêà Èíäèìåëà áîëüøóþ äëèíó, ÷åì íûíå. Òåïåðü æå ýòàîáëàñòü íàõîäèòñÿ ïîä âîäîé. Îïóñòèòüñÿ íà äíîîêåàíà îíà ìîãëà è çà î÷åíü êîðîòêèé ïðîìåæó-

òîê âðåìåíè, â ðåçóëüòàòå çåìëåòðÿñåíèÿ. Òàêèåÿâëåíèÿ óæå íàáëþäàëèñü â ýòîì ðàéîíå. Òàê,ïðè çåìëåòðÿñåíèè 1819 ãîäà â óñòüå Èíäà îïó-ñòèëàñü íèæå óðîâíÿ îêåàíà äîâîëüíî îáøèðíàÿïëîùàäü, ïî ðàçìåðàì íå óñòóïàþùàÿ Êåð÷åí-ñêîìó ïîëóîñòðîâó.

Î êàòàñòðîôàõ, îáðóøèâàþùèõñÿ íà çåìëèäîëèíû Èíäà, ñîîáùàþò è àíòè÷íûå àâòîðû.Äðåâíèé ãåîãðàô Ñòðàáîí â ñâîåé "Ãåîãðàôèè"ññûëàåòñÿ íà ñâèäåòåëüñòâî Àðèñòîáóëà, êîòîðûé"ãîâîðèò, ÷òî, ïîñëàííûé ñ êàêèì-òî ïîðó÷åíèåì,îí âèäåë ñòðàíó ñ áîëåå ÷åì òûñÿ÷üþ ãîðîäîââìåñòå ñ ñåëåíèÿìè, ïîêèíóòóþ æèòåëÿìè, ïîòî-ìó ÷òî Èíä, îñòàâèâ ñâîå ïðåæíåå ðóñëî è ïî-âåðíóâ íàëåâî â äðóãîå ðóñëî, ãîðàçäî áîëåå ãëó-áîêîå, ñòðåìèòåëüíî òå÷åò, íèçâåðãàÿñü, ïîäîáíîêàòàðàêòàì". Ìíîãî âåêîâ ñïóñòÿ ïîêàçàíèÿ Àðè-ñòîáóëà ïîäòâåðäèëèñü ó÷åíûìè. Ïðè÷åì ãëàâíîåñëîâî ñêàçàëè íå àðõåîëîãè, à ãèäðîëîãè÷åñêàÿýêñïåäèöèÿ âî ãëàâå ñ àìåðèêàíñêèì èññëåäîâà-òåëåì Ä. Ðåéêñîì.

Ðåéêñó óäàëîñü óñòàíîâèòü, ÷òî â 140 êè-ëîìåòðàõ ê þãó îò Ìîõåíäæî-Äàðî íàõîäèëñÿ

ýïèöåíòð ãèãàíòñêîãî çåìëåòðÿñåíèÿ, êîòîðîå äîíåóçíàâàåìîñòè èçìåíèëî ïðèëåãàþùèå ó÷àñòêèäîëèíû Èíäà. Êàòàñòðîôè÷åñêèé ñáðîñ ãîðíûõïîðîä áëîêèðîâàë ìîãó÷èé Èíä, è ðåêà ïîòåêëàâñïÿòü. Ïîòîêè ãðÿçè ïðåâðàòèëè âîäû Èíäà âíåãëóáîêîå áîëîòèñòîå îçåðî, çàòîïèâøåå äîëè-íó. Ìíîãî÷èñëåííûå ïîñåëåíèÿ âîçëå Ìîõåíäæî-Äàðî áûëè ïîãðåáåíû ïîä ìíîãîìåòðîâûì ñëîåìïåñêà è èëà. Ìîõåíäæî-Äàðî çàëèâàëî ïÿòü ðàç,ãîðîä âíîâü è âíîâü âîçðîæäàëñÿ èç ðàçâàëèí.Ïî ìíåíèþ ó÷åíûõ, êàæäîå íàñòóïëåíèå ãðÿçåâî-ãî ìîðÿ äëèëîñü îêîëî ñòà ëåò. Î áîðüáå ïðîòî-èíäèéöåâ ñ ïðèðîäîé ãîâîðèò íåäàâíî íàéäåííàÿïëîòèíà èç êàìíÿ âûñîòîé áîëåå 10 ìåòðîâ è â 20ìåòðîâ øèðèíîé. Ñòèõèéíûå áåäñòâèÿ, êàê ïðåä-ïîëàãàþò ïàêèñòàíñêèå àðõåîëîãè è ó÷åíûå Ïåí-ñèëüâàíñêîãî óíèâåðñèòåòà (ÑØÀ), è ïîñëóæèëèïðè÷èíîé ãèáåëè ïðîòîèíäèéñêîé öèâèëèçàöèè:îòäàâ âñå ñèëû áîðüáå ñ ïðèðîäîé, ïðîòîèíäèé-öû íå ñìîãëè ïðîòèâîñòîÿòü íàòèñêó êî÷åâíèêîâ(àðèåâ), èõ êóëüòóðà ïðèøëà â óïàäîê è ïîãèáëà.

Èíäèéñêèå àðõåîëîãè îáíàðóæèëè íà ïîëóîñò-ðîâå Êàòõèàâàð, íåïîäàëåêó îò íûíåøíåãî Áîì-

áåÿ, ðóèíû äðåâíåéøåãî ïîðòà â ìèðå, Ëîòõàëà.Ñòðîåíèå ãîðîäà óäèâèòåëüíî íàïîìèíàåò ñòðîå-íèå Ìîõåíäæî-Äàðî, õîòÿ ðàçìåðû Ëîòõàëà çíà-÷èòåëüíî ìåíüøå. Áûòü ìîæåò, èçûñêàíèÿ îá-íàðóæàò ïîä âîäîé íà äíå Èíäèéñêîãî îêåà-íà "áîëüøîé Ìîõåíäæî-Äàðî", ñòîëèöó ïðîòîèí-äèéñêîé öèâèëèçàöèè, ïîñòðîåííóþ íåêîãäà íàáåðåãó ìîðÿ, ïðè÷åì ïî òîìó ëåå òèïó, ÷òî èÌîõåíäæî-Äàðî (òî åñòü õîðîøî ðàñïëàíèðîâàí-íóþ, ñ øèðîêèìè óëèöàìè, ñèñòåìîé êàíàëèçà-öèè è ò. ä.), íî òîëüêî áîëüøèõ ðàçìåðîâ?

Ïðîèñõîæäåíèå ïðîòîèíäèéñêîé öèâèëèçà-öèè, êàê ìû óæå ãîâîðèëè, äî ñèõ ïîð íå ÿñíî- ìû íå çíàåì, êîãäà è ãäå îíà ðîäèëàñü è ñ êà-êîé áîëåå äðåâíåé êóëüòóðîé îíà ñâÿçàíà. Ìíî-ãî ãèïîòåç è ñïîðîâ âûçûâàåò íå òîëüêî ðîæäå-íèå, íî è ãèáåëü çàãàäî÷íîé öèâèëèçàöèè. Ïî÷å-ìó è êîãäà îíà ïîãèáëà? Êàê âû ïîìíèòå, àìå-ðèêàíñêèé ãåîëîã Ðåéêå è åãî åäèíîìûøëåííèêèñ÷èòàþò, ÷òî ïðè÷èíîé ãèáåëè áûëà ãðàíäèîçíàÿêàòàñòðîôà. Ïî ìíåíèþ æå äðóãèõ ó÷åíûõ, ýòîéïðè÷èíîé áûë óïàäîê ñèñòåìû èððèãàöèè, èñòî-ùåíèå ïî÷âû. Òðåòüè ïîëàãàþò, ÷òî ïðîòîèíäèé-

ñêàÿ öèâèëèçàöèÿ áûëà ñìåòåíà ñ ëèöà çåìëè íà-øåñòâèåì âîèíñòâåííûõ êî÷åâíèêîâ-àðèåâ. ×åò-âåðòûå èùóò ïðè÷èíû ãèáåëè íå "èçâíå", à èçíóò-ðè - óïàäîê è ãèáåëü Ìîõåíäæî-Äàðî è äðóãèõ ãî-ðîäîâ êîðåíèëñÿ â ñàìîé ðàáîâëàäåëü÷åñêîé ñè-ñòåìå, â åå íåèçëå÷èìûõ ïîðîêàõ. Êàêàÿ èç ãèïî-òåç ïðàâà - ïîêàæóò áóäóùèå èññëåäîâàíèÿ, â òîì÷èñëå è ïîäâîäíî-àðõåîëîãè÷åñêèå. Ïðåäàíèÿ èí-äèéöåâ ãîâîðÿò î çàòîíóâøèõ ãîðîäàõ è õðàìàõ,è ïðîâåðèòü ñïðàâåäëèâîñòü ïðåäàíèé ïðåäñòîèòó÷åíûì, âîîðóæåííûì àêâàëàíãîì.

Äâàðàêà - òàê íàçûâàëñÿ îäèí èç ñåìè ñâÿ-ùåííûõ ãîðîäîâ Äðåâíåé Èíäèè. Ñîãëàñíî ëå-ãåíäàì, îí íàõîäèëñÿ íà òåððèòîðèè ñîâðåìåí-íîãî øòàòà Áîìáåé è áûë ïîãëîùåí îêåàíîì ñïó-ñòÿ ñåìü äíåé ïîñëå ñìåðòè Êðèøíû, âîïëîùå-íèÿ âåëèêîãî áîãà Âèøíó. Íà áåðåãó Áåíãàëüñêî-ãî çàëèâà, â 80 êèëîìåòðàõ ê þãó îò ãîðîäà Ìàä-ðàñ, íàõîäèòñÿ Ìàõàáàëèïóðàì, äðåâíèé äðàâè-äèéñêèé ïîðò. Óæå äâå òûñÿ÷è ëåò íàçàä îí ñëà-âèëñÿ êàê îãðîìíûé ìîðñêîé ïîðò, ãäå áðîñàëèÿêîðÿ êîðàáëè ñî âñåãî ñâåòà. Ìîíîëèòû, ïåùå-ðû, õðàìû èç ãðàíèòíûõ ãëûá è ñêóëüïòóðû, âû-

ðóáëåííûå ãåíèàëüíûìè èíäèéñêèìè ìàñòåðàìèíà ñêëîíàõ ãðàíèòíûõ õîëìîâ, ïðîñëàâèëè Ìà-õàáàëèïóðàì, è åãî íàçâàíèå âïèñàíî çîëîòûìèáóêâàìè â ìèðîâóþ èñòîðèþ èñêóññòâà. Ó ñàìîãîÁåíãàëüñêîãî çàëèâà ñòîèò îäèí èç ëó÷øèõ õðà-ìîâ Ìàõàáàëè-ïóðàìà. Âîò óæå ìíîãî ñòîëåòèéâåäóò âîëíû àòàêó íà ýòîò õðàì, çàñûïàÿ ïåñêîìè ðàçðóøàÿ ñîîðóæåíèÿ, ñòîÿùèå âîêðóã õðàìà.Ïðåäàíèÿ óòâåðæäàþò, ÷òî êîãäà-òî ïî ñîñåäñòâóñ ýòèì õðàìîì ñòîÿëî åùå øåñòü, íî îíè ïîãëî-ùåíû âîëíàìè. . .

Áóäóò ëè ïîäòâåðæäåíû ëåãåíäû è ïðåäàíèÿ?Îáíàðóæàò ëè ïîäâîäíûå àðõåîëîãè÷åñêèå èñ-ñëåäîâàíèÿ íîâûå ïàìÿòíèêè äðåâíåèíäèéñêîéêóëüòóðû? Èëè, ìîæåò áûòü, èì ïîñ÷àñòëèâèòñÿíàéòè è ñëåäû áîëåå äðåâíåé öèâèëèçàöèè ïðî-òîèíäèéñêîé? È - êòî çíàåò? - áûòü ìîæåò íàäíå Èíäèéñêîãî îêåàíà ñêðûâàþòñÿ ñëåäû è åùåáîëåå äðåâíåé êóëüòóðû, ïðåäøåñòâîâàâøåé ïðî-òîèíäèéñêîé.

Êàêîâà áû íè áûëà ïðè÷èíà (èëè ñîâî-êóïíîñòü ïðè÷èí), ïîãóáèâøàÿ ïðîòîèíäèéñêóþêóëüòóðó, ñîâðåìåííûì èñòîðèÿì ÿñíî, ÷òî ìíî-

ãèå äîñòèæåíèÿ ýòîé äðåâíåéøåé öèâèëèçàöèèáûëè ïåðåíÿòû åå ïðååìíèêàìè âîèíñòâåííûìèïëåìåíàìè êî÷åâíèêîâ-àðèåâ, ïîÿâèâøèõñÿ â Èí-äîñòàíå â ñåðåäèíå II òûñÿ÷åëåòèÿ äî íàøåé ýðû.Ñòîèò íàçâàòü õîòÿ áû âûðàùèâàíèå ïøåíèöû,ÿ÷ìåíÿ, ãîðîõà, ëüíà, õëîïêà; ãîí÷àðíîå ïðî-èçâîäñòâî; êóëüòèâèðîâàíèå ôèíèêîâîé ïàëüìû;ñîçäàíèå ñèñòåìû êàíàëèçàöèè è ïðèíöèïû ãðà-äîñòðîèòåëüñòâà; ïðèðó÷åíèå ãîðáàòîãî èíäèé-ñêîãî áûêà çåáó è ñëîíà; îñíîâû çåìëåäåëèÿ èñóäîñòðîèòåëüñòâà. Âïîëíå åñòåñòâåííî, ÷òî àðèèçàèìñòâîâàëè ó ïðîòîèíäèéöåâ è â ñôåðå äóõîâ-íîé æèçíè. Äåñÿòè÷íàÿ ñèñòåìà èñ÷èñëåíèÿ áû-ëà èçîáðåòåíà â Èíäèè. ×åñòü îòêðûòèÿ ïðèíàä-ëåæèò ïðîòîèíäèéöàì, à íå "àðèéöàì", èáî çàíåñêîëüêî äåñÿòêîâ âåêîâ äî âòîðæåíèÿ ïëåìåíàðèåâ â Èíäîñòàí ïðîòîèíäèéñêèå êóïöû è ìà-òåìàòèêè ïîëüçîâàëèñü åþ. Íåñîìíåííî, ÷òî ðå-ëèãèÿ è ìèôîëîãèÿ ïðîòîèíäèéöåâ ïîâëèÿëè íàðåëèãèþ çàâîåâàòåëåé-àðèåâ.

Ïðàâäà, çäåñü äåëî îáñòîÿëî íå ñîâñåì ïðî-ñòî. Ïåðâûé ïåðèîä èñòîðèè "àðèéñêîé" Èíäèèïðîõîäèò ïîä çíàêîì áåçðàçäåëüíîãî ãîñïîäñòâà

æðåöîâ-áðàõìàíîâ, îáúÿâèâøèõ ñåáÿ "æèâûìèáîãàìè" è ñòîÿâøèõ âûøå ïðàâèòåëåé è ñàìûõìîãóùåñòâåííûõ öàðåé. Âåðîâàíèÿ ïîêîðåííûõíàðîäîâ æèëè òàéíî. È êîãäà â VI âåêå äî í. ý.â Èíäèè ðàçðàçèëñÿ ãðàíäèîçíûé äóõîâíûé êðè-çèñ, ýòè âåðîâàíèÿ âûïëûëè íàðóæó è ëåãëè âîñíîâó òðåõ íîâûõ ðåëèãèé - áóääèçìà, èíäóèç-ìà, äæàéäèçìà, ïðèøåäøèõ íà ñìåíó ïðåæíåìóáðàõìàíèçìó.

Â "Ðèãâåäå" ïåðå÷èñëÿåòñÿ ìíîæåñòâî áîãîâ,îëèöåòâîðåíèé ñòèõèé âåòðà, âîäû, îãíÿ, ãðîçî-âûõ òó÷, çàñóõè è ò. ä. Çàòåì ó÷åíûå-áðàõìàíûîáúÿâëÿþò âåðõîâíûì áîæåñòâîì Áðàõìó, ñîçäà-òåëÿ âñåãî ñóùåãî. Â èíäóèçìå Áðàõìà âûñòó-ïàåò ëèøü êàê íåêîå áåçëèêîå íà÷àëî, à íà ïåð-âûé ïëàí âûõîäÿò Âèøíó è Øèâà. Ïðè÷åì Øè-âà, îñîáî ïî÷èòàåìûé ñðåäè äðàâèäîâ ÞæíîéÈíäèè, îáúÿâëÿåòñÿ "áîãîì, âñåëåííóþ âñþ ïî-ãëîòèâøèì", "ñâåòî÷åì, êîòîðîãî "íå ñìîãëè ïî-çíàòü Áðàõìà è Âèøíó", "áîãîì áîãîâ", "Ïåð-âûì", "ñîçäàòåëåì Âåä" (ñâÿùåííûõ êíèã èíäó-èñòîâ), "ãëàâîé áîãîâ áåññìåðòíûõ" è ò. ä., è ò.ï. Îí ïðîòèâîïîñòàâëÿåòñÿ âñåì áîãàì îãðîìíî-

ãî ïàíòåîíà ñâÿùåííûõ Âåä, èìåíóÿñü "ñòîÿùèìîäèíîêî".

ÊóëüòØèâû "âïèòàë â ñåáÿ" ìíîæåñòâî äðåâ-íèõ êóëüòîâ, ñóùåñòâîâàâøèõ ó êîðåííîãî íàñå-ëåíèÿ Èíäîñòàíà äî òîãî, êàê ïðèøëè ïëåìåíàêî÷åâíèêîâ-àðèåâ, ñîçäàòåëåé âåäè÷åñêèõ ãèìíîâè áîãîâ. À ðàñêîïêè ïðîòîèíäèéñêèõ ãîðîäîâ ïî-êàçàëè ïðàâîòó ïîêëîííèêîâ Øèâû, ñ÷èòàâøèõñâîåãî áîãà "äðåâíåå Âåä". Èáî ïðîòîèíäèéöûïîêëîíÿëèñü áîæåñòâó, êîòîðîå, íåñîìíåííî, ÿâ-ëÿëîñü ïðîòîòèïîì èíäóèñòñêîãî áîãà Øèâû!

Ïî ìíåíèþ èññëåäîâàòåëåé, åäâà ëè íå ñà-ìûì èíòåðåñíûì èçîáðàæåíèåì íà ïðîòîèíäèé-ñêèõ ïå÷àòÿõ ÿâëÿåòñÿ "ãðóïïîâîé ïîðòðåò", çà-ïå÷àòëåâøèé ìíîãîëèêîå áîæåñòâî, îêðóæåííîåæèâîòíûìè. Áîæåñòâî âîññåäàåò íà òðîíå ñ ïîä-æàòûìè íîãàìè â îäíîé èç "àñàí" (ïîç èíäèé-ñêîé éîãè), à ýòî îçíà÷àåò, ÷òî éîãà ïðàêòèêî-âàëàñü â Èíäèè çàäîëãî äî Ïàòàíäæàëè, "îòöà"ó÷åíèÿ éîãîâ, è ÷òî ýïèòåò "Éîãåøâàðà" - "Âëà-äûêà éîãè", - êîòîðûì íàãðàæäàëè øèâàèñòûñâîåãî áîãà, ñïðàâåäëèâ! Ðóêè áîæåñòâà óêðàøå-íû áðàñëåòàìè, íà ãîëîâå íàäåò ïðè÷óäëèâûé âå-

åðîîáðàçíûé óáîð, óâåí÷àííûé áóéâîëèíûìè ðî-ãàìè. Áîæåñòâî îêðóæàþò ñëîí, òèãðèöà, äâå àí-òèëîïû, íîñîðîã è áóéâîë.

Íå ìåíüøåå ÷èñëî èìåí èìååò â èíäóèçìå èæåíà Øèâû, êîòîðàÿ ñ÷èòàåòñÿ æåíñêèì âîïëî-ùåíèåì ýòîãî âåçäåñóùåãî áîãà. Åé ïîêëîíÿþò-ñÿ â ñàìûõ ðàçíûõ ìåñòà Èíäèè è â ñàìûõ ðàç-íûõ îáëèêàõ, íà÷èíàÿ îò áëàãîðîäíîé êðàñàâèöûÓìû è êîí÷àÿ ñâèðåïîé ðàçðóøèòåëüíèöåé Êà-ëè, óêðàøåííîé ãèðëÿíäîé è âåíêîì èç ÷åëîâå-÷åñêèõ ÷åðåïîâ. Êóëüò ýòîé "Ìàõà Äåâè" (Âåëè-êîé áîãèíè) âîñõîäèò ê ãëóáî÷àéøåé äðåâíîñòè,êî âðåìåíàì ìàòðèàðõàòà. È îí áûë ðàñïðîñòðà-íåí ñðåäè ïðîòîèíäèéöåâ, î ÷åì ãîâîðÿò èçîá-ðàæåíèÿ íà ïå÷àòÿõ èç Ìîõåíäæî-Äàðî è äðóãèõãîðîäîâ. Ïî âñåé âèäèìîñòè, ñóïðóæåñêàÿ ÷åòà- "ïðîòî-Øèâà" è "Âåëèêàÿ áîãèíÿ" ñ÷èòàëàñüâåðõîâíûìè áîæåñòâàìè ïàíòåîíà ïðîòîèíäèé-öåâ. Ýòî ïîäòâåðæäàåòñÿ è àíàëèçîì èåðîãëèôè-÷åñêèõ íàäïèñåé, âûïîëíåííûõ ïðîòîèíäèéöàìè.

Òåêñòû ïðîòîèíäèéöåâ, äîøåäøèå äî íàñ,êðàéíå ñêóäíû. Íî âïîëíå âîçìîæíî, ÷òî ìíîãèåçàãàäêè ïðîòîèíäèéöåâ óäàñòñÿ ðåøèòü, èçó÷èâ

èíûå ïèñüìåííûå èñòî÷íèêè - òåêñòû Òàíòðû.

Ñëîâî "òàíòðà" áóêâàëüíî îçíà÷àåò "òêàíü","ñïëåòåíèå", "îñíîâà òêàíè". Òàíòðèñòñêèå ñèì-âîëû è ðèñóíêè, îáíàðóæåííûå â Èíäèè, îòíîñÿò-ñÿ åùå êî âðåìåíàì ïàëåîëèòà. Âåñüìà âåðîÿò-íî, ÷òî ó÷åíèå Òàíòðû áûëî ðàçâèòî è ñèñòåìà-òèçèðîâàíî ïðîòîèíäèéñêèìè æðåöàìè. Öåëûéðÿä çíàêîâ è ñèìâîëîâ ïðîòîèíäèéöåâ èäåíòè-÷åí òàíòðèñòñêèì. Øèâà è åãî ñóïðóãà, "Âåëè-êàÿ áîãèíÿ", ÿâëÿþòñÿ âåðõîâíûìè áîæåñòâàìèäëÿ ïîñëåäîâàòåëåé Òàíòðû, òàê æå, êàê, ïî âñåéâèäèìîñòè, îíè ïî÷èòàëèñü è ïðîòîèíäèéöàìè.Òàíòðèñòñêèå òåêñòû ñ÷èòàþòñÿ "äðåâíåå Âåä",îíè, ñîãëàñíî ó÷åíèþ Òàíòðû, âûøëè èç "ãëàâ-íûõ" óñò âåëèêîãî Øèâû, à ïî ñåìó åñòü "Ïÿ-òàÿ Âåäà". Æðåöû àðèåâ, áðàõìàíû, îáîæåñòâ-ëÿëè ÷åòûðå ñáîðíèêà Âåä. "Ïÿòàÿ Âåäà" èìå-åò íå "àðèéñêîå", à ñêîðåé âñåãî ïðîòîèíäèéñêîåïðîèñõîæäåíèå.

Ê ñîæàëåíèþ, äî íàñ äîøëè äàëåêî íå âñåòàíòðèñòñêèå òåêñòû, ñóùåñòâîâàâøèå â Èíäèè.Ìíîãèå èç íèõ óòðà÷åíû, ñîõðàíèëèñü â îòðûâ-êàõ; ìóñóëüìàíñêîå çàâîåâàíèå Ñåâåðíîé è Öåí-

òðàëüíîé Èíäèè òàêæå íàíåñëî ñóùåñòâåííûéóðîí "òàíòðèñòñêîé áèáëèîòåêå". È, êàê ýòî íèïàðàäîêñàëüíî, "êëþ÷" ê èíäèéñêîìó òàíòðèç-ìó (à âîçìîæíî, òåì ñàìûì è ê ïðîòîèíäèéñêèìçàãàäêàì) íàäî èñêàòü âíå ïðåäåëîâ Èíäèè - âÃèìàëàÿõ, Òèáåòå, Öåíòðàëüíîé Àçèè. Èáî òàì,â "áóääèéñêîì îäåÿíèè", ñîõðàíèëîñü îãðîìíîå÷èñëî ñî÷èíåíèé èíäèéñêèõ òàíòðèñòîâ, ïåðåâå-äåííûõ íà òèáåòñêèé ÿçûê. Ñóäèòå ñàìè: äî íàñäîøëî íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òåêñòîâ Òàíòðû, íàïè-ñàííûõ íà ñàíñêðèòå. À áóääèéñêèé êàíîí "Òàí-äæóð", íàïèñàííûé íà ñàíñêðèòå è äîøåäøèéâ òèáåòñêèõ ïåðåâîäàõ, ñîäåðæèò îêîëî òûñÿ÷èòàíòðèñòñêèõ òåêñòîâ, àâòîðñòâî êîòîðûõ ïðèïè-ñûâàåòñÿ Áóääå. ×èñëî òåêñòîâ òàíòðû â "Òàí-äæóðå", êîììåíòèðóþùåì ó÷åíèå Áóääû, ïðåâû-øàåò òðè òûñÿ÷è, ïðè÷åì ïîäàâëÿþùåå ÷èñëî àâ-òîðîâ "Òàíäæóðà" - èíäèéñêèå òàíòðèñòû,

È âåðóþùèå - áóääèñòû, è íåâåðóþùèå - ó÷å-íûå ðàçíûõ ñòðàí ìèðà - äî ñèõ ïîð íå ïðèøëèê åäèíîìó ìíåíèþ î òîì, ÷òî æå ïðåäñòàâëÿëîïåðâîíà÷àëüíîå ó÷åíèå ëåãåíäàðíîãî Áóääû Øà-êüÿìóíè: áûëî ëè îíî ÷èñòî ðåëèãèîçíûì èëè æå

ìîðàëüíî-ýòè÷åñêèì, ÿâëÿåòñÿ ëè Áóääà èñòîðè-÷åñêèì ëèöîì (âðîäå ìóñóëüìàíñêîãî Ìàãîìåòà)èëè ìèôè÷åñêèì (òèïà Îñèðèñà äðåâíèõ åãèï-òÿí). Íåñêîëüêî âåêîâ ñïóñòÿ ïîñëå ñìåðòè Áóääûáóääèçì ðàñêîëîëñÿ íà òðè ó÷åíèÿ, òðè "êîëåñíè-öû", òðè ïóòè, ñëåäóÿ êîòîðûì ÷åëîâåê ìîæåò èç-áàâèòüñÿ îò ñòðàäàíèé è äîñòèãíóòü ïîëíîãî áëà-æåíñòâà - íèðâàíû. "Ìàëàÿ êîëåñíèöà", èëè õè-íàÿíà, ïîëó÷èëà ðàñïðîñòðàíåíèå â ñòðàíàõ Þãî-Âîñòî÷íîé Àçèè - áóääèçì ýòîãî òîëêà èñïîâå-äóåò ìíîãîìèëëèîííîå íàñåëåíèå Áèðìû, Ëàîñà,Êàìáîäæè, Òàèëàíäà, Öåéëîíà, Þæíîãî Âüåòíà-ìà. "Áîëüøàÿ êîëåñíèöà" - ìàõàÿíà - ïðîíèêëàâíà÷àëå â Ñðåäíþþ Àçèþ (ñîâåòñêèå àðõåîëîãèîáíàðóæèëè çäåñü ðóèíû áóääèéñêèõ õðàìîâ), àçàòåì â Êèòàé, ßïîíèþ, Êîðåþ, Íåïàë, Òèáåò,Ìîíãîëèþ, Áóðÿòèþ, Êàëìûêèþ. È óæå â 1 òû-ñÿ÷åëåòèè íàøåé ýðû îò ýòîé êîëåñíèöû îòäåëè-ëàñü âàäæðàÿíà, èëè "êîëåñíèöà Òàíòðû", ïðî-ïîâåäíèêè êîòîðîé, íàçûâàåìûå "ñèääõè", óêà-çûâàëè íà ñàìûé êðàòêèé, "ìîëíèåíîñíûé" ïóòüê äîñòèæåíèþ íèðâàíû.

Áóääèéñêèé òàíòðèçì çàðîäèëñÿ â Èíäèè. Íî

ïîñëå òîãî êàê áîëüøàÿ ÷àñòü Èíäîñòàíà áû-ëà çàâîåâàíà ìóñóëüìàíàìè, âñå òðè "êîëåñíèöûÁóääû" ïîêèíóëè ñâîþ ðîäèíó, è íûíå ïàìÿòíèêèáóääèçìà â Èíäèè ÿâëÿþòñÿ îáúåêòîì àðõåîëî-ãè÷åñêèõ ðàñêîïîê. Îäíàêî ïî ñåé äåíü èññëåäî-âàòåëè èìåþò ñ÷àñòëèâóþ âîçìîæíîñòü èçó÷àòüòðàäèöèè è ó÷åíèå Òàíòðû â "åñòåñòâåííûõ çàïî-âåäíèêàõ" ìàëåíüêèõ êíÿæåñòâàõ Ñèêêèì è Áó-òàí, ðàñïîëîæåííûõ â Ãèìàëàÿõ. Åùå â VIII âåêåèíäèéñêèé ìóäðåö Ïàäìà Ñàìáõàâà ïðèíåñ ó÷å-íèå òàíòðèçìà â Ãèìàëàè. Íî âïëîòü äî ñåðåäè-íû øåñòèäåñÿòûõ ãîäîâ íàøåãî âåêà ìèðó áûëèíåèçâåñòíû ñâÿçàííûå ñ òàíòðèçìîì çàìå÷àòåëü-íûå ïðîèçâåäåíèÿ æèâîïèñè, ñêóëüïòóðû, ôèëî-ñîôñêîé ìûñëè, íàõîäèâøèåñÿ â îòäàëåííûõ èòðóäíîäîñòóïíûõ ìåñòàõ.

Òàêèì îáðàçîì, ïðèâû÷íàÿ ìûñëü î òîì,÷òî äðåâíåèíäèéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ ýòî åäèíîåöåëîñòíîå ÿâëåíèå, îøèáî÷íà. Èñòîêè èíäèé-ñêîé êóëüòóðû áåðóò íà÷àëî â Èíäñêîé èëè Õà-ðàïïñêîé öèâèëèçàöèè, ñâÿçàííîé ñ äîàðèéñêèìèêóëüòóðàìè, óæå óñïåâøèìè ïåðåæèòü íåñêîëüêîýòàïîâ ñâîåé ýâîëþöèè åùå äî ïðèõîäà àðèéñêèõ

çàâîåâàòåëåé è èíäîàðèåâ.

Èç áîãàòåéøåãî ïèñüìåííîãî íàñëåäèÿ äðåâ-íåé Èíäèè î÷åíü òðóäíî âûäåëèòü ÿâëåíèÿ èìåí-íî î ñóùåñòâîâàíèè ïðîòîâåäèéñêîé (äîàðèé-ñêîé) öèâèëèçàöèè, íàñòîëüêî òåñíî ïåðåïëåòå-íû òðàäèöèè æèâóùèõ çäåñü íàðîäîâ. Ïîýòîìóâîçíèêíîâåíèå èíäèéñêîé öèâèëèçàöèé äî íà÷à-ëà XX ñòîëåòèÿ ñâÿçûâàëè ñ ïðèõîäîì èíäî-àðèéñêèõ ïëåìåí. Òîëüêî ïåðâûå àðõåîëîãè÷å-ñêèå ðàñêîïêè â Èíäîñòàíå ñìîãëè ñíà÷àëà ïî-øàòíóòü, à ïîòîì è âîâñå îïðîâåðãíóòü òðàäèöè-îííóþ òî÷êó çðåíèÿ. Ñåãîäíÿ ñ ïîëíîé óâåðåííî-ñòüþ ìîæíî ñ÷èòàòü, ÷òî Õàðàïïñêàÿ öèâèëèçà-öèÿ ñëîæèëàñü çàäîëãî äî ïðèõîäà â ñòðàíó àðè-åâ ñîçäàòåëåé "Ðèãâåäû".

Îòðûâêè èç êíèãè Ã. Ì. Áîíãàðäòà-Ëåâèíà"Äðåâíåèíäèéñêàÿ öèâèëèçàöèÿ. Ôèëîñîôèÿ,íàóêà, ðåëèãèÿ". (Ì.: Ãëàâíàÿ ðåäàêöèÿ âîñòî÷-íîé ëèòåðàòóðû èçä. "Íàóêà", 1980. - 333 ñ.) äàþòíàì íåîáõîäèìûå ñâåäåíèÿ î "çàáûòîé äðåâíåèí-äèéñêîé öèâèëèçàöèè".

Êóëüòóðà, ñàìûì ÿðêèì êîìïîíåíòîì êîòî-ðîé áûëà Õàðàïïà, âûðîñëà íà îñíîâå ìåñòíûõ

òðàäèöèé Ñåâåðà ñòðàíû è ïðèëåãàþùèõ ðàéî-íîâ, ïðîøëà â ñâîåé ýâîëþöèè íåñêîëüêî ýòàïîâè ñóùåñòâîâàëà â òå÷åíèå ìíîãèõ âåêîâ. Ó÷åíûåïî-ðàçíîìó äàòèðóþò èñõîäíûé ïåðèîä åå èñòî-ðèè, íî áåçóñëîâíî, ÷òî ðàííèå ñëîè îòíîñÿòñÿ ê3 òûñÿ÷åëåòèþ äî í. ý. Ãîðîäñêèå öåíòðû ïîääåð-æèâàëè òåñíûå êîíòàêòû ñ Ìåñîïîòàìèåé, Öåí-òðàëüíîé è Ñðåäíåé Àçèåé, îáëàñòÿìè Þãà Èí-äèè. Âûñîêîãî ðàçâèòèÿ äîñòèãëè ðåìåñëà, èçîá-ðàçèòåëüíîå èñêóññòâî (ïàìÿòíèêè åãî è ñåãîäíÿïîðàæàþò íàñ ñâîåé èçûñêàííîñòüþ), ïîÿâèëàñüïèñüìåííîñòü. Ê ñîæàëåíèþ, îíà ïîêà íå ðàñ-øèôðîâàíà, îäíàêî íåäàâíèå íàõîäêè ïîçâîëèëèóñòàíîâèòü, ÷òî æèòåëè Õàðàïïû ïèñàëè ñïðà-âà íàëåâî. Íå îêîí÷àòåëüíî ðåøåí âîïðîñ îá èõÿçûêå. Ñåé÷àñ áîëüøèíñòâî èññëåäîâàòåëåé ïðè-øëè ê ìíåíèþ, ÷òî ýòî áûë îäèí èç äðàâèäèé-ñêèõ ÿçûêîâ (âåðíåå, ïðîòîäðàâèäèéñêèé). Íàä-ïèñè, åñëè îíè áóäóò ïðî÷èòàíû, äàäóò âîçìîæ-íîñòü íåìàëî óçíàòü îá ýòîé èíòåðåñíåéøåé ýïî-õå, ïîêà æå ãëàâíûì èñòî÷íèêîì íàøèõ ïðåäñòàâ-ëåíèé îñòàþòñÿ îáúåêòû ìàòåðèàëüíîé êóëüòóðûè èçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà.

Ìû óæå çíàåì, ÷òî îñíîâíûå öåíòðû öèâè-ëèçàöèè íà Èíäå - Õàðàïïà è Ìîõåíäæî-Äàðî -áûëè êðóïíûìè ãîðîäàìè (Ìîõåíäæî-Äàðî çàíè-ìàë ïëîùàäü 2,5 êâ. êì è íàñ÷èòûâàë íå ìåíåå100 òûñÿ÷ ÷åëîâåê), ñîçäàííûìè â ñîîòâåòñòâèèñî ñòðîãèì ïëàíîì. Ãëàâíûå óëèöû èõ äîñòèãàëè10 ì â øèðèíó è øëè ïàðàëëåëüíî äðóã äðóãó. Äî-ìà âîçâîäèëèñü ïðåèìóùåñòâåííî èç ñûðöîâîãîêèðïè÷à è ïîäíèìàëèñü íà âûñîòó äâóõ-òðåõ ýòà-æåé. Êðîìå æèëûõ ïîñòðîåê â ãîðîäàõ èìåëèñü èîáùåñòâåííûå çäàíèÿ - õðàìû, àìáàðû äëÿ õðà-íåíèÿ çåðíà è ò. ä., äåéñòâîâàëà ñèñòåìà âîäî-ñíàáæåíèÿ è êàíàëèçàöèè.

Î ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîé ñòðóêòóðå îáùå-ñòâà â èçâåñòíîé ìåðå ñâèäåòåëüñòâóþò ðàçëè-÷èÿ â æèëûõ ïîñòðîéêàõ è ïîãðåáåíèÿõ, íàëè-÷èå îñîáîé öèòàäåëè, ãäå, î÷åâèäíî, ðàñïîëàãà-ëèñü ìåñòíûå âëàñòè è áûëà ñòàâêà ïðàâèòåëÿ.Íàñåëåíèå çàíèìàëîñü çåìëåäåëèåì, ðàçâåäåíè-åì ñêîòà, ðåìåñëîì è òîðãîâëåé. Âûðàùèâàëèïøåíèöó, ÿ÷ìåíü, áîáîâûå, õëîïîê. Íîâûå ðàñ-êîïêè â Êàëèáàíãàíå (Ðàäæàñòàí) óêàçûâàþò íàçíàêîìñòâî õàðàïïàíöåâ ñ ïëóãîì. Â ñåëüñêîì õî-

çÿéñòâå è ðåìåñëå øèðîêî ïðèìåíÿëèñü ìåòàë-ëû, ïðåæäå âñåãî áðîíçà è ìåäü. Ïîêà åùå íåòòî÷íûõ äàííûõ, ÷òîáû îïðåäåëåííî ñóäèòü î âå-ðîâàíüÿõ íîñèòåëåé Èíäñêîé öèâèëèçàöèè, îäíà-êî ìîæíî óòâåðæäàòü, ÷òî áûëè ðàçâèòû êóëüòûáîãèíè-ìàòåðè (íàéäåíû òåððàêîòîâûå ôèãóðêèæåíùèí), æèâîòíûõ, äåðåâüåâ, ñâÿçàííûå ñ òî-òåìèñòè÷åñêèìè ïðåäñòàâëåíèÿìè. Ïîêëîíÿëèñüæèòåëè òàêæå îãíþ è âîäå. Â Êàëèáàíãàíå îòêðû-òû îñòàòêè àëòàðåé, à â Ìîõåíäæî-Äàðî îãðîì-íûé áàññåéí, èìåâøèé, êàê ïîëàãàþò ó÷åíûå, ñà-êðàëüíîå (ñâÿùåííîå) çíà÷åíèå. Èíòåðåñíåéøèìíàó÷íûì ìàòåðèàëîì ñëóæàò èçîáðàæåíèÿ íà ïå-÷àòÿõ.

Ïî àðåàëó ðàñïðîñòðàíåíèÿ Õàðàïïñêàÿ öèâè-ëèçàöèÿ áûëà îäíîé èç ñàìûõ êðóïíûõ íà âñåìäðåâíåì Âîñòîêå.

Îíà ïðîòÿíóëàñü ïðèìåðíî íà 1600 êì ñ çà-ïàäà íà âîñòîê è íà 1250 êì ñ ñåâåðà íà þã.

Èñõîäÿ èç ýòîãî, ìîæíî ïîëàãàòü, ÷òî ðàííå-âåäè÷åñêèå ïëåìåíà, âñòóïàÿ â êîíòàêò ñ ìåñò-íûì íàñåëåíèåì, íå ìîãëè îñòàòüñÿ ñâîáîäíûìèîò âëèÿíèÿ çäåøíåé áîëåå ðàçâèòîé öèâèëèçà-

öèè.

Ïî ìàòåðèàëàì àðõåîëîãèè èçâåñòíî, ÷òî õà-ðàïïàíöû ðàññåëÿëèñü â ðàçíûõ íàïðàâëåíèÿõ- äâèãàëèñü â Öåíòðàëüíóþ Èíäèþ, Äåêàí, íàâîñòîê, îêàçûâàÿ íåìàëîå âëèÿíèå íà ìåñòíûåêóëüòóðû.

Êàêîâû áû íè áûëè ïðè÷èíû óïàäêà ãëàâ-íûõ öåíòðîâ Èíäñêîé öèâèëèçàöèè, íàñêîëüêî áûíåçíà÷èòåëüíûìè ïî îõâàòó íè áûë àðåàë íåïî-ñðåäñòâåííûõ êîíòàêòîâ èõ æèòåëåé ñ ðàííåâå-äèéñêèìè ïëåìåíàìè, åäâà ëè ìîæíî äóìàòü, ÷òîê ìîìåíòó èõ ïðîíèêíîâåíèÿ õàðàïïàíñêèå ïî-ñåëåíèÿ ïîëíîñòüþ ïðåêðàòèëè ñâîå ñóùåñòâîâà-íèå, à áîãàòûå òðàäèöèè äàííîé êóëüòóðû áåñ-ñëåäíî èñ÷åçëè. È åñëè ñåãîäíÿ ìû íåäîñòàòî÷íîçíàåì î íåé, òî ýòî, âåðîÿòíî, îáúÿñíÿåòñÿ ïëî-õîé èçó÷åííîñòüþ îñòàâëåííûõ åþ ïàìÿòíèêîâ èíåâíèìàíèåì ó÷åíûõ ê ýòîìó âîïðîñó.

Ïîñêîëüêó õàðàïïñêèå "íàäïèñè" åùå íå ïðî-÷èòàíû, ìíîãèå ñîáñòâåííî õàðàïïñêèå ÷åðòû âäðåâíåèíäèéñêîé êóëüòóðå ïîçäíåéøèõ ýïîõ âû-ÿâèòü äîâîëüíî òðóäíî, íî îïðåäåëåííóþ ïðååì-ñòâåííîñòü ìîæíî îòìåòèòü è ïðè ñîâðåìåííîì

óðîâíå íàøèõ çíàíèé.

Ïðîòîèíäèéñêèå ìèôîëîãè÷åñêèå è êîñìî-ãðàôè÷åñêèå ïðåäñòàâëåíèÿ è ñîîòâåòñòâóþùàÿèì èêîíîãðàôè÷åñêàÿ ñèñòåìà, ïðàâäà â èçìå-íåííîì âèäå, "âëèëèñü" â áîëåå ïîçäíèå ðåëèãè-îçíûå ó÷åíèÿ, ïðåæäå âñåãî â èíäóèçì, à òàêæåáóääèçì è äæàéíèçì. Îá ýòîì ìû óïîìèíàëè âíà÷àëå ãëàâû.

Íî îáðàòèì âíèìàíèå, ÷òî íà ìíîãèõ ïðîòî-èíäèéñêèõ ïå÷àòÿõ âîñïðîèçâåäåíû ñöåíû æåðò-âîïðèíîøåíèÿ áîãàì, ñâÿùåííûì æèâîòíûì èðàñòåíèÿì, ñâÿçàííûå ñ ïðàçäíè÷íûìè è ðèòó-àëüíûìè öåðåìîíèÿìè. Îäíè æðåöû äåðæàò âðóêàõ ðèòóàëüíûå ÷àøè, èíîãäà îíè æå ïðåêëî-íÿþò êîëåíè ïåðåä âîññåäàþùèìè íà òðîíå äðó-ãèì æðåöîì, ïðàâèòåëåì èëè "ñïóñòèâøèìñÿ ñíåáåñ" áîæåñòâîì. Íà îäíîé èç ïå÷àòåé èçîáðà-æåí àëòàðü.

Â Êàëèáàíãàíå, â þæíîé ÷àñòè öèòàäåëè, èí-äèéñêèå àðõåîëîãè îòêðûëè ïëàòôîðìû èç ñûð-öîâîãî êèðïè÷à, íà êîòîðûõ ïîìåùàëèñü àëòàðè.Òóò æå áûëè îáíàðóæåíû ñîñóäû ñ îñòàòêàìè çî-ëû è òåððàêîòîâûå èçäåëèÿ, ñëóæèâøèå, âèäèìî,

êóëüòîâûì äàðîì áîæåñòâó. Ðèòóàëüíîå íàçíà÷å-íèå ñàìèõ ñîîðóæåíèé íå âûçûâàåò ñîìíåíèÿ. Ïîâñåé âåðîÿòíîñòè, çäåñü ñîâåðøàëèñü íå èíäèâè-äóàëüíûå îáðÿäû, à ïûøíûå öåðåìîíèè ñ ó÷àñòè-åì æðåöîâ.

Îòïðàâëåíèå ðåëèãèîçíûõ îáðÿäîâ ó èíäî-àðèåâ â íà÷àëüíûé ïåðèîä èõ ðàññåëåíèÿ â Èíäèèíå áûëî ñâÿçàíî ñ âîçäâèæåíèåì êðóïíûõ àëòà-ðåé è õðàìîâûõ êîìïëåêñîâ; ïîñëåäíèå ñòàëè ñî-çäàâàòüñÿ â ïîñëåâåäèéñêóþ ýïîõó, è îñîáåííî âïåðèîä ôîðìèðîâàíèÿ èíäóèçìà, ÷òî äîïóñòèìîîáúÿñíÿòü âëèÿíèåì ìåñòíûõ äîàðèéñêèõ âåðî-âàíèé.

Óæå äàâíî âíèìàíèå ó÷åíûõ ïðèâëåêàåò èçîá-ðàæåíèå íà ïå÷àòÿõ òàê íàçûâàåìîãî ðîãàòîãî áî-ãà, ñèäÿùåãî íà òðîíå èëè íà çåìëå. Ñâîåîáðàçíàåãî ïîçà - íîãè êàê áû ïðèæàòû ê òåëó, ïÿòêè ñî-ïðèêàñàþòñÿ - òèïè÷íàÿ éîãè÷åñêàÿ "àñàíà". Íàãîëîâå áîæåñòâà äâà ðîãà, ìåæäó íèìè äåðåâî;îêðóæàþò åãî òèãð, íîñîðîã, ñëîí, çåáó. Íà îä-íîé èç ïå÷àòåé îêîëî ãîëîâû èìåþòñÿ äâà âû-ñòóïà. Õîðîøî èçâåñòíî, ÷òî â èíäóèçìå Øèâà÷àñòî ïðåäñòàåò â îáðàçå Ïàøóïàòè ïîêðîâèòåëÿ

ñêîòà, âëàñòåëèíà ïðèðîäû - è âîñïðîèçâîäèòñÿòðåõëèêèì. Ïîêëîíÿþòñÿ åìó è êàê ïðåäâîäèòå-ëþ éîãèíîâ. Ñõîäñòâî ìåæäó "ðîãàòûì áîãîì" èØèâîé èíäóèçìà íàñòîëüêî çíà÷èòåëüíî, ÷òî îò-ðèöàòü âñÿêîå âëèÿíèå "õàðàïïñêîãî ïðîòîòèïà"âðÿä ëè âîçìîæíî.

Ñîãëàñíî óòâåðæäåíèþ ðÿäà èíäèéñêèõ ó÷å-íûõ, âîçäåéñòâèå õàðàïïñêîé è âîîáùå äîàðèé-ñêîé òðàäèöèè âûðàçèëîñü è â ïîÿâëåíèè ó èíäî-àðèåâ ïðàêòèêè èçîáðàæåíèÿ áîãîâ â "÷åëîâå÷å-ñêîì îáðàçå", à òàêæå âñåãî êðóãà ïðåäñòàâëåíèé,ñîïðÿæåííûõ ñ àñêåòèçìîì. Ó èíäîàðèåâ (è ó èí-äîèðàíöåâ), åñëè îñíîâûâàòüñÿ íà äðåâíåéøèõòåêñòàõ è äàííûõ ëèíãâèñòèêè, îòñóòñòâîâàëà àñ-êåòè÷åñêàÿ ïðàêòèêà, èìåâøàÿ, î÷åâèäíî, ìåñò-íûå êîðíè (éîãè÷åñêàÿ ïîçà Ïðîòî-Øèâû - îäíîèç ñâèäåòåëüñòâ ñóùåñòâîâàíèÿ ïîäîáíîé ïðàê-òèêè â ýïîõó Õàðàïïû).

Ê ïðîòîèíäèéñêîé öèâèëèçàöèè, âåðîÿòíî,âîñõîäÿò òàêèå, ðàñïðîñòðàíåííûå ïîçæå êóëüòû,êàê êóëüò ìàòåðè-áîãèíè, îñîáî ðàçâèâøèéñÿ âèíäóèçìå â âèäå ïîêëîíåíèÿ âåðõîâíûì áîãèíÿì,ïî÷èòàíèå çìåé, ñâÿùåííûõ ðàñòåíèé (íàïðèìåð,

äåðåâà àøâàòòõè, ñòîëü ïîïóëÿðíîãî â áóääèç-ìå) è æèâîòíûõ. Áûëî âûñêàçàíî ïðåäïîëîæå-íèå, ÷òî íîñîðîã, î÷åíü ÷àñòî âñòðå÷àþùèéñÿ íàõàðàïïñêèõ ïå÷àòÿõ, ìîã áûòü ïðîòîòèïîì îäíî-ðîãîãî Âèøíó-âåïðÿ - ãëàâíîãî áîãà âèøíóèçìà.,

Â ïåðâûé ïåðèîä ñâîåãî ïðåáûâàíèÿ â ñòðàíåèíäîàðèè íå âîçâîäèëè êðóïíûõ ñîîðóæåíèé(óêëàä èõ æèçíè áûë ñîâåðøåííî èíûì), äëÿÕàðàïïû æå ìîíóìåíòàëüíàÿ àðõèòåêòóðà áû-ëà âåñüìà õàðàêòåðíà, è, íàâåðíî, ñòðîèòåëüíûåïðèåìû, êîòîðûå èñïîëüçîâàëèñü ïðè ñîçäàíèèãîðîäñêèõ ïîñåëåíèé â äîëèíå Ãàíãà, âûðàáàòû-âàëèñü íå áåç âëèÿíèÿ ýòèõ äðåâíèõ òðàäèöèé.Èññëåäîâàòåëè ïîëàãàþò, ÷òî Õàðàïïà ïîâëèÿëàè íà ñàì ïðîöåññ "âòîðè÷íîé" óðáàíèçàöèè, êàêáû âíîâü âîçðîäèâøèéñÿ ÷åðåç ìíîãî ñòîëåòèé,óæå â äðóãèõ èñòîðè÷åñêèõ óñëîâèÿõ.

Îäíà èç ñàìûõ ñëîæíûõ ïðîáëåì, êàñàþùèõ-ñÿ èñòîðèè èçó÷àåìîé öèâèëèçàöèè, - ïðîáëåìàåå "ãèáåëè", õîòÿ ïðàâèëüíåé ãîâîðèòü î çàïó-ñòåíèè ãëàâíûõ öåíòðîâ íà Èíäå, ïîñêîëüêó âäðóãèõ ðàéîíàõ åå ïîñåëåíèÿ ñóùåñòâîâàëè åùå

íà ïðîòÿæåíèè äëèòåëüíîãî ïåðèîäà. Ñîãëàñíîòðàäèöèîííîé òî÷êå çðåíèÿ, çàêàò ýòîé êóëüòó-ðû áûë âûçâàí íåïîñðåäñòâåííî "àðèéñêèì íà-øåñòâèåì", ïðèõîäîì â ñòðàíó èíäîàðèéñêèõ ïîÿçûêó ïëåìåí. Îäíàêî íîâûå ðàñêîïêè óáåäè-òåëüíî ïîêàçàëè, ÷òî "ïðîöåññ çàêàòà" ðàñòÿíóë-ñÿ âî âðåìåíè è ïðîòåêàë ïî-ðàçíîìó â ðàçëè÷-íûõ ðåãèîíàõ. Íå èñêëþ÷åíî, ÷òî íåñêîëüêî ôàê-òîðîâ ïðèâåëè ê îñëàáëåíèþ ãîðîäñêèõ öåíòðîâ(ïåðèôåðèÿ ìåíüøå îùóòèëà èõ äåéñòâèå). Ó÷å-íûå íàçûâàþò, íàïðèìåð, êëèìàòè÷åñêèå óñëî-âèÿ - çàñîëåíèå ïî÷â, íàâîäíåíèÿ, òåêòîíè÷åñêèåòîë÷êè, íî âðÿä ëè ýòè ÿâëåíèÿ ìîãëè îêàçàòüñÿîïðåäåëÿþùèìè äëÿ ñóäüáû âñåé îãðîìíîé öè-âèëèçàöèè. Íóæíî ïîä÷åðêíóòü äðóãîå: â ïîçä-íèé ïåðèîä Õàðàïïñêîé êóëüòóðû â ãëàâíûõ öåí-òðàõ íà Èíäå îòìå÷àþòñÿ ñåðüåçíûå èçìåíåíèÿ(è â ãðàäîñòðîèòåëüñòâå, è â ìàòåðèàëüíîé êóëü-òóðå), óõóäøàåòñÿ êà÷åñòâî êåðàìèêè, îñëàáåâà-åò ìóíèöèïàëüíûé íàäçîð, çàáðàñûâàþòñÿ îáùå-ñòâåííûå ïîñòðîéêè. Ïðèõîäèò â óïàäîê òîðãîâ-ëÿ, îñîáåííî âíåøíÿÿ. Âñå ýòî, ïî-âèäèìîìó, îò-ðàæàëî ãëóáîêèé âíóòðåííèé êðèçèñ (âîçìîæíî

óñèëèâøèéñÿ ïîñëå îòãîëîñêà êàòàñòðîô, íàïðè-ìåð, èçìåíåíèå ðóñëà ðåêè Èíä).

Ñóäÿ ïî ðàñêîïêàì, â ýòî "ñìóòíîå" è òÿæåëîåâðåìÿ â èíäñêèå ãîðîäà íåáîëüøèìè ðàçðîçíåí-íûìè ãðóïïàìè íà÷èíàþò ïðîíèêàòü ÷óæåçåìöû- âûõîäöû èç îáëàñòåé Áåëóäæèñòàíà. Âîçìîæíî,ïðèøåëüöû äîâåðøèëè ïàäåíèå îòäåëüíûõ êðóï-íûõ ãîðîäîâ (â ÷àñòíîñòè Õàðàïïû è Ìîõåíäæî-Äàðî), íî ìàëîâåðîÿòíî, ÷òî îíè ñóùåñòâåííî ïî-âëèÿëè íà ñóäüáó áîëüøèíñòâà ïîñåëåíèé. Âåäüçàïóñòåíèå èõ íàáëþäàëîñü è â äðóãèõ ðàéîíàõ,ãäå ýòî íå áûëî ñâÿçàíî ñ ïðèõîäîì ÷óæåçåìöåâ.Äàííûå óãëåðîäíîãî àíàëèçà, ïðîâåäåííîãî ïðèðàñêîïêàõ â Ðàíãïóðå è Ëîòõàëå, ïîêàçàëè, ÷òîïåðâûå ïðèçíàêè óïàäêà îáíàðóæèëèñü â Ëîòõà-ëå - âàæíîì öåíòðå ìîðñêîé òîðãîâëè - åùå â XIXâ. äî í. ý., îñîáåííî îí óñèëèëñÿ â XVIII - XVIIââ, äî í. ý., êîãäà ïðåðâàëèñü íåïîñðåäñòâåííûåêîíòàêòû ñ ãîðîäàìè íà Èíäå.

Ó÷åíûì ïðåäñòîèò âûÿñíèòü ïîäëèííûå ïðè-÷èíû "ãèáåëè" Õàðàïïñêîé öèâèëèçàöèè, íî óæåñåé÷àñ äîïóñòèìî óòâåðæäàòü, ÷òî ïðîíèêíîâå-íèå èíäîàðèåâ íå áûëî ðåøàþùèì ôàêòîðîì.

ÃËÀÂÀ 17. ÒÀÉÍÀ ÄÎÊÒÎÐÀ ÊÀÁÐÅÐÛ

Âñå, ÷òî âûçûâàåò áîëüøîé èíòåðåñ, à òàêæåñîìíåíèå è äàæå âîçìóùåíèå ìû ïðèâëåêàåì äëÿñîñòàâëåíèÿ íàøåé êíèãè. Åñëè òî, î ÷åì ìû ñåé-÷àñ áóäåì ãîâîðèòü íå ôàëüñèôèêàöèÿ, òî ðå÷üïîéäåò î âåëè÷àéøåì îòêðûòèè, óïîìÿíóòîì âñòàòüå Þ. Çóáðèöêîãî, îïóáëèêîâàííîé â êíèãå"Òàéíîå, çàáûòîå, íåâåðîÿòíîå. . . (Ì.: Îáùåñòâîïî èçó÷åíèþ òàéí è çàãàäîê Çåìëè. Ëàðãå. 1991)è ïåðåñêàçàííîì ñîñòàâèòåëåì êíèãè "Ìèôû èñ-÷åçíóâøèõ öèâèëèçàöèé" Â. È. Âàðäóãèíûì. Âîò÷òî ïèøåò Þ. Çóáðèöêèé:

"Ñåãîäíÿ ìû íå ñïåøèì îáúÿâèòü íåàíäåð-òàëüöåâ ïðåäøåñòâåííèêàìè ÷åëîâåêà ñîâðåìåí-íîãî òèïà. Äåëî â òîì, ÷òî ñóùåñòâóåò ìíîãîðàçíîâèäíîñòåé íåàíäåðòàëüöåâ. Ìû áóäåì ãîâî-ðèòü î äâóõ îñíîâíûõ òèïàõ - áîëåå ïîçäíèõ, èëè"êëàññè÷åñêèõ", è áîëåå ðàííèõ íåàíäåðòàëüöàõ.È âîò ÷òî ñòðàííî. Áîëåå ðàííèå íåàíäåðòàëüöû,åñòåñòâåííî, áîëåå ïðèìèòèâíû, íî ó íèõ áîëü-øå ÷åðò ñîâðåìåííîãî ÷åëîâåêà, íåæåëè ó áîëååïîçäíèõ, "êëàññè÷åñêèõ". Ïîýòîìó áîëüøèíñòâîàðõåîëîãîâ ïîëàãàåò, ÷òî ñîâðåìåííûé ÷åëîâåê

ïðîèçîøåë îò ðàííåãî òèïà íåàíäåðòàëüöà. Áî-ëåå ïîçäíèå .æå íåàíäåðòàëüöû, ñîçäàòåëè ìó-ñòüåðñêîé êóëüòóðû, îêàçàëèñü òóïèêîâîé çåòâûîè èñ÷åçëè ñ ëèöà Çåìëè ïðèìåðíî 40 - 50 òûñÿ÷ëåò íàçàä.

Èç ýòîãî óäèâèòåëüíîãî ÿâëåíèÿ ñëåäóåò ïðî-ñòîé âûâîä: íå íàøè íåïîñðåäñòâåííûå ïðåäêè, àðîäñòâåííèêè íàøèõ ïðåäêîâ, áîêîâàÿ âåòâü ÷å-ëîâå÷åñòâà â ñâîå âðåìÿ áûëà îëèöåòâîðåíèåìâûñøåé ñòóïåíè ðàçâèòèÿ ðàçóìà. Íî åñëè ýòîòàê, òî ñîâñåì íåòðóäíî ñîãëàñèòüñÿ ñ ïðåäïî-ëîæåíèåì, ÷òî êàêàÿ-òî äðóãàÿ áîêîâàÿ âåòâü,èíàÿ ðàçíîâèäíîñòü íåàíäåðòàëüöåâ, ìîãëà áûåùå áîëüøå ïðåóñïåòü â ðàçâèòèè ïðîèçâîäèòåëü-íûõ ñèë, à òåì ñàìûì âî âñåñòîðîííåì ðàçâèòèè÷åëîâå÷åñêîãî îáùåñòâà.

Âèäèìî, èìåííî ýòî è ñëó÷èëîñü, åñëè îñ-íîâûâàòüñÿ íà íàõîäêàõ, ñîáðàííûõ ïåðóàíñêèìó÷åíûì Õàâüåðîì Êàáðåðîé. Òèõîîêåàíñêîå ïî-áåðåæüå Ïåðó äàâíî óæå ôèãóðèðóåò â àðõåîëîãè-÷åñêèõ ñïðàâî÷íèêàõ, è âíèìàíèå ê ýòîìó ðàéîíóíåïðåðûâíî âîçðàñòàåò. Âåäü èìåííî çäåñü áû-ëè îáíàðóæåíû äåñÿòêè î÷àãîâ äðåâíåéøèõ êóëü-

òóð, îò êîòîðûõ íàñ îòäåëÿþò íå òîëüêî âåêà, íîè òûñÿ÷åëåòèÿ, äàëåå äåñÿòîê òûñÿ÷ ëåò. Çäåñü,íà ïîáåðåæüå, èëè ïî ñîñåäñòâó ñ íèì, íà÷èíàÿñ 11 òûñÿ÷åëåòèÿ äî í. ý. ðàñöâåòàëè áëåñòÿ-ùèå öèâèëèçàöèè ×àâèí, Ïàðàêàñ, Íàñêà, Ìî-÷èêà è äðóãèå. Íî ïðè ÷åì çäåñü íåàíäåðòàëü-öû? Âåäü âñå ýòè êóëüòóðû è öèâèëèçàöèè ñî-çäàíû Homo Sapiens, ëþäüìè ñîâðåìåííîãî òèïà,ïðåäøåñòâåííèêàìè èíêîâ. Ïðè ÷åì çäåñü íåàí-äåðòàëüöû, åñëè ÷åëîâåê ïðèøåë íà àìåðèêàí-ñêèé êîíòèíåíò èçâíå â ýïîõó âåðõíåãî ïàëåîëè-òà, êîãäà íåàíäåðòàëüöû áåçâîçâðàòíî óæå óøëèâ ðàçðÿä èñêîïàåìûõ? Òåì áîëåå ÷òî Àìåðèêà,ïî-âèäèìîìó, íèêîãäà íå âõîäèëà â îáëàñòü ïðà-ðîäèíû ÷åëîâå÷åñòâà. Íà àìåðèêàíñêîì êîíòè-íåíòå íèêîãäà íå áûëî è íåò ÷åëîâåêîïîäîáíûõîáåçüÿí.

HTQ ÷åëîâåêîïîäîáíûõ îáåçüÿí íà àìåðèêàí-ñêîé çåìëå íåò ñåé÷àñ - ýòî, ïîæàëóé, âåðíî, õîòÿè ïî ñåé äåíü â áåñêðàéíèõ äæóíãëÿõ Îðèíîêî èÀìàçîíñêîãî áàññåéíà åùå ìíîãî, î÷åíü ìíîãî"áåëûõ ïÿòåí", íåèññëåäîâàííûõ òåððèòîðèé. . .Íî êòî ïîðó÷èòñÿ, ÷òî ÷åëîâåêîïîäîáíûõ îáåçüÿí

íå áûëî â Àìåðèêå â ïðîøëîì? Ïî÷åìó òàê êà-òåãîðè÷íî óòâåðæäåíèå, ÷òî òåððèòîðèÿ Àìåðèêèíå âõîäèëà â îáëàñòü ïðàðîäèíû ÷åëîâåêà? Ïî÷å-ìó ýòîãî íå ïîäòâåðäèëè àðõåîëîãè÷åñêèå íàõîä-êè? Îáúåì àðõåîëîãè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé, ïðî-âîäèâøèõñÿ â Àìåðèêå, ñîâåðøåííî íåñîèçìåðèìñ åå òåððèòîðèåé; èõ ïðîñòî íè÷òîæíî ìàëî, ÷òî-áû ìîæíî áûëî âñåðüåç äåëàòü âûâîä îá îòñóò-ñòâèè íà àìåðèêàíñêîì êîíòèíåíòå èñêîïàåìûõ÷åëîâåêîîáðàçíûõ îáåçüÿí, äðåâíåéøèõ ïðåäêîâ÷åëîâåêà, èëè êàêîé-òî "áîêîâîé" òóïèêîâîé âåò-âè ÷åëîâå÷åñòâà.

Íóæíî ñêàçàòü, ÷òî ïîëåìèêà ïî ýòèì âîïðî-ñàì èäåò íå àáñòðàêòíî, êàê ìû åå èçîáðàçè-ëè. Ñïîð êîíêðåòèçèðîâàí ñîâåðøåííî ðåàëüíû-ìè àðõåîëîãè÷åñêèìè íàõîäêàìè - êàìíÿìè ðàç-ëè÷íûõ ðàçìåðîâ (äî ìåòðà è áîëüøå â ïîïåðå÷-íèêå â äëèíó) ñ íàíåñåííûìè íà íèõ èçîáðàæå-íèÿìè.

Ïî ìíåíèþ äîêòîðà Êàáðåðû, ýòè êàìíè áûëèóëîæåíû â ñòðîãî îïðåäåëåííîì ïîðÿäêå è ÿâëÿ-ëè ñîáîé ñâîåîáðàçíóþ ãèãàíòñêóþ íàó÷íóþ áèá-ëèîòåêó, âåðíåå, ëèòîòåêó íåêîé âåëèêîé è î÷åíü

äðåâíåé öèâèëèçàöèè. Ìåñòîíàõîæäåíèå ëèòîòå-êè - ê þãó îò ïåðóàíñêîãî ãîðîäà Èêà, íà òèõî-îêåàíñêîì ïîáåðåæüå. Òåêòîíè÷åñêèå ïðîöåññû;ìîðñêèå áóðè è óðàãàíû, íàêîíåö, ïîçäíÿÿ ÷åëî-âå÷åñêàÿ äåÿòåëüíîñòü ïðèâåëè ê òîìó, ÷òî "êíè-ãè" - êàìíè "áèáëèîòåêè" îêàçàëèñü ïîä çåìëåéè äîâîëüíî ðàçðîçíåíû. Âåäü ñ ìîìåíòà åå ñîçäà-íèÿ ïðîøëî ìíîãî, î÷åíü ìíîãî ëåò. Íó, à íåò ëèêàêîãî-íèáóäü óêàçàòåëÿ, êîòîðûé ïîìîã áû íàìáîëåå òî÷íî îïðåäåëèòüñÿ, ñêîëüêî âîäû óòåêëîñ òîãî ìîìåíòà. Íà êàìíå, çàïå÷àòëåííîì ôîòî-ãðàôîì, èçîáðàæåíû ëîøàäü è âñàäíèê. Îäíà-êî âñïîìíèì, ëîøàäü áûëà çàâåçåíà â Àìåðèêóëèøü ïîñëå îòêðûòèÿ êîíòèíåíòà Êîëóìáîì. Âà-ðèàíò æå àìåðèêàíñêîé ëîøàäè âûìåð 150 - 200òûñÿ÷ ëåò òîìó íàçàä. 150 òûñÿ÷ ëåò! A HomoSapiens, ÷åëîâåê ñîâðåìåííûé (òàê íàçûâàåìûéêðîìàíüîíñêèé ÷åëîâåê), ïîÿâèëñÿ ëèøü 40 òû-ñÿ÷ ëåò íàçàä. Òàê êòî æå ýòîò âñàäíèê?

Íà äðóãîé êàìåííîé ãëûáå íåòðóäíî ðàçãëÿ-äåòü ÷åëîâåêà âåðõîì íà ñëîíå, ÷òî ÿâëÿåòñÿ åùåîäíèì ïîäòâåðæäåíèåì ãëóáîêîé äðåâíîñòè êàì-íåé, ïîñêîëüêó àìåðèêàíñêèé ñëîí èñ÷åç ñ çåìëè

ïðèìåðíî îäíîâðåìåííî ñ ëîøàäüþ. Ëþáîïûòíûåùå äâå êàìåííûå çàðèñîâêè - ÷åëîâåê íà àëü-òèêàìèëëóñå, ÷åëîâåê è äèíîçàâð! Èçîáðàæåíèÿæèâîòíûõ íåîñïîðèìî ñâèäåòåëüñòâóþò î òîì,÷òî èõ âðåìÿ ñîçäàíèÿ ñïóñêàåòñÿ íèæå ýïîõèâåðõíåãî ïàëåîëèòà. Âïðî÷åì, îá ýòîì ãîâîðèò èñàì îáëèê ëþäåé. Áðîñàåòñÿ â ãëàçà íåñîðàçìåð-íî áîëüøàÿ ãîëîâà. Îíà îòíîñèòñÿ ê îñòàëüíîé÷àñòè òåëà êàê 1:3, ìåæäó òåì ó ñîâðåìåííîãî÷åëîâåêà ýòî ñîîòíîøåíèå 1:7, 1:6. Ñêâîçü î÷åð-òàíèÿ ôèãóðû èçîáðàæåííîãî ÷åëîâåêà âñå ÷åò÷åâûñòóïàåò ïðàâîòà Êàáðåðû: ýòè ëþäè íå íàøèïðåäêè; ãîëîâà ïîçäíèõ íåàíäåðòàëüöåâ, êàê ýòîçàñâèäåòåëüñòâîâàíî àðõåîëîãèåé, ïî îòíîøåíèþêî âñåìó òåëó áûëà áîëüøå, íåæåëè ó ñîâðåìåí-íîãî ÷åëîâåêà. Äîêòîð Êàáðåðà îáðàùàåò òàê-æå áîëüøîå âíèìàíèå íà ñòðîåíèå ðóêè ñóùåñòâ,èçîáðàæåííûõ íà êàìíå. Áîëüøîé ïàëåö íå ïðî-òèâîñòîèò îñòàëüíûì, ïî÷òè òàê æå, êàê ó îáå-çüÿí. Îñîáåííî ÿâíî ýòî âèäíî íà ãëûáå, óñëîâíîíàçâàííîé "Ó÷åíèêè è ó÷èòåëü"; îáúÿñíÿÿ ó÷å-íèêó óñòðîéñòâî êàêîãî-òî àïïàðàòà, ó÷èòåëü èñ-ïîëüçóåò áîëüøîé ïàëåö â êà÷åñòâå óêàçàòåëüíî-

ãî. Äà è íà íåêîòîðûõ äðóãèõ ãëûáàõ ðàçëè÷èìî"îáåçüÿíîïîäîáíîå" ñòðîåíèå ðóêè.

Ñîãëàñóåòñÿ ëè ýòî ñ äàííûìè àðõåîëîãèè?Â îáùåì - äà; áîëüøîé ïàëåö ó íåàíäåðòàëüöà,ïðàâäà, ïðîòèâîïîñòàâëåí îñòàëüíûì, íî â ãîðàç-äî ìåíüøåé ñòåïåíè, ÷åì ó ÷åëîâåêà ñîâðåìåí-íîãî âèäà. Îäíà èç îòëè÷èòåëüíûõ ÷åðò ñòðîå-íèÿ ÷åðåïà ó íåàíäåðòàëüöåâ - íèçêèé ïîêàòûéëîá. Ïîäîáíûé íèçêèé ëîá ìû âèäèì íà âñåõáåç èñêëþ÷åíèÿ êàìåííûõ ðèñóíêàõ, íàáëþäàåò-ñÿ òàêæå è ïîêàòîñòü, õîòÿ è íå âñåãäà. Òàêèìîáðàçîì, åñëè ïåðåä íàìè èçîáðàæåíû íåàíäåð-òàëüöû, òî íå ñîâñåì òå, îñòàòêè êîòîðûõ íàé-äåíû â Ëà Øàïåëüî-Ñåí èëè â Ñïè. Ýòî îñîáàÿâåòâü, ïî êàêèì-òî ïðè÷èíàì áûñòðî ðàçâèâàâ-øàÿñÿ. Íàçîâåì óñëîâíî ýòó âåòâü "íåàíäåðòàëåöðàçóìíûé". Ýâîëþöèÿ äàííîé âåòâè, êàê âèäíîèç ìíîæåñòâà ðèñóíêîâ íà êàìíÿõ, áàçèðîâàëàñüíà øèðîêîì ïðèìåíåíèè ýíåðãèè æèâîòíîãî ìè-ðà. Èç ëþáîãî ýëåìåíòàðíîãî êóðñà àðõåîëîãèèõîðîøî èçâåñòíî, ÷òî íåàíäåðòàëüöû áûëè ïðå-êðàñíûìè îõîòíèêàìè, çàãîíÿâøèìè â çàñàäó äà-æå ãèãàíòîâ-ìàìîíòîâ è øåðñòèñòûõ íîñîðîãîâ.

À îò îõîòû íà æèâîòíîãî äî åãî ïðèðó÷åíèÿ, àçàòåì îäîìàøíèâàíèÿ - îäèí øàã. Ìîæåò áûòüèìåííî ïðèðó÷åíèå (îäîìàøíèâàíèå) ëîøàäåé,ñëîíîâ, ëåòàþùèõ ÿùåðîâ (äà! åñòü êàìíè ñ ñîîò-âåòñòâóþùèìè èçîáðàæåíèÿìè) è ïîñëóæèëî îñ-íîâîé äëÿ ñòðåìèòåëüíîãî, îòíîñèòåëüíî, êîíå÷-íî, ðîñòà ïðîèçâîäèòåëüíîñòè òðóäà, ïðèâåäøåãîê ðàñöâåòó íàóêè è èñêóññòâà. Íåò îñíîâàíèÿ áî-ÿòüñÿ ýòèõ ñëîâ. Îäèí ëèøü ôàêò ñîçäàíèÿ ëèòî-òåêè äàåò ïðàâî íà óïîòðåáëåíèå ýòèõ òåðìèíîâê äåÿòåëüíîñòè "íåàíäåðòàëüöåâ ðàçóìíûõ". Óæåñåé÷àñ óñèëèÿìè äîêòîðà Êàáðåðû ñîáðàíî ñâû-øå ïÿòíàäöàòè òûñÿ÷ êàìíåé-ãðàâþð ñ èíòåðåñ-íåéøèìè èçîáðàæåíèÿìè. Â íåäðàõ çåìëè, ñ÷è-òàåò îí, èõ ñêðûâàåòñÿ åùå îêîëî 200 - 300 òûñÿ÷.Óæå îäíî ýòî îáñòîÿòåëüñòâî óêàçûâàåò íà ñó-ùåñòâîâàíèå öåëîé àðìèè ãðàâåðîâ-õóäîæíèêîâ,êîòîðûå çàïå÷àòëåâàëè â êàìåííûõ ýêñïîçèöèÿõñîîòâåòñòâóþùèå ñöåíû, âûïîëíÿÿ çàêàçû íåàí-äåðòàëüñêèõ "ãåîãðàôîâ", "áèîëîãîâ", "ýòíîãðà-ôîâ", "ìåäèêîâ". Íå ñêðîåì, ìû äîëãî êîëåáà-ëèñü, çàêëþ÷àòü ëè ïåðå÷èñëåííûå ñïåöèàëüíî-ñòè â êàâû÷êè. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, â îòíîøåíèè

ìåäèêîâ ìû ýòî ñäåëàëè çðÿ. Äàëåå íå ïðèçû-âàÿ íà ïîìîùü âîîáðàæåíèå, ìû ëåãêî âèäèì íàíèõ. . . îïåðàöèþ ïî ïåðåñàäêå ñåðäöà. Ñðàâíè-òåëüíî ìîëîäîìó ÷åëîâåêó âðà÷ âñêðûâàåò ãðóä-íóþ êëåòêó. Àññèñòåíò äåðæèò íàáîð èíñòðóìåí-òîâ. Çàòåì ïîä÷åðêíóòî âíåìàñøòàáíî èçîáðàæå-íî òîëüêî ÷òî âûíóòîå ñåðäöå, ïîäãîòàâëèâàåìîåê ïåðåñàäêå. Ñëåäóþùèé ñþæåò - óäàëåíèå áîëü-íîãî ñåðäöà èç ãðóäíîé ïîëîñòè ñòàðîãî ÷åëîâå-êà (ñòèëèçîâàíî èçîáðàæåíû ìîðùèíû íà ëèöå),à çàòåì ôðàãìåíò ïåðåñàäêè ñòàðèêó çäîðîâîãîñåðäöà ìîëîäîãî ÷åëîâåêà. Ñëåäóþùèé êàìåíüèçîáðàæàåò ïîæèëîãî ïàöèåíòà ñ óæå ïåðåñàæåí-íûìè îðãàíàìè è ñâåæåçàøèòûì øâîì. Åãî ñî-ñòîÿíèå, ïî-âèäèìîìó, êðàéíå òÿæåëîå. Âî âñÿ-êîì ñëó÷àå, åìó â ãîðòàíü ââåäåíû äâå òðóáêè,ñîåäèíåííûå ñ íàñîñàìè äëÿ èñêóññòâåííîãî äû-õàíèÿ. Îïèñàíèå îïåðàöèè, à ìîæåò áûòü êàìåí-íîå ó÷åáíîå ïîñîáèå, áûëî áû íåïîëíûì áåç çà-âåðøàþùèõ õèðóðãè÷åñêèõ ñþæåòîâ. Îíè âûãðà-âèðîâàíû íà äðóãèõ ãëûáàõ. Îïåðèðîâàííûé ïå-ðåõîäèò ïîñòåïåííî.íà ñàìîñòîÿòåëüíîå äûõàíèå(îäíà èç òðóáîê èñ÷åçëà), âðà÷ ñ ïîìîùüþ îð-

äèíàðíîãî ñòåòîñêîïà ïðîñëóøèâàåò áèåíèå ïå-ðåñàæåííîãî ñåðäöà. È, íàêîíåö, àññèñòåíò óäà-ëÿåò îñòàâøèåñÿ ïðèñïîñîáëåíèÿ, è ïàöèåíò äû-øèò ñàì. Îïåðàöèÿ çàâåðøåíà. Ïîíÿòíî, ÷òî ñèçúÿòèåì ñåðäöà îñòàíàâëèâàåòñÿ êðîâîîáðàùå-íèå è íàñòóïàåò ìãíîâåííàÿ ñìåðòü. ×òîáû ýòî-ãî íå ñëó÷èëîñü, ê êðîâåíîñíîé ñèñòåìå ñòàðè-êà ïîäêëþ÷åíî äðóãîå ñåðäöå, ñåðäöå áåðåìåí-íîé æåíùèíû, êîòîðàÿ ïèòàåò ñâîåé êðîâüþ â ìî-ìåíò îïåðàöèè îðãàíèçì ñòàðèêà. Î÷åâèäíî, ÷òîäåëàòü ïîäîáíûå îïåðàöèè ìîãëè òîëüêî ëþäè,áëèñòàòåëüíî çíàâøèå ôèçèîëîãèþ è àíàòîìèþ÷åëîâåêà (êñòàòè, î÷åíü òî÷íî ïîêàçàíî ñòðîåíèåè ðàñïîëîæåíèå âíóòðåííèõ îðãàíîâ), ïîñòèãøèåðåàíèìàöèþ, âëàäåþùèå ñàíèòàðèåé, èìåþùèåîòëè÷íûé ìåäèöèíñêèé èíñòðóìåíò.

Äîêòîð Êàáðåðà ñ÷èòàåò, ÷òî ñóùåñòâà, èçîá-ðàæåííûå íà êàìíÿõ, îñòàâèëè ïîñëå ñåáÿ è äðó-ãèå ïàìÿòíèêè âûñî÷àéøåé êóëüòóðû. Ê íèì îò-íîñÿòñÿ çíàìåíèòûå ïîëîñû äîëèíû Íàñêà, ïëîõîâèäèìûå ñ çåìëè è ÿñíî ðàçëè÷àåìûå ñ ñàìî-ëåòà. Íè÷åãî óäèâèòåëüíîãî, óòâåðæäàåò äîêòîðÊàáðåðà, âåäü "íåàíäåðòàëüöû ðàçóìíûå" ïðè-

ðó÷àëè ëåòàþùèõ ÿùåðîâ è èñïîëüçîâàëè èõ âêà÷åñòâå ëåòàòåëüíûõ àïïàðàòîâ. Ýòè ëåå ñóùå-ñòâà, ïîëàãàåò ïåðóàíñêèé ó÷åíûé, áûëè òâîðöà-ìè íàèáîëåå äðåâíèõ ÷àñòåé Ñàêñàóàìàíà, Ìà÷ó-Ïèê÷ó, Òèàóàíàêó è äðóãèõ öèêëîïè÷åñêèõ ïî-ñòðîåê. Èì, ðàñïîëàãàâøèì òÿãëîâîé ñèëîé ñëî-íîâ è ëåòàþùèõ ÿùåðîâ, ýòî áûëî íåòðóäíî."Îëüìåêñêèå ãîëîâû" â Ìåêñèêå, âûðóáëåííûåèç êàìíÿ, òàêæå ïëîä èõ óñèëèé, êàê è êàìåííûåèñòóêàíû îñòðîâà Ïàñõè.

Êðàéíèé èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿåò âîïðîñ îá îá-ùåñòâåííîì ñòðîå äàííîé öèâèëèçàöèè. Ïðÿìûõñâèäåòåëüñòâ íà ýòîò ñ÷åò íå èìååòñÿ, íî îáðà-òèìñÿ âíîâü ê îïåðàöèè ïî ïåðåñàäêå ñåðäöà. Ìî-ëîäîé ÷åëîâåê, äîíîð ïåðåñàæåííîãî ñåðäöà, íåèìååò âèäèìûõ âíåøíèõ ðàíåíèé. Ñåðäöå èçûìà-åòñÿ ó æèâîãî è çäîðîâîãî ÷åëîâåêà. Ñêîðåå âñå-ãî, ýòî ðàá, æèçíü êîòîðîãî ïðèíîñèòñÿ â æåðòâóõîçÿèíó, çàíèìàþùåìó, âåðîÿòíî, âûñîêîå ïîëî-æåíèå â îáùåñòâå.

Íà íåêîòîðûõ êàìåííûõ ãðàâþðàõ èçîáðàæå-íû ñöåíû îõîòû, íå îñòàâëÿþùèå íè ìàëåéøåãîñîìíåíèÿ â ñîöèàëüíîì íåðàâåíñòâå åå ó÷àñòíè-

êîâ. Ïðè÷åì ýòî íåðàâåíñòâî îïðåäåëÿåòñÿ ðàñî-âîé ïðèíàäëåæíîñòüþ. Ëþäè, ÷åðòàìè ëèö íàïî-ìèíàþùèå íåãðîèäîâ, âûñòóïàþò âñåãäà â êà÷å-ñòâå ðàñïîðÿäèòåëåé è ðóêîâîäèòåëåé. Òàêèì îá-ðàçîì, ïåðåä íàìè îáùåñòâî ëèáî óæå ðàñêîëîâ-øååñÿ íà êëàññû, ëèáî èäóùåå ïî ïóòè ðàñêîëà.À ýòî îçíà÷àåò, ÷òî ìîæíî ãîâîðèòü íå òîëüêî îêóëüòóðå, íî è î ñîöèàëüíîì ñòðîå íåàíäåðòàëü-ñêîé öèâèëèçàöèè, øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííîé íàçíà÷èòåëüíîé ÷àñòè çåìíîãî øàðà. Ìîæåò áûòü,ýòî öèâèëèçàöèÿ òîé ñàìîé Àòëàíòèäû, ñìóòíûåâîñïîìèíàíèÿ î êîòîðîé îñòàëèñü ó äðåâíååãè-ïåòñêèõ æðåöîâ è áûëè ïîâåäàíû ìèðó Ïëàòî-íîì? Âïðî÷åì, óïîìèíàíèå îá Àòëàíòèäå òðåáóåòîãîâîðêè è óòî÷íåíèÿ. Íà êàìíÿõ, çàïå÷àòëåâøèõãåîãðàôè÷åñêèå êàðòû íàøåé ïëàíåòû òîãî äà-ëåêîãî âðåìåíè, Àòëàíòèäà äåéñòâèòåëüíî ïðåä-ñòàâëåíà â êà÷åñòâå îäíîãî èç îáèòàåìûõ ìàòåðè-êîâ, ïîðîäèâøåãî âûñîêóþ öèâèëèçàöèþ. Îäíàêîçíà÷èòåëüíûå òåððèòîðèè Àòëàíòèäû çàøòðèõî-âàíû, à ýòî, ïî ìíåíèþ äîêòîðà Êàáðåðû óêàçû-âàåò, âî-ïåðâûõ, íà òî, ÷òî îíè ñòàëè íåïðèãîäíûäëÿ æèçíè è äåÿòåëüíîñòè ðàçóìíûõ ñóùåñòâ, è,

âî-âòîðûõ, . . . íà ïðèáëèæàþùèéñÿ êàòàêëèçì!

Ñèëà è ìóäðîñòü íåàíäåðòàëüñêîé öèâèëèçà-öèè âûòåêàëà èç åå îðãàíè÷åñêîãî åäèíåíèÿ ñïðèðîäîé, îñîáåííî ñ æèâîòíûì ìèðîì, çàêëþ-÷àëàñü â óìåíèè èñêóñíî è öåëåíàïðàâëåííî èñ-ïîëüçîâàòü âçàèìîñâÿçè è ïðåäìåòû ýòîãî ìèðà.Íî â ýòîì æå òàèëàñü è åå ñëàáîñòü, èáî åäèí-ñòâåííûì èñòî÷íèêîì ýíåðãèè, ïî-âèäèìîìó, áû-ëà ìóñêóëüíàÿ ñèëà æèâîòíûõ èëè ñàìîãî ÷åëî-âåêà. À ýíåðãèÿ - ýòî íåîáõîäèìîå óñëîâèå ñóùå-ñòâîâàíèÿ êàæäîé öèâèëèçàöèè. Îòíèìèòå ó ëþ-áîãî, ñàìîãî âûñîêîðàçâèòîãî îáùåñòâà åãî ýíåð-ãåòè÷åñêèå èñòî÷íèêè - è îíî íåìåäëåííî ðóõ-íåò. Î÷åðåäíîå îëåäåíåíèå, ïðèâåäøåå ê ðåçêîìóèçìåíåíèþ êëèìàòà íà çåìëå, îòíÿëî ó ðàçóì-íûõ íåàíäåðòàëüöåâ èõ ýíåðãåòè÷åñêóþ îñíîâó.Äîëåäíèêîâûé æèâîòíûé ìèð, ñòîëü ñîâåðøåííîîñâîåííûé èìè, íà÷àë ñòðåìèòåëüíî èçìåíÿòüñÿ.Âûìèðàëè òðàäèöèîííî êðóïíûå æèâîòíûå, èñ-÷åçàëè ýíåðãåòè÷åñêèå èñòî÷íèêè è ðåñóðñû. Íà-ñòóïèëà àãîíèÿ âåëèêîé öèâèëèçàöèè. Íåàíäåð-òàëüöû, ëèøèâøèñü ñâîèõ ýíåðãåòè÷åñêèõ âîç-ìîæíîñòåé, òàê è íå ñìîãëè ïðèñïîñîáèòüñÿ ê èç-

ìåíèâøåìóñÿ è ñòîëü ñóðîâî îáîøåäøåìóñÿ ñ íè-ìè ìèðó. Æàëêèå èõ îñòàòêè ðàññåÿëèñü ïî çåì-ëå, â òîì ÷èñëå è íà çíà÷èòåëüíîé ÷àñòè Àìåðè-êàíñêîãî êîíòèíåíòà. À êîãäà çàêîí÷èëîñü îëåäå-íåíèå, óæå äðóãèå âèäû ÷åëîâå÷åñêîé ðàñû ãîñ-ïîäñòâîâàëè íà çåìëå.

"Êëàññè÷åñêèé" íåàíäåðòàëåö, à âïîñëåä-ñòâèè êðîìàíüîíåö - "÷åëîâåê ðàçóìíûé", äîáè-âàëè îñòàòêè âåëèêîãî íàðîäà, èçðåäêà âêëþ÷àÿèõ â ñîñòàâ ñâîèõ ñòàä, îðä, à âïîñëåäñòâèè ðîäîâè ïëåìåí. Ñëèâàÿñü ñ íîâûìè ãîñïîäàìè Çåì-ëè, "ðàçóìíûå íåàíäåðòàëüöû" ïåðåäàâàëè èìîñòàòêè ñìóòíûõ âîñïîìèíàíèé î áëåñòÿùåì ïðî-øëîì, äàâàÿ òåì ñàìûì íà÷àëî èíîãäà íîâîìó,ïîðàçèòåëüíî áûñòðîìó ðàçâèòèþ çíàíèé è íàâû-êîâ, à èíîãäà - îáû÷àÿì, äî íåóçíàâàåìîñòè óðî-äîâàâøèì äðåâíèå äîñòèæåíèÿ. Ïîçæå, íåæåëèâ äðóãèõ ÷àñòÿõ ñâåòà, ýòîò ïðîöåññ çàâåðøèëñÿíà àìåðèêàíñêîì êîíòèíåíòå, èáî ñþäà äîâîëüíîïîçäíî ïðîíèê Homo Sapiens.

Íå âîñïîìèíàíèå ëè î íåàíäåðòàëüñêèõ ïå-ðåñàäêàõ ñåðäöà, î ñåðäöàõ ðàáîâ, ïðèíîñèìûõâ æåðòâó ñèëüíûì ìèðà, ïîëîæèëî íà÷àëî èçó-

âåðñêîìó îáû÷àþ íåêîòîðûõ èíäåéñêèõ íàðîäîââûðûâàòü ÷åëîâå÷åñêèå ñåðäöà è ïðèíîñèòü èõâ æåðòâó áîãàì? Íå âîñïîìèíàíèåì ëè î íåàí-äåðòàëüñêèõ ëîøàäÿõ âûçâàí ôàêò, ÷òî â èíê-ñêîì äâîðöå Êîðèêàíöà êàê âåëè÷àéøàÿ äðàãî-öåííîñòü õðàíèëñÿ êîíñêèé õâîñò, à òàêæå òîòíåîáû÷àéíûé èíòåðåñ è ëþáîïûòñòâî, êîòîðîåïðîÿâèë Èíêà Àòàóàëüïà ê èñïàíñêèì ëîøàäÿì,è òà ïîðàçèòåëüíàÿ áûñòðîòà ñ êàêîé Èíêà Ìàí-êî è åãî ñîðàòíèêè, ïîäíÿâøèåñÿ íà ñâÿùåííóþáîðüáó ïðîòèâ èñïàíöåâ ñòàëè èñïîëüçîâàòü ëî-øàäåé, îòíÿòûõ ó ïðèøåëüöåâ. À óäèâèòåëüíàÿèíêñêàÿ õèðóðãèÿ?

È óæ, êîíå÷íî, áåç âñÿêèõ âîïðîñèòåëüíûõçíàêîâ ìîæíî óêàçàòü íà çíà÷èòåëüíîå ñõîäñòâîèçîáðàæåíèé íà íåàíäåðòàëüñêèõ êàìíÿõ è çíà-ìåíèòûõ òêàíÿõ Ïàðàêàñà (V â. äî í. ý. - V â. í.ý.).

Òàêèì îáðàçîì, ñ÷èòàåò äîêòîð Êàáðåðà, çà-äîëãî äî "êðîìàíüîíñêîé èñòîðèè", äî èñòîðèèHomo Sapiens, íà Çåìëå ïðîøëà èñòîðèÿ äðóãîãîâèäà ðàçóìíûõ ñóùåñòâ. ;

Ìàòåðèàëû êîëëåêöèè äîêòîðà Õ.Êàáðåðû

âûçâàëè íå òîëüêî áîëüøîé èíòåðåñ, íî è ìíîæå-ñòâî ñîìíåíèé. È ïðåæäå âñåãî âîçíèêàåò âîïðîñî âîçìîæíîñòè ôàëüñèôèêàöèè. Íåò ñëîâ, ñàìäîêòîð Õ.Êàáðåðà, ÷åëîâåê âîçâûøåííûõ èäåà-ëîâ, áîëüøîé êóëüòóðû è ðåäêîé èñêðåííîñòè, -âíå âñÿêèõ ïîäîçðåíèé. Íî íå ñòàë ëè îí ñàìæåðòâîé ôàëüñèôèêàöèè? Â ýòîì íóæíî åùåðàçîáðàòüñÿ, à íå îòìàõèâàòüñÿ îò ôàêòîâ òîëü-êî ïîòîìó, ÷òî îíè íå ñîîòâåòñòâóþò íàøèì ïðè-âû÷íûì ïðåäñòàâëåíèÿì. Ê ñîæàëåíèþ, çàâåäî-ìî îòðèöàòåëüíîå îòíîøåíèå ê ðàáîòå äîêòîðàÊàáðåðû èìååò ìåñòî. Íå òàê äàâíî îäíî êîì-ïåòåíòíîå ëèöî, íàïðèìåð, âûñêàçàëî (è äàæåñêðåïèëî ñâîåé ïîäïèñüþ íà îôèöèàëüíîì äî-êóìåíòå) ìíåíèå, ÷òî êàìíè, ñîáðàííûå Êàáðå-ðîé, ÿâëÿþòñÿ ñîâðåìåííîé ïîääåëêîé, ïîñêîëü-êó ó äðåâíèõ ïåðóàíöåâ íå áûëî èíñòðóìåíòîâ,ñ ïîìîùüþ êîòîðûõ îíè ìîãëè áû íàíåñòè íàíèõ óïîìÿíóòûå èçîáðàæåíèÿ. Íî ïîäîáíîå çà-êëþ÷åíèå âåñüìà íàïîìèíàåò ñåíòåíöèþ èçâåñò-íîãî ëèòåðàòóðíîãî ãåðîÿ: "Ýòîãî íå ìîæåò áûòü,ïîòîìó ÷òî ýòîãî íå ìîæåò áûòü íèêîãäà". Êàêìîæíî ñóäèòü, êàêèì îðóäèåì ðàñïîëàãàëà èëè

íå ðàñïîëàãàëà àáñîëþòíî íàì íå èçâåñòíàÿ öè-âèëèçàöèÿ (èëè êóëüòóðà), åñëè ìû åùå íè÷åãî îíåé íå çíàåì?

À òåïåðü êîñíåìñÿ åùå îäíîãî äåëèêàòíîãîâîïðîñà. Ïðåäïîëîæåíèå î òîì, ÷òî òàèíñòâåííàÿöèâèëèçàöèÿ áûëà ñîçäàíà îäíîé èç âåòâåé íåàí-äåðòàëüöåâ, íå ïðèíàäëåæèò ïåðóàíñêîìó ó÷åíî-ìó, õîòÿ è îñíîâûâàåòñÿ íà ñîáðàííûõ èì ìàòåðè-àëàõ. Ïðåäïîëîæåíèå ýòî âûäâèíóòî Þ. Çóáðèö-êèì, àâòîðîì èçëîæåííîé çäåñü ñòàòüè. Ñàì æåX. Êàáðåðà âîçâîäèò êîðíè öèâèëèçàöèè ê êîñ-ìè÷åñêèì ïðèøåëüöàì, ïåðåñåëèâøèìñÿ íà Çåì-ëþ è î÷åëîâå÷èâøèì (òàê ñêàçàòü "îáðàçóìèâ-øèì") ÷àñòü ëåìóðîâ. Êðîìå òîãî, ïðè÷èíó ãèáå-ëè öèâèëèçàöèè îí âèäèò íå â "ýíåðãåòè÷åñêîìãîëîäå", à â òîì, ÷òî íåîñòîðîæíîå è ÷ðåçìåðíîåïîëüçîâàíèå ýíåðãèåé ïàðà ïðèâåëî ê îáâîëàêè-âàíèþ ïëàíåòû ïëîòíûì ñëîåì îáëàêîâ, ïàðíè-êîâîìó ýôôåêòó è ðåçêîìó ñîêðàùåíèþ ïðèòîêàñîëíå÷íîé ýíåðãèè. Ïîäîáíàÿ ãèïîòåçà âûäâèãà-åòñÿ èçâåñòíûì íàì ïðîôåññîðîì Ì. Áóäûêî.

Âïðî÷åì, ýòè ðàçíîãëàñèÿ íå ñíèìàþò ãëàâ-íîãî âîïðîñà î ñóùåñòâîâàíèè íà çåìëå öèâè-

ëèçàöèè ðàçóìíûõ ñóùåñòâ â ñàìûå äðåâíåéøèåâðåìåíà.

Äîëã èñòîðèêîâ, àðõåîëîãîâ, ñîöèîëîãîâ ïî-ìî÷ü ïåðóàíñêîìó ó÷åíîìó ðàçîáðàòüñÿ òùàòåëü-íî è îñíîâàòåëüíî â ñîáðàííîì èì ìàòåðèàëå.×òî êàñàåòñÿ ïðèøåëüöåâ, òî î íèõ â çàêëþ÷è-òåëüíîé ãëàâå êíèãè.

×ÀÑÒÜ IV. ÍÎÂÛÉ ÑÂÅÒ - ÍÎÂÎÅ ÂÐÅÌßÃËÀÂÀ 18. ÊÀÒÀÑÒÐÎÔÀ ÍÎÂÎÃÎ ÑÂÅÒÀÇàêàí÷èâàÿ ÷èòàòü êíèãó Êîñèäîâñêîãî "Êî-

ãäà Ñîëíöå áûëî áîãîì", ïðèâåäåì åùå îäíó èí-òåðåñíóþ èñòîðèþ:

"Êîðîëè àöòåêñêîãî ãîðîäà-ãîñóäàðñòâà Òåñ-êîêî àêòèâíî ïîêðîâèòåëüñòâîâàëè èñêóññòâàì,èõ äâîð ÿâëÿëñÿ öåíòðîì êóëüòóðíîé æèçíè.Îäèí èç êîðîëåé ýòîãî ãîðîäà ïðîñëàâèëñÿ êàêâåëèêèé íàðîäíûé ïîýò, êîòîðîãî ãëóáîêî óâàæà-ëè âñå àöòåêè. Ïðÿìûì ïîòîìêîì êîðîëåâñêîãîðîäà àöòåêîâ áûë êíÿçü Èõòëèëõî÷èòëü, ÷åëîâåêî÷åíü îäàðåííûé. Îí áûñòðî èçó÷èë èñïàíñêèéÿçûê è âëàäåë èì íàñòîëüêî õîðîøî, ÷òî ãóáåð-íàòîð Ìåêñèêè ïðåäëîæèë åìó äîëæíîñòü ïåðå-âîä÷èêà è ñåêðåòàðÿ.

Èõòëèëõî÷èòëü íàïèñàë íà èñïàíñêîì ÿçûêåïîäðîáíóþ èñòîðèþ ñâîåé ñòðàíû. Â íåé îí ïî-âåäàë î íàðîäàõ, êîòîðûå åùå çàäîëãî äî ïðèõî-äà àöòåêîâ â Ìåêñèêó ñòðîèëè îãðîìíûå ãîðîäàè âîçäâèãàëè âåëè÷åñòâåííûå ïèðàìèäû.

Íî èñïàíöû íå ïîâåðèëè åìó, ðåøèâ, ÷òîàöòåêñêèé êíÿçü ðàññêàçûâàåò ñêàçêè. Âåäü íàâñåé àöòåêñêîé çåìëå íå îñòàëîñü äàæå ñëåäà ðó-èí ýòèõ ÿêîáû áîãàòûõ ãîðîäîâ. Ïðàâäà, ôðàí-öóç Äåñèðå Øàðíåé, áðîäÿ ïî ñòðàíå â ïîèñ-êàõ ñîêðîâèù, íàòêíóëñÿ íà îñòàòêè ïèðàìèäûâ îêðåñòíîñòÿõ ãîðîäà Òóëà-äå-Àëëåíäî â øòàòåÈäàëüãî, íî è òîãäà èñïàíöû íå ìîãëè äîïóñòèòüìûñëè, ÷òî ýòî ðóèíû ñòîëèöû òîëüòåêîâ - Òóëû,î êîòîðîé ñ òàêîé óâåðåííîñòüþ ñîîáùàë àöòåê-ñêèé êíÿçü.

Ïîëîæåíèå èçìåíèëîñü òîëüêî ñ 1940 ãîäà,êîãäà ìåêñèêàíñêèå àðõåîëîãè ïðèñòóïèëè ê ñè-ñòåìàòè÷åñêèì ðàñêîïêàì íà ìåñòå äðåâíåéøåãîïîñåëåíèÿ òîëüòåêîâ. Âûÿñíèëîñü, ÷òî â 80 êè-ëîìåòðàõ îò ãîðîäà Ìåõèêî ïîä ñëîåì çåìëè èçàðîñëåé ñêðûâàëèñü îò ëþäñêèõ ãëàç ìîùíûåðóèíû. Òàì îáíàðóæèëè äâå áîëüøèå ïèðàìèäû,

ïîñâÿùåííûå áîãó ñîëíöà è áîãó ëóíû, ìíîæå-ñòâî èçâàÿíèé è ðåëüåôîâ, êîëîíí, à òàêæå øèðî-êóþ ñåòü âîäîïðîâîäíûõ òðóá èç òåððàêîòû. Îä-íàêî íàèáîëåå èíòåðåñíûì ïàìÿòíèêîì îêàçàëñÿñïîðòèâíûé ñòàäèîí ñ êàìåííûìè ëàâêàìè, êîòî-ðûé ñâèäåòåëüñòâîâàë î òîì, ÷òî èãðà â ìÿ÷ áûëàòðàäèöèîííûì óâëå÷åíèåì âñåõ áåç èñêëþ÷åíèÿèíäåéñêèõ ïëåìåí Öåíòðàëüíîé Àìåðèêè.

Íà àöòåêñêîãî èñòîðèêà ñòàëè ñìîòðåòü èíû-ìè ãëàçàìè - êàæäîå åãî ñîîáùåíèå òåïåðü êàçà-ëîñü ïðàâäîïîäîáíûì. Îò íåãî ìû óçíàåì, ìåæ-äó ïðî÷èì, ÷òî òîëüòåêè ïîñòðîèëè ñâîþ ñòîëèöóâ 648 ãîäó, à îñòàâèëè åå ïî íåèçâåñòíûì ïðè-÷èíàì â 1051 ãîäó. Îíè çíàëè ïèñüìåííîñòü èìàòåìàòèêó, íà îñíîâàíèè îáðàùåíèÿ ëóíû ñî-çäàëè êàëåíäàðü è áûëè çàìå÷àòåëüíûìè ñòðîè-òåëÿìè. Èõ ðåëèãèÿ è çàêîíîäàòåëüñòâî îòëè÷à-ëèñü ìÿãêîñòüþ, à êîðîëè ñëàâèëèñü ìóäðîñòüþ.Òîëüòåêè, ïî ïðåäàíèþ, âûâåëè ïóòåì ñêðåùèâà-íèÿ íåñêîëüêî ñîðòîâ õëîïêà ðàçëè÷íîé îêðàñêè.

Âòîðóþ ïî âðåìåíè ñòîëèöó òîëüòåêîâ ìåê-ñèêàíñêèå àðõåîëîãè îòêðûëè â íûíåøíåì øòà-òå Ñàí-Õóàí. Íàçûâàëàñü îíà Òåîòèõóàêàí è, ñó-

äÿ ïî ðóèíàì, çàíèìàëà ïëîùàäü îêîëî 12 êâàä-ðàòíûõ êèëîìåòðîâ. Çäåñü íàõîäèëîñü íåñêîëüêîîãðîìíûõ ïèðàìèä è äåñÿòêà ïîëòîðà âåëèêîëåï-íûõ äâîðöîâ, óêðàøåííûõ áàðåëüåôàìè è ôðåñ-êàìè. Íà ïèðàìèäàõ ñîëíöà è ëóíû âèäíåëèñü,êàê óòâåðæäàåò Èõòëèëõî÷èòëü, ýìáëåìû èç ïî-ëèðîâàííîãî çîëîòîãî ëèñòà. Îíè äíåì è íî÷üþÿðêî ñèÿëè è ñëóæèëè ñâîåîáðàçíûì ìàÿêîì äëÿïóòíèêîâ.

Òàê æå, êàê è âî âñåõ äðóãèõ èíäåéñêèõ ãîðî-äàõ, îñíîâíûì äåêîðàòèâíûì ìîòèâîì â Òåîòè-õóàêàíå áûë ïåðíàòûé çìåé, ñèìâîë áåëîãî áî-ðîäàòîãî áîãà. Íî åñòü òàì ñþæåòû è íà äðóãèåâåñüìà îðèãèíàëüíûå òåìû. Íà ìíîãèõ ôðåñêàõìû âèäèì æèçíü áîãà äîæäÿ, à òàêæå êàðòèíûðàÿ: âåñåëûå, ðàäîñòíûå ìåðòâåöû èãðàþò íà ëó-ãó â ìÿ÷.

Ó ïîäíîæèÿ ïèðàìèäû Ñîëíöà ïðîõîäèò òàêíàçûâàåìàÿ Äîðîãà Ñìåðòè. Âäîëü íåå íàéäå-íî áåñ÷èñëåííîå êîëè÷åñòâî ìîãèë ñ îñòàíêà-ìè óìåðøèõ, ìîçàè÷íûìè ìàñêàìè, ãðîòåñêíû-ìè òåððàêîòîâûìè ãîëîâêàìè è áîãàòî óêðàøåí-íûìè ÷åðåïêàìè ãëèíÿíîé ïîñóäû. Òåîòèõóàêàí

îïóñòåë â X èëè XI âåêå íàøåé ýðû. Ïðè÷èíîéýòîé ÿâèëîñü èñòðåáëåíèå ëåñîâ, â ðåçóëüòàòå ÷å-ãî çåìëÿ ñòàëà ñîâåðøåííî áåñïëîäíîé - îêðåñò-íûå õîëìû è ïîíûíå ñòîÿò àáñîëþòíî ãîëûå.Òîëüòåêè ïåðåñåëèëèñü íà Þêàòàí, ãäå îáúåäè-íèëèñü ñ ìåñòíûìè ïëåìåíàìè ìàéÿ.

Â äîëèíå Òëàêîëóëà, â 30 êèëîìåòðàõ íà þãî-âîñòîê îò ìåêñèêàíñêîãî ãîðîäà Îàõàêà, èç-ïîäòîëñòîãî ñëîÿ çåìëè àðõåîëîãè îòêîïàëè ðóèíûÌèòëû, ñòîëèöû ñàïîòåêîâ. Èõ çíàëè óæå àöòåêèè íàçûâàëè ðàçâàëèíû "Ìåñòîì Ïå÷àëè". Êðîìåïèðàìèä è äâîðöîâ, êîòîðûå îáû÷íî âñòðå÷àþò-ñÿ â èíäåéñêèõ ãîðîäàõ, îñîáîãî âíèìàíèÿ òàìçàñëóæèâàåò çíàìåíèòûé Êîëîííûé çàë ñ ãèãàíò-ñêèìè ôàëëè÷åñêèìè ñòîëáàìè.

Â 1831 ãîäó ìåêñèêàíñêèé àðõåîëîã Àëüôîé-ñî Êàñî ñäåëàë ñåíñàöèîííîå îòêðûòèå. Ïðîâîäÿðàñêîïêè íà Ìîíòå-Àëüáàí (Áåëàÿ Ãîðà) â øòà-òå Îàõàêà, îí íàòêíóëñÿ íà îãðîìíûé, îâåÿííûéòàèíñòâåííîñòüþ ãîðîä. Ìíîãèå àðõåîëîãè ñ÷è-òàþò, ÷òî îí äðåâíåå Ìèòëû è ÿâëÿëñÿ êîãäà-òîñòîëèöåé ñàïîòåêîâ. Ýòî îáøèðíîå íàãðîìîæäå-íèå ðóèí âåëè÷åñòâåííûõ õðàìîâ è äâîðöîâ, ñòà-

òóé, êåðàìèêè ðåäêîé êðàñîòû, êàìåííûõ ïëèòñ èåðîãëèôàìè è áàðåëüåôàìè, èçîáðàæàþùèìèáîãîâ.

Îäíàêî áîëüøå âñåãî ñëàâèòñÿ Ìîíòå-Àëüáàííàéäåííûìè òàì ñîêðîâèùàìè. Â ìíîãî÷èñëåí-íûõ äðåâíèõ ìîãèëàõ ïîêîèëèñü ñêåëåòû, áîãà-òî óêðàøåííûå äðàãîöåííîñòÿìè èç ïðåêðàñíîîòøëèôîâàííîãî ãîðíîãî õðóñòàëÿ, çîëîòà, ÿø-ìû, æåì÷óãà, ÿíòàðÿ, êîðàëëîâ, îáñèäèàíà, ïåð-ëàìóòðà è çóáîâ ÿãóàðà. Ñðåäè îæåðåëèé, áóëà-âîê, ñåðåã, áðîøåé, äèàäåì, áðàñëåòîâ è êîëåöòàì áûëè íàéäåíû çîëîòûå òàáàêåðêè, âååðà èçðàçíîöâåòíûõ ïåðüåâ, à òàêæå çîëîòûå ìàñêè, êî-òîðûå òî÷íî ïåðåäàâàëè ÷åðòû ëèöà ïîêîéíûõ.Èìåþòñÿ äàííûå, ÷òî ñàïîòåêîâ èç ýòîãî ãîðîäàèçãíàëè òîëüòåêè.

Áëàãîäàðÿ àðõåîëîãè÷åñêèì èçûñêàíèÿì ìûçíàåì, ÷òî óæå çà "íåñêîëüêî ñòîëåòèé äî íà-øåé ýðû Öåíòðàëüíóþ Àìåðèêó íàñåëÿëè ìíîãî-÷èñëåííûå è âûñîêîðàçâèòûå íàðîäû, â èñòîðèèêîòîðûõ ïðîèçîøëî ÷ðåçâû÷àéíî ìíîãî òðàãè÷å-ñêèõ ñîáûòèé è êàòàñòðîô. Â 1942 ãîäó àðõåîëîãÀ. Ã. Âåððèë îáíàðóæèë â Ïàíàìå ðóèíû òàê íà-

çûâàåìîé êóëüòóðû "êîêëå". Îãðîìíàÿ ïëîùàäüâ 1400 êâàäðàòíûõ êèëîìåòðîâ áûëà áóêâàëüíîóñåÿíà ìîãèëàìè, ñòàòóÿìè, õðàìàìè, íî ïðåæ-äå âñåãî - ñîâåðøåííî íåâåðîÿòíûì êîëè÷åñòâîìêåðàìè÷åñêèõ ÷åðåïêîâ, îðóäèé è ïðåäìåòîâ äî-ìàøíåãî îáèõîäà.

Íàèáîëåå èíòåðåñíûì àðõåîëîãè÷åñêèì ïà-ìÿòíèêîì ÿâëÿåòñÿ Õðàì Òûñÿ÷è Áîãîâ, ðàñïî-ëîæåííûé ìåæäó äâóìÿ ðåêàìè è çàíèìàþùèéïëîùàäü â 100 àêðîâ. Ñîòíè ñòàòóé è îãðîìíûõáàçàëüòîâûõ êîëîíí, ñâåðõó äîíèçó ïîêðûòûõ ïî-ëèõðîìèðîâàííûìè áàðåëüåôàìè è èåðîãëèôà-ìè, ðàññòàâëåíû â ôîðìå ïðàâèëüíîãî ÷åòû-ðåõóãîëüíèêà. Êîëîííû èìåþò ñàìûå ðàçëè÷íûåïðîôèëè: êâàäðàòíûå, êðóãëûå, âîñüìèóãîëüíûåè ýëëèïòè÷åñêèå.

Âñå ñòàòóè - ëþäåé, ïòèö, ïðåñìûêàþùèõñÿ, àòàêæå âñåõ ÷åòâåðîíîãèõ æèâîòíûõ, îáèòàþùèõ âÏàíàìå, - ñìîòðÿò íà âîñòîê. Îáíàæåííûå ÷åëî-âå÷åñêèå ôèãóðû èìåþò ñâîåîáðàçíûå ãîëîâíûåóáîðû è â êà÷åñòâå óêðàøåíèÿ - îæåðåëüÿ.

Ñöåíû, âûïîëíåííûå ðåçöîì íåèçâåñòíûõñêóëüïòîðîâ, íàâîäÿò óæàñ. Ìû âèäèì, íàïðè-

ìåð, "ñèàìñêèõ áëèçíåöîâ" ñî ñðîñøèìèñÿ ñïè-íàìè. Â äðóãîì ìåñòå ÿãóàð äåðæèò ëàïó íà ïîâà-ëåííîì ìóæ÷èíå èëè ïîæèðàåò ìëàäåíöà. Î÷åíü÷àñòî âñòðå÷àþòñÿ ñòàòóè ïðåäñòàâèòåëüíûõ ìó-æåé, êîòîðûå ïîãëàæèâàþò ðóêîé äëèííûå êóä-ðÿâûå áîðîäû.

Áëèæàéøèå êàìåíîëîìíè, ãäå æèòåëè ãîðî-äà áðàëè ñòðîèòåëüíûé ìàòåðèàë, íàõîäèëèñü çàðåêîé, íà ðàññòîÿíèè ñâûøå 15 êèëîìåòðîâ. Äî-ñòàâèòü ýòè ãðîìàäíûå ìîíîëèòû ê õðàìó ïðåä-ñòàâëÿëîñü áû ñåãîäíÿ äåëîì íåøóòî÷íûì, ÷òîæå ãîâîðèòü î òåõ äàëåêèõ âðåìåíàõ, êîãäà, ïîâñåé âåðîÿòíîñòè, ëþäè ïîëàãàëèñü ëèøü íà ñâîþôèçè÷åñêóþ ñèëó. Ñïðàâèòüñÿ ñ ýòèì ãèãàíòñêèìçàäàíèåì ìîã òîëüêî îáúåäèíåííûé òðóä øèðî-êèõ íàðîäíûõ ìàññ. Õðàì Òûñÿ÷è Áîãîâ áûë âîç-âåäåí íåñêîëüêèìè ïîêîëåíèÿìè ïðåäñòàâèòåëåéóæå îðãàíèçîâàííîãî è çíà÷èòåëüíî ïðîäâèíóâ-øåãîñÿ âïåðåä â ñâîåì èñòîðè÷åñêîì ðàçâèòèèîáùåñòâà. Ó ïîäíîæèé êîëîíí ñòîÿëè õîðîøîîòøëèôîâàííûå ïëèòû èç ïðîçðà÷íîãî ïîðôèðàèëè ÿøìû æåëòîãî è êðàñíîãî öâåòîâ. Íà íèõëåæàëè ÷åëîâå÷åñêèå êîñòè è çóáû, ñìåøàííûå ñ

îêàìåíèâøèì äåðåâîì è ãîëåíèùàìè. Íàïðàøè-âàåòñÿ âûâîä, ÷òî ýòî áûëè àëòàðè, íà êîòîðûõïðèíîñèëè áîãàì ÷åëîâå÷åñêèå æåðòâû.

Çåìëÿ âîêðóã õðàìà áåñïëîäíà è äëÿ îáðàáîò-êè íå ãîäèòñÿ. Âîçíèêàåò âîïðîñ, êàê æå òàì ìîã-ëè æèòü ëþäè. Îòâåò íàéòè íåòðóäíî: êîãäà-òîçåìëÿ äàâàëà íåïëîõèå óðîæàè, è òîëüêî ïåïåë-è ëàâà âóëêàíà Ãâàêàìàéî, êîòîðûé âîçâûøàåòñÿïîáëèçîñòè, ó ïîäíîæèÿ Êîðäèëüåð, ïðåâðàòèëèåå â ïóñòûíþ.

Êðàòåð âóëêàíà äî ñåãîäíÿøíåãî äíÿ ñòîèòîáøàðïàííûé, ãîëûé è çàêîï÷åííûé; èç ãëóáè-íû äîíîñèòñÿ ãëóõîé ðîêîò è âûðûâàþòñÿ êëóáûïàðà è ãîðÿ÷àÿ âîäà, à âñå îêðåñòíîñòè ïîêðûòûñàâàíîì âóëêàíè÷åñêîé ïûëè. Ëåòîì âåñü êðàé -âûææåííàÿ ñîëíöåì ïóñòûíÿ, à â ïåðèîä äîæäåé- íåïðîëàçíîå áîëîòî.

Ðÿä îáñòîÿòåëüñòâ ñâèäåòåëüñòâóåò î òîì, ÷òîïàíàìñêèå ðóèíû îòíîñÿòñÿ ê äðåâíåéøèì âðåìå-íàì. Íà ïîñòðîéêàõ ëåæèò ñëîé çåìëè îò îäíîãîäî òðåõ ìåòðîâ. Ìåêñèêàíñêèå àðõåîëîãè ïóòåìñëîæíûõ âû÷èñëåíèé îïðåäåëèëè, ÷òî ñëîé çåì-ëè òîëùèíîé â îäèí ìåòð ìîã âîçíèêíóòü íå ìå-

íåå ÷åì çà 1200 ëåò.

Èç ýòîãî ñëåäóåò, ÷òî ïàíàìñêèé ãîðîä æèòå-ëè îêîí÷àòåëüíî ïîêèíóëè ãäå-òî îêîëî VII âåêà,íî íåêîòîðûå åãî ðàéîíû, ïîêðûòûå òðåõìåòðî-âûì ñëîåì çåìëè, îïóñòåëè óæå çà 1700 ëåò äîíàøåé ýðû.

Ýòîò ãîðîä, ïðåæäå ÷åì â íåì çàìåðëà æèçíü,íåñîìíåííî, óæå áûë áåçìåðíî ñòàðûì. Åñëè äà-ëåå ðàáîòû âûïîëíÿëè òûñÿ÷è èëè äåñÿòêè òû-ñÿ÷ ñòðîèòåëåé, òî òðàíñïîðòèðîâêà ìîíîëèòîâ èâîçâåäåíèå ñòîëüêèõ ñîîðóæåíèé íå ìîãëà áûòüïëîäîì óñèëèé âñåãî ëèøü íåñêîëüêèõ ïîêîëå-íèé.

Îäíàæäû àðõåîëîãîâ îõâàòèëî âîëíåíèå, íåïîääàþùååñÿ îïèñàíèþ. Íå âåðÿ ñâîèì ãëàçàì,îíè óâèäåëè íà îäíîì èç áåñ÷èñëåííûõ áàðåëüå-ôîâ îò÷åòëèâîå èçîáðàæåíèå ñëîíà! Ñëîíû äåé-ñòâèòåëüíî âîäèëèñü â Öåíòðàëüíîé Àìåðèêå, íîâûìåðëè ïðèáëèçèòåëüíî 10 òûñÿ÷ ëåò íàçàä.Íåïîäàëåêó îò Òåîòèõóàêàíà ðàñïîëîæåí ãîðîäîêÒåïåõïàí. Â 1947 ãîäó òàì íàøëè îñòàíêè èíäåé-ñêîãî îõîòíèêà è êîñòè ñëîíà. Èññëåäîâàíèÿ ïî-êàçàëè, ÷òî íàõîäêè îòíîñÿòñÿ ê 15 òûñÿ÷åëåòèþ

äî íàøåé ýðû.

Íî êàêèì æå îáðàçîì ïàíàìñêîìó ïðàíàðîäóóäàëîñü óâèäåòü ñëîíà? Îòâåò ìîæåò áûòü ëèøüîäèí: ëèáî ãîðîä ñóùåñòâîâàë çà 10 òûñÿ÷ ëåòäî íàøåé ýðû, ëèáî åãî íàñåëåíèå ïîääåðæèâà-ëî íåïîñðåäñòâåííûå îòíîøåíè÷ ñî ñòðàíàìè Âî-ñòîêà ìîðñêèì ïóòåì.

Îá ýòîì íàðîäå ìû çíàåì íåìíîãî. Èçâåñòíîòîëüêî, ÷òî îí áûë ìèðîëþáèâûì - âî âðåìÿ ðàñ-êîïîê ó÷åíûå íàøëè ñîâñåì ìàëî îðóæèÿ, - ÷òîåãî ñêóëüïòóðà óäèâèòåëüíî ïîõîæà íà êóëüòóðóìàéÿ, ÷òî îí ïîêëîíÿëñÿ ñîëíöó, è, êàê âñå äðóãèåíàðîäû Öåíòðàëüíîé è Þæíîé Àìåðèêè, âåðèë âïåðíàòîãî çìåÿ. Ñóäÿ ïî áàðåëüåôàì, ìóæ÷èíûáûëè ðîñëûå, ìóñêóëèñòûå, ñ êðóãëûìè ãîëîâàìèè ñòðîåíèåì òåëà íå ïîõîäèëè íà àìåðèêàíñêèõèíäåéöåâ.

Êàêàÿ æå êàòàñòðîôà îáðóøèëàñü íà ýòó áîãà-òóþ, áóéíóþ êóëüòóðó è óíè÷òîæèëà åå? Ìû èìå-åì íà ýòî ñîâåðøåííî îïðåäåëåííûé îòâåò. Åãîäàþò íàì ñàìè êàìíè, êðàñíîðå÷èâî ïîâåñòâóþ-ùèå î õîäå ñîáûòèé.

Îãðîìíûå êîëîííû, ðàçáðîñàííûå è èçëîìàí-

íûå, ñëîâíî ñïè÷êè, ìîíîëèòíûå ãëûáû, êàê áóä-òî áû ðóêîé âåëèêàíîâ ðàçáèòûå è äàëåêî îòáðî-øåííûå îò ñâîèõ ïüåäåñòàëîâ, ñòàòóè, ïåðåâåðíó-òûå ââåðõ íîãàìè, èçðåçàííàÿ ãëóáîêèìè ñêëàä-êàìè çåìëÿ, ñëîé âóëêàíè÷åñêîãî ïåïëà - ðàçâåâñå ýòî íå ñâèäåòåëüñòâóåò î ìîùíîì çåìëåòðÿ-ñåíèè?

Íåòðóäíî ïðåäñòàâèòü ñåáå, ÷òî ïðîèçîøëî.Âóëêàí Ãâàêàìàéî, íàõîäÿùèéñÿ íà ðàññòîÿíèè10 êèëîìåòðîâ, îäíàæäû ïðîáóäèëñÿ îòî ñíà, çà-ðåâåë è âçîðâàëñÿ îãíåííûì ôîíòàíîì. Çåìëÿçàøàòàëàñü. Èñïóãàííûå æèòåëè, óöåëåâøèå ïî-ñëå ïåðâîãî ïîäçåìíîãî òîë÷êà, ïîáåæàëè, êàêñóìàñøåäøèå, â õðàì, ÷òîáû ãåêàòîìáàìè (áîëü-øèìè æåðòâîïðèíîøåíèÿìè) óìèëîñòèâèòü ðàç-ãíåâàííûõ áîãîâ. Íî èõ ìîëüáû íå áûëè óñëûøà-íû. Çåìëÿ ïðîäîëæàëà ñîäðîãàòüñÿ è ðàñêà÷è-âàòüñÿ, êàê ðàçáóøåâàâøååñÿ ìîðå, âóëêàí ðîêî-òàë è ãðåìåë, çàñûïàÿ îêðåñòíîñòè ðàñêàëåííûìïåïëîì. Ëþäè, íå ïîãèáøèå ïîä äîæäåì îãðîì-íûõ âàëóíîâ è íå îòðàâèâøèåñÿ ÿäîâèòûìè èñïà-ðåíèÿìè, óáåæàëè âãëóáü äæóíãëåé è ñìåøàëèñüñ äèêèìè ïëåìåíàìè. Íàä îáøèðíîé ñòðàíîé Ïà-

íàìû, ãäå â òå÷åíèå òûñÿ÷åëåòèé áèëà êëþ÷îìæèçíü òàëàíòëèâîãî íàðîäà, âîöàðèëàñü òèøèíà.

Ïî ñóòè äåëà ìû åùå î÷åíü ìàëî çíàåì îíàðî^ äàõ, êîòîðûå íàñåëÿëè ïðîñòðàíñòâà Öåí-òðàëüíîé è Þæíîé Àìåðèêè äî ïðèõîäà áåëûõ.Èõ èñòîðèÿ äî ñèõ ïîð îêóòàíà òàéíîé. Íàì íåèçâåñòíî ïðîèñõîæäåíèå ýòèõ òàëàíòëèâûõ íàðî-äîâ, èñòîêè èõ îáùåñòâåííîé è êóëüòóðíîé æèç-íè, è ïîêà ÷òî ìû íå ìîæåì óñòàíîâèòü îáñòîÿ-òåëüñòâà è ïðè÷èíû èõ ãèáåëè.

Êóëüòóðíûå íàñëîåíèÿ õðàíÿò ãëóõîå ìîë÷à-íèå î ïîñòåïåííîì ðàçâèòèè ýòèõ öèâèëèçàöèé,îá èõ ìíîãîâåêîâîì ðîñòå è ðàñöâåòå. Ïèñüìîìàéÿ îòíîñèòñÿ ê óäèâèòåëüíåéøèì äîñòèæåíè-ÿì ÷åëîâå÷åñòâà; îíî ìîãëî áûòü ëèøü ðåçóëü-òàòîì ìíîãîâåêîâîãî è ñëîæíîãî ðàçâèòèÿ. Íî âíàäïèñÿõ íåò è ñëåäà ýòîé ýâîëþöèè. Òî æå ñà-ìîå ìîæíî ñêàçàòü è î ìíîãèõ äðóãèõ äîñòèæå-íèÿõ èíäåéñêèõ íàðîäîâ â îáëàñòè àñòðîíîìèè,ìàòåìàòèêè, èñêóññòâà è ñòðîèòåëüñòâà.

Òîëüêî îäíî ÿñíî: íàðîäû àìåðèêàíñêîãî êîí-òèíåíòà ðîäñòâåííû ìåæäó ñîáîé êàê â ðàñîâîì,òàê è êóëüòóðíîì îòíîøåíèè. Ó íèõ ìíîãî îáùåãî

è â îáû÷àÿõ, è â ðåëèãèè. Âñå èíäåéöû ñòðîèëèõðàìû íà ãèãàíòñêèõ ôóíäàìåíòàõ â ôîðìå ïèðà-ìèä, èñïîâåäîâàëè êóëüò ñîëíöà è ëóíû, à òàêæåâåðèëè â ìèô î áåëîì áîðîäàòîì áîãå, ñèìâîëîìêîòîðîãî ÿâëÿëñÿ êðûëàòûé çìåé. Ó íèõ áûëè îá-ùèå, î÷åíü ñâîåîáðàçíûå ïðåäðàññóäêè, íå âñòðå-÷àþùèåñÿ áîëüøå íèãäå â ìèðå. Òàê, íàïðèìåð,îíè æèëè, ïîñòîÿííî îõâà÷åííûå ôàòàëè÷åñêîéâåðîé â êîíåö ñâåòà, êîòîðûé äîëæåí áûë íàñòó-ïèòü íà ñêëîíå îäíîãî èç 52 ëåòíèõ öèêëîâ. Âèíäåéñêèõ õðîíèêàõ, êàëåíäàðíûõ èñ÷èñëåíèÿõ,ëåãåíäàõ è ïðîðî÷åñòâàõ äàëåêî íå ïîñëåäíþþðîëü èãðàëî ÷èñëî "13", êîòîðîå ñ÷èòàëîñü ñâÿ-ùåííûì è ïðèíîñÿùèì ñ÷àñòüå.

Àðõåîëîãè÷åñêèå èçûñêàíèÿ â ðóèíàõ Ïàëåíêåè äðóãèõ ãîðîäîâ ïîêàçàëè, ÷òî âñå äðåâíèå íà-ðîäû Ìåêñèêè çíàëè è ïî÷èòàëè çíàê êðåñòà. Âèõ ðåëèãèè èìåëèñü îáðÿäû, íàïîìèíàþùèå õðè-ñòèàíñêèå: èñïîâåäè è ïîêàÿíèå, êðåùåíèå ìëà-äåíöà è íå÷òî âðîäå ïðè÷àñòèÿ - îíè åëè áîæêîâ,ñëåïëåíûõ èç êóêóðóçíîé ìóêè.

Ýòè íàðîäû âî ìíîãèõ îòíîøåíèÿõ äîñòèã-ëè âûñîêîãî óðîâíÿ ðàçâèòèÿ è òåì íå ìåíåå íå

ñìîãëè èçîáðåñòè êîëåñà è ãîí÷àðíîãî êðóãà, íåïðèðó÷èëè íè îäíîãî âüþ÷íîãî æèâîòíîãî (èñ-êëþ÷åíèå ñîñòàâëÿþò èíäåéöû - æèòåëè Àíä, êî-òîðûå ïðèðó÷èëè ëàìó). Îíè ìàñòåðñêè îáðàáà-òûâàëè ìåäü, çîëîòî è ñåðåáðî, íî íå îòêðûëèæåëåçà, à ýòî êàæåòñÿ îñîáåííî ñòðàííûì: âåäüäàæå ïðèìèòèâíåéøèå íåãðèòÿíñêèå ïëåìåíà âÀôðèêå íàó÷èëèñü åãî âûïëàâëÿòü.

Íåîæèäàííîå ïîÿâëåíèå ýòèõ ðàçâèòûõ öè-âèëèçàöèé ìîæåò èìåòü òîëüêî îäíî îáúÿñíå-íèå: èíäåéöû íå êîðåííîå íàñåëåíèå àìåðèêàí-ñêîãî êîíòèíåíòà, îíè ÿâèëèñü òàì, óæå îáëàäàÿáîëüøèìè êóëüòóðíûìè äîñòèæåíèÿìè. Íî îòêó-äà îíè ìîãëè ïðèáûòü?

Ó÷åíûå âûäâèãàþò òðè ïðåäïîëî-æåíèÿ. Êàêèå-òî êî÷åâûå ïëåìåíà, ïðåñëåäóÿ íàîõîòå çâåðåé, ïåðåøëè âñþ Ñèáèðü è îäíàæäû âèçóìëåíèè îñòàíîâèëèñü ïåðåä Áåðèíãîâûì ïðî-ëèâîì. Îí èìååò âñåãî ëèøü 50 êèëîìåòðîâ øè-ðèíû, ïîýòîìó â áåçîáëà÷íûå äíè íà ïðîòèâîïî-ëîæíîé ñòîðîíå îò÷åòëèâî âûðèñîâûâàåòñÿ áåðåãÀëÿñêè. Ïðè âèäå íåèçâåñòíîé çåìëè, ìàíÿùåéñâîåé çàãàäî÷íîñòüþ, îõîòíèêè çàãîðåëèñü æåëà-

íèåì ïåðåïðàâèòüñÿ òóäà ëþáîé öåíîé.

Ïóòåøåñòâèå íà áàéäàðêàõ ÷åðåç ìîðñêîéïðîëèâ â òî âðåìÿ íå ïðåäñòàâëÿëî òàêèõ òðóä-íîñòåé, êàê òåïåðü. Óðîâåíü âîäû òîãäà áûë çíà-÷èòåëüíî íèæå, à ïîýòîìó íûíåøíèå Àëåóòñêèåîñòðîâà òÿíóëèñü äëèííîé öåïüþ, ñîåäèíÿÿ îáàêîíòèíåíòà.

Îäíèì èç àðãóìåíòîâ â ïîëüçó ýòîãî ïðåäïî-ëîæåíèÿ ÿâëÿåòñÿ òî, ÷òî ëèöà ìíîãèõ èíäåéöåââûäàþò èõ ìîíãîëüñêîå ïðîèñõîæäåíèå. (Íèêà-êèå íåñîìíåííûå äîêàçàòåëüñòâà òîãî, ÷òî äðåâ-íèå öèâèëèçàöèè Àìåðèêè ðàçâèëèñü â ðåçóëüòà-òå ïîÿâëåíèÿ íàðîäîâ èç Ñòàðîãî Ñâåòà, ïîêà íåíàéäåíû).

Äðóãàÿ ãðóïïà ó÷åíûõ ñ÷èòàåò, ÷òî èíäåéöûïðèáûëè íà àìåðèêàíñêèé êîíòèíåíò èç Îêåàíèèèëè ñ êàêîãî-òî óæå íå ñóùåñòâóþùåãî àðõèïå-ëàãà. Íî ìîãëî ëè áîëüøîå êîëè÷åñòâî èíäåéöåâïåðåïëûòü îãðîìíûå ïðîñòîðû íà ïðèìèòèâíûõïëîòàõ, êîå-êàê ñäåëàííûõ èç ïàëüìîâûõ ñòâîëîâè ðàñòèòåëüíûõ âåðåâîê? Ñòîðîííèêè ýòîé ãèïî-òåçû îòâå÷àþò ñëåäóþùèì îáðàçîì. Äà, ýòî ëå-æàëî â ãðàíèöàõ âîçìîæíîãî, âåäü óæå äîêàçà-

íî, ÷òî îñòðîâ Ïàñõè ÿâëÿåòñÿ îñòàòêîì îãðîì-íîãî àðõèïåëàãà, êîòîðûé îòíîñèòåëüíî íåäàâíîïîãðóçèëñÿ â ãëóáèíû Òèõîãî îêåàíà. Àðõèïåëàãòÿíóëñÿ â ñòîðîíó àìåðèêàíñêîãî êîíòèíåíòà, àâåòðû â Òèõîì îêåàíå ÷àùå âñåãî äóþò â ýòîì íà-ïðàâëåíèè; ïîýòîìó äîñòàòî÷íî äîâåðèòüñÿ ïàðó-ñàì, ÷òîáû, ïåðåïðàâëÿÿñü îò îñòðîâà ê îñòðîâó,â êîíöå êîíöîâ äîñòè÷ü áåðåãîâ Àìåðèêè.

Íåêîòîðûå îòêðûòèÿ ñëóæàò âåñêèì äîêàçà-òåëüñòâîì ýòîé ãèïîòåçû. Ïðåæäå âñåãî óñòàíîâ-ëåíî, ÷òî äåñÿòêè ñëîâ àìåðèêàíñêèõ ïëåìåí íåòîëüêî ïîõîæè ïî çâó÷àíèþ íà ñëîâà â äèàëåêòàõÎêåàíèè, íî áîëåå òîãî - èìåþò îäèíàêîâîå çíà-÷åíèå. Ñâîè äîêàçàòåëüñòâà ïðèâåëà òàêæå àðõåî-ëîãèÿ. Â äîèñòîðè÷åñêèõ ìîãèëàõ Êàëèôîðíèèíàéäåíû òîïîðèêè, âûòåñàííûå èç êàìíÿ, êîòî-ðûé âñòðå÷àåòñÿ òîëüêî íà îñòðîâàõ Òèõîãî îêå-àíà. Ñëåäóåò, íàêîíåö, óïîìÿíóòü î íàáëþäåíèÿõýòíîãðàôîâ: öâåòîì êîæè, ÷åðòàìè ëèöà è ðÿ-äîì äðóãèõ ðàñîâûõ ïðèçíàêîâ íåêîòîðûå èíäåé-ñêèå ïëåìåíà î÷åíü íàïîìèíàþò òóçåìöåâ Îêåà-íèè. Îäíàêî íàèáîëåå óáåäèòåëüíîé êàæåòñÿ òî÷-êà çðåíèÿ òðåòüåé ãðóïïû ó÷åíûõ, êîòîðûå íå âè-

äÿò íèêàêîãî ïðîòèâîðå÷èÿ ìåæäó äâóìÿ ïðåäû-äóùèìè ãèïîòåçàìè. Îíè ñ÷èòàþò, ÷òî ðàçíîðîä-íîñòü ðàñîâûõ òèïîâ ñðåäè èíäåéöåâ óêàçûâàåòíà òî, ÷òî ìèãðàöèÿ èíäåéñêèõ ïëåìåí ïðîèñõî-äèëà îáîèìè íàçâàííûìè ïóòÿìè: è ÷åðåç Áåðèí-ãîâ ïðîëèâ, è ñ îñòðîâîâ Îêåàíèè.

Ñîâåðøåííî èíîãî ìíåíèÿ ïðèäåðæèâàþòñÿòå ó÷åíûå, êîòîðûå óòâåðæäàþò, ÷òî èíäåéöûïðèáûëè ñ âîñòîêà, ò. å. êîëîíèçîâàëè àìåðèêàí-ñêèé êîíòèíåíò, à ïîòîì íà ïðèìèòèâíûõ ïëîòàõïåðåïëûëè Òèõèé îêåàí è çàñåëèëè îñòðîâà Îêå-àíèè. Ê ýòîé ãðóïïå ïðèíàäëåæèò íîðâåæñêèé ýò-íîãðàô Òóð Õåéåðäàë.

Æåëàÿ äîêàçàòü âîçìîæíîñòü òàêîãî ìîðñêî-ãî ïóòåøåñòâèÿ, îí ïîñòðîèë áàëüñîâûé ïëîò èâìåñòå ñ íåñêîëüêèìè òîâàðèùàìè ïåðåïëûë Òè-õèé îêåàí. Åãî êíèæêà "Ïóòåøåñòâèå íà Êîí-Òèêè" ïîëó÷èëà øèðîêóþ èçâåñòíîñòü âî âñåììèðå.

Ìèðîâàÿ ïå÷àòü ïðèíåñëà èíòåðåñíåéøèå èç-âåñòèÿ îá àðõåîëîãè÷åñêîì îòêðûòèè Òóðà Õåé-åðäàëà. Ñòðåìÿñü íàéòè áîëåå âåñêèå äîêàçàòåëü-ñòâà â ïîëüçó ñâîåé ãèïîòåçû, Õåéåðäàë îòïðà-

âèëñÿ íà îñòðîâ Ïàñõè, èçâåñòíûé òåì, ÷òî òàìíàõîäÿòñÿ äåñÿòêè ãèãàíòñêèõ êàìåííûõ èçâàÿ-íèé, ñîîðóæåííûõ ìíîãî âåêîâ íàçàä êàêèì-òîèñ÷åçíóâøèì íàðîäîì.

Íà ñêëîíàõ âóëêàíà Ðàíó Ðàðàêà íîðâåæåö îò-êîïàë îãðîìíûå êàìåííûå ñêóëüïòóðû. Ýòî áûëèñòàòóè ëþäåé, íà ãðóäè êîòîðûõ âèäíåëèñü ðåç-íûå èçîáðàæåíèÿ ïàðóñíèêîâ ñ ïîäíÿòûìè ïàðó-ñàìè. Äðóãèå îðíàìåíòû íà ýòèõ ñòàòóÿõ ñâîèìñòèëåì è ìàíåðîé èñïîëíåíèÿ óäèâèòåëüíî íàïî-ìèíàþò èñêóññòâî ïåðóàíñêèõ èíêîâ. Êðîìå òîãî,â ãîðàõ îòêðûòû òåððàñû, îêðóæåííûå ñòåíàìè;òî÷íî òàêèå æå òåððàñû âñòðå÷àþòñÿ â ñòðàíå èí-êîâ, íà ñêëîíàõ âåëè÷åñòâåííûõ Àíä. ;

Ýòî îòêðûòèå èìååò íåìàëîå çíà÷åíèå - îíîñâèäåòåëüñòâóåò î òîì, ÷òî èíêè óæå â äàâíèåâðåìåíà êîëîíèçèðîâàëè îñòðîâ Ïàñõè. Îäíàêîýòîò ôàêò íå ðåøàåò ïðîáëåìû ïðîèñõîæäåíèÿèíäåéöåâ: îí ìîæåò ñëóæèòü äîêàçàòåëüñòâîìêàê ïåðâîé, òàê è âòîðîé ìèãðàöèîííûõ ãèïîòåç.

Â ñôåðå ïðåäïîëîæåíèé íàõîäèòñÿ òàêæå âî-ïðîñ î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ èíäåéöåâ íà àìåðè-êàíñêîì êîíòèíåíòå. Íî áåññïîðíûì ìîæíî ñ÷è-

òàòü îäíî: ãîðîä êóëüòóðû "êîêëå" â Ïàíàìå ñó-ùåñòâîâàë åùå çà 2 òûñÿ÷è ëåò äî íàøåé ýðû.Ñåíñàöèåé ÿâèëñÿ íàéäåííûé òàì áàðåëüåô ñëî-íà, âåäü ýòî ìîãëî áû ñâèäåòåëüñòâîâàòü î òîì,÷òî çà 10 òûñÿ÷ ëåò äî íàøåé ýðû, ò. å. â òå âðå-ìåíà, êîãäà â Àìåðèêå åùå âîäèëèñü ñëîíû, ëþäèóæå ñòðîèëè òàì ãîðîäà.

Óñòàíîâèòü ýòó äàòó ïîìîãëî â êàêîé-òî ñòå-ïåíè îòêðûòèå ïèðàìèäû, ëåæàùåé íà þæíîéîêðàèíå ãîðîäà Ìåõèêî ñðåäè ìîùíîãî íàãðî-ìîæäåíèÿ áàçàëüòîâûõ ãëûá è îêàìåíåâøåé ëà-âû. Ïèðàìèäó âìåñòå ñ îêðóæèþùèìè åå ñåëåíè-ÿìè òàêæå ïîñòèãëî ñòèõèéíîå áåäñòâèå. Ñîñåä-íèå âóëêàíû Àõóñêî è Õèòëè, íûíå óæå ïîãàñøèå,îäíàæäû ïëþíóëè îãíåì è çàëèëè âñå îêðåñòíî-ñòè ïîòîêîì ëàâû âûñîòîé â äåñÿòü ìåòðîâ.

Àðõåîëîãè, æåëàÿ óñòàíîâèòü, êîãäà ïðîèçî-øëà êàòàñòðîôà, îáðàòèëèñü çà ïîìîùüþ ê ãåî-ëîãàì, êîòîðûå îïðåäåëèëè íà îñíîâå àíàëèçàîêàìåíåâøåé ëàâû, ÷òî ýòî ñëó÷èëîñü áåç ìàëîãî8 òûñÿ÷ ëåò íàçàä.

Åñëè èõ ðàñ÷åòû íàó÷íî ïðàâèëüíû (íåêîòî-ðûå ãåîëîãè ñòàâÿò èõ ïîä ñîìíåíèå), òî ìû èìå-

ëè áû çäåñü äåëî ñ ñàìîé äðåâíåé êóëüòóðîé ìè-ðà, íàìíîãî áîëåå äðåâíåé, ÷åì êóëüòóðû Ìåñî-ïîòàìèè è Åãèïòà.

ÃËÀÂÀ 19. ÂÅËÈÊÎËÅÏÍÛÅ ÌÀÉß

Èç ïðåäûäóùèõ ãëàâ ìû óçíàëè, ÷òî èñòîðèÿïîÿâëåíèÿ, ãèáåëè èëè óïàäêà öèâèëèçàöèé - ýòîåùå è èñòîðèÿ ãèïîòåç, îñíîâàííûõ íà ðàçëè÷-íûõ ôàêòàõ, çà÷àñòóþ ïðîòèâîðå÷èâûõ. Ïîýòîìóâ ýòîé ÷àñòè êíèãè ìû áóäåì ïðèäåðæèâàòüñÿñâåäåíèé ïðÿìûõ î÷åâèäöåâ, à òàêæå ñâèäåòåëåéè èññëåäîâàòåëåé ãèáåëè äðåâíåéøèõ àìåðèêàí-ñêèõ öèâèëèçàöèé. Ïî÷åìó äðåâíåéøèõ - ìû òî-æå óçíàåì, à ãèïîòåçû ïðåäîñòàâèì âàì ñòðîèòüñàìèì.

Âîçâðàùàÿñü ê Íîâîìó Ñâåòó, ìû, íåñîìíåí-íî, âîçâðàùàåìñÿ êî âðåìåíàì âåëèêèõ èñïàí-ñêèõ çàâîåâàíèé è ñòîëêíîâåíèþ äâóõ öèâèëèçà-öèé ðàçðóøèòåëüíîé, êîâàðíîé è àë÷íîé Ñòàðî-ãî Ñâåòà è íàèâíîé, æåñòîêîé, íî áëàãîðîäíîé -èíäåéñêîé. Â ýòîì ñìûñëå âñòðå÷à äâóõ åå ïðåä-ñòàâèòåëåé Êîðòåñà è Ìîíòåñóìû - ñèìâîëè÷íàè îáîþäîçíà÷èìà. Ñâèäåòåëÿì òåõ ñîáûòèé ïî-ñ÷àñòëèâèëîñü óáåäèòüñÿ â òîì, ÷òî êóëüòóðà àö-

òåêîâ è ìàéÿ (Öåíòðàëüíàÿ Àìåðèêà) áûëà íà-ñòîëüêî íåîáû÷íîé è âûñîêîðàçâèòîé (êàëåíäàðüìàéÿ áûë òî÷íåå åâðîïåéñêîãî), ÷òî âîçíèêëîïðåäïîëîæåíèå î ñóùåñòâîâàíèè íà ýòîé çåìëååùå áîëåå äðåâíèõ êóëüòóð. Ãåîëîãè, èññëåäîâàâ-øèå ëàâó âóëêàíà íåäàëåêî îò Ìåõèêî, óñòàíîâè-ëè, ÷òî öèâèëèçàöèÿ, âîçäâèãøàÿ ïèðàìèäó Êó-èêóèëüêî, íàñ÷èòûâàåò 8000 ëåò. Çíà÷èò ÍîâûéÑâåò ñòàðøå Øóìåð è íå "íîâåå" Ñòàðîãî Ñâåòà.Ê ýòîé òåìå ìû áóäåì ïîñòîÿííî âîçâðàùàòüñÿïî õîäó èçëîæåíèÿ, à ïîêà âåðíåìñÿ ê ðàññêàçàìî÷åâèäöåâ.

Èñïàíñêèé ñâÿùåííèê è èñòîðèê Äèåãî äåËàíäà (1524 - 1579) â 1549 ãîäó áûë íàïðàâëåíñâîèì êîðîëåì â Þêàòàí (Ìåêñèêà) ìèññèîíå-ðîì. Êàê ïîñëóøíûé ñëóãà èñïàíñêîé êîðîíû îíèñïðàâíî ââîäèë èíêâèçèöèþ è ñæèãàë íà ïóá-ëè÷íîì àóòîäàôå öåííåéøèå ïàìÿòíèêè êóëüòó-ðû - ðóêîïèñè ìàéÿ. Îäíàêî, ïåðåä òåì êàê èõñæå÷ü, îí óñïåâàë èõ èçó÷àòü è, êàê ðåçóëüòàò,ïî äàííûì ïðåïîäîáíîãî Äèåãî ïîÿâèëàñü êíèãà"Ñîîáùåíèÿ î äåëàõ â Þêàòàíå, 1566" - îäèí èçãëàâíûõ èñòî÷íèêîâ ïî öèâèëèçàöèè ìàéÿ (âåð-

íåå, ìàéÿ, óæå ïîêîðåííûõ àöòåêàìè). Äàâàéòåïî÷èòàåì îòðûâêè èç ýòîé êíèãè, íàïèñàííîé íàñòàðîèñïàíñêîì ÿçûêå, ïåðåâîä êîòîðîé ñäåëàëÞðèé Âàëåíòèíîâè÷ Êíîçîðîâ â 1955 ã.

"Íåêîòîðûå þêàòàíñêèå ñòàðèêè ãîâîðÿò,ñëûõàâ îò ñâîèõ ïðåäêîâ, ÷òî ýòà ñòðàíà áûëàçàñåëåíà íåêèì íàðîäîì, ïðèøåäøèì ñ âîñòî-êà, êîòîðûé áûë ñïàñåí áîãîì, îòêðûâøèì åìóäâåíàäöàòü äîðîã ÷åðåç ìîðå. Åñëè áû ýòî áû-ëî èñòèííî, òîãäà ïðèøëîñü áû ñ÷èòàòü, ÷òî âñåæèòåëè Èíäèè ïðîèñõîäÿò îò åâðååâ, à äëÿ òî-ãî ÷òîáû ïåðåñå÷ü ïðîëèâ Ìàãåëëàíà, îíè äîëæ-íû áûëè èäòè, ðàñïðîñòðàíèâøèñü áîëåå ÷åì íàäâå òûñÿ÷è äèã ïî ñòðàíå, ãäå ñåé÷àñ óïðàâëÿ-åò Èñïàíèÿ. Èíäåéöû Þêàòàíà - ëþäè õîðîøîñëîæåííûå, âûñîêèå, áûñòðûå è î÷åíü ñèëüíûå,íî îáû÷íî êðèâîíîãèå, èáî â äåòñòâå ìàòåðè ïå-ðåíîñÿò èõ ñ ìåñòà íà ìåñòî, ïîñàäèâ âåðõîì íàáåäðà. Îíè ñ÷èòàþò èçÿùíûì áûòü êîñîãëàçûìè,÷òî äåëàþò èñêóññòâåííî èõ ìàòåðè, ïîäâåøèâàÿèì, åùå ìàëåíüêèì, ê âîëîñàì øàðèê èç ñìîëû,êîòîðûé ñïóñêàåòñÿ ó íèõ ìåæäó áðîâåé, äîõî-äÿ äî ãëàç. Òàê êàê îí ïîñòîÿííî äâèãàåòñÿ òàì,

êà÷àÿñü, îíè ñòàíîâÿòñÿ êîñîãëàçûìè. Ó íèõ ãî-ëîâû è ëáû ñïëþùåíû ñ äåòñòâà, ÷òî òàêæå äåëîèõ ìàòåðåé. Îíè èìåþò óøè, ïðîêîëîòûå äëÿ ñå-ðåã è î÷åíü èçðåçàííûå èç-çà æåðòâîïðèíîøåíèé.Îíè íå íîñÿò áîðîäû è ãîâîðÿò, ÷òî èõ ìàòåðè èìïðèæèãàþò â äåòñòâå ëèöà ãîðÿ÷èìè òðÿïêàìè,÷òîáû ó íèõ íå ïîÿâëÿëèñü âîëîñû. Ñåé÷àñ îíèíîñÿò áîðîäû, õîòÿ î÷åíü æåñòêèå, êàê êîíñêèéâîëîñ.

Îíè íîñÿò âîëîñû, êàê æåíùèíû; íà ìàêóøêåîíè âûæèãàþò êàê áû áîëüøóþ òîíçóðó, ïîýòîìóâîëîñû íèæå åå ðàñòóò ñèëüíî, â òî âðåìÿ êàêâîëîñû òîíçóðû îñòàþòñÿ êîðîòêèìè. Îíè èõ çà-ïëåòàþò è äåëàþò èç íèõ ãèðëÿíäó âîêðóã ãîëî-âû, îñòàâëÿÿ ïîçàäè õâîñòèê íàïîäîáèå êèñòî÷-êè.

Îíè ëþáèòåëè õîðîøèõ çàïàõîâ è ïîýòîìóóïîòðåáëÿþò áóêåòû öâåòîâ è ïàõó÷èõ òðàâ, îðè-ãèíàëüíî è èñêóñíî ñîñòàâëåííûå. Îíè èìåëèîáûêíîâåíèå êðàñèòü â êðàñíûé öâåò ëèöî è òå-ëî; ýòî ïðèäàâàëî èì î÷åíü äóðíîé âèä, íî ñ÷è-òàëîñü ó íèõ î÷åíü èçÿùíûì.

Èõ îäåæäîé áûëà ëåíòà øèðèíîé â ðóêó, êîòî-

ðàÿ èì ñëóæèëà øàðîâàðàìè è ÷óëêàìè. Îíè åþîáâåðòûâàëè íåñêîëüêî ðàç ïîÿñíèöó òàêèì îáðà-çîì, ÷òî îäèí êîíåö ñïóñêàëñÿ ñïåðåäè, à äðóãîéñçàäè; èõ æåíû òùàòåëüíî îòäåëûâàëè èì êîíöûóçîðàìè èç ïåðüåâ. Îíè íîñèëè ïëàùè äëèííûåè êâàäðàòíûå, èõ çàâÿçûâàëè íà ïëå÷àõ; íîñèëèñàíäàëèè èç òðîñòíèêà èëè êîæè îëåíÿ, æåñòêîâûäåëàííîé, è íå óïîòðåáëÿëè äðóãîé îäåæäû.

Ãëàâíîé ïèùåé ÿâëÿåòñÿ êóêóðóçà, èç êîòîðîéîíè äåëàþò ðàçëè÷íûå êóøàíüÿ è íàïèòêè.

Îíè òàêæå âàðÿò êóêóðóçó, ðàçìàëûâàþò èðàçâîäÿò âîäîé è, ïðèìåøèâàÿ òóäà íåìíîãî èí-äåéñêîãî ïåðöà èëè êàêàî, ïîëó÷àþò î÷åíü îñâå-æàþùèé íàïèòîê.

Îíè äåëàþò òàêæå èç êóêóðóçû è ðàçìîëîòî-ãî êàêàî îñîáóþ ïåíó, î÷åíü âêóñíóþ, ñ êîòîðîéñïðàâëÿþò ïðàçäíåñòâà. Îíè äîáûâàþò èç êàêàîìàñëî, íàïîìèíàþùåå êîðîâüå, è èç ýòîãî ìàñ-ëà è êóêóðóçû äåëàþò äðóãîé íàïèòîê, âêóñíûé èöåíèìûé. Îíè äåëàþò äðóãîé íàïèòîê èç âåùå-ñòâà ðàçìîëîòîé êóêóðóçû, î÷åíü îñâåæàþùèé èâêóñíûé.

Îíè äåëàþò ðàçíîãî ðîäà õëåá, õîðîøèé è

çäîðîâûé, íî åãî ïëîõî åñòü, êîãäà îí õîëîäíûé.Ïîýòîìó èíäèàíêè çàíèìàþòñÿ åãî ïðèãîòîâëå-íèåì Äâà ðàçà â äåíü. Íå óäàåòñÿ ïðèãîòîâèòü èçêóêóðóçû ìóêó, êîòîðóþ ìîæíî áûëî áû ìåñèòü,êàê ïøåíè÷íóþ, è åñëè èíîãäà äåëàåòñÿ õëåá, êàêïøåíè÷íûé, íè÷åãî íå ïîëó÷àåòñÿ.

Îíè òóøèëè îâîùè è ìÿñî êðóïíîé äè÷è èïòèö, äèêèõ è äîìàøíèõ, êîòîðûå ìíîãî÷èñëåí-íû, è ðûáó, êîòîðîé ìíîãî. Òàêèì îáðàçîì, îíèèìåþò õîðîøóþ ïèùó, îñîáåííî ïîñëå òîãî, êàêñòàëè ðàçâîäèòü ñâèíåé è ïòèö èç Êàñòèëüè.

Óòðîì îíè ïüþò òåïëûé íàïèòîê ñ ïåðöåì,êàê ýòî áûëî ñêàçàíî, äíåì ïüþò äðóãèå, õîëîä-íûå, à íî÷üþ åäÿò òóøåíîå ìÿñî. Åñëè íåò ìÿñà,îíè äåëàþò ñîóñû èç ïåðöà è îâîùåé. Ó íèõ íåòîáû÷àÿ ìóæ÷èíàì åñòü ñ æåíùèíàìè; îíè åäÿòîòäåëüíî íà çåìëå èëè â ëó÷øåì ñëó÷àå íà öè-íîâêå â êà÷åñòâå ñòîëà. Îíè åäÿò ìíîãî, êîãäàèìåþò ïèùó; êîãäà æå íåò, î÷åíü õîðîøî âûíî-ñÿò ãîëîä è îáõîäÿòñÿ î÷åíü íåìíîãèì. Îíè ìîþòðóêè è ðîò ïîñëå åäû.

Îíè äåëàëè âèíî èç ìåäà è âîäû è îïðå-äåëåííîãî êîðíÿ îäíîãî äåðåâà, âûðàùèâàåìî-

ãî äëÿ ýòîãî, êîòîðûé äåëàë âèíî êðåïêèì èî÷åíü âîíþ÷èì. Îíè åëè, ðàçâëåêàÿñü òàíöàìèè çðåëèùàìè, ñèäÿ ïîïàðíî èëè ïî ÷åòûðå. Ïî-ñëå åäû âèíî÷åðïèè, êîòîðûå íå èìåëè îáûêíî-âåíèÿ îïüÿíÿòüñÿ, ïðèíîñèëè íåñêîëüêî áîëüøèõêóâøèíîâ äëÿ ïèòüÿ, ïîêà íå íà÷èíàëèñü ññîðû,è òîãäà æåíùèíû äîëæíû áûëè îòâîäèòü ñâîèõïüÿíûõ ìóæåé äîìîé. Îíè ðàñòðà÷èâàëè íà îð-ãèè òî, ÷òî çàðàáàòûâàëè çà ìíîãî äíåé òîðãîâ-ëè.

Îíè òàòóèðîâàëè ñåáå òåëà, è ÷åì áîëüøå òà-òóèðîâàëèñü, òåì áîëåå ñ÷èòàëèñü õðàáðûìè èìóæåñòâåííûìè, èáî òàòóèðîâêà áûëà áîëüøèììó÷åíèåì. Ðåìåñëåííèêàìè ó èíäåéöåâ áûëè ãîí-÷àðû è ïëîòíèêè, êîòîðûå ìíîãî çàðàáàòûâàëè,äåëàÿ èäîëîâ èç ãëèíû è äåðåâà, ñ ñîáëþäåíèåììíîãî÷èñëåííûõ ïîñòîâ è îáðÿäîâ. Áûëè òàêæåõèðóðãè, èëè, ëó÷øå ñêàçàòü, êîëäóíû, êîòîðûåëå÷èëè òðàâàìè è ìíîãî÷èñëåííûìè ñóåâåðíûìèîáðÿäàìè; è òàêæå áûëè âñå îñòàëüíûå ðåìåñëà.

Çàíÿòèåì, ê êîòîðîìó îíè íàèáîëåå ñêëîííû,áûëà òîðãîâëÿ. Îíè âûâîçèëè ñîëü, òêàíè è ðà-áîâ â çåìëþ Óëóà è Òàáàñêî, îáìåíèâàÿ âñå ýòî

íà êàêàî è êàìåøêè, êîòîðûå ñëóæèëè ó íèõ ìî-íåòàìè. Íà íèõ îíè èìåëè îáûêíîâåíèå ïîêóïàòüðàáîâ è äðóãèå êàìåøêè, èçÿùíûå è êðàñèâûå,êîòîðûå ñåíüîðû íîñèëè íà ñåáå êàê äðàãîöåííî-ñòè íà ïðàçäíèêàõ. Ó íèõ áûëè åùå èçäåëèÿ èçêðàñíûõ ðàêîâèí â êà÷åñòâå ìîíåò è óêðàøåíèé.Îíè èõ íîñèëè â ïëåòåíûõ êîøåëüêàõ. Íà ðûí-êàõ îíè òîðãîâàëè âñåìè âåùàìè, êàêèå áûëè âñòðàíå. Îíè ïðîäàâàëè â êðåäèò, äàâàëè âçàéìûè ïëàòèëè ÷åñòíî, áåç ðîñòîâùè÷åñòâà.

Ïðåæäå âñåãî îíè áûëè çåìëåäåëüöàìè è çà-íèìàëèñü ñáîðîì êóêóðóçû è îñòàëüíûõ ïîñåâîâ.Îíè èõ ñîõðàíÿëè â î÷åíü óäîáíûõ ïîäâàëàõ èàìáàðàõ, ÷òîáû ïðîäàòü â ñâîå âðåìÿ. Ìóëîâ èáûêîâ ó íèõ çàìåíÿëè ëþäè.

Îáèäû, êîòîðûå îíè ïðè÷èíÿëè äðóã äðóãó,ïðèêàçûâàë óäîâëåòâîðèòü ñåíüîð ñåëåíèÿ îáèä-÷èêà. Íî ýòî áûë ïîâîä è ñðåäñòâî äëÿ áîëü-øèõ ðàçäîðîâ. Åñëè îáèä÷èê áûë èç òîãî æå ñå-ëåíèÿ, èõ ðàçáèðàë ñóäüÿ â êà÷åñòâå ïîñðåäíè-êà, óñòàíàâëèâàë óáûòêè è íàçíà÷àë óäîâëåòâî-ðåíèå. Åñëè îáèä÷èê íå áûë â ñîñòîÿíèè âîç-ìåñòèòü óáûòêè, åìó ïîìîãàëè ðîäñòâåííèêè è

äðóçüÿ. Îáû÷íûì ïîâîäîì äëÿ âîçìåùåíèÿ áûëîñëó÷àéíîå óáèéñòâî êîãî-ëèáî èëè êîãäà ìóæ èëèæåíà ïîâåñèëèñü ïî êàêîìó-ëèáî ïîâîäó, âûçâàâ-øåìó ýòîò ñëó÷àé, åñëè êòî-ëèáî ïðè÷èíèë ïîæàðäîìó èëè èìåíèþ, óëüÿì èëè ïîñåâàì êóêóðóçû.Äðóãèå îáèäû, ïðè÷èíåííûå ñî çëûì óìûñëîì,óäîâëåòâîðÿëèñü âñåãäà êðîâüþ è äðàêîé.

Þêàòàíöû î÷åíü ùåäðû è ãîñòåïðèèìíû, òàê÷òî íèêòî íå âîéäåò â èõ äîì, ÷òîáû åìó íå äàëèåäó è ïèòüå, êîòîðûå îíè èìåþò, äíåì - èõ ïèòüå,íî÷üþ èõ ïèùó. Åñëè æå íå èìåþò, èùóò åå ïîñîñåäñòâó.

Â äðåâíîñòè îíè âñòóïàëè â áðàê â 20 ëåò; ñåé-÷àñ - â âîçðàñòå îò 12 äî 13 ëåò. Ïîýòîìó îíè ðàç-âîäÿòñÿ áîëåå ëåãêî, òàê êàê æåíÿòñÿ áåç ëþáâè,íå çíàÿ áðà÷íîé æèçíè è îáÿçàííîñòåé ñóïðóãîâ.Åñëè îòöû íå ìîãëè èõ óãîâîðèòü âîçâðàòèòüñÿ êæåíàì, òî îíè èñêàëè èì íîâûõ è íîâûõ. Ñ òàêîéæå ëåãêîñòüþ áðîñàþò ñâîèõ æåí ìóæ÷èíû, íåèìåþùèå äåòåé, íå áîÿñü, ÷òî äðóãèå âîçüìóò èõâ æåíû èëè ÷òî îíè ïîçäíåå âîçâðàòÿòñÿ ê íèì.Ïðè âñåì ýòîì îíè î÷åíü ðåâíèâû è íå ïåðåíîñÿòñïîêîéíî, êîãäà èõ æåíû íåâåðíû.

Þêàòàíöû, êîíå÷íî çíàëè, êîãäà îíè ïîñòó-ïàþò äóðíî, è òàê êàê îíè âåðèëè, ÷òî äóðíûåïîñòóïêè è ãðåõè ïðè÷èíÿþò èì ñìåðòü, áîëåç-íè è ñòðàäàíèÿ, ó íèõ áûë îáû÷àé èñïîâåäîâàòü-ñÿ, ñóùåñòâîâàâøèé ó íèõ åùå äî õðèñòèàíèçà-öèè. Òàêèì îáðàçîì, êîãäà èç-çà áîëåçíè èëè ïîäðóãîìó ñëó÷àþ îíè áûëè â îïàñíîñòè óìåðåòü,îíè èñïîâåäîâàëèñü â ñâîèõ ãðåõàõ, à åñëè áû-ëè íåáðåæíû, òî èì íàïîìèíàëè áëèæàéøèå ðîä-ñòâåííèêè èëè äðóçüÿ. Òîãäà îíè ïóáëè÷íî ðàñ-ñêàçûâàëè ñâîè ãðåõè; åñëè òàì áûë æðåö, - òîåìó, áåç íåãî îòöàì è ìàòåðÿì, æåíû - ìóæüÿì,à ìóæüÿ - æåíàì.

Ãðåõè, â êîòîðûõ îíè îáû÷íî êàÿëèñü, áûëè:êðàæà, óáèéñòâî, ïëîòñêèé ãðåõ è ëæåñâèäåòåëü-ñòâî.

Ïîñòû, êîòîðûå îíè ãëàâíûì îáðàçîì ñîáëþ-äàëè, áûëè: âîçäåðæàíèå îò ñîëè â òóøåíîì ìÿñåè îò ïåðöà, ÷òî èì òÿæåëî, è îíè âîçäåðæèâàëèñüîò æåíùèí ïåðåä âñåìè ñâîèìè ïðàçäíèêàìè.

Ó íèõ áûëî ìíîæåñòâî èäîëîâ è õðàìîâ, ïûø-íûõ íà ñâîé ëàä, è äàæå, êðîìå îáùèõ õðàìîâ,ñåíüîðû, æðåöû è çíàòíûå ëþäè èìåëè ìîëåëü-

íè è èäîëîâ â äîìå äëÿ ñâîèõ ÷àñòíûõ ìîëèòâè æåðòâ. Îíè èñïûòûâàëè ê êîëîäöó ×è÷åí-Èöûòàêîå óâàæåíèå, êàê ìû ê ìåñòàì ïàëîìíè÷åñòâàâ Èåðóñàëèìå è Ðèìå.

Èç íèõ íàèáîëüøèìè èäîëîïîêëîííèêàìè áû-ëè æðåöû, ÷èëàíû, êîëäóíû è ëåêàðè, ÷àêè èíàêîíû. Îáÿçàííîñòüþ æðåöîâ áûëî çàíèìàòü-ñÿ íàóêàìè è îáó÷àòü èì, îáúÿâëÿòü îá îïàñíî-ñòÿõ è ñðåäñòâàõ îò íèõ, ïðîâîçãëàøàòü è çàêðû-âàòü ïðàçäíèêè, ïðèíîñèòü æåðòâû è óïðàâëÿòüèõ ñâÿòûíÿìè. Îáÿçàííîñòüþ ÷èëàíîâ áûëî äà-âàòü æèòåëÿì îòâåòû îò äåìîíîâ, è îíè áûëèíàñòîëüêî ïî÷èòàåìû, ÷òî ñëó÷àëîñü, èõ íîñèëèíà ïëå÷àõ. Êîëäóíû è ëåêàðè ëå÷èëè êðîâîïóñ-êàíèÿìè, äåëàåìûìè â ÷àñòè, ãäå áîëèò ó áîëü-íîãî, è áðîñàëè æðåáèé, ÷òîáû ïðåäñêàçûâàòü,ïðè èñïîëíåíèè ñâîèõ îáÿçàííîñòåé è â äðóãèõñëó÷àÿõ. ×àêè ýòî ÷åòûðå ñòàðûõ ÷åëîâåêà, èç-áèðàåìûå âñåãäà çàíîâî, ÷òîáû ïîìîãàòü æðåöóõîðîøî è ïîëíîñòüþ ïðîâîäèòü ïðàçäíèêè. Íà-êîíû - äâà äîëæíîñòíûõ ëèöà. Îäèí ïîñòîÿííûéè ìàëî óâàæàåìûé, èáî îí áûë òîò, êòî ðàññåêàëãðóäü ëèöàì, êîòîðûõ ïðèíîñèëè â æåðòâó. Äðó-

ãîé áûë âûáîðíûé êàïèòàí äëÿ âîéíû è íåêî-òîðûõ ïðàçäíèêîâ, îí èçáèðàëñÿ íà òðè ãîäà èïîëüçîâàëñÿ áîëüøèì óâàæåíèåì.

Â îäíèõ ñëó÷àÿõ îíè ïðèíîñèëè â æåðòâó ñîá-ñòâåííóþ êðîâü, ðàçðåçûâàÿ óøè êðóãîì ëîñêóòà-ìè è òàê èõ îñòàâëÿëè â çíàê æåðòâû. Â äðóãèõñëó÷àÿõ îíè ïðîòûêàëè ùåêè èëè íèæíþþ ãóáó,èëè íàäðåçàëè ÷àñòè ñâîåãî òåëà, èëè ïðîòûêà-ëè ÿçûê ïîïåðåê ñ áîêîâ è ïðîäåâàëè ÷åðåç îò-âåðñòèå ñîëîìèíêó ñ âåëè÷àéøåé áîëüþ. Èëè æåíàäðåçûâàëè ñåáå êðàéíþþ ïëîòü, îñòàâëÿÿ åå,êàê è óøè.

Â äðóãèõ ñëó÷àÿõ îíè äåëàëè áåñ÷åñòíîå è ïå-÷àëüíîå æåðòâîïðèíîøåíèå. Òå, êòî åãî ñîâåðøà-ëè, ñîáèðàëèñü â õðàìå, ãäå, ñòàâ â ðÿä, äåëàëèñåáå íåñêîëüêî îòâåðñòèé â ìóæñêèõ ÷ëåíàõ, ïî-ïåðåê ñáîêó, ñäåëàâ ýòî, îíè ïðîäåâàëè ÷åðåç íèõâîçìîæíî áîëüøåå êîëè÷åñòâî øíóðêà, ñêîëüêîìîãëè, ÷òî äåëàëî èõ âñåõ ñâÿçàííûìè è íàíè-çàííûìè; òàêæå îíè ñìàçûâàëè êðîâüþ âñåõ ýòèõ÷ëåíîâ ñòàòóþ äåìîíà. Òîò, êòî áîëüøå ñäåëàë,ñ÷èòàëñÿ íàèáîëåå ìóæåñòâåííûì.

Êðîìå ïðàçäíèêîâ, íà êîòîðûõ, ÷òîáû èõ îò-

ïðàçäíîâàòü, ïðèíîñèëè â æåðòâó æèâîòíûõ, òàê-æå èç-çà êàêîãî-ëèáî íåñ÷àñòèÿ èëè îïàñíîñòèæðåö èëè ÷èëàíû ïðèêàçûâàëè èì ïðèíåñòè âæåðòâó ëþäåé. Â ýòîì ó÷àñòâîâàëè âñå, ÷òîáûêóïèòü ðàáîâ; èëè æå íåêîòîðûå ïî íàáîæíîñòèîòäàâàëè ñâîèõ äåòåé, êîòîðûõ î÷åíü óñëàæäà-ëè äî äíÿ è ïðàçäíèêà èõ (æåðòâîïðèíîøåíèÿ) èî÷åíü îáåðåãàëè, ÷òîáû îíè íå óáåæàëè èëè íåîñêâåðíèëèñü êàêèì-ëèáî ïëîòñêèì ãðåõîì.

Êîãäà íàñòóïàë äåíü, îíè ñîáèðàëèñü âî äâî-ðå õðàìà, è åñëè åãî íàäëåæàëî ïðèíåñòè â æåðò-âó ñòðåëüáîé èç ëóêà, åãî ðàçäåâàëè äîãîëà, ìà-çàëè òåëî ëàçóðüþ, è îäåâàëè åìó óáîð íà ãîëîâó.Ïðèáëèçèâøèñü ê äåìîíó, íàðîä èñïîëíÿë òîðæå-ñòâåííûé òàíåö ñ íèì, âñå ñ ëóêàìè è ñòðåëàìè,âîêðóã ñòîëáà, è, òàíöóÿ, ïîäíèìàëè åãî íà íåìè ïðèâÿçûâàëè, âñå âðåìÿ òàíöóÿ, è âñå âðåìÿñìîòðÿ íà íåãî. Ïîäíèìàëñÿ íå÷èñòûé æðåö, îäå-òûé è ñî ñòðåëîé; è íåçàâèñèìî îò òîãî áûëà ëèýòî æåíùèíà èëè ìóæ÷èíà ðàíèë åãî â ñðàìíóþ÷àñòü, èçâëåêàë êðîâü, ñïóñêàëñÿ è ñìàçûâàë åþëèöî äåìîíà, ñäåëàâ îïðåäåëåííûé ñèãíàë òàíöó-þùèì. Îíè íà÷èíàëè ïóñêàòü â íåãî ñòðåëû ïî

î÷åðåäè, êîãäà òàíöóÿ ïðîõîäèëè ñ áûñòðîòîé;ñåðäöå æå åãî áûëî îòìå÷åíî áåëûì çíàêîì, èòàêèì îáðàçîì îíè ïðåâðàùàëè âñþ åãî ãðóäü âìèøåíü, âûãëÿäåâøóþ, êàê ùåòèíà èç ñòðåë.

Åñëè äîëæíû áûëè åìó âûðâàòü ñåðäöå, åãîïðèâîäèëè âî äâîð ñ áîëüøîé ïûøíîñòüþ, â ñî-ïðîâîæäåíèè íàðîäà, âûìàçàííîãî ëàçóðüþ è âåãî ïûøíîì ãîëîâíîì óáîðå. Çàòåì åãî ïðèâîäè-ëè ê êðóãëîìó âîçâûøåíèþ, êîòîðîå áûëî ìåñòîìïðèíåñåíèÿ æåðòâ. Æðåö è åãî ñëóæèòåëè ìàçàëèýòîò êàìåíü â ãîëóáîé öâåò è èçãîíÿëè äåìîíà,î÷èùàÿ õðàì. ×àêè áðàëè íåñ÷àñòíîãî, êîòîðî-ãî ïðèíîñèëè â æåðòâó, ñ áîëüøîé ïîñïåøíîñòüþêëàëè åãî ñïèíîé íà ýòîò êàìåíü è õâàòàëè åãî çàðóêè è çà íîãè âñå ÷åòûðå, Òàê ÷òî åãî ïåðåãèáàëèïîïîëàì. Òîãäà íàêîí-ïàëà÷ ïîäõîäèë ñ êàìåí-íûì íîæîì è íàíîñèë åìó ñ áîëüøèì èñêóññòâîìè æåñòîêîñòüþ ðàíó ìåæäó ðåáðàìè ëåâîãî áîêà,íèæå ñîñêà, è òîò÷àñ ïîìîãàë íîæó ðóêîé. Ðóêàñõâàòûâàëà ñåðäöå, êàê ÿðîñòíûé òèãð, è âûðû-âàëà åãî æèâûì. Çàòåì îí íà áëþäå ïîäàâàë åãîæðåöó, êîòîðûé î÷åíü áûñòðî øåë è ìàçàë ëèöàèäîëàì ýòîé ñâåæåé êðîâüþ.

Â äðóãèõ ñëó÷àÿõ ýòî æåðòâîïðèíîøåíèå ñî-âåðøàëè íà êàìíå íàâåðõó ëåñòíèö õðàìà è òîãäàñáðàñûâàëè òåëî óæå ìåðòâîå, ÷òîáû îíî .ñêàòè-ëîñü ïî ñòóïåíüêàì. Åãî áðàëè âíèçó ñëóæèòåëèè ñäèðàëè âñþ êîæó öåëèêîì, êðîìå ðóê è íîã,è æðåö, ðàçäåâøèñü äîãîëà, îêóòûâàëñÿ ýòîé êî-æåé. Îñòàëüíûå òàíöåâàëè ñ íèì, è áûëî ýòî äëÿíèõ äåëîì î÷åíü òîðæåñòâåííûì.

Ýòèõ ïðèíåñåííûõ â æåðòâó ñîîáùà îíè èìå-ëè îáû÷àé ïîãðåáàòü âî äâîðå õðàìà èëè èíà-÷å ñúåäàëè, ðàçäåëèâ ñðåäè òåõ, êòî çàñëóæèë, èìåæäó ñåíüîðàìè, à ðóêè, íîãè è ãîëîâà ïðèíàä-ëåæàëè æðåöó è ñëóæèòåëÿì. Ýòèõ ïðèíåñåííûõâ æåðòâó îíè ñ÷èòàëè ñâÿòûìè. Åñëè îíè áûëèðàáàìè, âçÿòûìè â ïëåí íà âîéíå, èõ ñåíüîð áðàëêîñòè, ÷òîáû èçâëåêàòü âî âðåìÿ òàíöåâ êàê òðî-ôåé â çíàê ïîáåäû.

Â äðóãèõ ñëó÷àÿõ îíè áðîñàëè æèâûõ ëþäåéâ êîëîäåö ×è÷åí-Èöû, ïîëàãàÿ, ÷òî îíè âûéäóòíà òðåòèé äåíü, õîòÿ îíè íèêîãäà áîëåå íå ïîÿâ-ëÿëèñü.

Ýòè ëþäè êðàéíå áîÿëèñü ñìåðòè, è ýòî îíèîáíàðóæèâàëè âî âñåõ ñëóæåíèÿõ, êîòîðûå îíè

ñîâåðøàëè ñâîèì áîãàì è êîòîðûå áûëè íå äëÿäðóãîé öåëè è íå ðàäè äðóãîãî äåëà, à òîëüêî ÷òî-áû îíè äàðîâàëè èì çäîðîâüå, æèçíü è ïèùó. Íîêîãäà ïðèõîäèëà ñìåðòü, íóæíî áûëî âèäåòü ñî-æàëåíèå è ïëà÷ èõ ïî ñâîèì ïîêîéíèêàì è îáùóþïå÷àëü, êîòîðóþ ýòî èì ïðè÷èíÿëî. Îíè îïëàêè-âàëè èõ äíåì, à íî÷üþ ñ ãðîìêèìè è î÷åíü ãî-ðåñòíûìè êðèêàìè, è ïå÷àëüíî áûëî ñëûøàòü èõ.Îíè õîäèëè óäèâèòåëüíî ãðóñòíûìè ìíîãî äíåé;ñîáëþäàëè âîçäåðæàíèå è ïîñòû ïî ïîêîéíîìó,îñîáåííî ìóæ èëè æåíà, è ãîâîðèëè, ÷òî åãî óíåñäüÿâîë, èáî îíè äóìàëè, ÷òî îò íåãî ïðèõîäèò êíèì âñå äóðíîå è îñîáåííî ñìåðòü.

Óìåðøèõ îíè çàâåðòûâàëè â ñàâàí, íàáèâàÿèì ðîò ðàçìîëîòîé êóêóðóçîé, êîòîðàÿ ñëóæèòèì ïèùåé è ïèòüåì è êîòîðóþ îíè íàçûâàþò êîé-åì, è ñ íåé íåñêîëüêî êàìåøêîâ, èç òåõ, ÷òî îíèóïîòðåáëÿþò êàê ìîíåòû, ÷òîáû â äðóãîé æèçíèó íèõ íå áûëî íåäîñòàòêà â ïèùå.

Îíè ïîãðåáàëè óìåðøèõ âíóòðè ñâîèõ äîìîâèëè ïîçàäè èõ, ïîìåùàÿ èì â ìîãèëó íåñêîëüêîñâîèõ èäîëîâ: åñëè ýòî áûë æðåö, òî íåñêîëüêîêíèã, åñëè êîëäóí, òî åãî êîëäîâñêèå êàìíè è ñíà-

ðÿæåíèå. Îáû÷íî îíè ïîêèäàëè äîì è îñòàâëÿëèåãî íåîáèòàåìûì ïîñëå ïîãðåáåíèÿ. Èíà÷å áûëî,êîãäà â íåì æèëî ìíîãî ëþäåé, â ÷üåì îáùå-ñòâå îíè îò÷àñòè òåðÿëè ñòðàõ, êîòîðûé âûçûâàëâ íèõ ìåðòâåö.

×òî äî ñåíüîðîâ è ëþäåé î÷åíü çíà÷èòåëüíûõ,îíè ñæèãàëè èõ òåëà, êëàëè ïåïåë â áîëüøèå ñî-ñóäû è ñòðîèëè íàä íèìè õðàìû.

Ó ñåíüîðîâ äðåâíåãî ðîäà Êîêîì îíè îòðóáà-ëè ãîëîâû, êîãäà îíè óìèðàëè, è, ñâàðèâ èõ, î÷è-ùàëè îò ìÿñà; çàòåì îòïèëèâàëè çàäíþþ ïîëî-âèíó òåìåíè, îñòàâëÿÿ ïåðåäíþþ ñ ÷åëþñòÿìè èçóáàìè. Ó ýòèõ ïîëîâèí ÷åðåïîâ çàìåíÿëè íåäî-ñòàþùåå ìÿñî îñîáîé ñìîëîé è äåëàëè èõ î÷åíüïîõîæèìè íà òàêèõ, êàêèìè îíè áûëè ïðè æèç-íè. Îíè äåðæàëè èõ âìåñòå ñî ñòàòóÿìè ñ ïåïëîìè âñå ýòî õîðîíèëè â ìîëåëüíÿõ ñâîèõ äîìîâ, ñîñâðèìè èäîëàìè, ñ î÷åíü áîëüøèì ïî÷èòàíèåì èáëàãîãîâåíèåì.

Ýòîò íàðîä âñåãäà âåðèë â áåññìåðòèå äóøèáîëüøå, ÷åì ìíîãèå äðóãèå íàðîäû. Èáî îíè âå-ðèëè, ÷òî áûëà ïîñëå ñìåðòè äðóãàÿ æèçíü, áî-ëåå õîðîøàÿ, êîòîðîé íàñëàæäàëèñü äóøè, îòäå-

ëèâøèñü îò òåëà. Ýòà áóäóùàÿ æèçíü, ãîâîðèëèîíè, ðàçäåëÿåòñÿ íà õîðîøóþ è ïëîõóþ æèçíü,òÿãîñòíóþ è ïîëíóþ îòäûõà. Ïëîõàÿ è òÿãîñòíàÿ,ãîâîðèëè îíè, äëÿ ëþäåé ïîðî÷íûõ; õîðîøàÿ èïðèÿòíàÿ äëÿ òåõ, êòî õîðîøî æèë ïî ñâîåìó îá-ðàçó æèçíè.

Îíè âåðÿò, ÷òî ýòè æèçíè, õîðîøàÿ è ïëîõàÿ,íå èìåþò êîíöà, èáî íå èìååò åãî äóøà".

Ïîâåñòâîâàíèÿ èñïàíöà êðàñî÷íû è, âåðîÿò-íåå âñåãî, ïðàâäèâû. Íî ýòî âçãëÿä ñî ñòîðî-íû, è íàâåðíÿêà, íåìíîãî ñâûñîêà. Îáðàòèìñÿ êîâçãëÿäàì è ñâèäåòåëüñòâàì áîëåå îáúåêòèâíûì.

Ãîñóäàðñòâî ìàéÿ (ðèñ. 21) íàñ÷èòûâàëî ñâû-øå ñòà ãîðîäîâ, óêðàøåííûõ âåëèêîëåïíûìè õðà-ìàìè, äâîðöàìè, ñêóëüïòóðàìè. Ê ñîæàëåíèþ, îòìàéÿíñêèõ ðóêîïèñåé îñòàëîñü âñåãî òðè ìàíó-ñêðèïòà, íî äî íàñ äîøëî íåìàëî íàäïèñåé è ðè-ñóíêîâ, ïîâåñòâóþùèõ î æèçíè è èñòîðèè çàãà-äî÷íîãî íàðîäà è óêðàøàâøèõ èõ õðàìû è äâîð-öû.

Îäíàêî, íàðÿäó ñ êóëüòóðíûìè öåííîñòÿìèìàéÿ, ðåæóò ãëàç ñöåíû èõ æåðòâîïðèíîøåíèé.Çëîâåùèé êîëîäåö ×è÷åí-Èöà, êóäà âåêàìè ñáðà-

ñûâàëè ÷åëîâå÷åñêèå æåðòâû è äðàãîöåííîñòè,ñòàë ïðåäìåòîì íàæèâû äëÿ àâàíòþðèñòîâ è êëà-äîèñêàòåëåé. Íî ýòî óæå äðóãàÿ èñòîðèÿ. Ñåãî-äíÿ æå ìû ìîæåì òîëüêî ïîðàæàòüñÿ ìóæåñòâóè âåðå ñàìèõ æåðòâ, òîðæåñòâåííî è äîáðîâîëü-íî øåäøèõ íà çàêëàíèå. ×òî ýòî? Íèçêàÿ êóëüòó-ðà èëè âûñîêàÿ ñàìîîðãàíèçàöèÿ îáùåñòâà? Îáýòîì ìû åùå íàïèøåì.

Òî, ÷òî ìû íàøëè ó äå Ëàíäà, ñêîðåå âñåãîîòíîñèòñÿ ê ïîòîìêàì áîëåå äðåâíèõ ìàéÿ, çàâî-åâàííûõ ïëåìåíàìè àöòåêîâ, ïðèøåäøèõ â óïà-äîê ê íàøåñòâèþ êîíêèñòàäîðîâ íà Þêàòàíå âïåðâîé ÷åòâåðòè XVI âåêà è îêîí÷àòåëüíî óíè-÷òîæèâøèõ êóëüòóðó ìàéÿ. Ïîýòîìó, ÷òîáû ïîëó-÷èòü ïðåäñòàâëåíèÿ î áîëåå äðåâíåé è ðàçâèòîéöèâèëèçàöèè ìàéÿ âíîâü îòêðîåì çíàêîìóþ íàìêíèãó Çåíîíà Êîñèäîâñêîãî "Êîãäà Ñîëíöå áû-ëî Áîãîì". Íåò ñîìíåíèÿ, ÷òî Êîñèäîâñêèé, êàêè Êåðàì, áûë ìàñòåðîì ëèòåðàòóðíîé îáðàáîòêèèñòîðè÷åñêèõ ôàêòîâ, ÷àñòî èçëàãàåìûõ ó÷åíû-ìè òî÷íî, íî ñóõî. Èòàê, íà÷íåì ñ òîãî ìåñòà,ãäå äå Ëàíäà çàêîí÷èë îïèñàíèå æåðòâîïðèíî-øåíèé â ×è÷åí-Èöå, à çàòåì åùå äàëüøå óéäåì

â ãëóáü âåêîâ ñ ïîìîùüþ ïðåêðàñíîãî èíòåðïðå-òàòîðà èñòîðè÷åñêèõ õðîíèê 3. Êîñèäîâñêîãî.

"Â 1855 ãîäó äâàäöàòèïÿòèëåòíèé àìåðèêà-íåö Ýäâàðä Ãåðáåðò Òîìïñîí ïðèáûë â ×è÷åí-Èöó, âåëè÷àéøèé è ìîãóùåñòâåííåéøèé ãîðîä-ãîñóäàðñòâî ìàéÿ, î êîòîðîì õîäèëè ïî âñåìóñâåòó ñàìûå ôàíòàñòè÷åñêèå ëåãåíäû.

Åäâà çàáðåçæèë ðàññâåò, Òîìïñîí âñêî÷èë ñïîñòåëè è, âûïèâ íåñêîëüêî ãëîòêîâ êîôå, íåìåä-ëåííî ïîì÷àëñÿ ê ïèðàìèäàì. Âçîáðàâøèñü íàïåðâóþ ïîïàâøóþñÿ, îí äîëãî ëþáîâàëñÿ ïàíî-ðàìîé ðóèí. Âäðóã, ïðèñòàëüíî âñìîòðåâøèñüâäàëü, Òîìïñîí ðàäîñòíî âñêðèêíóë - ñðåäè äåðå-âüåâ, êàê ñåðåáðÿíîå çåðêàëüöå, áëåñòåë íåáîëü-øîé êðóãëûé ïðóä.

- Ñâÿùåííîå îçåðî - õðàì áîãà äîæäÿ, - øåï-íóë îí ìåêñèêàíöó-ïðîâîäíèêó.

Îçåðî èìåëî î÷åíü ìðà÷íûé âèä, è íå÷åãîóäèâëÿòüñÿ, ÷òî ìåñòíûå æèòåëè áîÿëèñü ê íåìóïðèáëèæàòüñÿ. Ýòî áûëà ïî ñóùåñòâó çèÿþùàÿáåçäíà - ÿìà, íàïîëíåííàÿ âîäîé. Áåðåãàìè åãîÿâëÿëèñü îòâåñíûå êàìåííûå ñòåíû âûñîòîé äî20 ìåòðîâ. Ïîâåðõíîñòü ÷åðíîãî îìóòà ïîêðûâà-

ëè âîäîðîñëè, ëèñòüÿ è ïëàâàþùèå ñòâîëû ïîëó-èñòëåâøèõ äåðåâüåâ.

Òîìïñîí îïóñòèë ëîò è óáåäèëñÿ, ÷òî ãëóáèíàïðóäà äîñòèãàåò ïðèáëèçèòåëüíî 25 ìåòðîâ.

Òùàòåëüíî îáñëåäîâàâ áåðåãà îçåðà, Òîìïñîíñåë íà êàìåíü è åùå ðàç çàäóìàëñÿ íàä ñìûñëîìñâîåé ýêñïåäèöèè. Îí âûíóë èç êàðìàíà êíèæêóñ ñîîáùåíèÿìè àðõèåïèñêîïà Äèåãî äå Ëàíäû è âêîòîðûé ðàç ïðî÷èòàë: "Åñëè â ýòîé ñòðàíå áûëîêîãäà-íèáóäü çîëîòî, òî áîëüøàÿ ÷àñòü åãîíàõî-äèòñÿ íà äíå îçåðà â ×è÷åí-Èöå".

Ìàéÿ â îòëè÷èå îò àöòåêîâ ñâîèì ìíîãî÷èñ-ëåííûì áîæêàì ïðèíîñèëè â æåðòâó, êàê ïðàâè-ëî, ëèøü öâåòû è ôðóêòû. Òîëüêî êîãäà íàñòó-ïàëà çàñóõà è íóæíî áûëî óìèëîñòèâèòü ðàçãíå-âàííîãî áîãà äîæäÿ ×àê-Ìîîëÿ, êîòîðûé, ïî ïðå-äàíèÿì, æèë íà äíå îçåðà, æðåöû îïóñêàëè åìóíåâåñòó, ñàìóþ êðàñèâóþ äåâóøêó. Ëþäè äàâàëèåé î÷åíü áîãàòîå ïðèäàíîå: áðîñàëè â âîäó äðà-ãîöåííîñòè è ðàçëè÷íóþ äîìàøíþþ óòâàðü.

Äèàìåòð îçåðà ñîñòàâëÿë îêîëî 70 ìåòðîâ,ïîýòîìó íå ìîãëî áûòü è ðå÷è, ÷òîáû îáûñêàòüâñå åãî äíî. Òîìïñîí ñïðàâèëñÿ ñ ýòèìè òðóäíî-

ñòÿìè î÷åíü îñòðîóìíî. Òîëñòûé ñòâîë äåðåâà,íàïîìèíàþùèé ïî êîíòóðó ÷åëîâå÷åñêóþ ôèãó-ðó, îí áðîñàë â âîäó äî òåõ ïîð, ïîêà íå îïðåäå-ëèë ìåñòî, êóäà, ïî âñåé âåðîÿòíîñòè, ïîïàäàëèæèâûå æåðòâû. Çäåñü îí ïóñòèë â õîä èçãîòîâ-ëåííûé äëÿ ïîèñêîâ êîâø.

Êîâø èçâëåêàë íà ïîâåðõíîñòü ÷åðíûé, êàêñìîëà, èë, ãíèëûå âåòâè, èñòëåâøèå äåðåâüÿ, àîäíàæäû äàæå ñöåïëåííûå ìåæäó ñîáîé êîñòèÿãóàðà è ñåðíû, íåìîå ñâèäåòåëüñòâî ëåñíîé òðà-ãåäèè. Ñîëíöå ïåêëî íåìèëîñåðäíî; íà áåðåãóðîñëè êó÷è èëà è ãðÿçè, íàïîëíÿÿ âîçäóõ íåâû-íîñèìûì ñìðàäîì. Òàê ðàáîòà ïðîäîëæàëàñü èçîäíÿ â äåíü, íå ïðèíîñÿ íèêàêèõ ðåçóëüòàòîâ. Íîîäíàæäû ïîÿâèëñÿ ïåðâûé ðîáêèé âåñòíèê óñïå-õà: ñðåäè èëà ó÷åíûé îáíàðóæèë áåëî-æåëòûå êó-ñî÷êè êàêîé-òî ñìîëèñòîé ìàññû. Ðàçîãðåòûå íàîãíå, îíè ðàñïðîñòðàíÿëè ñëàäêîâàòûé ïüÿíÿùèéàðîìàò. Òîìïñîí íå ñîìíåâàëñÿ, ÷òî íàøåë áëà-ãîâîíèÿ, êîòîðûå æðåöû èñïîëüçîâàëè âî âðåìÿöåðåìîíèè ïðèíîøåíèÿ æåðòâû.

Âñêîðå, êàê èç ðîãà èçîáèëèÿ, ïîñûïàëèñüðàçíîîáðàçíûå íàõîäêè. Êàæäûé êîâø ïðèíîñèë

äîáû÷ó: óêðàøåíèÿ, âàçû, êîïüÿ, íîæè èëè ÷àøèèç îáñèäèàíà è ÿøìû. Îêîí÷àòåëüíûì ïîäòâåð-æäåíèåì ðàññêàçà Ëàíäû áûë ñêåëåò ìîëîäîé äå-âóøêè, èçâëå÷åííûé ñî äíà îçåðà.

Äàëüíåéøèå ïîèñêè ìîëîäîé ó÷åíûé ðåøèëïðîâîäèòü â ñêàôàíäðå âîäîëàçà. Ñâîè ïîäâîä-íûå ïåðåæèâàíèÿ è ïðèêëþ÷åíèÿ îí îïèñûâàåòíàñòîëüêî êðàñî÷íî è ñ òàêèì äðàìàòè÷åñêèì íà-ïðÿæåíèåì, ÷òî ëó÷øå ïðåäîñòàâèòü ñëîâî åìóñàìîìó.

"Êîãäà ÿ ñòóïèë íà ïåðâóþ ïåðåêëàäèíó ëåñò-íèöû, - âñïîìèíàåò Òîìïñîí, ïàðíè, êîòîðûå îá-ñëóæèâàëè ïîìïó, ïî î÷åðåäè ïîäõîäèëè êî ìíåè ñ ìðà÷íîé ìèíîé ïîæèìàëè ìíå ðóêó. Íåòðóäíîáûëî óãàäàòü èõ ìûñëè: îíè ïðîùàëèñü ñî ìíîéíàâñåãäà, íå âåðÿ, ÷òî ÿ âåðíóñü æèâûì. Îòïó-ñòèâ ëåñòíèöó, ÿ ïîãðóçèëñÿ, êàê ìåøîê, íàïîë-íåííûé ñâèíöîì, îñòàâëÿÿ çà ñîáîé öåïî÷êó ñå-ðåáðèñòûõ ïóçûðüêîâ.

Ñâåò ñòàë ñíà÷àëà æåëòûì, ïîòîì çåëåíûì,íàêîíåö, ïóðïóðíî-÷åðíûì, è âîò ÿ î÷óòèëñÿ âêðîìåøíîé òüìå. Óøè ïðîíçèëà îñòðàÿ áîëü -âîçðàñòàëî äàâëåíèå. . .

. . . Ïðèÿòíî áûëî äóìàòü, ÷òî ÿ - åäèíñòâåí-íûé ÷åëîâåê â ìèðå, êîòîðûé ïîñåòèò ýòî ìåñòîæèâûì è æèâûì åãî ïîêèíåò. Ðÿäîì ñî ìíîé ïî-ÿâèëñÿ âîäîëàç-ãðåê, ìû ïîæàëè äðóã äðóãó ðóêè.

Íàøè ðàáî÷èå âåðÿò, ÷òî â ÷åðíûõ ãëóáèíàõ"ñâÿùåííîãî îçåðà" æèâóò ãèãàíòñêèå çìåè è ÷ó-äîâèùà. Âîäîëàç-ãðåê è ÿ êàê-òî ðàç íàñòîëüêîóâëåêëèñü ðàáîòîé, ñîáèðàÿ ïàìÿòíèêè äðåâíî-ñòè, ÷òî çàáûëè îá îáû÷íîé îñòîðîæíîñòè.

Ðåçóëüòàòû ïîèñêîâ áûëè ñåíñàöèîííûìè èïîëíîñòüþ ïîäòâåðäèëè ïðåäàíèå î òîì, ÷òîìàéÿ áðîñàëè â îçåðî äåâóøåê. Íà ïîâåðõíîñòüèçâëåêëè òûñÿ÷è ðàçíîîáðàçíûõ ïðåäìåòîâ: áó-ñû, áðàñëåòû, ÷àùè è ñòàòóýòêè èäîëîâ, ñäåëàí-íûå èç ÿøìû, çîëîòûå ùèòû ñ ñþæåòíûì áàðå-ëüåôîì, íîæè è ïðåêðàñíî îòïîëèðîâàííûå çåð-êàëà èç îáñèäèàíà, íî ãëàâíîå - ÷åðåïà ìîëîäûõæåíùèí".

Òåïåðü èñòîðèÿ ìàéÿ ñòàëà ïðèîòêðûâàòüñâîè òàéíû.

Â 1947 ãîäó àðõåîëîãè÷åñêàÿ ýêñïåäèöèÿ, ïðî-âîäÿ èññëåäîâàíèÿ â ìåêñèêàíñêèõ øòàòàõ ×èà-ïàñ è Áîíàìïàê, îòêðûëà 11 õðàìîâ, îòíîñÿùèõñÿ

ê ïåðâûì âåêàì íàøåé ýðû. Íà ñòåíàõ âèäíåëèñüèçîáðàæåíèÿ âîèíîâ, æðåöîâ è êîðîëåé, íàðèñî-âàííûå æåëòûìè, êðàñíûìè, êîðè÷íåâûìè, çåëå-íûìè è ãîëóáûìè êðàñêàìè.

Õàðàêòåðíîé äåòàëüþ ñîîðóæåíèé ìàéÿ ÿâëÿ-åòñÿ òî, ÷òî èõ âîçâîäèëè íà èñêóññòâåííûõ ïëàò-ôîðìàõ èç êàìíÿ â ôîðìå ïèðàìèäû ñ óñå÷åííîéâåðøèíîé. Ñòåíû õðàìîâ è äâîðöîâ, êàê ïðàâèëî,î÷åíü òîëñòûå, îáëèöîâûâàëèñü êàìåííûìè ïëè-òàìè ñ ðåçüáîé. Âíóòðü çäàíèé âåëè íåîáû÷àé-íî óçêèå è íèçêèå âõîäû, à ñâîäû êîìíàò èìå-ëè âèä óäëèíåííûõ îñòðîêîíå÷íûõ àðîê, õàðàê-òåðíûõ ëèøü äëÿ àðõèòåêòóðû ìàéÿ. È âîîáùåýòè çäàíèÿ ïðîèçâîäèëè áû âïå÷àòëåíèå ïðèçå-ìèñòûõ êðåïîñòåé, åñëè áû íå ñþæåòíûå áàðåëüå-ôû, óêðàøàâøèå èõ ñòåíû ñâåðõó äîíèçó. Íà íèõèçîáðàæåíû ãîëîâû ëþäåé è æèâîòíûõ, ñòðàø-íûå çìåè è èäîëû, íàïîìèíàâøèå õèìåð ñðåäíå-âåêîâûõ ñîáîðîâ, áóäòî âûõâà÷åííûõ èç áðåäîâî-ãî ñíà, íî ñòèëü áàðåëüåôîâ îòëè÷àåòñÿ âûðàçè-òåëüíîñòüþ è òî÷íîñòüþ ðèñóíêà.

Ñðåäè ðóèí âñòðå÷àþòñÿ çäàíèÿ ñ òàêèìè ìà-ëåíüêèìè âõîäàìè è êîìíàòàìè, ñëîâíî èõ ïî-

ñòðîèëè äëÿ ïèãìååâ. Íàèáîëåå èçâåñòåí òàê íà-çûâàåìûé Äîì Êàðëèêîâ. Ïðàâäîïîäîáíî ïðåä-ïîëîæåíèå, ÷òî ìàéÿ ñòðîèëè ýòè äîìà äëÿ äóõîâèëè äàæå äëÿ êàêèõ-òî ìèôè÷åñêèõ ñóùåñòâ, êî-òîðûì îíè æåëàëè äàòü ïðèþò.

Ãîðîä ìàéÿ ×è÷åí-Èöà ïðåâîñõîäèë âñå äðó-ãèå ãîðîäà ïûøíîñòüþ àðõèòåêòóðû, áîãàòñòâîìñêóëüïòóð, êðàñîòîé öâåòíûõ ôðåñîê, íî ãëàâíîåñâîèìè ðàçìåðàìè: ,îí çàíèìàë ñâûøå 3,5 êâàä-ðàòíûõ êèëîìåòðîâ.

Ïðèáëèçèòåëüíî â öåíòðå ãîðîäà âîçâûøàåò-ñÿ, êàñàÿñü îáëàêîâ, ãðîìàäíîå êðóãëîå ñîîðóæå-íèå. Êîãäà-òî çäåñü ðàçìåùàëàñü àñòðîíîìè÷å-ñêàÿ îáñåðâàòîðèÿ ìàéÿ. Åå îêíà ðàñïîëîæåíûòàê, ÷òî âçãëÿä ïî ïðÿìîé ëèíèè ïîïàäàåò íàîïðåäåëåííûå ñîçâåçäèÿ. Íî íàèáîëåå èíòåðåñåíñòàäèîí. Íàäî ñêàçàòü, ÷òî ìàéÿ áûëè ñòðàñòíû-ìè ëþáèòåëÿìè èãðû â ìÿ÷. Ìû âèäèì íà ñòàäè-îíå îãðîìíóþ ñòåíó, óêðàøåííóþ áàðåëüåôàìè,ñ êàðíèçîì â âèäå èçâèâàþùèõñÿ çìåé. Íà ñòåíåãîðèçîíòàëüíî óêðåïëåííûé êàìåííûé îáðó÷ ðà-äèóñîì â ïîëòîðà ìåòðà.

Íà ýòîì ñòàäèîíå æèòåëè ×è÷åí-Èöû ñëåäè-

ëè çà æàðêèìè ñîñòÿçàíèÿìè ðàçíûõ êîìàíä, áè-ëèñü îá çàêëàä, âîñòîðæåííî ïðèâåòñòâîâàëè ñâî-èõ ëþáèìöåâ è îñûïàëè áðàíüþ è íàñìåøêàìèòåõ, êòî íå îïðàâäàë èõ îæèäàíèé. Â õðîíèêàõ ñî-îáùàåòñÿ, ÷òî ïðîèãðàâøèå äîëæíû áûëè ó âñåõíà âèäó ðàçäåòüñÿ äîãîëà è îòäàòü ñâîþ îäåæäóïîáåäèòåëÿì.

Â ñåâåðíîé ÷àñòè Þêàòàíà íà íåáîëüøîì ðàñ-ñòîÿíèè äðóã îò äðóãà íàõîäÿòñÿ äâà äðóãèõ ãî-ðîäà - ãîñóäàðñòâà ìàéÿ - Óøìàëü è Ìàéÿïàí.Áîãàòñòâîì àðõèòåêòóðíûõ è õóäîæåñòâåííûõ ïà-ìÿòíèêîâ îíè ïî÷òè íå óñòóïàþò ×è÷åí-Èöå.

Ñðåäè ãîð è äåâñòâåííûõ ëåñîâ ìåêñèêàíñêîãîøòàòà ×èàïàñ áåëååò äðåâíèé, ñâÿùåííûé ãîðîäìàéÿ, êîòîðûé èìåíóþò Ïàëåíêå - ïî íàçâàíèþñîñåäíåé èíäåéñêîé äåðåâåíüêè. Åñëè ó÷åñòü òîîáñòîÿòåëüñòâî, ÷òî êàìåííàÿ ÷àñòü ãîðîäà áûëàðåëèãèîçíûì öåíòðîì, ãäå æèëè òîëüêî æðåöû èàðèñòîêðàòèÿ, à âñå îñòàëüíîå íàñåëåíèå îáèòà-ëî â ìàçàíêàõ, îò êîòîðûõ, åñòåñòâåííî, íå îñòà-ëîñü è ñëåäà, ñëåäóåò ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ãîðîäíàñ÷èòûâàë â ïåðèîä ðàñöâåòà îêîëî 100 òûñÿ÷æèòåëåé. Ýòà ãðîìàäà ïîêðûòûõ èçîáðàæåíèÿìè,

òùàòåëüíî îòåñàííûõ êàìåííûõ ãëûá ïðîèçâîäèòíåèçãëàäèìîå âïå÷àòëåíèå. Äîñòàòî÷íî ñêàçàòü,÷òî òàì ñîõðàíèëîñü 18 ïðåêðàñíûõ äâîðöîâ èõðàìîâ, à òàêæå 22 äðóãèõ ñîîðóæåíèÿ, ñðåäè êî-òîðûõ - âûñîêàÿ áàøíÿ äëÿ àñòðîíîìè÷åñêèõ íà-áëþäåíèé. Âñå ýòè ïîñòðîéêè áûëè âîçâåäåíû íàôóíäàìåíòàõ â ôîðìå ïèðàìèä.

Ñ÷èòàëîñü, ÷òî ïèðàìèäû ìàéÿ, â ïðîòèâî-ïîëîæíîñòü åãèïåòñêèì ïèðàìèäàì, íå ÿâëÿëèñüãðîáíèöàìè öàðåé, à ñëóæèëè èñêóññòâåííûìèïîäíîæüÿìè õðàìîâ è äâîðöîâ. Íî îäíàæäû àð-õåîëîã Àëüäåí Ìàñîí çàìåòèë íà ïîëó ÕðàìàÍàäïèñåé â Ïàëåíêå êàêóþ-òî ïëèòó ñ îòâåðñòèÿ-ìè. Êîãäà åå ïîäíÿëè, ïîêàçàëàñü óçêàÿ, çàáè-òàÿ êàìíÿìè ëåñòíèöà, âåäóùàÿ â ãëóáü ïèðà-ìèäû. ×åòûðå ãîäà ïðîäîëæàëàñü êðîïîòëèâàÿðàáîòà - è, íàêîíåö, àðõåîëîãè âîøëè â ìàëåíü-êóþ êîìíàòó ñ áîëüøèì êàìåííûì ñàðêîôàãîì,â êîòîðîì íàõîäèëèñü êîñòè ïÿòè ìîëîäûõ èí-äåéöåâ - äâóõ äåâóøåê è òðåõ þíîøåé. Îãðîì-íîå êîëè÷åñòâî óêðàøåíèé èç ÿøìû óêàçûâàëî,÷òî ìîëîäûå ëþäè - íàâåðíî, æåðòâû ðåëèãè-îçíîãî ðèòóàëà ïðîèñõîäèëè èç àðèñòîêðàòè÷å-

ñêèõ ðîäîâ. ×åðåç òðåóãîëüíûé âõîä, çàêðûòûéìíîãîòîííûì ìîíîëèòîì, èññëåäîâàòåëè âîøëèâ îãðîìíûé çàë, áóêâàëüíî î÷àðîâàâøèé èõ ñâî-èìè ñòàëàêòèòàìè, ñâèñàâøèìè ñ ïîòîëêà, è ñòà-ëàãìèòàìè, òîð÷àâøèìè ñ ïîëà ëåñîì èãë.

Ïîñðåäèíå çàëà ñòîÿë òÿæåëûé êàìåííûé ñàð-êîôàã ñ îñòàíêàìè êàêîãî-òî êîðîëÿ èëè âûñîêî-ãî æðåöà. Ïîêîéíèê áûë óñûïàí óêðàÙåíèÿìè èççåëåíîé ÿøìû, à åãî ëèöî çàêðûâàëà ìàñêà, îò-äåëàííàÿ ìîçàèêîé èç ïëèòîê ÿøìû. Òêàíü îäå-ÿíèé ñîâåðøåííî èñòëåëà.

Ñàðêîôàã áûë óêðàøåí ñþæåòíûì îðíàìåí-òîì è èåðîãëèôàìè, èç êîòîðûõ Ìàñîí ñóìåë âû-äåëèòü äàòó: 27 ÿíâàðÿ 603 ãîäà. . .

Ïàëåíêå ïðèíàäëåæàë ê ãîðîäàì ñòàðîé èì-ïåðèè ìàéÿ. Ñëåäóåò îòìåòèòü, ÷òî àðõåîëîãè äå-ëÿò èõ èñòîðèþ íà äâà áîëüøèõ ïåðèîäà: íîâóþè ñòàðóþ èìïåðèþ. Ïåðâûå ìàéÿ íàñåëÿëè þæ-íóþ ÷àñòü Þêàòàíñêîãî ïîëóîñòðîâà, ñîâðåìåí-íûå - Ãîíäóðàñ, Ãâàòåìàëó è ìåêñèêàíñêèå øòà-òû ×èàïàñ è Òàáàñêî, Ýòî áûëî ïðèáëèçèòåëüíîñ X âåêà äî í. ý. äî VI âåêà í. ý. Íà ïåðâûå âåêàíàøåé ýðû ïðèõîäèòñÿ âåðøèíà ðàñöâåòà ñòàðîé

èìïåðèè. Îêîëî 610 ãîäà í. ý. â ãîñóäàðñòâå ìàéÿïðîèçîøëî íå÷òî ñîâåðøåííî áåñïðèìåðíîå â èñ-òîðèè ìèðà. Îäíàæäû íàñåëåíèå çàêîïàëî ñâîèïîæèòêè è íàâñåãäà ïîêèíóëî ãîðîäà ñ èõ çàìå-÷àòåëüíûìè óëèöàìè è ïëîùàäÿìè, õðàìàìè èäâîðöàìè, ÷òîáû â ñåâåðíîé ÷àñòè Þêàòàíà âîç-âåñòè ñîâñåì íîâûå ãîðîäà - ×è÷åí-Èöó, Ìàéÿïàíè Óøìàëü.

Êàê òîëüêî ó÷åíûå óáåäèëèñü â èñòîðè÷å-ñêîé äîñòîâåðíîñòè ýòîãî, îòîâñþäó, êàê èç ðîãàèçîáèëèÿ, ïîñûïàëèñü ðàçëè÷íûå òåîðèè, ïûòà-þùèåñÿ åãî îáúÿñíèòü - îò íàøåñòâèÿ çàâîåâàòå-ëåé è ñòðàøíûõ ñòèõèéíûõ áåäñòâèé äî ãëîáàëü-íîãî èçìåíåíèÿ êëèìàòà.

Îäíàêî ðàçãàäêà ýòîé òàéíû ìàéÿ îêàçàëàñüâåñüìà ïðîçàè÷íîé.

Îòñòàëîñòü, ñïåñü è îòîðâàííîñòü àðèñòîêðà-òèè îò æèçíè íàðîäíûõ ìàññ ïðèâåëè ê òîìó,÷òî îáùåñòâî îñòàíîâèëîñü â ñâîåì ðàçâèòèè.Ýòî îñîáåííî îòðàçèëîñü íà ñåëüñêîì õîçÿéñòâå,ãäå ìåòîäû îáðàáîòêè çåìëè áûëè ÷ðåçâû÷àéíîïðèìèòèâíûìè. Äîñòàòî÷íî ñêàçàòü, ÷òî ìàéÿ íåçíàëè äàæå ïëóãà.

×òîáû âûðàñòèòü êóêóðóçó, êðåñòüÿíèí ïîä-æèãàë ó÷àñòîê äæóíãëåé è íà ïîëó÷åííîé òà-êèì îáðàçîì ïîëÿíêå äåëàë çàîñòðåííîé ïàëêîéÿìêè, â êîòîðûå áðîñàë çåðíà. Êîãäà çåìëÿ íàó÷àñòêå èñòîùàëàñü è ïåðåñòàâàëà ðîäèòü, îí ïå-ðåõîäèë íà äðóãîå ìåñòî, ïîòîìó ÷òî óäîáðÿòüçåìëþ ìàéÿ íå óìåëè. Çàáðîøåííûå ó÷àñòêè çà-ðàñòàëè äæóíãëÿìè è òîëüêî ìíîãî ëåò ñïóñòÿ èõìîëåíî áûëî ñíîâà îáðàáàòûâàòü.

Â ïîèñêàõ óðîæàéíîé çåìëè êðåñòüÿíå óãëóá-ëÿëèñü â äæóíãëè, óäàëÿÿñü îò ãîðîäîâ, êîòîðûåèì ïðèõîäèëîñü êîðìèòü. Æèòü ãîðîæàíàì ñòà-íîâèëîñü âñå òðóäíåå, â èõ äîìà íà÷èíàë çàãëÿ-äûâàòü ãîëîä. Îãðîìíûå ïðîñòðàíñòâà îêàçàëèñüèñòîùåííûìè, è íàðîä ïîíÿë, ÷òî åäèíñòâåííîåñïàñåíèå - ýòî ýìèãðàöèÿ. Â òî âðåìÿ, êîãäà íàñåâåðå âîçíèêàëà íîâàÿ èìïåðèÿ, äðåâíèå ãîðî-äà Óàøàêòóí, Òèõàëü, Íàðàíõî, Êîïàí è Ïàëåíêåçàòåðÿëèñü â äèêèõ çàðîñëÿõ, òûñÿ÷è ëåò ñêðû-âàâøèõ îò ëþäñêèõ ãëàç ðóèíû ñòàðîé èìïåðèè.

Èç õðîíèê, íàïèñàííûõ â XVI - XVIII ââ. íàÿçûêå ìàéÿ ëàòèíñêèìè áóêâàìè (êíèãè ×èëàìÁàëàì), ìû óçíàåì, ÷òî â ñåâåðíîì Þêàòàíå ñó-

ùåñòâîâàëî òðè ãëàâíûõ ïîëèòè÷åñêèõ öåíòðà:ãîðîäà-ãîñóäàðñòâà Ìàéÿïàí, ×è÷åí-Èöà è Óø-ìàëü. Âëàñòèòåëÿìè Ìàéÿïàíà áûëè æðåöû âîãëàâå ñ êîðîëåì, êîòîðûå ñ÷èòàëè ñåáÿ íåïîñðåä-ñòâåííî ïîòîìêàìè áåëîãî áîãà Êóêóëüêàíà è ïî-ýòîìó íîñèëè èñêóññòâåííûå áîðîäû. Â ×è÷åí-Èöå æå è Óøìàëå ïðàâèëè âîèíû, âîæäè àðèñòî-êðàòè÷åñêèõ âîåííûõ êàñò.

Â 1000 ãîäó íàçâàííûå ãîðîäà îáúåäèíèëèñüâ ôåäåðàöèþ, íî, óæå îêîëî 1200 ãîäà ìåæäó íè-ìè ðàçðàçèëàñü âîéíà. Âîæäü àðìèè ÌàéÿïàíàÕóíàê Êååëü ñ ïîìîùüþ íàåìíèêîâ èç ïëåìåíèòîëüòåêîâ çàõâàòèë è ðàçðóøèë ×è÷åí-Èöó, à åãîïðàâèòåëåé óâåë ñ ñîáîé êàê çàëîæíèêîâ. Â 1441ãîäó â çàõâà÷åííûõ ãîðîäàõ âñïûõíóëî âîññòàíèå.Âîéñêà ïîâñòàíöåâ ïîä ïðåäâîäèòåëüñòâîì êíÿçÿÓøìàëÿ èç äèíàñòèè Øèó ïðåâðàòèëè Ìàéÿïàíâ ãðóäó ðàçâàëèí. Ïîñëå ýòèõ ñîáûòèé ðàçáèòàÿ èîñëàáëåííàÿ ñòðàíà ìàéÿ ñòàëà ëåãêîé äîáû÷åéàöòåêîâ.

Êîãäà ïðèáûëè èñïàíöû, äðåâíåé êóëüòóðûìàéÿ óæå íå ñóùåñòâîâàëî. Ïîòîìêè âåëèêèõ çîä-÷èõ, õóäîæíèêîâ, àñòðîíîìîâ ðàñïàëèñü íà ñëà-

áûå, ïîëóäèêèå ïëåìåíà, ãîâîðèëè íà ðàçíûõ íà-ðå÷èÿõ, îòëè÷àëèñü äðóã îò äðóãà îäåæäîé è îáû-÷àÿìè, à î ñâîåé îáùåé ñëàâíîé èñòîðèè èìåëèòóìàííîå ïðåäñòàâëåíèå. Ïðàâäà îíè èñïîâåäî-âàëè ñòàðóþ ðåëèãèþ, íî óæå â äîâîëüíî èñêà-æåííîé ôîðìå. Òàêèìè èõ çàñòàë äå Ëàíäà.

Ãîðîäà íîâîé èìïåðèè ïîñòåïåííî óòîíóëè âãëóáèíàõ äæóíãëåé, êàê â ìîðñêîé ïó÷èíå, è íè-êòî î íèõ óæå íå óïîìèíàë. Òîëüêî íåêîòîðûåïëåìåíà èíäåéöåâ â ðóèíàõ ýòèõ ãîðîäîâ ñîâåð-øàëè ñâîè òàéíûå ðåëèãèîçíûå îáðÿäû.

ÃËÀÂÀ 20. ÆÅÑÒÎÊÈÅ ÀÖÒÅÊÈ

Èñòîðèÿ èñïàíñêèõ çàâîåâàíèé â Àìåðèêå,òàéíà ãèáåëè âåëèêèõ èíäåéñêèõ öèâèëèçàöèé çà-ñòàâëÿåò íàñ âíîâü âîçâðàùàòüñÿ ê êíèãàì Êå-ðàìà è Êîñèäîâñêîãî, ÿðêî îïèñûâàþùèì ãðàí-äèîçíûå ñîáûòèÿ òåõ âðåìåí è îòëè÷àþùèìñÿãëóáîêîé ëèòåðàòóðíîé îáðàáîòêîé èñòîðè÷åñêèõìàòåðèàëîâ è îïèñàíèé è çàïèñåé ñâèäåòåëåé.

Ýðíàíäî Êîðòåñ, ñûí îáåäíåâøåãî èñïàíñêî-ãî äâîðÿíèíà èç Ýñòðàìàäóðû, ñìîëîäó áûë ïî-âåñîé è ëîâåëàñîì, êàêèõ ìàëî. Ïüÿíêàìè â êîì-ïàíèè òàêèõ æå áåçäåëüíèêîâ, ñêàíäàëàìè è òàé-

íûìè àìóðíûìè äåëàìè îí â êîíöå êîíöîâ òàêðàçîçëèë äîáðîïîðÿäî÷íûõ ìåùàí, ÷òî åìó ïðè-øëîñü, ñïàñàÿñü îò ãíåâà ãîðîäñêèõ áëþñòèòåëåéïîðÿäêà, ïóñòèòüñÿ â áîãàòûå ñòðàíñòâèÿìè ïó-òåøåñòâèÿ. Ýòî áûë 1504 ãîä; ïîñëå ïåðâîé ýêñ-ïåäèöèè Êîëóìáà íå ïðîøëî è 12 ëåò. Î çîëîòûõñîêðîâèùàõ Àíòèëüñêèõ îñòðîâîâ õîäèëè òàêèåëåãåíäû, ÷òî îò íèõ ìîãëà çàêðóæèòüñÿ ãîëîâàíå òîëüêî ó îò÷àÿííîãî Êîðòåñà, íî è ó ñàìîãîñòàðîãî è ïî÷òåííåéøåãî æèòåëÿ Èñïàíèè.

Êîðòåñ îòïðàâèëñÿ â ìîðñêîå ïóòåøåñòâèå èâûñàäèëñÿ íà îñòðîâå Ñàíòî-Äîìèíãî. Â 1511 ãî-äó îí âìåñòå ñ Âåëàñêåñîì äâèíóëñÿ çàâîåâûâàòüÊóáó, ãäå ïðîñëàâèëñÿ íå òîëüêî êàê áîéêèé ðàñ-ñêàç÷èê èñòîðèé, íî è êàê æåñòîêèé êîëîíèçàòîð.

Çàõâàòèâ îñòðîâ, Âåëàñêåñ ñòàë åãî ãóáåðíà-òîðîì, à Êîðòåñ ïîëó÷èë â ñîáñòâåííîñòü íåìàëîçåìåëü è çîëîòûå êîïè. Âñêîðå îí ñêîëîòèë ñåáåñîëèäíîå ñîñòîÿíèå "Áîã çíàåò, öåíîé ñêîëüêèõæèçíåé èíäåéöåâ", êàê ïèñàë Áàðòîëîìå äå Ëàñ-Êàñàñ, èñïàíñêèé ëåòîïèñåö XVI âåêà.

Â 1518 ãîäó Õóàí äå Ãðèõàëüâà èññëåäîâàë ñå-âåðíûé è çàïàäíûé áåðåãà Þêàòàíà. Îò ìåñòíûõ

ïëåìåí èíäåéöåâ îí óçíàë, ÷òî â ãëóáèíå ìàòåðè-êà åñòü ìîãóùåñòâåííàÿ, ìíîãîëþäíàÿ è áîãàòàÿçîëîòîì ñòðàíà àöòåêîâ.

Ãóáåðíàòîð Âåëàñêåñ ðåøèë ïîñëàòü â ýòè ìå-ñòà âîåííóþ ýêñïåäèöèþ, è Êîðòåñ ïóòåì çàêó-ëèñíûõ èíòðèã, ïîîáåùàâ âçÿòü íà ñåáÿ ÷àñòü ðàñ-õîäîâ, â êîíöå êîíöîâ äîáèëñÿ òîãî, ÷òî ñòàë âîãëàâå îòðÿäà.

Íà Êóáå, â ïîðòîâîì ãîðîäêå Ñàíò-ßãî, íî-âîèñïå÷åííûé àäìèðàë àðìàäû ñíàðÿäèë øåñòüêîðàáëåé è çàâåðáîâàë òðè ñîòíè ñîëäàò. Îäíà-êî Âåëàñêåñ ïîæàëåë î ñâîåì ðåøåíèè è îòìå-íèë íàçíà÷åíèå. Çíàÿ ñòðîïòèâûé è îò÷àÿííûéõàðàêòåð Êîðòåñà, ãóáåðíàòîð âñêî÷èë íà êîíÿ èïîì÷àëñÿ â ïîðò, ÷òîáû ëè÷íî ñìåñòèòü åãî ñ ïî-ñòà êîìàíäóþùåãî ýêñïåäèöèåé.

Íî â ìîìåíò åãî ïðèáûòèÿ Êîðòåñ ïîñïåøíîïîäíÿë ïàðóñà è âûøåë â ìîðå, õîòÿ ýêñïåäèöèÿåùå íå áûëà ãîòîâà ê ïóòåøåñòâèþ: íå õâàòàëîêîðàáëåé, ñîëäàò è, ñàìîå ãëàâíîå, - ïðîâèàíòà.Ïîðâàâ ñ ïðåäñòàâèòåëåì âëàñòè, Êîðòåñ ñòàë ïè-ðàòñòâîâàòü, ÷òîáû îáåñïå÷èòü ñåáÿ âñåì íåîáõî-äèìûì.

Â ïîðòó Ìàêàêà íà Êóáå îí êîíôèñêîâàë âñåçàïàñû ïðîäîâîëüñòâèÿ, îïóñòîøèâ äàæå êîðî-ëåâñêèå ôîëüâàðêè. Â Òðèíèäàäå Êîðòåñ çàõâà-òèë òîðãîâûé êîðàáëü ñ ãðóçîì, êîòîðûé òîëüêî÷òî ïðèáûë èç Èñïàíèè.

Â äðóãîì ïîðòó Êóáû - Êàïå Ñàí-Àíòîíèî -àðìàäà, íàêîíåö, çàêîí÷èëà ïîñëåäíèå ïðèãîòîâ-ëåíèÿ è â ôåâðàëå 1519 ãîäà âûøëà â îòêðû-òîå ìîðå, âçÿâ êóðñ íà Þêàòàí. Îíà ñîñòîÿëà èç11 êîðàáëåé, íà êîòîðûõ áûëî 110 ìàòðîñîâ, 566ñîëäàò è 200 èíäåéöåâ-íîñèëüùèêîâ. Ãëàâíîé ñè-ëîé ýòîé ìàëîé àðìèè ÿâëÿëàñü êàâàëåðèÿ èç 11ëîøàäåé, íî ïðåæäå âñåãî - àðòèëëåðèÿ, íàñ÷è-òûâàþùàÿ 10 òÿæåëûõ ïóøåê è 4 ëåãêèõ áðîíçî-âûõ îðóäèÿ. Íà âîîðóæåíèè ïåõîòû áûëè ëóêè,ïèêè, ðàïèðû, 32 àðáàëåòà è 14 àðêåáóç.

Ôëîòèëèÿ áðîñèëà ÿêîðü â óñòüå ðåêè Òàáàñêîíà Þêàòàíå, òàê êàê åå ðóñëî îêàçàëîñü ñëèøêîììåëêèì äëÿ êîðàáëåé. Êîðòåñ ñ ÷àñòüþ ýêèïà-æà äâèíóëñÿ íà ëîäêàõ â âåðõîâüÿ ðåêè, ÷òîáûïîñåòèòü ñòîëèöó òàáàñêîâ. Ãðèõàëüâà ðàññêàçû-âàë, ÷òî ýòî èíäåéñêîå ïëåìÿ ïðèíÿëî åãî âåñüìàäðóæåëþáíî.

Íî Êîðòåñà æäàë íåïðèÿòíûé ñþðïðèç: ñ áå-ðåãîâ ðåê, ãäå â ÷àùå ìàíãðîâûõ äåðåâüåâ è ëèàíïðèòàèëèñü ñîòíè ÷åëíîâ ñ èíäåéöàìè, ïîñûïà-ëèñü ñòðåëû è êàìíè. Âñêîðå øëþïêè èñïàíöåâñòîëêíóëèñü ñ èíäåéñêèìè ïèðîãàìè; âîèíû ïðû-ãàëè â âîäó, íå ïðåêðàùàÿ îæåñòî÷åííîé ñõâàòêè.

×åðåç íåêîòîðîå âðåìÿ èñïàíöàì óäàëîñü âû-áðàòüñÿ íà áåðåã, îòêóäà îíè íà÷àëè ñòðåëÿòü èõàðêåáóç. Ãðîõîò íåèçâåñòíîãî îðóæèÿ ïðîèçâåëíà èíäåéöåâ îøåëîìëÿþùåå âïå÷àòëåíèå. Îíèáðîñèëèñü âðàññûïíóþ, è Êîðòåñ çàõâàòèë èõñòîëèöó.

Òàê íà÷èíàëàñü èñòîðèÿ Êîíêèñòû, îñòàíî-âèâøåé ðàçâèòèå öèâèëèçàöèé Àìåðèêè. Îäíèìèç ïåðâûõ èñòîðèêîâ èñ÷åçíóâøèõ öèâèëèçàöèéÀìåðèêè áûë Óèëüÿì Ïðåñêîòò, ñëåïîé ó÷åíûéèç Íüþ-Éîðêà è àâòîð ñî÷èíåíèÿ "ÇàâîåâàíèÿÌåêñèêè", èçäàííîãî â 1843 ãîäó. Ýòà êíèãà, íà-ïèñàííàÿ ñ òàëàíòîì íàñòîÿùåãî õóäîæíèêà âñêðîìíîì äîìèêå íà êðàþ Ìàíõýòòýíà, ñòàëà ìè-ðîâîé ñåíñàöèåé. Îñëåïøèé ïèñàòåëü, êîòîðîìóáûëî îêîëî ïÿòèäåñÿòè ëåò, ïîäàðèë ÷åëîâå÷å-ñòâó ïîäëèííóþ êàðòèíó æèçíè àöòåêîâ è ìàéÿ,

à çàòåì "Èñòîðèþ çàâîåâàíèÿ Ïåðó", â êîòîðîéðàññêàçàë î ðàçãðîìå ãîñóäàðñòâà èíêîâ èñïàí-ñêèì êîíêèñòàäîðîì Ïèñàððî. Ïî÷òè 300 ëåò ëþ-äè íè÷åãî íå çíàëè î ñóùåñòâîâàíèè è ãèáåëè ìî-ãóùåñòâåííûõ èìïåðèé íà àìåðèêàíñêîì êîíòè-íåíòå. Èç íåáûòèÿ âñïëûëè ðóêîïèñè ñàìèõ àöòå-êîâ è ìàéÿ, èñòîðèÿ èíäåéñêèõ íàðîäîâ, íàïèñàí-íàÿ íà èñïàíñêîì ÿçûêå òàëàíòëèâûì ïîòîìêîìêîðîëåé àöòåêîâ êíÿçåì Èõòëèëõî÷èòëîì, ñî÷è-íåíèÿ è èíòåðåñíûå ñâåäåíèÿ èñïàíñêèõ ìèññèî-íåðîâ è ñîðàòíèêîâ çàâîåâàòåëåé Ñàõàãåíû, Äèà-ñà, Òîðêåìàäû, óæå çíàêîìîãî íàì äå Ëàíäû èäðóãèõ. Ïðîèçîøåë òîë÷åê, âîçîáíîâèâøèé ðàñ-êîïêè äðåâíèõ ðåëèêâèé â Ìåêñèêå è Ïåðó. Ïî-ÿâèëèñü àâàíòþðèñòû è èñêàòåëè èíäåéñêîãî çî-ëîòà. Èñòîðèÿ îïÿòü çàãîâîðèëà, çàïîëíÿÿ êî-ïèëêó ÷åëîâå÷åñêèõ çíàíèé è ðàçæèãàÿ ñòðàñòüê ïðèêëþ÷åíèÿì è íàæèâå.

Ïðîäîëæàÿ ÷èòàòü Êîñèäîâñêîãî, ìû íå áó-äåì ïîäðîáíî îñòàíàâëèâàòüñÿ íà ñîáûòèÿõ, ñâÿ-çàííûõ ñ âîéíîé èñïàíöåâ è èíäåéöåâ. Îá ýêñïå-äèöèÿõ êîíêèñòàäîðîâ íàïèñàíî ìíîãî êíèã è ñî-çäàíî íåìàëî êèíîëåíò. Çàòðîíåì ìåíåå èçâåñò-

íûå ñòîðîíû ýòîé ýïîïåè. Ïî÷åìó, íàïðèìåð, âî-èíñòâåííûå àöòåêè íå ñìîãëè ñïðàâèòüñÿ ñ ãîðñò-êîé ïðèøåëüöåâ èç-çà ìîðÿ?

Âèíîâíèêîì áûë áîã àöòåêîâ Êåòöàëüêîàòëü.Àöòåêè ïðåäñòàâëÿëè åãî ñåáå áåëûì ÷åëîâåêîìñ âîëíèñòîé áîðîäîé, õîòÿ ñàìè ðàñòèòåëüíîñòèíà ëèöå íå èìåëè. Ëåãåíäà óòâåðæäàëà, ÷òî áå-ëûé áîã ïðèáûë èç "ñòðàíû, ãäå âîñõîäèò ñîëí-öå" íà êðûëàòîì êîðàáëå (ñàìè àöòåêè ïàðóñîâíå çíàëè), è ñîøåë íà çåìëþ êàê ðàç â òîì ìåñòå,ãäå ðàçáèë ñâîé ëàãåðü Êîðòåñ. Áåëûé áîã íàó÷èëèíäåéöåâ ðåìåñëàì è äîáðûì îáû÷àÿì, äàë èììóäðûå çàêîíû è ðåëèãèþ, à òàêæå îñíîâàë ñòðà-íó, ãäå âûðàùèâàëè õëîïîê ðàçëè÷íûõ öâåòîâ, àêóêóðóçà äàâàëà ïî÷àòêè áîëüøå ÷åëîâå÷åñêîãîðîñòà.

Èñïîëíèâ ñâîþ ìèññèþ, áåëûé áîã âîçâðàòèë-ñÿ òóäà, îòêóäà ïðèáûë. Î åãî èñ÷åçíîâåíèè ó èí-äåéöåâ ñóùåñòâîâàëî íåñêîëüêî ïðåäàíèé.

Íî î ãëàâíîì âñå ëåãåíäû ïîâåñòâîâàëè îäè-íàêîâî: áîðîäàòûé áîã ïðåäñêàçàë ïîÿâëåíèå áå-ëûõ çàâîåâàòåëåé èç-çà ìîðÿ, êîòîðûå ïîêîðÿòâñå èíäåéñêèå ïëåìåíà è íèçâåðãíóò áîãîâ, çà-

ìåíèâ èõ èíîçåìíûì áîãîì. Ïîä âïå÷àòëåíèåìýòîãî ïðåäàíèÿ àöòåêè ëåãêî ïîâåðèëè, ÷òî èñ-ïîëíÿåòñÿ äðåâíåå ïðîðî÷åñòâî. Áåëûå ïðèøåëü-öû êàçàëèñü èì ñóùåñòâàìè èç èíîãî ìèðà. Îíèâëàäåëè ãðîìàìè è ìîëíèÿìè (àðêåáóçû, ïóøêè)è îáóçäàëè êàêèõ-òî ÷åòâåðîíîãèõ ÷óäîâèù, à òà-áàñêîâ, íåñìîòðÿ íà ãðîìàäíûé ÷èñëåííûé ïåðå-âåñ, ðàçãðîìèëè ñ ïîìîùüþ óäèâèòåëüíûõ ÷àð.

Ñîõðàíèëèñü ïèñüìåííûå èñòî÷íèêè, èç êîòî-ðûõ íåîïðîâåðæèìî ñëåäóåò, ÷òî âåðà â ïðèõîäáåëîãî áîãà ÿâëÿëàñü îäíîé èç ïðè÷èí ëåãêîãîçàâîåâàíèÿ àöòåêîâ è ïåðóàíñêèõ èíêîâ. Ýòà âå-ðà ëèøèëà èõ âîëè â áîðüáå è ïîâåðãëà â óíû-íèå âîåííûé ñîâåò, âîçãëàâëÿåìûé Ìîíòåñóìîé.Âìåñòî òîãî ÷òîáû îáúåäèíèòü âñå ñèëû è îäíèìóäàðîì ïîêîí÷èòü ñ ãîðñòêîé íàãëûõ çàâîåâàòå-ëåé, âëàñòåëèí àöòåêîâ ðåøèë âåñòè ïåðåãîâîðû.Íàïðàâëåííîå èì ïîñîëüñòâî äîëæíî áûëî ùåä-ðûìè äàðàìè çàäîáðèòü ãðîçíûõ èíîçåìöåâ.

Äàðû ïðåâçîøëè ñàìûå ñìåëûå îæèäàíèÿêîíêèñòàäîðîâ è, âìåñòî òîãî ÷òîáû âñåëèòü âíèõ ðîáîñòü, êàê ïðåäëàãàë Ìîíòåñóìà, ðàçî-æãëè â íèõ íåîáóçäàííóþ àë÷íîñòü. Äàëåå ñè-

òóàöèÿ äëÿ Êîðòåñà è åãî ãîëîâîðåçîâ ñêëàäû-âàëàñü âåñüìà áëàãîïðèÿòíî. Íà åãî ñòîðîíó ïî-ñëå êðîâîïðîëèòíûõ áîåâ ïåðåøëè ïëåìåíà òîòî-íàêîâ è òëàñêàëàíöåâ, ïîëâåêà ïðîòèâîñòîÿùèõõèùíîé àêòèâíîñòè àöòåêîâ. Òàê, òåðïÿ ïîðàæå-íèå çà ïîðàæåíèåì, àöòåêè, íàêîíåö, ïðèìåíèëèïðîòèâ íèõ òàêòèêó ýêîíîìè÷åñêîé áëîêàäû è îò-ðåçàëè äàëåå ïîäâîç ñîëè. Òëàñêàëàíöû äî òàêîéñòåïåíè îò íåå îòâûêëè, ÷òî óæå â ïåðèîä èñïàí-ñêîãî âëàäû÷åñòâà åùå íåñêîëüêî ïîêîëåíèé ýòèõèíäåéöåâ íå ñîëèëî ïèùó.

8 íîÿáðÿ 1519 ãîäà èñïàíñêèå êîíêèñòàäîðûïîäîøëè ê ñåðäöó èìïåðèè àöòåêîâ - ñòîëèöå Òå-íî÷òèòëàíó èëè, êàê åå íàçûâàëè èñïàíöû, - "Âå-íåöèè Çàïàäà" - òàê êðàñèâ è âåëè÷åñòâåíåí áûëêðóïíåéøèé ýòîò ãîðîä, íàñ÷èòûâàþùèé 300 òû-ñÿ÷ æèòåëåé (Ëîíäîí òîãäà èìåë 200 òûñÿ÷ æè-òåëåé). Âäîëü áåðåãîâ îçåðà Òåñêîêî ðàñêèíóëèñüè äðóãèå ãîðîäà, ñâÿçàííûå ìåæäó ñîáîé è îêðó-æåííûå êðåïîñòíûìè ñòåíàìè èç òåñàíîãî êàìíÿ.Ïî ñóòè äåëà íàñåëåíèå âñåõ îçåðíûõ ãîðîäîâ ñî-ñòàâëÿëî ïîðÿäêà òðåõ ìèëëèîíîâ ÷åëîâåê! ×åðåçíåäåëþ Êîðòåñ íà÷àë âûíàøèâàòü ïëàíû çàâîå-

âàíèÿ ñòðàíû è çàõâàòà åå áîãàòñòâ. Ïî îïûòó îíçíàë, ÷òî èíäåéöû âïàäàëè â ïàíèêó è ïðåêðàùà-ëè áîðüáó, êàê òîëüêî óáèâàëè èëè áðàëè â ïëåíèõ âîæäÿ. Ïîýòîìó îí ðåøèëñÿ íà áåñïðèìåðíîäåðçêèé øàã: ñõâàòèòü Ìîíòåñóìó è îò åãî èìåíèâçÿòü âëàñòü â ñâîè ðóêè.

Âñêîðå ïðîèçîøåë ñëó÷àé, êîòîðûé ïîñëó-æèë ïîâîäîì äëÿ îðãàíèçàöèè çàãîâîðà. Îäèíèç ïðîâèíöèàëüíûõ àöòåêñêèõ ãóáåðíàòîðîâ óáèëíåñêîëüêî èñïàíñêèõ ïëåííèêîâ.

Ïîáåæäåííûé â ñðàæåíèè, îí ñîçíàëñÿ, ÷òîñäåëàë ýòî ïî íàóùåíèþ Ìîíòåñóìû. Òîãäà Êîð-òåñ âî ãëàâå íåñêîëüêèõ ãîëîâîðåçîâ âîðâàëñÿ âîäâîðåö, îáâèíèë êîðîëÿ â èçìåíå è ïîä âîïëè èðûäàíèÿ âñåãî äâîðà óâåë åãî â ñâîé ëàãåðü. Îíëè÷íî çàêîâàë âëàñòåëèíà àöòåêîâ íà íåñêîëüêî÷àñîâ â êàíäàëû; â ýòî âðåìÿ íà ïëîùàäè æãëèíà êîñòðå íåñ÷àñòíîãî ãóáåðíàòîðà.

Ïîêîðíîñòü âëàñòåëèíà è ïàññèâíîñòü æèòå-ëåé ïðèâåëà ê òîìó, ÷òî êîíêèñòàäîðû ñîâåðøåí-íî ðàñïîÿñàëèñü. Âñêîðå îíè âûíóäèëè Ìîíòå-ñóìó âûäàòü èì âñþ àöòåêñêóþ ñîêðîâèùíèöóÿêîáû â êà÷åñòâå äàíè èñïàíñêîìó èìïåðàòîðó.

Íî âåðõîì íàãëîñòè áûëà ïåðåñòðîéêà îäíîãî èçõðàìîâ â êàòîëè÷åñêóþ ÷àñîâíþ, êîãäà èñïàíñêèåíàåìíèêè íà ãëàçàõ âñåãî ãîðîäà ñòîëêíóëè ñòà-òóþ áîãà ñî ñòóïåíåé ïèðàìèäû.

Â ìàå 1520 ãîäà, ò. å. ÷åðåç øåñòü ìåñÿöåâ ïî-ñëå òîãî êàê Êîðòåñ ïðèáûë â ñòîëèöó, èç Âåðà-Êðóñ ïðèøëî òðåâîæíîå èçâåñòèå. Òàì âûñàäèë-ñÿ êîðïóñ èñïàíöåâ âî ãëàâå ñ Íàðâàåñîì, êîòîðî-ãî ïîñëàë ãóáåðíàòîð Êóáû Âåëàñêåñ, ÷òîáû ñõâà-òèòü Êîðòåñà è âûðâàòü ó íåãî äîáû÷ó.

Êîðòåñ ïåðåäàë êîìàíäîâàíèå â ðóêè Àëüâà-ðàäî, à ñàì, íå ìåøêàÿ, â ñîïðîâîæäåíèè 233ñîëäàò äâèíóëñÿ ïðîòèâ íîâîãî âðàãà. Íàðâàåñâñòóïèë â ñòîëèöó òîòîíàêîâ è óêðåïèëñÿ íà âåð-øèíå ïèðàìèäû. Íî ýòî áûë îôèöåð áåçäàðíûéè íåðåøèòåëüíûé. Ïîä ïîêðîâîì íî÷è, âî âðåìÿòðîïè÷åñêîé áóðè è ëèâíÿ âîéñêî Êîðòåñà ïîä-êðàëîñü ê ïèðàìèäå è íåîæèäàííî çàõâàòèëî ïî-çèöèè íåïðèÿòåëÿ. Íàðâàåñ áûë òÿæåëî ðàíåí, àñîëäàòû - 1200 ïåõîòèíöåâ è 100 êàâàëåðèñòîâ -ñëîæèëè îðóæèå. Êîðòåñ íå ñêóïèëñÿ íà ïîäàðêèè îáåùàíèÿ - è âñåõ ñîëäàò ïåðåòÿíóë íà ñâîþñòîðîíó, çíà÷èòåëüíî óñèëèâ ñâîþ àðìèþ.

Åäâà îí óñïåë óëàäèòü ýòè äåëà, êàê îò Àëüâà-ðàäî ïðèáûë ãîíåö ñî ñòðàøíîé âåñòüþ. Â Òåíî-÷òèòëàíå âñïûõíóëî âîññòàíèå. Ðàçúÿðåííûå æè-òåëè çàãíàëè èñïàíöåâ â èõ êâàðòèðû è îòðåçàëèïîäâîç ïðîäóêòîâ. Â ëþáóþ ìèíóòó èíäåéöû ìîã-ëè íà÷àòü øòóðì è ïåðåáèòü îñàæäåííûõ.

×òî æå ïðîèçîøëî? Ïî ñëó÷àþ òîðæåñòâà â÷åñòü áîãà âîéíû íà ïëîùàäè âîçëå ïèðàìè-äû ñîáðàëîñü 600 âûñîêèõ àöòåêñêèõ ñàíîâíèêîâ,÷òîáû îòìåòèòü åæåãîäíûé ïðàçäíèê òðàäèöèîí-íûì îáðÿäîì - ïåíèåì è øåñòâèÿìè. Àëüâàðàäîäàë çíàê - êîíêèñòàäîðû íàïàëè íà áåçîðóæíûõëþäåé è âûðåçàëè èõ âñåõ äî îäíîãî. Ïîòîì ñòà-ëè ñäèðàòü ñ òðóïîâ äðàãîöåííîñòè. Çëîäåÿíèåíè÷åì íå áûëî ñïðîâîöèðîâàíî. Ïðè÷èíîé çâåð-ñòâà íàåìíèêîâ ÿâèëàñü ìåðçêàÿ æàæäà óáèéñòâàè ãðàáåæà.

Êîðòåñ ôîðñèðîâàííûì ìàðøåì ïîñïåøèë íàïîìîùü îñàæäåííûì è 24 èþíÿ âñòóïèë â ãîðîä.Íà îïóñòåâøèõ óëèöàõ è ïëîùàäÿõ öàðèëà çëî-âåùàÿ òèøèíà. Ïî ñòðàííîìó ñòå÷åíèþ îáñòîÿ-òåëüñòâ íèêòî äàëåå íå ïûòàëñÿ ïîìåøàòü îáú-åäèíåíèþ äâóõ àðìèé.

Íî åäâà Êîðòåñ óñïåë çàêðûòü çà ñîáîé âîðî-òà, êàê â ãîðîäå ðàçäàëèñü ãðîçíûå âîçãëàñû. ×å-ðåç ìèíóòó ê êðåïîñòíûì ñòåíàì, ñëîâíî íàäâè-ãàþùàÿñÿ áóðÿ, ñòàëè ïðèáëèæàòüñÿ ãðîìàäíûåòîëïû èíäåéöåâ, âîîðóæåííûõ äî çóáîâ. Ïðèëå-ãàþùèå óëèöû, êðûøè è äàæå ïèðàìèäà áûëè çà-ïðóæåíû ìóæ÷èíàìè, æåíùèíàìè è äåòüìè. Íàîñàæäåííûõ ñíà÷àëà ïîñûïàëñÿ ãðàä êàìíåé, àçàòåì àöòåêñêèå âîèíû â íåáûâàëîì áåñïîðÿäêå,îòòàëêèâàÿ äðóã äðóãà, íà÷àëè íàïèðàòü íà ñòå-íû, íå îáðàùàÿ âíèìàíèÿ íà òî, ÷òî çàëïû ïóøåêè àðêåáóç îïóñòîøàþò èõ ðÿäû.

Èñïàíöû íå ïîíåñëè ñåðüåçíûõ ïîòåðü, íîÿðîñòü øòóðìóþùèõ âñåëèëà â íèõ ñòðàõ. Êîð-òåñ òî è äåëî ïðåäïðèíèìàë âûëàçêè ñ êàâàëå-ðèåé è ïåõîòîé, íî ïî ñóùåñòâó ýòî áûë ñèçèôîâòðóä. Èíäåéöåâ òîïòàëè ëîøàäüìè, ðóáèëè ìå-÷àìè, îíè îòñòóïàëè, íî ÷åðåç ìèíóòó âîçâðàùà-ëèñü ñíîâà, îáåèìè ðóêàìè õâàòàëèñü çà êîíåé,ñòàëêèâàëè ñ êîíåé âñàäíèêîâ. Âçÿòûõ æèâüåìîíè íåìåäëåííî îòâîäèëè ê àëòàðþ áîãà âîéíûè çàêàëûâàëè. Âîäû êàíàëîâ è îçåðà áóðëèëè îòçàïîëíèâøèõ èõ ïèðîã ñ âîèíàìè. Íà ïëîòèíàõ

àöòåêè ðàçðóøèëè ìîñòû è ïîñòðîèëè áàððèêà-äû, îòðåçàâ èñïàíöàì ïóòü ê îòñòóïëåíèþ. Êîð-òåñ ðâàë è ìåòàë, ÷óâñòâóÿ ñîáñòâåííîå áåññèëèå,çàòåì ïðèêàçàë æå÷ü äîì çà äîìîì, êâàðòàë çàêâàðòàëîì. Âñêîðå ãîðîä ïðåâðàòèëñÿ â ìîðå îã-íÿ.

Â êîíöå êîíöîâ îí ïîíÿë, ÷òî åäèíñòâåííàÿâîçìîæíîñòü óöåëåòü - ýòî çàêëþ÷èòü ïåðåìèðèåè ïîêèíóòü ãîðîä. Êîðòåñ îáðàòèëñÿ ê Ìîíòååóìåñ ïðîñüáîé ïîìî÷ü åìó â ýòîì äåëå. Ïîâåëèòåëüàöòåêîâ, òî ëè æåëàÿ ñïàñòè ñòîëèöó îò îêîí÷à-òåëüíîãî óíè÷òîæåíèÿ, òî ëè ïîòåðÿâ ãîëîâó îòñòðàõà, íå îòêàçàë â ïîñðåäíè÷åñòâå.

Îáëà÷èâøèñü â ñàìûé ëó÷øèé êîðîëåâñêèéíàðÿä, îí ïîÿâèëñÿ íà êðåïîñòíîé ñòåíå è åëåé-íûì ãîëîñîì ïðèêàçàë ñâîåìó íàðîäó ïðåêðà-òèòü áîðüáó. Íî ïîâñòàíöû óæå ïîòåðÿëè âñÿêîåóâàæåíèå ê êîðîëåâñêîìó ñàíó Ìîíòåñóìû. Íàäïëîùàäüþ ðàçíåññÿ âñåîáùèé ðåâ íåãîäîâàíèÿ,ïîñûïàëèñü îñêîðáëåíèÿ. Ìîíòåñóìó çàáðîñàëèêàìíÿìè. Îäèí èç êàìíåé ïîïàë åìó ïðÿìî â ëîá,è ñìåðòåëüíî ðàíåíûé êîðîëü óïàë íà çåìëþ.

Ïîñëåäíèå ìèíóòû ñâîåé æèçíè Ìîíòåñóìà

ïðîâåë â îäèíî÷åñòâå è îò÷àÿíèè. Îí ñðûâàë ññåáÿ ïîâÿçêè, îòêàçûâàëñÿ îò ïèùè, ñ íåòåðïåíè-åì è òîñêîé ïðèçûâàë ñìåðòü. Èñïàíöû âûäàëèòåëî Ìîíòåñóìû àöòåêàì, è äî ñèõ ïîð íåèçâåñò-íî, ãäå îí ïîãðåáåí.

Êàê òîëüêî íàñòóïèëè áåçëóííûå íî÷è, Êîð-òåñ ðåøèë òàéêîì âûðâàòüñÿ èç ëîâóøêè. Èíäåé-öû íå èìåëè îáûêíîâåíèÿ âûñòàâëÿòü â ñïÿùåìãîðîäå êàðàóëû, ïîýòîìó çàìûñåë ìîã óâåí÷àòü-ñÿ óñïåõîì. Ïî çàðàíåå ïðèãîòîâëåííîìó ïåðå-íîñíîìó ìîñòó èñïàíöû è èõ ñîþçíèêè-èíäåéöûóæå óñïåëè ïåðåéòè ïåðâûé êàíàë, ïåðåñåêàþùèéïëîòèíó, è ïðèáëèæàëèñü êàê ðàç êî âòîðîìó, êàêâäðóã êàêàÿ-òî èíäèàíêà, íåñìîòðÿ íà ïîçäíþþïîðó, çàìåòèëà èõ â òåìíîòå è ïîäíÿëà òðåâîãó.

Ñ æèòåëåé ìîìåíòàëüíî ñëåòåë ñîí, è îíèáðîñèëèñü â ïîãîíþ çà áåãëåöàìè. Ïëîòèíó çà-ïîëíèëè òîëïû âîèíîâ, íà îçåðå ïîêàçàëèñü ïè-ðîãè - è çàêèïåëà áèòâà. Â ðàñòÿíóâøóþñÿ êî-ëîííó çàâîåâàòåëåé ïîëåòåë ñìåðòîíîñíûé ãðàäñòðåë è êàìíåé. Âîèíû ñ ïèðîã ñòÿãèâàëè èñïàí-öåâ â âîäó è áðàëè èõ æèâûìè íà æåðòâû àöòåê-ñêèì áîãàì.

Çàõâàò÷èêè îò÷àÿííî çàùèùàëèñü, íî ïîòå-ðè ðîñëè ñ êàæäîé ìèíóòîé. Îò îêîí÷àòåëüíîãîðàçãðîìà èõ ñïàñëè ñîêðóøèòåëüíûå àòàêè êîí-íèöû, à òàêæå çàëïû îðóäèé, êîòîðûå ðàçáèâàëèïèðîãè â ùåïêè è ñìåòàëè èíäåéöåâ ñ óçêîé ïëî-òèíû. Âîñïîëüçîâàâøèñü ìèíóòíûì çàìåøàòåëü-ñòâîì, èñïàíöû áðîñèëèñü â âîäó, ÷òîáû âïëàâüäîáðàòüñÿ äî áåðåãà, ãäå îíè ìîãëè ìàíåâðèðî-âàòü ñ áîëüøåé ñâîáîäîé. Ïîñëå ñðàæåíèÿ âîé-ñêî Êîðòåñà ïðåäñòàâëÿëî ñîáîé æàëêóþ òîëïóîêðîâàâëåííûõ è îáîäðàííûõ íåäîáèòûõ çàâîå-âàòåëåé. Èñïàíöû ïîòåðÿëè ïî÷òè òðåòüþ ÷àñòüñîëäàò, à òëàñêàëàíöû ñâûøå 5 òûñÿ÷ âîèíîâ.Ñðåäè òåõ, êòî âûøåë æèâûì èç áèòâû íå áûëîíè îäíîãî áåç ëåãêîé èëè òÿæåëîé ðàíû. Ïðîïàëèâñå ïóøêè è àðêåáóçû, ìíîãî àðáàëåòîâ è áîëü-øàÿ ÷àñòü ëîøàäåé. Íà äíî îçåðà ïîøëî òàêæåçîëîòî àöòåêîâ, êîòîðîå èñïàíöû ïîäåëèëè ìåæ-äó ñîáîé ïåðåä áèòâîé è ïûòàëèñü âûíåñòè èçãîðîäà.

Çàòåì Êîðòåñ íàïðàâèëñÿ â ñòîëèöó òëàñêà-ëàíöåâ.

Âî âëàäåíèÿõ ñîþçíûõ âîèíîâ â íîÿáðå 1520

ãîäà îí îäåðæàë åùå îäíó ïîáåäó â áèòâå ñ àöòå-êàìè, íî íà ýòîò ðàç ñàìóþ êðóïíóþ è òÿæåëóþ.

Òåì âðåìåíåì ñðåäè àöòåêîâ âñïûõíóëà ýïè-äåìèÿ ÷åðíîé îñïû, ïðèâåçåííàÿ çàâîåâàòåëÿìèèç Åâðîïû. Æåðòâàìè áîëåçíè îêàçàëèñü òûñÿ÷èèíäåéöåâ è ñðåäè íèõ âîæäü âîññòàíèÿ Êóèòëàó-àê, áðàò Ìîíòåñóìû. È õîòÿ åãî ïðååìíèê Êóàóí-òåìîê (ïî äðóãèì èñòî÷íèêàì Êâàíòèìîñèí) îáú-ÿâèë ñâÿùåííóþ íàðîäíóþ âîéíó, ñòàðàÿñü ïðè-âëå÷ü íà ñâîþ ñòîðîíó òëàñêàëàíöåâ, îòäåëüíûåãîðîäà è ïëåìåíà íàïåðåãîíêè ïîñûëàëè Êîðòåñóçàâåðåíèÿ â ñâîåé ëîÿëüíîñòè, ïîäïèñûâàÿ òåìñàìûì ïðèãîâîð è ñåáå, è ñâîèì ñîîòå÷åñòâåííè-êàì.

Ñóäüáà, êàçàëîñü, óëûáàëàñü Êîðòåñó. Îòî-âñþäó ñòàëè ïðèõîäèòü ïîäêðåïëåíèÿ, êîòîðûõîí äàæå íå îæèäàë. Â ïîðòó Âåðà-Êðóñ áðîñèëÿêîðü ïîñëàííûé Âåëàñêåñîì êîðàáëü ñ Êóáû,íà áîðòó åãî èìåëîñü áîëüøîå êîëè÷åñòâî îãíå-ñòðåëüíîãî îðóæèÿ è áîåïðèïàñîâ.

Â ðåçóëüòàòå àðìèÿ Êîðòåñà ñòàëà ñèëüíåå,÷åì êîãäà áû òî íè áûëî, îíà ñîñòîÿëà òåïåðüèç 818 ñîëäàò-ïåõîòèíöåâ (èç íèç 118 áûëè âî-

îðóæåíû àðáàëåòàìè è àðêåáóçàìè), 110 êàâàëå-ðèñòîâ, 75 òûñÿ÷ òëàñêàëàíñêèõ âîèíîâ è èìåëàòðè áîëüøèõ æåëåçíûõ îðóäèÿ è 15 ëåãêèõ áðîí-çîâûõ ïóøåê, òàê íàçûâàåìûõ ôàëüêîíåòîâ.

Êîðòåñ ïîìíèë, êàê èõ ñèëüíî ïîòðåïàëà ôëî-òèëèÿ àöòåêñêèõ ïèðîã, ïîýòîìó ðåøèë ïðîòèâî-ïîñòàâèòü åé ñâîé ñîáñòâåííûé ôëîò. Îí ïðèêà-çàë ïîñòðîèòü 13 ïàðóñíûõ áðèãàíòèí, èñïîëüçî-âàâ òàêåëàæ, ïàðóñà è æåëåçíûå ÷àñòè ñîææåí-íîé íåêîãäà àðìàäû. Âñêîðå íà àöòåêñêèõ ïî-âñòàíöåâ îáðóøèëñÿ ñòðàøíûé óäàð: ñîþçíèê èáðàò - ãîðîä Òåñêîêî, ëåæàùèé íàïðîòèâ Òåíî-÷òèòëàíà, íà áåðåãó òîãî æå îçåðà, â ðåçóëüòàòåäèíàñòè÷åñêèõ èíòðèã ïðåäëîæèë Êîðòåñó ñîþç èïðèãëàñèë åãî ê ñåáå. Òàêèì îáðàçîì, áëàãîäàðÿèçìåíå â ñàìîì àöòåêñêîì ãîñóäàðñòâå, êîíêèñòà-äîðû ïîëó÷èëè áàçó ïî÷òè ïîä áîêîì ó ñòîëèöû.

Òðàíñïîðòèðîâêà òÿæåëûõ áðèãàíòèí èç ñòî-ëèöû òëàñêàëàíöåâ ÷åðåç âûñîêèå ïåðåâàëû íàðàññòîÿíèå 100 êèëîìåòðîâ - ñëó÷àé áåñïðèìåð-íûé. È ñîâåðøèëè ýòî òûñÿ÷è òëàñêàëàíñêèõ íî-ñèëüùèêîâ ïîä îõðàíîé 20 òûñÿ÷ òëàñêàëàíñêèõâîèíîâ.

Â òå÷åíèå íåñêîëüêèõ ìåñÿöåâ Êîðòåñ ñòàðàë-ñÿ îêðóæèòü Òåíî÷òèòëàí êîëüöîì áëîêàäû: åãîëþäè çàíÿëè åå áëèçëåæàùèå ãîðîäêè è ñåëåíèÿ,ðàçðóøèëè àêâåäóê, è ãîðîä îêàçàëñÿ áåç âîäû.Ãîòîâÿñü ê øòóðìó, Êîðòåñ ðàçäåëèë ñâîþ àðìèþíà òðè îïåðàòèâíûå ãðóïïû, êîòîðûå äîëæíû áû-ëè îäíîâðåìåííî ôîðñèðîâàòü òðè ïëîòèíû, ñî-åäèíÿâøèå ãîðîä ñ ìàòåðèêîì.

Êóàóíòåìîê îðãàíèçîâàë õîðîøî ïðîäóìàí-íóþ îáîðîíó. Ïëîòèíû îí óêðåïèë ðâàìè, áàð-ðèêàäàìè è ðåäóòàìè, çàùèùàåìûìè ñ ôëàíãàãðîìàäíûì êîëè÷åñòâîì âîèíîâ íà ïèðîãàõ.

Êîðòåñ ïðåäïðèíèìàë àòàêó çà àòàêîé, íî âñÿ-êèé ðàç çàâîåâàòåëè îòñòóïàëè ïîä ãðàäîì êàì-íåé è ñòðåë, óñòèëàÿ ïëîòèíû òðóïàìè. Âñêîðåñèòóàöèÿ èçìåíèëàñü â ïîëüçó êîíêèñòàäîðîâ. ÈçÒåñêîêî ïðèáûëà ôëîòèëèÿ áðèãàíòèí.

Íåîæèäàííîå ïîÿâëåíèå îãðîìíûõ ëîäîê ñ áå-ëûìè ïàðóñàìè, êîòîðûå ñ íåèìîâåðíîé ñêîðî-ñòüþ ðåçàëè ïîâåðõíîñòü îçåðà, âûçâàëî ñðåäèèíäåéöåâ èçóìëåíèå è óæàñ. Áðèãàíòèíû ñòðåìè-òåëüíî íàëåòàëè íà óòëûå ÷åëíû èíäåéöåâ, ïîëè-âàÿ èõ îãíåì èç ôàëüêîíåòîâ è ìóøêåòîâ. Îçåðî

òîò÷àñ ïîêðûëîñü òðóïàìè è îñòàòêàìè ðàçáèòûõâ ùåïêè ïèðîã.

Ðàçãðîì àöòåêñêîé ôëîòèëèè îòêðûë ôëàíãèè òûëû âîçâåäåííûõ íà ïëîòèíàõ áàððèêàä.

Îêðóæåííûå ñî âñåõ ñòîðîí, àöòåêñêèå âîèíûçàùèùàëèñü, ïðàâäà, ñ èñêëþ÷èòåëüíîé õðàáðî-ñòüþ, íî íå ìîãëè ñäåðæàòü àòàê è ãèáëè. Êîðòåñîäíó çà äðóãîé çàõâàòûâàë áàððèêàäû, ïðîäâèãà-ÿñü âäîëü ïëîòèí ê ñòîëèöå.

Ñ êðûø, ñ âåðøèí ïèðàìèä - ñî âñåõ ñòîðîí -ìóæ÷èíû, æåíùèíû è äåòè çàñûïàëè èõ êàìíÿ-ìè è ñòðåëàìè èç ëóêîâ. Çàâîåâàòåëÿì ïðèøëîñüïîñïåøíî îòñòóïèòü, îñòàâèâ òðóïû ëþäåé è ëî-øàäåé.

Íå èìåÿ âîçìîæíîñòè ñëîìèòü íàðîäíîå ñî-ïðîòèâëåíèå, Êîðòåñ ïðèêàçàë ïîäæå÷ü ãîðîä èóéòè â ñåðåäèíó ïëîòèí. Ïîæàð ïðåâðàòèë äîìà âïûëàþùèå ôàêåëû, ðàçáðàñûâàþùèå ìèëëèîíûèñêð. Îòâàæíûì æèòåëÿì êàçàëîñü, ÷òî íàñòó-ïèë êîíåö ñâåòà. Øàòàÿñü îò ãîëîäà è óñòàëîñòè,îíè, êàê ïðèâèäåíèÿ, áëóæäàëè ïî ãîðîäó è âäîëüêàíàëîâ, ïåðåïîëíåííûõ òðóïàìè. Ñ âåðøèí ïè-ðàìèä äîíîñèëèñü ìðà÷íûå çàêëèíàíèÿ æðåöîâ

è ãëóõàÿ äðîáü âîåííûõ áàðàáàíîâ.

Êàê-òî íî÷üþ èñïàíöû ñõâàòèëè âîæäÿ ïî-âñòàíöåâ Êóàóíòåìîêà, êîãäà òîò ïûòàëñÿ íà ïè-ðîãå âûñêîëüçíóòü èç îñàæäåííîãî ãîðîäà. Êîð-òåñ ïðèíÿë åãî ñ ïî÷åòîì è çàâåðèë, ÷òî îòíå-ñåòñÿ ñ óâàæåíèåì ê åãî êîðîëåâñêîìó ñàíó. Êó-àóíòåìîê îáðàòèëñÿ ê Êîðòåñó ñ ïðîñüáîé, ÷òî-áû îí ïîçâîëèë æèòåëÿì ãîðîäà ïîêèíóòü ãîðîäè ïîñåëèòüñÿ â îêðåñòíûõ äåðåâíÿõ. Íà ðàññâåòåèç äûìÿùèõñÿ ðóèí âûñûïàëè æèòåëè ñòîëèöû,îñòàâøèåñÿ â æèâûõ. 70 òûñÿ÷ ìóæ÷èí, æåíùèíè äåòåé â òå÷åíèå òðåõ äíåé è íî÷åé áðåëè èçìó-÷åííûå âäîëü ïëîòèí. Èõ îæèäàëè òÿæêèå ñêèòà-íèÿ.

Áëîêàäà äëèëàñü òðè ìåñÿöà. Ïîòåðè àöòåêîâèñ÷èñëÿëèñü îò 120 äî 240 òûñÿ÷ óáèòûìè. Ñðåäèòëàñêàëàíöåâ ïîãèáëî 30 òûñÿ÷ âîèíîâ. È òîëüêîèñïàíöàì ïîáåäà äîñòàëàñü öåíîé íåçíà÷èòåëü-íûõ ïîòåðü. Èòàê, âñÿ òÿæåñòü âîéíû ëåãëà íàïëå÷è èíäåéñêèõ ïëåìåí, õîòÿ âûãîäû îò íåå èìå-ëè òîëüêî áåëûå ïðèøåëüöû èç-çà ìîðÿ.

Çàíÿâ ãîðîä, êîíêèñòàäîðû íåìåäëåííî ñòàëèèñêàòü çàòîïëåííûå â îçåðå ñîêðîâèùà Ìîíòåñó-

ìû. Íûðÿëüùèêè îáûñêàëè äíî îçåðà è êàíàëîâ,ñîëäàòû îáøàðèëè âñå çàêóòêè ãîðîäà, íî óäà-ëîñü íàéòè ëèøü ïÿòóþ ÷àñòü ñîêðîâèù, îòëî-æåííûõ â Ñâîå âðåìÿ äëÿ èñïàíñêîãî èìïåðàòî-ðà.

È òîãäà Êîðòåñ ñîâåðøèë ïîäëîñòü, êîòî-ðàÿ íàâñåãäà ïîêðûëà èìÿ åãî ïîçîðîì (ñ òî÷êèçðåíèÿ ìîðàëè âñÿ äåÿòåëüíîñòü Êîðòåñà áûëàñïëîøíîé ïîäëîñòüþ è ïîçîðîì - ðåä.). Íàðóøèâñâîå ñëîâî, îí ïîäâåðã Êóàóíòåìîêà ïûòêàì, ÷òî-áû òîò âûäàë ñïðÿòàííûå ñîêðîâèùà. Íî ìóæå-ñòâåííûé èíäåéñêèé âîæäü íå ïðîèçíåñ íè ñëîâà.×åðåç íåñêîëüêî ëåò Êîðòåñ ïðèêàçàë ïîâåñèòüÊóàóíòåìîêà ÿêîáû çà òî, ÷òî îí ïîäñòðåêàë íà-ðîä ê áóíòó.

Îñòàòêè ñîêðîâèù àöòåêîâ Êîðòåñ îòïðàâèëâ Èñïàíèþ, íî îíè òóäà íå ïîïàëè. Â ïèñüìå îò15 ìàÿ

1522 ãîäà êàïèòàí êîðàáëÿ ñîîáùèë, ÷òî íàíåãî íàïàë êîðñàð, ñîñòîÿâøèé íà ñëóæáå êîðî-ëÿ Ôðàíöèè. Ñëó÷àé - ýòîò îõîòíèê äî øóòîê -ñäåëàë òàê, ÷òî çîëîòî Ìîíòåñóìû, ïðåäíàçíà-÷åííîå äëÿ Êàðëà V, ïîïàëî â ðóêè åãî ëþòîãî

âðàãà Ôðàíöèñêà I.

Ñðàçó ëåå ïîñëå îäåðæàííîé ïîáåäû èñïàíöûñòàëè ñèñòåìàòè÷åñêè ðàçðóøàòü ñòîëèöó. Îá-ëîìêàìè äâîðöîâ è õðàìîâ çàñûïàëè êàíàëû, ïè-ðàìèäû ñðîâíÿëè ñ çåìëåé è íà ìåñòå Òåíî÷òèò-ëàíà ïîñòðîèëè ãîðîä, íàçâàâ åãî Ìåõèêî. Òàì,ãäå íà ïèðàìèäå âîçâûøàëñÿ õðàì áîãà âîéíû,íûíå ñòîèò êàôåäðàëüíûé ñîáîð, à íà ðóèíàõäâîðöà Ìîíòåñóìû âûñèòñÿ ðåçèäåíöèÿ èñïàí-ñêîãî ãóáåðíàòîðà. Íå ïðîøëî è ïÿòè ëåò, à ñòî-ëèöà àöòåêîâ - áîãàòåéøàÿ ñîêðîâèùíèöà ñêóëüï-òóðû è àðõèòåêòóðû - îêàçàëàñü íàñòîëüêî îêîí-÷àòåëüíî ïîãðåáåííîé ïîä ôóíäàìåíòàìè èñïàí-ñêèõ çäàíèé, ÷òî îò íåå íå îñòàëîñü è ñëåäà.

Ïëàíû çàõâàòà è ðàçãðàáëåíèÿ ñòðàíû àöòå-êîâ èñïàíöàìè èñïîëíèëèñü. Ïîñëå èíòðèã, îæå-ñòî÷åííûõ áèòâ, çàãîâîðîâ, óáèéñòâ èíäåéñêèõâîæäåé, îñàäû, âàðâàðñêîãî ðàçðóøåíèÿ Òåíî-÷òèòëàíà îäíà èç ñàìûõ ýêçîòè÷åñêèõ öèâèëèçà-öèé òîãî âðåìåíè ïàëà.

Îäíàêî êîðíè ïîðàæåíèÿ àöòåêîâ ìîæíî ïðî-ñëåäèòü è â ðàñêîëå ñàìîãî èíäåéñêîãî îáùåñòâà.Çäåñü íàëèöî âñå ïðîòèâîðå÷èÿ, ïðèñóùèå ÷åëî-

âå÷åñòâó è ïî ñåé äåíü.

Äîáàâèì ëèøü, ÷òî àöòåêè äîáèëèñü ðóêîâî-äÿùåãî ïîëîæåíèÿ áëàãîäàðÿ ñâîåé âîèíñòâåí-íîñòè, âûçûâàâøåé âñåîáùèé ñòðàõ, íî ãëàâíûìîáðàçîì æåëåçíîé äèñöèïëèíå ñâîåé îáùåñòâåí-íîé îðãàíèçàöèè, íàïîìèíàþùåé äèñöèïëèíó óêðåñòîíîñöåâ. Ìóæ÷èíû, çà èñêëþ÷åíèåì æðå-öîâ, æèëè ãðóïïàìè, êîòîðûå ïîäðàçäåëÿëèñü íàíåñêîëüêî ñòóïåíåé è îòëè÷àëèñü äðóã îò äðóãàîñîáûìè çíàêàìè, à òàêæå îäåæäîé è âîîðóæå-íèåì. Â ãðóïïó ñàìîé âûñîêîé ñòóïåíè âõîäè-ëè âîèíû àðèñòîêðàòè÷åñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ, íîäàæå â èõ ðÿäàõ ñóùåñòâîâàëè ðàçëè÷íûå ðàí-ãè. Âîåííûé êîäåêñ àöòåêîâ áûë ÷ðåçâû÷àéíî ñó-ðîâûì: ñàìàÿ íåçíà÷èòåëüíàÿ ïðîâèííîñòü êàðà-ëàñü ñìåðòíîé êàçíüþ.

Àöòåêè èçî äíÿ â äåíü óñèëèâàëè ïîëèòè÷å-ñêèé è ýêîíîìè÷åñêèé ãíåò. Ïîðàáîùåííûå ïëå-ìåíà, êàê, íàïðèìåð òîíàêè, âèäåëè â Êîðòåñåñîþçíèêà è îñâîáîäèòåëÿ, äðóãèå æå îêàçûâàëèâíà÷àëå ñèëüíîå ñîïðîòèâëåíèå, êàê ýòî áûëî ñòëàñêàëàíöàìè, íî â êîíöå êîíöîâ ñòàíîâèëèñüåãî ÿðûìè ñòîðîííèêàìè è ïðåäñòàâëÿëè îãðîì-

íûå àðìèè äëÿ áîðüáû ïðîòèâ îáùåãî âðàãà. Ñîâðåìåíåì àöòåêè òàê èçîëèðîâàëèñü, ÷òî îêàçà-ëèñü â ìåíüøèíñòâå. Êîðòåñ ñäåëàë òî, ÷åãî íè-êîãäà íå ñìîãëè áû ñäåëàòü ñàìè ïîêîðåííûå èí-äåéöû: îáúåäèíèë èõ. Ïîáåäà Êîðòåñà ÿâèëàñüïî ñóùåñòâó ïîáåäîé èíäåéöåâ íàä èíäåéöàìè.

Åùå îäèí íåìàëîâàæíûé, à ìîæåò áûòü èãëàâíûé ôàêòîð ãèáåëè èìïåðèè àöòåêîâ - "ïî-æèðàòåëåé ÷åëîâå÷åñêèõ ñåðäåö" - èõ ÷óäîâèù-íàÿ êðîâîæàäíàÿ ðåëèãèÿ, ðèòóàë êîòîðîé ïîãëî-ùàë áåñ÷èñëåííûå ÷åëîâå÷åñêèå æåðòâû, òåì ñà-ìûì óíè÷òîæàÿ ãîñóäàðñòâî èçíóòðè.

Áîãîâ ó àöòåêîâ áûëî òàêîå ìíîæåñòâî, ÷òîòîëüêî îäíî ïåðå÷èñëåíèå èõ çàíÿëî áû öåëóþãëàâó.

Ñðåäè ãðîìàäíîãî êîëè÷åñòâà áîæåñòâ ìûóæå çíàåì Êåòöàëüêîàòëÿ, êîòîðîìó, íåñìîòðÿíà åãî äîáðîòó, òàêæå ïðèíîñèëè ÷åëîâå÷åñêèåæåðòâû. Àöòåêè î÷åíü ïî÷èòàëè áîãà ñîëíöà èåãî æåíó - áîãèíþ ëóíû. Âîñõîä ñîëíöà æðåöûâñòðå÷àëè ïñàëìàìè è êðîâàâûìè æåðòâàìè. Çà-òìåíèå ñîëíöà âîñïðèíèìàëîñü êàê âåëè÷àéøååíåñ÷àñòüå: â õðàìàõ òîãäà òðóáèëè òðåâîãó è áè-

ëè â áàðàáàíû, à ëþäè çàõëåáûâàëèñü â ðûäàíèÿõè ðàñöàðàïûâàëè ñåáå ãóáû.

Âåðõîâíûì áîæåñòâîì ñ÷èòàëñÿ áîã ñîëíöà,èñòî÷íèê âñÿêîé æèçíè, îäíàêî àöòåêè ïîêëîíÿ-ëèñü ïðåæäå âñåãî ãðîçíîìó áîãó âîéíû Óèöèëî-ïî÷òëþ. Â åãî ëèöå è â ïðèíîñèìûõ åìó æåðòâàõíàøëè ñâîå îòðàæåíèå êðîâîæàäíûå èíñòèíêòûàöòåêîâ. Ýòîò îìåðçèòåëüíûé áîã, åäâà ïîÿâèâ-øèñü íà ñâåò, çàïÿòíàë ñåáÿ êðîâüþ ñîáñòâåííîéñåìüè: îí îòðóáèë ãîëîâû ñâîèì áðàòüÿì è åäèí-ñòâåííîé ñåñòðå. Åãî ìàòü, îòâðàòèòåëüíîå ñóùå-ñòâî ñ ÷åðåïîì ìåðòâåöà âìåñòî ãîëîâû è êîã-òÿìè ÿñòðåáà âìåñòî ïàëüöåâ, âûçûâàëà ó âñåõóæàñ.

×åëîâå÷åñêèå æåðòâû àöòåêè ïðèíîñèëè ñëå-äóþùèì îáðàçîì. ×åòûðå æðåöà, ðàçìàëåâàííûåâ ÷åðíûé öâåò, â ÷åðíûõ îäåæäàõ, õâàòàëè þíî-øó çà ðóêè è íîãè è áðîñàëè åãî íà æåðòâåííûéêàìåíü. Ïÿòûé æðåö, îáëà÷åííûé â ïóðïóðíûåîäåæäû, îñòðûì êèíæàëîì èç îáñèäèàíà ðàñïà-ðûâàë åìó ãðóäíóþ êëåòêó è ðóêîé âûðûâàë ñåðä-öå, êîòîðîå çàòåì áðîñàë ê ïîäíîæèþ ñòàòóè áî-ãà. Ó àöòåêîâ ñóùåñòâîâàëî ðèòóàëüíîå ëþäîåä-

ñòâî: ñåðäöå ïîåäàëè æðåöû, à òóëîâèùå, ñáðî-øåííîå ñî ñòóïåíåé ïèðàìèäû, óíîñèëè äîìîé÷ëåíû àðèñòîêðàòè÷åñêèõ ðîäîâ è ñúåäàëè åãî âîâðåìÿ òîðæåñòâåííûõ ïèðøåñòâ.

Êðîìå 18 ãëàâíûõ ïðàçäíåñòâ â ãîäó, íåðåäêîïðîäîëæàâøèõñÿ ïî íåñêîëüêó äíåé, åäâà ëè íåêàæäûé äåíü îòìå÷àëñÿ ïðàçäíèê êàêîãî-íèáóäüèç áîãîâ, ïîýòîìó ÷åëîâå÷åñêàÿ êðîâü ëèëàñüíåïðåðûâíî.

Ñàìûì ëþáîïûòíûì áûë ïðàçäíèê â ÷åñòüáîãà Òåñêàòëèïîêà. Óæå çà ãîä äî òîðæåñòâà âû-áèðàëè æåðòâó - ñòàòíîãî þíîøó áåç ôèçè÷å-ñêèõ íåäîñòàòêîâ. Èçáðàííèê ïîëó÷àë îäåæäû,èìÿ è âñå àòðèáóòû áîãà. Ëþäè ïîêëîíÿëèñü åìóêàê Òåñêàòëèïîêó íà çåìëå. Íà ïðîòÿæåíèè âñåãîïîäãîòîâèòåëüíîãî ïåðèîäà èçáðàííèê æèë â ðîñ-êîøè, áåñïðåñòàííî ðàçâëåêàëñÿ; åãî ïîñòîÿííîïðèãëàøàëè íà ïèðû â àðèñòîêðàòè÷åñêèå äîìà.Â ïîñëåäíèé ìåñÿö åìó äàâàëè â æåíû ÷åòûðåõäåâóøåê.

Â äåíü ïðàçäíèêà åãî íåñëè â ïàëàíêèíå ê õðà-ìó, ãäå æðåöû óáèâàëè åãî óæå èçâåñòíûì ñïîñî-áîì.

Áîãèíå ïëîäîðîäèÿ ïðèíîñèëè â æåðòâó ìîëî-äóþ äåâóøêó. Ðàñêðàøåííàÿ â êðàñíûé è æåëòûéöâåòà, ÷òî ñèìâîëèçèðîâàëî êóêóðóçó, îíà äîëæ-íà áûëà èñïîëíÿòü èçÿùíûå ðèòóàëüíûå òàíöû,à ïîòîì ãèáëà íà æåðòâåííîì àëòàðå.

Â ðåëèãèè àöòåêîâ ñóùåñòâîâàë äàæå îñîáûéïîêðîâèòåëü ÷åëîâå÷åñêèõ æåðòâ - áîæîê Õèïå. Âåãî ÷åñòü æðåöû ñäèðàëè êîæó ñ æèâûõ þíîøåé,êîòîðóþ íàòÿãèâàëè íà ñåáÿ è íîñèëè â òå÷åíèå20 äíåé. Äàæå ñàì êîðîëü íàäåâàë êîæó, ñíÿòóþñî ñòîï è ëàäîíåé.

Âåðõîì äèêîñòè ïðåäñòàâëÿåòñÿ ðèòóàë, ñâÿ-çàííûé ñ êóëüòîì áîãà îãíÿ. Æðåöû ðàçæèãàëèâ õðàìå ýòîãî áîãà îãðîìíûé êîñòåð, ïîòîì ðàç-äåâàëè äîãîëà âîåííûõ ïëåííèêîâ è, ñâÿçàâ èõ,áðîñàëè â îãîíü. Íå äîæèäàÿñü, ïîêà îíè ïîãèá-íóò, âûòàñêèâàëè èõ êðþ÷üÿìè èç ïëàìåíè, êëà-ëè ñåáå íà ñïèíó è èñïîëíÿëè ðèòóàëüíûé òàíåöâîêðóã êîñòðà. Òîëüêî ïîñëå ýòîãî æðåöû çàêà-ëûâàëè èõ íà æåðòâåííîì êàìíå.

Ðåëèãèÿ àöòåêîâ íå ùàäèëà äàæå äåòåé. Âîâðåìÿ çàñóõè æðåöû óáèâàëè ìàëü÷èêîâ è äåâî-÷åê, ÷òîáû áîã äîæäÿ ñìèëîñòèâèëñÿ. Ìëàäåí-

öåâ, êóïëåííûõ ó íèùèõ ðîäèòåëåé, íàðÿæàëè âïðàçäíè÷íûå îäåæäû, óêðàøàëè öâåòàìè è â êî-ëûáåëÿõ âíîñèëè â õðàì. Çàêîí÷èâ ðèòóàëüíûåîáðÿäû, èõ óáèâàëè íîæàìè.

Êàê òîëüêî ïîÿâëÿëèñü ïåðâûå ðîñòêè êóêó-ðóçû, äåòåé óìåðùâëÿëè ïî-èíîìó: èì îòðåçàëèãîëîâû, à òåëà õðàíèëè â ãîðíûõ ïåùåðàõ êàêðåëèêâèè. Â ïåðèîä ñîçðåâàíèÿ êóêóðóçû æðåöûïîêóïàëè ÷åòûðåõ äåòåé â âîçðàñòå ïÿòè-øåñòèëåò è çàïèðàëè â ïîäâàëàõ, îáðåêàÿ íà ãîëîäíóþñìåðòü.

Ñâîåîáðàçíîé òðàäèöèåé áûëà áåñêðîâíàÿáèòâà, êîòîðóþ àöòåêè è òëàñêàëàíöû åæåãîäíîóñòðàèâàëè â óñëîâëåííîì ìåñòå. Âîèíû íå èñ-ïîëüçîâàëè òîãäà îðóæèÿ è áîðîëèñü äðóã ñ äðó-ãîì, êàê àòëåòû, ãîëûìè ðóêàìè; êàæäûé ñòàðàë-ñÿ âçÿòü ïðîòèâíèêà â ïëåí. Ïîñàäèâ ïëåííèêîâ âêëåòêè, àöòåêè è òëàñêàëàíöû îòâîçèëè èõ â ñâîèõðàìû è òàì ïðèíîñèëè â æåðòâó.

Äðóãîé îáðÿä æèâî íàïîìèíàë ðèìñêèå áîèãëàäèàòîðîâ. Ïëåííèêà ïðèâÿçûâàëè ê òÿæåëî-ìó êàìíþ äëèííîé âåðåâêîé è äàâàëè åìó â ðó-êè ùèò è ïàëèöó íàñòîëüêî ìèíèàòþðíûõ ðàçìå-

ðîâ, ÷òî èìè òðóäíî áûëî ÷òî-ëèáî ñäåëàòü. Íàáîé ñ íèì âûõîäèë íîðìàëüíî âîîðóæåííûé àö-òåê. Ïðèâÿçàííûé è ïî÷òè áåçîðóæíûé ïëåííèêíå èìåë íèêàêèõ øàíñîâ âûéòè èç áîÿ ïîáåäè-òåëåì, íî åñëè åìó âñå-òàêè óäàâàëîñü îäîëåòüîäíîãî çà äðóãèì øåñòåðûõ ïðîòèâíèêîâ, à ñàìîí íå ïîëó÷àë íè åäèíîé öàðàïèíû, òî åìó äàðè-ëè ñâîáîäó.

Òî÷íî íåèçâåñòíî, ñêîëüêî ÷åëîâå÷åñêèõæåðòâ ïðèíîñèëîñü åæåãîäíî â ãîñóäàðñòâå àöòå-êîâ. Ó÷åíûå ñ÷èòàþò, ÷òî 20 - 30 òûñÿ÷. Âîçìîæ-íî, ýòè öèôðû ïðåóâåëè÷åíû, íî íåò ñîìíåíèÿ,÷òî îíè âñå-òàêè áûëè âíóøèòåëüíûìè. Äîêàçà-òåëüñòâîì ñëóæàò íàñòîÿùèå ñêëàäû ñ äåñÿòêà-ìè òûñÿ÷ ÷åðåïîâ, íàéäåííûå êîíêèñòàäîðàìè âîâñåõ àöòåêñêèõ ãîðîäàõ, è â îñîáåííîñòè óæå óïî-ìÿíóòîå ñîîðóæåíèå â Òåíî÷òèòëàíå, ãäå ÁåðíàëüÄèàñ íàñ÷èòàë 136 òûñÿ÷ ÷åðåïîâ.

Àöòåêñêîìó ãîñóäàðñòâó ïîñòîÿííî ïðèõîäè-ëîñü áåñïîêîèòüñÿ î òîì, ÷òîáû îáåñïå÷èâàòüíåíàñûòíûõ áîãîâ æåðòâàìè. Îñîáàÿ ãðóïïà âî-èíîâ òîëüêî òåì è çàíèìàëàñü, ÷òî çàõâàòûâà-ëà ïëåííèêîâ è äîñòàâëÿëà èõ â õðàìû. Íå îäíó

âîéíó àöòåêè íà÷àëè ëèøü çàòåì, ÷òîáû äîáûòüïëåííèêîâ.

Ìîíòåñóìó êàê-òî ñïðîñèëè, ïî÷åìó îí òåðïåëâ ñòîëü áëèçêîì ñîñåäñòâå íåçàâèñèìîå ãîñóäàð-ñòâî òëàñêàëàíöåâ. Îí îòâåòèë, íå çàäóìûâàÿñü:"×òîáû îíî ïîñòàâëÿëî íàì ëþäåé äëÿ æåðòâ áî-ãàì".

Âî âðåìÿ òîðæåñòâåííîãî îñâÿùåíèÿ õðàìàáîãà âîéíû â Òåíî÷òèòëàíå, ñîñòîÿâøåãîñÿ â1486 ãîäó, áûëî óáèòî 20 òûñÿ÷ ïëåííèêîâ, àÌîíòåñóìà, ÷òîáû îòìåòèòü ñâîþ êîðîíàöèþ, ïî-ñëàë íà ñìåðòü 12 òûñÿ÷ âîèíîâ. Íåòðóäíî ïðåä-ñòàâèòü ñåáå àòìîñôåðó, öàðèâøóþ â Ìåêñèêå êìîìåíòó ïðèõîäà òóäà èñïàíöåâ.

Èñòîðè÷åñêèå ôàêòû ãîâîðÿò î òîì, ÷òî ìàñ-ñîâûå ÷åëîâå÷åñêèå æåðòâû áûëè ââåäåíû àöòå-êàìè òîëüêî â íà÷àëå XIV âåêà, ò. å. â òîò ïå-ðèîä, êîãäà ïëåìåííàÿ îáùèíà óæå ðàçëîæèëàñüè âîçíèêëà ïðàâÿùàÿ âåðõóøêà âî ãëàâå ñ êîðî-ëåì. Ýòà âåðõóøêà, íåñîìíåííî, âîñïîëüçîâàëàñüäðåâíèì ðèòóàëîì êàê îðóäèåì òåððîðà, ÷òîáûçàùèòèòü ïîëó÷åííûå ïðèâèëåãèè.

Òîò, êòî îñìåëèâàëñÿ ïðîòåñòîâàòü, êîí÷àë

ñâîþ æèçíü íà æåðòâåííîì êàìíå áîãà âîéíû.Óæå òîëüêî îäèí âèä æðåöîâ ìîã ëèøèòü ëþ-äåé äàëåå ìûñëè î ñîïðîòèâëåíèè. Îáëà÷åííûå èðàñêðàøåííûå â ÷åðíîå èëè ïóðïóðíîå, ñî ñãóñò-êàìè êðîâè â âîëîñàõ, îíè ïðîèçâîäèëè æóòêîåâïå÷àòëåíèå õèùíûõ äåìîíîâ, êîòîðûì íå ñâîé-ñòâåííû ÷åëîâå÷åñêèå ÷óâñòâà.

Èç ñîîáùåíèé êîíêèñòàäîðîâ ìû çíàåì, ÷òîâ ðåëèãèîçíûõ òîðæåñòâàõ â ×îëóëå è Òåíî÷òèò-ëàíå ïðèíèìàëè ó÷àñòèå ãëàâíûì îáðàçîì ÷ëåíûàðèñòîêðàòè÷åñêèõ ðîäîâ, à òàêæå òî, ÷òî íàñå-ëåíèå, êàê ïðàâèëî, îòíîñèëîñü ñ áåçðàçëè÷èåìê ôàêòàì ïðîôàíàöèè èõ áîãîâ è õðàìîâ. Ïîýòî-ìó ìîëåíî ñìåëî óòâåðæäàòü, ÷òî ðåëèãèÿ àöòå-êîâ ÿâëÿëàñü èñêëþ÷èòåëüíî ðåëèãèåé àöòåêñêîéàðèñòîêðàòèè.

Õàðàêòåð ëåå íàðîäà áûë ïîëíåéøåé ïðî-òèâîïîëîæíîñòüþ æåñòîêîñòè ìðà÷íûõ æðåöîâ.Îáû÷íûé èíäååö, íåçàâèñèìî îò òîãî, èç êàêî-ãî ïëåìåíè îí ïðîèñõîäèë, îòëè÷àëñÿ ãîñòåïðè-èìñòâîì, äîáðîäóøèåì è òðóäîëþáèåì ìóðàâüÿ.Îí ñ óâëå÷åíèåì è äàëåå ñ íåêîòîðîé áåççàáîò-íîñòüþ îòäàâàëñÿ âñåì ðàäîñòÿì ëåèçíè, îõîòíî

ïðèíèìàë ó÷àñòèå â èãðàõ, íàðîäíûõ ãóëÿíüÿõ èìàññîâûõ òàíöàõ, ïðåäïî÷èòàë ñïîêîéíûå æèâî-ïèñíûå è ìíîãîëþäíûå ðåëèãèîçíûå îáðÿäû, âîâðåìÿ êîòîðûõ ïåë è ïðèíîñèë áîæåñòâàì æåðò-âû â âèäå öâåòîâ è ôðóêòîâ.

Íåñìîòðÿ íà áåççàáîòíûé õàðàêòåð, èíäåéöûâ ñëó÷àå íåîáõîäèìîñòè ïðîÿâëÿëè èñêëþ÷èòåëü-íîå ìóëååñòâî. Îíè ñìåëî ñðàæàëèñü ñî ñòðàø-íûìè è íåïîíÿòíûìè èíîçåìöàìè, óáèâàÿ ïàëè-öàìè èõ ëîøàäåé è èäÿ ïîä îãîíü ïóøåê êîíêè-ñòàäîðîâ.

Èíäåéñêèé íàðîä íå çàïÿòíàë ñâîåé ÷åñòèâ ýòîé òðàãè÷åñêîé áîðüáå. Â ïðîïàñòü óíè÷òî-ëååíèÿ åãî âòÿíóëà íåìíîãî÷èñëåííàÿ âåðõóøêàîäè÷àâøèõ, òåìíûõ è òóïîãîëîâûõ ñàíîâíèêîâ èæðåöîâ, ïîâåäåíèå êîòîðûõ ïåðåä ëèöîì îïàñíî-ñòè ïî ñóòè äåëà ÿâèëîñü ïðåäàòåëüñòâîì.

Êàêîâî æå íàñëåäèå àöòåêñêîé öèâèëèçàöèè?

Ðàçâèâàÿñü íà êîíòèíåíòå, îòðåçàííîì îòîñòàëüíîãî ìèðà, êóëüòóðà àöòåêîâ íå ìîãëà èñ-ïîëüçîâàòü îïûòà äðóãèõ íàðîäîâ. Îòñþäà âûòå-êàåò ñòðàííàÿ äèñïðîïîðöèÿ â åå ðàçâèòèè, êîòî-ðóþ òðóäíî äàæå îáúÿñíèòü.

Àöòåêè áûëè çàìå÷àòåëüíûìè ñòðîèòåëÿìè,äîñòèãëè âûñîêîãî ìàñòåðñòâà â ñêóëüïòóðå, ïðè-êëàäíîì èñêóññòâå, òêà÷åñòâå, â èçãîòîâëåíèè çî-ëîòûõ óêðàøåíèé (õîòÿ ÷àñòè÷íî ýòî óìåíèå çà-èìñòâîâàëè ó ñâîèõ ïðåäøåñòâåííèêîâ ìàéÿ èòîëüòåêîâ), âûðàáîòàëè ñîáñòâåííîå ïèñüìî è êà-ëåíäàðü, îñíîâàííûé íà òî÷íûõ àñòðîíîìè÷åñêèõíàáëþäåíèÿõ, ñëîâîì, ñîçäàëè áîãàòóþ, ñîâåð-øåííî ñàìîáûòíóþ êóëüòóðó, êîòîðàÿ ñâèäåòåëü-ñòâóåò îá èõ òâîð÷åñêèõ ñïîñîáíîñòÿõ è âûñîêîìóìñòâåííîì ðàçâèòèè.

Òåì áîëåå íàñ óäèâëÿåò è ïîðàæàåò òî, ÷òîàöòåêè (íå ãîâîðÿ îá èõ äèêîì ðåëèãèîçíîì ðè-òóàëå) íå ïðèðó÷èëè íè îäíîãî âüþ÷íîãî æèâîò-íîãî, íî ñàìîå ãëàâíîå - íå èçîáðåëè êîëåñà èãîí÷àðíîãî êðóãà. Èõ ìåòàëëóðãèÿ äî ïîñëåäíåãîâðåìåíè íàõîäèëàñü â çà÷àòî÷íîì ñîñòîÿíèè: àö-òåêè íå îòêðûëè ñïëàâà áðîíçû, à ìåäü êîâàëè,íå ðàçîãðåâàÿ. Íå çíàëè îíè è æåëåçà, èõ èíñòðó-ìåíòû è îðóæèå áûëè î÷åíü ïðèìèòèâíû êèíæà-ëû àöòåêè èçãîòîâëÿëè èç îáñèäèàíà, èãîëêè - èçøèïîâ àãàâû, à íàêîíå÷íèêè äëÿ ñòðåë è êîïèé -èç êîñòè èëè êðåìíÿ.

Ëþáîïûòíû ïðåäñòàâëåíèÿ àöòåêîâ î öåííî-ñòè êàìíåé è ìåòàëëîâ. Âûøå âñåãî ó íèõ öå-íèëàñü ÿøìà, çàòåì øëà ìåäü, ïîòîì ñåðåáðîè, íàêîíåö, çîëîòî. Èç ìåäè àöòåêè âûêîâûâà-ëè ìàëåíüêèå çâîíî÷êè, êîòîðûå èñïîëüçîâàëè âêà÷åñòâå äåíåã. Ñåðåáðî â Ìåêñèêå âñòðå÷àëîñüãîðàçäî ðåæå, ÷åì çîëîòî, ïîýòîìó èç íåãî èç-ãîòàâëèâàëè òîëüêî äåêîðàòèâíûå è þâåëèðíûåèçäåëèÿ.

Â èñêóññòâå ìîçàèêè íèêòî â ìèðå íå ñìîãïðåâçîéòè àöòåêîâ. Â ìóçåÿõ Ìåêñèêè è Ñîåäè-íåííûõ Øòàòîâ Àìåðèêè íàõîäèòñÿ ìíîãî ýêñ-ïîíàòîâ äåìîíñòðèðóþùèõ óòîí÷åííûé õóäîæå-ñòâåííûé âêóñ è íåñðàâíåííîå ìàñòåðñòâî àöòåê-ñêèõ ðåìåñëåííèêîâ. Ñðåäè áåñ÷èñëåííûõ ïðåä-ìåòîâ, óêðàøåííûõ ìîçàèêîé èç áèðþçû, ìåòàë-ëîâ, ïåðëàìóòðà, äðàãîöåííûõ è ïîëóäðàãîöåí-íûõ êàìíåé, îñîáîå âíèìàíèå ïðèâëåêàåò çàìå-÷àòåëüíûé ùèò, êîòîðûé õðàíèòñÿ â ìóçåå èíäåé-ñêîé êóëüòóðû â Íüþ-Éîðêå. Ýòîò ùèò ïîêðûòñëîæíûì êàðòèííûì îðíàìåíòîì, âûëîæåííûìèç 15 òûñÿ÷ êóñî÷êîâ áèðþçû.

Ñêóëüïòóðû èç ÷åðåïàõè, äåðåâà, êîñòè è êàì-

íÿ ãîâîðÿò î òîì, ÷òî èñêóñíûì àöòåêñêèì âàÿ-òåëÿì áûë ïî ñèëàì ëþáîé ìàòåðèàë. Â ìóçåÿõèìåþòñÿ ñòàòóýòêè èç ãîðíîãî õðóñòàëÿ, èçîáðà-æàþùèå ëþäåé, æèâîòíûõ è áîæêîâ. Âñå îíè ïðå-êðàñíî îòïîëèðîâàíû, íåñìîòðÿ íà ìèíèàòþð-íûå ðàçìåðû. Êðîìå ãîðíîãî õðóñòàëÿ àöòåêñêèåñêóëüïòîðû îáðàáàòûâàëè ÿøìó, àãàò, òîïàç, ñàï-ôèð, àìåòèñò è âñå äðóãèå äðàãîöåííûå êàì-íè, êîòîðûå âñòðå÷àþòñÿ â Ìåêñèêå. Íåêîòîðûåñêóëüïòóðíûå ðàáîòû íàñòîëüêî ìàëû, ÷òî îñòà-åòñÿ íåïîíÿòíûì, êàê èõ ìîëåíî áûëî èçãîòîâèòüáåç ëóïû.

Íî áîëüøå âñåãî ñëàâèëèñü àöòåêñêèåìàñòåðà-þâåëèðû. Îíè âûêîâûâàëè, íå ðàçîãðå-âàÿ ìåòàëë, òûñÿ÷è õóäîæåñòâåííûõ ïðåäìåòîâ÷ðåçâû÷àéíî ñëîæíîé è èçÿùíîé ôîðìû, à òàê-æå óêðàøàëè çîëîòîì è ñåðåáðîì êàìåííûå èçâà-ÿíèÿ áîãîâ: ñëîâîì, ñîçäàâàëè øåäåâðû þâåëèð-íîãî èñêóññòâà. Áîëüøàÿ ÷àñòü ýòèõ ïðåäìåòîâ, êñîæàëåíèþ, ïîãèáëà âî âðåìÿ àöòåêñêîãî âîññòà-íèÿ èëè îêàçàëàñü íà äíå Ìåêñèêàíñêîãî çàëèâàâìåñòå ñ çàòîíóâøèìè êîðàáëÿìè èëè áûëà ïå-ðåïëàâëåíà â ñëèòêè çîëîòà è ñåðåáðà.

Â íàóêå àöòåêè íå ìîãëè ïîõâàñòàòüñÿ îñî-áûìè äîñòèæåíèÿìè. Èõ ìàòåìàòèêà íå âûøëàçà ïðåäåëû ýëåìåíòàðíûõ àðèôìåòè÷åñêèõ äåé-ñòâèé, ïðè÷åì â îñíîâå ñ÷åòà ó íèõ ëåæàëà äâà-äöàòè÷íàÿ ñèñòåìà. Ãîä ó àöòåêîâ ñîñòîÿë èç 18ìåñÿöåâ, ïî 20 äíåé â êàæäîì, ÷òî â ðåçóëüòàòåäàâàëî òîëüêî 360 äíåé. ×òîáû óâÿçàòü êàëåí-äàðü ñ ñîëíå÷íûì ãîäîì, îíè åæåãîäíî äîáàâëÿ-ëè ïÿòü äíåé, â êîòîðûå íå ðàáîòàëè, à êàæäûå÷åòûðå ãîäà íàêèäûâàëè åùå îäèí âèñîêîñíûé- è ýòèì öåëèêîì âûðàâíèâàëè êàëåíäàðü ñ ïå-ðèîäîì îáðàùåíèÿ Çåìëè âîêðóã Ñîëíöà. Ìåäè-öèíîé çàíèìàëèñü èñêëþ÷èòåëüíî æðåöû. Â ååîñíîâå ãëàâíûì îáðàçîì ëåæàëà ìàãèÿ, íî íåêî-òîðûå áîëåçíè ëå÷èëè òðàâàìè, êîìïðåññàìè èïàðîâûìè âàííàìè. Ïðîèçâîäèëèñü òàêæå õèðóð-ãè÷åñêèå îïåðàöèè - æðåöû ëå÷èëè ïåðåëîìû, äå-ëàëè êåñàðåâî ñå÷åíèå è òðåïàíàöèþ ÷åðåïà.

Íåîáû÷àéíî èíòåðåñíûì ïðåäñòàâëÿåòñÿ çà-êîíîäàòåëüñòâî àöòåêîâ. Òàê, íàïðèìåð, ïüÿí-ñòâî ñ÷èòàëîñü òÿã÷àéøèì ïðåñòóïëåíèåì è êà-ðàëîñü ñìåðòüþ. Åñëè ãëàâà ñåìüè íàïèâàëñÿ, òîñåìüÿ èìåëà ïðàâî óáèòü åãî ïàëèöåé íà òîì ìå-

ñòå, ãäå ïüÿíèöó íàõîäèëè â áåñ÷óâñòâåííîì ñî-ñòîÿíèè. Íàïèâàòüñÿ ìîãëè òîëüêî ìóæ÷èíû, êî-òîðûì ïåðåâàëèëî çà 70 ëåò, à òàêæå âñå äðó-ãèå ìóæ÷èíû âî âðåìÿ íåêîòîðûõ ðåëèãèîçíûõïðàçäíèêîâ.

Çà êðàæó, à îñîáåííî çà êðàæó êóêóðóçû ñ ïî-ëÿ, òîæå ãðîçèëà ñìåðòü (âîðà óáèâàëè êàìíÿ-ìè) èëè â íåêîòîðûõ ñëó÷àÿõ ïîæèçíåííàÿ íåâî-ëÿ. Îäíàêî ñòðàííèêàì ðàçðåøàëîñü áðàòü ñ ïî-ëÿ ñòîëüêî êóêóðóçû, ñêîëüêî èì íóæíî äëÿ òî-ãî, ÷òîáû óòîëèòü ãîëîä. Ñìåðòüþ êàðàëè òàêæå÷åðíîêíèæíèêîâ è ïðåëþáîäååâ, à êëåâåòíèêàìîòðåçàëè ãóáû è óøè.

Íàðÿäó ñ ýòèìè ïî âàðâàðñêè ñóðîâûìè ïðà-âîâûìè íîðìàìè ñóùåñòâîâàëè ãóìàííûå çàêî-íû. Òàê, íàïðèìåð, ðåáåíîê, ðîäèâøèéñÿ îò ñâÿçèñâîáîäíîãî ãðàæäàíèíà ñ ðàáûíåé, ÿâëÿëñÿ ñâî-áîäíûì è äîëæåí áûë áûòü âçÿò íà âîñïèòàíèåîòöîì. Áåãëûé ðàá, êîòîðîìó óäàëîñü ñêðûòüñÿ âêîðîëåâñêîì äâîðöå, ñðàçó æå îáðåòàë ñâîáîäó.

Öåííåéøèé äàð, êîòîðûé ïîëó÷èë ìèð åñëèíå îò ñàìèõ àöòåêîâ, òî âî âñÿêîì ñëó÷àå ïðè èõïîñðåäíè÷åñòâå îò èíäåéñêèõ íàðîäîâ Öåíòðàëü-

íîé Àìåðèêè, - ýòî ðàçíîîáðàçíåéøèå ðàñòåíèÿ,ïëîäû êîòîðûõ ìû ÷àñòî óïîòðåáëÿåì â ïèùó,íå çíàÿ, îòêóäà îíè ïðîèñõîäÿò. Ñëåäóåò ïðåæäåâñåãî íàçâàòü êóêóðóçó, âàíèëü, êàêàî, äûíþ, àíà-íàñ, çåëåíûé è êðàñíûé ïåðåö, ðàçëè÷íûå âèäûôàñîëè, à òàêæå òàáàê. Óæå îäíèìè äîñòèæåíè-ÿìè â îáëàñòè ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà àöòåêè è äðó-ãèå èíäåéñêèå íàðîäû íàâñåãäà çàñëóæèëè íàøóáëàãîäàðíîñòü.

ÃËÀÂÀ 21. ÁËÀÃÎÐÎÄÍÛÅ ÈÍÊÈ

Âñïîìíèì î çíàêîìîé, íî çàáûòîé öèâèëèçà-öèè, êîòîðàÿ íà ïðîòÿæåíèè ìíîãèõ âåêîâ ðàç-âèâàëàñü â îòíîñèòåëüíîé èçîëÿöèè èç-çà ñâîåãîïîëîæåíèÿ íà êàðòå Çåìëè. Óíèêàëüíîå ìåñòîïî-ëîæåíèå àíäñêèõ èíäåéöåâ, áîãàòñòâî ïðèðîäíûõè ïèùåâûõ ðåñóðñîâ, äîëãîå îòñóòñòâèå çàõâàòíè-÷åñêèõ âîéí ñî ñòîðîíû ÷óæåçåìíûõ àãðåññîðîâ èâûñîêàÿ îðãàíèçàöèÿ îáùåñòâà óâåëè÷èëè çäåñüê íà÷àëó XVI âåêà (ïåðåä ñàìûì ïðèõîäîì êîí-êèñòàäîðîâ) ÷èñëåííîñòü íàñåëåíèÿ ïî÷òè äî 10ìëí. ÷åëîâåê. Â ñèëó íàçâàííûõ ïðè÷èí àíäñêðåñîîáùåñòâî èíäåéñêèõ ïëåìåí ïðåîáðàçîâàëîñü âñâåðõãîñóäàðñòâî - Èìïåðèþ èíêîâ, îòëè÷àâøóþ-

ñÿ ñàìîáûòíûìè ÷åðòàìè.

Ãëóáîêèì ïî ñìûñëó è äåéñòâèòåëüíîñòè, íà-ñûùåííûì ïî ôàêòàì, íî íàó÷íûì ïî èçëîæå-íèþ ÿâëÿåòñÿ òðóä Þðèÿ Åâãåíüåâè÷à Áåðåçêèíàïîä íàçâàíèåì "Èíêè. Èñòîðè÷åñêèé îïûò èìïå-ðèè". Îòðûâêè èç åãî êíèãè, ñîñòàâëÿþùèå íà-ñòîÿùóþ ãëàâó, ïðèâåäåíû êàê áåç èçìåíåíèÿ,òàê è ñ íåçíà÷èòåëüíîé ëèòåðàòóðíîé îáðàáîò-êîé, íî ãëàâíîå îòêðûâàþò íàì ìíîãèå òàéíûýòîé íåêîãäà ìîãóùåñòâåííîé èìïåðèè.

Òåïåðü ïðîñëåäèì, êàê îãðîìíàÿ èìïåðèÿ,ïðîñòèðàâøàÿñÿ íà òûñÿ÷è êèëîìåòðîâ (ðèñ. 22)è èìåâøàÿ æåñòêîå öåíòðàëèçîâàííîå óïðàâëå-íèå, ðóõíóëà ïîä óäàðàìè êó÷êè èñïàíñêèõ êîí-êèñòàäîðîâ, ñîñòîÿâøåé ãëàâíûì îáðàçîì èç îò-ïåòûõ ãîëîâîðåçîâ è óãîëîâíèêîâ, èñêàòåëåé ïðè-êëþ÷åíèé è ñîêðîâèù? Áåðåçêèí ïèøåò îá ýòîìòàê:

"Â 1531 ãîäó Ôðàíñèñêî Ïèñàððî îòïëûë èçÏàíàìû â Ïåðó çàâîåâûâàòü ãîñóäàðñòâî èíêîâ,ñëóõè î áîãàòñòâå êîòîðîãî äîõîäèëè äî Öåí-òðàëüíîé Àìåðèêè. Êîíêèñòàäîðû âûñàäèëèñüãäå-òî â ðàéîíå ýêâàòîðà è çàòåì ìíîãî ìåñÿöåâ

äîáèðàëèñü ñóøåé äî Òóìáåñà - ñàìîãî ñåâåðíî-ãî èíêñêîãî ïîðòà áëèç ñîâðåìåííîé ýêâàäîðñêî-ïåðóàíñêîé ãðàíèöû. Åùå òðè ìåñÿöà Ïèñàððîïðîâåë â îêðåñòíîñòÿõ ýòîãî ãîðîäà, ñîáèðàÿ ñâå-äåíèÿ î ñòðàíå, êîòîðóþ æåëàë ïîêîðèòü. Íîâî-ñòè îêàçàëèñü áëàãîïðèÿòíû: â Ïåðó åäâà çàêîí-÷èëàñü âîéíà ìåæäó Àòàóàëüïîé è Óàñêàðîì -äâóìÿ ïðåòåíäåíòàìè íà èíêñêèé ïðåñòîë. Àòà-óàëüïà îäåðæàë ïîáåäó è ðàñïîëàãàëñÿ ñ àðìè-åé îêîëî Êàõàìàðêè, ïðèìåðíî â 500 êì íà þãî-âîñòîê îò Òóìáåñà, â ãîðàõ. Ñ 62 âñàäíèêàìè è102 ïåõîòèíöàìè Ïèñàððî â íîÿáðå 1532 ãîäà äî-ñòèã ñòàâêè Àòàóàëüïû è, çàìàíèâ åãî â ëîâóø-êó, çàõâàòèë ú ïëåí. Ïðè ýòîì ïîãèáëè äâå òû-ñÿ÷è èíäåéöåâ, èñïàíöû æå ïîòåðü íå ïîíåñëè.Ñîãëàñíî ëåãåíäå, ëèøü ñàì Ïèñàððî áûë ëåãêîðàíåí. Âçÿâ ñ Àòàóàëüïû îãðîìíûé âûêóï çîëî-òîì, èñïàíöû çàòåì êàçíèëè åãî. Îäíèì èç ïî-âîäîâ äëÿ ïðèãîâîðà ñòàëî îáâèíåíèå â óáèéñòâå(çíàêîìûé ïî÷åðê) Óàñêàðà. Ïî÷òè áåç áîåâ äî-ñòèãíóâ ïåðóàíñêîé ñòîëèöû Êóñêî, êîíêèñòàäî-ðû ñî âñåìè ïîäîáàþùèìè öåðåìîíèÿìè âîçâåëèíà òðîí ìëàäøåãî áðàòà Óàñêàðà Ìàíêî Êàïàêà.

Òîò âñêîðå ïîäíÿë âîññòàíèå, íî íå ñìîã îòâîå-âàòü Êóñêî è óâåë ñâîèõ ñòîðîííèêîâ íà çàïàä-ñåâåðî-çàïàä îò ñòîëèöû, ãäå â òðóäíîäîñòóïíîìãîðíîì ðàéîíå ñîçäàë òàê íàçûâàåìîå Íîâîèíê-ñêîå öàðñòâî. Ïîñëåäíèé åãî ïðàâèòåëü áûë êàç-íåí èñïàíöàìè â 1572 ãîäó. Ê ýòîìó âðåìåíè íà-ñåëåíèå ñòðàíû ñîêðàòèëîñü íà íåñêîëüêî ìèë-ëèîíîâ ÷åëîâåê - â îñíîâíîì èç-çà ãèáåëè êîðåí-íûõ îáèòàòåëåé îò çàíåñåííûõ åâðîïåéöàìè áî-ëåçíåé. Áîëüøèíñòâî èñïàíöåâ, âîçãëàâèâøèõ çà-âîåâàíèå Ïåðó, óìåðëî íàñèëüñòâåííîé ñìåðòüþâ ìåæäîóñîáíûõ ñõâàòêàõ.

Êîíêèñòà ñî âñåìè åå æåñòîêîñòÿìè è ïðå-ñòóïëåíèÿìè ÿâèëàñü ïðÿìûì ñëåäñòâèåì îò-êðûòèÿ Àìåðèêè. Íàðóøåíèå ìíîãîòûñÿ÷åëåò-íåé èçîëÿöèé Íîâîãî Ñâåòà, óñòàíîâëåíèå ãëî-áàëüíûõ ìåæäóíàðîäíûõ ñâÿçåé ðàíî èëè ïîçä-íî äîëæíî áûëî ïðîèçîéòè. Äëÿ Çàïàäíîé Åâ-ðîïû íà÷àëî ïëàâàíèé çà îêåàí îçíà÷àëî âû-õîä èç îïàñíîãî êðèçèñà. Âñòðåòèâøèñü ñ óãðîçîéîñìàíñêîãî íàøåñòâèÿ, Åâðîïà íóæäàëàñü â çîëî-òå, óòåêàâøåì íà Âîñòîê, â îáìåí íà ïðÿíîñòè. Íîáåç çîëîòà íåëüçÿ áûëî íè ñîáðàòü àðìèþ, íè ïî-

ñòðîèòü ìîùíûé ôëîò. Îïîçäàé Êîðòåñ è Ïèñàð-ðî íà ïÿòüäåñÿò ëåò - è çàïàäíàÿ öèâèëèçàöèÿ,áûòü ìîæåò, âîâñå íå äîñòèãëà áû òîãî ðàñöâå-òà, êîòîðûé îæèäàë åå â ïîñëåäóþùèå âåêà. ×òîëåå êàñàåòñÿ èíäåéöåâ, òî èì âñòðå÷à öèâèëèçà-öèé ïðèíåñëà, êîíå÷íî, ìàëî õîðîøåãî. Íî ðàçóæ ñ÷èòàòü êîíêèñòó íåèçáåæíîé, òî ñëåäóåò ïî-äóìàòü î òîì, ÷òî ïÿòüþäåñÿòüþ ãîäàìè ðàíüøåïîñëåäñòâèÿ èñïàíñêîãî çàâîåâàíèÿ äëÿ Ìåêñèêèè Ïåðó áûëè áû åùå áîëåå òðàãè÷íû. Âåäü â XV- íà÷àëå XVI âåêà íàðîäû ýòèõ ñòðàí ïåðåæèâàëèñàìûé íàïðÿæåííûé è îòìå÷åííûé áëåñòÿùèìèäîñòèæåíèÿìè ïåðèîä ñâîåãî ðàçâèòèÿ.

Ïÿòü òûñÿ÷ ëåò íàçàä ìåñòíûå èíäåéöû âû-øëè íà ìàãèñòðàëüíûé ïóòü, ïðèâåäøèé èõ ê âåð-øèíàì öèâèëèçàöèè. Ïëåìåíà ñòàëè ðåæå ìåíÿòüìåñòà îáèòàíèÿ, îõîòíèêè è ñîáèðàòåëè, óäåëÿâ-øèå âûðàùèâàíèþ ðàñòåíèé ëèøü íåçíà÷èòåëü-íóþ ÷àñòü ñâîåãî âðåìåíè, ïðåâðàùàëèñü â íàñòî-ÿùèõ çåìëåäåëüöåâ. Íà ïîáåðåæüå Òèõîãî îêåà-íà ñòàíîâëåíèþ îñåäëîé êóëüòóðû ñîäåéñòâîâàëîîñâîåíèå áîãàòåéøèõ ðûáíûõ ðåñóðñîâ, â ãîðàõ -îäîìàøíèâàíèå àëüïàêè è ëàìû. Òðè, à ìåñòàìè

è ÷åòûðå òûñÿ÷è ëåò íàçàä â íåêîòîðûõ ðàéîíàõÏåðó óæå âûñèëèñü ìàññèâíûå ïèðàìèäû, ñâè-äåòåëüñòâóÿ î ðîñòå áîãàòñòâà è óìåíèè ñòðîè-òåëåé äåéñòâîâàòü ñîîáùà. Âñå áîëåå ìíîãî÷èñ-ëåííûå è ñëîæíûå êîëëåêòèâû ëþäåé òðåáîâà-ëè âñå áîëåå ïðîôåññèîíàëüíîãî ðóêîâîäñòâà. Âïåðâûõ âåêàõ íàøåé ýðû â Öåíòðàëüíûõ Àíäàõâîçíèêàþò íàñòîÿùèå ãîñóäàðñòâà. Ìîãóùåñòâîèõ ïðàâèòåëåé êðåïíåò. Îêîëî òûñÿ÷è ëåò íàçàäïî÷òè ïðåêðàùàåòñÿ âîçâåäåíèå ìîíóìåíòàëüíûõõðàìîâûõ ïëàòôîðì. Âìåñòî íèõ ñòðîÿòñÿ âñå áî-ëåå îáøèðíûå ðåçèäåíöèè àäìèíèñòðàòîðîâ. Îä-íè ãîñóäàðñòâà âïîñëåäñòâèè ãèáíóò, äðóãèå ïðè-õîäÿò èì íà ñìåíó, ïîðîé îáøèðíûå îáëàñòè ïå-ðåæèâàþò óïàäîê. Îäíàêî ïðè âñåõ çèãçàãàõ ðàç-âèòèÿ ïåðóàíñêàÿ öèâèëèçàöèÿ ýâîëþöèîíèðóåòâ òîì æå íàïðàâëåíèè, ÷òî è äðóãèå äðåâíèå îá-ùåñòâà, íàïðèìåð áëèæíåâîñòî÷íîå èëè êèòàé-ñêîå: áîðüáà íàðîäîâ è ãîñóäàðñòâ çàâåðøàåòñÿîáúåäèíåíèåì âñåõ çåìåëü ñ îïðåäåëåííûìè ïðè-ðîäíîëàíäøàôòíûìè óñëîâèÿìè â ãðàíèöàõ îä-íîãî ãèãàíòñêîãî ïîëèòè÷åñêîãî îðãàíèçìà - èì-ïåðèè.

Èìïåðèÿ èíêîâ íå ñîñòàâëÿåò èñêëþ÷åíèÿ. Íîâ îòëè÷èå îò ìàéÿ è äàæå àöòåêîâ èíêè âûõîäÿòíà àðåíó èñòîðèè î÷åíü ïîçäíî, âñåãî ëèøü çàñòî ëåò äî ïîÿâëåíèÿ èñïàíöåâ.

Ïîä èíêàìè â òî÷íîì çíà÷åíèè ýòîãî ñëî-âà íàäî ïîíèìàòü ëèøü ñòîëè÷íóþ àðèñòîêðà-òèþ ãîñóäàðñòâà - ïîòîìêîâ ìàëåíüêîé ýòíè÷å-ñêîé ãðóïïû, æèâøåé â Êóñêî íà þãå Ïåðó ê íà-÷àëó XV âåêà.

Ñàìî ñëîâî "èíêà" íåêîãäà îçíà÷àëî, ïî-âèäèìîìó, òî æå, ÷òî è "âîèí", "âîåíà÷àëüíèê","äîáëåñòíûé è ðîäîâèòûé ìóæ", îòñþäà ëîãè÷åíïåðåõîä ê ïîñëåäíåìó âàæíîìó çíà÷åíèþ ñëîâà"èíêà" - "ïðåäâîäèòåëü", "öàðü". Åñëè "èíêè"åñòü íàçâàíèå íàðîäà ëèáî ïðàâÿùåé ñîöèàëü-íîé ãðóïïû, òî "Èíêà" (â åäèíñòâåííîì ÷èñëå)îáîçíà÷àåò ãëàâó ãîñóäàðñòâà èíêîâ". Îáîáùàÿñìûñë ðÿäà ãëàâ êíèãè Áåðåçêèíà ìîæíî âûÿâèòüîñíîâíûå è, íà íàø âçãëÿä, äàæå èñêëþ÷èòåëü-íûå ÷åðòû èíêñêîé èìïåðèè, ñèëüíî îòëè÷àâøåéåå îò äðóãèõ öèâèëèçàöèé. Èòàê, ýòî:

- Ðåãóëÿðíàÿ æåñòêàÿ "àäìèíèñòðàòèâíîêî-ìàíäíàÿ ñèñòåìà" èíêñêîãî ãîñóäàðñòâà, êîíòðî-

ëèðóþùàÿ ïðîèçâîäñòâî, îáìåí è ðàñïðåäåëåíèåïðîäóêòîâ, êàê âî âðåìåíà âîåííîãî êîììóíèçìà.Â ñîáñòâåííîñòè ïðàâÿùåé àðèñòîêðàòèè (â 1603ãîäó ïîäîáíûé ðàíã ñîñòàâëÿë 567 ÷åë.) áûëè íåðåçóëüòàòû òðóäà, à ëèøü ðàáî÷àÿ ñèëà ïðîèçâî-äèòåëåé.

- Õðàíåíèå è ïåðåäà÷à èíôîðìàöèè ñ ïîìî-ùüþ ÊÈÏÓ - ñâÿçîê ðàçíîöâåòíûõ øíóðêîâ ñóçåëêàìè. Óçåëêîâîå ïèñüìî óêàçûâàåò íà ïðî-ïàñòü ìåæäó åâðîïåéñêîé êóëüòóðîé è ìåñòíîé,÷åãî íå ñêàæåøü îá àöòåêàõ, êîòîðûå ïîëüçîâà-ëèñü ïèêòîãðàôè÷åñêèì ïèñüìîì, à ïîñëå êîíêè-ñòû ëåãêî ïåðåøëè íà ëàòèíèöó.

- Ïîëíîå îòñóòñòâèå ðûíêîâ â èíêñêèõ ãîðî-äàõ. Íàñåëåíèå ïîëó÷àëî âñå íåîáõîäèìîå ñ ãîñó-äàðñòâåííûõ ñêëàäîâ.

- Èíêè íå îñòàâèëè ïîñëå ñåáÿ òàêîãî èñ-êóññòâà è àðõèòåêòóðû êàê àöòåêè è ìàéÿ. Çà-òî, óìåëî ïðèìåíÿÿ òåõíè÷åñêîå íàñëåäèå ïðåä-êîâ è âíåäðÿÿ ïðîäóìàííîå àäìèíèñòðèðîâà-íèå è ñëîæíóþ ó÷åòíîêîíòðîëüíóþ áþðîêðàòè÷å-ñêóþ ñèñòåìó, ñóìåëè îáúåäèíèòü â åäèíîå ãîñó-äàðñòâî ìíîæåñòâî ïåðóàíî-áîëèâèéñêèõ ïëåìåí,

÷üè âîæäè íàáèâàëè ÷ó÷åëà âðàãîâ çîëîé è ñîëî-ìîé è ïèëè èç ÷åëîâå÷åñêèõ ÷åðåïîâ êóêóðóçíîåïèâî.

- Ñåòü äðåâíèõ êàðàâàííûõ òðîï áûëà ïðåâðà-ùåíà èíêàìè ê I âåêó í. ý. â áëàãîóñòðîåííûå ñòâåðäûì ïîêðûòèåì äîðîãè îáùåé ïðîòÿæåííî-ñòüþ 30 òûñ. êèëîìåòðîâ. Äîðîãè ïîìîãàëè ïåðå-äàâàòü ïî÷òó, èíôîðìàöèþ è íåáîëüøèå ãðóçû ñïîìîùüþ ãîíöîâ (÷àñêè), ò. ê. âñàäíèêîâ íå áûëî.Íà äîðîãàõ áûëè óñòðîåíû ïîñòû, ãäå äåæóðèëèáûñòðîõîäíûå ÷àñêè. Áåãóíû, ïåðåäàâàÿ ýñòàôå-òó îò ïîñòà ê ïîñòó, ïîêðûâàëè â äåíü äî 240 êì,äâèãàÿñü â ñðåäíåì ñî ñêîðîñòüþ 20 êì/÷àñ.

- Èíêè ñòðîèëè ìíîãîêèëîìåòðîâûå îðîñè-òåëüíûå êàíàëû.

Íåëüçÿ íå ñêàçàòü è î íàëè÷èè ðàçíîîáðàç-íûõ êëèìàòè÷åñêèõ è ãåîãðàôè÷åñêèõ óñëîâèéâ çàïàäíûõ îáëàñòÿõ Þæíîé Àìåðèêè, êîòîðûåâ íåìàëîé ñòåïåíè áëàãîïðèÿòñòâîâàëè óíèêàëü-íîñòè èíêñêîé öèâèëèçàöèè. Ïåðåñåêàÿ òðîïè÷å-ñêèé ïîÿñ, Àíäû ïîçâîëÿþò æèòü è ðàáîòàòü ÷å-ëîâåêó âïëîòü äî âûñîòû 4,5 êì. Â èìïåðèè Òàó-àíòèíñóéþ (òàê èíêè íàçûâàëè ñâîå ãîñóäàðñòâî

- "÷åòûðå ñòîðîíû ñâåòà"), îãðàíè÷åííîé ñ çàïà-äà îêåàíîì ñ õîëîäíûì òå÷åíèåì Ãóìáîëüäòà, àñ âîñòîêà òðîïè÷åñêèìè ëåñàìè Àìàçîíèè åñòü èòóíäðîñòåïü (ïóíà), è àëüïèéñêèå ëóãà-ïàñòáèùà(ïàðàìî), è íàñòîÿùèå ïóñòûíè, è îðîøàåìûåìåæãîðíûå äîëèíû, è ïîëÿ ñ ïî÷òè èíòåíñèâíûìçåìëåäåëèåì, è ñàìîå âûñîêîãîðíîå îçåðî ïëàíå-òû Òèòèêàêà - êðóïíåéøèé ïðåñíîâîäíûé âîäî-åì, è, íàêîíåö, áîãàòåéøèå ðûáíûå ìåñòà ó áå-ðåãîâ ñîâðåìåííîãî Ïåðó. Ðûáû çäåñü áûëî òàêìíîãî, ÷òî åþ óäîáðÿëè ïîëÿ.

Íà ðèñóíêå 23 ÷åðòåæ òèïè÷íîãî äðåâíåèíê-ñêîãî ïîñåëåíèÿ (II òûñÿ÷åëåòèå äî í. ý. â ðàé-îíå Ëà-Ãàëü-ãàäà), ÿâëÿþùåãîñÿ "ïåðåâàëî÷íûìïóíêòîì" íà âûñîòå 1000 ìåòðîâ íàä óðîâíåì ìî-ðÿ ïî êðàò÷àéøåìó ïóòè ìåæäó ìîðñêèì ïîáåðå-æüåì, ïîñòàâëÿþùèì ðûáó è âîäîðîñëè, è äîëè-íîé ðåêè Ìàðàíüîí íà âîñòîêå èìïåðèè, êîòîðàÿïîñòàâëÿëà íà ïîáåðåæüå êàðòîôåëü è ñóøåíîåìÿñî. Íèæå (ðèñ. 24) ìîäåëü äîñòàòî÷íî êàïè-òàëüíîé óñàäüáû èíêñêîãî ãîðîæàíèíà (êààí÷à),íàéäåííàÿ â ðàéîíå ñòîëèöû èíêîâ Êóñêî. Âîç-âðàùàÿñü ê òåêñòó Áåðåçêèíà, îòìåòèì: Èç òóìà-

íà ëåãåíä è ìèôîâ èíêè ïîÿâëÿþòñÿ îêîëî. 1438ã., êîãäà îíè ïîáåäèëè ñîñåäíèé íàðîä ÷àíêà. Îð-ãàíèçàòîð ýòîé ïîáåäû, ñûí âåðõîâíîãî ïðàâèòå-ëÿ Êóñêî - Âèðàêî÷è Èíêè - ïðèíÿë âåðõîâíóþâëàñòü, à âìåñòå ñ íåé èìÿ Ïà÷àêóòè.

Ñàìûì îòâåòñòâåííûì è ìóäðûì ðåøåíèåìÏà÷àêóòè áûë ïðàâèëüíûé âûáîð ñòðàòåãèè çà-âîåâàíèé.

Â ñåðåäèíå XV âåêà èíêè âìåøàëèñü â áîðüáóìåæäó âîæäåñòâàìè àéìàðà è â ðåçóëüòàòå ñðàâ-íèòåëüíî ëåãêî ïîä÷èíèëè ñåáå ðàéîí âîêðóã îçå-ðà Òèòèêàêà. Èõ ãëàâíûì ñîïåðíèêîì çäåñü îêà-çàëîñü ïëåìåííîå îáúåäèíåíèå Êîëüÿ, êîòîðîå,îäíàêî, êàê ðàç íàêàíóíå ïîÿâëåíèÿ àðìèè Ïà÷à-êóòè ïîòåðïåëî ïîðàæåíèå îò äðóãîãî àéìàðñêîãîïðîòîãîñóäàðñòâà Ëóïàêà.

Íà áåðåãàõ Òèòèêàêè èíêè çàâëàäåëè êîëîñ-ñàëüíûìè ñòàäàìè ëàì è àëüïàê ïî íåêîòîðûìñâåäåíèÿì ñîòíÿìè òûñÿ÷ ãîëîâ. Ýòî áûë âûäà-þùèéñÿ óñïåõ. Îòíûíå àðìèè Êóñêî íå èñïûòû-âàëè áîëüøå íóæäû â òðàíñïîðòíûõ ñðåäñòâàõ,îäåæäå è ïðîäîâîëüñòâèè. Íå ñîâñåì ÿñíî, êîìóïðèíàäëåæàëè ñòàäà ó ñàìèõ àéìàðà: îáùèííè-

êàì, çíàòè, âåðõîâíûì âîæäÿì èëè êàæäàÿ èçýòèõ ãðóïï âëàäåëà ñâîåé ÷àñòüþ ñòàä. Ïà÷àêó-òè îáúÿâèë æèâîòíûõ öàðñêîé ñîáñòâåííîñòüþ.Òàê áûë ñäåëàí ïåðâûé çíà÷èòåëüíûé âêëàä âñîçäàíèå èìïåðñêîãî ñåêòîðà ýêîíîìèêè, ðåñóð-ñàìè êîòîðîãî ðàñïîðÿæàëàñü íåïîñðåäñòâåííîöàðñêàÿ âëàñòü. Äëÿ èäåîëîãè÷åñêîãî îïðàâäà-íèÿ è çàêðåïëåíèÿ ñâîåãî âåðõîâåíñòâà íà Áîëè-âèéñêîì ïëîñêîãîðüå èíêè îñíîâàëè áîãàòåéøèåõðàìû íà îñòðîâàõ ïîñðåäè îçåðà Òèòèêàêà.

Ïîêà Ïà÷àêóòè âîåâàë íà þãî-çàïàäíûõ áåðå-ãàõ Òèòèêàêè, ó íåãî âûðîñ íàñëåäíèê - ÒóïàêÞïàíêè.

Îòíîøåíèÿ ìåæäó Ïà÷àêóòè è Òóïàêà Þïàí-êè áûëè, ïî-âèäèìîìó, íàïðÿæåííûå, åñëè íåñêàçàòü âðàæäåáíûå, îäíàêî â áîëüøîì ñåâåðíîìïîõîäå ñòàðûé è ìîëîäîé âîåíîíà÷àëüíèêè äåé-ñòâîâàëè ñîîáùà. Â õîäå ýòîãî ïîõîäà èíêñêîåãîñóäàðñòâî îêîí÷àòåëüíî óòâåðäèëî ñâîé ñòàòóñèìïåðèè, ñòðåìÿùåéñÿ ê îáúåäèíåíèþ âñåé äðåâ-íåïåðóàíñêîé îéêóìåíû.

Ïðàâèòåëüïðèáðåæíîãî öàðñòâà ×èìîð Ìèí÷àí-ñàìàí ïðè

èçâåñòèÿõ îá èíêñêîé ýêñïàíñèè íà ïëîñêîãîðüåáëèç Òèòèêàêè òîæå ñòàë ðàñøèðÿòü ñâîè âëàäå-íèÿ, ãðàíèöû êîòîðûõ ïî÷òè äîñòèãëè íûíåøíåéËèìû, îäíàêî îí íå äåëàë ïîïûòîê ïîäíÿòüñÿ âãîðû. Ñî ñâîåé ñòîðîíû Òóïàê Þïàíêè íå ñïå-øèë ñïóñêàòüñÿ íà ïîáåðåæüå. Âìåñòî ýòîãî åãîàðìèÿ âòîðãëàñü â ãîðíûé Ýêâàäîð, ãäå åé ïðè-øëîñü âåñòè èçíóðèòåëüíûå áîè ñ ìåñòíûìè ïëå-ìåíàìè. Òàì, ãäå ðàñïîëîæåí ñîâðåìåííûé ãîðîäÊóýíêà, áûëà îñíîâàíà Òîìåáàìáà, ñòàâøàÿ ÷åì-òî âðîäå âòîðîé ñòîëèöû èìïåðèè. Ïðè âíóêå Ïà-÷àêóòè Óàéíà Êàïàêå îíà îò÷àñòè óñòóïèëà ñâîþðîëü ðàñïîëîæåííîìó åùå äàëüøå íà ñåâåð Êèòî.Èíêè ïðîáîâàëè äåëàòü âûëàçêè íà ïðèìîðñêóþðàâíèíó Ýêâàäîðà, íî æàðêàÿ áîëîòèñòàÿ çåìëÿîêàçàëàñü ìàëîïðèâëåêàòåëüíîé äëÿ ëþäåé, ïðè-âûêøèõ ê ãîðíîìó âîçäóõó. Ê òîìó æå åå ìíî-ãî÷èñëåííîå íàñåëåíèå òîæå àêòèâíî ñîïðîòèâ-ëÿëîñü. Â äàëüíåéøåì ïðèáðåæíûå ýêâàäîðñêèåâîæäåñòâà ïîñûëàëè èíêàì íåðåãóëÿðíóþ äàíü,íî â îñíîâíîì íåçàâèñèìîñòü ñîõðàíèëè. Åñëèïðàâèòåëè Êóñêî è îêàçûâàëè íà íèõ ïðè ýòîìäàâëåíèå, òî ñêîðåå ñ ìîðÿ, ÷åì ñ ñóøè.

Ðåøåíèå î íàïàäåíèè íà ×èìîð áûëî ïðèíÿòîâ êîíöå 60-õ - íà÷àëå 70-õ ãîäîâ XV âåêà. Ñóùå-ñòâóþò ðàçíûå ëåãåíäàðíûå ïîäðîáíîñòè õîäà áî-åâûõ äåéñòâèé, êîòîðûå ïîêà íåâîçìîæíî ïðîâå-ðèòü. Òàê èëè èíà÷å ïîáåäà îñòàëàñü çà èíêàìè,èìåâøèìè î÷åâèäíûå ïðåèìóùåñòâà ïåðåä ïðî-ñóùåñòâîâàâøèì íå îäíî ñòîëåòèå ïðèáðåæíûìöàðñòâîì.

Âîéíà ñ èíêàìè çàâåðøèëàñü îòíîñèòåëüíîïî÷åòíûì äëÿ ×èìîð ìèðîì, íî ïîñëå ðàçðà-çèâøåãîñÿ âîññòàíèÿ ïðèáðåæíîå öàðñòâî áû-ëî îêîí÷àòåëüíî ðàçãðîìëåíî. Ìèí÷àíñàìàíà, àâìåñòå ñ íèì è êâàëèôèöèðîâàííûõ ðåìåñëåí-íèêîâ, óâåëè â Êóñêî. Âñå æå àâòîðèòåò ×èìîðîñòàëñÿ âûñîê, ïîýòîìó èíêè ñî÷ëè äëÿ ñåáÿ âû-ãîäíûì ñèìâîëè÷åñêè ñîõðàíèòü ìåñòíóþ äèíà-ñòèþ, îòñòðàíèâ òó åå âåòâü, êîòîðàÿ ñâÿçàëà ñå-áÿ ñ âîññòàâøèìè. ×èìîð ëèøèëîñü âñåõ âëàäå-íèé çà ïðåäåëàìè Ìî÷å, äà è â ñàìîé äîëèíåîáîñíîâàëèñü èíêñêèå âîåííûå ïîñòû.

Íîìèíàëüíûå âëàäåòåëè ×àí-×àíà (ñòîëèöû×èìîð) ïðîäîëæàëè æèòü â îïóñòåâøåì ãîðîäå.Îêðåñòíûå êðåñòüÿíå íå îïàñàëèñü ðàçáèðàòü äå-

ðåâÿííûå ñòîëáû êîëîííàä äëÿ ñîáñòâåííûõ íà-äîáíîñòåé è ðàçáèâàòü îãîðîäû âî äâîðàõ äâîð-öîâûõ êîìïëåêñîâ, êóäà îíè ïðåæäå è íå ìå÷òàëèïðîíèêíóòü.

Ïîñëå êîíêèñòû èñïàíöû íèãäå áîëüøå â Àìå-ðèêå íå îáíàðóæèëè òàêèõ ñîêðîâèù, êàê â ðàç-ãðàáëåííûõ èìè ãðîáíèöàõ öàðåé è çíàòè ×èìîð.

Â XVII âåêå èíäåéöû ïîáåðåæüÿ ðàñòâîðèëèñüâ èñïàíîÿçû÷íîé ñðåäå, íî ïåðåäàëè íîâûì ïî-ñåëåíöàì ìíîãèå õîçÿéñòâåííûå íàâûêè. Äðåâíååïðîòèâîñòîÿíèå ïîáåðåæüÿ è ãîð â ïðåîáðàæåí-íîì âèäå ñîõðàíÿåòñÿ â Ïåðó è ñåé÷àñ.

Îïóñêàÿ ñîöèàëüíóþ ñòðóêòóðó, àäìèíèñòðè-ðîâàíèå è "ýêîíîìèêó" èíêîâ, íàñòðîåííûõ òîëü-êî íà ïðîöâåòàíèå ãîñóäàðñòâåííîãî àïïàðàòà,åãî âûñøèõ ÷èíîâíèêîâ, àðèñòîêðàòèè è àðìèè,êîòîðûå, êàê è äîëæíî, èìåëè äîñòàòî÷íî ñêó÷-íûå ÷åðòû, âûäåëèì ñîâñåì íå ñêó÷íûé è âûçû-âàþùèé äðîæü ðèòóàë Âåëèêîãî æåðòâîïðèíîøå-íèÿ, íàçûâàåìûé êàïàê õó÷à.

Âîò ÷òî îá ýòîì ïèøåò Áåðåçêèí:"Ðàç â ÷åòûðå ãîäà, à òàêæå âî âðåìÿ òÿæå-

ëûõ áåäñòâèé (íàïðèìåð ïî ñëó÷àþ ìåæäîóñîá-

íîé âîéíû) ïî âñåé ñòðàíå îòûñêèâàëè äåòåé ëåòäåñÿòè ïîëíîñòüþ ëèøåííûõ êàêèõ-ëèáî ôèçè÷å-ñêèõ íåäîñòàòêîâ. Èõ ìîãëè ïîñûëàòü â Êóñêî èçâñåõ ÷åòûðåõ êîíöîâ èìïåðèè ëèáî èç êàêîé-òîêîíêðåòíîé ìåñòíîñòè, ÷üè æèòåëè ñðî÷íî íóæ-äàëèñü â ïîääåðæêå áîæåñòâåííûõ ñèë. Âûáîðêàíäèäàòà íåñîìíåííî çàâèñåë îò ïîëîæåíèÿ ðî-äèòåëåé è ðîäñòâåííèêîâ ðåáåíêà, èáî ó÷àñòèåâ êàïàê õó÷à îáåñïå÷èâàëî ïîñëåäíèì óâàæåíèåîêðóæàþùèõ íà íåñêîëüêî ïîêîëåíèé âïåðåä. Äå-òåé ìîãëè ïðèíåñòè â æåðòâó â Êîðèêàí÷å èëè âçàãîðîäíîì ñâÿòèëèùå Óàíàêàóðè, íî åñëè Èí-êà ñòðåìèëñÿ âîçíàãðàäèòü îòïðàâèòåëåé æåðò-âû, îí âîçâðàùàë åå äîìîé, ãäå è óñòðàèâàëàñüöåðåìîíèÿ. Òàê, âîæäü ñåëåíèÿ Îêðîñ áëèç Àÿ-êó÷î îòïðàâèë â Êóñêî ñâîþ ïîñâÿùåííóþ ñîëí-öó äåñÿòèëåòíþþ äî÷ü. Â íàãðàäó çà òî, ÷òî ååîòåö îðãàíèçîâàë ïîñòðîéêó âàæíîãî îðîñèòåëü-íîãî êàíàëà, äåâî÷êà áûëà íå òîëüêî ïðèíÿòà âÊóñêî ñî âñåâîçìîæíûìè ïî÷åñòÿìè, íî è îòî-ñëàíà íàçàä. Áëèç åå ðîäíîãî ñåëåíèÿ íà âåðøèíåãîðû óñòðîèëè øàõòîâóþ ãðîáíèöó, â êîòîðîé èç-áðàííèöó ñîëíöà çàìóðîâàëè âìåñòå ñ ñîñóäàìè

è óêðàøåíèÿìè. Â ìîãèëó âåëà ìåäíàÿ òðóáî÷êàóñíó, ÷åðåç êîòîðóþ ïîãðåáåííóþ ñèìâîëè÷åñêèïîèëè âîäîé. Ïðèíåñåííàÿ â æåðòâó äåâî÷êà ïðå-âðàòèëàñü â ìåñòíîå áîæåñòâî, êîòîðîå ïî÷èòàëèîñîáûìè öåðåìîíèÿìè â íà÷àëå è â êîíöå ñåëü-ñêîõîçÿéñòâåííîãî ñåçîíà. Åå ìëàäøèå áðàòüÿ èèõ ïîòîìêè ñòàëè æðåöàìè íîâîãî îðàêóëà, âå-ùàÿ ôàëüöåòîì îò èìåíè ïîãðåáåííîé. Îòåö äå-âî÷êè ïîëó÷èë ïîâûøåíèå, ñòàâ ãëàâîé âñåõ ñî-ñåäíèõ êóðàêà (ãëàâ èíêñêèõ ïîñåëåíèé).

Â 50 - 60-õ ãîäàõ â ïóñòûííûõ ãîðíûõ ðàéîíàõíà ãðàíèöå Àðãåíòèíû è ×èëè áûëè îáíàðóæå-íû íåîáû÷íûå çàõîðîíåíèÿ, ñâÿçàííûå, ïî âñåéâèäèìîñòè, ñ ðèòóàëîì êàïàê õó÷à. Íà âåðøèíåãîðû Ýëü-Ïëîìî (5430 ì íàä óðîâíåì ìîðÿ) îá-íàðóæèëè çàìåðçøèé òðóï ñèäÿùåãî ìàëü÷èêà 8- 9 ëåò, à íà ïèêå Ýëü-Òîðî (6300 ì) - þíîøè15 - 18 ëåò. Ïðåäìåòû è óêðàøåíèÿ, îêàçàâøè-åñÿ ðÿäîì ñ ÷åëîâå÷åñêèìè îñòàíêàìè, áîãàòûåøåðñòÿíûå îäåæäû ïîçâîëÿþò óâåðåííî äàòèðî-âàòü íàõîäêè âðåìåíåì èíêîâ. Çäåñü æå íà ãîð-íûõ âåðøèíàõ, ïîáëèçîñòè îò ìîãèë, îêàçàëèñüêàìåííûå ïîñòðîéêè,- î÷åâèäíî, ñâÿòèëèùà.

Ìàëü÷èê, ïî îöåíêå ìåäèêîâ, áûë ïîìåùåí âìîãèëó åùå æèâûì â ñîñòîÿíèè íàðêîòè÷åñêîãî.èëè àëêîãîëüíîãî îïüÿíåíèÿ. Ê âåðøèíå îí ïîä-íèìàëñÿ ñàì, îòìîðîçèâ ïî äîðîãå êîí÷èêè ïàëü-öåâ. ×òî êàñàåòñÿ þíîøè, òî åãî â ïîñëåäíèé ìî-ìåíò óáèëè óäàðîì â çàòûëîê. Îáå æåðòâû îòëè-÷àëèñü ïðàâèëüíîñòüþ ÷åðò è îòñóòñòâèåì ôèçè-÷åñêèõ íåäîñòàòêîâ. Ñóäÿ ïî îäåæäå, ýòî áûëè íåïðåäñòàâèòåëè êîðåííîãî íàñåëåíèÿ þæíûõ Àíä,à, ñêîðåå, ìèòìàê, ïåðåñåëåíöû èç çàïàäíîé Áî-ëèâèè èëè Þæíîãî Ïåðó.

Â õîäå Âåëèêîãî æåðòâîïðèíîøåíèÿ îñó-ùåñòâëÿëàñü ñèìâîëè÷åñêàÿ ñâÿçü ñòîëèöû ñïðîâèíöèåé ïóòåì ïåðåìåùåíèÿ íåêîé íåìàòå-ðèàëüíîé ñóáñòàíöèè, ïëîäîíîñÿùåé ñèëû, ýíåð-ãèè, âîïëîùåííîé â æåðòâå-ðåáåíêå.

Åñëè æå îòâëå÷üñÿ îò âíåøíèõ àòðèáóòîâ ýòî-ãî ïûøíîãî è æåñòîêîãî ðåëèãèîçíîãî àêòà, òîïåðåä íàìè ïðåäñòàíåò òîò êëàññè÷åñêèé ïðèí-öèï ïåðåäà÷è âëàñòè, íà êîòîðûé îïèðàåòñÿ çäà-íèå ëþáîé èìïåðèè: ñïåðâà - èç ïðîâèíöèé â ñòî-ëèöó, çàòåì - îò âåðõîâíîãî ïðàâèòåëÿ ìåñòíîìóàäìèíèñòðàòîðó.

Èòàê, ìû ìîãëè óáåäèòüñÿ, ÷òî "èñêëþ÷è-òåëüíîñòü" ýòîé àíäñêîé öèâèëèçàöèè îïðåäåëÿ-ëàñü ïðèðîäíûìè óñëîâèÿìè è ìåñòíûì ýòíîñîì.Âñå, ÷òî êàñàåòñÿ îòíîøåíèé ëþäåé è ãèáåëè èì-ïåðèè èíêîâ - çàêîíîìåðíî è äëÿ öèâèëèçàöèéÅâðîïû (Ðèì), Àôðèêè (Åãèïåò), Àçèè (Âàâèëîí,Êèòàé).

Îïÿòü ÷èòàåì ó Áåðåçêèíà:

"Ñòðàíû è íàðîäû, íàõîäÿùèåñÿ â ïðåäåëàõîäíîé èìïåðèè, óäåðæèâàþòñÿ âìåñòå íå ñòîëüêîïîòîìó, ÷òî ýòî îáóñëîâëåíî ñîâïàäåíèåì èõ ýêî-íîìè÷åñêèõ èíòåðåñîâ, ñêîëüêî ïðèìåíåíèåì èëèóãðîçîé ïðèìåíåíèÿ âîîðóæåííîé ñèëû. Âîçíèê-íîâåíèå è ðàñøèðåíèå õîçÿéñòâåííûõ è êóëüòóð-íûõ ñâÿçåé ìåæäó îòäåëüíûìè ÷àñòÿìè áóäóùåéèìïåðèè ìîæåò îêàçàòüñÿ âàæíûì ôàêòîðîì, ñî-äåéñòâóþùèì åå äàëüíåéøåìó îáðàçîâàíèþ, îä-íàêî ïîñëå óòâåðæäåíèÿ èìïåðñêèõ ñòðóêòóð êîí-òàêòû ìåæäó ðàíåå íåçàâèñèìûìè ãîñóäàðñòâà-ìè, à íûíå ïðîâèíöèÿìè ìåíÿþò ñâîé õàðàêòåð,ïðèíèìàÿ âïîëíå îïðåäåëåííóþ, ñâîéñòâåííóþèìåííî ýòîé èìïåðèè ôîðìó. Ôîðìà ýòà - ïè-ðàìèäàëüíàÿ, èåðàðõè÷åñêàÿ: ñòîëèöà âñåãäà íà-

âÿçûâàåò ñåáÿ ïðîâèíöèÿì â êà÷åñòâå îáÿçàòåëü-íîãî ïîñðåäíèêà. Ýòî ïîçâîëÿåò öåíòðó æåñòêîêîíòðîëèðîâàòü ïîëèòè÷åñêóþ è õîçÿéñòâåííóþæèçíü, îò÷óæäàòü â ñâîþ ïîëüçó çíà÷èòåëüíûåáîãàòñòâà è óñïåøíî áîðîòüñÿ ñ ñåïàðàòèçìîì,îñóùåñòâëÿÿ îò÷åêàíåííûé â Ðèìå çíàìåíèòûéïðèíöèï "ðàçäåëÿé è âëàñòâóé". Êàê âñå ýòî çíà-êîìî!

"Èìïåðñêàÿ ïðîïàãàíäà àêòèâíî ôîðìèðóåòîáðàç ïðîøëîãî, îäíàêî â áîëüøèíñòâå ñëó÷àåâçäåñü èìååòñÿ çåðíî èñòèíû. Òàê, èíêè, óñòàíî-âèâ ñâîþ âëàñòü à Àíäàõ, íà ïåðâûõ ïîðàõ âûç-âîëèëè òå ðåçåðâíûå ðåñóðñû, êîòîðûå íå ìîã-ëè áûòü îñâîåíû â ïåðèîä ìåæäîóñîáíîé áîðüáûíåáîëüøèõ öàðñòâ è ïëåìåí. Ïîýòîìó, ðàññìàòðè-âàÿ â äàëüíåéøåì ðàçëè÷íûå íåãàòèâíûå ÷åðòû,êîòîðûå õàðàêòåðíû äëÿ èìïåðèé, íå ñòàíåì çà-áûâàòü î äîñòîèíñòâàõ ýòèõ ñèñòåì èíà÷å ñàìîïîÿâëåíèå è äëèòåëüíîå ñóùåñòâîâàíèå èìïåð-ñêèõ ãîñóäàðñòâ áóäåò âûãëÿäåòü èñòîðè÷åñêèìïàðàäîêñîì".

Ñåãîäíÿ íàñëåäèåì Èíêîâ ÿâëÿåòñÿ "Ðåâîëþ-öèîííîå äâèæåíèå Òóïàê Àìàðó" (ïî èìåíè ïðåä-

âîäèòåëåé êå÷óàíñêèõ âîññòàíèé â 1572 è 1780ãã. Òóïàê Àìàðó I è Òóïàê Àìàðó II, ïðîâîçãëà-ñèâøèõ ñåáÿ íîâûìè Èíêàìè-èìïåðàòîðàìè), áî-ðþùååñÿ çà âîçðîæäåíèå ãîñóäàðñòâà Èíêîâ, çà-ùèùàÿ öåííîñòè èíäåéñêîé êðåñòüÿíñêîé êóëü-òóðû è, åñòåñòâåííî, äîñòàâëÿþùåå, êàê ìû çíà-åì, îãðîìíûå õëîïîòû âëàñòÿì è ïðîëèâàþùååíåâèííóþ êðîâü ñîãðàæäàí.

Ñòàâÿ òî÷êó â îöåíêå ãèáåëè èìïåðèè èíêîâ,ïðèâåäåì öèòàòó èç ðàáîòû çíàòîêà èíäåéöåâ È.Ê. Ñàìàðêèíîé "Îáùèíà â Ïåðó".

"Îãðîìíîå ãîñóäàðñòâî, ñêðåïëåííîå ñèëîéîðóæèÿ çàâîåâàòåëüíûõ ïîõîäîâ, ðàçâàëèâàëîñüíà ÷àñòè. Âîññòàíèÿ, ñòîëü ÷àñòûå â ïåðèîä Óàé-íà Êàïàêà, îïóñòîøàëè îáëàñòè, ïðèâîäèëè â ðàñ-ñòðîéñòâî ýêîíîìè÷åñêóþ ñèñòåìó. Ðåçóëüòàòîìíàðàñòàþùåé áîðüáû íàðîäîâ ïðîòèâ âëàäû÷å-ñòâà èíêîâ ñòàë ïîëèòè÷åñêèé êðèçèñ îáùåñòâà,ïîëó÷èâøèé îêîí÷àòåëüíîå çàâåðøåíèå â ìåæäî-óñîáèöå Óàñêàðà è Àòàóàëüïû. . . . Âñÿ ìîùü è àâ-òîðèòåò âëàñòè, êàðàòåëüíàÿ äåñíèöà ãîñóäàðñòâàáûëè íàïðàâëåíû íà ïðèêðåïëåíèå íàñåëåíèÿ êîáùèíå, ê ìåñòó æèòåëüñòâà. Íî ýòè ìåðû óæå

íå ñäåðæèâàëè ïîòîê áåãëåöîâ, êîòîðûå îáðàçî-âûâàëè äîâîëüíî çíà÷èòåëüíóþ àðìèþ íåïðîèç-âîäèòåëüíîãî íàñåëåíèÿ. Áðîäÿæíè÷åñòâî ñòàëîñåðüåçíûì ñîöèàëüíûì çëîì, ïðåäñòàâëÿþùèìïîñòîÿííóþ óãðîçó âëàñòÿì. È ýòî â ïîëíîé ìåðåñêàçàëîñü â ìîìåíò âñòðå÷è ñ èñïàíöàìè".

Ïðèâåäåííàÿ öèòàòà ÷àñòè÷íî èëè ïîëíîñòüþîòðàæàåò ïîäëèííóþ êàðòèíó ãèáåëè äðóãèõ èì-ïåðèé è öèâèëèçàöèé, óæå ðàññìîòðåííûõ íàìè.

ÃËÀÂÀ 22. ÇÀÄÅÐÆÀÍÍÛÅ â ÎÊÅÀÍÈÈ

Äî ñâîåãî ïåðâîãî ïóòåøåñòâèÿ íà îñòðîâàÒîíãà (Ïîëèíåçèÿ) ÷åøñêèé ïèñàòåëü è ïóòåøå-ñòâåííèê Ìèëîñëàâ Ñòèíãë, õîðîøî çíàêîìûé ñèñ÷åçíóâøèìè öèâèëèçàöèÿìè èíäåéöåâ Àìåðè-êè, ïðåäñòàâëÿë ñåáå Òîíãà, êàê îñòðîâà ñ ïðè-ìèòèâíûìè õèæèíàìè èç ïàëüìîâûõ ëèñòüåâ èðàñùåïëåííîãî áàìáóêà.

Íî çäåñü îí óâèäåë íå÷òî, îò ÷åãî ó íåãî ïå-ðåõâàòèëî äûõàíèå: ýòî áûëè íàñòîÿùèå ïèðàìè-äû! Êàìåííûå ñòóïåí÷àòûå ïîñòðîéêè, êîòîðûå êòîìó æå, òî÷íî òàê æå, êàê çíàìåíèòûå åãèïåò-ñêèå ïèðàìèäû â Ãèçå, â ñâîèõ êàìåííûõ óòðîáàõñêðûâàþò ãðîáíèöû ïðàâèòåëåé Òîíãà.

Òàêèå ñòóïåí÷àòûå êàìåííûå êîðîëåâñêèåãðîáíèöû ïîëèíåçèéöû ñ îñòðîâîâ Òîíãà íàçûâà-þò ëàíãè, ÷òî çíà÷èò "íåáî". Ýòèõ ëàíãè - áîëü-øèõ è ìàëûõ - â ìåñòàõ ïîãðåáåíèÿ ïðàâèòåëåé âÌóà (áûâøàÿ ñòîëèöà Òîãà) íåñêîëüêî, è êàæäàÿèìååò ñâîå íàçâàíèå;

Â âåëè÷åñòâåííûõ êàìåííûõ ëàíãè ïî÷èâà-þò óìåðøèå ïðàâèòåëè äðåâíåãî Òîíãà. (Ïðîñòûõæèòåëåé êîðîëåâñòâà, åñòåñòâåííî, õîðîíèëè ñî-âñåì èíà÷å. Äæ. Ì. Äýâèäñîí, îòðûâøàÿ äâà êóð-ãàíà, ÿâíî îòíîñÿùèõñÿ ê òîé æå äðåâíåé ýïîõå,êîãäà âîçäâèãàëèñü ïèðàìèäû â Ìóà, â êàæäîìèç íèõ îáíàðóæèëà îñòàíêè íå ìåíåå ñîòíè ñêå-ëåòîâ, çàõîðîíåííûõ âìåñòå, ñëîâíî â áðàòñêîéìîãèëå.)

Íî äëÿ íàñ òåïåðü âàæíî íå òî, ÷òî îäíèõ- ïðîñòîëþäèíîâ - ñâàëèâàëè ãðóäàìè, à äðó-ãèõ - âûñîêîïîñòàâëåííûõ - õîðîíèëè êàæäîãîâ îòäåëüíîñòè, âîçäâèãàÿ ðîñêîøíûå ãðîáíèöû-ïèðàìèäû. Â äàííûé ìîìåíò íàñ èíòåðåñóåò íåðàçäåëåíèå îáùåñòâà, ñòðîèâøåãî òàêèå âåëèêî-ëåïíûå ãðîáíèöû, à ñàìè ïî ñåáå ïèðàìèäû, êî-òîðûå êàçàëîñü áû, íè÷åãî îáùåãî íå èìåþò ñ

Îêåàíèåé. Ïèðàìèäû, ïîäîáíûå òåì, ÷òî âîçäâè-ãàëèñü â äâóõ ñòîëü îòäàëåííûõ îòñþäà îáëàñòÿõíàøåé ïëàíåòû: â äðåâíåì Åãèïòå è â äðåâíåéÀìåðèêå. Ïðè÷åì â îáîèõ ýòèõ ðåãèîíàõ èìåííîïèðàìèäû, áîëåå ÷åì ÷òî-ëèáî èíîå, âñåãäà áûëèè ïî ñåé äåíü îñòàþòñÿ ñèìâîëîì ñîçäàâøèõ èõâûñîêèõ êóëüòóð.

Ïèðàìèäà - ýòî ñòóïåí÷àòîå êàìåííîå ÷óäî - èâïðàâäó îçíà÷àåò íå÷òî áîëüøåå, ÷åì ñâîåîáðàç-íóþ àðõèòåêòóðíóþ ôîðìó. Îíà âîèñòèíó ñèìâîëâûñîêîé êóëüòóðû. Ñàìî ñëîâî "ïèðàìèäà" â èç-âåñòíîé ìåðå ÿâëÿåòñÿ ñèíîíèìîì ïîíÿòèÿ "âû-ñîêàÿ êóëüòóðà".

Íî êòî, ãäå è êîãäà ñëûõàë î ïèðàìèäàõ âÌóà, â Ëàïàãå? Óâû, èõ ïîñòèãëà òà æå ó÷àñòü,÷òî è âñþ ïîëèíåçèéñêóþ êóëüòóðó. Êîå-êòî ñëû-õàë è î íåé. . . Îäíàêî íàøè ïîçíàíèÿ î ñòîëüïîðàçèòåëüíîé êóëüòóðå äðåâíèõ îáèòàòåëåé Ïî-ëèíåçèè áîëåå ÷åì ïîâåðõíîñòíû. È, êàê ïðàâèëî,÷ðåçâû÷àéíî íåòî÷íû. Äà, ïîëèíåçèéñêàÿ êóëü-òóðà íàì çíàêîìà è òåì íå ìåíåå - ïî÷òè íåâåäî-ìà.

Ïîëèíåçèþ ïî òðàäèöèè èìåíóþò "ðàåì íà-

øåé ïëàíåòû". Íî áåçóïðå÷íàÿ êðàñîòà åå îñò-ðîâîâ, êîòîðàÿ ïðèâëåêàåò, çàõâàòûâàåò âñÿêîãî,êòî èõ óâèäèò, ïîðîé ìåøàåò çàìåòèòü ïîëèíå-çèéöåâ, òåõ, êòî â ýòîì ðàþ äåéñòâèòåëüíî äî-ìà, êîìó ïî ïðàâó ïåðâîðîäñòâà íàäëåæàëî áûíå òîëüêî íàñåëÿòü ýòîò "ðàé Þæíûõ ìîðåé", íîè âëàäåòü èì.

Òàì, ãäå ïîëîñà ýêâàòîðèàëüíûõ øòèëåé ñî-ïðèêàñàåòñÿ ñ îáëàñòÿìè, êóäà ïðîíèêàþò ïàññà-òû, î÷åíü

÷àñòî âîçíèêàþò òèõîîêåàíñêèå òàéôóíû. Ïî-ñòîÿííàÿ îïàñíîñòü òàéôóíîâ áîëüøå âñåãî óãðî-æàåò àðõèïåëàãàì Òóàìîòó, Ñàìîà, à òàêæå Òîí-ãà. Ìíîãèå îñòðîâà ýòèõ îñòðîâíûõ ãðóïï èç ãî-äà â ãîä ñòàíîâÿòñÿ æåðòâàìè ñòðàøíåéøèõ óðà-ãàíîâ. È âñåãäà ýòè óðàãàíû íàíîñÿò îãðîìíûéóðîí (òàê, â 1982 ãîäó òàéôóí íåèñòîâñòâîâàë íà"Îñòðîâàõ ïèðàìèä", â êîðîëåâñòâå Òîíãà).

Äðóãèå îáëàñòè Ïîëèíåçèè, â îñîáåííîñòè Ãà-âàéñêèå îñòðîâà, íåðåäêî ñòðàäàþò îò öóíàìè.Ãèãàíòñêèå âîëíû öóíàìè ñìåòàþò ñ ïîáåðåæüÿïîëèíåçèéñêèõ îñòðîâîâ âñå, ÷òî âñòðå÷àþò íàñâîåì ïóòè. È - óâû! - çà÷àñòóþ íåñóò ñìåðòü

áîëüøîìó ÷èñëó ëþäåé.

Íî, êîãäà ñêðûòûé ïîä âîäîé âóëêàí íå âçäû-ìàåò â íåáî îãðîìíûå âîëíû, êîãäà âîäíàÿ ïî-âåðõíîñòü íå áóðëèò îò òàéôóíà, îêåàí - Ìîàíà- è âïðÿìü òèõ è äðóæåëþáåí. Ýòîò Òèõèé îêåàíâñåãäà áûë è îñòàåòñÿ ïîäëèííîé ðîäèíîé ïîëè-íåçèéöà.

Íåîáû÷íàÿ àêòèâíîñòü òèõîîêåàíñêèõ âóëêà-íîâ è ïîðîäèëà ïåðâûé èç òðåõ îñíîâíûõ òèïîâïîëèíåçèéñêèõ îñòðîâîâ - òîò, êîòîðûé ìû ÷àùåâñåãî íàçûâàåì "âûñîêèì îñòðîâîì". Êàê ïðà-âèëî, ýòî áàçàëüòîâûå îñòðîâà. Ïåðâîîòêðûâàòå-ëÿì Ïîëèíåçèè, êîòîðûå âèäåëè èõ ñ ïîâåðõíî-ñòè îêåàíà - Ìîàíû, îíè äåéñòâèòåëüíî äîëæíûáûëè êàçàòüñÿ âûñîêèìè. Êàæäûé èç ýòèõ îñò-ðîâîâ â ñàìîì äåëå âûðàñòàåò ïðÿìî èç ïîâåðõ-íîñòè îêåàíà (ïðèáðåæíàÿ íèçìåííàÿ ïîëîñà òóòçà÷àñòóþ ÷ðåçâû÷àéíî óçêà), äîñòèãàÿ âûñîòû âíåñêîëüêî òûñÿ÷ ìåòðîâ. Ñàìûå âûñîêèå îñòðîâàÏîëèíåçèè - Ãàâàéñêèå, ãäå âîçâûøàþòñÿ âóëêà-íè÷åñêèå ãîðû.

Ñ îñòàòêàìè âóëêàíè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè, ñî-çäàâøåé âûñîêèå îñòðîâà Ïîëèíåçèè, ìû âñòðå-

÷àåìñÿ è ïîíûíå. Íà îñòðîâå Ãàâàéè íå ïðîõîäèòè ãîäà, ÷òîáû íå äàâàë î ñåáå çíàòü òî ìîùíûìèòîë÷êàìè, òî âåëèêîëåïíûìè ôîíòàíàìè äîêðàñ-íà ðàñêàëåííîé ëàâû çäåøíèé âóëêàí Êèëàóýà.Äà è âûñîêèé Ìàóíà-Ëîà ÷àñòî íàïîìèíàåò î ñå-áå. Ñ îñòàòêàìè âóëêàíè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè ìûäî ñèõ ïîð âñòðå÷àåìñÿ íà Çàïàäíîì Ñàìîà.

Ó÷åíûå ñ÷èòàþò, ÷òî îñòðîâà Îêåàíèè ïîÿâè-ëèñü èç âîä Òèõîãî îêåàíà ñðàâíèòåëüíî íåäàâíî:îäíè - êàê ñëåäñòâèå èíòåíñèâíîé äåÿòåëüíîñòèïîäâîäíûõ âóëêàíîâ, äðóãèå - êàê ðåçóëüòàò ñòîëüæå èíòåíñèâíîé "äåÿòåëüíîñòè" êîðàëëîâ.

Íàóêà òàêæå óòâåðæäàåò, ÷òî ïîëèíåçèé-öû, êîòîðûå ñ àíòðîïîëîãè÷åñêîé òî÷êè çðåíèÿíàèáîëåå áëèçêè ìîíãîëîèäàì, ñôîðìèðîâàëèñüêàê ñàìîñòîÿòåëüíàÿ ýòíè÷åñêàÿ ãðóïïà íà þãî-âîñòîêå Êèòàÿ. Òàì æå â ýïîõó íåîëèòà çàêëà-äûâàëèñü è îñíîâû ñàìîáûòíîé ïîëèíåçèéñêîéêóëüòóðû.

Èç Êèòàÿ, ñêîðåå âñåãî ÷åðåç Èíäîêèòàé, Èí-äîíåçèþ, Íîâóþ Ãâèíåþ è öåïü ìåëàíåçèéñêèõîñòðîâîâ áóäóùèå ïîëèíåçèéöû ïîñòåïåííî äî-áðàëèñü â Îêåàíèþ. Ïðè ýòîì ïåðâîé ñóøåé, êî-

òîðóþ 3300 ëåò íàçàä îíè çàñåëèëè â Òèõîì îêå-àíå, áûëè îñòðîâà Òîíãà. Âñêîðå çà íèìè ïîñëå-äîâàë àðõèïåëàã Ñàìîà. Òàêîâû â ñæàòîì âèäåâûâîäû ó÷åíûõ. Ñîìíåíèÿ æå òåõ, êòî ïðåäñòàâ-ëÿåò ñåáå ïðîøëîå Ïîëèíåçèè èíà÷å, íà÷èíàþò-ñÿ ñ ñàìîãî çàðîæäåíèÿ îñòðîâíîãî ìèðà. Äàæåóæå ñ âûðàæåíèÿ "îñòðîâíîé ìèð". "Âñåãäà ëèçäåñü áûëè îñòðîâà?" - ñïðàøèâàþò ñîìíåâàþ-ùèåñÿ. Íå ñóùåñòâîâàë ëè íåêîãäà è â Òèõîìîêåàíå íåêèé "ïîëèíåçèéñêèé êîíòèíåíò"? Íåêîåïîëèíåçèéñêîå ïîäîáèå Àòëàíòèäû?

Ãèïîòåòè÷åñêèé òèõîîêåàíñêèé êîíòèíåíò, êî-òîðîãî íèêòî íå ìîã âèäåòü ñîáñòâåííûìè ãëàçà-ìè, íèêàê íå èìåíîâàëñÿ. Òåì íå ìåíåå ñàìîçâà-íûå êðåñòíûå îòöû ïðèäóìàëè äëÿ íåãî öåëûéðÿä èìåí, ïîðîé ÷ðåçâû÷àéíî êóðüåçíûõ. Íî, ïî-ñêîëüêó îí íàõîäèëñÿ â Òèõîì îêåàíå, â êîíöåêîíöîâ - è ïî ïðàâó âîçîáëàäàëî íàçâàíèå "Ïà-öèôèäà" ïî àíàëîãèè ñ "Àòëàíòèäîé", ÿêîáû íà-õîäèâøåéñÿ â Àòëàíòèêå.

Ó "òèõîîêåàíñêîé Àòëàíòèäû", èëè "Ïàöè-ôèäû", áûëî íåìàëî çàùèòíèêîâ è ïîêëîííè-êîâ. Óïîìÿíåì õîòÿ áû äâóõ - âåðõîâíîãî æðåöà

"íàóêè î òèõîîêåàíñêîì êîíòèíåíòå" ïðîôåññî-ðà Ìàêìèëëàíà Áðàóíà è âûäàþùåãîñÿ çíàòîêàïîëèíåçèéñêîé êóëüòóðû, ñîáèðàòåëÿ ïîëèíåçèé-ñêèõ ìèôîâ ìèññèîíåðà Ìîðåíõîóòà.

Â òî, ÷òî îñòðîâà Ïîëèíåçèè è âñåãî Òèõî-ãî îêåàíà - îñòàòêè ñóøè, çàòîíóâøåé âî âðå-ìÿ êàêîé-òî âåëèêîé êàòàñòðîôû, âåðèëè è êðóï-íåéøèé åâðîïåéñêèé èññëåäîâàòåëü Òèõîãî îêå-àíà Äæåéìñ Êóê, è åãî ñïóòíèê, âûäàþùèéñÿåñòåñòâîèñïûòàòåëü ïðîôåññîð Ôîðñòåð, è åùåîäèí èç ñàìûõ çíà÷èòåëüíûõ ìîðåïëàâàòåëåé,êîãäà-ëèáî áîðîçäèâøèõ ïðîñòîðû Òèõîãî îêåà-íà, ôðàíöóç Æþëü Äþìîí-Äþðâèëü, è ìíîãèåäðóãèå.

Ïðîáëåìàòèêå Ïàöèôèäû ïðîôåññîð Áðàóíïîñâÿòèë è ñâîé ôóíäàìåíòàëüíûé ëèòåðàòóð-íûé òðóä. Â ïåðâûõ æå åãî ôðàçàõ îí ñðàâíèâàëíûíåøíåå ñîñòîÿíèå Òèõîãî îêåàíà ñ ôàíòàñòè-÷åñêîé êàðòèíîé ñâîåãî ðîäíîãî ãîðîäà - Ëîíäî-íà, çàòîïëåííîãî íàâîäíåíèåì. Ïðåäñòàâüòå, ÷òîèç âñåé âåëèêîëåïíîé áðèòàíñêîé ñòîëèöû íàäâîäîé òîð÷àò ëèøü áàøíè Âåñòìèíñòåðñêîãî àá-áàòñòâà/ Íà âèäíåñêîëüêî òî÷åê ñðåäè îãðîìíûõ

âîäíûõ ïðîñòðàíñòâ. . . Íî êàêîå áîãàòñòâî êóëü-òóðû è èñêóññòâà ñêðûëîñü ïîä åãî ïîâåðõíîñòüþ!Òàêèì ïðåäñòàâëÿë ñåáå Ìàêìèëëàí Áðàóí è Òè-õèé îêåàí. Ïî åãî ìíåíèþ, òî, ÷òî ñîõðàíèëîñü îòÏàöèôèäû íà ïîâåðõíîñòè, íà çäåøíèõ îñòðîâàõ,êàê íåëüçÿ áîëåå êðàñíîðå÷èâî ñâèäåòåëüñòâóåò îâåëèêîé êóëüòóðå ïîãðóçèâøåãîñÿ íà äíî êîíòè-íåíòà!

Áîëåå âñåãî âíèìàíèå Áðàóíà ïðèâëåêàëè äâàïóíêòà â Òèõîì îêåàíå. Ïåðâûì, ðàçóìååòñÿ, áûëïîëèíåçèéñêèé îñòðîâ Ïàñõè - äëÿ êàæäîãî èñ-êàòåëÿ àðõåîëîãè÷åñêèõ è ýòíîãðàôè÷åñêèõ òàéíìåñòî ïîèñòèíå áëàãîñëîâåííîå. Â ãèãàíòñêèõñòàòóÿõ íà ýòîì îñòðîâå - î êîòîðûõ è ìû áóäåìãîâîðèòü ïîäðîáíî, ïðàâäà, ïîä èíûì óãëîì çðå-íèÿ, - áðèòàíñêèé ïðîôåññîð óâèäåë ïîðòðåòíûåèçîáðàæåíèÿ ïðåäñòàâèòåëåé èñ÷åçíóâøåé ïîëè-íåçèéñêîé, âåðíåå "ïàöèôèäíîé" ðàñû. Ýòî áû-ëè ëþäè, ïîäîáíûå ñòàòóÿì. È âûãëÿäåëè îíèòàê æå: ñèëüíûå, ðîñëûå, âûñîêèå, ñ îòòÿíóòûìèìî÷êàìè óøåé, ñ âûñòóïàþùèìè ïîäáîðîäêàìè,óçêèìè ãóáàìè, çàïàâøèìè ãëàçàìè.

Îíè áóäòî áû îáëàäàëè è íåîáûêíîâåííî çðå-

ëîé êóëüòóðîé. Âåäü âî âñåé Îêåàíèè òîëüêîçäåñü, íà îñòðîâå Ïàñõè (äåéñòâèòåëüíî, ýòî òàêè åñòü), ñîõðàíèëàñü îñîáàÿ, äî ñèõ ïîð íå ðàñ-øèôðîâàííàÿ ïèñüìåííîñòü. Îñòàëèñü è óäèâè-òåëüíûå ëåãåíäû î äðåâíåì ïðîøëîì è î âëàñòè-òåëÿõ, êîòîðûå òóò ïðàâèëè. Êàê ðàç â ïåðâîì èçâåëèêèõ âîæäåé îñòðîâà Ïàñõè, ïî èìåíè ÕîòóÌàòóà, íåêîòîðûå ïðèâåðæåíöû Ïàöèôèäû âè-äåëè è ïåðâîãî âëàñòèòåëÿ âñåãî òèõîîêåàíñêîãîìàòåðèêà.

Åñëè óæ ðå÷ü çàøëà î áëàãîðîäíûõ ïðàâè-òåëÿõ ïðåäïîëàãàåìîãî çàòîíóâøåãî êîíòèíåíòà,íåîáõîäèìî íàïîìíèòü, ÷òî Ìàêìèëëàí Áðàóíñ÷èòàë îñòðîâ Ïàñõè íåêèì áîëüøèì ìàâçîëååì"êîðîëåé Ïàöèôèäû". Ïî åãî ìíåíèþ, çäåñü îá-ðåëè âå÷íûé ïîêîé ïðàâèòåëè èñ÷åçíóâøåãî òè-õîîêåàíñêîãî êîíòèíåíòà. À ãäå áûëà èõ ïðèæèç-íåííàÿ ðåçèäåíöèÿ? È òóò Ìàêìèëëàí Áðàóí íåñîìíåâàëñÿ - â Íàí Ìàäîëå (âòîðîé ïóíêò).

Íàí Ìàäîë, ê ñîæàëåíèþ, øèðîêîé îáùå-ñòâåííîñòè ñîâåðøåííî íå èçâåñòíûé, - îäèí èçñàìûõ ôàíòàñòè÷åñêèõ â ìèðå, íî ðåàëüíî ñóùå-ñòâóþùèõ, àðõåîëîãè÷åñêèõ ïàìÿòíèêîâ.

×òî æå òàêîå Íàí Ìàäîë? Ýòî äåâÿíîñòîäâà èñêóññòâåííî ñîçäàííûõ îñòðîâêà áëèç áåðå-ãîâ ìèêðîíåçèéñêîãî îñòðîâà Ïîíàïå. Íåâåäîìûåñòðîèòåëè, ïðîèñõîæäåíèå êîòîðûõ íàì òðóäíîîïðåäåëèòü, âîçäâèãëè çäåñü äåñÿòêè ïîñòðîåê èçêàìåííûõ âîñüìèãðàííûõ "áðåâåí". Ýòîò èñêóñ-ñòâåííûé îñòðîâíîé "ãîðîä", óêðàøåííûé äâîð-öàìè, ñâÿòèëèùàìè, êðåïîñòÿìè, ìàëåíüêèìèðèòóàëüíûìè áàññåéíàìè (òóò äàæå åñòü íåáîëü-øàÿ ïîäçåìíàÿ òþðüìà), òàê æå, êàê â Âåíåöèè,ïåðåñåêàþò êàíàëû, çàìåíÿâøèå óëèöû.

Íàí Ìàäîë - èñêóññòâåííûé àðõèïåëàã íà ñå-âåðå Òèõîãî îêåàíà ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé íå÷òîñòîëü íåâåðîÿòíîå, ñëîâíî îí ïîïàë ñþäà èç äðó-ãîãî ìèðà. À ïîòîìó íåóäèâèòåëüíî, ÷òî èìåííîçäåñü Ìàêìèëëàí Áðàóí ïîìåñòèë ñòîëèöó ïðà-âèòåëåé òèõîîêåàíñêîãî êîíòèíåíòà.

Çàãàäî÷íûå èñêóññòâåííûå îñòðîâêè, ñòðîè-òåëüñòâî êîòîðûõ íàâåðíÿêà òðåáîâàëî îòëè÷-íîé îðãàíèçàöèè, öåíòðàëèçîâàííîé âëàñòè; ñó-ùåñòâîâàíèå íà îñòðîâå Ïàñõè ïèñüìåííîñòè -áåññïîðíî, îäíîãî èç âåëè÷àéøèõ äîñòèæåíèé÷åëîâå÷åñêîé öèâèëèçàöèè; îãðîìíûå ñòàòóè íà

òîì æå îñòðîâå è âåëè÷åñòâåííûå êàìåííûå ñâÿ-òèëèùà îò Ìàðêèçñêèõ îñòðîâîâ äî Òîíãà - âñåýòî ïðèâåëî Áðàóíà ê óáåæäåíèþ, ÷òî ìû èìå-åì äåëî ñ îñòàòêàìè âåëèêîé êóëüòóðû. Ïðàâäà,âñåãî ëèøü ñ îñòàòêàìè. Êîíòèíåíò, ãäå çàðîäè-ëàñü âåëèêàÿ êóëüòóðà, îñòàâøàÿñÿ íàì â íàñëå-äèå, êàê ñ÷èòàë ïðîôåññîð, âî âðåìÿ ñòðàøíîéêàòàñòðîôû íèçâåðãñÿ â ïó÷èíó Òèõîãî îêåàíà, èíèêòî íèêîãäà åãî íå óâèäèò. . .

Îäíàêî èñêóññòâåííûé îñòðîâíîé "ãîðîä"Íàí Ìàäîë, èåðîãëèôè÷åñêîå ïèñüìî íà îñòðîâåÏàñõè, êàìåííûå ñâÿòèëèùà íà ìíîãèõ ïîëèíå-çèéñêèõ àðõèïåëàãàõ, ãèãàíòñêèå ñòàòóè íà Ðàïà-íóè è ò. ï. - ðåàëüíûå ôàêòû.

Åùå îäíèì ó÷åíûì, ïûòàâøèìñÿ äîêàçàòü ñó-ùåñòâîâàíèå Ïàöèôèäû, áûë çíàòîê ìèôîâ âñå-ãî ìèðà Ëóè Æàêîëèî. Ýòîò ôðàíöóçñêèé ïðî-ôåññîð â ðåçóëüòàòå ñâîåîáðàçíîãî òîëêîâàíèÿñàíñêðèòñêèõ òåêñòîâ, ñ êîòîðûìè îí ïîçíàêî-ìèëñÿ âî âðåìÿ ïîåçäêè â Èíäèþ, ïðèøåë êóáåæäåíèþ, ÷òî â ìåñòàõ, ãäå íûíå â Òèõîì îêå-àíå íàõîäèòñÿ ïîëèíåçèéñêèé "òðåóãîëüíèê", âäðåâíèå âðåìåíà áûë êîíòèíåíò, èìåíóåìûé â

ýòèõ äðåâíåèíäèéñêèõ òåêñòàõ "Ðóòàñ".

"Êëàññèêîì" - åñëè ìîæíî òàê âûðàçèòü-ñÿ - âòîðîãî ïîêîëåíèÿ èñêàòåëåé Ïàöèôèäû,ïîêîëåíèÿ âåëèêèõ ôàíòàçåðîâ áûë àìåðèêà-íåö Äæåéìñ ×àð-÷óîðä. "Çàòîíóâøèé" òèõîîêå-àíñêèé êîíòèíåíò îí íàçâàë Ëåìóðèåé, à åãî îáè-òàòåëåé, æèâøèõ â ïðèäóìàííóþ èì îñîáóþ ëå-ìóðñêóþ ýðó èñòîðèè çåìíîãî øàðà, ëåìóðàìè.Â êíèãå "Çàòîíóâøèé êîíòèíåíò My" ("My" - ñî-êðàùåííîå íà àìåðèêàíñêèé ìàíåð ñëîâî "Ëåìó-ðèÿ") Äæåéìñ ×àð÷óîðä óòâåðæäàåò, ÷òî âî âðå-ìÿ åãî íàó÷íîé ïîåçäêè â Èíäèþ êàêîé-òî òàìîø-íèé ìîíàõ èëè æðåö äàë åìó ïðî÷åñòü òàáëè÷êè,íà êîòîðûõ áûëà ïîäðîáíî çàïèñàíà èñòîðèÿ êîí-òèíåíòà "My", åãî õðîíèêà.

Èç "èíäèéñêèõ õðîíèê ñòðàíû My" è äðó-ãèõ ñòîëü æå òàèíñòâåííûõ ïèñüìåííûõ èñòî÷-íèêîâ (êîòîðûå êðîìå ×àð÷óîðäà òàêæå íèêòîíèêîãäà íå âèäåë, íàïðèìåð, èç äâàäöàòè ïÿòèòûñÿ÷ êàìåííûõ òàáëè÷åê, áóäòî áû íàéäåííûõâ Ìåêñèêå) ýòîò ñâîåîáðàçíûé "èññëåäîâàòåëü"óçíàë, ÷òî òèõîîêåàíñêèé êîíòèíåíò My íàñåëÿ-ëî øåñòüäåñÿò ÷åòûðå ìèëëèîíà êðàñèâûõ ëþäåé

ñî ñâåòëîîëèâêîâîé êîæåé, òåìíûìè ãëàçàìè èãóñòûìè ÷åðíûìè âîëîñàìè.

Êîíòèíåíò "ëåìóðîâ" ïðîñòèðàëñÿ, êàê "âû-÷èòàë" ×àð÷óîðä èç òàáëè÷åê, ìåæäó Ãàâàéñêè-ìè îñòðîâàìè íà ñåâåðå, ìèêðîíåçèéñêèìè Ìà-ðèàíñêèìè îñòðîâàìè íà þãå, ìåëàíåçèéñêèìÔèäæè íà çàïàäå è îñòðîâîì Ïàñõè íà âîñòî-êå. Âñåì ýòèì êîíòèíåíòîì åäèíîëè÷íî ïðàâèëñàìîâëàñòíûé èìïåðàòîð, òèòóë êîòîðîãî áûë"Ðà".

Ïî ýòèì "ñâåäåíèÿì", â Ïàöèôèäå, òî åñòü âãîñóäàðñòâå My, ðîäèëñÿ ïåðâûé ÷åëîâåê ïëàíå-òû. Çäåñü âîçíèêëà è ïåðâàÿ âåëèêàÿ îáùå÷åëî-âå÷åñêàÿ öèâèëèçàöèÿ, ÷üèìè ïîñëåäíèìè, ìåíååöåííûìè îòçâóêàìè áûëè Åãèïåò, Ãðåöèÿ, Èíäèÿè äðåâíèé Èçðàèëü. À â Íîâîì Ñâåòå ïðîäîëæà-òåëÿìè êóëüòóðû My áûëè âåëèêîëåïíûå ìàéÿ.

Ðàñïðîñòðàíèâøååñÿ ïî âñåìó ñâåòó ïëåìÿìó íå áûëî åäèíñòâåííûì íàñåëåíèåì Ïàöèôè-äû. ×àð÷óîðä óòâåðæäàë, ÷òî íà òèõîîêåàíñêîìêîíòèíåíòå æèëè è "æåëòûå" ëþäè, è ÷åðíîêî-æèå, íî è òå è äðóãèå ëèøü ïîêîðíî ñëóæèëè"áåëûì", òî÷íåå "èñòèííûì ëåìóðàì" ñî ñâåò-

ëîîëèâêîâîé êîæåé. Ñëåäîâàòåëüíî, ïî ïðåäñòàâ-ëåíèÿì Äæåéìñà ×àð÷óîðäà, ýòî áûë íàñòîÿùèéðàñèñòñêèé ìèð. Âïðî÷åì, êîíòèíåíò ýòîò ìîãïîõâàñòàòü íå òîëüêî êðàñèâûìè ëþäüìè, êðàñè-âûìè ïåéçàæàìè è çðåëîé äóõîâíîé êóëüòóðîé,íî åùå è ÷ðåçâû÷àéíî ðàçâèòîé òåõíèêîé: íàïðè-ìåð, åùå íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷åëåòèé íàçàäíà çàòîíóâøåé ÷àñòè ñâåòà ñóùåñòâîâàëà ñîâåð-øåííåéøàÿ ñåòü øîññåéíûõ äîðîã!

Êðîìå ñàìîãî Äæåéìñà ×àð÷óîðäà åãî ôàíòà-ñòè÷åñêóþ âåðñèþ ñóùåñòâîâàíèÿ òèõîîêåàíñêî-ãî êîíòèíåíòà çàùèùàëà åùå îäíà, ñêàçàòü ïîïðàâäå, òîæå âåñüìà ñâîåîáðàçíàÿ, äàæå êóðüåç-íàÿ ïðîïîâåäíèöà. Ýòî Åëåíà Ïåòðîâíà Áëàâàò-ñêàÿ, æåíùèíà, âîøåäøàÿ â èñòîðèþ çàïàäíî-ãî ìèðà êàê îñíîâàòåëüíèöà èçâåñòíîãî, íåêîãäàäîâîëüíî øèðîêî ðàñïðîñòðàíåííîãî Òåîñîôè÷å-ñêîãî îáùåñòâà.

Ó÷èòåëåì Áëàâàòñêîé ñòàë Ôðàíöóçñêèé ïðî-ôåññîð Æàêîëèî, ÷åëîâåê, íàøåäøèé â äðåâ-íåèíäèéñêèõ òåêñòàõ äîêàçàòåëüñòâà ñóùåñòâî-âàíèÿ èñ÷åçíóâøåãî ïîëèíåçèéñêîãî êîíòèíåíòà.Äëÿ Áëàâàòñêîé îí áûë âåëèêèì ïðèìåðîì, è

îíà íàïðàâèëà ñâîè èíòåðåñû ïî òîìó æå ïóòè.Îíà òîæå îòïðàâèëàñü â Èíäèþ "èçó÷àòü" äðåâ-íèå ñàíñêðèòñêèå òåêñòû. Íà îñíîâå àíàëèçà ÿêî-áû ñóùåñòâóþùåé "Êíèãè Äçèàí", êîïèþ êîòî-ðîé, íàïèñàííóþ íà ïàëüìîâûõ ëèñòüÿõ, åé áóä-òî áû ïîñ÷àñòëèâèëîñü ïðî÷åñòü, îïóáëèêîâàëàïîçäíåå ñâîé ôóíäàìåíòàëüíûé (èìåþòñÿ â âè-äó ðàçìåðû), ëèòåðàòóðíûé òðóä, êðàñíîðå÷èâîíàçâàííûé "Òàéíîå ó÷åíèå" (Òàéíàÿ äîêòðèíà).

Ó÷åíèÿ îá èñ÷åçíóâøèõ êîíòèíåíòàõ, êîòîðûåïûøíûì öâåòîì ðàñöâåëè â XIX âåêå, âåñüìàýíåðãè÷íî çàÿâëÿëè î ñåáå è â XX ñòîëåòèè, ÷å-ðåç ìíîãî ëåò ïîñëå òîãî, êàê èç æèçíè óøëè èÅëåíà Ïåòðîâíà, è åå ó÷èòåëü Ëóè Æàêîëèî, èïðîôåññîð Áðàóí, è Äæåéìñ ×àð÷óîðä.

Äàæå íàöèñòû íàøëè â ó÷åíèè î âûäàþùèõ-ñÿ ñïîñîáíîñòÿõ ãîñïîäñòâóþùåé ðàñû, ïðàâèâ-øåé â èñ÷åçíóâøèõ ÷àñòÿõ ñâåòà, íåêóþ àíàëî-ãèþ ñîáñòâåííûì âîççðåíèÿì. Êëàññèê èäåîëî-ãèè Òðåòüåé èìïåðèè Àëüôðåä Ðîçåíáåðã â ñâîåìãëàâíîì òðóäå "Ìèô äâàäöàòîãî ñòîëåòèÿ" îáú-ÿâèë î ñîëèäàðíîñòè ñ ýòèìè èäåÿìè. Òîëüêî èñ-÷åçíóâøèå êîíòèíåíòû (Ðîçåíáåðã èìåë â âèäó

ãëàâíûì îáðàçîì Àòëàíòèäó) îí, êàê èñòèííûéèññëåäîâàòåëü íîðäè÷åñêèõ âçãëÿäîâ, ïåðåíåñ íàñåâåð, à âåðõîâåíñòâóþùóþ íàäðàñó, ðàçóìååòñÿ,èäåíòèôèöèðîâàâ ñ àðèéöàìè.

Çàòîíóâøèå êîíòèíåíòû áûëè âêëþ÷åíû íà-öèñòàìè â èõ îôèöèàëüíóþ èäåîëîãèþ. Äëÿ èçó-÷åíèÿ ýòèõ "÷àñòåé ñâåòà", à òàêæå äëÿ ïðî-ïàãàíäû èõ òðàäèöèé â Òðåòüåé èìïåðèè áûëäàæå ñîçäàí ñïåöèàëüíûé ôîíä ïîä íàçâàíè-åì "Deutsches Ahneberbe" ("Íåìåöêèå íàñëåä-íèêè ïðàðîäèòåëåé"). Òåìå èñ÷åçíóâøåãî êîíòè-íåíòà, èñ÷åçíóâøåé öèâèëèçàöèè è èñ÷åçíóâøåéãîñïîäñòâóþùåé ðàñû ïîñâÿùàëèñü âûñòàâêè íà-öèñòñêèõ õóäîæíèêîâ.

Íî âåðíåìñÿ èç èìïåðèè, êîòîðàÿ ïîãèáëàâñåãî íåñêîëüêî äåñÿòèëåòèé íàçàä, â èìïåðèþ,ïîãèáøóþ íà äâåíàäöàòü òûñÿ÷ ëåò ðàíüøå, èíå îò îãíÿ è ìå÷à, à îò âîäû. Îäíàæäû íàäâåëèêîëåïíîé, âûñîêîöèâèëèçîâàííîé "ïðàìàòå-ðüþ âñåõ êóëüòóð" - òèõîîêåàíñêèì êîíòèíåíòîìMy êàê ãðîì ñðåäè ÿñíîãî íåáà ðàçðàçèëàñü êà-òàñòðîôà. Ïîñëå äâóõ ñòðàøíûõ ñîòðÿñåíèé âåñüêîíòèíåíò ñ áîëüøåé ÷àñòüþ îáèòàòåëåé ïîãðó-

çèëñÿ â âîäó. Ê ñ÷àñòüþ, êîå-êòî èç æèòåëåé åùåóñïåë âîâðåìÿ ïîêèíóòü My. Èìåííî îíè ïåðå-íåñëè ñâîþ âåëèêîëåïíóþ öèâèëèçàöèþ â Àçèþè Àìåðèêó.

Êñòàòè, ïî ìíåíèþ ×àð÷óîðäà, è ñàìè ïîëè-íåçèéöû, îáèòàþò â òîé îáëàñòè, ãäå íåêîãäà "ñó-ùåñòâîâàë" ïîãèáøèé êîíòèíåíò, - ïîòîìêè, áî-ëåå òîãî - ïðÿìûå íàñëåäíèêè "ëåìóðîâ". Ïîñëåãèáåëè ñâîåãî ïðåêðàñíîãî êîíòèíåíòà îíè îñòà-ëèñü íà íåìíîãèõ âîçâûøàþùèõñÿ íàä ïîâåðõíî-ñòüþ îêåàíà ó÷àñòêàõ ñóøè íûíåøíèõ ïîëèíåçèé-ñêèõ àðõèïåëàãàõ. Ñíà÷àëà ïîñòðàäàâøèõ îò ïî-òîïà æèòåëåé My â Ïîëèíåçèè îêàçàëîñü ñòîëü-êî, ÷òî èì íå îñòàâàëîñü íè÷åãî èíîãî, êàê èç-çàíåõâàòêè ïèùè íà÷àòü ïîåäàòü äðóã äðóãà.

È âîò â òèõîîêåàíñêîì "òðåóãîëüíèêå", ïîìíåíèþ ×àð÷óîðäà, "íàñòàëî âðåìÿ âåëèêîãîóïàäêà". Ôàíòàñòè÷åñêè öèâèëèçîâàííûå "ëåìó-ðû" ïðåâðàòèëèñü â äèêàðåé-ïîëèíåçèéöåâ, äàæåêàííèáàëîâ. Äà, ðå÷ü èäåò î ïîëèíåçèéöàõ. È îòåõ, êòî âåðèò, ÷òî â òîì æå òèõîîêåàíñêîì ìèðå,ãäå íûíå "ïëûâóò" ïîëèíåçèéñêèå îñòðîâà, íåêî-ãäà ñóùåñòâîâàë áîëüøîé êîíòèíåíò, ïîçäíåå çà-

òîïëåííûé âñëåäñòâèå ñòðàøíîé ïðèðîäíîé êà-òàñòðîôû, íåêîåãî òèõîîêåàíñêîãî ïîäîáèÿ áèá-ëåéñêîãî ïîòîïà.

Çäåñü ñëåäîâàëî áû îáðàòèòüñÿ ê ñàìèì ïî-ëèíåçèéöàì, ê èõ ìèôàì è ëåãåíäàì; íå õðàíÿòëè îíè ïàìÿòü î ïîäîáíûõ êàòàêëèçìàõ.

Â äåâÿíîñòà äåâÿòè ñëó÷àÿõ íå õðàíÿò. È âñåæå â Ïîëèíåçèè áûëè íàéäåíû ôîëüêëîðíûå òåê-ñòû, äåéñòâèòåëüíî ïîâåñòâóþùèå î òàêîì "ïîòî-ïå" â Òèõîì îêåàíå.

Íàïðèìåð, æèòåëÿì Ôèäæè - ýòèì ìåëàíå-çèéöàì âðàò Ïîëèíåçèè - ïðåäàíèÿ î ïîòîïå èç-âåñòíû. À ïîëèíåçèéöàì? Â Ïîëèíåçèè ðàññêàç îïîòîïå, îá óæàñíîé ïðèðîäíîé êàòàñòðîôå, óíè-÷òîæèâøåé çåìëþ ïîñðåäè îêåàíà, áûë çàïèñàí,íàïðèìåð, íà àòîëëå Õàî àðõèïåëàãà Òóàìîòó.Òåêñò ìèôà íàñòîëüêî èíòåðåñåí, ÷òî çàñëóæè-âàåò, ÷òîáû ìû åãî çäåñü âîñïðîèçâåëè:

"Ïîñëóøàéòå ðàññêàç î äðåâíèõ îáèòàòåëÿõîñòðîâà Õàî. Ñíà÷àëà áûëî òðè áîãà - Âàòåà Íóêó,Òàíå è Òàíãàðîà. Âàòåà ñîòâîðèë íåáî è çåìëþè âñ¼, ÷òî íà íèõ åñòü. Âàòåà ñîòâîðèë ïëîñêóþçåìëþ, Òàíå åå ïîäíÿë, à Òàíãàðîà åå äåðæàë.

Ýòî áûëà Ãàâàéêè.

Êîãäà çåìëÿ áûëà ñîòâîðåíà, Òàíãàðîà ñîòâî-ðèë ìóæà, êîåìó äàë èìÿ Òèêè, è æåíùèíó, íà-çâàâ åå Õèíà. Õèíà áûëà ñîòâîðåíà èç ðåáðà Òè-êè; Òèêè è Õèíà æèëè âìåñòå è ïëîäèëè äåòåé.

Ëþäè òâîðèëè íà ýòîé çåìëå çëî, è Âàòåà ðàç-ãíåâàëñÿ íà íèõ. È ïðèêàçàë ìóæó ïî èìåíè Ðàòàïîñòðîèòü ëîäêó è ñïðÿòàòüñÿ â íåé. Îíà äîëæíàáûëà äàòü ïðèáåæèùå Ðàòå, åãî æåíå, à òàêæå èõñûíîâüÿì è æåíàì.

Íåáåñà èçâåðãàëè äîæäü, è çåìëþ çàëèë ïî-òîï. Ãíåâ Âàòåà ïðîëîìèë íåáåñíûé ñâîä, âûñîêîïîäíÿë âåòåð è äîæäü, ïîêà çåìëÿ íå áûëà óíè-÷òîæåíà è çàëèòà ìîðåì. Ðàòà, åãî æåíà, è òðèñûíà ñî ñâîèìè æåíàìè, óêðûëèñü â ëîäêå è âû-øëè èç íåå, òîëüêî êîãäà âîëíû ñíîâà îïàëè, ÷òîñëó÷èëîñü ÷åðåç øåñòü ñîòåí ïåðèîäîâ. Îíè áû-ëè ñïàñåíû, à âìåñòå ñ íèìè çâåðè è ïòèöû, âñåæèâîå, õîäÿ÷åå ïî çåìëå è ëåòàþùåå ïî âîçäóõó".

Òðóäíî ñêàçàòü, íàñêîëüêî áëèçêà ê "îðèãè-íàëó" çàïèñü ýòîãî ïîâåñòâîâàíèÿ, ðîäèâøåãîñÿíà àòîëëå àðõèïåëàãà Òóàìîòó. Íî òåì, êòî ÷è-òàë Áèáëèþ, ýòî, íàâåðíÿêà, íàïîìíèò ñòàðîçà-

âåòíûé ðàññêàç î ïîòîïå.

È â äðóãèõ ÷àñòÿõ Îêåàíèè ó÷åíûå ñëûøà-ëè ðàññêàçû î êàêîé-òî äðåâíåé ïðèðîäíîé êàòà-ñòðîôå, ïðè êîòîðîé âîäà çàòîïèëà çåìëþ. Ýòîâûçûâàåò ðÿä âîïðîñîâ.

Ïî÷òè êàæäûé èç íèõ âûçûâàåò êîíòðâîïðî-ñû. Âîò è â äàííîì ñëó÷àå õî÷åòñÿ ñïðîñèòü: îò-êóäà æèòåëè àòîëëà Õàî ìîãóò ïîìíèòü î ãèïî-òåòè÷åñêîé êàòàñòðîôå, êîòîðàÿ, åñëè îíà è áû-ëà íà ñàìîì äåëå (à ýòî åùå îòíþäü íå äîêàçà-íî), ñëó÷èëàñü âî âðåìåíà, êîãäà íå òîëüêî îíè íå òîëüêî âñå îñòàëüíûå àòîëëû Òóàìîòó, íîè âñÿ Ïîëèíåçèÿ åùå íå áûëè îñâîåíû ÷åëîâå-êîì, è ïðåäîê ïîëèíåçèéöåâ (â äåéñòâèòåëüíîñòèâåñüìà îòäàëåííûé ïðåäîê èõ âåñüìà îòäàëåííûõïðàïðåäêîâ) æèë â äåñÿòè òûñÿ÷àõ êèëîìåòðîâ îòòóàìîòñêèõ âîä, ãäå-òî íà Þãå Êèòàÿ.

Íî, ïîñêîëüêó óæ ðå÷ü çàøëà î ïîëèíåçèé-ñêèõ ìèôàõ, ïîïûòàåìñÿ âûÿñíèòü, íåò ëè â íèõóïîìèíàíèé è î ñóùåñòâîâàíèè ãèïîòåòè÷åñêîãîêîíòèíåíòà, íà êîòîðûé îáðóøèëñÿ ñòîëü æå ãè-ïîòåòè÷åñêèé ïîòîï.

Äåâÿíîñòà äåâÿòü è äåâÿòü äåñÿòûõ ïðîöåí-

òà ïîëèíåçèéñêèõ ìèôîâ íè î êàêîì ïðîïàâøåìòèõîîêåàíñêîì êîíòèíåíòå íå ñîîáùàþò. Îäíàêîâûäàþùåãîñÿ ñîáèðàòåëÿ ïîëèíåçèéñêèõ äðåâíî-ñòåé è îäíîãî èç ïåðâûõ, êòî ñòàë çàïèñûâàòüìèôû Îêåàíèè, ìèññèîíåðà Ìîðåíõîóòà (è ïî-ñëå íåãî ðÿä äðóãèõ ñòîðîííèêîâ ñóùåñòâîâàíèÿÏàöèôèäû, èìåâøèõ âîçìîæíîñòü îçíàêîìèòüñÿñ åãî çàïèñÿìè) ñ ýòîé òî÷êè çðåíèÿ çàèíòåðåñî-âàëà ëåãåíäà î Ñîëíå÷íîé ñåòè áîãà Êàíå. Òàê,ñîãëàñíî èñòîëêîâàíèþ ñòîðîííèêîâ Ïàöèôèäû,ãàâàéöû îáðàçíî íàçûâàëè êîíòèíåíò, êîòîðûéáóäòî áû çàíèìàë îáøèðíóþ ïëîùàäü â íûíåø-íåì Òèõîì îêåàíå.

Îäíàæäû Ñîëíå÷íóþ ñåòü áîãà Êàíå ïîñòèãëîñòðàøíîå íåñ÷àñòüå, âåñòü î êîòîðîì ñêðûòà è âíîâîì íàçâàíèè ýòîé óæå íå ñóùåñòâóþùåé çåì-ëè. Ñ òåõ ïîð åå, òî÷íåå, ñîìêíóâøèéñÿ íàä íåéîêåàí, ñòàëè íàçûâàòü "Ìîðåì, êîòîðîå ñâåðãëîâëàñòèòåëÿ". Äà, ïî ýòîìó ïðåäàíèþ, Òèõèé îêå-àí ïîäíÿëñÿ íàä áåðåãàìè êîíòèíåíòà Ñîëíå÷íàÿñåòü, çàòîïèë åãî, à ñàìîãî ïðàâèòåëÿ óâëåê âáåçäîííûå ãëóáèíû. Íà äðåâíåì Ãàâàéè ðîäèëèñüíå òîëüêî ïðåäàíèÿ, íî è ïåñíü, âåðíåå "ïîýòè÷å-

ñêèé ðàññêàç" îá ýòîé òðàãåäèè.

Ñîáèðàòåëè ôîëüêëîðà íàøëè ñõîäíîå ïðåäà-íèå è â îäíîì èç ñàìûõ çàãàäî÷íûõ ìåñò Ïîëè-íåçèè - íà Ðàïàíóè, èëè îñòðîâå Ïàñõè. Ëåãåí-äà ïîâåñòâóåò î âåëèêàíå ïî èìåíè Óîêå; íåêîãäàÓîêå ðàçãíåâàëñÿ íà ìèð è ÷åëîâå÷åñòâî è ðåøèëïîêàðàòü èõ, ïóñòèâ â õîä ñâîþ îãðîìíóþ ïàëèöó,â êîòîðîé áûëà âñÿ åãî ñèëà. È ñòàë áèòü ïàëè-öåé ïî çåìëå, ÷òî êîãäà-òî áûëà îò ãîðèçîíòà äîãîðèçîíòà. Ïîä ýòèìè ñòðàøíûìè óäàðàìè êóñîêçà êóñêîì îòâàëèâàëñÿ îò ñóøè è ïîãðóæàëñÿ ââîäû Òèõîãî îêåàíà, ïîêà ïàëèöó Óîêå íå îñòà-íîâèë ñâîèìè ÷àðàìè æèòåëü îñòðîâà ÐàïàíóèÒå Îõèðî.

Ïîëèíåçèéñêàÿ ñëîâåñíîñòü çíàåò î÷åíü ìà-ëî ïðåäàíèé, êîòîðûå òàê "êîíêðåòíî" ðàññêàçû-âàëè áû î ãèáåëè áîëüøîãî îñòðîâà èëè ìàòå-ðèêà. Èõ íåñðàâíèìî ìåíüøå, ÷åì âîîáùå ðàñ-ñêàçîâ î ïîòîïå. Íî èìåííî ïîòîìó ôîëüêëîðè-ñòàì, ýòíîãðàôàì, çíàòîêàì ïîëèíåçèéñêîé êóëü-òóðû ñëåäóåò èõ âíèìàòåëüíî èçó÷èòü è ïðîàíà-ëèçèðîâàòü, ÷òîáû ñòàëî ÿñíî, ÷òî â ýòèõ òåêñòàõáåðåò èñòîêè â èçíà÷àëüíîé ðå÷è ïîëèíåçèéñêèõ

ìèôîâ, à ÷òî ëèøü ÿâëÿåòñÿ îòçâóêîì ñëîâ Áèá-ëèè, òàê ñòàðàòåëüíî,ðàñïðîñòðàíÿåìûõ ìèññèî-íåðàìè. Èëè, âîçìîæíî, ýòà ëèøü îòâåòû ïîëèíå-çèéöåâ íà íàñòîÿòåëüíûå âîïðîñû ó÷åíûõ, êîòî-ðûå òàê "õîòåëè óñëûøàòü îò íèõ èìåííî òî, ÷òîíàêîíåö è ïðàâäà óñëûøàëè". Èáî íå ðàç ñëó÷à-ëîñü, ïðåäñòàâèòåëè òóçåìíûõ íàðîäîâ è ïëåìåíîòâå÷àëè íà ïîäîáíûå âîïðîñû òî÷íî òàê, êàê òî-ãî æåëàëè ó÷åíûå, ïðîñòî, "÷òîáû îòâÿçàòüñÿ îò÷óæåçåìöåâ".

Íî òåïåðü íàñòàëî âðåìÿ âåðíóòüñÿ îò ìèôîâ- â ïðÿìîì è ïåðåíîñíîì ñìûñëå ñëîâà - ê ðåàëü-íîñòè.

Ñåé÷àñ ãèäðîãåîëîãè è îêåàíîãðàôû óæå äî-âîëüíî õîðîøî èçó÷èëè äíî Òèõîãî îêåàíà. Íîíèãäå è íèêîãäà íå óäàâàëîñü èì îáíàðóæèòü ñëå-äîâ ïîãðóçèâøåéñÿ íà äíî ÷àñòè ñâåòà. À ïî-ñêîëüêó â íåäàâíåå âðåìÿ, îñîáåííî íà÷èíàÿ ñ1960 ãîäà, çäåñü ïðîâîäèëèñü îêåàíîãðàôè÷åñêèåèññëåäîâàíèÿ, òî, îïèðàÿñü íà èõ ðåçóëüòàòû,ìîæíî ñ ïîëíîé îòâåòñòâåííîñòüþ ñêàçàòü, ÷òîÏàöèôèäû â Òèõîì îêåàíå íèêîãäà íå áûëî.

Îäíàêî è â ïîèñêàõ îòâåòà íà ñòîëü âîëíó-

þùèå âîïðîñû ìû, êàê ýòî ÷àñòî áûâàåò, óáåæ-äàåìñÿ, ÷òî "íåò äûìà áåç îãíÿ". Ãèäðîãåîëî-ãè, åäèíîäóøíî îòâåðãøèå ãèïîòåçó î ñóùåñòâî-âàíèè õîòÿ áû â ãåîëîãè÷åñêè íå ñëèøêîì îò-äàëåííûå âðåìåíà "òèõîîêåàíñêîé Àòëàíòèäû",ñ÷èòàþò, ÷òî íåêîãäà íàä ãëàäüþ Òèõîãî îêåàíàâîçâûøàëîñü çíà÷èòåëüíî áîëüøå îñòðîâîâ, ÷åìñåé÷àñ. Íî îíè áûëè íåîáèòàåìû.

Íà âîïðîñ, îòêóäà, ñîáñòâåííî, ïðèøëè â Îêå-àíèþ ëþäè, ñ êàêîãî ìåñòà îíè íà÷àëè ñâîå âå-ëèêîå ïóòåøåñòâèå, ëåãåíäà î Ãàâàéêè (äðåâíèéîñòðîâ) òàê è íå îòâåòèëà. Òîëüêî - è òî âåñü-ìà íåîïðåäåëåííî - óêàçàëà íàïðàâëåíèå "íà Çà-ïàä". À ýòî îçíà÷àåò, åñëè ñìîòðåòü èõ ãëàçàìè,- â ñòîðîíó Àçèè.

Ìû óæå çíàåì, ÷òî ñîâðåìåííàÿ íàóêà, áëàãî-äàðÿ íîâåéøèì äîñòèæåíèÿì, "ïîìåñòèëà" ïðà-ðîäèíó ïîëèíåçèéöåâ â þãî-âîñòî÷íûé Êèòàé.Ïîëñòîëåòèÿ íàçàä Òå Ðàíãè Õèðîà ïðèøåë ê âû-âîäó, ÷òî ñàìûå êîíêðåòíûå ñëåäû èõ ïðåáûâà-íèÿ ìîæíî íàéòè â Èíäîíåçèè; ïî ñðàâíåíèþ ñðàññòîÿíèÿìè, êîòîðûå ïîëèíåçèéöû ëåãêî ïðå-îäîëåâàëè âî âðåìÿ èíûõ ñâîèõ ïóòåøåñòâèé, îíà

ðàñïîëîæåíà âåñüìà áëèçêî ïî îòíîøåíèþ ê þãî-âîñòî÷íîìó Êèòàþ.

Îäíàêî ìíîãèå èç "ïðîçàïàäíûõ òåîðèé", àâ-òîðû êîòîðûõ èñêàëè ïðàðîäèíó ïîëèíåçèéöåâ âÀçèè, îïèðàþòñÿ íå íà äàííûå àðõåîëîãèè, èñòî-ðè÷åñêîé ëèíãâèñòèêè èëè äðóãèõ íàó÷íûõ äèñ-öèïëèí, èçó÷àþùèõ ïðîøëîå Òèõîãî îêåàíà, àíà ïðîñòûå ñîâïàäåíèÿ, àíàëîãèè, âñåãäà ÷ðåç-âû÷àéíî ñîáëàçíèòåëüíûå, áðîñàþùèåñÿ â ãëàçà,íî, êàê ïðàâèëî, íè÷åãî âîîáùå íå äîêàçûâàþ-ùèå.

Íàïðèìåð, óæå ñàìî ñëîâî "Çàïàä" (â ñìûñëåîáîçíà÷åíèÿ îäíîé èç ñòîðîí ñâåòà) íà ÿçûêå ìà-îðè (Íîâàÿ Çåëàíäèÿ, çâó÷èò êàê óðó, è ýòî âîñ-ïðèíèìàëîñü êàê ñâèäåòåëüñòâî òîãî, ÷òî ïðåäêèýòèõ ìàîðè íåêîãäà æèëè â øóìåðñêîé ìåòðîïî-ëèè - çíàìåíèòîì ãîðîäå Óðå è ÷òî, òàêèì îáðà-çîì, ïîëèíåçèéöû ïî ïðîèñõîæäåíèþ - øóìåðû.

Íåðåäêî ïîëèíåçèéöåâ ñ÷èòàëè ïîòîìêàìèñîçäàòåëåé åùå îäíîé âåëèêîé êóëüòóðû, êîòî-ðàÿ òîæå íàõîäèëàñü ãäå-òî òàì "íà Çàïàäå", -êóëüòóðû äðåâíååãèïåòñêîé. Ñîãëàñíî ýòîé âåð-ñèè, "âëàñòèòåëè ðàÿ" - þæíîîêåàíñêèå íàñëåä-

íèêè äðåâíèõ åãèïòÿí.

Íà äðåâíååãèïåòñêîå ïðîèñõîæäåíèå ïîëèíå-çèéöåâ ÿêîáû óêàçûâàåò ðÿä ïîèñòèíå çàïóòàí-íûõ "ñîâïàäåíèé" è ñâèäåòåëüñòâ. Ãèãàíòñêèåñòàòóè íà îñòðîâå Ïàñõè? Íå íàïîìèíàþò ëè îíèçíàìåíèòûå ñêóëüïòóðû Âåðõíåãî Åãèïòà?! Èëè -îïÿòü æå íà îñòðîâå Ïàñõè - òàìîøíåå èåðîãëè-ôè÷åñêîå ïèñüìî! Íå îòçâóê ëè ýòî èåðîãëèôè-÷åñêîé ñèñòåìû ïèñüìà â Äðåâíåì Åãèïòå? À ìó-ìèôèêàöèÿ, ðàñïðîñòðàíåííàÿ â Ïîëèíåçèè òî÷-íî òàêæå, êàê â Åãèïòå?

Â ïîëèíåçèéñêèõ ÿçûêàõ ñîëíöå î÷åíü ÷àñòîíàçûâàþò "Ðà". À êàê èìåíîâàëè åãèïåòñêîãî áî-ãà ýòîãî ñòîëü âàæíîãî äëÿ ÷åëîâåêà ñâåòèëà?Òîæå Ðà, èíîãäà Àìîí Ðà.

Ïðè áîëåå ãëóáîêîì èçó÷åíèè âñå ñòîëü çà-ìàí÷èâûå ïîëèíåçèéñêî-åãèïåòñêèå ñõîäñòâà ïîîòíîøåíèþ ê ñåðüåçíîé íàóêå ñêîðåå âûñòóïàþòâ ðîëè óäàðîâ íèæå ïîÿñà.

Âûäàþùèéñÿ ñîáèðàòåëü ãàâàéñêîãî ôîëüê-ëîðà Àáðàõàì Ôîðíàíäåð âî "âëàñòèòåëÿõ ðàÿ"âèäåë "àðèéöåâ", êîòîðûå, ïî åãî óáåæäåíèþ,ïåðåñåëèëèñü â Îêåàíèþ èç Ïåðñèè è ñåâåð-

íîé Èíäèè. Ñâèäåòåëüñòâà, ïîäòâåðæäàþùèå ýòóèäåþ, Ôîðíàíäåð èñêàë â ïîëèíåçèéñêèõ ÿçûêàõ.Âåñüìà ýðóäèðîâàííûé èññëåäîâàòåëü Ìþëüìàíïîëàãàë, ÷òî ïðåäêè ïîëèíåçèéöåâ êàê ýòíè÷å-ñêàÿ ãðóïïà ñôîðìèðîâàëèñü â Èíäèè, ïîñêîëü-êó äðåâíèå äðàâèäû æèëè çäåñü "âïåðåìåæêóñ àðèéñêèìè ñêîòîâîäàìè". Âî âðåìÿ êðóïíîéáóääèéñêîé ýêñïàíñèè, èìåâøåé ìåñòî â ïåðèîäïðàâëåíèÿ çíàìåíèòîãî ïðàâèòåëÿ Àøîêè è åãîïðååìíèêîâ, ýòè ëþäè áûëè ïîñòåïåííî âûòåñíå-íû èç Èíäèè.

Âñå ýòè âåðñèè äîñòàòî÷íî ôàíòàñòè÷íû èáîëüøå îòíîñÿòñÿ ê ìèðó êðàñèâûõ ñêàçîê, ÷åìê ìèðó ðåàëüíûõ ôàêòîâ. È âñå æå. . . ïîëèíå-çèéöû, ïîëèíåçèéñêàÿ êóëüòóðà ñóùåñòâóþò. Ðå-àëüíî ñóùåñòâóþò. Êàê æå îíè çäåñü îêàçàëèñü?Îòêóäà ïðèøëè?

Íå ïðèøëè ëè ïðåäêè ïîëèíåçèéöåâ èç Àìå-ðèêè? Åñëè ïîñìîòðåòü íà êàðòó, ìîæåò ïîêà-çàòüñÿ, áóäòî â ñàìîì äåëå íè÷òî íå ïðîòèâî-ðå÷èò âåðñèè îá èõ àìåðèêàíñêîì ïðîèñõîæäå-íèè. Íåêîòîðûå îñòðîâà Ïîëèíåçèè - íàïðèìåð,Ãàâàéñêèå îñòðîâà èëè îñòðîâ Ïàñõè - ïðÿìî "îá-

ðàùåíû ëèöîì ê Àìåðèêå". Ïîëèíåçèéöû, â ÷üèõôàíòàñòè÷åñêèõ ìîðåïëàâàòåëüíûõ ñïîñîáíîñòÿõñåé÷àñ íèêòî íå ñîìíåâàåòñÿ, âåðîÿòíî, ìîãëèïðåîäîëåòü è ðàññòîÿíèå ìåæäó Àìåðèêîé è áëè-æàéøèì ê íåé àðõèïåëàãîì Òèõîãî îêåàíà.

Ïîñêîëüêó òàêàÿ òåîðåòè÷åñêàÿ âîçìîæíîñòü,áåçóñëîâíî, ñóùåñòâóåò, íåóäèâèòåëüíî, ÷òî âñêî-ðå ïîñëå òîãî êàê åâðîïåéöû îêîí÷àòåëüíî îñâî-èëè Òèõèé îêåàí, èñïàíñêèé ìèññèîíåð Æîñêèíäå Ñóíüèãà âïåðâûå áåçàïåëëÿöèîííî çàÿâèë, ÷òîîáèòàòåëè Îêåàíèè - âûõîäöû èç Íîâîãî Ñâåòàè, â ñóùíîñòè, ýòî àìåðèêàíñêèå èíäåéöû. Äëÿäîêàçàòåëüñòâà Ñóíüèãà ïûòàëñÿ íàéòè ñîâïàäå-íèÿ â ÿçûêå èíäåéöåâ è æèòåëåé Ôèëèïïèíñêèõîñòðîâîâ, ãäå îí çàíèìàëñÿ áîãîóãîäíîé äåÿòåëü-íîñòüþ.

Èñïàíñêèé ìèññèîíåð ñôîðìóëèðîâàë òåîðèþîá àìåðèêàíñêîì, òî åñòü èíäåéñêîì ïðîèñõîæäå-íèè æèòåëåé Îêåàíèè. Ïî ïîâîäó åãî ðàññóæäå-íèé íåîáõîäèìî çàìåòèòü, ÷òî ôèëèïïèíöû âî-îáùå íå ïîëèíåçèéöû è ìû äàæå íå ïðè÷èñëÿåìèõ ê íàñåëåíèþ Îêåàíèè. Íî îäíî íå âûçûâàåòñîìíåíèÿ: äóõîâíûé îòåö Ñóíüèãà áûë ïîäëèí-

íûì îòöîì òåîðèè îá èíäåéñêîì ïðîèñõîæäåíèèïîëèíåçèéöåâ.

Íå íîâà òåîðèÿ è î åâðåéñêîì ïðîèñõîæäåíèèàìåðèêàíñêèõ èíäåéöåâ. Ê ÷èñëó åå ñòîðîííè-êîâ ïðèíàäëåæàëè ìíîãèå ïîäëèííûå îñíîâàòå-ëè àìåðèêàíèñòèêè, íàïðèìåð, âûäàþùèéñÿ àí-ãëèéñêèé ó÷åíûé ëîðä Êèíãñáîðîó. Îí, à âñëåäçà íèì è äåñÿòêè äðóãèõ èññëåäîâàòåëåé, èñõîäè-ëè èç ñîîáùåíèÿ Áèáëèè î äåñÿòè çàòåðÿâøèõñÿåâðåéñêèõ ïëåìåíàõ äðåâíåé Ïàëåñòèíû.

Áûëî âûñêàçàíî íåìàëî âñÿ÷åñêèõ ñîîáðà-æåíèé ïî ïîâîäó àìåðèêàíñêîãî ïðîèñõîæäåíèÿ"âëàñòèòåëåé ðàÿ Þæíûõ ìîðåé". Íî çà ðàçëè÷-íûìè òåîðåòè÷åñêèìè ñïîðàìè è ðàññóæäåíèÿìèâäðóã ïîñëåäîâàëî äåéñòâèå, öåëüþ êîòîðîãî áû-ëà ýêñïåðèìåíòàëüíàÿ ïðîâåðêà ýòîé òåîðèè.

Ðàçóìååòñÿ, ìû ãîâîðèì î ïëàâàíèè "Êîí-Òèêè". Àâòîðà ýòîé ñìåëîé èäåè ïî÷òè êàæäûéìîæåò íàçâàòü ïî èìåíè - Òóð Õåéåðäàë. Îí èåãî ïëîò âíåñëè â ïîèñêè ïîäëèííîé ïðàðîäèíûïîëèíåçèéöåâ áîëüøå íîâûõ èìïóëüñîâ, ÷åì âñå,÷òî áûëî ñäåëàíî â ýòîì íàïðàâëåíèè äî òåõ ïîð.

Ïðåæäå âñåãî Õåéåðäàë îòðèöàåò âîçìîæ-

íîñòü çàïàäíîãî ïðîèñõîæäåíèÿ ïîëèíåçèéñêîéêóëüòóðû (çàïàäíîãî - ñ òî÷êè çðåíèÿ ïîëèíåçèé-öà). Îí ãîâîðèò: "Íà çàïàäå æèëè òîëüêî äèêèåè ïåðâîáûòíûå íàðîäû Àâñòðàëèè è Ìåëàíåçèè,îòäàëåííûå ðîäè÷è íåãðîèäîâ, à çà íèìè ëåæà-ëè Èíäîíåçèÿ è ïîáåðåæüå Àçèè, ãäå ïåðèîä íåî-ëèòà, ñóäÿ ïî âñåìó, áûë ïðîéäåí ðàíüøå, ÷åìãäå-ëèáî íà ñâåòå".

Ýòèì "äèêèì è ïåðâîáûòíûì íàðîäàì" ÒóðÕåéåðäàë ïðîòèâîïîñòàâëÿåò óíèêàëüíóþ ðàñó"áåëûõ áîãîâ", êîòîðûå æèëè â äðåâíåì Ïåðóäî âëàäû÷åñòâà èíêîâ. "Áåëûå áîãè", êîòîðûå ïîìíåíèþ àâòîðà "Êîí-Òèêè", è âîçâåëè â ÞæíîéÀìåðèêå ìîãó÷èå ïîñòðîéêè äîêîëóìáîâûõ ãîðî-äîâ èëè îãðîìíûå ñòàòóè Òèàóàíàêî.

"Áåëûå", ïåðåñåëåíöû, êàê îí ñ÷èòàåò, íå çà-âåðøèëè ñâîå ñòðàíñòâèå íà îñòðîâå Ïàñõè. Ìíî-ãèå èç íèõ îòïðàâèëèñü â ïóòü, ïîïëûëè íà çàïàäè ñåâåðî-çàïàä. Îíè äîáðàëèñü äî Ìàðêèçñêèõîñòðîâîâ, ïîòîì äî îñòðîâîâ Îáùåñòâà è â êîí-öå êîíöîâ äîñòèãëè êðàéíåãî çàïàäà Ïîëèíåçèè.Ïîçäíåå â Ïîëèíåçèþ íàïðàâèëàñü âòîðàÿ âîëíàïåðåñåëåíöåâ - íà ñåé ðàç ñ çàïàäíîãî ïîáåðåæüÿ

Êàíàäû ñåâåðíûì ïóòåì ÷åðåç Òèõèé îêåàí.

Çàòåì ýòè ïðèìèòèâíûå ïðèøåëüöû èç Ñåâåð-íîé Àìåðèêè, ñîãëàñíî ïðåäñòàâëåíèÿì íîðâåæ-ñêîãî ïóòåøåñòâåííèêà, ñìåøàëèñü ñ áîëåå ðàç-âèòûìè ïðèøåëüöàìè èç Þæíîé Àìåðèêè, è âðåçóëüòàòå ðîäèëàñü ïîëèíåçèéñêàÿ êóëüòóðà, ðî-äèëèñü ïîäëèííûå ïîëèíåçèéöû.

Îäíàêî àðãóìåíòû ñìåëîãî è ìóæåñòâåííîãîíîðâåæöà ñî âðåìåíåì áûëè îïðîâåðãíóòû öå-ëûì ðÿäîì äîêàçàòåëüñòâ èç ðàçëè÷íûõ íàóê.Ñåé÷àñ ìû íå áóäåì âäàâàòüñÿ â ïîäðîáíîñòè,îòñòîÿùèå îò íàøåé òåìû. Ïîäâåäåì èòîã.

Èòàê, ïðàðîäèíà ïîëèíåçèéöåâ íàõîäèëàñü âþãî-çàïàäíîì Êèòàå; ñ ðàñîâîé òî÷êè çðåíèÿ ïî-ëèíåçèéöû - ìîíãîëîèäû, òî÷íåå - ìîíãîëîèäûñ ïðèìåñüþ íåãðîèäíûõ è êàâêàçîèäíûõ ïðèçíà-êîâ; îíè ïîêèíóëè ñâîþ ïåðâîíà÷àëüíóþ ðîäèíóïðèìåðíî ÷åòûðå òûñÿ÷åëåòèÿ íàçàä è â ðåçóëü-òàòå äëèòåëüíîãî ñòðàíñòâèÿ ÷åðåç Èíäîêèòàé,Èíäîíåçèþ, Íîâóþ Ãâèíåþ è âñþ öåïî÷êó ìåëà-íåçèéñêèõ îñòðîâîâ ïðèìåðíî òðè òûñÿ÷è äâåñòèëåò íàçàä äîáðàëèñü äî ãðàíèö ïîëèíåçèéñêîãî"òðåóãîëüíèêà", ãäå ïðåæäå âñåãî çàñåëèëè àðõè-

ïåëàã Òîíãà, à âñêîðå ïîñëå íåãî - Ñàìîà. i

Ýòà âåðñèÿ îïèðàåòñÿ íà íåîñïîðèìûå äàííûåíàóêè. Î÷åíü ìíîãèå ó÷åíûå, ôàíòàñòû è îáûê-íîâåííûå ìå÷òàòåëè ïðåäñòàâëÿëè ñåáå ïðîøëîå"âëàñòèòåëåé Þæíûõ ìîðåé" èíà÷å. Íåêîòîðûåèõ âçãëÿäû äîñòàòî÷íî áûëî ëèøü êîíñòàòèðî-âàòü. Èõ íåñîñòîÿòåëüíîñòü âèäíà ñîâðåìåííîìó÷èòàòåëþ ñ ïåðâîãî âçãëÿäà.

Íî íåêîòîðûå âîççðåíèÿ - èâ ïåðâóþ î÷å-ðåäü ñòîëü ðàçðàáîòàííàÿ òåîðèÿ Õåéåðäàëà - çà-ñëóæèâàþò ãîðàçäî áîëüøåãî âíèìàíèÿ è âíó-øàþò äîâåðèå. Òåì áîëåå ÷òî ñîçäàòåëü è çà-ùèòíèê ýòîé òåîðèè ñâîèì ìîðåïëàâàòåëüñêèìèñêóññòâîì âûçâàë âñåîáùåå âîñõèùåíèå. È âñåëåå, êàê ãîâîðèëè äðåâíèå ðèìëÿíå: "Ïëàòîí ìíåäðóã, íî èñòèíà äîðîæå!"

Ìåæäó òåì ïðåäìåò ñïîðà, êàê âñåãäà, îñòàåò-ñÿ. Ïîýòîìó, â çàêëþ÷åíèå ýòîé ãëàâû, âçÿâ íåé-òðàëüíóþ íîòó, îáðàòèìñÿ ê òðóäó áðèòàíñêîãîòåîðåòèêà, èññëåäîâàâøåãî èñòîðè÷åñêîå ðàçâè-òèå öèâèëèçàöèé À. Äæ. Òîéíáè. Åãî ðàáîòà "Ïî-ñòèæåíèå èñòîðèè" (âàðèàíò íà ðóññêîì ÿçûêå)âåñüìà îðèãèíàëüíà è ïðàâäèâà.

Ïîëèíåçèéöåâ (åñòü è äðóãèå ïðèìåðû - ýñêè-ìîñû, êî÷åâíèêè) Òîéíáè îòíîñèò ê òàê íàçûâà-åìûì "çàäåðæàííûì öèâèëèçàöèÿì", ñòèìóëîìäëÿ ðàçâèòèÿ è óïàäêà êîòîðûõ áûë íåïîñèëüíûéðûâîê ê ïðåîäîëåíèþ ïðèðîäíûõ óñëîâèé (îêåà-íè÷åñêèõ, ëåäîâûõ, ïóñòûííûõ ïðîñòîðîâ) è èç-ìåíåíèå ñîöèàëüíîãî îáðàçà æèçíè ñðåäè öèâè-ëèçîâàííîãî, íî çàâîåâàííîãî ìåíüøèíñòâà. Òàêâîò, Òîéíáè ïèøåò:

"Ôàêòè÷åñêè çàäåðæàííûå öèâèëèçàöèè â îò-ëè÷èå îò ïðèìèòèâíûõ îáùåñòâ äàþò èñòèí-íûå ïðèìåðû "íàðîäîâ, ó êîòîðûõ íåò èñòîðèè".Íåïîäâèæíîñòü - èõ íåèçìåííîå ñîñòîÿíèå, ïîêàîíè æèâû.

Îêàçàëèñü îíè â ýòîì ñîñòîÿíèè, æåëàÿ ïðî-äîëæèòü äâèæåíèå, íî âûíóæäåíû ïðåáûâàòü âñâîåì íåçàâèäíîì ïîëîæåíèè èç-çà òîãî, ÷òî âñÿ-êàÿ ïîïûòêà èçìåíèòü ñèòóàöèþ îçíà÷àåò ãèáåëü.Â êîíöå êîíöîâ îíè ãèáíóò ëèáî ïîòîìó, ÷òî îò-âàæèëèñü âñå-òàêè äâèíóòüñÿ, ëèáî ïîòîìó, ÷òîîêî÷åíåëè, çàñòûâ â íåóäîáíîé ïîçå.

Ýòî îáùåå ïîëîæåíèå â ñî÷åòàíèè ñ ñèëüíîéíàïðÿæåííîñòüþ ìîæíî íàáëþäàòü íà ðàçíûõ èñ-

òîðè÷åñêèõ ïðèìåðàõ è â ðàçíûõ èñòîðè÷åñêèõóñëîâèÿõ.

Íàïðèìåð, ïîëèíåçèéöû ñîâåðøèëè ñâîé ðû-âîê â ïîïûòêå ïðåîäîëåòü òðóäíîñòè òðàíñîêåàí-ñêîãî ïóòè. Îíè èñêóñíî èñïîëüçîâàëè â äàëü-íèõ ìîðñêèõ ïóòåøåñòâèÿõ õðóïêèå îòêðûòûå êà-íîý. Ïîñëåäîâàâøåå íàêàçàíèå ñâîèì êîâàðñòâîìè ñèëîé âïîëíå ñîîòâåòñòâîâàëî íðàâó Òèõîãîîêåàíà. Åãî îãðîìíûå ïðîñòðàíñòâà ïåðåñå÷ü ìî-ëåíî, íî íåëüçÿ ýòîãî ñäåëàòü áåç ñìåðòåëüíîãîðèñêà. Ýòî ïîñòîÿííîå íåâûíîñèìîå íàïðÿæåíèåïðîäîëæàåòñÿ äî òåõ ïîð, ïîêà çàìå÷àòåëüíî ñìå-ëûå è îò÷àÿííûå ìîðåïëàâàòåëè íå ðåøàò îáìå-íÿòü âëàñòü íàä îêåàíîì íà áåçîïàñíóþ è áåççà-áîòíóþ æèçíü íà íåîáèòàåìîì îñòðîâå - à êàæ-äûé èç òàêèõ îñòðîâîâ ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ðàéçåìíîé. Æèçíü çàìèðàåò, íî âñå-òàêè òåïëèòñÿ,ïîêà íå ïîÿâèòñÿ â êîíöå êîíöîâ çàïàäíûé ìîðå-õîä è íå íà÷íåò èõ óíè÷òîæàòü, êàê àðêòè÷åñêèåîõîòíèêè óíè÷òîæàþò ìîðæåé, à îõîòíèêè ïðåðèéáèçîíîâ".

Ïðèìåðîì çäåñü ìîæåò ïîñëóæèòü ðàñïàäÎñìàíñêîé èìïåðèè, îñíîâàííîé íà æèçíè ñèëü-

íûõ êî÷åâûõ îñìàíîâ ñðåäè ïîêîðåííîãî è îñëàá-ëåííîãî ìåíüøèíñòâà îñåäëûõ, íî áîëåå öèâèëè-çîâàííûõ íàðîäîâ.

ÃËÀÂÀ 23. ÇÀÃÀÄÊÈ ÎÑÒÐÎÂÀ ÏÀÑÕÈ"Áåçìîëâíûå ñòðàæè òàéí. Çàãàäêè îñòðîâà

Ïàñõè" - òàê íàçûâàåòñÿ êíèãà Ð. Ï. Êðåíäåëåâà.Îòðûâêè èç ýòîé êíèãè íà÷èíàþò îòêðûâàòü òàé-íû î. Ïàñõè íà ýòèõ ñòðàíèöàõ. Îäíàêî, îáåùàåì,÷òî êîíåö ýòîé ãëàâû áóäåò íåîæèäàííûì.

Ãîëëàíäñêèé àäìèðàë ßêîá Ðîããåâåí îáíàðó-æèë îñòðîâ 5 àïðåëÿ 1722 ãîäà â äåíü õðèñòèàí-ñêîé Ïàñõè. "Òàê êàê ìû çàìåòèëè åãî â òîðæå-ñòâåííûé äåíü Âîñêðåñåíèÿ Ãîñïîäíÿ, òî íàçâàëèÏàñõýéëàíä, èëè îñòðîâ Ïàñõè" ñâèäåòåëüñòâóåòñïóòíèê Ðîããåâåíà Êàðë Ô. Áàðåíñ.

Âîçìîæíî, êàê ïðåäïîëàãàþò íåêîòîðûå ó÷å-íûå, íàñåëåíèå îñòðîâà Ïàñõè, æèâøåå â èçîëÿ-öèè îò äðóãèõ íàðîäîâ è çåìåëü, âîîáùå íå èìåëîîïðåäåëåííîãî íàçâàíèÿ äëÿ ñâîåé ðîäèíû. Èìå-íîâàëèñü òîëüêî îòäåëüíûå ÷àñòè îñòðîâà.

Êåì áûëè ïåðâûå ïîñåëåíöû íà îñòðîâå? Ïî-ëèíåçèéöàìè? Èëè æå èì ïðåäøåñòâîâàë êàêîé-òî äðóãîé íàðîä?

Îäíà èëè äâå ðàñû îáèòàëè íà îñòðîâå Ïàñõè?

Âîïðîñ ýòîò âîçíèê î÷åíü äàâíî, åùå ñî âðå-ìåí îòêðûòèÿ îñòðîâà. Àäìèðàë îòìåòèë, ÷òîó îñòðîâèòÿí öâåò êîæè êîðè÷íåâûé, ïî îòòåí-êó íàïîìèíàþùèé èñïàíöåâ, îäíàêî ñðåäè íèõâñòðå÷àþòñÿ ëþäè è áîëåå òåìíûõ òîíîâ, èíûåñîâåðøåííî áåëûå, à èíîãäà êðàñíîâàòîãî îòòåí-êà, ñëîâíî ñèëüíî îáãîðåëè íà ñîëíöå. Îäèí æåèç îñòðîâèòÿí, ïîäíÿâøèõñÿ íà êîðàáëü Ðîããåâå-íà, áûë, ïî ñëîâàì Áåðåíñà, "ñîâåðøåííî áåëûé÷åëîâåê".

"Çàïèñü Ðîããåâåíà î òîì, ÷òî íàñåëåíèå òàìâñåõ îòòåíêîâ, îñòàåòñÿ äî ñèõ ïîð â ñèëå. Îíè ñà-ìè âèäåëè ýòî ðàçëè÷èå, è, êîãäà ìû ñîáèðàëè ãå-íåàëîãèè, îíè ãîòîâû áûëè ïðèïèñàòü åãî ê ñâî-èì ñàìûì äàëüíèì ðîäñòâåííèêàì", - ïîäòâåðäè-ëà àíãëèéñêàÿ èññëåäîâàòåëüíèöà Ðàóòëåäæ ñïó-ñòÿ äâà ñòîëåòèÿ ïîñëå îòêðûòèÿ îñòðîâà. Ïî-ñëåäíèé íàñòîÿùèé êîðîëü èëè âîæäü, êàê ãîâî-ðèëè, áûë ñîâåðøåííî áåëûé. . . Ñîâåðøåííî î÷å-âèäíî, ÷òî ìû èìååì äåëî ñî ñìåøàííîé ðàñîé.

Ïåðâûå ñâåäåíèÿ îá îñòðîâå Ïàñõè, åãî æè-òåëÿõ, óäèâèòåëüíîé êóëüòóðå ìû íàõîäèì â çà-

ïèñÿõ àäìèðàëà Ðîããåâåíà è ñåðæàíòà Áåðåíñà,âûïóñòèâøåãî êíèãó "Èñïûòàííûé þæàíèí". Âîò÷òî ïèñàë Áåðåíñ: "Òóçåìöû, ïî âñåé âèäèìîñòè,íå èìåëè íèêàêîãî îðóäèÿ, è, êàê ÿ äóìàþ, îíèâî âñåì ïîëàãàëèñü íà ñâîèõ áîãîâ è èäîëîâ, êî-òîðûå â áîëüøîì êîëè÷åñòâå ñòîÿëè íà áåðåãó èïåðåä êîòîðûìè îíè ïàäàëè íèö è ìîëèëèñü. Ýòèèäîëû áûëè âûñå÷åíû èç êàìíÿ â âèäå ëþäåé ñäëèííûìè óøàìè è êîðîíîé íà ãîëîâå; íî ñäå-ëàíû îíè áûëè âåñüìà èñêóñíî, ÷åìó ìû íåìàëîäèâèëèñü".

Îäíàêî óäèâëåíèå äëèëîñü íåäîëãî: ". . . ìûâûíóëè êóñîê êàìíÿ è óâèäåëè, ÷òî ñòàòóè ñäå-ëàíû èç ãëèíû; ïðîìåæóòêè ìåæäó ãëèíÿíûìèïëèòàìè áûëè çàïîëíåíû î÷åíü ãóñòî è àêêóðàò-íî ìàëåíüêèìè ãëàäêèìè áóëûæíèêàìè, à âñåìóáûëà ïðèäàíà ôîðìà ÷åëîâåêà",- ïèñàë â ñâîåìñóäîâîì æóðíàëå ßêîá Ðîããåâåí.

Àäìèðàë Ðîããåâåí îøèáàëñÿ. Íà ñàìîì äå-ëå ëåãêîñòü, ñ êîòîðîé áûë âûíóò êóñîê êàìíÿèç ñòàòóè, ãîâîðèëà ëèøü î äðåâíîñòè èçâàÿíèÿ.Ñäåëàíî æå îíî áûëî, êàê è âñå äðóãèå ãèãàíò-ñêèå ñòàòóè îñòðîâà, íå èç ãëèíû, à èç êàìíÿ.

Ýòî îáíàðóæèëà ñëåäóþùàÿ ýêñïåäèöèÿ, âòîðè÷-íî, îòêðûâøàÿ îñòðîâ Ïàñõè â 1770 ãîäó. Êàïè-òàí Ãîíñàëåñ è åãî ñïóòíèêè ñäåëàëè è âòîðîå íåìåíåå ïîðàçèòåëüíîå îòêðûòèå. Êîãäà, ïî äàâ-íåé òðàäèöèè, Ãîíñàëåñ îáúÿâèë î ïðèñîåäèíå-íèè îñòðîâà ê Èñïàíèè, âîæäè ïîñòàâèëè ïîä äî-êóìåíòîì. . . ñòðàííûå ñèìâîëè÷åñêèå çíà÷êè. Íàîñòðîâå ñóùåñòâîâàëà ñâîÿ ïèñüìåííîñòü.

×åòûðå ãîäà ñïóñòÿ îñòðîâ ïîñåòèë ÄæåéìñÊóê, ñîâåðøàâøèé âòîðîå êðóãîñâåòíîå ïóòå-øåñòâèå. Îñòðîâ îáñëåäîâàëè îôèöåðû Êóêà,íåìåöêèé ó÷åíûé Ðåéíãîëüä Ôîðñòåð è õóäîæ-íèê Óèëüÿì Õîäæåñ, ñäåëàâøèé çàðèñîâêè. Îíèîáíàðóæèëè, ÷òî ìíîãèå èçâàÿíèÿ ïîâåðæåíû íà-çåìü, ÷àñòüþ ðàçáèòû, à íàñåëåíèå, ïî èõ ïîäñ÷å-òàì, ñîêðàòèëîñü äî 600 - 700 ÷åëîâåê. Ñîçäàâà-ëîñü âïå÷àòëåíèå, ÷òî îñòðîâ ïåðåæèë êàêóþ-òîêàòàñòðîôó, îò êîòîðîé íå ìîæåò îïðàâèòüñÿ.

Â 1786 ãîäó ñóäà êàïèòàíà Ëàïåðóçà ïðîñòîÿ-ëè ñóòêè íà ðåéäå îñòðîâà. Êîìàíäà ðàçáðîñàëàïî îñòðîâó ñåìåíà, âûãðóçèëà êîç è äîìàøíþþïòèöó (ðàñòåíèÿ íå ïðèæèëèñü, à êîçû è ïòèöûáûëè ñúåäåíû îñòðîâèòÿíàìè). Â ýêñïåäèöèè Ëà-

ïåðóçà áûë ïðîôåññèîíàëüíûé õóäîæíèê Äþøåäå Âàïñè, îñòàâèâøèé âåëèêîëåïíûå ðèñóíêè ñíàòóðû. Ïî ìíåíèþ Ëàïåðóçà, ïàìÿòíèêè îñòðî-âà Ïàñõè ñîîðóæåíû, ïî-âèäèìîìó, â îòäàëåííûåâðåìåíà. Äîëæíî áûòü, îíè ñòîÿò íà êëàäáèùå,òàê êàê âîêðóã âàëÿåòñÿ ìíîãî ÷åëîâå÷åñêèõ êî-ñòåé. Áåç âñÿêîãî ñîìíåíèÿ, òîãäàøíÿÿ ôîðìàïðàâëåíèÿ ýòîãî íàðîäà ñðàâíÿëà âñå êëàññû èñîñëîâèÿ: ìåæäó íèìè íåò òàêîãî ãëàâàðÿ, êîòî-ðûé èìåë áû íàñòîëüêî áîëüøîå âëèÿíèå, ÷òî-áû ëþäè ñòàëè ñ îãðîìíîé çàòðàòîé ñèë âîçäâè-ãàòü ñòàòóè â åãî ÷åñòü. Âìåñòî ïðåæíèõ êîëîñ-ñîâ ñêëàäûâàþò íåáîëüøèå ïèðàìèäû èç êàìíåé,âåðõóøêè êîòîðûõ çàêðàøåíû ÷åì-òî âðîäå èçâå-ñòè. Ýòè ìàâçîëåè, êîòîðûå ëåãêî ìîæåò ñîîðó-äèòü â íåñêîëüêî ÷àñîâ îäèí ÷åëîâåê, âñòðå÷àþò-ñÿ ÷àùå âñåãî íà ïîáåðåæüå.

Â àïðåëå 1804 ãîäà ê îñòðîâó ïîäîøåë ðóñ-ñêèé êîðàáëü "Íåâà" ïîä êîìàíäîé Þ. Ô. Ëèñÿí-ñêîãî. ×åòâåðî ñóòîê äðåéôîâàë â áóðíîì ìîðåêîðàáëü, íå èìåÿ âîçìîæíîñòè ïðèñòàòü ê áåðå-ãó. Ëèøü íà ïÿòûé äåíü ìîðÿêè âî ãëàâå ñ ëåéòå-íàíòîì Ì. Ïîâàëèøèíûì ñóìåëè ïðèáëèçèòüñÿ ê

îñòðîâó. Â çàïèñêàõ êàïèòàíà Þ. Ô. Ëèñÿíñêîãîïîäðîáíî îïèñàíû óòåñèñòûå áåðåãà, äâà íåáîëü-øèõ çàëèâà, ãðóíòû áëèç áåðåãîâ, à òàêæå ñàìîñòðîâ è åãî îáèòàòåëè. Êàïèòàí îïèñàë êîëè-÷åñòâî è ðàñïîëîæåíèå ñòàòóé, è ãäå îíè ñòîÿò.Îïèñàë îí è íåîáû÷àéíûå æèëèùà îñòðîâèòÿí,ïîõîæèå íà "ëîäêè, îáðàùåííûå äíîì ââåðõ", èâìåùàþùèå, ïî åãî ïîäñ÷åòàì, îêîëî ñîðîêà ÷å-ëîâåê. À âñåãî íà îñòðîâå, êàê îí ñ÷èòàë, îáèòàëèïðèìåðíî 1500 ÷åëîâåê.

Âèçèò ðóññêîãî ñóäíà áûë ïîñëåäíèì â íà÷à-ëå XIX âåêà ìèðíûì âèçèòîì íà îñòðîâ Ïàñõè.Âñëåä çà íèì íà÷àëèñü ïèðàòñêèå íàáåãè, öåëüþêîòîðûõ áûëà äîáû÷à "æèâîé ñèëû", íàñèëèå,ãðàáåæ. Îòêðûë ýòó ãíóñíóþ êàìïàíèþ â 1805ãîäó êàïèòàí àìåðèêàíñêîé øõóíû "Íýíñè", ïðè-áûâøèé íà îñòðîâ Ïàñõè, ÷òîáû çàõâàòèòü ðà-áî÷èõ äëÿ îõîòû íà òþëåíåé. Âïîëíå ïîíÿòíî,÷òî ïîñëå òàêîãî "âèçèòà" îñòðîâèòÿíå âñòðå÷à-ëè íåçâàíûõ ãîñòåé ãðàäîì êàìíåé è ïðîêëÿòèÿ-ìè.

Â 1862 ãîäó îñòðîâó Ïàñõè áûë íàíåñåíñòðàøíûé óäàð. Âîñåìü ïåðóàíñêèõ êîðàáëåé, âû-

ñàäèâ äåñàíò, çàõâàòèëè ïî÷òè âñå ìóæñêîå íà-ñåëåíèå îñòðîâà è ïðîäàëè â ðàáñòâî: äîáûâàòüãóàíî íà îñòðîâàõ ×èíãà, âîçëå ïîáåðåæüÿ Þæ-íîé Àìåðèêè. Íåíàâèñòü ê ïåðóàíöàì ïîñëå ýòî-ãî íàëåòà áûëà ñòîëü âåëèêà, ÷òî îñòðîâèòÿíå èñåé÷àñ, ñïóñòÿ 120 ëåò, íå çàáûëè èõ ñòðàøíûõäåë.

Òåïàíî Æîññàí, åïèñêîï Òàèòè, îáðàòèëñÿ êôðàíöóçñêîìó êîíñóëó â Ïåðó ñ ïðîòåñòîì ïðî-òèâ òàêîãî íåñëûõàííîãî ïèðàòñêîãî íàëåòà. Çà-ÿâèëî ïðîòåñò è ïðàâèòåëüñòâî Âåëèêîáðèòàíèè.Ýòè ìåðû îêàçàëèñü äåéñòâåííûìè: ðàáîòîðãîâ-öû îòïóñòèëè îñòðîâèòÿí. Íî èç òûñÿ÷è çàõâà-÷åííûõ â æèâûõ îñòàëîñü ëèøü òîëüêî îêîëî 100÷åëîâåê. Ïî äîðîãå äîìîé ñðåäè íèõ âñïûõíóëàýïèäåìèÿ îñïû. Íà îñòðîâ Ïàñõè âåðíóëîñü ëèøü15 èçìó÷åííûõ è áîëüíûõ ëþäåé.

Âìåñòå ñ íèìè íà îñòðîâ ïðèøëà ýïèäåìèÿîñïû. Áîëåçíü êîñèëà æåíùèí è äåòåé, ñòàðè-êîâ è ìóæ÷èí, ñóìåâøèõ ñïàñòèñü îò ïåðóàíöåââ ïåùåðàõ îñòðîâà. Ïîãèá ïîñëåäíèé ïîòîìîê ëå-ãåíäàðíîãî âîæäÿ Õîòó Ìàòóà, ïîãèáëè çíàòîêèèåðîãëèôè÷åñêîãî ïèñüìà - ìàîðè ðîíãî-ðîíãî,

ïðåäàíèé è òðàäèöèé ïðîøëûõ ëåò. Îñòðîâ ïðå-âðàòèëñÿ â êëàäáèùå.

Âñêîðå ïîñëå íàáåãà ïåðóàíöåâ íà ÎñòðîâÏàñõè ïðèáûë ïåðâûé ìèññèîíåð, áðàò Ýæåí Ýé-ðî, ". . . êîòîðûé áûë ïðîñòûì ìåõàíèêîì, à ñòàëñëóãîé áîæüèì è ïðåóñïåë â ýòîì âî èìÿ Õðè-ñòà", êàê ãëàñèò ýïèòàôèÿ Ýéðî, ïîõîðîíåííîãîíà îñòðîâå Ïàñõè. Ýæåí Ýéðî áåç îñîáîãî òðóäàîêðåñòèë "ÿçû÷íèêîâ", êó÷êó îáíàæåííûõ, äåìî-ðàëèçîâàííûõ, ïîòåðÿâøèõ ñâÿçü ñ ïðîøëûì ëþ-äåé. Ïðèíÿòèå õðèñòèàíñòâà îêîí÷àòåëüíî ïîäî-ðâàëî ñòàðûå òðàäèöèè è ïðåñåêëî ñâÿçü ñ äðåâ-íåé êóëüòóðîé, ñóùåñòâîâàâøåé íà îñòðîâå Ïàñõèâ òå÷åíèå ìíîãèõ âåêîâ.

Åäâà íîâîîáðàùåííûå õðèñòèàíå îïðàâèëèñüîò íàáåãà ðàáîòîðãîâöåâ è ýïèäåìèè, íà èõ ãîëî-âû îáðóøèëàñü íîâàÿ áåäà. Ôðàíöóçñêèé àâàí-òþðèñò Äþòðó-Áîðíüå îáúÿâëÿåò ñåáÿ ïîâåëèòå-ëåì îñòðîâà è íà÷èíàåò ðàçâîäèòü çäåñü ñêîò.Íà îñòðîâå ãðåìÿò âûñòðåëû, öàðèò ïðîèçâîë.Ìèññèîíåðû áüþò òðåâîãó. Äëÿ ñïàñåíèÿ ïàñòâûïðèáûâàåò êîðàáëü, ÷òîáû ïåðåñåëèòü îñòðîâè-òÿí íà Ìàíãàðåâó. Âñå íàñåëåíèå îñòðîâà Ïàñõè

âûðàçèëî æåëàíèå ïîêèíóòü ðîäèíó! Ñ ïðèìåíå-íèåì ñèëû Áîðíüå çàäåðæèâàåò íà îñòðîâå 111÷åëîâåê. Äî ïîÿâëåíèÿ åâðîïåéöåâ çäåñü æèëîíåñêîëüêî òûñÿ÷ ÷åëîâåê, ðàçëè÷íûå èññëåäîâà-òåëè íàçûâàþò öèôðû îò 2 äî 20 òûñÿ÷. Ïîñëåòîãî êàê Äþòðó-Áîðíüå ïðèêîí÷èëè åãî ïðèáëè-æåííûå, ìèññèîíåðû ïîñòåïåííî âîçâðàùàþòñÿíà îñòðîâ âìåñòå ñî ìíîãèìè îñòðîâèòÿíàìè.

Â 1888 ãîäó êàïèòàí Ïîëèêàðïî Òîðî ïðèñî-åäèíÿåò çëîïîëó÷íûé îñòðîâ ê âëàäåíèÿì ×èëè.Ñíà÷àëà çäåñü îðãàíèçóåòñÿ èñïðàâèòåëüíàÿ êî-ëîíèÿ, à çàòåì âåñü îñòðîâ ñäàåòñÿ â ýêñïëóàòà-öèþ ñêîòîâîä÷åñêîé ôèðìå.

- Íèãäå â Ïîëèíåçèè òóçåìíîå íàñåëåíèå íåïîäâåðãàëîñü òàêîìó æåñòîêîìó îáðàùåíèþ, êàêíà îñòðîâå Ïàñõè. Íå óäèâèòåëüíî, ÷òî ìåñòíàÿêóëüòóðà áûëà òàê ñèëüíî ðàçðóøåíà.

Óæå â íàøåì ñòîëåòèè îñòðîâ Ïàñõè äâàæäûèñïûòûâàë âòîðæåíèå îêåàíñêèõ âîëí - öóíàìè.Â 1922 ãîäó â ñâÿçè ñ ×èëèéñêèì çåìëåòðÿñåíèåìîãðîìíàÿ âîëíà íàõëûíóëà íà áåðåã îñòðîâà Ïàñ-õè, ðàçðóøèëà ñòðîåíèÿ â áóõòå Òàíãàðîà, ðàç-ìåòàëà ñòàòóè. Â 1960 ãîäó 22 ìàÿ ïðîèçîøëî

×èëèéñêîå çåìëåòðÿñåíèå â ðàéîíå Âàëüäèâèè.Áåðåãîâàÿ ëèíèÿ ïåðåìåñòèëàñü íà ïðîòÿæåíèè1500 êèëîìåòðîâ. Ïîäíÿëàñü ãèãàíòñêàÿ âîëíà èñî ñêîðîñòüþ ïî÷òè 1000 êèëîìåòðîâ â ÷àñ ïîêà-òèëàñü ÷åðåç âåñü Òèõèé îêåàí. ×åðåç 3,5 ÷àñà-îíà õëûíóëà íà îñòðîâ Ïàñõè è óñòðåìèëàñü âáóõòó Òîíãàðèêè, ëåâîå åå êðûëî îáðóøèëîñü íàçíàìåíèòîå àõó. Âñÿ äîëèíà Õîòó-Èòè ïîêðûëàñüìóñîðîì, âîäîðîñëÿìè è ãðÿçüþ. Îáëîìêè ñòà-òóé îòìåòèëè òó ÷åðòó, äî êîòîðîé äîêàòèëàñüâîëíà. Áóõòà Òîíãàðèêè âíîâü áûëà ðàçðóøåíà,îñîáåííî åå ïðàâîå êðûëî.

Èçâåðæåíèÿ, çåìëåòðÿñåíèÿ, öóíàìè íå îäèíðàç îáðóøèâàëèñü íà ìíîãîñòðàäàëüíû îñòðîâ.Ìíîãèå èç íèõ ïðîõîäèëè óæå â òó ýïîõó, êîãäàîí óæå áûë çàñåëåí. Ñòèõèéíûå áåäñòâèÿ, âïîëíåïîíÿòíî, îáúÿñíÿëèñü íå ñ ïîçèöèé ñîâðåìåííîéíàóêè, à íà óðîâíå ñîçíàíèÿ ëþäåé, æèâóùèõ ââåêå êàìíÿ. Òàê ðîäèëèñü ìèôû-î ñîòâîðåíèèîñòðîâà.

Òåïåðü îñòàâèì ðîìàíòèêó è ïîñìîòðèì, êàêâîëíóþùèå ãèïîòåçû "îñòûâàþò" â õîëîäíîéëîãèêå ó÷åíîãî, èìÿ êîòîðîìó Äæ. Äàéàìîíä.

Çäåñü è äî êîíöà íàñòîÿùåé ãëàâû ïðèâåäåíû÷àñòè åãî áîëüøîé ñòàòüè î ãèáåëè öèâèëèçàöèèîñòðîâà Ïàñõè.

"Ïðè÷èíà ãèáåëè íåêîãäà öâåòóùèõ öèâèëè-çàöèé - îäíà èç ñàìûõ æãó÷èõ òàéí èñòîðèè,à ñðåäè ïîãèáøèõ äðåâíèõ êóëüòóð, âîçìîæíî,ñàìàÿ çàãàäî÷íàÿ öèâèëèçàöèÿ îñòðîâà Ïàñõè.Ýòîò îñòðîâ ïëîùàäüþ âñåãî 165 êâàäðàòíûõ êè-ëîìåòðîâ - îäèí èç íàèáîëåå óåäèíåííûõ îáèòà-åìûõ îñòðîâîâ. Îí ëåæèò â Òèõîì îêåàíå ïðè-ìåðíî â 3500 êèëîìåòðàõ ê çàïàäó îò áëèæàéøå-ãî ìàòåðèêà Þæíîé Àìåðèêè. Íà îñòðîâå ñóá-òðîïè÷åñêèé êëèìàò, ïëîäîðîäíàÿ âóëêàíè÷åñêàÿïî÷âà. Îí ìîã áû áûòü ðàéñêèì óãîëêîì.

Ïî÷åìó æå ñåé÷àñ ýòî ïóñòûííûé êëî÷îê ñó-øè, íà êîòîðîì æèâóò ëèøü íåñêîëüêî ñîò ÷åëî-âåê, õîòÿ ñóäÿ ïî ãèãàíòñêèì êàìåííûì ñòàòóÿì,çäåñü íåêîãäà ñóùåñòâîâàëà äîñòàòî÷íî ðàçâèòàÿöèâèëèçàöèÿ?

Ýòîò êëî÷îê ñóøè íàïîìíèë åãî ïåðâîîòêðû-âàòåëþ êàïèòàíó ßêîáó Ðîããåâåíó ñêîðåå ïóñòû-íþ, ÷åì ðàé: "Ñ áîëüøîãî ðàññòîÿíèÿ îñòðîâ ñíà-÷àëà ïîêàçàëñÿ íàì ïåñ÷àíûì; íî îêàçàëîñü, ÷òî

òî, ÷òî ìû ïðèíÿëè çà ïåñîê, íà ñàìîì äåëå áûëîâûñîõøåé òðàâîé, ñåíîì èëè äðóãîé âûãîðåâøåéðàñòèòåëüíîñòüþ. Îáùèé ïóñòûííûé âèä ïðîèç-âîäèë âïå÷àòëåíèå êðàéíåé áåäíîñòè è áåñïëîä-íîñòè".

Îñòðîâ áûë ïîêðûò òðàâîé, áåç åäèíîãî äå-ðåâà èëè êóñòà âûñîòîþ áîëåå òðåõ ìåòðîâ. Ñåé-÷àñ áîòàíèêè íàõîäÿò íà îñòðîâå Ïàñõè òîëüêî47 âèäîâ íåçàâåçåííûõ ðàñòåíèé, áîëüøèíñòâî -ïàïîðîòíèêè è îñîêè. Èçâåñòíî ëèøü äâà âèäàíåâûñîêèõ äåðåâüåâ è äâà âèäà êóñòîâ. Ñ òàêîéôëîðîé îñòðîâèòÿíå íå èìåëè èñòî÷íèêà õîðîøå-ãî òîïëèâà. Èç æèâîòíûõ íà îñòðîâå âñòðå÷àëèñüòîëüêî íàñåêîìûå. Íå áûëî íè ÿùåðèö, íè ëåòó-÷èõ ìûøåé, íè ïòèö, íè äàæå óëèòîê èëè ñëèç-íÿêîâ. Èç äîìàøíèõ æèâîòíûõ èìåëèñü òîëüêîêóðû.

Åâðîïåéñêèå ïóòåøåñòâåííèêè, ïîñåòèâøèåîñòðîâ â XVIII - íà÷àëå XIX âåêà, îöåíèâàëè ÷èñ-ëî åãî æèòåëåé ïðèìåðíî â 2000. Êàê óñòàíîâèëêàïèòàí Êóê, íåíàäîëãî ïðèñòàâøèé ê îñòðîâó â1774 ãîäó, åãî îáèòàòåëè èìåëè ïîëèíåçèéñêîåïðîèñõîæäåíèå (òàèòÿíèí, ñîïðîâîæäàâøèé Êó-

êà, ñìîã ïîãîâîðèòü ñ íèìè). Íî, íåñìîòðÿ íà çà-ñëóæåííóþ ñëàâó ïîëèíåçèéöåâ êàê íàðîäà ìîðå-ïëàâàòåëåé, æèòåëè Ïàñõè ñìîãëè âûïëûòü íà-âñòðå÷ó êîðàáëÿì Ðîããåâåíà òîëüêî âïëàâü èëèíà î÷åíü õðóïêèõ ëîäî÷êàõ òèïà êàíîý. "Èõ ëîä-êè, - ïèñàë ïåðâîîòêðûâàòåëü, - ñîñòîÿëè èç ìíî-æåñòâà òîíêèõ ïëàíî÷åê è ñòâîëèêîâ, õèòðîóì-íî ñâÿçàííûõ î÷åíü òîíêèìè êðó÷åíûìè íèòêà-ìè. . . Íî, òàê êàê èì íåäîñòàâàëî óìåíèÿ è îñî-áåííî ìàòåðèàëà äëÿ êîíîïà÷åíèÿ è óïëîòíåíèÿîãðîìíîãî êîëè÷åñòâà ùåëåé â êàíîý, ýòè ëîäî÷-êè ñèëüíåéøèì îáðàçîì òåêóò, ïîýòîìó ïîëîâè-íó âðåìåíè ãðåáöû òðàòÿò íà îòêà÷êó âîäû". Ýòèêàíîý äëèíîé âñåãî ìåòðà òðè âìåùàëè íå áîëååäâóõ ÷åëîâåê, à íà âñåì îñòðîâå áûëî çàìå÷åíîëèøü òðè-÷åòûðå ëîäî÷êè.

Ñ òàêèìè ñîìíèòåëüíûìè ïëàâñðåäñòâàìèïàñõàëüöû íå ìîãëè ïëàâàòü íà äðóãèå îñòðîâà,íå ìîãëè ëîâèòü ðûáó âäàëè îò áåðåãîâ. Îñòðî-âèòÿíå áûëè ïîëíîñòüþ èçîëèðîâàíû îò îñòàëü-íîãî ìèðà è íå çíàëè, ÷òî ãäå-ëèáî åùå ñóùå-ñòâóþò ëþäè. Â ïîñëåäóþùèå ãîäû ýòà èçîëèðî-âàííîñòü áûëà äîêàçàíà: íà îñòðîâå íå íàøëè íè

îäíîãî ïðåäìåòà, íå çàâåçåííîãî ïåðâîïîñåëåíöà-ìè èëè ïðèïëûâøèìè ïîçëåå åâðîïåéöàìè, è, âñâîþ î÷åðåäü, íè â îäíîì èç óãîëêîâ ìèðà íå íà-øëîñü íèêàêèõ èçäåëèé, òèïè÷íûõ äëÿ îñòðîâà.Ìåæäó òåì îñòðîâèòÿíå õðàíèëè ïàìÿòü î òîì,÷òî èõ ïðåäêè êîãäà-òî ïîñåùàëè íåîáèòàåìûéðèôîâûé îñòðîâîê Ñàëà-è-Ãîìåñ â 260 ìîðñêèõìèëÿõ îò èõ îñòðîâà (áëèæàéøàÿ ê îñòðîâó Ïàñ-õè ñóøà).

Îñòðîâ Ïàñõè çíàìåíèò ñâîèìè îãðîìíûìèêàìåííûìè ñòàòóÿìè. Áîëåå äâóõñîò òàêèõ èñ-òóêàíîâ ñòîÿëî êîãäà-òî íà ìàññèâíûõ êàìåííûõïëàòôîðìàõ âäîëü áåðåãà. Íå ìåíåå ñåìèñîò äðó-ãèõ, íà ðàçíûõ ñòàäèÿõ èçãîòîâëåíèÿ áðîøåíû âêàìåíîëîìíÿõ èëè âäîëü äðåâíèõ äîðîã, âåäóùèõîò ýòèõ êàìåíîëîìåí ê áåðåãó. Áîëüøèíñòâî ñòà-òóé âûðóáëåíî â îäíîé êàìåíîëîìíå, è îòòóäà èõñóìåëè ïåðåìåñòèòü íà ðàññòîÿíèå äî äåñÿòè êè-ëîìåòðîâ ê îêåàíó. À âåñèëè îíè äî 82 òîíí ïðèâûñîòå íå áîëåå 10 ìåòðîâ. Ïîñòàìåíòû äëÿ íèõèìåþò äëèíó äî 150 ìåòðîâ, âûñîòó áîëåå òðåõìåòðîâ, à ñîñòàâëÿþùèå èõ êàìåííûå ïëèòû âå-ñÿò äî 10 òîíí. "Ýòè êàìåííûå èçîáðàæåíèÿ ïî-

ðàçèëè íàñ, òàê êàê ìû íå ìîãëè ïîíÿòü, - ïèñàëÐîããåâåí, - êàêèì îáðàçîì ýòîò íàðîä, íå èìåþ-ùèé íè òîëñòûõ ïðî÷íûõ áðåâåí äëÿ èçãîòîâëå-íèÿ êàêèõ-ëèáî ìàøèí, íè ïðî÷íûõ êàíàòîâ, ñìîãâñå æå âîçäâèãíóòü òàêèå ñòàòóè".

Íàëè÷èå ñòàòóé ãîâîðèò î ñîâñåì äðóãîì îá-ùåñòâå, ÷åì òî, êîòîðîå çàñòàë íà îñòðîâå Ðîããå-âåí. Âî-ïåðâûõ, ÷òîáû ñîçäàâàòü òàêèå ðÿäû ñòà-òóé, íàñåëåíèå îñòðîâà äîëæíî áûëî çíà÷èòåëü-íî ïðåâûøàòü 2000 ÷åëîâåê. Âî-âòîðûõ, äëÿ ýòî-ãî íåîáõîäèìî áûëî îáùåñòâî ñî ñëîæíîé îðãà-íèçàöèåé. Ðåñóðñû îñòðîâà ñèëüíî ðàçáðîñàíû:ëó÷øèé êàìåíü äëÿ ñòàòóé äîáûâàëñÿ íà ñåâåðî-âîñòîêå, êðàñíûé êàìåíü "êîðîí", óâåí÷èâàþùèõíåêîòîðûå ñòàòóè, - íà þãî-çàïàäå, îðóäèÿ äëÿñêóëüïòîðîâ âûðàáàòûâàëèñü èç êàìíÿ, äîáûâàâ-øåãîñÿ â îñíîâíîì íà ñåâåðî-çàïàäå îñòðîâà. Ñà-ìûå ïëîäîðîäíûå ïî÷âû ëåæàëè íà þãå è âîñòî-êå, à ëó÷øèå ìåñòà äëÿ ëîâëè ðûáû íàõîäèëèñüó ñåâåðíîãî è çàïàäíîãî áåðåãîâ. Äëÿ äîáû÷èè ðàñïðåäåëåíèÿ âñåõ ýòèõ ðåñóðñîâ òðåáîâàëàñüñëîæíàÿ ñîöèàëüíàÿ îðãàíèçàöèÿ. Êàê îíà ìîãëàâîçíèêíóòü íà ýòîì ïóñòûííîì îñòðîâå è ïî÷åìó

èñ÷åçëà?

Ìíîãèå åâðîïåéöû ñ÷èòàëè íåâåðîÿòíûì,÷òîáû ïîëèíåçèéöû ñ èõ "íèçêîé" êóëüòóðîé ìîã-ëè, ñîçäàòü òàêèå ïàìÿòíèêè. Â 60-õ ãîäàõ øâåé-öàðñêèé ïèñàòåëü Ýðèê ôîí Äýíèêåí, ãîðÿ÷î âå-ðÿùèé â ïîñåùåíèå Çåìëè èíîïëàíåòíûìè êîñ-ìîíàâòàìè, äàæå ïðåäïîëîæèë, ÷òî ñòàòóè îñò-ðîâà Ïàñõè - òâîðåíèå èíîïëàíåòÿí.

Îí îòáðàñûâàë ìíîãî÷èñëåííûå ôàêòû, ãîâî-ðÿùèå î òîì, ÷òî æèòåëè îñòðîâà Ïàñõè - òè-ïè÷íûå ïîëèíåçèéöû, à íèêàê íå èíîïëàíåòÿíå,è ÷òî èõ êóëüòóðà, âêëþ÷àÿ ñòàòóè, âûðîñëà èçïîëèíåçèéñêîé êóëüòóðû. ßçûê èõ áûë ïîëèíå-çèéñêèé, ÷òî ïîíÿë åùå Êóê. Îíè ãîâîðèëè íàâîñòî÷íî-ïîëèíåçèéñêîì äèàëåêòå, ðîäñòâåííîìãàâàéñêîìó è ìàðêèçñêîìó. Ñóäÿ ïî íåêîòîðûìèçìåíåíèÿì â ñëîâàðíîì ñîñòàâå, ýòîò äèàëåêòâîçíèê îêîëî 400 ãîäà ïîñëå Ð. X. Ðûáîëîâíûåêðþ÷êè è êàìåííûå ñêðåáêè ïàñõàëüöåâ íàïîìè-íàëè ðàñïðîñòðàíåííûå íà Ìàðêèçñêèõ îñòðîâàõ.Öðîâåäåííûé íåñêîëüêî ëåò íàçàä àíàëèç ÄÍÊ èç12 ñêåëåòîâ, íàéäåííûõ íà îñòðîâå Ïàñõè, òîæåïîêàçàë èõ ðîäñòâî ñ Ïîëèíåçèåé. Íà îñòðîâå âû-

ðàùèâàëè áàíàíû, òàðî, áàòàòû, ñàõàðíûé òðîñò-íèê - âñå ýòî òèïè÷íûå ïîëèíåçèéñêèå êóëüòóðû.

×òî ïðîèñõîäèëî íà îñòðîâå ïîñëå çàñåëåíèÿåãî ÷åëîâåêîì? Îá ýòîì ðàññêàçàëè íîâåéøèå èñ-ñëåäîâàíèÿ àðõåîëîãîâ è ïàëåîíòîëîãîâ.

Ðàäèîóãëåðîäíîå äàòèðîâàíèå ïîêàçàëî, ÷òîïåðâûå ñëåäû äåÿòåëüíîñòè ÷åëîâåêà íà îñòðî-âå ïîÿâèëèñü îêîëî 400 - 700 ãîäà, ÷òî íåïëîõîñîâïàäàåò ñ äàííûìè ëèíãâèñòîâ î âðåìåíè âîç-íèêíîâåíèÿ ÿçûêà, íà êîòîðîì ãîâîðèëè ïàñõàëü-öû. Ïèê ñîîðóæåíèÿ ñòàòóé ïðèøåëñÿ íà 1200 -1500 ãîäû, ïîçëåå èõ ïî÷òè íå âîçâîäèëè. Ïî àð-õåîëîãè÷åñêèì íàõîäêàì ìîæíî îöåíèòü ðàçìå-ðû íàñåëåíèÿ: íàèáîëåå ðàñïðîñòðàíåíà îöåíêà â7000, õîòÿ íåêîòîðûå ãîâîðÿò î 20 òûñÿ÷àõ ÷åëî-âåê, ÷òî ïðè ðàçìåðàõ îñòðîâà è ïëîäîðîäèè åãîïî÷â íå êàæåòñÿ íåâåðîÿòíûì.

Ñ ó÷àñòèåì íûíå æèâóùèõ îñòðîâèòÿí ïðî-âåäåíû àðõåîëîãè÷åñêèå ýêñïåðèìåíòû, ïîêàçû-âàþùèå, êàêèì îáðàçîì ìîãëè âûðóáàòüñÿ è ïå-ðåâîçèòüñÿ êàìåííûå ñòàòóè. Îêàçàëîñü, ÷òî çàãîä äâàäöàòü ÷åëîâåê, èñïîëüçóÿ òîëüêî êàìåí-íûå äîëîòà, ìîãóò èçãîòîâèòü äàæå ñàìóþ êðóï-

íóþ èç íàéäåííûõ íà îñòðîâå ñòàòóé. Ïðè íàëè-÷èè äîñòàòî÷íîãî êîëè÷åñòâà áðåâåí è êàíàòîâáðèãàäû â íåñêîëüêî ñîò ÷åëîâåê ìîãëè ãðóçèòüñòàòóè íà äåðåâÿííûå âîëîêóøè, òÿíóòü èõ ïîäåðåâÿííûì "ðåëüñàì" èëè ïî áðåâåí÷àòûì êàò-êàì, à çàòåì ïîäíèìàòü â âåðòèêàëüíîå ïîëîæå-íèå ñ ïîìîùüþ ðû÷àãîâ èç áðåâåí. Êàíàòû ìîãëèâèòü èç âîëîêîí ëóáà íåáîëüøîãî ìåñòíîãî äåðå-âà ïàó-ïàó, ðîäñòâåííîãî ëèïå, èç êîòîðîé ó íàñäåëàëè ìî÷àëî. Íî ïàó-ïàó ñåé÷àñ âåñüìà ðåäêîâñòðå÷àåòñÿ íà îñòðîâå, à äëÿ ïåðåâîçêè îäíîéñòàòóè ïîòðåáîâàëèñü áû ñîòíè ìåòðîâ êàíàòà.Ìîæåò áûòü ðàíüøå çäåñü õâàòàëî äåðåâüåâ?

Íà ýòîò âîïðîñ ìîæåò îòâåòèòü ïàëèíîëîãèÿ- íàóêà, èçó÷àþùàÿ äðåâíþþ ïûëüöó, çàõîðîíåí-íóþ â ïëàñòàõ îñàäêîâ â áîëîòàõ è ïðóäàõ. Âîç-ðàñò êàæäîãî ñëîÿ ìîæíî îïðåäåëèòü ñ ïîìîùüþðàäèîóãëåðîäíîãî àíàëèçà. Èçó÷àÿ ïîä ìèêðî-ñêîïîì ïûëüöó, íàéäåííóþ â ýòèõ ïëàñòàõ, ìîëå-íî óçíàòü, êàêèå ðàñòåíèÿ öâåëè çäåñü â ïðåæíèåâåêà. Ýòó ðàáîòó íåäàâíî âûïîëíèëè íîâîçåëàí-äåö Äæîí Ôëåíäëè è àíãëè÷àíêà Ñàðà Êèíã..

Îêàçàëîñü, ÷òî êîãäà-òî îñòðîâ Ïàñõè âûãëÿ-

äåë ñîâñåì èíà÷å. Â ïåðâîå âðåìÿ ïîñëå ïîÿâ-ëåíèÿ çäåñü ïîëèíåçèéöåâ îñòðîâ áûë ïîêðûòìîùíûì ñóáòðîïè÷åñêèì ëåñîì ñ ðàçíîîáðàçíû-ìè âèäàìè äåðåâüåâ, êóñòîâ è òðàâ. Ñðåäè ïðî÷èõâèäîâ çäåñü ðîñëè ïàó-ïàó è äåðåâî òîðîìèðî, äà-âàâøåå îòëè÷íûå äðîâà. Ïðåîáëàäàë â ýòîì ëåñóîñîáûé âèä ïàëüì, êîòîðîãî ñåé÷àñ íà îñòðîâåíåò ñîâñåì. Íèæíèå ñëîè ïðÿìî-òàêè íàáèòû åãîïûëüöîé. Ýòîò âèä ðîäñòâåíåí æèâóùåé è ñåé-÷àñ íà àìåðèêàíñêîì ìàòåðèêå ÷èëèéñêîé âèí-íîé ïàëüìå, äîñòèãàþùåé â âûñîòó 25 ìåòðîâ, àâ äèàìåòðå 180 ñàíòèìåòðîâ. Æèòåëè ×èëè èñ-ïîëüçóþò â ïèùó îðåõè ýòîé ïàëüìû, à èç ñîêàäåëàþò ñàõàð, ñèðîï, èñêóññòâåííûé ìåä è âèíî.Âûñîêèå, ëèøåííûå âåòâåé ñòâîëû ïàëüìû ïðå-êðàñíî ïîäõîäèëè áû äëÿ ñîîðóæåíèÿ áîëüøèõîêåàíñêèõ ïèðîã äëÿ ïåðåâîçêè ñòàòóé. ×åì, êðî-ìå ïàëüìîâûå ïðîäóêòîâ, ìîãëè ïèòàòüñÿ æèòåëèîñòðîâà? Ðàñêîïêè, íåäàâíî ïðîâåäåííûå àìåðè-êàíñêèì àðõåîëîãîì Äýâèäîì Ñòåäìàíîì, ïîêà-çàëè, ÷òî æèâîòíûé ìèð îñòðîâà áûë íå ìåíååðàçíîîáðàçåí, ÷åì ðàñòèòåëüíûé. Ñòåäìàí èçó-÷àë òàê íàçûâàåìûå êóõîííûå êó÷è - ïîìîéêè,

íàêàïëèâàâøèåñÿ âáëèçè ìåñò ðàçäåëêè äîáû÷è,ïðèãîòîâëåíèÿ è ïîòðåáëåíèÿ ïèùè. Â Ïîëèíå-çèè ýòè êó÷è íà 90% ñîñòîÿò èç ðûáüèõ êîñòåé.Íî âîäû âîêðóã îñòðîâà Ïàñõè íå î÷åíü áîãàòûðûáîé. Â ïåðèîä ñ 900 äî 1300 ãîäà ìåíåå ÷åòâåð-òè ìàññû êóõîííûõ êó÷ ñîñòàâëÿþò ðûáüè êîñòè,è áîëåå òðåòè êîñòåé ïðèíàäëåæèò äåëüôèíàì(â Ïîëèíåçèè - ìåíåå ïðîöåíòà). Æèòåëè îñòðî-âà Ïàñõè îõîòèëèñü ñ ãàðïóíàìè íà äåëüôèíîâ,íî ðàñïðîñòðàíåííûé çäåñü âèä äåëüôèíîâ æè-âåò âäàëè îò áåðåãîâ. Çíà÷èò, ïàñõàëüöû èìåëèëîäêè, ïðèãîäíûå äëÿ âûõîäà â îêåàí.

Êðîìå äåëüôèíîâ, êàê îáíàðóæèë Ñòåäìàí,ïåðâîïîñåëåíöû ïèòàëèñü ìîðñêèìè ïòèöàìè. Âêó÷àõ íàéäåíû êîñòè àëüáàòðîñîâ, ôðåãàòîâ, îëó-øåé, ãëóïûøåé, áóðåâåñòíèêîâ, êðà÷åê è äðóãèõïòèö. Íà îñòðîâå ãíåçäèëîñü íå ìåíåå 25 âèäîâïòèö, âîçìîæíî, ýòî áûë êðóïíåéøèé ïòè÷èé áà-çàð âî âñåì Òèõîì îêåàíå.

Â ïèùó øëè è ëåñíûå ïòèöû - ïîïóãàè, ñîâû,öàïëè, ïàñòóøêè è äðóãèå. Íå ãíóøàëèñü êîëîíè-ñòû è êðûñàìè, êîòîðûõ, âèäèìî, ñàìè ñëó÷àé-íî çàâåçëè èç Ïîëèíåçèè. Ïîõîæå, ÷òî íà áåðåãó

æèëè è ðàçìíîæàëèñü òþëåíè, òàêæå øåäøèå âïèùó.

Èòàê, îêîëî 1600 ëåò íàçàä, ñòóïèâ íà áå-ðåã ïîñëå äîëãîãî ïëàâàíèÿ, ïîëèíåçèéöû íàøëèçäåñü íåòðîíóòûé ðàé, â êîòîðîì áûëî âñå íåîá-õîäèìîå äëÿ íîðìàëüíîé æèçíè. ×òî æå ïðîèçî-øëî ïîòîì?

Ïûëüöà èç îòëîæåíèé ïîêàçàëà, ÷òî óæå ÷å-ðåç ÷åòûðå âåêà ïîñëå âûñàäêè ëþäåé óíè÷òîæå-íèå ëåñà çàøëî äîâîëüíî äàëåêî. Â êîëîíêàõ îò-ëîæåíèé ïîÿâèëñÿ äðåâåñíûé óãîëü - ñâèäåòåëüâûæèãàíèÿ ëåñà, à êîëè÷åñòâî ïûëüöû ïàëüì èäðóãèõ äåðåâüåâ ñòàëî ñíèæàòüñÿ, ïîêà åå ïî÷òèïîëíîñòüþ íå çàìåíèëà ïûëüöà òðàâ. Âñêîðå ïî-ñëå 1400 ãîäà ïàëüìà âûìåðëà ïîëíîñòüþ, è íåòîëüêî ïîòîìó, ÷òî åå âûðóáàëè ëþäè, íî è ïî-òîìó, ÷òî êðûñû íå äàâàëè åé ðàçìíîæàòüñÿ. Âïåùåðàõ íà îñòðîâå íàéäåíû äåñÿòêè ðàçãðûçåí-íûõ êðûñàìè îðåõîâ. Âûðóáàëîñü è äåðåâî ïàó-ïàó, òàê ÷òî â êîíöå êîíöîâ èñ÷åç ìàòåðèàë äëÿêàíàòîâ. Êî âðåìåíè ïðèáûòèÿ íà îñòðîâ ÒóðàÕåéåðäàëà íà äåðåâÿííîì ïëîòó (1947 ãîä) íàîñòðîâå îñòàâàëîñü îäíî-åäèíñòâåííîå, ïî÷òè çà-

ñîõøåå äåðåâî òîðîìèðî, à òåïåðü íåò è åãî. Êñ÷àñòüþ, ýêçåìïëÿðû ýòîãî âèäà ñîõðàíèëèñü âðàçíûõ áîòàíè÷åñêèõ ñàäàõ ìèðà.

Â XV âåêå ïîãèá è ñàì ëåñ. Ëþäè âûðóáàëèäåðåâüÿ íà äðîâà, äëÿ ñòðîèòåëüñòâà ïèðîã è âîç-âåäåíèÿ ñòàòóé, äëÿ ñîîðóæåíèÿ äîìîâ è ïðîñòî,÷òîáû ðàñ÷èñòèòü ìåñòî äëÿ ñâîèõ ïîëåé. Âèäè-ìî, èñ÷åçëè ìåñòíûå ïòèöû, ðàçíîñèâøèå ïûëü-öó è ñåìåíà ðàñòåíèé. Íå òîëüêî ïîãèá ëåñ, íîè âûìåðëî áîëüøèíñòâî âèäîâ ðàñòåíèé, åãî ñî-ñòàâëÿþùèõ.

Íå ëåã÷å ïðèøëîñü è æèâîòíûì. Èñ÷åçëè âñåìåñòíûå ëåñíûå âèäû ïòèö. Äàëåå êðóïíûõ óëè-òîê ó áåðåãîâ îñòðîâà âñåõ âûëîâèëè, ïðèøëîñüïåðåéòè íà ñáîð ìåëêèõ âèäîâ. Êîñòè äåëüôèíîâðåçêî èñ÷åçëè èç êóõîííûõ êó÷ íà÷èíàÿ ïðèìåðíîñ 1500 ãîäà: íå ñòàëî ìàòåðèàëà äëÿ ñòðîèòåëü-ñòâà áîëüøèõ ïèðîã, ïðåêðàòèëàñü è îõîòà ñ ãàð-ïóíîì. Áûëè óíè÷òîæåíû ïîëíîñòüþ êîëîíèè áî-ëåå ïîëîâèíû âèäîâ ìîðñêèõ ïòèö, ãíåçäèâøèõñÿíà îñòðîâå Ïàñõè.

×òîáû ñîõðàíèòü â ðàöèîíå ìÿñî, ïàñõàëüöûóñèëèëè ðàçâåäåíèå êóð, êîòîðûå äî òîãî áûëè

íåìíîãî÷èñëåííûìè. È â êóõîííûõ êó÷àõ ñòàëèíåðåäêî âñòðå÷àòüñÿ ÷åëîâå÷åñêèå êîñòè. Â ñî-õðàíèâøèõñÿ óñòíûõ ïðåäàíèÿõ ãîâîðèòñÿ î ëþ-äîåäñòâå. Èìåâøèåñÿ ïðîäóêòû ãîòîâèëè íà êî-ñòðàõ èç âûæèìîê ñàõàðíîãî òðîñòíèêà, èç òðàâûè îñîê - äðóãîãî òîïëèâà óæå íå áûëî.

Âñå ýòè ôàêòû ñêëàäûâàþòñÿ â öåëüíóþ êàð-òèíó óïàäêà è âûìèðàíèÿ îáùåñòâà.

×åðåç íåñêîëüêî âåêîâ ïîñëå ïðèáûòèÿ íà îñò-ðîâ ïîòîìêè ïåðâîïîñåëåíöåâ íà÷àëè ñîîðóæàòüîãðîìíûå êàìåííûå ñòàòóè íà ïëàòôîðìàõ, ïîñòèëþ ïîõîæèå íà ìåíüøóþ ðàçìåðàìè ñêóëüïòó-ðó èõ ïîëèíåçèéñêèõ ïðåäêîâ. Ãîäû øëè, ñòàòóèè èõ ïîñòàìåíòû âñå óâåëè÷èâàëèñü, íà ãîëîâàõìîíóìåíòîâ ïîÿâèëèñü äåñÿòèòîííûå "øàïêè" èçêðàñíîãî êàìíÿ. Ïî-âèäèìîìó, øëî íåãëàñíîå ñî-ðåâíîâàíèå ìåæäó ñåìüÿìè èëè êëàíàìè, êòî ïî-ñòàâèò áîëåå êðóïíóþ ñêóëüïòóðó, êîòîðàÿ ïðî-ñëàâèò áîãàòñòâî è ìîùü ñîçäàòåëåé.

Ïîñòåïåííî îêàçàëîñü, ÷òî ðàñòóùåå íàñåëå-íèå ñâîäèò ëåñ áûñòðåå, ÷åì òîò ìîæåò âîññòà-íàâëèâàòüñÿ. È âñêîðå îñòðîâèòÿíàì ñòàëî íåõâàòàòü íå òîëüêî äðåâåñèíû è êàíàòîâ, íî è

âîäû: äîæäåâàÿ âîäà, íå çàäåðæèâàåìàÿ ëåñîì,ñòàëà áûñòðî ñòåêàòü â îêåàí. Èññÿêëè ðîäíèêèè ðó÷üè. Èç ïèùåâûõ ðåñóðñîâ ôàêòè÷åñêè îñòà-ëèñü òîëüêî êîðåøêè òðàâ, êóðû è. . . ëþäè.

Îñòðîâ íå ìîã áîëüøå ïðîêîðìèòü âîæäåé,÷èíîâíèêîâ è æðåöîâ, íåîáõîäèìûõ äëÿ ôóíê-öèîíèðîâàíèÿ ñëîæíîãî îáùåñòâà. Îñòàâøèåñÿ âæèâûõ îñòðîâèòÿíå ðàññêàçàëè ïåðâûì åâðîïåé-ñêèì ïðèøåëüöàì, êàê öåíòðàëèçîâàííîå ïðàâè-òåëüñòâî ñìåíèëîñü õàîòè÷íûì ïðàâëåíèåì ãëàâîòäåëüíûõ ìåëêèõ êëàíîâ. Íàêîíåö, ãëàâåíñòâîçàõâàòèëè òå, ó êîãî áûëà ñèëà, - êàñòà âîèíîâ.Îñòðîâ è ñåé÷àñ óñåÿí êàìåííûìè íàêîíå÷íèêà-ìè êîïèé è êèíæàëàìè, ïîòåðÿííûìè â áîÿõ XVII- XVIII âåêîâ. Îêîëî 1700 ãîäà íà÷àëîñü ðåçêîåïàäåíèå ÷èñëåííîñòè íàñåëåíèÿ - ñíà÷àëà äî îä-íîé ÷åòâåðòè òîãî, ÷òî áûëî, çàòåì äî îäíîé äå-ñÿòîé. Ëþäè ïåðåøëè æèòü â ïåùåðû, òàê êàê íåáûëî áðåâåí äëÿ ñòðîèòåëüñòâà è ðåìîíòà õèæèí.Îêîëî 1770 ãîäà ñîïåðíè÷àþùèå êëàíû íà÷àëèîïðîêèäûâàòü ñòàòóè, ïîñòàâëåííûå êîíêóðåíòà-ìè, ê 1864 ãîäó áûë ñâàëåí ïîñëåäíèé ìîíóìåíò.

Íåâîëüíî âîçíèêàåò âîïðîñ: ïî÷åìó ýòè, âè-

äèìî, íåãëóïûå ëþäè íå îãëÿíóëèñü âîêðóã ñåáÿ,íå ïîíÿëè, ÷òî ðóáÿò ñóê, íà êîòîðîì ñèäÿò, èíå èçìåíèëè ïîâåäåíèå? Î ÷åì îíè äóìàëè, âàëÿïîñëåäíþþ ïàëüìó?

Äåëî â òîì, ÷òî êàòàñòðîôà íàñòóïèëà íå âîäèí äåíü, îíà ïîäêðàëàñü ïîñòåïåííî. Ëåñ èñ-÷åç íå âíåçàïíî, îí óìåíüøàëñÿ äåñÿòèëåòèÿìè.Âîçìîæíî, êòî-òî èç îñòðîâèòÿí ïûòàëñÿ ïðåäó-ïðåäèòü ñîïëåìåííèêîâ î òîì, ÷òî ñêîðî áîëü-øèõ äåðåâüåâ, äà è ñàìîãî ëåñà ñîâñåì íå îñòà-íåòñÿ, íî îáùåñòâî, óâëå÷åííîå âîçäâèæåíèåìîãðîìíûõ ñòàòóé, ñòàâøèõ çíàêîì ïðåñòèæà, íåìîãëî îñòàíîâèòüñÿ. Èíòåðåñû ñëèøêîì ìíîãèõïðàâèòåëåé, èõ ïðèñëóæíèêîâ, æðåöîâ, ïðîôåñ-ñèîíàëüíûõ âàÿòåëåé è ëåñîðóáîâ áûëè çàâÿçà-íû íà ýòîì ïðîöåññå. Ñëèøêîì ìíîãèå ëèøè-ëèñü áû ñðåäñòâ ê ñóùåñòâîâàíèþ, åñëè áû ïðå-êðàòèëèñü èçãîòîâëåíèå, ïåðåâîçêà è âîçâåäåíèåñòàòóé. Òåì áîëåå, êàçàëîñü, ÷òî ëåñ íå äîëæåíóìåíüøàòüñÿ: äà, êàæäûé ãîä âûðóáàþò ïîðÿäî÷-íûå ó÷àñòêè, íî âåäü åæåãîäíî çàáðàñûâàåòñÿ ïîðàçíûì ïðè÷èíàì è ÷àñòü ïîëåé, ñíîâà çàðàñòàþ-ùàÿ ìîëîäûì ëåñîì. Çàìåòèòü èçìåíåíèÿ ìîãëè

òîëüêî ñòàðèêè, ïîìíÿùèå, êàê âûãëÿäåë îñòðîâäåñÿòèëåòèÿ íàçàä. Íî èõ ðàññêàçàì ìîëîäåæüóæå íå âåðèëà.

Ëåñíûå ïàëüìû âñå ìåëü÷àëè, ïîäðîñò, åñ-ëè åìó óäàâàëîñü ïðîðàñòè, ñãðûçàëè êðûñû. Èïîñëåäíÿÿ ñðóáëåííàÿ ïàëüìà, ñêîðåå âñåãî, âñåðàâíî íå ãîäèëàñü íà áðåâíà èëè ïèðîãó.

Âîò òàê ïîãèáëà âûñîêîðàçâèòàÿ öèâèëèçà-öèÿ íà îñòðîâå Ïàñõè. Íî âåäü ýòîò îñòðîâ -óìåíüøåííàÿ ìîäåëü íàøåé ïëàíåòû. Ó íàñ òîæåðàñòåò íàñåëåíèå è óìåíüøàþòñÿ çàïàñû íåîáõî-äèìûõ äëÿ æèçíè ïðèðîäíûõ ðåñóðñîâ. Ìû òîæå÷àñòî âîçâîäèì ãèãàíòñêèå ñîîðóæåíèÿ èëè îñó-ùåñòâëÿåì ïðîåêòû, ðàññ÷èòàííûå â îñíîâíîì íàòî, ÷òîáû ïóñòèòü ïûëü â ãëàçà. Åñëè ðàçâèòèå÷åëîâå÷åñòâà áóäåò ïðîäîëæàòüñÿ ïðåæíèì êóð-ñîì, óæå íàøè äåòè óâèäÿò, êàê ïåðåñòàíåò ëî-âèòüñÿ ðûáà â îêåàíàõ, êàê èññÿêíóò ñîêðîâèùàíåäð, èñ÷åçíóò ëåñà è ïëîäîðîäíûå ïî÷âû. Íàìòîæå íåêóäà ïåðåñåëèòüñÿ - âáëèçè íåò ïðèãîäíûõäëÿ æèçíè "îñòðîâîâ".

Íî åñòü îäíî, çàòî î÷åíü âàæíîå, îòëè÷èå íà-øåé áîëüøîé öèâèëèçàöèè îò ìàëîé îñòðîâíîé.

Åñëè âåñü "áàíê èíôîðìàöèè" æèòåëåé îñòðîâàÏàñõè ñîñòîÿë èç äåðåâÿííûõ äîùå÷åê ñ çàïèñàí-íûìè íà íèõ ìîëèòâàìè è ïðåäàíèÿìè, à íàóêèó íèõ ñîâñåì íå áûëî, òî ó ÷åëîâå÷åñòâà èìåþò-ñÿ áèáëèîòåêè, àðõèâû, íàó÷íûå èíñòèòóòû. Åñòüè äîñòàòî÷íî çíàíèé î òîì, êàê ôóíêöèîíèðó-þò ìåõàíèçìû, ïîçâîëÿþùèå íàì ñóùåñòâîâàòüíà Çåìëå. Íåóæåëè ó íàñ íå õâàòèò óìà íå ëî-ìàòü ýòè ìåõàíèçìû? Íåóæåëè ãèáåëü öèâèëèçà-öèè ïàñõàëüöåâ íå ñòàíåò äëÿ íàñ óðîêîì?

×ÀÑÒÜ V. ÄÎÂÎÄÛ ÐÀÑÑÓÄÊÀ

ÃËÀÂÀ 24. ÊÎÑÌÈ×ÅÑÊÈÅ ÊÎÐÍÈ ÖÈÂÈ-ËÈÇÀÖÈÉ

Âîçìîæíî, ÷òî èñòîðèÿ ïîÿâëåíèÿ è èñ÷åçíî-âåíèÿ íà Çåìëå ïðåäñòàâèòåëåé âíåçåìíûõ öèâè-ëèçàöèé (ÂÖ) - ýòî èñòîðèÿ òîãî, ÷åãî íå áûëî.×òîáû íå îáèæàòü ñòîðîííèêîâ âèçèòà êîñìè÷å-ñêèõ ïðèøåëüöåâ, íî è íå âîçáóæäàòü ïðåæäå-âðåìåííîå áåñïîêîéñòâî ïðîñòûõ çåìëÿí, ê êîèìïðè÷èñëåíû è ìû ñ âàìè, îáðàòèìñÿ ê òåì, êòîõîðîøî èçó÷èë ýòó ïðîáëåìó.

"Ñëåäû äðåâíèõ àñòðîíàâòîâ?" òàê íàçûâàåò-ñÿ áðîøþðà ÷ëåíà ðåäêîëåãèè ìåæäóíàðîäíîãî

"Æóðíàëà ïàëåîâèçèòîëîãèè", àâòîðà áîëåå 10ïóáëèêàöèé íà òàèíñòâåííóþ òåìó "ïðèøåëüöåâ"Þðèÿ Íèêîëàåâè÷à Ìîðîçîâà. Âûáîð îòðûâêîâèç ïóáëèêàöèè Þ. Ìîðîçîâà è ñîñòàâëåíèå èõâ ïîñëåäóþùèå äâå ãëàâû íå ÿâëÿåòñÿ ïîïûòêîéîòðèöàòåëüíîãî èëè ïîëîæèòåëüíîãî çàêëþ÷åíèÿïî "äåëó î ïðèøåëüöàõ". Ñîòíè êíèã çàïîëíåíûãèïîòåçàìè íà ýòó òåìó, íî íè îäíà èç íèõ íå äàåòðàçãàäêè ñàìîé çàãàäî÷íîé òàéíû ÷åëîâå÷åñêèõöèâèëèçàöèé.

Âðÿä ëè êòî ñåãîäíÿ óâëåêàåòñÿ ÷òåíèåì ðî-ìàíà "Èíîé ñâåò, èëè Ãîñóäàðñòâà è èìïåðèè Ëó-íû", ïðèíàäëåæàùèé ïåðó Ñàâèíüåíà Ñèðàíî äåÁåðæåðàêà. Ðåäêèé ñëó÷àé â èñòîðèè ëèòåðàòó-ðû: ñåãîäíÿ ÷èòàòü ýòîò ðîìàí èíòåðåñíåå, ÷åì âïîðó åãî îïóáëèêîâàíèÿ. Â íåì ãîâîðèòñÿ î áåñêî-íå÷íîñòè Âñåëåííîé è ìàòåðèàëèñòè÷åñêîé ïîäî-ïëåêå ðàçíûõ ÷óäåñ, î ïñèõîòåðàïèè è êîðïóñêó-ëàõ ñâåòà, î ìíîãîñòóïåí÷àòîì ðàêåòíîì äâèãàòå-ëå äëÿ ïîëåòà íà Ëóíó. . . Îñîáåííî èíòåðåñíî ÷è-òàòü â òîì ìåñòå, ãäå æèòåëü Ñîëíöà ðàññêàçûâà-åò, ÷òî îí è åãî äðóçüÿ óæå íå ðàç áûâàëè íà Çåì-ëå. "Âû, íåñîìíåííî, ñëûøàëè î íàñ, âåäü ýòî íàñ

íàçûâàëè îðàêóëàìè, íèìôàìè, äóõàìè, ôåÿìè,âàìïèðàìè, ãíîìàìè, íàÿäàìè, èíêóáàìè, ïðè-âèäåíèÿìè, òåíÿìè è ïðèçðàêàìè. . . " Ñàì ðàñ-ñêàç÷èê ïîä âèäîì äåìîíà âíóøàë èäåè Ñîêðàòó,îáùàëñÿ ñ Êàìïàíåëëîé è äîêòîðîì Ôàóñòîì. Âêîíöå êîíöîâ ðàçäîñàäîâàííûå íåâåæåñòâîì ëþ-äåé êîñìè÷åñêèå ãîñòè ïîêèíóëè Çåìëþ.

Ê ñîæàëåíèþ ýòà âåðñèÿ áûëà âûñêàçàíà íå âíàó÷íîì òðàêòàòå. Òîãäà ìû ñ ïîëíûì îñíîâàíè-åì íàçâàëè áû åå ïåðâûì âàðèàíòîì "ãèïîòåçû îïðèøåëüöàõ". Äàæå ñðåäè ïðîñâåùåííûõ ñîâðå-ìåííèêîâ Ñèðàíî äå Áåðæåðàêà îíà ìîãëà áû âû-çâàòü â òàêîì ñëó÷àå ñèëüíûé ðåçîíàíñ. Îäíàêîèçáðàííûé àâòîðîì ëèòåðàòóðíûé æàíð íàñòðà-èâàë íà ðîìàíòè÷åñêîå âîñïðèÿòèå. Áëåñòÿùèåäîãàäêè òàëàíòëèâîãî Ñèðàíî áóäóò íàâñåãäà çà-÷èñëåíû â ðàçðÿä "÷èñòåéøåé èãðû ôàíòàçèè".

Åùå äî íà÷àëà íàøåãî ñòîëåòèÿ áûëè ñôîð-ìóëèðîâàíû ñëåäóþùèå îòâåòû íà âîïðîñ î ïà-ëåîâèçèòå: 1) ïîñåùåíèÿ íå áûëî, ïîñêîëüêó íåòåãî ÿâíûõ ñëåäîâ; 2) ïîñåùåíèå íå èñêëþ÷åíî,õîòÿ ñëåäû åãî ïîêà íå îáíàðóæåíû; âîçìîæíîîíè îòûùóòñÿ â äàëüíåéøåì; 3) ïîñåùåíèå áû-

ëî, è äîêàçàòåëüñòâà ýòîãî èìåþòñÿ â èçâåñòíûõíàì èñòîðè÷åñêèõ èñòî÷íèêàõ - íóæíî ëèøü ïîíîâîìó âçãëÿíóòü íà íèõ.

Âûñîêèå è ïîðîé çàãàäî÷íûå äîñòèæåíèÿäðåâíèõ êóëüòóð íàâîäèëè íà ìûñëü î ïðèñóò-ñòâèè íà Çåìëå êîñìè÷åñêèõ ïðèøåëüöåâ. È â ïî-ïóëÿðíîé ëèòåðàòóðå ïîëó÷èëà õîæäåíèå âåðñèÿî êîñìè÷åñêèõ êîðíÿõ ëåãåíäàðíîé öèâèëèçàöèèÀòëàíòèäû. Âñïûõíóâøèé ïîñëå 1947 ãîäà èíòå-ðåñ ê íåîïîçíàííûì ëåòàþùèì îáúåêòàì, â êî-òîðûõ ñðàçó çàïîäîçðèëè àïïàðàòû èíîïëàíåòÿí,ïîäòîëêíóë ê ïîèñêó ñîîáùåíèé îá àíàëîãè÷íûõîáúåêòàõ â äðåâíîñòè.

Íå èìåÿ âîçìîæíîñòè ðàññìîòðåòü âñå ýòè ïó-òè ðàçâèòèÿ èäåè, ðàññìîòðèì òîëüêî îäèí ìî-ìåíò. Íà ãðàíèöå 40 - 50-õ ãîäîâ íàøåãî âåêà òåìàïàëåîâèçèòà íà÷àëà ïðîíèêàòü â ôàíòàñòè÷åñêèåïðîèçâåäåíèÿ ó÷åíûõ.

Âîò èíòåðåñíûé è íåîáû÷íûé ñëó÷àé. Â 1951ãîäó âûøåë â ñâåò ðîìàí "Ëóííàÿ èìïåðèÿ", àâ-òîðîì êîòîðîãî çíà÷èëñÿ íåêòî Ìàíôðåä Ëàíãðå-íóñ. Ïî ñþæåòó ðîìàíà âåñü ðîä ÷åëîâå÷åñêèé ñî-çäàí ìîãóùåñòâåííîé èíîïëàíåòíîé öèâèëèçàöè-

åé. Îäíàêî äëÿ ôàíòàñòèêè ïîäîáíûé ìîòèâ óæåíå áûë îòêðîâåíèåì. Òàéíûé ñìûñë çàêëþ÷àëñÿâ äðóãîì. Çà ïñåâäîíèìîì Ëàíãðåíóñ óêðûëñÿ èç-âåñòíûé ó÷åíûé, ñåêðåòàðü Àâñòðèéñêîãî îáùå-ñòâà êîñìè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé Ôðèäðèõ Õåõò.Åãî êîëëåãè îá ýòîì çíàëè, è ðîìàí, êàê âñêî-ðå îáíàðóæèëîñü, âûçâàë ó íèõ íå òîëüêî ëèòå-ðàòóðíûé èíòåðåñ. Ó÷åíûå òîò÷àñ ïðèíÿëèñü çàêðèòèêó.

Ñïóñòÿ òðè ãîäà â çàïàäíîãåðìàíñêîì æóðíà-ëå "Êîñìîíàâòèêà" ïîÿâèëàñü íåáîëüøàÿ ñòàòüÿñïåöèàëèñòà â îáëàñòè ðàêåòíî-êîñìè÷åñêîé òåõ-íèêè Èðåíû Çåíãåð-Áðåäò. Àâòîð íà÷èíàåò ñâîåýññå ïðèçíàíèåì: ñ òåõ ïîð êàê â ðîìàíå Ëàíãðå-íóñà áûëà âûñêàçàíà èäåÿ î âìåøàòåëüñòâå èíî-ïëàíåòíîé öèâèëèçàöèè â çåìíóþ èñòîðèþ, "ìå-íÿ íå ïîêèäàåò áåçóìíàÿ ìûñëü: â ìîæåò áûòü, âýòîì ÷òî-òî åñòü?". Ïîýòîìó íå èñêëþ÷åíî, ÷òîìèôû î áîãàõ, îáèòàþùèõ íà íåáå, îá àíãåëàõ èâàëüêèðèÿõ, ñëåòàþùèõ ñ íåáåñ, íàêîíåö, ìíîãî-÷èñëåííûå ôîëüêëîðíûå ñþæåòû î ïîëåòàõ ñàìî-ãî ÷åëîâåêà ñâÿçàíû ñ ïîñåùåíèåì èíîïëàíåòÿí.Âåäü ñîâðåìåííûìè èññëåäîâàíèÿìè, ïîä÷åðêè-

âàåò Çåíãåð-Áðåäò, òâåðäî óñòàíîâëåíî, ÷òî îá-ðàçû è ñþæåòû ôîëüêëîðà èìåëè ïîä ñîáîé ðå-àëüíóþ ïî÷âó.

Çàãàäêè ýòèõ "ðåàëèé" òàê è íå ðàñêðûëèñüíà ñåé ðàç. Òåì íå ìåíåå, âèòàâøàÿ â íàó÷íîììèðå èäåÿ î êîñìè÷åñêèõ ïðèøåëüöàõ íà÷èíàëàïðèíèìàòü ôîðìó îáîñíîâàííîé ãèïîòåçû.

Ïîèñòèíå ðåâîëþöèîííîå âîçäåéñòâèå íà íà-ó÷íóþ ìûñëü, äà è íà âñå ÷åëîâå÷åñòâî, îêàçàëñìåëûé øàã çåìëÿí â êîñìè÷åñêóþ ýðó. Îñâîå-íèå îêîëîçåìíîãî ïðîñòðàíñòâà, áóðíûé ïðîãðåññêîñìîíàâòèêè è ðàêåòîñòðîåíèÿ, èõ áåñêðàéíèå(êàê ìíîãèì òîãäà âåðèëîñü) ïåðñïåêòèâû - âñåýòî, ïîìèìî ïðî÷åãî, ñîçäàâàëî ñåðüåçíóþ îñíî-âó äëÿ ïðåäïîëîæåíèÿ, ÷òî áîëåå ðàçâèòûå âíå-çåìíûå öèâèëèçàöèè ìîãëè óæå äàâíî ïðèñòó-ïèòü ê ìåæçâåçäíûì ýêñïåäèöèÿì.

Ê íà÷àëó 60-õ ãîäîâ îäíîâðåìåííî ñ îáðàáîò-êîé ïåðâûõ ðåçóëüòàòîâ ýêñïåðèìåíòîâ, íàöåëåí-íûõ íà îáíàðóæåíèå ñèãíàëîâ èç êîñìîñà, â íà-ó÷íîé ñðåäå ïðîçâó÷àë ïðèçûâ ê íà÷àëó ïîèñêîâè ïî ñîâåðøåííî äðóãîìó àäðåñó - â çåìíîé èñ-òîðèè. Ñ òàêîé èäååé âûñòóïèë ìàòåìàòèê Ì. Ì.

Àãðåñò.

Èññëåäóÿ âîçìîæíîñòü íåîäíîêðàòíîãî ïîñå-ùåíèÿ Çåìëè ïîñëàíöàìè èíûõ ìèðîâ, Àãðåñòïðèçâàë ê ïîèñêó äîêàçàòåëüñòâ âèçèòà â ìè-ôàõ, ëåãåíäàõ, ïàìÿòíèêàõ ïèñüìåííîñòè è ìàòå-ðèàëüíîé êóëüòóðû. Â ÷àñòíîñòè, îí îáðàòèë âíè-ìàíèå íà ôàêòû, îòíîñÿùèåñÿ ïðåèìóùåñòâåííîê Áëèæíåìó Âîñòîêó è ñîñåäíèì ðåãèîíàì: áèá-ëåéñêèå òåêñòû î ïðèøåñòâèè íà çåìëþ íåáåñíûõñóùåñòâ, ãèãàíòñêóþ êàìåííóþ òåððàñó, íåèçâåñò-íî êåì è ñ êàêîé öåëüþ âîçäâèãíóòóþ â Áà-àëüáåêå (Ëèâàí), ðèñóíîê "êîñìîíàâòà" íà ñêà-ëàõ Òàññèëèí-Àäæåðà (Ñåâåðíàÿ Àôðèêà) è ò. ä.Ïðåäïîëàãàÿ â ýòèõ ôàêòàõ ñëåäû ïàëåîâèçèòà,Àãðåñò, îäíàêî, ïîä÷åðêèâàë, ÷òî âñå, ñêàçàííîåèì â ñòàòüå, - òîëüêî ãèïîòåçà, òðåáóþùàÿ òùà-òåëüíîé ïðîâåðêè.

Ãèïîòåçû âèçèòà èíîïëàíåòÿí ìíîæèëèñü.Òàê â ñòàòüå, óâèäåâøåé ñâåò â ìàå 1963 ãîäà,àìåðèêàíñêèé àñòðîôèçèê Êàðë Ñàãàí ðàçâèë ýòóòåìó. Îí ïîäâåðã êðèòèêå ðàñïðîñòðàíåííîå â òåãîäû ìíåíèå, áóäòî ðàäèîñâÿçü - ñàìûé ýôôåê-òèâíûé ñïîñîá îáùåíèÿ ìåæäó öèâèëèçàöèÿìè

Âñåëåííîé. Ó ñâÿçè íà ñâåðõäàëüíèõ ðàññòîÿíè-ÿõ åñòü ìíîãî íåäîñòàòêîâ: òðóäíîñòè âçàèìîïî-íèìàíèÿ, äîëãîå îæèäàíèå îòâåòà (èñ÷èñëÿåìîåäåñÿòèëåòèÿìè, à òî è âåêàìè) è ò. ä. Ïîýòî-ìó çäåñü âîçìîæåí òîëüêî îäèí ñïîñîá êîíòàêòà:ìåæçâåçäíàÿ ýêñïåäèöèÿ è êîíòàêò ñ íåçíàêîìîéöèâèëèçàöèåé íà åå ðîäíîé ïëàíåòå.

Äàëåå, Ñàãàí ïîäêðåïëÿåò ñâîþ ãèïîòåçó ñëå-äóþùèì ðàññóæäåíèåì. Ïî ìåðå ñâîåãî êóëüòóð-íîãî è òåõíè÷åñêîãî ðàçâèòèÿ, ÷åëîâå÷åñòâî äå-ëàëîñü âñå áîëåå èíòåðåñíûì äëÿ åãî "ñòàðøèõáðàòüåâ" èç êîñìîñà, è "÷àñòîòà èññëåäîâàòåëü-ñêèõ ïîñåùåíèé íàøåé ïëàíåòû" ïîñòåïåííî áûâîçðàñòàëà, çàìåòèë Ñàãàí. Ïî ïîâîäó æå äîêà-çàòåëüñòâ òàêèõ âèçèòîâ ó÷åíûé áûë ÷ðåçâû÷àé-íî îñòîðîæåí. Äðåâíèå Âàâèëîíñêèå ïèñüìåííûåñâèäåòåëüñòâà ïîâåñòâóþò î ñòðàííûõ ñóùåñòâàõ,äàâøèõ íà÷àëî øóìåðñêîé öèâèëèçàöèè. Íå èñ-êëþ÷åíî, ïèøåò Ñàãàí, ÷òî ýòèìè íàñòàâíèêàìèáûëè èíîïëàíåòÿíå, îäíàêî äëÿ âûÿñíåíèÿ èñ-òèíû íóæíû ñïåöèàëüíûå èññëåäîâàíèÿ. Îïÿòüíóæíû áûëè ñòðîãèå äîêàçàòåëüñòâà.

Íà ïðàêòèêå èñêàòü ñëåäû ïàëåîâèçèòà è

îïðåäåëÿòü ñòåïåíü èõ äîêàçàòåëüíîñòè íàäëå-æèò ëþäÿì, ïðîôåññèîíàëüíî èçó÷àþùèì çåì-íîå ïðîøëîå. À âîò ñðåäè àðõåîëîãîâ, ãåîëîãîâ,ãåîôèçèêîâ è äðóãèõ ñïåöèàëèñòîâ ýòîãî ïðîôè-ëÿ "ïðèçûâ" Àãðåñòà è Ñàãàíà êàê ðàç íå ïîëó÷èëäîëæíîé ïîääåðæêè. Ïðè÷èíà áûëà, ïðîñòà. Íà-çâàííûå íàóêè âñåãäà èìåëè äåëî èñêëþ÷èòåëüíîñ çåìíûìè ÿâëåíèÿìè, è äàæå íà÷àëî êîñìè÷å-ñêîé ýðû íå ïîêîëåáàëî ñîñðåäîòî÷åííîñòè ýòèõíàóê íà ñóãóáî "äîìàøíèõ" âîöðîñàõ. Òàêèì îá-ðàçîì, ñèòóàöèÿ ñëîæèëàñü ïàðàäîêñàëüíàÿ: ïðî-áëåìà ïàëåîâèçèòà ñôîðìóëèðîâàíà, åå íàó÷íàÿàêòóàëüíîñòü äîñòàòî÷íî î÷åâèäíà - à èññëåäî-âàòü ïðîáëåìó â êîíêðåòíî-èñòîðè÷åñêîì ïëàíåâðîäå áû íåêîìó.

Â ðåçóëüòàòå òåìà ïðèøåëüöåâ îêàçàëàñü îò-äàííîé íà îòêóï ëþáèòåëÿì. Ïîèñê ñëåäîâ êîñ-ìè÷åñêîãî âèçèòà ïðåäñòàâëÿëñÿ äåëîì, äîñòóï-íûì ëþáîìó æåëàþùåìó. Ïîÿâèëèñü "ðèñêîâàí-íûå", åñëè íå ñêàçàòü "àâàíòþðíûå" ãèïîòåçû.

Ñðåäè òåõ, êòî ñîçäàâàë è ïðîïàãàíäèðîâàë"òåîðèþ ïðèøåëüöåâ", îñîáûé óñïåõ âûïàë íàäîëþ çíàìåíèòîãî â ýòîé îáëàñòè øâåéöàðöà

Ýðèõà ôîí Äåíèêåíà. Íàäî îòäàòü äîëæíîå, ÷òîêàæäàÿ íîâàÿ åãî êíèãà àâòîìàòè÷åñêè ñòàíîâèò-ñÿ áåñòñåëëåðîì; íà åãî ëåêöèè òðóäíî ïîïàñòü;ïî åãî êíèãàì ñíÿòî íåñêîëüêî íå ìåíåå ïîïó-ëÿðíûõ ôèëüìîâ (îäèí èç íèõ, "Âîñïîìèíàíèÿ îáóäóùåì", øåë â ñâîå âðåìÿ â íàøåì êèíîïðîêà-òå).

Â ñàìîì îáùåì âèäå ñóòü ïðîïàãàíäû Äåíè-êåíà â ñëåäóþùåì.

Ïîñëàíöû êîñìè÷åñêèõ öèâèëèçàöèé ïðèëå-òàëè íà Çåìëþ íåîäíîêðàòíî. Â ñâîé ïåðâûé âè-çèò îíè - íè ìíîãî íè ìàëî - ñîçäàëè íà íàøåéïëàíåòå òî÷íóþ êîïèþ ñàìèõ ñåáÿ - ÷åëîâåêà ðà-çóìíîãî. Ñ ýòîé öåëüþ ïðèøåëüöû âíåñëè óãîä-íûå èì èçìåíåíèÿ â íàñëåäñòâåííîñòü ãóìàíîè-äîâ, ê òîìó âðåìåíè óæå âûäåëèâøèõñÿ èç îáå-çüÿíüåãî ñòàäà. ×åì àðãóìåíòèðîâàíî ýòî âåñü-ìà ñìåëîå óòâåðæäåíèå? Ññûëêàìè íà ïåðñïåêòè-âû ãåííîé èíæåíåðèè, íàøóìåâøèå ïóáëèêàöèè î"äåòÿõ èç ïðîáèðêè" è ìèôû î áîæåñòâåííîì ñî-òâîðåíèè ÷åëîâåêà. Âîò, íàïðèìåð, êàê ðàñøèô-ðîâûâàåò Äåíèêåí "èñòèííóþ èñòîðèþ Àäàìà èÅâû". ×óæåïëàíåòíûå àñòðîíàâòû (òóò àâòîð íà-

ïîìèíàåò, ÷òî â áèáëåéñêîì ïîâåñòâîâàíèè î áî-æåñòâåííîì ñîòâîðåíèè ëþäåé èñêîííî øëà ðå÷üíå î áîãå, à î áîãàõ, "ýëîõèì") íà÷àëè ñ èñêóñ-ñòâåííîãî âûðàùèâàíèÿ ìóæñêîé îñîáè. Çàòåìó ïåðâîãî çåìíîãî ñóùåñòâà âçÿëè "êëåòî÷íóþñòðóêòóðó", ÷òîáû âûðàñòèòü èç íåå ïåðâóþ æåí-ùèíó (ýòî îáñòîÿòåëüñòâî òðàíñôîðìèðîâàëîñü âìîòèâ ñîòâîðåíèÿ Åâû èç ðåáðà Àäàìà). Æåëàÿèçîëèðîâàòü ïåðâûõ çåìíûõ ëþäåé îò êîíòàêòîâñ îêðóæàþùèì ìèðîì, áîãè ñîäåðæàëè èõ â "ðå-çåðâàöèè", ïàìÿòü î êîòîðîé ñîõðàíèëàñü â ïðåä-ñòàâëåíèè îá óòðà÷åííîì "ðàå".

Õîòÿ ïîÿâèâøèéñÿ òàêèì ïóòåì íîâûé âèäçåìíûõ ñóùåñòâ îáëàäàë ðàçóìîì è ðå÷üþ, èíî-ïëàíåòÿíå íå ñî÷ëè ñâîé ýêñïåðèìåíò óäàâøèì-ñÿ. Âî âðåìÿ âòîðîãî âèçèòà èì ïðèøëîñü äàæåóíè÷òîæèòü áîëüøèíñòâî ëþäåé (âîò îòêóäà ëå-ãåíäû î Âñåìèðíîì ïîòîïå!), à ó îñòàâøèõñÿ âû-çâàòü åùå îäíó "èñêóññòâåííóþ ìóòàöèþ". Òîëü-êî ñ ýòîãî ìîìåíòà, ñ÷èòàåò Äåíèêåí, íà÷àëñÿîùóòèìûé ïðîãðåññ ÷åëîâå÷åñêîé êóëüòóðû: ïî-ÿâèëèñü ïèñüìåííîñòü, ìàòåìàòèêà, òåõíèêà, èñ-êóññòâî, ìîðàëü. Èç ñóåâåðíîãî ïðåêëîíåíèÿ ïå-

ðåä ñâîèìè òâîðöàìè è íàñòàâíèêàìè ëþäè ñòàëèïî÷èòàòü èõ çà áîãîâ, ñäåëàëè ãëàâíûìè ïåðñî-íàæàìè ðåëèãèé.

Äåíèêåí òàêæå óáåæäåí, ÷òî âñå äàëüíåéøååðàçâèòèå ÷åëîâå÷åñòâà îñóùåñòâëÿëîñü è áóäåòîñóùåñòâëÿòüñÿ ïî "ïëàíó", çàëîæåííîìó â ëþ-äÿõ "áîãàìè-àñòðîíàâòàìè". Ê ïðèìåðó, àâòîðûîòêðûòèé, èçîáðåòåíèé, íîâûõ èäåé òîëüêî ìíÿòñåáÿ òâîðöàìè, â äåéñòâèòåëüíîñòè æå, ñàìè òî-ãî íå âåäàÿ, èçâëåêàþò èç ãëóáèí ñâîåé ãåíåòè-÷åñêîé ïàìÿòè èíôîðìàöèþ, óíàñëåäîâàííóþ îò"áîãîâ". Íå ñëó÷àéíî äàæå òî, ÷òî äîãàäêà î ïðè-øåëüöàõ èç êîñìîñà îäíîâðåìåííî ðîäèëàñü â ñî-çíàíèè ìíîãèõ ëþäåé: ïîÿâëåíèå ýòîé èäåè íà-âåðíÿêà áûëî çàïðîãðàììèðîâàíî ñ ìîìåíòà ñî-òâîðåíèÿ ÷åëîâåêà.

Ïðîáåëû â äîìûñëàõ Äåíèêåíà íàñòîëüêîî÷åâèäíû, ÷òî äàæå ãîâîðèòü î íèõ êàê î òåî-ðèè íå èìååò ñìûñëà. Ïîäòâåðäèëàñü ñòàðàÿ èñ-òèíà: äèëåòàíò ñïîñîáåí âûñêàçàòü ñâåæèå èäåè,óâèäåòü ïðèâû÷íûå âåùè â íîâîì ñâåòå, îáðà-òèòü âíèìàíèå íà ôàêòû, ïî êàêèì-ëèáî ïðè÷è-íàì íåäîîöåíåííûå íàóêîé, íî êâàëèôèöèðîâàí-

íî èññëåäîâàòü èõ è ñîçäàòü íà ýòîé îñíîâå ñòðî-ãî îáîñíîâàííóþ ãèïîòåçó íå â ñîñòîÿíèè.

Íè îäíà ìèôîëîãèÿ, íè îäíà ðåëèãèÿ íå îáõî-äÿòñÿ áåç ïðåäñòàâëåíèé î ñóùåñòâàõ, áîëåå ìî-ãóùåñòâåííûõ è ìóäðûõ, ÷åì ëþäè. Óæå îòñþäàÿñíî, ÷òî áûòîâàíèå ýòèõ ïðåäñòàâëåíèé âûçûâà-ëîñü è ïîääåðæèâàëîñü äëÿ âñåõ ðåãèîíîâ è ýïîõ.Íå ñòàíåì æå ìû ïðåäïîëàãàòü ïîÿâëåíèå êîñìè-÷åñêèõ âèçèòåðîâ ïåðåä êàæäûì íàðîäèì íàøåéïëàíåòû!

Ðàññêàçû î ñóùåñòâàõ íàì èçâåñòíûõ, êî-òîðûå ïðèøëè îòêóäà-òî èçâíå (ëèáî ðîäèëèñüçäåñü, íà Çåìëå), äàðîâàëè ëþäÿì íåîáõîäèìûåçíàíèÿ è ïðåäìåòû îáèõîäà, à çàòåì óäàëèëèñü(ëèáî óìåðëè). Ýòîò òèï "êóëüòóðíûõ ãåðîåâ" ÿâ-öî âîçíèê ïîä âëèÿíèåì âíóòðåííèõ çàêîíîìåð-íîñòåé ÷åëîâå÷åñêîãî îáùåñòâà. Ëîãèêà âûìûñëàòóò àáñîëþòíî ïðîçðà÷íà: êàê ëþáîé þíûé ÷ëåíðîäà èëè ïëåìåíè ïîëó÷àåò ïîíÿòèÿ î ìèðå èïðàâèëàõ æèçíè â íåì èç íàñòàâëåíèé ñòàðøèõ,òàê, î÷åâèäíî, è ó ñàìûõ ïåðâûõ ëþäåé áûë ñâîéÓ÷èòåëü. Ê ïðèìåðó, ñîãëàñíî ìèôàì àáîðèãåíîâÀâñòðàëèè, êóëüòóðíûå ãåðîè äðåâíîñòè íàó÷è-

ëè ëþäåé äîáûâàòü òðåíèåì îãîíü, ïîëüçîâàòüñÿïàëêîé-êîïàëêîé è êàìåííûì òîïîðîì, ãîòîâèòüïèùó, èñïîëíÿòü ðèòóàëüíûå òàíöû. . . Ïðåäñòà-âèòü ñåáå, ÷òî òàêèå óðîêè äàâàëè èíîïëàíåòÿíå,ïðÿìî ñêàæåì, òðóäíîâàòî. Â ìèôîëîãèÿõ áîëååðàçâèòûõ îáùåñòâ ó ãåðîåâ-öèâèëèçàòîðîâ êóëü-òóðíûé óðîâåíü ñîîòâåòñòâåííî ïîâûøå - îíè, íà-ïðèìåð, îáó÷àþò ëþäåé õëåáîïàøåñòâó, êóçíå÷-íîìó äåëó, òîðãîâëå, äàþò èì ïèñüìåííîñòü èêàëåíäàðü, - íî ðå÷ü âñåãäà èäåò î äîñòèæåíèÿõíîðìàëüíûõ äëÿ äàííîé ñòóïåíè ðàçâèòèÿ ÷åëî-âå÷åñòâà, íå íåñóùèõ íà ñåáå ïå÷àòè "êîñìè÷å-ñêîãî" ïðîèñõîæäåíèÿ.

Ìåæäó ïðî÷èì, ðóêîâîäñòâóÿñü ïðèìåðíî òà-êèìè ñîîáðàæåíèÿìè, Êàðë Ñàãàí â êîíöå êîíöîâîòêàçàëñÿ îò ìûñëè óâèäåòü â ëåãåíäàðíûõ îñíî-âàòåëÿõ øóìåðñêîé öèâèëèçàöèè èíîïëàíåòÿí. Âêíèãå "Êîñìè÷åñêàÿ ñâÿçü" (1973 ãîä) îí ïèñàë:"Êàê íè ñîáëàçíèòåëüíà ýòà è ïîäîáíûå åé ëåãåí-äû, ÿ ïðèøåë ê âûâîäó, ÷òî äîêàçàòü êîíòàêò ñâíåçåìëÿíàìè íà îñíîâàíèè òàêèõ ëåãåíä íåâîç-ìîæíî. Ñóùåñòâóþò óäîâëåòâîðèòåëüíûå àëüòåð-íàòèâíûå îáúÿñíåíèÿ".

Ìîæíî äîáàâèòü, ÷òî ñîãëàñíî ìèôàì, ïðî-ñâåòèòåëè íå òîëüêî ñïóñêàëèñü ñ íåáà, íî è ïî-ÿâëÿëèñü èç âîäû, èç-ïîä çåìëè, èç äåðåâüåâ,ñêàë, ïåùåð è ò. ä. Ñòîëü æå ðàçíîîáðàçíû è ìå-ñòà, èç êîòîðûõ ïðèõîäèëè ëåãåíäàðíûå ïðåäêèëþäåé èëè â êîòîðûõ îáèòàëè áîãè (à â ìèôî-ëîãèè îäèí è òîò æå ïåðñîíàæ çà÷àñòóþ îáú-åäèíÿåò â ñåáå ÷åðòû áîæåñòâà, ïåðâîïðåäêà èêóëüòóðíîãî ãåðîÿ). Ñëåäîâàòåëüíî, îïèðàÿñü íàìèôû, ìîæíî ñ ðàâíûì óñïåõîì äîêàçûâàòü ðå-àëüíîñòü è êîñìè÷åñêîé, è ïîäâîäíîé, è ïîäçåì-íîé, è êàêîé-íèáóäü ñîâñåì óæ íåìûñëèìîé öè-âèëèçàöèè. Èíà÷å ãîâîðÿ - íè äëÿ îäíîãî èç ïî-äîáíûõ ïðåäïîëîæåíèé ìèôîëîãèÿ íå ÿâëÿåòñÿäîñòîâåðíûì ïîäêðåïëÿþùèì ìàòåðèàëîì, ïî-ñêîëüêó äðåâíèå ëþäè ïðåäñòàâëÿëè ñåáå íàñå-ëåííûìè âñå ÷àñòè âèäèìîãî ìèðà, è êîíòàêòû÷åëîâåêà ñ îáèòàòåëÿìè ëþáîé îáëàñòè, òåì áî-ëåå îòíîñèìûå ê íåçàïàìÿòíîé äðåâíîñòè (êîãäà"âñå áûëî âîçìîæíî"), êàçàëèñü äåëîì âïîëíååñòåñòâåííûì.

Ïðàâäà, â äðåâíåé êàðòèíå ìèðà åãî íåáåñíàÿ÷àñòü âñå æå èìåëà íåêóþ âûäåëåííîñòü. Òå ëåå

àâñòðàëèéñêèå ìèôû, îäíè èç ñàìûõ àðõàè÷íûõ,ãîâîðÿò î "âñåîáùåì îòöå", æèâóùåì íà íåáå. Âõîäå ðàçâèòèÿ ìèôîëîãèè è ñòàíîâëåíèÿ ðåëèãè-îçíûõ âçãëÿäîâ îò÷åòëèâî ïðîÿâèëàñü òåíäåíöèÿñ÷èòàòü ãëàâíûì èìåííî íåáåñíîãî áîãà, à òî èïîìåùàòü íà íåáî âåñü ïàíòåîí. Âî ìíîãèõ ÿçû-êàõ ñëîâà "íåáî" è "áîã" - îäíîêîðåííûå. Ïî÷åìóòàê? Ìîæåò áûòü, â îòëè÷èå îò âîäíûõ, ïîäçåì-íûõ è ïðî÷èõ âûäóìàííûõ äóõîâ, íåáåñíûå (èíî-ïëàíåòíûå) æèòåëè âñå-òàêè äåéñòâèòåëüíî ÿâ-ëÿëèñü ïåðåä ëþäüìè è îñòàâèëè ïî ñåáå ñàìóþÿðêóþ, íåèçãëàäèìóþ ïàìÿòü?

Êðèòåðèé "íåáåñíîãî ïðîèñõîæäåíèÿ" íå ïîç-âîëÿåò âûäåëèòü èñòèííûõ êîñìè÷åñêèõ ïðè-øåëüöåâ íà ôîíå âûìûøëåííûõ ôèãóð ìèôîëî-ãè÷åñêîé èñòîðèè. Îñòàåòñÿ åùå îäèí ïðèçíàê -"áèîëîãè÷åñêèå îòëè÷èÿ îò ëþäåé". Íî è òóò ñè-òóàöèÿ íå âíóøàåò îïòèìèçìà. Ìàòåðèàëîì äëÿ"ëåïêè" ôàíòàñòè÷åñêèõ îáðàçîâ ñëóæèëà âñÿîêðóæàþùàÿ äåéñòâèòåëüíîñòü, ïîýòîìó ïåðñî-íàæè ìèôîâ, ëåãåíä, ñêàçàíèé èìåþò-â ñàìûõðàçíûõ êîìáèíàöèÿõ - ÷åðòû ÷åëîâåêà, æèâîò-íûõ, èíîãäà ðàñòåíèé, ÿâëåíèé ïðèðîäû (îòñþäà,

êñòàòè, ó ìíîãèõ áîæåñòâ îãíåííûå è ãðîìîâûåàòðèáóòû, êîòîðûå â "òåîðèè äðåâíèõ àñòðîíàâ-òîâ" òðàêòóþòñÿ êàê ïàìÿòü î ðåàêòèâíûõ êîðàá-ëÿõ ïðèøåëüöåâ). Ëþäè ïðîøëîãî âåðèëè â áîãîâêðûëàòûõ è ðûáîõâîñòûõ, ìíîãîðóêèõ è òðåõãëà-çûõ, â âåëèêàíîâ è êàðëèêîâ. . . Êàê óçíàòü ñðåäèýòîãî ñîíìà "áèîëîãè÷åñêè íåñõîæèõ" ñ íàìè ñó-ùåñòâ òåõ, êîãî ìû èùåì? Çàäà÷à ïî÷òè íåðàç-ðåøèìàÿ.

Â öåëîì ñóòü ïðîáëåìû î÷åíü òî÷íî óëîâèëÊ. Ñàãàí, ñêàçàâøèé, ÷òî äëÿ òîãî, ÷òîáû êàêîå-íèáóäü ñîîáùåíèå ëåãåíäàðíî-ìèôîëîãè÷åñêîãîîòòåíêà ìîãëî ñ÷èòàòüñÿ ñâèäåòåëüñòâîì ïàëåî-âèçèòà, "íàì íóæíî îò ëåãåíäû íå÷òî áîëüøåå,÷åì ïðîñòî ðàññêàç î ïîÿâëåíèè ñòðàííîãî ñóùå-ñòâà, ñîâåðøàþùåãî óäèâèòåëüíûå äåÿíèÿ è æè-âóùåãî íà íåáå".

Âïîëíå âåðîÿòíî, ÷òî ïàìÿòü îá èíîïëàíåò-íûõ àñòðîíàâòàõ äåéñòâèòåëüíî çàïå÷àòëåëàñüáû â îáðàçàõ, íåêèõ ñâåðõúåñòåñòâåííûõ ñóùåñòâ.Ïîäòâåðæäåíèåì ýòîìó ñëóæàò êîíòàêòû ìåæäóçåìíûìè êóëüòóðàìè ðàçíîãî óðîâíÿ ðàçâèòèÿ.Ìîæíî áûëî áû ñîñëàòüñÿ íà ñîîòâåòñòâóþùèå

ðàññêàçû ïàïóàñîâ î Ìèêëóõî-Ìàêëàå, íà èçâåñò-íûé èñòîðè÷åñêèé êàçóñ, êîãäà àöòåêè ïðèíÿëèÊîðòåñà, çà ñâîåãî âåðíóâøåãîñÿ áîãà Êåòöàëüêî-àòëÿ, íà çíàìåíèòûé "êóëüò êàðãî", âîçíèêøèé âÌåëàíåçèè ïîä âëèÿíèåì êîíòàêòîâ îñòðîâèòÿíñ áåëûìè ëþäüìè. . .

Ïîýòîìó ïîðòðåò ïðèøåëüöåâ, ñîñòàâëåííûéíàìè âíà÷àëå, òðåáóåòñÿ ñäåëàòü êîíêðåòíåå.

Ðàññìîòðèì â êà÷åñòâå èëëþñòðàöèè ëþáî-ïûòíåéøèé ìèô àâñòðàëèéñêèõ àáîðèãåíîâ, ñî-îáùåííûé Êýòðèí Ëàíãëî-Ïàðêåð. Ìèô ïîâåñò-âóåò î ïðîèñõîæäåíèè ñîçâåçäèÿ Þæíûé Êðåñò.

Â ñàìîì íà÷àëå âðåìåí íåáåñíûé âëàäûêà ñî-òâîðèë äâóõ ìóæ÷èí è îäíó æåíùèíó, íàó÷èâ èõïèòàòüñÿ ðàñòåíèÿìè. Êîãäà íàñòóïèëà çàñóõà,ïåðâûå ëþäè íà÷àëè ãîëîäàòü. Îäèí èç ìóæ÷èíóáèë ñóì÷àòóþ êðûñó. Îí è æåíùèíà ñòàëè åñòüìÿñî æèâîòíîãî, äðóãîé æå ìóæ÷èíà, íåñìîòðÿíà óãîâîðû, íå ïðèòðîíóëñÿ ê íåïðèâû÷íîé ïè-ùå, õîòÿ è áûë ñìåðòåëüíî ãîëîäåí. Ïîññîðèâ-øèñü ñ òîâàðèùàìè, îí "óøåë â ñòîðîíó çàêàòà".Åãî ñïóòíèêè âñêîðå çàêîí÷èëè òðàïåçó è îòïðà-âèëèñü âñëåä çà íèì.

"Ïîäîéäÿ ê êðàþ äîëèíû, îíè óâèäåëè ñâîå-ãî òîâàðèùà íà äðóãîé åå ñòîðîíå, ó ðåêè. Îíèêðèêíóëè, ÷òîáû îí îñòàíîâèëñÿ, íî îí íå îáðà-òèë íà íèõ âíèìàíèÿ è ïðîäîëæàë èäòè, ïîêà íåïîäîøåë ê áîëüøîìó áåëîìó ýâêàëèïòó. Çäåñü îíçàìåðòâî óïàë íà çåìëþ, à ðÿäîì ñ íèì ëþäèóâèäåëè ÷åðíîå ñóùåñòâî ñ äâóìÿ îãíåííûìè ãëà-çàìè. Îíî ïîäíÿëî ìåðòâåöà íà äåðåâî è áðîñèëîâ äóïëî.

Ñïåøà ÷åðåç äîëèíó, ëþäè óñëûõàëè òàêîéîãëóøèòåëüíûé óäàð ãðîìà, ÷òî, ïîðàæåííûå,óïàëè íà çåìëþ. Ïîäíÿâøèñü, îíè ñ óäèâëåíèåìóâèäåëè, ÷òî ãèãàíòñêèé ýâêàëèïò âûðâàí èç çåì-ëè è íåñåòñÿ ïî âîçäóõó â þæíóþ ñòîðîíó íåáà.Îíè çàìåòèëè îãíåííûå ãëàçà, ñâåðêàâøèå ñ äå-ðåâà. . .

Íàêîíåö äåðåâî îñòàíîâèëîñü îêîëî Âàððàì-áóëà, èëè Ìëå÷íîãî ïóòè, êîòîðûé âåäåò òóäà, ãäåæèâóò íåáåñíûå áîãè. Ïîñòåïåííî äåðåâî ñêðû-ëîñü èç âèäó, è òîëüêî ÷åòûðå ñâåðêàþùèõ îã-íåííûõ ãëàçà âèäåëè ëþäè. Äâà ïðèíàäëåæàëèäóõó ñìåðòè Éîâè, äâà äðóãèõ áûëè ãëàçàìè ïåð-âîãî óìåðøåãî ÷åëîâåêà" Ëàíãëî-Ïàðêåð äîáàâ-

ëÿåò: "Äëÿ ïëåìåí ýòîé ÷àñòè ñòðàíû ÞæíûéÊðåñò äî ñèõ ïîð èçâåñòåí êàê ßðâàí-äó - ìåñòîáåëîãî ýâêàëèïòà. . . "

Ïðåäñòàâüòå: øëè ïî áåçëþäíîé ìåñòíîñòèòðîå, è âäðóã âèäÿò â îòäàëåíèè ÷òî-òî .âûñîêîå,ïðÿìîå, ñâåòëîå. "Áîëüøîé áåëûé ýâêàëèïò" -êàê åùå ìîãëè îïèñàòü àâñòðàëèéñêèå àáîðèãåíûðàêåòó, ñòîÿùóþ íà ñòàðòå? Î÷åíü âàæíî óêàçà-íèå íà öâåò, ïîñêîëüêó êîðïóñ êîñìè÷åñêèõ ðàêåòäåéñòâèòåëüíî ïîêðûâàþò (äëÿ òåðìîèçîëÿöèè)áåëîé êðàñêîé. Îäèí èç àâñòðàëèéöåâ, ïîäîéäÿáëèçêî ê ñòàðòîâîé ïëîùàäêå, òî ëè îò ãîëîäà,òî ëè îò ñòðàõà òåðÿåò ñîçíàíèå, è ÷ëåí ýêèïà-æà çàòàñêèâàåò åãî ÷åðåç ëþê ("äóïëî") â ñâîéêîðàáëü. Ðàêåòà ñòàðòóåò. Óæàñíûé ãðîõîò è âèäëåòÿùåãî äåðåâà (òî÷íîñòü îáðàçíîãî ñðàâíåíèÿâ äàííîé ñèòóàöèè ìîãëà óñèëèâàòüñÿ îò ñõîä-ñòâà ÿçûêîâ ïëàìåíè íà êîíöå ðàêåòû ñ ìîùíû-ìè êîðíÿìè) - âñå ýòî ââåðãëî íåâîëüíûõ çðèòå-ëåé â øîêîâîå ñîñòîÿíèå. Îíè, âïðî÷åì, çàìåòè-ëè è ñîîáùèëè ïîòîì ñîïëåìåííèêàì åùå îäíóäåòàëü, äëÿ íàñ, ïîæàëóé, êëþ÷åâóþ: âìåñòî èñ-÷åçíóâøåé âäàëè ðàêåòû íà íåáå âñïûõíóëè ÷åòû-

ðå ñâåòÿùèåñÿ òî÷êè, êîòîðûå íàïîìèíàëè ÷åò-âåðêó ÿðêèõ çâ¼çä Þæíîãî Êðåñòà. Èìåííî òàêîåçðåëèùå íàáëþäàëè è ñâèäåòåëè çàïóñêîâ "Âî-ñòîêîâ", "Âîñõîäîâ" è "Ñîþçîâ"! ×åòûðå çâåçäû- ýòî ÷åòûðå îòäåëèâøèõñÿ, íî åùå íå êîí÷èâ-øèõ ðàáîòàòü äâèãàòåëÿ ïåðâîé ñòóïåíè ðàêåòû-íîñèòåëÿ, ñêîìïîíîâàííîé ïî òàê íàçûâàåìîé ïà-êåòíîé ñõåìå.

Ïîïðîáóåì óñòàíîâèòü èñòèííóþ êàðòèíó ñî-áûòèÿ. Ìèô áûë èçâåñòåí åùå ê íà÷àëó íàøå-ãî âåêà, è óæå ïî ýòîé ïðè÷èíå áåññìûñëåííîïðåäïîëàãàòü â íåì îòðàæåíèå çàïóñêîâ çåìíîéêîñìè÷åñêîé òåõíèêè. Îñòàåòñÿ äðóãîé âàðèàíò:ïðåäêè ðàññêàçàâøèõ ýòîò ìèô àâñòðàëèéöåâ íà-áëþäàëè ñòàðò êîðàáëÿ èíîïëàíåòíîé ýêñïåäè-öèè. À îíà âðÿä ëè èñïîëüçîâàëà áû "ïàêåò".Ñïåöèàëèñòû ñêàæóò âàì, ÷òî ýòà ñõåìà ðàêåòû,îïðàâäàííàÿ íà íûíåøíåì ýòàïå ðàçâèòèÿ çåì-íîé êîñìîíàâòèêè, áûëà áû ñëèøêîì ïðèìèòèâ-íà äëÿ òåõíè÷åñêîãî óðîâíÿ öèâèëèçàöèè, ñîâåð-øàþùåé ìåæçâåçäíûå ïîëåòû. Ñàìûé, êàçàëîñüáû, óáåäèòåëüíûé ìîìåíò ñõîäñòâî "ýâêàëèïòà"ñ ðàêåòîé - ìîòèâ "÷åòûðåõ çâåçä" ïðèõîäèòñÿ

ïðèçíàòü ñëó÷àéíûì ñîâïàäåíèåì, à ýòî ïîçâî-ëèò ñ÷èòàòü ñëó÷àéíîñòüþ è äðóãèå, ìåíåå îáÿ-çûâàþùèå, ïàðàëëåëè.

ÃËÀÂÀ 25. ×ÓÆÈÅ ÒÂÎÐÅÍÈß

Ëþáèòåëè è ôàíàòû "ãèïîòåçû î ïðèøåëü-öàõ" ñîáðàëè öåëóþ êîëëåêöèþ äðåâíèõ èçîáðà-æåíèé, íà êîòîðûõ ëåãêî óçíàþòñÿ ñîâðåìåííûåâåùè. Ïîçíàêîìèìñÿ ñ íåêîòîðûìè ôàêòàìè èçýòîé ïðèìå÷àòåëüíîé êîëëåêöèè.

"Àìåðèêàíñêèé íàó÷íûé æóðíàë" â 1822 ãî-äó îïóáëèêîâàë ñîîáùåíèå îá óäèâèòåëüíîì "ïî-äâèæíîì êàìíå", êîòîðûé âû âèäèòå íà (ðèñ. 25à). Ãðàíèòíîå ïîëóøàðèå ðàäèóñîì îêîëî ïîëóòî-ðà ìåòðîâ ëåæèò íà ïëîñêîé ïîâåðõíîñòè ãðàíèò-íîãî æå "ïüåäåñòàëà". Íàõîäèòñÿ ýòà äèêîâèíàíåèçâåñòíîãî âîçðàñòà â øòàòå Íüþ-Éîðê. Êîððå-ñïîíäåíòà æóðíàëà áîëüøå âñåãî çàèíòåðåñîâàëàòî÷íàÿ áàëàíñèðîâêà âåðõíåé ÷àñòè ñîîðóæåíèÿ."Åå ìîæíî ÷óòü ïîêà÷èâàòü ðóêîé, à ïðè ïîìîùèðû÷àãà îíà äâèæåòñÿ è âîâñå ëåãêî; òåì íå ìåíååøåñòü ÷åëîâåê, îðóäóÿ ëîìàìè, íå ñìîãëè ñâà-ëèòü åå ñ ïüåäåñòàëà". Ñåãîäíÿ æå â ïåðâóþ î÷å-ðåäü ïîðàæàåò âíåøíèé âèä âñåé êîíñòðóêöèè.

Íè äàòü íè âçÿòü - ìîäåëü ðàäàðíîé óñòàíîâêèèëè ðàäèîòåëåñêîïà, ê òîìó æå ïî÷òè "äåéñòâó-þùàÿ"!

Ôèãóðà íà ñëåäóþùåé èëëþñòðàöèè (ðèñ. 256) è ïîäàâíî íå âûçûâàåò ñîìíåíèé: ðàêåòà!Îñòàåòñÿ äîáàâèòü, ÷òî åå êîíòóð âûðåçàí íàêàìíå, ïîêðûâàâøåì ñòàðèííîå çàõîðîíåíèå. Åãîîáíàðóæèëè ÿïîíñêèå óôîëîãè íà çàïàäíîì ïî-áåðåæüå îñòðîâà Êþñþ. Äâà äðóãèõ ðèñóíêà îò-íîñÿòñÿ ê êóëüòóðå ìàéÿ. Ïî ìíåíèþ êàíäèäà-òà íàóê Â. È. Àâèíñêîãî, çàíèìàþùåãîñÿ ïîèñêà-ìè "äðåâíèõ òåõíèöèçìîâ" èíîïëàíåòíîãî ïðîèñ-õîæäåíèÿ, ìîæíî óñìîòðåòü àíàëîã íàøåãî ëóíî-õîäà (ðèñ. 25 â). Âãëÿäèìñÿ: òîò æå êîðûòîîáðàç-íûé êîðïóñ, òà æå îòêèíóòàÿ êðûøêà (ñïðàâà), íàêîòîðîé ó ëóíîõîäà ïîìåùàëàñü ñîëíå÷íàÿ áà-òàðåÿ, äà è ñëåâà âèäíû ýëåìåíòû íàäñòðîéêè,âûçûâàþùèå îòäàëåííóþ àññîöèàöèþ ñ îñòðîíà-ïðàâëåííîé àíòåííîé è ïðî÷åé âûíîñíîé àïïàðà-òóðîé, ðàñïîëàãàâøåéñÿ â òîì æå ìåñòå ëóíîõîäà.Âîò òîëüêî âìåñòî êîëåñ ïîä êîðïóñîì íå÷òî íåâïîëíå êðóãëîå. Àâèíñêèé ñ÷èòàåò, ÷òî ýòî îñî-áûå ïîäêîâîîáðàçíûå äâèæèòåëè, ïîêàçàííûå "â

ðàçëè÷íûõ ôàçàõ ïðîöåññà ïåðåìåùåíèÿ", è, ñòà-ëî áûòü, "ïåðåä íàìè îäíà èç ìîäèôèêàöèé øà-ãîõîäà".

À íà ñîñåäíåì (ðèñ. 25 ã), âçÿòîì èç"Ìàäðèäñêîé ðóêîïèñè", êîòîðàÿ ïðèíàäëåæèòê íåìíîãèì óöåëåâøèì ïàìÿòíèêàì ïèñüìåííî-ñòè ìàéÿ, âñëåä çà Àâèíñêèì îáðàòèì âíèìà-íèå íà ýêèïèðîâêó ïðèñåâøåãî ïåðñîíàæà. Òà-êîå âïå÷àòëåíèå, ÷òî íà ãîëîâå ó íåãî ñâåòÿùà-ÿñÿ ëàìïà, à ê íåé òÿíåòñÿ øíóð îò çàïëå÷íîéñóìêè. ×åì íå ãîðíîñïàñàòåëü? Çäåñü ïðèâåäåíàëèøü ìàëàÿ òîëèêà ñîîòâåòñòâóþùèõ èëëþñòðà-òèâíûõ ìàòåðèàëîâ. Èìåþòñÿ áîãàòûå ïîäáîðêèíàñêàëüíûõ ðèñóíêîâ ñîçäàíèé â "ñêàôàíäðàõ"ñ "øëåìàìè" è "àíòåííàìè" ðàçíîé êîíñòðóê-öèè. Íà äðåâíèõ èçîáðàæåíèÿõ íàøëèñü îáúåê-òû, íàïîìèíàþùèå è ïåðâûé ñîâåòñêèé ñïóòíèê,è êîñìè÷åñêóþ êàïñóëó "Äæåìèíè", è ñïóñêàå-ìûé àïïàðàò "Âåíåðû", è ïîñàäî÷íóþ ñòóïåíü"Âèêèíãà". Îêàçàëîñü, ÷òî è ñêàçî÷íàÿ èçáóø-êà íà êóðüèõ íîæêàõ ñèëüíî ñìàõèâàåò íà ëóí-íûé ìîäóëü "Àïîëëîíà". À êðîìå òîãî, â ïðî-èçâåäåíèÿõ äðåâíåãî èçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà

íàøè ïûòëèâûå ñîâðåìåííèêè óçðåëè "áîìáû ñáèêôîðäîâûì øíóðîì", "ïèñòîëåòû", "ìèêðî-ôîí", "ðàäèîïðèåìíèê", "âèäåîìàãíèòîôîí" èïðîñòî "ìàãíèòîôîí", "âûñîêîâîëüòíûé èçîëÿ-òîð", "íàðó÷íûå ÷àñû", "áîòèíêè íà ðîëèêàõ","÷åëîâåêà ñî øòóðâàëîì â ðóêàõ" è "÷åëîâåêà ñáèíîêëåì" - âñåãî íå ïåðå÷èñëèòü. È âåäü âî ìíî-ãèõ ñëó÷àÿõ ñõîäñòâî äåéñòâèòåëüíî åñòü!

Ðàññìàòðèâàÿ êàæäûé òàêîé ôàêò â îòäåëü-íîñòè, íåâîëüíî ïîääàåøüñÿ ìàãèè ïîõîæåñòè,ñïðàøèâàåøü ñåáÿ ñ íàäåæäîé: "Íåóæåëè ïðè-øåëüöû?" Îäíàêî ïî ìåðå íàêîïëåíèÿ ïîäîáíûõïðèìåðîâ àáñóðäíîñòü ýòîé ìûñëè äåëàåòñÿ âñåÿñíåå. Èáî íå ìîãëà ÷óæàÿ öèâèëèçàöèÿ äî òàêîéñòåïåíè è â ñòîëüêèõ äåòàëÿõ ïîõîäèòü íà íàøó.Òåì áîëåå åñëè ðå÷ü èäåò î öèâèëèçàöèè, îòäà-ëåííîé ìåæçâåçäíûì ïðîñòðàíñòâîì, òî åñòü íàïîðÿäîê èëè íåñêîëüêî ïîðÿäêîâ îáîãíàâøåé íàñâ ñâîåì íàó÷íî-òåõíè÷åñêîì ðàçâèòèè.

Ïðîöèòèðóåì îäíó íåäîîöåíåííóþ â ñâîå âðå-ìÿ ðàáîòó: "Åñëè ïðèøåëüöû è áûëè, òî èõ òåõ-íèêà (äà è âíåøíèé âèä) íå ìîãóò áûòü ïîõîæèìèíà íàøè: è ðàêåòà áóäåò íå ðàêåòà, è ñêàôàíäð

íå ñêàôàíäð, â ïðîòèâíîì ñëó÷àå îíè ïðîñòî íåñìîãëè áû ê íàì ïðèëåòåòü. . . Íàõîäêà "ðàêåò","ñêàôàíäðîâ" è ò. ï. â äðåâíåé íàñêàëüíîé æèâî-ïèñè ãîâîðèò, êàê ýòî íè ïàðàäîêñàëüíî, ïðîòèâèäåè ïðèøåëüöåâ è òðåáóåò èíîãî îáúÿñíåíèÿ".

Èíûå îáúÿñíåíèÿ â íåêîòîðûõ ñëó÷àÿõ ëå-æàò íà ïîâåðõíîñòè. Ñêàæåì, êîëåñíàÿ ìàõèíàíà àññèðèéñêîì ðåëüåôå äàâíî ïîëó÷èëà óäîâëå-òâîðèòåëüíóþ èíòåðïðåòàöèþ. Ýòî òàðàí, íà ÷òîíåäâóñìûñëåííî óêàçûâàåò ðàçáèâàåìàÿ èì ñòå-íà îñàæäåííîãî ãîðîäà.

Äàæå íå óìåÿ ïðåäóãàäûâàòü êîíêðåòíûå ÷åð-òû èíîïëàíåòíîé öèâèëèçàöèè, ìû âïðàâå îæè-äàòü, ÷òî åå ïðèñóòñòâèå íà Çåìëå ïðîÿâèëîñü áûíåêèìè êóëüòóðíûìè ôåíîìåíàìè, ðåçêî ïðåâû-øàþùèìè ïî ñâîåìó óðîâíþ ïîòåíöèàë çåìíûõêóëüòóð ïðîøëîãî. Êàê âåðíî çàìåòèë äîêòîð ôè-ëîëîãè÷åñêèõ íàóê È. Ñ. Ëèñåâè÷, "ïî ñóòè äåëà,ëþáàÿ çíà÷èòåëüíàÿ àíîìàëèÿ íà ôîíå äðåâíåãîìèðà ìîæåò ïîäâåñòè ê ñëåäàì ïàëåîêîíòàêòà".Âîïðîñ â "ìàëîì": ÷òî ñ÷èòàòü àíîìàëèÿìè?

Èñòîðèÿ êóëüòóðû ïîëíà "íåâåðîÿòíûõ èçîá-ðåòåíèé", óäèâèòåëüíûõ òâîðåíèé, èäåé, çíà÷è-

òåëüíî îáîãíàâøèõ ñâîå âðåìÿ. Îá ýòîì ìû íà-ïèñàëè â ïåðâîé ÷àñòè êíèãè. Åùå äîñòàòî÷íîâñïîìíèòü àíòè÷íûå ó÷åíèÿ îá àòîìå è øàðîîá-ðàçíîñòè Çåìëè, äåã ëèéñêóþ êîëîííó èç ïðàêòè-÷åñêè ÷èñòîãî æåëåçà, ìîäåëü ÷åëîâå÷åñêîãî ÷å-ðåïà, ñ èçóìèòåëüíûì ñîâåðøåíñòâîì ñäåëàííóþ(ïðåäïîëîæèòåëüíî) ìàéÿ èç êóñêà ãîðíîãî õðó-ñòàëÿ, "âû÷èñëèòåëüíóþ ìàøèíó" I âåêà äî í. ý.,íàéäåííóþ íà çàòîíóâøåì êîðàáëå áëèç ãðå÷å-ñêîãî îñòðîâà Àíäèêèòèðà. . .

Áûëè ëè ïîä ñèëó ëþäÿì ýòè è ìíîãèå äðó-ãèå, íå ìåíåå áëèñòàòåëüíûå ñâåðøåíèÿ? Ñàìèì,áåç ïîñòîðîííåé ïîìîùè? Ïðèâåðæåíöû "äðåâ-íèõ àñòðîíàâòîâ" óâåðåíû, ÷òî íåò, èõ êðèòè-êè äîêàçûâàþò, è ïîðîé óáåäèòåëüíî, ïðîòèâîïî-ëîæíîå. "Íåìûñëèìî âûñîêèå" çíàíèÿ è òåõíè-÷åñêèå äîñòèæåíèÿ ïðîøëîãî íà÷èíàþò êàçàòüñÿóæå íå òàêèìè óäèâèòåëüíûìè, êîãäà ñîîòíîñèøüèõ ñ îáùèì êóëüòóðíûì êîíòåêñòîì ýïîõè, ñðàâ-íèâàåøü ñ ïðåäûäóùèìè ýòàïàìè ðàçâèòèÿ çåì-íîé íàóêè è òåõíèêè.

Âñå çäåñü ñëîæíî, çàïóòàííî; ãðàíèöà "âîç-ìîæíîãî" è "íåâîçìîæíîãî" çûáêà è ïîñòîÿííî

ïåðåñìàòðèâàåòñÿ ïî ìåðå òîãî, êàê ìû óãëóáëÿ-åì íàøå ïîíèìàíèå äðåâíåãî ìèðà. Îäíàêî ñïîðîá "àíîìàëüíîñòè" òåõ èëè èíûõ ôàêòîâ äëÿ èñ-òîðèè ÷åëîâå÷åñêîé êóëüòóðû âñåãäà ïîëåçíî äî-ïîëíÿòü äðóãèì âîïðîñîì: à áûëè ëè îíè "íîð-ìàëüíû" äëÿ íàó÷íî-òåõíè÷åñêîãî óðîâíÿ ãîñòåéèç êîñìîñà?

Îöåíèì ñ ýòèõ ïîçèöèé íåêîòîðûå íàèáîëååâïå÷àòëÿþùèå ôàêòû, îòíîñèìûå ê "íàñëåäèþèíîïëàíåòíîé êóëüòóðû". Íàïðèìåð, ýëåêòðè÷å-ñêèå áàòàðåè äâóõòûñÿ÷åëåòíåé äàâíîñòè, îáíà-ðóæåííûå ïðè ðàñêîïêàõ â Èðàêå. Áåçóñëîâíî, íà-õîäêà êàæåòñÿ íåâåðîÿòíîé, òåì áîëåå òðóäíî ïî-âåðèòü, ÷òî äðåâíèå ñîçäàòåëè ýòèõ ãàëüâàíè÷å-ñêèõ ýëåìåíòîâ äîøëè äî âñåãî ñâîèì óìîì. Àåñëè âçãëÿíóòü íà êîíñòðóêöèþ òåõ æå áàòàðåé ñòî÷êè çðåíèÿ õîòÿ áû ñîâðåìåííîé òåõíîëîãèè,íå ãîâîðÿ óæå î òåõíîëîãèè áóäóùåãî? Ìåäíàÿ"ãèëüçà", çàïîëíÿâøàÿñÿ íåèçâåñòíûì ýëåêòðî-ëèòîì (ïîëàãàþò, ÷òî ýòî áûëà óêñóñíàÿ èëè ëè-ìîííàÿ êèñëîòà); âñòàâëåííûé â "ãèëüçó" ãðóáûéæåëåçíûé ñòåðæåíü; â êà÷åñòâå çàùèòíîãî êîðïó-ñà è ïîäñòàâêè - ãëèíÿíûé ñîñóä, ãîðëûøêî êî-

òîðîãî çàëåïëåíî àñôàëüòîì. . . Ïðèìèòèâ!

Àíàëîãè÷íà ñèòóàöèÿ è ñ äðåâíèìè ïîñòðîé-êàìè, èçóìëÿþùèìè íàñ ñâîåé ìàññèâíîñòüþ èìàñòåðñòâîì êàìåííîé êëàäêè. Âîò íåñêîëüêî äå-òàëåé, íàâîäÿùèõ íà ðàçìûøëåíèÿ. Ñòåíû êðåïî-ñòè èíêîâ Ñàêñàóàìàí âûëîæåíû èç êàìíåé ðàç-íîé âåëè÷èíû è íåïðàâèëüíîé ôîðìû, êîòîðûåïîðàçèòåëüíî òî÷íî ïîäîãíàíû äðóã ê äðóãó ïîïðèíöèïó ìîçàèêè. Â Òèàóàíàêî íåêîòîðûå áëî-êè ñöåïëÿëèñü åùå áîëåå õèòðîóìíûì ñïîñîáîì:øèï, âûñå÷åííûé íà áîêîâîé ïîâåðõíîñòè îäíîãîêàìíÿ, ïëîòíî âõîäèë â ïàç ñîñåäíåãî áëîêà. Òàìëåå äëÿ êðåïëåíèÿ êàìåííûõ áëîêîâ äðóã ê äðóãóïðèìåíÿëèñü ìåòàëëè÷åñêèå ñêîáû. Ïî÷åìó âû-ñîêîðàçóìíûå ïðèøåëüöû íå èñïîëüçîâàëè (ëèáîíå íàó÷èëè çåìëÿí èñïîëüçîâàòü) áîëåå ïðîãðåñ-ñèâíûé ìåòîä ñòðîèòåëüñòâà - êëàäêó óíèôèöè-ðîâàííûõ áëîêîâ, ñêðåïëÿåìûõ ðàñòâîðîì? Äðó-ãèõ êðèòèêîâ íàñòîðàæèâàåò ñàì âûáîð ìàòåðèà-ëà "ïðèøåëüöû èç êîñìîñà íå ðàáîòàëè áû ñ êàì-íåì". Òðåòüè îáðàùàþò âíèìàíèå íà òî, ÷òî âñåçàãàäî÷íûå ñîîðóæåíèÿ îòâå÷àëè ñóãóáî çåìíûìöåëÿì îáîðîíèòåëüíûì, êàê Ñàêñàóàìàí, ïîãðå-

áàëüíûì, êàê åãèïåòñêèå ïèðàìèäû, èëè êóëüòî-âûì, êàê áààëüáåêñêàÿ òåððàñà, ñëóæèâøàÿ îñíî-âàíèåì äëÿ õðàìà Þïèòåðà.

Âîîáùå, èññëåäóÿ çàãàäî÷íûå "ïðîðûâû"äðåâíèõ â îáëàñòè, ñêàæåì, õèìèè, ìàòåìàòèêèèëè òåõíèêè, ìû îáîãàùàåì òîëüêî ñâîè ïðåä-ñòàâëåíèÿ î êóëüòóðàõ ïðîøëîãî - íî íå íàøè õè-ìè÷åñêèå, ìàòåìàòè÷åñêèå èëè òåõíè÷åñêèå ïî-çíàíèÿ. Âñå ýòè äîñòèæåíèÿ íàøèõ ïðåäêîâ, èñ-òî÷íèêîì êîòîðûõ ìû ãîòîâû ïðåäïîëîæèòü âíå-çåìíóþ ìóäðîñòü, äëÿ ñîâðåìåííîé íàóêè è òåõ-íèêè - êàê ïðàâèëî, óæå ïðîéäåííûé ýòàï. Æå-ëàííûõ âîñïîìèíàíèé î áóäóùåì, îá îáîãíàâøåéíàñ êóëüòóðå ÷òî-òî íå ïîëó÷àåòñÿ. Âîò è îòâåòíà âñå ïîòåðÿííûå çíàíèÿ äðåâíèõ öèâèëèçàöèé.

Ìîæíî óòåøàòüñÿ òàêèìè - ñ âèäó ïðàâäîïî-äîáíûìè - äîãàäêàìè è êàæäûé ðàç, êîãäà ïðåä-ïîëàãàåìîå íàó÷íî-òåõíè÷åñêîå íàñëåäèå ãîñòåéèç êîñìîñà ðàçî÷àðîâûâàåò íàñ ñâîèì íåâûñîêèìóðîâíåì, âàëèòü âñå íà çåìíûõ ó÷åíèêîâ è ïîä-ðàæàòåëåé. Òåì ñàìûì ìû íåâîëüíî ïîíèæàåìñòåïåíü "àíîìàëüíîñòè" ýòèõ çíàíèé è óìåíèé,ïðèçíàåì èõ ïðèíöèïèàëüíóþ áëèçîñòü ê óðîâíþ

âîçìîæíîñòåé íàøèõ ïðåäêîâ. Ïî÷òè âñå ôàêòûòàêîãî ðîäà (î ðåä÷àéøèõ èñêëþ÷åíèÿõ ìû ïî-ãîâîðèì îñîáî) íå îòðûâàþòñÿ îò ýòîãî óðîâíÿíàñòîëüêî, ÷òîáû ïðåäïîëîæåíèå îá èõ êîñìè-÷åñêèõ èñòîêàõ ñòàëî ïðåäïî÷òèòåëüíåå âåðñèè îçåìíûõ êîðíÿõ.

Åñëè èñêóññòâåííûå ïðåäìåòû íåçåìíîãî ïðî-èñõîæäåíèÿ âñå-òàêè îñòàëèñü, ãäå ãàðàíòèè, ÷òîîíè ñ÷àñòëèâî èçáåæàëè ðàçðóøèòåëüíîãî äåé-ñòâèÿ âðåìåíè? Íî, äàæå óöåëåâ âî âñåõ ïåðè-ïåòèÿõ ïðèðîäíîé è ÷åëîâå÷åñêîé èñòîðèè, îíèâïîëíå ìîãóò õðàíèòüñÿ â êàêîì-íèáóäü äîñåëåíåîòêðûòîì òàéíèêå, èëè ëåæàòü ïîä ìíîãîìåò-ðîâûì ñëîåì çåìëè, ëèáî, íàêîíåö, ïîêîèòüñÿíà ìîðñêîì äíå. Íåäàðîì àìåðèêàíñêèé ðàäèî-àñòðîíîì Ôðýíê Äðåéê, òîæå ïîëàãàþùèé, ÷òîäîêàçàòü ïàëåîâèçèò ñïîñîáíà ëèøü íàõîäêà "ìà-òåðèàëüíîãî îáúåêòà ÿâíî íåçåìíîãî ðàçóìíîãîïðîèñõîæäåíèÿ", ðàññìîòðåâ ýòîò âîïðîñ, çàêëþ-÷èë: "Âñÿêèå ïîïûòêè ñïåöèàëüíûõ ïîèñêîâ ïî-äîáíûõ àðòåôàêòîâ âðÿä ëè áûëè áû óñïåøíû,à çíà÷èò, è ýêîíîìè÷åñêè îïðàâäàíû. Åäèíñòâåí-íîå, ÷òî íàì îñòàåòñÿ - áûòü ïîñòîÿííî âíèìà-

òåëüíûìè ê ëþáûì îòêðûòèÿì, êîòîðûå ìîãóòïðåïîäíåñòè íàì òàêîé àðòåôàêò".

Îáðàòèìñÿ ê èíòåðåñíåéøåìó êëàññó íàõîäîê,êîòîðûå ïî àíàëîãèè ñ àááðåâèàòóðîé ÍËÎ ïî-ëó÷èë íàçâàíèå ÍÈÎ: íåîïîçíàííûå èñêîïàåìûåîáúåêòû. Ðå÷ü ïîéäåò î ïðåäìåòàõ, èìåþùèõ ïîâíåøíèì ïðèçíàêàì èñêóññòâåííîå ïðîèñõîæäå-íèå, íî îáíàðóæåííûõ âíóòðè ãåîëîãè÷åñêèõ ïëà-ñòîâ âîçðàñòîì ìíîãî ìèëëèîíîâ, à òî è ìèëëè-àðäîâ ëåò, èíà÷å ãîâîðÿ, ïîïàâøèõ òóäà çàâåäîìîäî ïîÿâëåíèÿ íà Çåìëå ÷åëîâåêà ðàçóìíîãî.

Ñàìûé ïîïóëÿðíûé ïðåäñòàâèòåëü êëàññàÍÈÎ - "çàëüöáóðãñêèé ïàðàëëåëåïèïåä". Âïðî-÷åì, íàçâàíèå, çàêðåïèâøååñÿ çà íèì, íå ñîâñåìóäà÷íî. Êàê ïàðàëëåëåïèïåä èëè êóá ýòîò îáúåêòìîæíî îïèñàòü â ñàìîì ãðóáîì ïðèáëèæåíèè, äàè íàøëè åãî íå â Çàëüöáóðãå (îí ëèøü õðàíèëñÿêàêîå-òî âðåìÿ â òàìîøíåì ìóçåå), à íåïîäàëåêóîò àâñòðèéñêîãî ãîðîäêà Ôåêëàáðóê. Ïðîèçîøëîýòî îñåíüþ 1885 ãîäà, êîãäà ðàáî÷èé ìåñòíîãîëèòåéíî-ìåõàíè÷åñêîãî çàâîäà, òîïÿ ïå÷ü, ðàñêî-ëîë êóñîê áóðîãî óãëÿ. Âíóòðè îêàçàëñÿ ìåòàëëè-÷åñêèé ïðåäìåò ñòðàííîãî âèäà - ïî ôîðìå íàïî-

ìèíàþùèé ïóõëóþ ïîäóøå÷êó, ó êîòîðîé, îäíàêî,âìåñòî çàîñòðåííûõ êðàåâ èìåëàñü áîðîçäêà, íåî÷åíü ãëóáîêàÿ, íî äîâîëüíî ðîâíàÿ è îïîÿñûâà-þùàÿ ïðåäìåò ñî âñåõ ñòîðîí.

Âëàäåëüöû çàâîäà ïåðåñëàëè äèêîâèííóþ íà-õîäêó ñïåöèàëèñòàì, è óæå ÷åðåç ïîëãîäà ãîðíûéèíæåíåð Àäîëüô Ãóðëüò âûñòóïèë â Áîííå ñ ñî-îáùåíèåì î ïåðâûõ ðåçóëüòàòàõ åå èññëåäîâàíèÿ.Âñå âðîäå áû óêàçûâàëî íà òî, ÷òî ñäåëàíî ðåä-÷àéøåå îòêðûòèå èñêîïàåìîãî æåëåçíîãî ìåòåî-ðèòà.

Óâåðåííîìó çàêëþ÷åíèþ î ìåòåîðèòíîé ïðè-ðîäå íàõîäêè ìåøàëî òîëüêî îäíî: íåîáû÷íàÿôîðìà ïðåäìåòà. Ñîáñòâåííî ãîâîðÿ, íåêîòîðûåæåëåçíûå ìåòåîðèòû, òàê íàçûâàåìûå ãåêñàýäðè-òû, äðîáÿòñÿ â àòìîñôåðå íà êóñêè òîæå èìåþ-ùèå áëàãîäàðÿ ñâîåé êðèñòàëëè÷åñêîé ñòðóêòóðå- ôîðìó ïàðàëëåïèïåäîâ. Îäíàêî â äàííîì ñëó-÷àå íàñòîðàæèâàëà îêàéìëÿþùàÿ ïðåäìåò áî-ðîçäêà - ñëèøêîì óæ "èñêóññòâåííàÿ". Ïî ýòîéïðè÷èíå êîå-êòî èç ýêñïåðòîâ äîïóñêàë, ÷òî ìå-òåîðèò îáðàáîòàí ïîñëå åãî ïàäåíèÿ, à èíûå èâîâñå çàïîäîçðèëè â íàõîäêå ïðîäóêò äåÿòåëüíî-

ñòè ÷åëîâåêà.

Áóðûé óãîëü (ëèãíèò), â êîòîðîì îáíàðóæè-ëè êóñîê æåëåçà, áûë ïðèâåçåí èç ðàñïîëîæåííîéíåïîäàëåêó øàõòû è îòíîñèëñÿ ê íåîãåíîâûì ïëà-ñòàì, ïðè÷åì óñëîâèÿ èõ çàëåãàíèÿ (ýòî Ãóðëüòñïåöèàëüíî ïðîâåðèë) èñêëþ÷àëè âîçìîæíîñòüòîãî, ÷òî çàãàäî÷íûé ïðåäìåò ïîïàë òóäà â ïîçä-íåéøèå ýïîõè. Ïðè îáðàçîâàíèè ëèãíèòà "÷åëî-âå÷åñêèõ ðóê" áûòü íå ìîãëî, à î åãî ïðèñóòñòâèèâ òó ïîðó íà íàøåé ïëàíåòå äðóãèõ ðàçóìíûõ ñó-ùåñòâ ñåðüåçíûå ó÷åíûå XIX âåêà òåì áîëåå íåïîìûøëÿëè.

Êàê áû òàì íè áûëî, âñå ñõîäèëèñü â ìíåíèèî òîì, ÷òî ïî èòîãàì àíàëèçà òâåðäûå âûâîäûî ïðîèñõîæäåíèè "ïàðàëëåëåïèïåäà" äåëàòü ðà-íî è íóæíî ïðîäîëæèòü åãî èçó÷åíèå. À çàòåì. . .Ñëó÷èëîñü íåâåðîÿòíîå. Ïðî íàõîäêó ñëîâíî çà-áûëè. Ïîñëå ïåðâûõ ïóáëèêàöèé 1886 - 1888 ãî-äîâ âñÿêèå óïîìèíàíèÿ î "ñòðàííîì èñêîïàåìîììåòåîðèòå" ñî ñòðàíèö íàó÷íîé ïå÷àòè èñ÷åçëè.

Íå âûçâàëî èíòåðåñà è îáíàðîäîâàííîå â 1919ãîäó ïðåäïîëîæåíèå ×àðëüçà Ôîðòà, ÷òî "ïàðàë-ëåëåïèïåä" â äåéñòâèòåëüíîñòè ñòàëüíîé (áëàãî

ñàì Ãóðëüò îòìå÷àë ó îáúåêòà òâåðäîñòü ñòàëè)è ñîçäàí ïðèøåëüöàìè èç êîñìîñà. Ýòî áûë ãëàñâîïèþùåãî â ïóñòûíå. Ïðî "êóá äîêòîðà Ãóðëü-òà" âñïîìíèëè òîëüêî ê íà÷àëó 60-õ ãîäîâ, êî-ãäà èäåÿ î ïðèøåëüöàõ ñòàëà ïðèâëåêàòü ê ñå-áå îáùåå âíèìàíèå. Âñïîìíèëè è . . . íå ñìîã-ëè îòûñêàòü ñàì ïðåäìåò. Ðàñïðîñòðàíèëñÿ ñëóõ,÷òî "çàëüöáóðãñêèé ïàðàëëåëåïèïåä" óòåðÿí, àñêåïòèêè çàãîâîðèëè: åãî è íå áûëî íèêîãäà, îíâûäóìàí ëþáèòåëÿìè ñåíñàöèé.

Íî ïðåäìåò ñóùåñòâîâàë è ñóùåñòâóåò. Êàêâûÿñíèëîñü ïîçäíåå, ñ 1958 ãîäà îí òèõîíüêîîñåë â çàïàñíèêàõ êðàåâåä÷åñêîãî ìóçåÿ Ôåêëà-áóðãà. Â 1966 ãîäó äèðåêöèÿ ìóçåÿ, äî êîòîðîéäîêàòèëàñü âîëíà îáùåñòâåííîãî èíòåðåñà ê òà-èíñòâåííîé íàõîäêå, îòîñëàëà "èñêîïàåìûé ìå-òåîðèò" íà ïîâòîðíîå èññëåäîâàíèå â Âåíó. Ðå-çóëüòàòû îêàçàëèñü íåîæèäàííûìè.

Ãëàâíûì êðèòåðèåì, ïî êîòîðîìó ðàñïîçíà-þò æåëåçíûå ìåòåîðèòû, ÿâëÿåòñÿ íàëè÷èå â èõñîñòàâå íå ìåíåå 4% íèêåëÿ. Â îò÷åòå äîêòî-ðà Ãóðëüòà ãîâîðèëîñü, ÷òî íàõîäêà "ñîäåðæèòíåçíà÷èòåëüíóþ ìàññó íèêåëÿ, îäíàêî êîëè÷å-

ñòâåííûé àíàëèç åùå íå ïðîâîäèëñÿ". Òàê âîò,ýêñïåðòèçà, ïðîâåäåííàÿ âåíñêèìè ñïåöèàëèñòà-ìè, óñòàíîâèëà ïîëíîå îòñóòñòâèå íèêåëÿ â îá-ñëåäîâàííîì êóñêå æåëåçà. Ñòàëî ÿñíî: ýòî íå ìå-òåîðèò. Ïî íåêîòîðûì îñîáåííîñòÿì õèìè÷åñêîãîñîñòàâà ýêñïåðòû çàêëþ÷èëè, ÷òî ïðåäìåò ñäåëàíèç ÷óãóíà è, âîçìîæíî, èñïîëüçîâàëñÿ êàê ïðîòè-âîâåñ â ïðèìèòèâíîé øàõòíîé ëåáåäêå. Áîðîçäêàâ òàêîì ñëó÷àå ìîãëà áûòü ïðîäåëàíà ñïåöèàëüíîäëÿ îáâÿçûâàíèÿ åãî áå÷åâîé.

Âûõîäèò, çàãàäêà, òàê äîëãî âîëíîâàâøàÿìíîãèõ, ðåøåíà, è ðàçãàäêà îêàçàëàñü îáåñêó-ðàæèâàþùå ïðîñòîé? Íåò, ñ îïòèìèñòè÷åñêèìèçàÿâëåíèÿìè ïîâðåìåíèì. Ìíîãîâàòî îñòàåòñÿñòðàííîñòåé è íåóâÿçîê, íà÷èíàÿ ñ ðàñõîæäåíèÿìåæäó ðåçóëüòàòàìè äâóõ õèìè÷åñêèõ àíàëèçîâè êîí÷àÿ "âîïðîñîì íà çàñûïêó": êàêîé ïðîê âïîäúåìíîì óñòðîéñòâå øàõòû îò áàëëàñòà âåñîìâ 785 ã? Âïðî÷åì, äàæå ýòî ìåëî÷ü ïî ñðàâíå-íèþ ñ îáñòîÿòåëüñòâîì, ïîïðîñòó óáèéñòâåííîìäëÿ âñÿêèõ "óòèëèòàðíûõ" îáúÿñíåíèé. Ðå÷ü, êî-íå÷íî, èäåò î âîçðàñòå íàõîäêè. Ñîìíåâàòüñÿ âòî÷íîñòè è ïðàâäèâîñòè ñîîáùåíèÿ Ãóðëüòà ó íàñ

íåò íèêàêèõ îñíîâàíèé, ïðåäïîëàãàòü æå çà÷àòêèçåìíîé ìåòàëëóðãèè â íåîãåíîâîì ïåðèîäå ñ ïî-çèöèé ñîâðåìåííîé íàóêè è âîâñå àáñóðäíî.

Ïîíåâîëå âîçâðàòèøüñÿ ê ìûñëè î ìåòàë-ëóðãèè âíåçåìíîé. Äàííûå âåíñêîé ýêñïåðòèçûíåæäàííî-íåãàäàííî ïîâûñèëè øàíñû ïàëåîâè-çèòíîé èíòåðïðåòàöèè îáúåêòà, è ïî êðàéíåé ìå-ðå íå ïîçâîëÿþò ñáðîñèòü åå ñî ñ÷åòîâ. È âñåæå. . . Âçãëÿíèòå åùå ðàç íà ôîòî "çàëüöáóðãñêî-ãî ïàðàëëåëåïèïåäà". Ëåãêî ëè ïîâåðèòü, ÷òî ýòàíåóêëþæàÿ ÷óãóííàÿ ÷óøêà - ïðîäóêò âûñîêîðàç-âèòîé èíîïëàíåòíîé òåõíîëîãèè? ×òî-òî íå î÷åíüâåðèòñÿ.

Ê ñîæàëåíèþ, òà æå àõèëëåñîâà ïÿòà ïðèñó-ùà áîëüøèíñòâó äðóãèõ ïðåòåíäåíòîâ íà ðîëü"âíåçåìíîãî àðòåôàêòà". Ãâîçäü âíóòðè ïåñ÷à-íèêà: ãâîçäü â êóñêå êâàðöà; çîëîòàÿ íèòü âêàìíå, äîáûòîì íà ãëóáèíå 2,5 ìåòðîâ; íàïåð-ñòîê, ïðîçâàííûé "íàïåðñòêîì Åâû", â êóñêå ëèã-íèòà; ëîæêà â çîëå, îñòàâøåéñÿ ïîñëå ñæèãàíèÿêàìåííîãî óãëÿ: æåëåçíûé ìîëîò ñ äåðåâÿííîéðó÷êîé, êîòîðûé îáíàðóæèëè â ñêàëüíîé ïîðî-äå. . . Òîëüêî êîãäà îáîçðåâàåøü òàèíñòâåííûå

èñêîïàåìûå íàõîäêè âîò òàê, â îáùåì ïåðå÷íå,ïî-íàñòîÿùåìó çàêðàäûâàåòñÿ ñîìíåíèå â ïðè-÷àñòíîñòè ê íèì ãîñòåé èç êîñìîñà: ÷òî-òî áåä-íîâàò èíâåíòàðü ó ìåæçâåçäíûõ ïóòåøåñòâåííè-êîâ. . .

Ñ äðóãîé ñòîðîíû, ïðèìèòèâíîñòü áîëüøèí-ñòâà ÍÈÎ íàâîäèò íà ïîäîçðåíèå, ÷òî õîòÿ áû÷àñòü èç íèõ ÿâëÿåòñÿ ïðè÷óäëèâîé èãðîé ïðè-ðîäíûõ ñèë.

Ðàçóìååòñÿ, âñå ÍÈÎ íå ñïèøåøü íà ñ÷åò êó-ðüåçîâ ïðèðîäû. Íàõîäêè âðîäå óæå óïîìèíàâ-øåãîñÿ ìîëîòà - ÿâíî èñêóññòâåííûå èçäåëèÿ. Âïðèíöèïå íå èñêëþ÷åíî, ÷òî ýòî - ïðåäìåòû ÷åëî-âå÷åñêîãî îáèõîäà, êàêèì-òî îáðàçîì ïîïàâøèåâ äîèñòîðè÷åñêèå ïëàñòû. Íà âîçìîæíîñòü òà-êèõ êàçóñîâ óêàçûâàåò, íàïðèìåð, ôàêò îáíàðó-æåíèÿ â êóñêå êàìåííîãî óãëÿ ìîíåòû, äàòèðî-âàííîé 1397 ãîäîì. Äà è îá îïàñíîñòè ìèñòèôè-êàöèé íå ñëåäóåò çàáûâàòü. Òàê èëè èíà÷å, ðå-øàþùåå ñëîâî ïî ïîâîäó êàæäîãî ÍÈÎ îñòàåòñÿçà ñïåöèàëèñòàìè. Ìû æå âïðàâå ðåçþìèðîâàòü:íè â îäíîì èç ïåðå÷èñëåííûõ ñëó÷àåâ ãèïîòåçà îâíåçåìíîì èñêóññòâåííîì îáúåêòå íå èìååò ïîêà

îùóòèìîãî ïðåèìóùåñòâà ïåðåä äðóãèìè, ìåíååýêçîòè÷åñêèìè îáúÿñíåíèÿìè.

Æåëàòåëüíî, ÷òîáû êàíäèäàò .â "èíîïëàíåò-íûå àðòåôàêòû" îáíàðóæèâàë ñâîéñòâà, êàêîâûåíåèçâåñòíû íè ó ïðèðîäíûõ îáúåêòîâ, íè ó ïðî-äóêòîâ ÷åëîâå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè. Åñòü ëè íà-õîäêè òàêîãî ðîäà?

Ìèíèñåíñàöèåé ïîñëåäíåãî âðåìåíè ñòàëîñîîáùåíèå î ìåòàëëè÷åñêèõ øàðèêàõ, êîòîðûåïîïàäàþòñÿ ðàáî÷èì þæíîàôðèêàíñêîé øàõòû"Óàíäåðñòîóí" â çàëåæàõ ïèðîôèëëèòà - ìèíå-ðàëà âîçðàñòîì 2,8 ìëðä. ëåò. Øàðèêè çàìåò-íî ñïëþñíóòû è îïîÿñàíû òðåìÿ ðîâíûìè ïà-ðàëëåëüíûìè æåëîáêàìè. Íî ñàìîå óäèâèòåëü-íîå âûÿâèëîñü ïîñëå òîãî, êàê îäèí òàêîé øà-ðèê ñäåëàëñÿ ìóçåéíûì ýêñïîíàòîì. Ñîòðóäíèêèìóçåÿ óñòàíîâèëè, ÷òî ýòîò ñôåðîèä, ëåæàùèéïîä ñòåêëÿííûì êîëïàêîì, ìåäëåííî âðàùàåòñÿâîêðóã ñâîåé îñè, ñîâåðøàÿ ïîëíûé îáîðîò çà128 äíåé. Ïðåññà ïðèâîäèò ðàñòåðÿííûé êîììåí-òàðèé ïðîôåññîðà-ãåîëîãà èç Éîõàííåñáóðãñêîãîóíèâåðñèòåòà: "Ó ìåíÿ íåò íè ìàëåéøåãî ïðåä-ñòàâëåíèÿ, ÷òî ýòî ìîæåò áûòü. ß ïðîñòî íå â

ñîñòîÿíèè äàòü íèêàêîãî îáúÿñíåíèÿ!"

Áóäåì âñå æå íàäåÿòüñÿ, ÷òî íàóêà ðàñêðîåòýòó òàéíó è îïðåäåëèò, ÿâëÿþòñÿ ëè þæíîàôðè-êàíñêèå øàðèêè òâîðåíèåì ïðèðîäû èëè ÷óæîãîðàçóìà. Ê ñîæàëåíèþ, òðóäíî ïèòàòü òàêóþ æåíàäåæäó â îòíîøåíèè äðóãîãî, íå ìåíåå èíòåðåñ-íîãî øàðà, íàéäåííîãî íà Çàïàäíîé Óêðàèíå â1975 ãîäó.

Åãî âûíåñ íà ïîâåðõíîñòü âìåñòå ñ ãëèíîé, äî-áûâàâøåéñÿ â êàðüåðå íà ãëóáèíå îêîëî 8 ìåòðîâ,êîâø ýêñêàâàòîðà. Øàð èìåë ñëåãêà ÿéöåîáðàç-íóþ ôîðìó (ðàçìåðû 88x85 ìì) è ñîñòîÿë èç ìà-òåðèàëà, ïî âèäó íàïîìèíàþùåãî ÷åðíîå íåïðî-çðà÷íîå ñòåêëî è ïðè ýòîì äîñòàòî÷íî ïðî÷íîãî:ýêñêàâàòîðùèê èç ëþáîïûòñòâà ïûòàëñÿ ðàçáèòüïðåäìåò î êîâø ýêñêàâàòîðà ñâîåé ìàøèíû - íîòùåòíî. Íåîáû÷íóþ íàõîäêó ýêñêàâàòîðùèê ïî-äàðèë ñûíó äèðåêòîðà ìåñòíîãî ìóçåÿ, çàòåì îíàïîïàëà â ðóêè ó÷åíûõ. Ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèÿøàðà äî ñèõ ïîð íå ïóáëèêîâàëèñü, õîòÿ ïðåä-ñòàâëÿþò áîëüøîé èíòåðåñ.

Ðàáî÷åé ãèïîòåçîé äëÿ èññëåäîâàòåëåé ñ ñà-ìîãî íà÷àëà áûëà ìûñëü î âíåçåìíîì àðòåôàê-

òå. Ïëàñò ãëèíû, èç êîòîðîãî èçâëåêëè øàð, èìåëâîçðàñò ïîðÿäêà 10 ìëí. ëåò. Â òîì, ÷òî òàêî-âà æå äðåâíîñòü è ñàìîé íàõîäêè, óáåäèëà äà-òèðîâêà ïðåäìåòà íåçàâèñèìûì ïóòåì ïî òîë-ùèíå âûùåëî÷åííîãî ñëîÿ, îáðàçîâàâøåãîñÿ íàïîâåðõíîñòè øàðà, áëàãîäàðÿ äëèòåëüíîìó âîç-äåéñòâèþ îêðóæàþùåé ñðåäû. Ïëîäîì ÷åëîâå-÷åñêèõ ðóê ýòîò ÍÈÎ, ñëåäîâàòåëüíî, áûòü íåìîã. Ìåæäó òåì åãî èñêóññòâåííàÿ ïðèðîäà ñòà-íîâèëàñü âñå î÷åâèäíåå. Ðåíòãåíîâñêàÿ ñúåìêàïîêàçàëà íàëè÷èå âíóòðè øàðà ÿäðà ñâîåîáðàç-íîé ôîðìû, ïðè÷åì íå ïóñòîãî, à çàïîëíåííî-ãî êàêèì-òî âåùåñòâîì. Äàëüøå - áîëüøå. Àíà-ëèç óãëîâûõ è ëèíåéíûõ ðàçìåðîâ øàðà è ÿäðàïðèâåë ê âûâîäó, ÷òî íåâåäîìûé "êîíñòðóêòîð"ýòîãî èçäåëèÿ ïîëüçîâàëñÿ íå äåñÿòè÷íîé, êàêìû, à äâàäöàòè÷åòâåðè÷íîé ñèñòåìîé èñ÷èñëå-íèÿ, êîòîðàÿ íå ïðèìåíÿëàñü íè â îäíîé èçâåñò-íîé íàì êóëüòóðå. È óæ àáñîëþòíîé íåîæèäàííî-ñòüþ çàêîí÷èëàñü ïîïûòêà îïðåäåëèòü ïëîòíîñòüÿäðà èñõîäÿ èç ïîëîæåíèÿ öåíòðà òÿæåñòè øàðà.Ðàñ÷åòû äàëè. . . îòðèöàòåëüíóþ ïëîòíîñòü! Äàí-íûé ïàðàäîêñ îáúÿñíèì, åñëè ïðåäïîëîæèòü, ÷òî

"øàð - ýòî õðàíèëèùå çàïàñà ýéåðãèè, ñîäåðæà-ùåå àíòèìàòåðèþ". Íà Çåìëå îíî îñòàëîñü, ïî-âèäèìîìó, "ïîñëå àâàðèè êîðàáëÿ èíîïëàíåòíîéýêñïåäèöèè".

×åðåç íåäåëþ ïîñëå íà÷àëà èññëåäîâàíèéâëàäåëåö íàõîäêè êàòåãîðè÷åñêè ïîòðåáîâàë ååíàçàä, è èç íàìå÷åííîé âåñüìà îáøèðíîé ïðî-ãðàììû èçó÷åíèÿ øàðà áûëà âûïîëíåíà òîëüêî÷àñòü. Íè äîêàçàòü îêîí÷àòåëüíî èíîïëàíåòíîåïðîèñõîæäåíèå îáúåêòà, íè îïðîâåðãíóòü ýòó âåð-ñèþ â òàêèõ óñëîâèÿõ íåëüçÿ.

Êàê ìû âèäèì, ïî÷òè çà âñåìè ÍÈÎ òÿíåòñÿøëåéô íåäîñêàçàííîñòè, íåîïðåäåëåííîñòè. Äà-æå "çàëüöáóðãñêèé ïàðàëëåëåïèïåä", êîòîðîìó âñìûñëå âíèìàíèÿ ïîâåçëî áîëüøå äðóãèõ íàõî-äîê òàêîãî ðîäà, äî ñèõ ïîð, ñïóñòÿ âåê ïîñëå åãîîòêðûòèÿ, ïî-íàñòîÿùåìó íå îáúÿñíåí è òðåáóåòäàëüíåéøåãî èçó÷åíèÿ. ×òî æå ãîâîðèòü î ïðî-÷èõ ÍÈÎ?

Ó ýòèõ îáúåêòîâ íåëåãêàÿ ñóäüáà ñ ñàìîãîèõ îáíàðóæåíèÿ. Íàõîäÿò èõ ïðàêòè÷åñêè âñåãäàíåñïåöèàëèñòû, çà÷àñòóþ íå ïîíèìàþùèå èõ öåí-íîñòè äëÿ èññëåäîâàíèÿ è áîëüøèíñòâî èç íèõ

îêàçûâàåòñÿ áåññëåäíî ïîòåðÿííûìè äëÿ íàóêè è÷åëîâå÷åñòâà. Íî äàæå òîãäà, êîãäà àâòîð íåâîëü-íîãî îòêðûòèÿ îêàçûâàåòñÿ ÷åëîâåêîì ëþáîçíà-òåëüíûì è ñòàâèò ó÷åíûõ â èçâåñòíîñòü î ñâîåéíàõîäêå, ñóäüáà åå îò ýòîãî íå äåëàåòñÿ ñ÷àñòëè-âåå. Èñêîïàåìûå àíîìàëèè ïðèíàäëåæàò ê ÷èñ-ëó íåóäîáíûõ äëÿ íàóêè, "ïðîêëÿòûõ" åþ ôàê-òîâ, êàê èõ íàçûâàë ×àðëüç Ôîðò. Îíè âñåãäà íà-õîäÿòñÿ íà îáî÷èíå ïëàíîìåðíûõ èññëåäîâàíèé;äëÿ èõ èíòåðïðåòàöèè íåò ãîòîâûõ "ÿ÷ååê â ñå-òè íàó÷íûõ ïîíÿòèé"; îíè íå ÿâëÿþòñÿ æåëàí-íûì ïîäòâåðæäåíèåì áûòóþùèõ â íàóêå òåîðå-òè÷åñêèõ êîíöåïöèé, à íàîáîðîò óãðîæàþò èõ ñó-ùåñòâîâàíèþ. À åñëè ôàêòû íå óêëàäûâàþòñÿ âòåîðèþ - òåì õóæå äëÿ ôàêòîâ.

Íà èñõîäå 1852 ãîäà Îáùåñòâî àíòèêâàðîâØîòëàíäèè ïîëó÷èëî ïîñûëêó ñ "î÷åíü ñòðàí-íûì æåëåçíûì èíñòðóìåíòîì". Â ñîïðîâîäè-òåëüíîì ïèñüìå Äæîí Áüþêåíåí ñîîáùàë, ÷òîïðåäìåò áûë îáíàðóæåí "â ñàìîé ñåðåäèíå" êóñ-êà óãëÿ, èçâëå÷åííîãî ïðè ðûòüå êîòëîâàíà âîêðåñòíîñòÿõ Ãëàçãî. Îñìîòðåâ íàõîäêó, ó÷åíûåìóæè âûñêàçàëè ïðåäïîëîæåíèå, "÷òî, - ÷èòàåì

â "Òðóäàõ" îáùåñòâà, æåëåçíûé èíñòðóìåíò ìîãáûòü ÷àñòüþ áóðà, ñëîìàâøåãîñÿ ïðè êàêîé-òîïîïûòêå íàéòè óãîëü" â äàííîì ðàéîíå. Îòâå÷à-ëà ëè ýòà èíòåðïðåòàöèÿ âñåì îáñòîÿòåëüñòâàìäåëà, èëè æå ÷ëåíû Îáùåñòâà óõâàòèëèñü çà òðè-âèàëüíóþ âåðñèþ, ëèøü áû íå ïîäâåðãàòü ñîìíå-íèþ àêñèîìó íåâîçìîæíîñòè ðàçóìíîé äåÿòåëü-íîñòè íà Çåìëå â ýïîõó îáðàçîâàíèÿ óãëÿ? Ñåãî-äíÿ ñïðàâåäëèâîñòü èõ îáúÿñíåíèÿ óæå íå ïðî-âåðèòü. Íå îñòàëîñü íè çàðèñîâîê, íè îïèñàíèéòîãî "î÷åíü ñòðàííîãî", ïî ïðèçíàíèþ Áüþêåíå-íà, ïðåäìåòà, è ñîõðàíèëñÿ ëè îí ñàì ãäå-íèáóäü- íåâåäîìî.

Îäíàêî ýòî åùå ñðàâíèòåëüíî áëàãîïîëó÷íûéñëó÷àé. Ïî ïîâîäó áîëüøèíñòâà äðóãèõ ÍÈÎ íåáûëî íè íàó÷íûõ ïóáëèêàöèé, íè çàêëþ÷åíèéýêñïåðòîâ. Ñêàæåì, åñòü èíôîðìàöèÿ, ÷òî â 1869ãîäó â øòàòå Íåâàäà èç êóñêà ïîëåâîãî øïàòà äî-ñòàëè. . . ìåòàëëè÷åñêèé âèíò äëèíîé 5 ñì. Âîòïî ñóòè è âñå, ÷òî ìû çíàåì î íàõîäêå. Êòî ìî-æåò òåïåðü ïîðó÷èòüñÿ, ÷òî ýòî íå áûë òîò ñàìûé"èíîïëàíåòíûé âèíòèê", êîòîðûé ñòðîãèå êðèòè-êè òðåáóþò â êà÷åñòâå ðåøàþùåãî äîêàçàòåëü-

ñòâà ïàëåîâèçèòà?

Âïðî÷åì, ðàññêàçàííîå çàñòàâëÿåò ïðèãëó-øèòü íàäåæäó íà òî, ÷òî äîñòàòî÷íî îáíàðóæèòüíåêèé "êîñìè÷åñêèé êëàä" - è âñåì âñå ñðàçó æåñòàíåò ÿñíî.

Ê ýòîé êàòåãîðèè ôàêòîâ ñëåäóåò, ïîæàëóé,îòíåñòè è "åãèïåòñêèé ïëàíåð" (ðèñ. 26). Îò ìíî-æåñòâà äðåâíèõ èçîáðàæåíèé ïòèö ýòó äåðåâÿí-íóþ ôèãóðêó îòëè÷àåò ïðåæäå âñåãî ôîðìà õâî-ñòà: âåðòèêàëüíûé êèëü, êîòîðûé íå ñêîïèðóåøüñ ïåðíàòûõ. Åãèïåòñêèé ó÷åíûé Õàëèë Ìåññèõàèìåë âñå îñíîâàíèÿ óâèäåòü â ýòîì ïðåäìåòå ìî-äåëü ïëàíåðà. À âîçðàñò åå - áîëåå äâóõ òûñÿ÷ëåò. . . Íàéäåíà âåùèöà â 1898 ãîäó, òàê ÷òî ìè-ñòèôèêàöèÿ èñêëþ÷àåòñÿ. Îäíà íåçàäà÷à: íåò óïëàíåðà ãîðèçîíòàëüíîãî îïåðåíèÿ, à áåç íåãî îíáûë áû íåóñòîé÷èâ â ïîëåòå. Äîêòîð Ìåññèõà ïè-øåò: "Íèæíÿÿ ÷àñòü õâîñòà îòëîìàíà. Ïî âñåéâèäèìîñòè, íà íåé ãîðèçîíòàëüíî êðåïèëèñü ðó-ëè âûñîòû". Òîëüêî ÷åì ýòî äîêàçàòü?

Âîçìîæíî, ñèòóàöèÿ íåñêîëüêî ïðîÿñíèòñÿïðè ñîïîñòàâëåíèè åãèïåòñêîãî ïëàíåðà ñ àíà-ëîãè÷íûìè íàõîäêàìè, ïóñòü è â äðóãèõ ÷àñòÿõ

çåìíîãî øàðà. Ñðàçó æå âîçíèêàåò ìûñëü î "êî-ëóìáèéñêîì çîëîòîì ñàìîëåòèêå". Òàê îêðåñòè-ëè ìèíèàòþðíûé ïðåäìåò, äàòèðóåìûé ñåðåäè-íîé ïåðâîãî òûñÿ÷åëåòèÿ íàøåé ýðû è èñïîëü-çîâàâøèéñÿ, ïî-âèäèìîìó, â êà÷åñòâå ïîäâåñíî-ãî óêðàøåíèÿ èëè àìóëåòà (ðèñ. 27). Ñëåäóåòïîä÷åðêíóòü, ÷òî ýòî èçäåëèå - íå åäèíñòâåííîå.Âñåãî òàêèõ ïðåäìåòîâ èçâåñòíî ê ñåãîäíÿøíåìóäíþ áîëåå òðèäöàòè, è íàéäåíû îíè, ïî íåêîòî-ðûì ñâåäåíèÿì, íå òîëüêî â Êîëóìáèè, íî è íàòåððèòîðèè Êîñòà-Ðèêè, Âåíåñóýëû è Ïåðó. Èõâíåøíèé âèä âàðüèðóåòñÿ, íî âñå îíè ñîõðàíÿ-þò "ïðèíöèïèàëüíóþ ñõåìó" ñàìîëåòà ñ ãîðèçîí-òàëüíûì è âåðòèêàëüíûì îïåðåíèåì.

Êîíêóðèðîâàòü ñ òåõíè÷åñêîé èíòåðïðåòàöè-åé ýòîãî òèïà íàõîäîê ìîæåò òîëüêî áèîëîãè÷å-ñêàÿ. Õóäîæíèêè ïðèäàâàëè ñâîèì èçäåëèÿì âèäæèâîãî ñóùåñòâà, î ÷åì ñâèäåòåëüñòâóþò ãëàçàè õîðîøî ðàçëè÷èìàÿ ïàñòü. Êòî æå çäåñü èçîá-ðàæåí? Ïåðåáèðàÿ ðàçíûå êàíäèäàòóðû, â èòî-ãå ïðèõîäèòñÿ ñîãëàñèòüñÿ ñ çàêëþ÷åíèåì áèîëî-ãà Àéâåíà Ñýíäåðñîíà, êîòîðûé ïðîàíàëèçèðîâàëôèãóðêè: èõ íåëüçÿ îòîæäåñòâèòü íè ñ îäíèì èç

èçâåñòíûõ íàì ïðåäñòàâèòåëåé æèâîòíîãî ìèðà.

Ïòèöû îòïàäàþò ïî òîé æå ïðè÷èíå, ÷òî èâ ñëó÷àå ñ åãèïåòñêèì ïëàíåðîì, - íå òàê ðàñ-ïîëîæåí õâîñò. Áîëåå ïîäõîäÿùèìè ïðîòîòèïà-ìè êàæóòñÿ ëåòó÷èå ðûáû è ñêàòû. Èìåííî îíèäàþò íóæíîå ñî÷åòàíèå "êðûëüåâ" - ãèãàíòñêèðàçðîñøèõñÿ ïëàâíèêîâ - è ðàñïîëîæåííîãî ââåðòèêàëüíîé ïëîñêîñòè õâîñòîâîãî ïëàâíèêà (óíåêîòîðûõ ñêàòîâ - ñïèííûõ ïëàâíèêîâ, ïîìåùà-þùèõñÿ íà õâîñòå). Áîëåå òîãî ïàðà áðþøíûõïëàâíèêîâ ó ñêàòîâ è "÷åòûðåõêðûëûõ" ëåòó÷èõðûá âåñüìà íàïîìèíàåò ïàðó ìåíüøèõ êðûëûøåêó çîëîòûõ "ñàìîëåòèêîâ". Ýòî áëåñòÿùå ïðîäå-ìîíñòðèðîâàë áåëüãèéñêèé èññëåäîâàòåëü Ïàò-ðèê Ôåððåí, îïóáëèêîâàâ ôîòîãðàôèþ áðîíçî-âîé ôèãóðêè ñêàòà, íàéäåííîé ïðè ðàñêîïêàõ âÊèòàå: ñâåðõó îíà î÷åíü ïîõîæà íà íåêîòîðûå ëà-òèíîàìåðèêàíñêèå ôèãóðêè. È âñå æå. . . Õâîñòî-âàÿ ÷àñòü ïîñëåäíèõ íå ñîîòâåòñòâóåò ïî ôîðìåõâîñòàì ëåòó÷èõ ðûá è ñêàòîâ ^-îíà òèïè÷íî ñà-ìîëåòíàÿ. À ñàìîå ãëàâíîå, íà ìîé âçãëÿä, - ýòîãëóáîêèé âûðåç ïîçàäè ãîëîâíîé ÷àñòè ôèãóðêè,ñîâåðøåííî íåíóæíûé, íåîáúÿñíèìûé ñ áèîëî-

ãè÷åñêîé òî÷êè çðåíèÿ, íî íàõîäÿùèéñÿ èìåííîòàì, ãäå ïîëîæåíî áûòü êàáèíå ñàìîëåòà. . .

Èòàê, ñèñòåìà ïðèçíàêîâ îáúåêòà ëó÷øå îáú-ÿñíÿåòñÿ òåõíè÷åñêèìè, à íå áèîëîãè÷åñêèìèôàêòîðàìè. Ïðåäïîëîæåíèé íà ýòîò ñ÷åò âûñêà-çàíî óæå ìíîãî. Â ôèãóðêå, ïðåäñòàâëåííîé íàðèñ. 26, óñìàòðèâàëè ìîäåëü àýðîêîñìè÷åñêîãîñàìîëåòà ñ îòêèäûâàþùåéñÿ ïåðåäíåé ÷àñòüþ(À. ßíã), ãðóçîâîãî^ àïïàðàòà ðàçîâîãî èñïîëü-çîâàíèÿ äëÿ ïîñàäêè íà âîäó (Ñ. Ãðèíâóä), äà-æå ìîäåëü "ñóáàêâàïëàíà" - ïîäâîäíîãî ñàìîëå-òà (À. Ñýíäåðñîí). Âîçìîæíû, ðàçóìååòñÿ, è äðó-ãèå êîíñòðóêòèâíûå "ïðî÷òåíèÿ". Îñòàâèì èõ íàäîëþ ñïåöèàëèñòîâ. Íóæíî òîëüêî ïîä÷åðêíóòü:íè òåõíè÷åñêèé ïîäõîä, íè áèîëîãè÷åñêèé, êîòî-ðûé îòáðàñûâàòü âñå ëåå ðàíî, íå ñïîñîáíû äàòüíàõîäêàì ïîëíîöåííîå îáúÿñíåíèå, åñëè ïðè àíà-ëèçå îòñóòñòâóåò åùå îäèí ïîäõîä - èñêóññòâîâåä-÷åñêèé. Êàêèì áû íè áûë ðåàëüíûé ïðîòîòèï ôè-ãóðîê, ïåðåä íàìè åãî õóäîæåñòâåííàÿ êîíöåïöèÿ,âûðàæåííàÿ òðàäèöèîííûìè ñðåäñòâàìè èçîáðà-çèòåëüíîãî ÿçûêà, è áåç ïîïðàâêè íà âñå ýòè ôàê-òîðû ìû íå âîññòàíîâèì è ñàì ïðîòîòèï.

Ïîðà áû íàêîíåö ðàçîáðàòüñÿ è ñ êîìïëåêñîìäðåâíåèíäèéñêèõ ñîîáùåíèé î ëåòàòåëüíûõ àï-ïàðàòàõ (âèìàíàõ). Ôàíòàçèÿ ïðàêòè÷åñêè êàæ-äîãî íàðîäà ðîæäàëà ðàññêàçû î ïîëåòàõ ëþäåéè áîãîâ, íî òîëüêî ëèòåðàòóðà Èíäèè ñîäåðæèòïîäðîáíåéøèå ñâåäåíèÿ î òèïàõ è ðàçíîâèäíî-ñòÿõ ìåõàíèçìîâ äëÿ ïîëåòà, îá èõ êîíñòðóêöèèè ëåòíûõ õàðàêòåðèñòèêàõ, î ìàòåðèàëàõ, èäóùèõíà èõ èçãîòîâëåíèå, î äâèãàòåëÿõ è òîïëèâå äëÿíèõ. . . Ïðè÷åì ýòè îïèñàíèÿ íå âûãëÿäÿò ïðî-åêòàìè ëåòàòåëüíûõ àïïàðàòîâ - íàïîäîáèå òåõïðîåêòîâ, ÷òî ïîçäíåå, ïðèìåðíî ñ XVII âåêà, íà-÷àëè îáèëüíî ïîÿâëÿòüñÿ â Åâðîïå. Íàïðîòèâ,âñÿ èíäèéñêàÿ òðàäèöèÿ ïðîíèêíóòà íåïîêîëåáè-ìîé óâåðåííîñòüþ â ðåàëüíîì ñóùåñòâîâàíèè âè-ìàí. Ïðèâîäÿòñÿ äåòàëè, ïîäêóïàþùèå ñâîåé ðå-àëèñòè÷íîñòüþ. Êîãäà èç äðåâíåèíäèéñêîãî èñ-òî÷íèêà óçíàåøü, ê ïðèìåðó, ÷òî êîëåñà âèìàöûîñòàâëÿëè ñëåäû íà çåìëå - êàæåòñÿ, ÷òî òàêèåïîäðîáíîñòè ìîãëè ñîîáùèòü òîëüêî ëþäè, âè-äåâøèå ýòè àïïàðàòû íàÿâó. . .

Äî ïîñëåäíåãî âðåìåíè àíàëèçó ïðîáëåìû ìå-øàëà íåêîìïåòåíòíîñòü áîëüøèíñòâà ïèñàâøèõ

î íåé è äåôèöèò äîñòîâåðíîé èíôîðìàöèè, èáîòåêñòû íà ñàíñêðèòå ïîíÿòíû íåìíîãèì, à èìå-þùèåñÿ ïåðåâîäû î÷åíü ôðàãìåíòàðíû. Ñèòóà-öèÿ íà÷àëà ìåíÿòüñÿ ñ âûõîäîì â ñâåò ìîíî-ãðàôèè ñàíñêðèòîëîãà Ä. Ê. Êàíäæèëàëà "Âè-ìàíû â Äðåâíåé Èíäèè". Ïðîôåññîð Êàíäæèëàëîáîáùèë óïîìèíàíèÿ î ëåòàòåëüíûõ àïïàðàòàõ âèíäèéñêèõ èñòî÷íèêàõ è ïîïûòàëñÿ íà èõ îñíî-âå, êîíñóëüòèðóÿñü ñ èíæåíåðàìè, ðåêîíñòðóèðî-âàòü ãëàâíûå òèïû âèìàí. Òåïåðü ñëîâî çà ñïå-öèàëèñòàìè â îáëàñòè àâèàöèîííîé è êîñìè÷å-ñêîé òåõíèêè. Íóæíà êâàëèôèöèðîâàííàÿ îöåíêàðàáîòîñïîñîáíîñòè ýòèõ êîíñòðóêöèé è ñòåïåíèèõ ñîâåðøåíñòâà. Äà, è òóò íå ìèíîâàòü ñàêðà-ìåíòàëüíîãî âîïðîñà: äîñòàòî÷íî ëè âûñîê óðî-âåíü ðàññìàòðèâàåìîé òåõíîëîãèè, ÷òîáû ïðèïè-ñûâàòü åå êîñìè÷åñêèì ïðèøåëüöàì (êàê ýòî äå-ëàåò Ä. Ê. Êàíäæèëàë, ðàçäåëÿÿ ïîïóëÿðíóþ òî÷-êó çðåíèÿ)? Íàäî ñêàçàòü, ìíîãèå äåòàëè - íà-ïðèìåð, øèðîêîå èñïîëüçîâàíèå â "âèìàíîñòðî-åíèè" äåðåâà - îñòàâëÿþò ìåñòî äëÿ ñîìíåíèé íàýòîò ñ÷åò.

Ðàçóìååòñÿ, íå ñíÿò ñ ïîâåñòêè äíÿ è èñõîä-

íûé âîïðîñ - î äîâåðèè ê ñâåäåíèÿì äðåâíåèí-äèéñêèõ èñòî÷íèêîâ. Âïîëíå óáåäèòü â ðåàëüíî-ñòè âèìàí ìîãëè áû ñîîòâåòñòâóþùèå àðõåîëî-ãè÷åñêèå íàõîäêè. Êðîìå òîãî, ïðåäñòàâèòü ïðè-øåëüöåâ ëåòàþùèìè â àòìîñôåðå íàøåé ïëà-íåòû íà ïëàíåðàõ çàòðóäíèòåëüíî; âîò ïîäàðèòüçåìëÿíàì ñàì ïðèíöèï ïëàíåðà è ñåêðåòû åãî èç-ãîòîâëåíèÿ îíè, ïîæàëóé, ìîãëè.

Ñóùåñòâóåò ñòðàííûé ìîòèâ, áûòóþùèé âôîëüêëîðå è ïèñüìåííîñòè ìíîãèõ íàðîäîâ. Ïî-äðîáíîñòè ðàññêàçà ðàçëè÷àþòñÿ, íî åñòü óñòîé-÷èâîå ÿäðî: ãåðîé îòïðàâëÿåòñÿ â èíîé ìèð (íàíåáî èëè ïîä âîäó, â ñòðàíó ýëüôîâ èëè ôåé, íàîñòðîâ áåññìåðòèÿ è ò. ï.), ïðîâîäèò òàì ñ÷èòàí-íûå ÷àñû, äíè èëè ãîäû, à ïî âîçâðàùåíèè îííå ìîæåò óçíàòü ýòèõ ìåñò è íå çàñòàåò â æè-âûõ ñâîþ ðîäíþ. Âûÿñíÿåòñÿ, ÷òî îí îòñóòñòâî-âàë íåñêîëüêî ñòîëåòèé. Åùå Çåíãåð-Áðåäò îáðà-òèëà âíèìàíèå íà óäèâèòåëüíîå ñîâïàäåíèå ýòî-ãî ìîòèâà ñ ýôôåêòîì, êîòîðûé ïðåäñêàçûâàë-ñÿ ñïåöèàëüíîé òåîðèåé îòíîñèòåëüíîñòè è ïîëó-÷èë íàçâàíèå "ïàðàäîêñà ÷àñîâ" èëè "ïàðàäîêñàáëèçíåöîâ".

Ôîëüêëîðèñòû è èñòîðèêè ëèòåðàòóðû íå äà-ëè ïîêà óäîâëåòâîðèòåëüíîãî îáúÿñíåíèÿ ýòîìóìîòèâó è åãî ïåðåêëè÷êå ñ ïðåäñêàçàíèåì òåîðèèîòíîñèòåëüíîñòè. Äëÿ âûÿñíåíèÿ èñòîêîâ ìîòè-âà òðåáóåòñÿ ñðàâíèòåëüíûé àíàëèç ìíîãèõ ñî-òåí òåêñòîâ íà ðàçëè÷íûõ ÿçûêàõ - äåëî, êàê âûïîíèìàåòå, äîëãîå è õëîïîòíîå. Íî óæå ñåé÷àñìîæíî êîíñòàòèðîâàòü, ÷òî ðàñïðîñòðàíåíèå ýòî-ãî ìîòèâà îãðàíè÷åíî Åâðàçèåé, à ýòî ïîçâîëÿåòïðåäïîëîæèòü ó íåãî åäèíûé èñòî÷íèê - âîçìîæ-íî, êîðíè îáíàðóæàòñÿ íà Âîñòîêå. Â ýòîé ñâÿçèíåëüçÿ íå âñïîìíèòü íåêîòîðûå äðåâíåèíäèéñêèåïðåäñòàâëåíèÿ. Òàê, îäèí äåíü Áðàõìû, âûñøå-ãî áîãà èíäóèçìà, ïðèðàâíèâàåòñÿ ê 4320000000÷åëîâå÷åñêèì ãîäàì; â íåáåñíîì ìèðå Òóøèòà,ñîãëàñíî áóääèçìó, îäèí äåíü áîæåñòâåííîé æèç-íè ñîñòàâëÿåò 400 çåìíûõ ëåò, è ò. ï. Êîíå÷íî,íà òî îíè è áîãè, ÷òîáû àñïåêòû èõ áûòèÿ áû-ëè íåñîðàçìåðíû ñ ÷åëîâå÷åñêèìè, íî. . . è äëÿ÷åëîâåêà, îêàçàâøåãîñÿ â îáèòåëè áîãîâ, âðåìÿòå÷åò ìåäëåííåå (ýòî èëëþñòðèðóåò, ê ïðèìåðó,îäèí èç ñþæåòîâ "Âèøíó-Ïóðàíû"). Çíà÷èò äå-ëî íå ñòîëüêî â ñóùíîñòè ñàìèõ áîãîâ, ñêîëüêî â

ñâîéñòâàõ ìèðà, èìè íàñåëÿåìîãî.

Ãîðàçäî áîëåå ïåðñïåêòèâíûì íàïðàâëåíèåìïîèñêîâ âûñîêèõ öèâèëèçàöèé ñ÷èòàåòñÿ ïðîñëó-øèâàíèå è íàáëþäåíèå äàëüíåãî êîñìîñà.

Ñåé÷àñ íàó÷íûå âçãëÿäû â ýòîé îáëàñòè ïåðå-æèâàþò çíà÷èòåëüíóþ ëîìêó. Ñâÿçàíà îíà ñ òåì,÷òî ìíîãîëåòíèå ïîèñêè ðàçóìíûõ ñèãíàëîâ èçêîñìîñà è âèäèìûõ ïðîÿâëåíèé àñòðîèíæåíåð-íîé äåÿòåëüíîñòè ñâåðõöèâèëèçàöèé íå óâåí÷à-ëèñü óñïåõîì. Ïîíÿòíî, ýòî íå îñíîâàíèå äëÿ çà-êëþ÷åíèÿ î íàøåì îäèíî÷åñòâå âî Âñåëåííîé, èñóùåñòâóåò ìàññà îïðàâäàíèé: îáñëåäîâàíà ëèøüìàëàÿ ÷àñòü íåáåñíûõ îáúåêòîâ, ïðîñëóøèâàíèåâåëîñü â îãðàíè÷åííîì äèàïàçîíå ÷àñòîò, íå èìå-åòñÿ ÷åòêèõ êðèòåðèåâ ðàçëè÷èÿ èñêóññòâåííûõ èåñòåñòâåííûõ êîñìè÷åñêèõ ÿâëåíèé è ò. ï. ×èñòîïñèõîëîãè÷åñêè íåóäà÷à ýêñïåðèìåíòîâ ïîäòî÷è-ëà ïåðâîíà÷àëüíûé ýíòóçèàçì ìíîãèõ ñïåöèàëè-ñòîâ, íàäåæäû íà îáíàðóæåíèå âûñîêèõ öèâèëè-çàöèé óãàñëè. Ïîæàëóé, ãëàâíîé ïðè÷èíîé ïåñ-ñèìèñòè÷åñêèõ íàñòðîåíèé ñòàëà ðàçðàáîòàííàÿâ ïîñëåäíèå ãîäû "òåîðèÿ êîëîíèçàöèè Ãàëàêòè-êè". Íåñëîæíûå ðàñ÷åòû ïîêàçàëè, ÷òî åñëè õî-

òÿ áû îäíà ãàëàêòè÷åñêàÿ öèâèëèçàöèÿ çàðîäè-ëàñü "âñåãî" íà íåñêîëüêî äåñÿòêîâ ìèëëèîíîâëåò ðàíüøå íàøåé - à òàêîå âïîëíå âåðîÿòíî, -òî ê íàñòîÿùåìó âðåìåíè îíà ìîãëà áû çàñåëèòüâñþ Ãàëàêòèêó. Äðóãèìè ñëîâàìè, "îíè" äàâíîóæå áûëè áû íà Çåìëå.

ÃËÀÂÀ 26. ÁÓÄÓÙÅÅ ÖÈÂÈËÈÇÀÖÈÉ

Äëÿ çàâåðøåíèÿ ñîñòàâëåííîé êíèãè îá èñòî-ðèè è ãèáåëè öèâèëèçàöèé âîçâðàòèìñÿ ê êíèãåÀ. Ñ. Ïîòóïû "Îòêðûòèå âñåëåííîé - ïðîøëîå,íàñòîÿùåå è áóäóùåå". Èòàê, íà ïðèìåðå íàè-áîëåå èçâåñòíûõ ÷åëîâå÷åñêèõ öèâèëèçàöèé ìûóáåäèëèñü, ÷òî ãèáåëü èõ ñâÿçàíà íå òîëüêî ñãëîáàëüíûìè ïðèðîäíûìè êàòàñòðîôàìè, íî èñ âîéíàìè, ðåâîëþöèÿìè, îáùèì ñîöèàëüíûì èýêîíîìè÷åñêèì óïàäêîì è, êàê ïðàâèëî, ñìåíîéíà èíóþ áîëåå èëè ìåíåå ðàçâèòóþ öèâèëèçàöèþ!×òî æå æäåò íàñ, ñîâðåìåííûõ æèòåëåé Çåì-ëè, ñîçäàâøèõ âûñîêîòåõíîëîãè÷íóþ öèâèëèçà-öèþ? Îäèí èç âàðèàíòîâ îòâåòà íà ýòîò âîïðîñûíàéäåì â êíèãå À. Ïîòóïû â îòðûâêàõ èç ãëàâû"Âçãëÿä â áóäóùåå".

Îöåíêà âðåìåíè æèçíè íàøåé òåõíîëîãè÷åñêè

ðàçâèòîé öèâèëèçàöèè âñå-òàêè èíòðèãóåò - îíàêàñàåòñÿ âñåõ íàñ, è íàøà ñåãîäíÿøíÿÿ æèçíü çà-âèñèò îò òîãî, íàñêîëüêî óâåðåííî ìû ãëÿäèì âäåíü çàâòðàøíèé.

Ñåé÷àñ, êàê èçâåñòíî, ìû íàõîäèìñÿ â ôàçåáîëåå èëè ìåíåå áûñòðîãî ðîñòà ÷åãî óãîäíî -íàðîäîíàñåëåíèÿ è ÷èñëà íàó÷íûõ ïóáëèêàöèé,ýíåðãîïîòðåáëåíèÿ è äîáû÷è ïîëåçíûõ èñêîïà-åìûõ. Âñåîáùèé ðîñò âîçìîæåí ëèøü â ñðåäåñ íåîãðàíè÷åííûìè çàïàñàìè è ìàñøòàáàìè. Íàíàøåé êîíå÷íîé ïëàíåòå ýòîò ðîñò äîëæåí ðåç-êî çàìåäëèòüñÿ èëè âîîáùå ïðåêðàòèòüñÿ ê íà-÷àëó î÷åðåäíîãî òûñÿ÷åëåòèÿ. Èñ÷åðïàíèå ðÿäàâàæíåéøèõ ðåñóðñîâ íà ôîíå êîëîññàëüíîãî ïå-ðåíàñåëåíèÿ ïëàíåòû çàâåäîìî íå äîïóñêàåò â òà-êîå íå ñëèøêîì îòäàëåííîå áóäóùåå òåõíîëîãè÷å-ñêóþ öèâèëèçàöèþ èçâåñòíîãî íàì îáðàçöà.

Çíà÷èò ëè ýòî, ÷òî ñðîê æèçíè òåõíîëîãè-÷åñêîé öèâèëèçàöèè, áûñòðî ðàçâèâàþùåéñÿ çàñ÷åò áåçóäåðæíîé ýêñïëóàòàöèè ïðèïîâåðõíîñò-íûõ ñëîåâ ïëàíåòû, îãðàíè÷åí íåñêîëüêèìè ñòî-ëåòèÿìè (3-5?), ïîñëå ÷åãî íåèçáåæåí çàñòîé, ïå-ðåõîä ê ïðèìèòèâíûì ôîðìàì õîçÿéñòâà - â îá-

ùåì ãîðüêèé ïëà÷ íàä èñòîùåííûìè íåäðàìè ìà-òóøêè Çåìëè.

Ñðàçó ëåå ñòîèò ïîä÷åðêíóòü, ÷òî òàêîé ñðîêæèçíè òåõíîëîãè÷åñêîé öèâèëèçàöèè íàøåãî òè-ïà ïðåäñòàâëÿåòñÿ âïîëíå ðåàëèñòè÷åñêèì. Äðó-ãîé âîïðîñ: ÷òî åå ñìåíèò?

Èñòîðèÿ æèçíè íà Çåìëå - â êàêîé-òî ñòå-ïåíè öåïî÷êà ýêîëîãè÷åñêèõ êàòàñòðîô. Íåêîãäàâóëêàíèçì èñïîðòèë ïåðâè÷íóþ àòìîñôåðó, è ýòîñòèìóëèðîâàëî ðåçêîå óñëîæíåíèå îðãàíèêè. Íà-ñûùåííûé áèîáóëüîí ïîðîäèë ïåðâûå ïðèìèòèâ-íûå îðãàíèçìû - ïðîêàðèîòû. Îíè â ñâîþ î÷å-ðåäü âûçâàëè, ïîæàëóé, êðóïíåéøèé â èñòîðèèÇåìëè ýêîëîãè÷åñêèé êðèçèñ, íà÷èñòî ëèêâèäè-ðîâàâ çà êàêîé-òî ìèëëèàðä ëåò óñëîâèÿ äëÿ õè-ìè÷åñêîãî çàðîæäåíèÿ æèçíè. Âèäèìî, ïðîêà-ðèîòû çäîðîâî ïîðàáîòàëè â ïëàíå ëèêâèäàöèèïåðâè÷íîãî áèîáóëüîíà, è èõ äàëüíåéøåå áåç-óäåðæíîå ðàçâèòèå íàâåðíÿêà ñòàëî òîðìîçèòü-ñÿ íåäîñòàòêîì ïèòàòåëüíîé ñðåäû. Êðîìå òî-ãî, îíè ïîñòåïåííî îòðàâèëè àòìîñôåðó êèñëî-ðîäîì, ñèëüíåéøèì îêèñëèòåëåì, åñëè óãîäíî,ÿäîì äëÿ íå çàùèùåííûõ îñîáûì îáðàçîì îðãà-

íèçìîâ. Íî â äåÿòåëüíîñòè ïðîêàðèîòîâ áûëà èïîëîæèòåëüíàÿ ñòîðîíà. Òâîðåíèå òðåòè÷íîé àò-ìîñôåðû ñîçäàëî óñëîâèÿ äëÿ ïîÿâëåíèÿ áîëååêðóïíûõ è ñëîæíûõ êëåòîê, ñïîñîáíûõ ê îêèñëè-òåëüíîìó ìåòàáîëèçìó. Ýóêàðèîòû ïîëîæèëè íà-÷àëî êëåòî÷íîé ñïåöèàëèçàöèè, à ïîòîì è ìíîãî-êëåòî÷íûì ñëîæíîôóíêöèîíèðóþùèì îðãàíèç-ìàì, ñïîñîáíûì æèòü èñêëþ÷èòåëüíî â "îòðàâ-ëåííûõ" óñëîâèÿõ.

Ýêîëîãè÷åñêèé êðèçèñ, äåòàëè êîòîðîãî åùåíå ñîâñåì ÿñíû, ïðåñåê â êîíöå ìåëîâîãî ïåðèî-äà ïîâñåìåñòíîå öàðñòâèå ãèãàíòñêèõ ïðåñìûêà-þùèõñÿ.

Íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷åëåòèé íàçàä ïî-ÿâèëñÿ íàø âèä - Homo Sapiens. Åãî âåëèêîëåï-íàÿ èçîáðåòàòåëüíîñòü â îõîòíè÷üåì ïðîìûñëåïîñòåïåííî ïðèâåëà ê ñèëüíåéøåìó íàðóøåíèþðàâíîâåñèÿ. ×åëîâåê óñïåøíî ïîäîðâàë ñîáñòâåí-íóþ ïèòàòåëüíóþ áàçó, âûáèâ íà îãðîìíûõ òåððè-òîðèÿõ êðóïíûõ æèâîòíûõ. Ðàññåëåíèå ïëåìåí ïîâñåé ïîâåðõíîñòè ñóøè, òî åñòü ïðîñòàÿ ýêñïàí-ñèÿ, îòîäâèíóëî ñðîêè êàòàñòðîôû íà ñêîëüêî-òî òûñÿ÷ ëåò, íî íå óñòðàíèëî åå ïðè÷èí. Â

äðåâíåéøèõ î÷àãàõ çàñåëåíèÿ ïëîòíîñòü ðàçóì-íûõ ñóùåñòâ ðåçêî âîçðàñòàëà, à êîðìèòüñÿ áûëîíå÷åì.

Îêîëî 10 òûñÿ÷ ëåò íàçàä â íåêîòîðûõ ïåðå-íàñåëåííûõ îáëàñòÿõ ëþäè íàøëè íåïëîõîé âû-õîä èç ïîëîæåíèÿ. Îíè ñòàëè ñæèãàòü ëåñà è ïîð-òèòü çåìëþ, âûðàùèâàÿ çëàêè è, êàê òåïåðü ïðè-íÿòî ãîâîðèòü, îòðèöàòåëüíî âëèÿÿ íà ýêîëîãè÷å-ñêèé áàëàíñ. Èñòîùåíèå çåìåëü ìîíîêóëüòóðàìè,à ïîçæå è ðàçâåäåíèåì ñêîòà ïðèâåëî êî ìíîãèìíåïðèÿòíîñòÿì. Íàãëÿäíûå òîìó ïðèìåðû - ïó-ñòûíÿ Ñàõàðà, íåêîãäà ïëîäîðîäíåéøàÿ îáëàñòüÀôðèêè, ñúåäåííûå êîçàìè îêðåñòíîñòè Ñðåäè-çåìíîìîðüÿ. . .

Íî ñóùåñòâîâàë âûõîä è èç ýòîé êðèçèñíîéñèòóàöèè. Â íåêîòîðûõ ðàéîíàõ ïëàíåòû áûëèíàéäåíû ïðèåìû êóëüòèâàöèè, ïðåæäå âñåãî - ïî-ëèâ, ìíîãîïîëüå è ýëåìåíòàðíàÿ ñåëåêöèÿ. Ýòîòðåáîâàëî îðãàíèçîâàííûõ óñèëèé áîëüøîãî ÷èñ-ëà ëþäåé è âûçâàëî ê æèçíè îñîáóþ ôîðìó ñî-öèàëüíûõ îðãàíèçìîâ - ðàííèå öèâèëèçàöèè.

Êàê âèäíî, ýêîëîãè÷åñêèå êðèçèñû, ñâÿçàí-íûå ñ ýêñòåíñèâíîé îõîòîé, à ïîòîì è ñ ýêñ-

òåíñèâíûì çåìëåäåëèåì, ïðèâåëè íå òîëüêî êîòðèöàòåëüíûì ïîñëåäñòâèÿì. Çåìëåäåëü÷åñêèåãîñóäàðñòâà - öèâèëèçàöèè, âûñîêîðàçâèòûå ñî-öèàëüíûå êóëüòóðû - âàæíåéøèé ðåçóëüòàò ýòèõêðèçèñîâ. Ïèñüìåííîñòüþ, óìåíèåì ôèëîñîô-ñòâîâàòü è ìíîãèì äðóãèì ìû îáÿçàíû ýòîìó ðå-çóëüòàòó.

Ñîöèàëüíûå ñòðóêòóðû îòìå÷åííîãî òèïà -áóäåì íàçûâàòü èõ öèâèëèçàöèÿìè êëàññà À - òî-æå íå ñïðàâëÿëèñü ñî âñåìè ïðîáëåìàìè è ñî-äåðæàëè â ñåáå äîâîëüíî îïðåäåëåííûå çàðîäû-øè áóäóùèõ êðèçèñîâ. Îäíàêî ïîíèìàòü èõ êàêêðèçèñû ýêîëîãè÷åñêèå ìîæíî ëèøü â òîì ñëó-÷àå, åñëè âêëþ÷àòü â ïîíÿòèå îêðóæàþùåé ñðåäûè ñîöèàëüíûå ôàêòîðû, â ÷àñòíîñòè, âçàèìîäåé-ñòâèå ñ äðóãèìè àíàëîãè÷íûìè öèâèëèçàöèÿìèè âíóòðåííèå íàïðÿæåíèÿ.

Öèâèëèçàöèè êëàññà À íåïëîõî âëàäåëè èí-òåíñèâíûìè ìåòîäàìè ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ ðà-áîò, íî â îòíîøåíèè òåõíèêè âåëè ñåáÿ â îñíîâ-íîì ñóãóáî ýêñòåíñèâíî. Âî ìíîãîì èç-çà ýòî-ãî áûñòðî âñïóõàþùèå èìïåðèè Äðåâíåãî Âîñòî-êà è àíòè÷íîñòè íåèçìåííî ïðèõîäèëè â óïàäîê.

Ñêàæåì, äëÿ ïîääåðæàíèÿ âíóòðåííåãî è âíåøíå-ãî ðàâíîâåñèÿ â Äðåâíåì Åãèïòå ýïîõè Ñðåäíåãîöàðñòâà ÿâíî òðåáîâàëñÿ áîëåå âûñîêèé ýíåðãå-òè÷åñêèé è òðàíñïîðòíûé ïîòåíöèàë. Êîå-÷òî âýòîì íàïðàâëåíèè äåéñòâèòåëüíî äåëàëîñü, íà-ïðèìåð, áûë èçîáðåòåí êîëåñíûé ýêèïàæ, íî âöåëîì òåõíè÷åñêèé óðîâåíü ãîñóäàðñòâà íå ñîîò-âåòñòâîâàë åãî ìàñøòàáàì-Íå áûëî, â ÷àñòíîñòè,ìåòîäîâ ïðåîáðàçîâàíèÿ ýíåðãèè èç îäíîé ôîð-ìû â äðóãóþ, è ìåðîïðèÿòèÿ, òðåáóþùèå áîëü-øèõ ýíåðãîçàòðàò, ïðîâîäèëèñü ãëàâíûì îáðàçîìçà ñ÷åò ñîâîêóïíûõ ìóñêóëüíûõ óñèëèé îãðîìíûõêîëëåêòèâîâ ðàáîâ. "Ìàøèíó" òàêîãî ðîäà äàëå-êî íå âñåãäà óäàâàëîñü óäåðæàòü â ïîâèíîâåíèè.Â ñòîëêíîâåíèÿõ ñ âíåøíèì âðàãîì, ãäå ðåçóëü-òàò âî ìíîãîì áûë ïðåäîïðåäåëåí ÷èñëåííîñòüþàðìèé, èìåþùèõ ïðèìåðíî ðàâíîå è ïðèìèòèâ-íîå âîîðóæåíèå, òîæå íåðåäêî ïðèõîäèëîñü òåð-ïåòü êàòàñòðîôè÷åñêèå ïîðàæåíèÿ.

Ïîýòîìó óðîâåíü êóëüòóðû öèâèëèçàöèè êëàñ-ñà À, íå ïðåòâîðåííûé â ñîîòâåòñòâóþùèé óðî-âåíü òåõíèêè, íå ãàðàíòèðîâàë åå óñòîé÷èâîñòè.Òàê ïàëà ïîä óäàðàìè âàðâàðîâ Ðèìñêàÿ èìïå-

ðèÿ, òàê Êèòàé ïîïàë íåêîãäà ïîä âëàñòü ìîí-ãîëüñêèõ çàâîåâàòåëåé. Ñðåäíèé ñðîê æèçíè öè-âèëèçàöèé À äîâîëüíî âåëèê, åãî ìîæíî îöåíèòü,ñêàæåì, â 1000 ëåò. Ê ñ÷àñòüþ, çåìíàÿ öèâèëè-çàöèÿ íå îãðàíè÷èëàñü êàëåéäîñêîïîì òàêèõ öè-âèëèçàöèé.

Âî âòîðîé ïîëîâèíå òåêóùåãî òûñÿ÷åëåòèÿ âÅâðîïå ñëîæèëèñü óñëîâèÿ äëÿ èíòåíñèâíîãî âå-äåíèÿ òåõíè÷åñêîé ïîëèòèêè, è ãäå-òî â XVII -XVIII-x âåêàõ ðÿä åå ãîñóäàðñòâ ñòàë âõîäèòü âèíóþ ôàçó - òåõíîëîãè÷åñêèõ öèâèëèçàöèé. Äà-òèðîâêà ýïîõ - íåïðîñòîå äåëî. Ìîæíî îáîçíà-÷èòü ãðàíèöó òåõíîëîãè÷åñêîé ýïîõè èçîáðåòå-íèåì ñàìîäâèæóùåãîñÿ ÷åëíîêà òêàöêîãî ñòàí-êà (Äæîí Êåé, 1733 ã.) èëè ïàòåíòîì Òîìàñà Ñå-âåðè (1698 ã.) íà óíèâåðñàëüíóþ ñèëîâóþ óñòà-íîâêó, âêëþ÷àþùóþ ïàðîâîé íàñîñ, íàêîíåö, ïà-ðîâûì äâèãàòåëåì Äæåéìñà Âàòòà (1765 ã.), êî-ðî÷å ãîâîðÿ, ðóáåæîì òàê íàçûâàåìîé ïðîìûø-ëåííîé ðåâîëþöèè. Â òå÷åíèå XIX âåêà ðÿä åâðî-ïåéñêèõ ñòðàí, à âñëåä çà íèìè è íåêîòîðûå ãî-ñóäàðñòâà äðóãèõ êîíòèíåíòîâ ïðåîäîëåëè îñíîâ-íûå áàðüåðû äðåâíîñòè - òðàíñïîðòíûé, ýíåðãå-

òè÷åñêèé è òåõíîëîãè÷åñêèé, è èõ óæå ìîæíî îò-íåñòè ê ñëåäóþùåìó êëàññó: öèâèëèçàöèé Â. Èí-òåíñèâíàÿ òåõíèêà ïîçâîëèëà âûñêî÷èòü èç îïàñ-íîãî ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîãî òóïèêà.

Íà ðóáåæå XX âåêà äëÿ öèâèëèçàöèé êëàññàÂ ñîçäàëîñü îïÿòü-òàêè çàòðóäíèòåëüíîå ïîëîæå-íèå, òðåáóþùåå ðûâêà â òåõíîñôåðå. Ýòîò ðûâîêáûë ñäåëàí çà ñ÷åò ïåðåõîäà ê èíòåíñèâíîìó ðàç-âèòèþ íàóêè. Â òåõíîñôåðó õëûíóëè îòêðûòèÿ,êîòîðûå ïðèíöèïèàëüíî íåëüçÿ áûëî óëîâèòü âòûñÿ÷àõ òåîðåòè÷åñêè íåîôîðìëåííûõ îïûòîâ.Ìîëåíî ñîçäàòü ïàðîâîé äâèãàòåëü çàäîëãî äîïîñòðîåíèÿ òåðìîäèíàìèêè, íî íåìûñëèìî èçîá-ðåñòè ëàçåð, íå èìåÿ ïðåäñòàâëåíèÿ îá àòîìíîéôèçèêå, èëè ÿäåðíûé ðåàêòîð - áåç èçó÷åíèÿ òåî-ðèè ÿäðà.

Ðåçêàÿ èíòåíñèôèêàöèÿ íàóêè è òåìïîâ ðàç-âèòèÿ âñåé òåõíîñôåðû ïîçâîëèëà ðåøèòü ìíî-ãèå ïðîáëåìû, íî è ïîðîäèëà î÷åðåäíîé ýêîëî-ãè÷åñêèé êðèçèñ, âûõîä èç êîòîðîãî, âèäèìî, ïî-òðåáóåò ïîÿâëåíèÿ íîâûõ öèâèëèçàöèé êëàññà Ñ.Ñ ýòîé òî÷êè çðåíèÿ ñðîê æèçíè öèâèëèçàöèé Ââðÿä ëè ìîæíî îöåíèòü âûøå, ÷åì â 3 4 ñòîëåòèÿ.

Íà ÷òî ëåå ìîëåíî íàäåÿòüñÿ â îáõîä ìðà÷íûõêàðòèí âñåîáùåãî óïàäêà è ðàçðóøåíèÿ êóëüòó-ðû?

Íàäâèãàþùèéñÿ ýêîëîãè÷åñêèé êðèçèñ èìååòðÿä îñîáåííîñòåé, åñòü íå÷òî âûäåëÿþùåå åãî èçðÿäà ïðåäûäóùèõ êðèçèñîâ, óñòðîåííûõ ÷åëîâå-êîì. Ãëàâíîå, ïîæàëóé, åãî ãëîáàëüíîñòü. Îõîò-íè÷üå ïëåìÿ ìîãëî ðàçðóøèòü áàëàíñ ñâîåãî àðå-àëà, ñëèøêîì óñïåøíî îõîòÿñü, è ïîòîì âûìå-ðåòü èëè ïåðåéòè íà ñáîð çëàêîâ. Íî ïðè ýòîìïðàêòè÷åñêè íå çàòðàãèâàòü ñîñåäíèå ïëåìåíà.Âûðóáêà ëåñîâ ïåðâûìè çåìëåäåëüöàìè, êîíå÷-íî æå, çàòðàãèâàëà áîëüøèå îáëàñòè. Íî âîò ðàñ-ïûëåíèå ïî ïîâåðõíîñòè ïëàíåòû ïîëóòîðà ìèë-ëèîíîâ òîíí ÄÄÒ ïðèâåëî ê òîìó, ÷òî âñå çåì-ëÿíå çàðàæåíû ýòèì ïåñòèöèäîì â íåñêîëüêî ðàçâûøå äîïóñòèìîé íîðìû. Âûáðîñ 195 ÿäîâèòûõñîåäèíåíèé â ðåçóëüòàòå ðàáîòû àâòîìîáèëüíîãîòðàíñïîðòà îòðàâëÿåò àòìîñôåðó âñåé ïëàíåòû.Íàïðèìåð, êîíöåíòðàöèÿ ñâèíöà â ñêåëåòå ñîâðå-ìåííîãî ÷åëîâåêà ÷óòü ëè íå â 100 ðàç ïðåâû-øàåò òó, êîòîðàÿ õàðàêòåðíà äëÿ äðåâíèõ îõîòíè-êîâ. Ìåæäó òåì ñâèíöîâîå îòðàâëåíèå âûçûâà-

åò òÿæåëûå ôîðìû ïñèõè÷åñêîé äåãðàäàöèè. Âû-áðîñ óãëåêèñëîãî ãàçà (ñ 2-ïðîöåíòíûì åæåãîä-íûì ïðèðîñòîì!) â ñâÿçè ñ ñëåèãàíèåì îãðîìíî-ãî êîëè÷åñòâà îðãàíè÷åñêîãî òîïëèâà ãðîçèò ïðå-âðàòèòü Çåìëþ â ïðåâîñõîäíûé ïàðíèê. Ïðîïóñ-êàÿ ñîëíå÷íûé ñâåò, íàêîïèâøèéñÿ â àòìîñôåðå,ÑÎ2 ìîëååò íå. âûïóñòèòü òåïëîâîå èçëó÷åíèåÇåìëè, è òåìïåðàòóðà åå ïîâåðõíîñòè ïîâûñèòñÿ,÷òî â ñâîþ î÷åðåäü ïðèâåäåò ê òàÿíèþ ïîëÿð-íûõ ëüäîâ è ãðàíäèîçíîìó íàâîäíåíèþ. Çàìåò-íóþ ëåïòó â ïîð÷ó áèîñôåðû âíîñÿò àâèàöèÿ èêîñìîíàâòèêà íàðÿäó ñ ðàñïûëåíèåì òûñÿ÷ òîííñâåðõàêòèâíîé "õèìè÷åñêîé ïàêîñòè", íåïðåðûâ-íî ïðîæèãàåòñÿ îçîíîâûé ñëîé àòìîñôåðû, åäèí-ñòâåííàÿ çàùèòà îò äåéñòâèÿ óëüòðàôèîëåòîâî-ãî ñîëíå÷íîãî èçëó÷åíèÿ. Íåäàâíî îáíàðóëååííàÿãèãàíòñêàÿ äûðà â îçîíîâîì ñëîå íàä þæíûì ïî-ëóøàðèåì - âîèñòèíó ãðîçíîå "çíàìåíèå íåáåñ-íîå". Ïðîáëåìà ïðîáëåì - ðàäèàöèÿ, â îñîáåí-íîñòè ïîñëåäñòâèÿ èñïûòàíèé ÿäåðíîãî îðóæèÿ,íåèñïðàâíîé ðåàêòîðíîé çàùèòû è íåàêêóðàòíî-ãî çàõîðîíåíèÿ îòõîäîâ. Ïîñëåäñòâèåì ÷åòâåðòü-âåêîâûõ ÿäåðíûõ èñïûòàíèé íà ïîâåðõíîñòè è â

àòìîñôåðå ñòàëî ïðèìåðíî âîñüìèêðàòíîå óâå-ëè÷åíèå ðàäèàöèîííîãî ôîíà. Íî åùå îïàñíåéïðÿìûå ëîêàëüíûå ÿâëåíèÿ - âûïàäåíèå ðàäèî-àêòèâíûõ îñàäêîâ íàä äàëåêèìè îò ìåñòà âçðûâàîáëàñòÿìè, â ðåçóëüòàòå ÷åãî óðîâåíü ðàäèàöèèïîäñêàêèâàåò â íåñêîëüêî ðàç è ìîæåò âåñòè ê áî-ëåçíÿì òèïà ëåéêåìèè è âîîáùå ê íåïðåäñêàçó-åìûì ìóòàãåííûì ïîñëåäñòâèÿì. Âçðûâ íà 4-ìáëîêå ×åðíîáûëüñêîé àòîìíîé ñòàíöèè - êðóï-íåéøàÿ òåõíè÷åñêàÿ êàòàñòðîôà â ÷åëîâå÷åñêîéèñòîðèè - ñòàë îáðàçîì ãëîáàëüíîãî òåõíîãåííî-ãî ñàìîóáèéñòâà.

Êîëè÷åñòâî âðåäíûõ ôàêòîðîâ âëèÿíèÿ íàáèîñôåðó çíà÷èòåëüíî áîëüøå, ÷åì çäåñü ïåðå-÷èñëåíî, è âàæíî, ÷òî ìíîãèå èç íèõ äåéñòâóþòíå ëîêàëüíî, à â ìàñøòàáàõ âñåé ïëàíåòû. Áîëü-øèíñòâî ýòèõ ôàêòîðîâ ïðàêòè÷åñêè íåëüçÿ ñâå-ñòè ê íóëþ, íå çàòîðìîçèâ ïðîèçâîäñòâî.

Ðàçóìååòñÿ, èíòåíñèâíîå ðàçâèòèå ïðîèçâîä-ñòâà âåäåò ê áûñòðîìó èñïîëüçîâàíèþ ïðèðîäíûõðåñóðñîâ. Ê íà÷àëó XXI âåêà íåêîòîðûå èç íèõ áó-äóò ïðàêòè÷åñêè èñ÷åðïàíû.

Ïðîäîëæàåòñÿ äåìîãðàôè÷åñêèé âçðûâ.

Íà ôîíå îïàñíûõ òåíäåíöèé ñîâñåì êîøìàð-íî âûãëÿäèò ñêðîìíàÿ âåëè÷èíà 250 òûñÿ÷ äîë-ëàðîâ - ïðèìåðíî ñòîëüêî, ñðåäñòâ åæåñåêóíäíîóõîäèò â ìèðå íà âîîðóæåíèå. Ñðåäñòâà ìàññî-âîãî óíè÷òîæåíèÿ, èñïîëüçîâàíèå êîòîðûõ, âå-ðîÿòíåé âñåãî, ïðèâåëî áû ê èñ÷åçíîâåíèþ âñåõâûñøèõ ôîðì æèçíè íà Çåìëå, îïàñíåéøåå ïî-ñëåäñòâèå äåÿòåëüíîñòè öèâèëèçàöèé êëàññà À.×òîáû îòïðàâèòüñÿ íà òîò ñâåò, ÷åëîâåêó äî-ñòàòî÷íî íåáîëüøîé ïóëè, äàæå íå îáÿçàòåëüíîñî ñìåùåííûì öåíòðîì òÿæåñòè. Ñîâðåìåííàÿòåõíîëîãè÷åñêàÿ öèâèëèçàöèÿ óñëóæëèâî ëðåäî-ñòàâëÿåò êàæäîìó, âêëþ÷àÿ ãðóäíûõ ìëàäåíöåâ,íå÷òî ïîýôôåêòèâíåé, ñêàæåì áîìáó, íà÷èíåí-íóþ íåñêîëüêèìè òîííàìè òðèíèòðîòîëóîëà, èëèùåïîòêó ïîðîøêà, êîòîðîé ìîæíî îòðàâèòü áîëü-øîé ãîðîä, à íå òî è ïîëãîñóäàðñòâà. . .

×òî æå ìîëåíî ñêàçàòü î öèâèëèçàöèè êëàññàÑ, ñïîñîáíîé ñïðàâèòüñÿ ñ òàêèìè íåñòàíäàðòíû-ìè ïðîáëåìàìè?

Ìû âèäåëè, ÷òî â èñòîðèè Çåìëè èçìåíå-íèå îêðóæàþùåé ñðåäû ñàìî ïî ñåáå íå ÿâëÿ-åòñÿ âðåäíûì èëè ïîëåçíûì. Ýêîëîãè÷åñêàÿ (è

äàëåå ñîöèàëüíî-ýêîëîãè÷åñêàÿ) íåñòàáèëüíîñòüñëóæèò âàæíåéøåé ïðåäïîñûëêîé ðàçâèòèÿ. Ñó-ùåñòâîâàíèå â ýâîëþöèîííîì òóïèêå - íå æèçíüïî ÷åëîâå÷åñêèì ìåðêàì. Äðóãîé âîïðîñ - òåìï, âêîòîðîì ìû âîçäåéñòâóåì íà îêðóæàþùóþ ñðåäó.Îí, ðàçóìååòñÿ, äîëæåí áûòü íå ñëèøêîì âûñî-êèì, ÷òîáû ëþäè óñïåâàëè àäàïòèðîâàòüñÿ, íî èíå ñëèøêîì íèçêèì, ÷òîáû íå ïðîèçîøëî ïîëíî-ãî òîðìîæåíèÿ.

Öèâèëèçàöèþ êëàññà Ñ, êîòîðàÿ ñïîñîáíàñïëàíèðîâàòü è îñóùåñòâèòü îïòèìàëüíûé òåìïñîáñòâåííîãî ðàçâèòèÿ âî âçàèìîäåéñòâèè ñîêðóæàþùåé ñðåäîé, ìîæíî íàçâàòü àâòîýâîëþ-öèîííîé. Ñìûñë íàçâàíèÿ â òîì, ÷òî íà äàííîìóðîâíå äîëæíî âåñòèñü èíòåíñèâíîå ðåãóëèðîâà-íèå ýâîëþöèîííîãî ïðîöåññà â ìàñøòàáàõ âñåéïëàíåòû, òîãäà êàê íà ïðåäûäóùèõ óðîâíÿõ À è Âöèâèëèçàöèè çàíèìàþòñÿ ýòèì äåëîì ëèøü ýêñ-òåíñèâíî.

Âîçìîæíî ìû äåéñòâèòåëüíî ïîäîøëè ê ãðà-íèöå ðàäèêàëüíîãî èçìåíåíèÿ îêðóæàþùåé ñðå-äû è âûíóæäåíû áóäåì ïðèñòóïèòü ê êàêîé-òîòðàíñôîðìàöèè ñåáÿ êàê âèäà è ñîîòâåòñòâåííî

ó÷èòüñÿ ïðåîáðàçîâûâàòü ñîöèàëüíûå ìåõàíèç-ìû â ñàìûõ ðàçíûõ ìàñøòàáàõ.

Õîòÿ ïðîèçâîäñòâî ñ ìîùíîé ôèëüòðàöèåéè çàìêíóòûìè öèêëàìè ìîæåò çàìåòíî ñíèçèòüòåìïû îòðàâëåíèÿ âîçäóõà, ïåðåñòðîéêà àòìî-ñôåðû âðÿä ëè ïîëíîñòüþ ïðåêðàòèòñÿ. Â êàêîé-òî ñòåïåíè è íàì ïðèäåòñÿ ê íåé ïðèñïîñàáëè-âàòüñÿ, èñïîëüçóÿ áèîëîãè÷åñêèå ñðåäñòâà. Âðÿäëè îñóùåñòâèìà èäèëëèÿ, ãäå ÷åëîâåê, íàñëà-æäàþùèéñÿ èíòåëëåêòóàëüíûì è ìàòåðèàëüíûìèçîáèëèåì, ñóìååò åùå è ðàçãóëèâàòü ñðåäè äåâ-ñòâåííûõ ðàéñêèõ êóù ñ òåì æå ñîñòàâîì âîçäóø-íîãî áàññåéíà, êîòîðûé áûë â áèáëåéñêèå âðåìå-íà.

Íà ïåðâîì ýòàïå ïåðåõîäà â êëàññ Ñ íà-øåé öèâèëèçàöèè, áåññïîðíî, ïðèäåòñÿ ïðèáåã-íóòü ê íåêîòîðûì ñàìîîãðàíè÷åíèÿì, î÷èñòèòü-ñÿ îò ñëèøêîì îïàñíûõ íàñëåäñòâåííûõ áîëåç-íåé. Ìîëåíî áåç îñîáûõ ïîòåðü îòêàçàòüñÿ îòïðîèçâîäñòâó óéìû áåññìûñëåííûõ âåùåé è äà-æå îò âñåé ñèñòåìû ñâåðõèçáûòî÷íîãî ïîòðåáëå-íèÿ, âñåìåðíî óñèëèâàâ èíòåëëåêòóàëüíîå ðàçâè-òèå. Ðîñêîøü íå ñâîäèòñÿ ê äåñÿòêó ëè÷íûõ àâòî-

ìîáèëåé èëè èçëèøêó æèëïëîùàäè. Â ñîöèàëü-íîì ïëàíå ãîðàçäî îïàñíåé èíûå ôîðìû ðîñêîøè- ãîñóäàðñòâåííûå ãðàíèöû, ìèëëèîííûå àðìèè,ìíîãîìèëëèàðäíûå âîåííûå áþäæåòû, ÿðîñòíûåñõâàòêè ïî ïîâîäó íàöèîíàëüíîãî âåëè÷èÿ è ñèì-âîëîâ âåðû.

Ïðåîäîëåâ õîòÿ áû â íåîáõîäèìîé ñòåïåíè ýòèáàðüåðû, ìîæíî ñòàâèòü ñåðüåçíåéøèå áèîòåõíè-÷åñêèå çàäà÷è. Íèêòî íå óâåðåí â òîì, ÷òî íàøâèä äåéñòâèòåëüíî âåðøèíà ýâîëþöèè. Èçìåíèâ-øèåñÿ ýêîëîãè÷åñêèå óñëîâèÿ ìîãóò ïîòðåáîâàòüôîðìèðîâàíèÿ áîëåå ðàçóìíîãî âèäà ñ áîëåå âû-ñîêîé àäàïòèâíîñòüþ â áûñòðîìåíÿþùèõñÿ óñëî-âèÿõ, óëó÷øåííûì ìåòàáîëèçìîì, äîïîëíèòåëü-íûìè îðãàíàìè ÷óâñòâ è ò. ï. Ïðè ýòîì âïîëíåâåðîÿòíî èñïîëüçîâàíèå èäåé ñèìáèîçà áèîëîãè-÷åñêèõ è èñêóññòâåííûõ ìèêðîýëåêòðîííûõ ýëå-ìåíòîâ. Ðàçóìååòñÿ, ïîÿâëåíèå íîâîãî âèäà (èëèâèäîâ) äîëæíî ïðèâåñòè è ê íåèçâåñòíûì ïîêàòèïàì ñîöèàëüíûõ îðãàíèçìîâ.

Íå èñêëþ÷åíî, ÷òî ñîòâîðåíèå èñêóññòâåííîãîâèäà íà áèîëîãè÷åñêîì (áèîêèáåðíåòè÷åñêîì?) èñîöèàëüíîì óðîâíå è åñòü âûñøàÿ öåëü Homo

Sapiens. Çàðàíåå íå ÿñíî, êàêóþ ðîëü îí ñòàë áûèãðàòü â öèâèëèçàöèè êëàññà Ñ, íî âîâñå íå îáÿ-çàòåëüíî, ÷òîáû â äóõå "Ôðàíêåíøòåéíà" Homo"Supersapiens" íåïðåìåííî ðàçäåëàëñÿ áû ñî ñâî-èì ñîçäàòåëåì. Ñêîðåå âñåãî ñîçäàòåëè ïðåîáðà-çóþòñÿ ñàìè. Ïîÿâëåíèå íîâîãî âàðèàíòà öèâèëè-çàöèè - âîïðîñ áëèæàéøèõ îäíîãî-äâóõ ñòîëåòèé.

ÍÀÄÏÈÑÜ ÄËß ÏÎÑÂßÙÅÍÍÛÕ - ÁÅÑÏÎ-ËÅÇÍÛÅ ÂÛÂÎÄÛ

Êîíå÷íî, òåìó çàáûòûõ ðàìè öèâèëèçàöèé,ïîèñê èñòîêîâ èõ ãèáåëè è ðàñïàäà ìîæíî ïðî-äîëæèòü âïëîòü äî ñîñòàâëåíèÿ åùå îäíîé, íåìåíåå òîëñòîé êíèãè. Òåì áîëåå ÷òî èç ïîëÿ íà-øåãî âíèìàíèÿ âûïàëè ãîñóäàðñòâà âåëèêîé êè-òàéñêîé öèâèëèçàöèè, óíèêàëüíîñòü ñóðîâîé ñà-ìóðàéñêîé ßïîíèè, ýêçîòè÷íîñòü ë òàèíñòâåí-íîñòü Öåíòðàëüíîé è Þæíîé Àôðèêè, ÑåâåðíîéÀìåðèêè, à òàêæå ïîòåðÿííûå öèâèëèçàöèè ðàí-íåãî ñðåäíåâåêîâüÿ - âèêèíãè, êåëüòû, ãàëëû èãåðìàíöû. Âîçìîæíî, ÷òî ê ýòîé òåìå ìû åùåâåðíåìñÿ â îäíîé èç êíèã ñåðèè "Ýíöèêëîïåäèÿòàéí è ñåíñàöèé".

Òåïåðü æå ìû çíàåì, ÷òî ãèáåëü, ðàñïàä è

ñòèðàíèå èç ïàìÿòè öåëûõ çåìíûõ êóëüòóð, ãî-ñóäàðñòâ è öèâèëèçàöèé - ýòî ðåçóëüòàò ãðàíäè-îçíûõ ïðèðîäíûõ êàòàñòðîô, áåçóìíûõ âîéí, êî-âàðíûõ áîëåçíåé è ýïèäåìèé, à òàêæå ôåíîìåíàãèáåëè ñâåðõãîñóäàðñòâ èìïåðèé. Íî â ýòîì ðÿ-äó åñòü îäíî èíòåðåñíîå ïðîäîëæåíèå, çàòðàãèâà-þùåå êðèòåðèé è ïåðâîïðè÷èíû ïåðå÷èñëåííûõÿâëåíèé (êðîìå ïðèðîäíûõ êàòàñòðîô). Îïÿòü÷èòàåì ëó÷øåãî ñïåöèàëèñòà â ýòîé îáëàñòè, çíà-êîìîãî íàì À. Äæ. Òîéíáè:

"Òùàòåëüíûé àíàëèç ïîêàçàë, ÷òî íå ñóùå-ñòâóåò ñòðîãîãî ñîîòâåòñòâèÿ ìåæäó ñïîñîáíî-ñòüþ îáùåñòâà êîíòðîëèðîâàòü îêðóæåíèå è ïðî-öåññàìè íàäëîìà è ðàñïàäà öèâèëèçàöèè. Íàïðî-òèâ, åñòü îáðàòíûå ñâèäåòåëüñòâà, ãîâîðÿùèå âïîëüçó òîãî, ÷òî åñëè ñâÿçè òàêîãî ðîäà è ñóùå-ñòâóþò, òî îíè ñîñòîÿò â òîì, ÷òî ïî ìåðå óêðåï-ëåíèÿ âëàñòè íàä îêðóæåíèåì íà÷èíàåòñÿ ïðî-öåññ íàäëîìà è ðàñïàäà, à íå ðîñòà. (Ôåíîìåíèìïåðèé îò Øóìåð äî ×èëè).

Ïðîÿâëÿåòñÿ ýòî â ýñêàëàöèè âíóòðåííèõâîéí. ×åðåäà âîéí âåäåò ê íàäëîìó, êîòîðûéóñèëèâàÿñü, ïåðåõîäèò â ðàñïàä. Ïðîñëåæèâàÿ

ïî íèñõîäÿùåé ïóòü íàäëîìëåííîé öèâèëèçàöèè,ìîæíî âñïîìíèòü ñëîâà Ãåðàêëèòà: "Âîéíà ìàòüâåùåé". Ïàãóáíàÿ êîíöåíòðàöèÿ âñåõ ñèë íà âå-äåíèè áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíû ïîðîæäàåò ïñè-õîç, ñïîñîáíûé âîçäåéñòâîâàòü íà ðàçëè÷íûå àñ-ïåêòû æèçíè îáùåñòâà. Âîéíà ìîæåò òàêæå ñòè-ìóëèðîâàòü ðàçâèòèå òåõíèêè, à çíà÷èò, ñïîñîá-ñòâóåò óãëóáëåíèþ íàøèõ çíàíèé î çàêîíàõ ìà-òåðèàëüíîãî ìèðà. Ïîñêîëüêó óðîâåíü ÷åëîâå÷å-ñêîãî ïðîöâåòàíèÿ îáû÷íî îöåíèâàþò ïî ìàñøòà-áàì âëàñòè è áîãàòñòâà, ÷àñòî ñëó÷àåòñÿ òàê, ÷òîóæå ïîçíàííûå ãëàâû èñòîðèè òðàãè÷åñêîãî îá-ùåñòâåííîãî óïàäêà â îáûäåííîì íàðîäíîì ñî-çíàíèè âîñïðèíèìàþòñÿ êàê ïåðèîäû èçóìèòåëü-íîãî âçëåòà è ïðîöâåòàíèÿ. Ýòî ïå÷àëüíîå çà-áëóæäåíèå ìîæåò ïðîäîëæàòüñÿ â òå÷åíèå ìíî-ãèõ âåêîâ. Îäíàêî ðàíî èëè ïîçäíî çàáëóæäåíèåïðîõîäèò. Ïðîçðåíèå íàñòóïàåò, êîãäà îáùåñòâî,íåèçëå÷èìî áîëüíîå, íà÷èíàåò âîéíó ïðîòèâ ñà-ìîãî ñåáÿ. Ýòà âîéíà ïîãëîùàåò ðåñóðñû, èñòî-ùàåò æèçíåííûå ñèëû. Îáùåñòâî íà÷èíàåò ïî-æèðàòü ñàìîãî ñåáÿ.

Òàêèì îáðàçîì, óñèëèâàþùàÿñÿ âëàñòü íàä

îêðóæåíèåì, êîòîðîé Ïðîâèäåíèå, âî çëî, èëè âîáëàãî, èëè ïðîñòî ñ èðîíèåé, íàäåëÿåò îáùåñòâî,íåèçáåæíî âåäåò ê ðàñïàäó. À ìîæåò áûòü, ýòîñàìîóáèéñòâåííîå äâèæåíèå ê ñàìîðàçðóøåíèþâñåãî ëèøü èñòîðè÷åñêàÿ èëëþñòðàöèÿ èñòèíû:"Âîçìåçäèå çà ãðåõ - ñìåðòü". Òåì íå ìåíåå èñ-êàòü êðèòåðèé ðàñïàäà öèâèëèçàöèè ñëåäóåò íåçäåñü. Êëþ÷ ê ïîíèìàíèþ îáíàðóæèâàåòñÿ â ðàñ-êîëå è ðàçíîãëàñèè, èñõîäÿùèõ èç ñàìûõ ãëóáèíñîöèàëüíîãî òåëà, èáî îñíîâíîé êðèòåðèé è ôóí-äàìåíòàëüíàÿ ïðè÷èíà íàäëîìîâ öèâèëèçàöèé -âíóòðåííèé âçðûâ, ÷åðåç êîòîðûé îáùåñòâî óòðà-÷èâàåò ñâîéñòâî ñàìîîïðåäåëåíèÿ.

Ñîöèàëüíûå òðåùèíû - ñëåäû ýòîãî âçðûâà- áîðîçäÿò òåëî íàäëîìëåííîãî îáùåñòâà. Ñóùå-ñòâóþò "âåðòèêàëüíûå" òðåùèíû ìåæäó òåððè-òîðèàëüíî ðàçäåëåííûìè îáùèíàìè è "ãîðèçîí-òàëüíûå" - âíóòðè ñìåøàííûõ îáùèí, ïîäðàçäå-ëåííûõ íà êëàññû.

Ïðè "âåðòèêàëüíîì" òèíå ðàñêîëà îáùåñòâîðàñïàäàåòñÿ íà ðÿä ëîêàëüíûõ ãîñóäàðñòâ, ÷òîñëóæèò îñíîâàíèåì äëÿ êðîâîïðîëèòíîé ìåæäî-óñîáíîé âîéíû. Âîéíà ýòà èçìàòûâàåò îáùåñòâî

äî òåõ ïîð, ïîêà îäíîé èç ïðîòèâîáîðñòâóþùèõñòîðîí íå óäàñòñÿ íàíåñòè ñîêðóøèòåëüíûé óäàðïðîòèâíèêó è óñòàíîâèòü åäèíîëè÷íóþ âëàñòü èòâåðäûé ïîðÿäîê. Ìû óæå âèäåëè, ñêîëü îãðîì-íîå ìåñòî çàíèìàþò ýòè âåðòèêàëüíûå ðàñêî-ëû â ìèðîâîé èñòîðèè è êàêîå îãðîìíîå êîëè-÷åñòâî ìåæãîñóäàðñòâåííûõ âîéí îíè ïîðîæäà-þò. Äåéñòâèòåëüíî, íå ìåíåå ÷åì â ÷åòûðíàäöà-òè èç øåñòíàäöàòè ñëó÷àåâ èçâåñòíûõ íàäëîìîâöèâèëèçàöèé ãëàâíîé èõ ïðè÷èíîé áûëà ýñêàëà-öèÿ ìåæäîóñîáíûõ âîéí. Ñëåäóåò â òî ëåå âðå-ìÿ çàìåòèòü, ÷òî âåðòèêàëüíûé ðàñêîë, âîçìîæ-íî, íå ñàìîå õàðàêòåðíîå ïðîÿâëåíèå ðàçëàäà, âå-äóùåãî ê íàäëîìó öèâèëèçàöèé. Âåäü òàê íàçû-âàåìîå öèâèëèçîâàííîå ãîñóäàðñòâî åñòü íå áî-ëåå ÷åì îñíàùåííûé âûñîêîé òåõíèêîé âàðèàíòïðèìèòèâíîãî ïëåìåíè. È õîòÿ âîéíà ìåæäó ãî-ñóäàðñòâàìè öèâèëèçîâàííûìè çíà÷èòåëüíî áî-ëåå ðàçðóøèòåëüíà, ÷åì áîðüáà ìåæäó ïëåìåíà-ìè ïðèìèòèâíîãî îáùåñòâà, â îáîèõ ñëó÷àÿõ ïðî-öåññ ýòîò îäèíàêîâî ñàìîóáèéñòâåíåí".

Íå áóäåì çàòðàãèâàòü "ãîðèçîíòàëüíûé" ðàñ-êîë îáùåñòâà ïî êëàññîâûì ëèíèÿì (íàïðèìåð,

áîðüáà õðèñòèàíñêîé öåðêâè ñ âàðâàðñêèìè îáðÿ-äàìè íà îêðàèíàõ Ðèìñêîé èìïåðèè). Óæ áîëüíîãëóáîêà è íàó÷íà ôèëîñîôèÿ èñòîðèè ïî Òîéíáèäëÿ íàøåé êíèãè, íî, ê ñîæàëåíèþ, íå âñåãäà.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÀðãóåëüåñ Õîñå. Ôàêòîð ìàéÿ. Âíåòåõíîëîãè-

÷åñêèé ïóòü. -ToMCK: Çîäèàê, 1994. - 240 ñ.Áåðåçêèí Þ.Å. Èíêè. Èñòîðè÷åñêèé îïûò èñ-

òîðèè. / Ë.: Íàóêà, 1991. - 230 ñ.Áîíãàðäò-Ëåâèí Ã.Ì. Äðåâíåèíäèéñêàÿ öèâè-

ëèçàöèÿ. Ôèëîñîôèÿ, íàóêà, ðåëèãèÿ. - Ì.: Íàó-êà, 1980. - 333 ñ.

Áóäûêî Ì.È. Ïóòåøåñòâèå âî âðåìåíè: Ñáîð-íèê ýññå. - Ì.: Íàóêà, 1990. 288 ñ.

Ãàãíóñ À. Òàéíà çåìíûõ êàòàñòðîô. È.:Ìûñëü, 1977. - 192 ñ.

Ãîðáîâñêèé À. "Çàãàäêè äðåâíåéøåé èñòî-ðèè". - Ì.: Çíàíèå, 1971. - 78 ñ.

Äæ. Äàéàìîíä. Êàê è ïî÷åìó ïîãèáëà öèâè-ëèçàöèÿ îñòðîâà Ïàñõè. - Íàóêà è æèçíü, 1996, N1, ñ. 48-52.

Çóáðèöêèé Þ. Íåàíäåðòàëüñêàÿ öèâèëèçà-öèÿ. - Â êí.: "Òàéíîå, çàáûòîå, íåâåðîÿòíîå. . . "

Ì.: Îáùåñòâî ïî èçó÷åíèþ òàéí è çàãàäîê Çåì-ëè, Ëàðãå. 1991.

Êåðàì Êóðò Â. "Áîãè, ãðîáíèöû, ó÷åíûå", Ì.:Èçä. "Íàóêà", 1986. - 255 ñ.

Êîíäðàòîâ À.Ì. Àòëàíòèäû èùèòå íà øåëü-ôå. - Ë.: Ãèäðîìåòåîèçäàò, 1988. - 224 ñ.

Êîíäðàòîâ À.Ì. Àòëàíòèêà áåç Àòëàíòèäû. -Ë.: Ãèäðîìåòåîèçäàò, 1972. 159 ñ.

Êîíäðàòîâ A.M. Òàéíû òðåõ îêåàíîâ. - Ë.:Ãèäðîìåòåîèçäàò, 1971. - 246 ñ.

Êîñèäîâñêèé Çåíîí. Êîãäà Ñîëíöå áûëî Áî-ãîì.

Êðàìåð Ñàìþýë Í. Èñòîðèÿ íà÷èíàåòñÿ âØó-ìåðå. - Ì.: Íàóêà, 1991. - 235 ñ.

Êðåíäåëåâ Ô.Ï., Êîíäðàòîâ A.M. Áåçìîëâ-íûå ñòðàæè òàéí. Çàãàäêè îñòðîâà Ïàñõè. Íîâî-ñèáèðñê: Íàóêà, ÑÎ, 1990. - 184 ñ.

Ñ. Í. Ëàçàðåâ "Äèàãíîñòèêà êàðìû", Êí.I. Ñèñòåìà ïîëåâîé ñàìîðåãóëÿöèè, Ñ.-Ïá.: ÀÎ"Ñôåðà", 1993.

Ìèôûèñ÷åçíóâøèõ öèâèëèçàöèé./Ñîñò. Â.È.Âàðäóãèí.- Ñàðàòîâ : Íàäåæäà, 1996. - 512 ñ.

Ìîðîçîâ Þ.Í. Ñëåäû äðåâíèõ àñòðîíàâòîâ? -Çíàê âîïðîñà, Ì.: Çíàíèå, 1991. - 48 ñ.

À.Ïîòóïà. Îòêðûòèå âñåëåííîé - ïðîøëîå, íà-ñòîÿùåå è áóäóùåå. Ìèíñê: "Þíàöòâà", 1991. -558 ñ.

Ãàíñ Ðàéõàðä. Ñòèõèéíûå áåäñòâèÿ. Èç ñåðèèêíèã "×òî åñòü ÷òî", Èçä. "Ñëîâî", copyright,1984.

Ñàìàðèàäè Â.È. Ãäå ðîäèëñÿ Çîðîàñòð? - Âñá.: Ãèïîòåçû. Ïðîãíîçû. (Áóäóùåå íàóêè). Ìåæ-äóíàðîäíûé åæåãîäíèê, âûï. 22. Ì.: Çíàíèå,1989, ñ. 253 - 247.

Ñòèíãë Ìèëîñëàâ. Òàèíñòâåííàÿ Ïîëèíåçèÿ.Ïåð. ñ ÷åøåê. - Ì.: Íàóêà, 1991. - 224 ñ.

Òàìàðà. Ðóññêèé àñòðîëîãè÷åñêèé ñáîðíèê. -Èçä. "Áåëûé ìåäâåäü", 1993. - 96 ñ.

Òîéíáè À.Äæ. Ïîñòèæåíèå èñòîðèè: Ïåð. ñ àí-ãë. - Ì.: Ïðîãðåññ, 1991. 736 ñ.

Õåéíö Õàáåð. Çâåçäû. Èç ñåðèè êíèã "×òîåñòü ÷òî", ïåð. ñ íåì., èçä. "Ñëîâî", copyright,1989.

×èæåâñêèé Ë. "Çåìíîå ýõî ñîëíå÷íûõ áóðü".ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß

1Â.È.Ñàðèàíèäè. Ãäå ðîäèëñÿ Çîðîàñòð? -Â ñá. "Ãèïîòåçû, ïðîãíîçû. Áóäóùåå íàóêè 22.Ìåæäóíàðîäíûé åæåãîäíèê. Ì.: Çíàíèå, 1989,ñòð. 253 - 271

PDF Generation

Generated on 29 àâãóñòà 2008 ã. by fb2pdf version3.14

http://www.fb2pdf.com/

fantbooks.comfantbooks.com/.../ivanov-vya/1997/files/taynigib1997.pdf · 2018. 4. 12. · 4 Â. ß....

Documents

Anton Pavlovič Čehov Ivanov - Skripta.info · Anton Pavlovič Čehov Ivanov Drama u četiri čina Prevod: Kiril Taranovski LICA: IVANOV, NIKOLAJ ALEKSEJEVIČ, stalni član ureda

Anton Pavlovic Cehov - Ivanov

Ivanov e 277

VIDOKEZO VYA MWONGOZO WA JUMUIYA VYA KUKODISHA ARDHI · FOMU YA MKATABA WA KUKODISHA ARDHI..... 16 VIDOKEZO VYA MWONGOZO WA JUMUIYA VYA KUKODISHA ARDHI. 1 USULI WA VIDOKEZO VYA KUKODISHA

S1 e2 ivanov

Sax Ivanov

Nikola Ivanov Firentinac

VYA - NEW - GHPC

Ñîäåðæàíèå - narod.rucoleccion.narod.ru/manuales/Russko-ispanskiy-razgovornik.pdf · Ñîäåðæàíèå ñîñòàâèòåëÿ 8 ðàçãîâîðíèêîì. 9 ýòèêåò

iman.beiman.be/books/fetvi_kuliev.pdf · Ñîäåðæàíèå Глава первая. ВЕРОУЧЕНИЕ

Presentation Mann Ivanov Ferber

ivanov light

Portfolio Ivanov Michail

Mikhail Ippolitov Ivanov

Anton Ivanov

Vladimir ivanov yandex

VIDOKEZO VYA MWONGOZO WA JUMUIYA VYA KUKODISHA ARDHI · i VIDOKEZO VYA MWONGOZO WA JUMUIYA VYA KUKODISHA ARDHI SHUKRANI Kitabu hiki kinaeleza jinsi jumuiya ya wadi ya Kati ya Isukha

Ivanov. Diskretnaya.matematika.algoritmi.i.programmy

Chejov - Ivanov

Ñîäåðæàíèå - spbstu.rumech.spbstu.ru/images/7/74/Nazvaniediploma.pdf · Ñîäåðæàíèå 1 Ââåäåíèå 3 2 Ìîäåëèðîâàíèå âèñêåðîâ êàê ñèñòåì