Biochemistry l7

Гормон- (дааврын биохими) нэршил ба ангилал.

ДААВАР-ГОРМОН

Амьд бие махбодын дотоод орчинд(цус, лимфэнд)шүүрэл ялгаруулдаг булчирхайнуудаас ялгарч, тэндээ хуримтлагдахгүй , бүхэл бүтэн организмд зохицуулагч нөлөө үзүүлдэг биологийн идэвхт бодисуудыг даавар буюу гормон гэнэ.Өөрөөр хэлбэл дотоод шүүрлийн булчирхай, булчирхайлаг бүтцэнд нийлэгжин, цусанд өчүүхэн бага хэмжээгээр нэвчин ялгарч, тэндээсээ

ГОРМОН ДААВРЫН БИОХИМИ Хүн ба амьтны дотоод шүүрлийн

булчирхайнуудаас үүсдэг уураг ба тосонцор бодисуудаас тогтсон химийн идэвхи өндөртэй органик нэгдлийг гормон гэнэ.

Гормон нь грекээр - өдөөх, сэргээх гэсэн утгатай. Даавар ялгаруулж буй дотоод шүүрлийн

булчирхайнд бамбай хэлбэрт булчирхай, хос бамбай хэлбэрт булчирхай, нойр булчирхай,

бөөрний дайвар булчирхай, эр, эм бэлгийн булчирхай, өнчин тархи, гипоталамус, сэрээ булчирхай, эпифиз зэрэг булчирхай орно.

ДААВРУУД Дааврууд нь 1. уургийн бүтэцтэй, 2. Стероид

бүтэцтэй гэж 2 хуваагддаг. Уургийн бүтэцтэй дааврууд: Бамбай хэлбэрт булчирхайн даавар (Щитовидная железа): - иод агуулсан тироксин, тиронин , иод агуулаагүй даавар тирекальцитонин орно. БХБ-н үйл ажиллагаа идэвхжвэл элэг булчинд гликоген ихээр задарч, цусан дах глюкоз нэмэгдэж, тироксины үйлчлэлээр глюкоз исэлдэж СО2 , Н2О болон задрах ба хийн солилцоо ихсэж О2 илүү их шингээгдэж, СО2 ихээр ялгардаг. Энэ нь улмаар Базедовын өвчинд хүргэх ба шээсээр азот их хэмжээгээр ялгарч, гар хөл чичирч, нүд бүлтийж, эцэж турна.

БАМБАЙ ХЭЛБЭРТ БУЛЧИРХАЙ

БАМБАЙ ХЭЛБЭРТ БУЛЧИРХАЙН ДААВАР

БХБ-н үйл ажиллагаа суларвал хүүхдэд –кретинизм (өсөлтөнд гажиг үүсэх ), том хүнд-микседем (хавагнах) өвчин тохионо.

Өвчтнийг БХБ-аас гаргасан тиреодиноор эмчлэх ба, хэрвээ иод дутагдвал хоолны давсыг иоджуулна.

БХБГ нь ТМС ба ӨТГ тиреотропны удирдлагаар нийлэгжинэ.

ТКТ нь 32 аминхүчлийн полипептидээс тогтох даавар бөгөөд ясны эдэд кальци, фосфорын хуримтлалыг бий болгоход нөлөөлнө.

ХОС БАМБАЙ ХЭЛБЭРТ БУЛЧИРХАЙ

Хос бамбай хэлбэрт булчирхайн гормон (околощитовидные железы):

БХБ-н хойд хэсгийн гадаргад хосоороо байрладаг 130-150 мг орчим, паратгормоныг ялгаруулдаг дөрвөн жижиг булчирхайг хос бамбай хэлбэрт булчирхай гэнэ.

Паратгормон нь 84 аминхүчлийн полипептидээс тогтсон нэгдэл бөгөөд хүн , амьтны бөөр, яс, хоол боловсруулах эрхтэнд Ca, P, K, Mg зэрэг эрдэс бодисын солилцоог тохируулах үйлчлэлтэй.

СЭРЭЭ , НОЙР БУЛЧИРХАЙН ГОРМОНУУД

Сэрээ булчирхайн гормон (Тимус) :Тимозин, тимопоэзин зэрэг дааврууд ялгарна.

Залуу эсийн хөгжилтийг сайжруулж, эсэргүүцэл нэмэгдүүлдэг ба гипоталамус, өнчин тархины зохицуулгын дор явагдана.

Нойр булчирхайн гормон (Поджелудочная железа)-

Хүний нүүрс усны хэмжээг зохицуулахад чухал үүрэгтэй инсулин, глюкагон,липокайн зэргийг ялгаруулна.

1 — ВИЛОЧКОВАЯ ЖЕЛЕЗА, ДОЛИ (ПРАВАЯ/ЛЕПЯ), 2 — ВНУТРЕННИЕ ГРУДНЫЕ АРТЕРИЯ И ВЕНА, 3 — ПЕРИКАРД, 4 — ЛЕВОЕ ЛЕГКОЕ, 5 — ПЛЕЧЕГОЛОВНАЯ ВЕНА (ЛЕВАЯ)

ИНСУЛИН

Инсулин- Нүүрс усны солилцоонд хүчтэй нөлөөлж, цусны сахарын хэмжээг багасгаж, элэг булчингийн гликогений хэвийн хэмжээг барина.

Инсулин нь 51 аминхүчлээс тогтсон полипептидийн гинж бөгөөд А-гинж нь 21АХ, В-гинж нь 31 АХ-тэй.

Элэг , булчинд инсулины дэмжлэгтэйгээр сахар хуримтлагдаж гликоген болдог.

Хэрвээ хүн, амьтны биед проинсулинээс (84 АХ бүхий нойр булчирхайн идэвхгүй инсулин )

ИНСУЛИН- ГЛЮКАГЕН

инсулин үүсэх процес удааширвал цусны сахарын хэмжээ ихсэж улмаар шээсээр ялгарна.

Энэ нь эд эсэд задрах ёстой глюкозын хэмжээг бууруулна. Инсулиныг үхрийн нойр булчирхайнаас гарган авч чихрийн шижин өвчнийг эмчлэхэд хэрэглэдэг.

Глюкаген- Цусны сахарын хэмжээг тодорхой хязгаарт барьдаг (0,60-1,00г/л) инсулины эсрэг үйлчлэлтэй нойр булчирхайгаас ялгардаг гормон бөгөөд 29 АХ-ээс тогтсон уурагт нэгдэл НБ-н α эсээс ялгардаг.

ИНСУЛИН- ГЛЮКАГОН

ГЛЮКАГЕН- ЛИПОКАЙН

29 АХ-ээс тогтсон уурагт нэгдэл НБ-н α эсээс ялгардаг.

Элэг, булчин дах глюкогенийг задлах фосфорилаза ферментийг идэвхжүүлж, цусны сахарыг нэмэгдүүлдэг.

Липокайн ба бусад гормонууд - Өөх тосны солилцоонд нөлөөлдөг ба шар өнгөтэй, полипептидээс тогтсон гормон юм.

Элэг өөхлөх, шар өвчин, элэгний циррозыг эмчлэхэп липокайныг өргөн хэрэглэдэг

ДААВРУУД

ГОРМОНУУД

Бөөрний дайвар булчирхайн гормон (Надпочечник)-

Хос эрхтэн ( баруун, зүүн) бөгөөд 10-12г жинтэй, холтослог ба тархилаг давхаргатай, давхарга бүрээс нь даавар ялгардаг.

Адреналин-, норадреналин - Гидроксилаза, декарбоксилаза ,метилтрансфераза зэрэг ферментийн үйлчлэлээр АХ тирозинаас үүснэ.

(тирозин+О2→окситирамин+О2→норадреналин→ адреналин )

БӨӨРНИЙ ДАЙВАР БУЛЧИРХАЙН ДААВАР

АДРЕНАЛИН

Адреналины хэмжээ 5 мг, норадреналин 0,5 мг –аас ихгүйгээр бөөрний тархилаг давхраанд байх ба венийн цусанд , мэдрэлийн ширхэгүүдийн төгсгөлүүдэд хуримтлагдана.

Мэдрэлийн ширхэгийн сэрэх үед дааварууд хүчтэй ялгардаг.

Адреналин нь нүүрс усны солилцоонд нөлөөлж, гликогенийг задалж, цусан дах глюкозын хэмжээг нэмэгдүүлнэ.

Аскорбины хүчлийн нөлөөгөөр адреналин исэлдэж гликогенийг хэвийн хэмжээнд барьдаг.

ГИПОТАЛАМУС

Үхрийн Бамбайн дайвар булчирхайн тархилаг давхаргаас адреналиныг гарган авдаг ба цусны даралт буурах, цусны сахар багасах, мэдрэлийн системийн өвчлөлийн үед хэрэглэнэ.

Мөн энэ 2 даавар нь хоёулаа симпатик мэдрэлийн системийн үйл ажиллагааг удирддаг. Гипоталамус- Энэ нь төв мэдрэлийн ба дотоод шүүрлийн системын үйл ажиллагааг холбосон цэг бөгөөд ДШБ-н үйл ажиллагааг зохицуулах гол төв мөн.

Гипоталамусын мэдрэлийн эсээс өнчин тархины гормон ялгаралтыг дэмжих 7 либерин, саатуулагч 3 статиныг гарган авсан.

ДААВРУУД

Чухал либерининд 44 АХ-ээс тогтсон соматолиберин , (ӨТ-ны өсөлтийн даавар соматотропины нийлэгжилтийг дэмждэг) 6 АХ-ээс тогтсон меланолиберин (ӨТ-ны өмнөд хэсгээс ялгарах меланотропин дааврын ялгаралтыг дэмжинэ).

ӨТ-ны эсийн мембран дах рецепторууд нь гипоталамусын даавруудтай холбогддог гэж үздэг.

ӨНЧИН ТАРХИНЫ ДААВРУУД (ГИПОФИЗ)

Хүний өнчин тархи нь 600 мг жинтэй бөгөөд өмнөд, дунд, хойд гэсэн 3 хэсэгтэй ба хэсэг тус бүрээс даавар ялгарна.

Өнчин тархины дааврууд нь хүн, амьтны физиологийн үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй.

Өнчин тархины өмнөт хэсгийн дааврууд:

1.Өсөлтийн даавар-Самототроп.

Өнчин тархины өмнөд хэсэгт байрладаг, 6 мг орчим жинтэй, ялгаралт нь ихсэх, багаснаас болж янз бүрийн өвчин үүсдэг.

ӨНЧИН ТАРХИНЫ ДААВРУУД

Тироксин тохируулагч гормон

Энэ гормоныг тиреотропны гормон гэх ба гликолипидээс тогтсон тироксины хэмжээг зохицуулж байдаг.

Фолликулин зохицуулах гормон Энэ гормоныг гонадотропны гормон гэх ба

бэлгийн булчирхайн хөгжилтийг хариуцдаг. Мөн эр амьтны үр, эм амьтны өндгөн эсийн үйл

ажиллагааг зохицуулагч өөр гормонууд бий.

ӨНЧИН ТАРХИНЫ ДААВРУУД

2. Өнчин тархины дунд хэсгийн даавар: Арьсны өнгийг тохируулагч меланоформ гормон нь 13 АХ-ийн пептидийн бүтэцтэй α ба β хэлбэртэй.

3. Өнчин тархины хойд хэсгийн гормон: вазопрессин – цусны судасны агшилтыг хүчтэй болгодог, окситоцин- гялгар булчин, савны агшилтыг ихэсгэдэг үйлчлэлтэй. Хоёулаа Ах-ийн пептидүүдээс тогтдог.

Эмнэлэгт төрөлтийг түргэсгэхийн тулд мөн сүүний булчирхайн үйл ажиллагааг сайжруулахын тулд окситоциныг хэрэглэдэг.

СИНДРОМ ЛАРОНА, СЕМЕЙНАЯ ФОРМА У СЕСТЕР 6 И 4 ЛЕТ. ЗАДЕРЖКА РОСТА, НЕДОРАЗВИТИЕ ЛИЦЕВОГО СКЕЛЕТА, ВЫСТУПАЮЩИЙ ЛОБ, ЗАПАВШАЯ ПЕРЕНОСИЦА, ГОЛУБЫЕ СКЛЕРЫ.

ЭФФЕКТИВНОСТЬ ЛЕЧЕНИЯ РЕКОМБИНАНТНЫМ ГОРМОНОМ ДЕТЕЙ С ВНУТРИУТРОБНОЙ ЗАДЕРЖКОЙ РОСТА ИЗ ТРОЙНИ: А- ДО ЛЕЧЕНИЯ,(104,1-108,1) Б-ПОСЛЕ ЛЕЧЕНИЯ(113-118)

A) НЕ ЛЕЧЕННЫЙ ГОРМОНОМ РОСТА, 48 ЛЕТ, РОСТ 124 СМ; Б) ЛЕЧЕННЫЙ ГОРМОНОМ РОСТА, 22 ГОДА, РОСТ 180 СМ

ГОРМОН РОСТА ВЫРАБАТЫВАЕТСЯ ГИПОФИЗОМ, ИНСУЛИНОПОДОБНЫЙ ФАКТОР РОСТА ТИПА 1 (ИФР-1) ВЫРАБАТЫВАЕТСЯ ГЛАВНЫМ ОБРАЗОМ ПЕЧЕНЬЮ В ОТВЕТ НА ГОРМОН РОСТА. 

ДААВРУУД

2. Сүү ялгаралтыг зохицуулах даавар –Лактотроп, пролактин, өндгөн эсийн шар биеийн үйл ажиллагааг зохицуулагч лютетропны гормон зэрэг нь энд багтана.

3. Адреналин ба кортиныг тохируулдаг гормон –АКТГ. Энэ нь 39 АХ- бүхий полипептид юм .

Энэ даавар нь липаза, фосфорилаза ферментүүдийг идэвхжүүлэх ба гиалуронидаза ферментийн идэвхийг дардаг учир цусны судасны ханыг бэхжүүлэхэд эм болгон ашигладаг.

ЭПИФИЗИЙН ГОРМОН

Эпифизийн гормон- Энэ гормоныг мелотонин гэх ба уурагт нэгдэл юм.

Бэлгийн булчирхайн хөгжилт гажигтай эрэгтэй, эмэгтэй хүүхдэд эмчилгээний журмаар хэрэглэнэ.

Эпифизд бэлгийн ажиллагаа тохируулагч даавар, калийг биед хуримтлуулах үйлчлэлтэй К фактор нэртэй дааврууд байна.

Эдийн дааврууд: Эдийн дааврууд нь тодорхой эрхтэнд үүсэж бий болоод цусанд орж биохимийн үйлчлэл явуулдаг.

Мелатонин в достаточном количестве вырабатывается лишь до возраста 25-30 лет, а затем выработка этого гормона всё больше уменьшается. Так, в возрасте 25 лет эпифизом вырабатывается мелатонина только 1/2 от того, что им вырабатывалось в 10 лет, в 45 лет – меньше 1/10, а в старости – практически совсем не вырабатывается!

Еще в 1987 г. впервые сообщили о том, что старые мыши, которым с питьевой водой на ночь давали мелатонин, жили на 20 % дольше контрольных. Эти данные были воспроизведены на мышах различных линий, крысах, плодовых мушках и.т.п. хотя геропротекторный эффект мелатонина не был одинаков и иногда отсутствовал.

ХОДООД, НАРИЙН ГЭДЭСНИЙ ГОРМОН

Ходоод, нарийн гэдэсний гормон: нарийн гэдэсний хананд секретин гэх уурагт бүтэцтэй даавар, ангиотензин гэдэг - цусны даралтыг өндөрсгөдөг даавар , ходоодонд гастрин даавар бий.

Мөн цусны даралтыг бууруулах гол үйлчлэлтэй ба судсыг өргөсгөх, цусны гүйдлийг түргэсгэх чадамжтай кинин даавар байдаг.

Нейрогормон: – Гистамин –ходоодны хүчиллэг чанар ба , шүүсний ялгаралтыг хүчтэй болгодог гормон юм.

ДААВРУУД Серотонин- (энтероамин) бие махбодийн эд

болон мэдрэлийн системийн эс, эдээс үүсдэг , оюуны үйл ажиллагааг хариуцдаг даавар.

Ацетилхолин: азотат суурь холин ба цууны хүчлийн үлдэгдлээс тогтсон, мэдрэлийн системээс булчинд сэрэл дамжуулах хурданд нөлөөлдөг.

Простогландин- түрүү булчирхайд ихээр агуулагдаж, зүрх судасны болон гялгар булчингийн агшилтыг сайжруулах, төрөлтийг үйлчлэлтэй. .

Гепарин- элгэнд үүсэж, цусны бүлэгнэлтийг удаашруулах онцгой үйлчлэлтэй.

СТЕРОИД БҮТЭЦТЭЙ ДААВРУУД :

Бамбайн дайвар булчирхайн холтослог давхрагын даавар:

Холтослог давхаргаас гликокортикоид (уураг, өөх тос, нүүрс усны солилцоонд нөлөөлдөг) ба минералокортикоид (ус, эрдсийн солилцоонд оролцоно.) дааврууд ялгарна .

Энэ 2 даавар нь ӨТ-ны өмнөд хэсгийн АКТГ-р зохицуулагдана.

Кортикостеройдууд нь элгэнд задарч, шээсээр ялгарна.

БЭЛГИЙН БУЛЧИРХАЙН ДААВАР Өндгөвчний даавар фолликулин, төмсөгний

даавар прогестерон орох ба мал аж ахуйд, эмнэлэгт өргөнөөр хэрэглэдэг.

Эм бэлгийн гормон-(Яичник, плацента) - эстрон (фолликулин), эстрадиол, эстриол орно.

Эдгээр нь бүтцээрээ ялгаатай. Энэ 3 даавар нь өндгөн эс, эхэсд ихээр, эр бэлгийн эс, БДБ-д багаар нийлэгждэг.

Эстрогентэй ижил андротедион нь эхэсд үүсэж улмаар эстронд нийлдэг. Эстрон нь жимсний үрүүдэд байдаг.

ОТ ЭСТРОГЕНА ЗАВИСИТ И ЖЕНСКАЯ КРАСОТА (К ДАМЕ СЛЕВА ЭТО, РАЗУМЕЕТСЯ, НЕ ОТНОСИТСЯ. ЗДЕСЬ ОСОБЫЙ СЛУЧАЙ).

БЭЛГИЙН БУЛЧИРХАЙН ГОРМОНУУД Биед нийлэгжсэн эстриол задарсан үедээ шээсээр

ялгардаг. Эдгээр нь нүүрс ус, уургийн солилцоонд нөлөөлнө. Мөн Кребсийн гинжин урвалын ферментийг

идэвхжүүлнэ. Бэлгийн булчирхайн гормоны үйл ажиллагаа

өөрчлөгдвөл гормоны бэлдмэл хэрэглэнэ. Одоо эстрогений үйлчлэлтэй 100 орчим нэгдэл бий. Прогестрон нь эхэс, шар бие, өндгөн эс, эр бэлгийн эс, БДБ-н эдэд агуулагдана ба сарын тэмдгийн 2-р хагас, жирэмсэний үед ихээр ялгарч , үр тогтох, ураг хэвийн хөгжихөд нөлөөлдөг.

ПРОЛАКТИНОчень часто женщины, страдающие от бесплодия, имеют повышенный уровень пролактина. Пролактин в женском организме отвечает за некоторые функции половой системы, например, за формирование молока у кормящей женщины. Пролактин также оказывает непосредственное влияние на развитие половых признаков у женщин – в основном – на развитие молочных желез.

В организме женщины пролактин также отодвигает овуляцию и, как следствие, препятствует новому зачатию, уменьшает выработку эстрогенов и прогестерона

Пролактин вырабатывается гипофизом на 5-7 неделе беременности у женщин, и в течение всей беременности его уровень постоянно растет. Во время беременности в крови женщины содержится до 150 мкг/л пролактина, в то время как в норме уровень пролактина у небеременной взрослой женщины составляет 10-18 мкг/л, а у мужчин и то ниже. Гормон пролактин вырабатывается не постоянно. Ночью во время сна и сразу после пробуждения количество пролактина в организме максимальное, которое резко уменьшается к середине дня. На секрецию пролактина также влияют стрессы, физическая деятельность, глубокий сон, сексуальный контакт, вынашивание ребенка и употребление белков.

ЭР БЭЛГИЙН ДААВРУУД

Эр бэлгийн дааврууд -Андростероны уламжлалууд-(Семенник).андростерон, дегидроандостерон, тестостерон, метилтестостерон багтана. Эдгээр нь бэлгийн 2-р шинжийг бий болгох ба азотот бодис, нүүрс ус, өөх тос, фосфорт нэгдлийн солилцоонд нөлөөлнө. ББГ-үйл ажиллагаанууд нь Төв мэдрэлийн системийн дээд удирдлагаар явагдана. Одоо метилотестостерон гэдэг эр бэлгийн гормонтой ижил нэгдлийг гарган бэлгийн гормоны ялгаралт муу, сарын тэмдгийн сааталтай эмэгтэйчүүдэд эмчилгээний журмаар хэрэглэж байна.

ГОРМОНЫ ТААРУУЛАН ЗОХИЦУУЛАХ ҮЙЛЧЛЭЛ

Гормон нь эс, эд дэх өвөрмөц уурагт бодистой нэгдэх замаар эс, эдэд үйлчилнэ.

Эсийн цитоплазм, бөөм дэх рецептор нь гормонтой нэгдэл үүсгэнэ.

Цитоплазмаас бөөмд дамжих үед зохицуулах үйлчлэл явагдана.

Уургийн нийлэгжилтийн шат бүхэн гормоны зохицуулгын дор явагдана.

ДААВАРУУД Залуу хүмүүст хэт өсөлт ( 2м хүртэл өсөх), карлик

өсөлт (1,30 м хавьцаа өсөлт зогсох) тохиолдож болдог.

Дунд насныханд биеийн тодорхой эрхтэнүүд томрох, овойх шинжүүдээр илэрдэг.

Дотоод шүүрлийн булчирхайн дааврууд нь фермент, уурагт бодисын байршил, хэлбэрийг өөрчлөх замаар үйлчилнэ.

Мөн эд, эсийн шингэний зохицуулга нь дааврын үйлчлэлээр явагдана.

ДААВРУУД

БЭЛГИЙН ДААВРУУД

ПЕПТИДНЫЙ ГОРМОН ПРОКИНЕТИЦИН 2 (PK2, ПК2) – ДУРШИЛ БУУРУУЛДАГ ГОРМОН

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД

БАЯРЛАЛАА