Camelina alyssum (Brassicaceae) na Dolnym „l„sku Œ wymar‡y...

72 Micha³-�liwiñski,-Zygmunt-Dajdok 72

�LIWIÑSKI M. DAJDOK Z. 2011. Camelina alyssum (Brassicaceae) na Dolnym �l¹sku � wymar³ychwast upraw lnu. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum 1: 72�74.

WstêpLnicznik w³a�ciwy (l. cuchn¹cy) Camelina

alyssum (Mill.) Thell. to gatunek zaliczany doobligatoryjnych chwastów upraw lnu, przysto-sowany do tradycyjnych metod jego uprawy.Wystêpowania tego gatunku od dawna niepotwierdza siê w ca³ym obszarze jego dawnegozasiêgu. Sytuacja ta dotyczy równie¿ naszegokraju, dlatego Camelina alyssum zosta³a w³¹-czona do grupy ro�lin wymar³ych w takichopracowaniach, jak Polska Czerwona KsiêgaRo�lin [1], Czerwona lista ro�lin naczyniowychPolski [2], a tak¿e w wykazie zagro¿onycharcheofitów Polski [3].

Podobnie jak w innych regionach kraju, tak¿ena Dolnym �l¹sku wystêpowania tej ro�liny oddawna nie stwierdza siê, w zwi¹zku z tym naCzerwonej li�cie ro�lin naczyniowych Dolnego�l¹ska tak¿e znalaz³a siê ona w kategorii REobejmuj¹cej gatunki wymar³e w regionie [4].

Artyku³ zawiera najwa¿niejsze informacjeo lniczniku w³a�ciwym, a przede wszystkim danena temat jego historycznych notowañ z obszaruDolnego �l¹ska.

Charakterystyka gatunku(synonimy: Camelina alyssum (Mill.) Thell.

s. str., C. foetida (Schluck) Fries, C. linicolaSchimper & Spenner [5], Myagrum alyssum

Mill., M. foetida Bergeret, M. Bauhini Gmel.,C. dentata Pers., C. sativa var. linicola Bush[6])

Morfologia i biologia: gatunek jednoroczny(terofit) dorastaj¹cy do 50�100 cm, ³odyga zwyklenierozga³êziona, rzadziej s³abo rozga³êzionaw czê�ci szczytowej, prosto wzniesiona, nagalub pokryta rzadko rozmieszczonymi, rozga³ê-zionymi w³oskami. Li�cie cienkie, ca³obrzegie dopierzastosiecznych, eliptyczno pod³ugowate lubeliptyczno lancetowate, odziomkowe na ogon-kach, ³odygowe siedz¹ce, w nasadzie strza³ko-wate. Kwiaty jasno¿ó³te o p³atkach 4�5 mm,zebrane s¹ w grona; ro�lina kwitnie od czerwcado lipca. £uszczynki o d³ugo�ci 6,5�9 mm, maj¹kszta³t gruszkowaty do kulistego. Szypu³kiodstaj¹ od osi kwiatostanu pod k¹tem 40�90stopni. Nasiona 1,5�2,5 mm d³ugo�ci [5, 1, 7],2n = 40 [9].

Uwagi taksonomiczne: gatunek o do�æ du¿ejzmienno�ci. W jego obrêbie wyró¿niane s¹ dwataksony, najczê�ciej w randze podgatunków:Camelina alyssum subsp. alyssum oraz Came-lina alyssum subsp. integerrima Èelak. Znanes¹ równie¿ liczne formy przej�ciowe pomiêdzynimi [8, 9]. Camelina alyssum subsp. alyssumcharakteryzuje siê s³abiej rozga³êzion¹ ³odyg¹,mocniej wcinanymi li�æmi, mniejszymi ³uszczyn-kami oraz szypu³kami odgiêtymi pod mniejszym

Camelina alyssum (Brassicaceae) na Dolnym�l¹sku � wymar³y chwast upraw lnu

Camelina alyssum (Brassicaceae) in Lower Silesia� an extinct weed of flax cultivations

MICHA£ �LIWIÑSKI1 ZYGMUNT DAJDOK2

Instytut Biologii Ro�lin, Uniwersytet Wroc³awski, Kanonia 6/8, 50-328 Wroc³aw;e-mail: michal.sliwinski@o2.pl1, dajdokz@biol.uni.wroc.pl 2

Abstract: Camelina alyssum was a weed of flax cultivations. The area of its distributionencompassed Central Europe and western Asia. In Poland the species widely occurred in thelowlands and lower mountain locations. In Lower Silesia it occurred frequently, especiallyin the central part of the lowland and in the Sudetes Foreland. In the 80-ties of the 20th

century it became a rare weed across the whole Europe. In Lower Silesia after 1945 it wasnoted only at 2 localities. After 1960, the species has not been noted in the region, that iswhy, alike in the other parts of the country, in Lower Silesia the species was found extinct.

S³owa kluczowe: Camelina alyssum, Dolny �l¹sk, chwasty upraw lnu, wymieranie archeofitówKey words: Camelina alyssum, Lower Silesia, weeds of flax cultivations, archaeophytes extinction

73 Camelina-alyssum-(Brassicaceae) 73

k¹tem od osi kwiatostanów w stosunku doC. a. subsp. integerrima [7]. Na obszarze Polskispo�ród obu podgatunków wiêksze znaczenieilo�ciowe mia³ podgatunek C. alyssum subsp.alyssum, który przewa¿a³ w proporcji 2:1 [8].

Podobne taksony: inne gatunki z rodzajulnicznik, a przede wszystkim Camelina sativa,Camelina microcarpa i Camelina alyssumsubsp. integerrima.

Siedlisko: gatunek wystêpowa³ na siedlis-kach ciep³ych, suchych i nas³onecznionych [10],by³ �ci�le zwi¹zany z uprawami lnu, bardzorzadko przechodzi³ do upraw zbo¿owych, namiedze i ugory [8]. By³ gatunkiem charakte-rystycznym dla zespo³u Spergulo-Lolietumi zwi¹zku Lolio-Linion [11].

Rozmieszczenie geograficzne: obszar wy-stêpowania Camelina alyssum obejmowa³Europê z wyj¹tkiem po³udniowych, zachodnichi pó³nocnych obrze¿y, oderwane stanowiskaznane by³y równie¿ z zachodnich rejonów Syberii[1]. Gatunek wyodrêbni³ siê w wyniku wielo-wiekowego procesu przystosowywania siê dospecyfiki upraw lnu, dlatego zalicza siê go dogatunków synantropijnych z grupy archaeo-phyta anthropogena [12]. Wystêpowa³ na tere-nie ca³ego kraju, na ni¿u i w górach do wysoko�ci1100 m n.p.m. [8]. W latach 80. XX w. lnicznikw³a�ciwy by³ ju¿ rzadkim chwastem w zasiewachlnu. Obecnie jest uznany za wymar³y na terenieca³ego kraju [7, 10, 12].

Informacje dodatkowe: gatunek by³ chwastemlnu, przystosowanym do jego biologii i zwi¹zanymz jego uprawami. Brak nasion uniemo¿liwia odtwo-rzenie populacji tej ro�liny [1].

WynikiWystêpowanie w regionie: na pocz¹tku

XX w. wystêpowanie Camelina alyssum znaneby³o ze znacznej czê�ci obszaru Dolnego �l¹ska,co wi¹za³o siê z obecno�ci¹ upraw lnu. Stano-wiska gatunku podawano z G³ogowa, Le�nicy,Nieszkowic, Rogo�nicy, Mietkowa i Strzegomia[8, 13], a tak¿e z Gór Kaczawskich z Chmielna,Zbylutowa, ̄ eliszowa i ̄ erkowic [14]. Z okolicStrzelina stanowiska tej ro�liny podano zarównoz pól (£ojowice, Wawrzyszów), jak te¿ z terenustacji towarowej w Krzywinie [15]. Po 1945 rokuCamelina alyssum by³a notowana w uprawachlnu na 2 stanowiskach: ko³o Wójcic i Su³owa [16].Badania, prowadzone w latach 70. i 80. XX w.

nie potwierdzi³y wystêpowania tego gatunku[10]. W regionie wymar³ prawdopodobniew latach 1948�1965 [1, 8].

Populacja regionalna: brak danych o liczeb-no�ci historycznych populacji.

Aktualny zasiêg w regionie: brak.Zagro¿enia: brak aktualnych stanowisk

lnicznika w³a�ciwego wi¹¿e siê ze skutecznymoczyszczaniem materia³u siewnego oraz kon-traktowaniem upraw lnu. Niew¹tpliwie czynni-

foto/photo E. Szczê�niak (WRSL)

74 Micha³-�liwiñski,-Zygmunt-Dajdok 74

kiem decyduj¹cym o wymarciu gatunku sta³osiê zaprzestanie uprawy lnu [1].

Status na Dolnym �l¹sku: gatunek wymar³yw ca³ym zasiêgu geograficznym � Ex.

�ród³a informacji:[1] MIREK Z. 2001. Camelina alyssum (Miller)Thell. Lnicznik w³a�ciwy. � W: R. KA�MIERCZAKOWA,K. ZARZYCKI (red.), Polska Czerwona Ksiêga Ro�lin� PAN, Kraków, s. 170�171.[2] ZARZYCKI K., SZEL¥G Z. 2006. Czerwona listaro�lin naczyniowych w Polsce. � W: Z. MIREK,K. ZARZYCKI, W. WOJEWODA, Z. SZEL¥G (red.),Czerwona lista ro�lin i grzybów Polski � InstytutBotaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, s. 9�20.[3] ZAJ¥C M., ZAJ¥C A., TOKARSKA-GUZIK B. 2009.Extinct and endangered archaeophytes and thedynamics of their diversity in Poland. � Biodiv.Res. Conserv. 13: 17�24.[4] K¥CKI Z., DAJDOK Z., SZCZÊ�NIAK E. 2003.Czerwona lista ro�lin naczyniowych Dolnego �l¹ska.� W: Z. K¥CKI (red.), Zagro¿one gatunki florynaczyniowej Dolnego �l¹ska. � Inst. Biologii Ro�linUWr & PTPP �Pro Natura�, Wroc³aw, s. 9�65.[5] MEIKLE R.D. 1964. Camelina Crantz � W:TUTIN T. G., HEYWOOD V. H., BURGES N. A.,VALENTINE D. H., WALTERS S. M., WEBB D. A.(red.), Flora Europaea. 1. Lycopodiaceae to Platanaceae.� Cambridge University Press, London, s: 315.[6] MARKGRAF F. 1958. Camelina Crantz � W:G. Hegi (red.), Illustrierte Flora von Mittel-Europa.4. � Carl Hanser Verlag, München, s. 340�345.[7] RUTKOWSKI L. 2006. Klucz do oznaczania ro�linnaczyniowych Polski ni¿owej. � Wyd. Nauk. PWN,Warszawa, 814 ss.[8] MIREK Z. 1981. Rodzaj Camelina w Polsce �zmienno�æ, rozmieszczenie i warunki wystêpowania.� Fragm. Flor. Geobot. 27(3): 445�507.[9] MIREK Z. 1986. Camelina Crantz, Lnicznik. �W: A. JASIEWICZ (red.), Flora Polski. Ro�linynaczyniowe. 4. Wyd. II. � PAN Instytut Botaniki,PWN Warszawa-Kraków, s. 235�241.[10] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 2003. Zagro¿enia florysynantropijnej Dolnego �l¹ska � problem wymieraniaarcheofitów. � W: Z. K¥CKI (red.), Zagro¿one gatunkiflory naczyniowej Dolnego �l¹ska. � Instytut BiologiiRo�lin UWr & PTPP �Pro Natura�, Wroc³aw, s.151�161.[11] MATUSZKIEWICZ W. 2005. Przewodnik dooznaczania zbiorowisk ro�linnych Polski. � Wyd.Nauk. PWN, Warszawa, 536 ss.[20] MIREK Z. 1976. Zanikanie chwastu lnowegoCamelina alyssum (Mill.) Thell. na terenie Polski.� Phytocoenosis 5(3/4): 227�236.[12] ZAJ¥C A., ZAJ¥C M. (red.). 2001. Atlas rozmiesz-czenia ro�lin naczyniowych w Polsce. � PracowniaChorologii Komputerowej Instytutu BotanikiUniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, 714 ss.

[13] SCHUBE T. 1903. Die Verbreitung der Gefäßpflanzenin Schlesien preussischen und õsterreichischen Anteils.� R. Nischkowsky Verl., Breslau, 361 ss.[14] DRESLER E. F. 1883. Flora von Löwenberg inSchlesien; nach dem natürlichen system bearbeitet.� Verlag von Paul Holtsch, Löwenberg, 162 ss.[15] SCHALOW E. 1934. Die Ergebnisse der Durch-forschung der schlesichen Gefässpflanzen im Jahre1933 � Jahr.-Bericht der Schles. Gesellsch. vaterl.Cultur 106: 136�155.[16] TYMRAKIEWICZ W. 1952. Chwasty pól uprawnychDolnego �l¹ska. � Prace Roln.-Le�ne 72. 127 ss.[17] M¥DALSKI J. 1967. Atlas Flory Polskiej i ZiemO�ciennych. 9(5), tab. 1096 � Camelina alyssum(Mill.) Thell. � PWN, Warszawa-Wroc³aw.

SummaryCamelina alyssum (Brassicaceae) is one of the

three species of the genus Camelina occurring inthe territory of Poland. Previously frequent, itbecame an extinct species not only in our country,but also across the whole area of occupancy bothin Europe and Western Siberia.

In Lower Silesia the species was formerlycommon in the region. As a specialized weed, itaccompanied flax fields in the Silesian Lowland andSudetes Foreland. It started to vanish when thecultivation of flax turned unprofitable. After 1945in Lower Silesia only 2 localities of Camelinaalyssum were discovered: near Wójcice and nearSu³ów. The species became extinct in the regionprobably in the 60-ties of the 20th century.