Film en/als Geletterdheid Didactische meerwaarde van speelfilms voor de lerarenopleiding Door:...

Film en/als Geletterdheid

Didactische meerwaarde van speelfilms voor de lerarenopleiding

Door: Lieselot Leuridan (UGent)

Instap

• Belangrijke rol van speelfilms in de hedendaagse (jeugd)cultuur

– Als beeldvormende praktijk

– Als bron van kennis, inzichten en attitudes

Groeiende belangstelling voor film in onderwijs!

Instap

• Maar… weinig onderzoek naar:

– Didactische meerwaarde van speelfilms voor het onderwijs (in het bijzonder: de lerarenopleiding)

– Een effectieve filmdidactiek binnen de lerarenopleiding

Nood aan ‘voorbeelden van goede praktijk’!

Instap

Project Film en/als Geletterdheid

• Onderzoeksvragen:

- Wat kunnen we leren uit film?

- Hoe kunnen we met films aan de slag binnen specifieke leeromgevingen?

- Welke kennis- en betekenisconstructie komt hierbij tot stand?

Film en/als Geletterdheid

• Praktijkgericht ontwikkelingsonderzoek

– Looptijd: 2 jaar (2009 – 2011)

– Focus op 2 vakgebieden:

• Nederlands (onderzoekers: dr. Ive Verdoodt en Steven Vanhooren)

• Geschiedenis (onderzoekers: Lieselot Leuridan)

Vorming van 2 netwerkteams: Promotor B. De Wever / copromotor R. Soetaert 1 of 2 deeltijdse onderzoeker(s) Docenten of lectoren uit de diverse lerarenopleidingen

Film en/als Geletterdheid

• Vakgebied Nederlands:

– Focus op de ‘schoolfilm’

• Belang van ‘taal’ en ‘geletterdheid’

• Vakgebied Geschiedenis:

– Focus op de ‘historische speelfilm’

• Specifieke representatie van het verleden

Film en/als Geletterdheid

• Vervolg van deze lezing… vakgebied Geschiedenis

• Meer info over vakgebied Nederlands:

– Onderzoeksrapport op website ENW

– Bijdrage in publicatie van ENW

– Plenaire lezing van prof. R. Soetaert

– Website www.schoolfilm.be

Film en/als Geletterdheid

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

Fragment: Monty Python and the Holy Grail (1975)

= Symbool voor problematische verhouding

• Historici / (toekomstige) leerkrachten Geschiedenis

• Historische film

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“The greatest gap between the actual past and fictionalized accounts of it may lie in Hollywood’s marzipan-and-truffles treatment of history. Never, indeed, let historical truth get in the way of a good, two-hour blockbuster that earns $200 million domestic.”

(F. Sanello)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“Ik sta altijd zeer sceptisch tegenover dit soort films, en dat is bij deze film [‘Le Retour de Martin Guerre’] niet anders.”

(Geschiedenisleraar-in-opleiding)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“In het algemeen kan men deze film [‘Amistad’] als historisch betrouwbaar beschouwen, daar hij grotendeels gebaseerd is op waargebeurde feiten. Maar er zullen ook - net als in bijna elke film - fragmenten in zitten die bedoeld zijn om de kijker op zijn gemoed te werken.”

(Geschiedenisleraar-in-opleiding)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“Een zwakte vanuit historisch oogpunt is de onvermijdelijke aanwezigheid van Hollywood [in ‘Gladiator’]. Het hele gebeuren wordt geromantiseerd om een zo groot mogelijk publiek aan te spreken.”

(Geschiedenisleraar-in-opleiding)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“Hoe begaafd je ook bent als verteller, je kan nooit op tegen de kracht van het beeld.”

(Geschiedenisleraar-in-opleiding)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“De kracht van dit fragment [uit ‘Gladiator’] is de gigantische schaal van het gevecht. Het voelt alsof je er zelf in zit. De impact op de kijker is groot.”

(Geschiedenisleraar-in-opleiding)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

“… film has somehow claimed the mantle of authenticity and meaningfulness with relation to the past – not necessarily of accuracy or fidelity to the record, but of meaningfulness, understood in terms of emotional and affective truth.”

(R. Burgoyne)

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

De status, waarde en (on)mogelijkheden van populaire historische films

als bron van historische kennis en als didactisch instrument binnen het onderwijs?

Film & Geschiedenis: een moeizaam huwelijk

De historische speelfilm onder de loep

• Eerdere onderzoeksprojecten:

– Onderzoek van P. Seixas (1993)

– Presence of the Past’ project o.l.v. R. Rosenzweig en D. Thelen (1998)

– Onderzoek van S. Wineburg (2001)

– ‘Australians and the Past’ project (2003)

De historische speelfilm onder de loep

P. Seixas (1993):

• = onderzoek m.b.t. de constructie van historische kennis bij studenten.

• “television and popular culture in general provided sources for much of their thinking about the past”

De historische speelfilm onder de loep

‘Presence of the Past’ project (1998):

• 81% bekeek historische speelfilms of TV-programma’s in het voorbije jaar

• Respondenten voelden zich sterker verbonden met het verleden wanneer zij historische films bekeken, dan wanneer zij geschiedenisles volgden op school.

De historische speelfilm onder de loep

S. Wineburg (2001):

• = onderzoek naar historisch begrip m.b.t. de Vietnamoorlog bij jongeren en hun ouders

• Beide groepen haakten hun historische inzichten vast aan beelden uit Forrest Gump (1994)

• Forrest Gump = gemeenschappelijk referentiepunt in onderlinge gesprekken

De historische speelfilm onder de loep

• Film en/als Geletterdheid

– Wat kunnen we leren uit film? • Film als bron van historische kennis, inzichten en ervaringen• Didactische (meer)waarde van historische speelfilms

– Hoe kunnen we met films aan de slag binnen specifieke leeromgevingen?

• Mogelijke werkwijzen

– Welke kennis- en betekenisconstructie komt hierbij tot stand?

• Invloed van filmische representaties van het verleden op ons beeld van de geschiedenis

De historische speelfilm onder de loep

• Film en/als Geletterdheid:

~ inzichten uit verschillende disciplines:• Filmpraktijk• Filmtheorie• Semiotiek• Structuralisme• Narratologie• Cultural Studies• Historische kritiek• …

Focus: (historische) representatie & beeldvorming

De historische speelfilm onder de loep

• Film en/als geletterdheid:

– Fase 1: Onderzoek & ontwikkeling I• Literatuurstudie

• Dataverzameling: historische films en filmfragmenten

• Ontwikkeling lessenreeks over Film & Geschiedenis (zgn. didactische module)

De historische speelfilm onder de loep

– Fase 2: Onderwijs I• Implementatie van de didactische module in verschillende

lerarenopleidingen Geschiedenis

– Arteveldehogeschool, HoGent en UGent

– 132 studenten

– 5x2 gastcolleges door Lieselot Leuridan + online discussiefora op Zephyr

De historische speelfilm onder de loep

– Fase 3: Onderzoek & ontwikkeling II• Discoursanalyse van de online discussiefora

• Evaluatie en bijsturing didactische module over Film & Geschiedenis

De historische speelfilm onder de loep

– Fase 4: Onderwijs II• Implementatie van de bijgestuurde didactische module in de

verschillende lerarenopleidingen Geschiedenis

– Arteveldehogeschool, HoGent en UGent

– 136 studenten

– 4x3 gastcolleges + opdrachten» College 1: Inleiding

Opdracht 1: Essay: reflectie over filmfragment

» College 2: Filmanalyse Opdracht 2: Online discussiefora op Zephyr

» College 3: Pro’s & contra’s van de historische speelfilm Opdracht 3: Filmanalyse

De historische speelfilm onder de loep

– Fase 5: Verwerking & output• Publicaties

• Projectvoorstelling: 3 maart 2011

• Onderzoeksrapport op website ENW

• Website:www.film-en-geschiedenis.ugent.be

De historische speelfilm onder de loep

Conclusies

• Wat kunnen we leren uit film?

– Film kan weldegelijk historische kennis en inzichten verschaffen

MAAR: Film = taal op zich!• Eigen sterktes en zwaktes• Moet slagen binnen de eigen conventies om te slagen als film• Filmische, narratieve én symbolische niveau

Belang van ‘historische filmische geletterdheid’!

Conclusies

– Sterktes:

• Geschiedenis komt tot leven totaalpakket: econ., pol., cult., …

• Betrokkenheid en inleving

• Impact op de (collectieve) herinnering

• Opwekken van belangstelling

• Populair / toegankelijk

Conclusies

– Zwaktes:

• Feitelijke inaccuraatheden

• Nadruk op sensationele of fotogenieke gebeurtenissen

• Overwaardering van de individuele factor in de geschiedenis

• Simplificering & nadruk op het zichtbare

• Actualisering van de geschiedenis

• Clichématige voorstelling van figuren, periodes, …

Conclusies

Braveheart (1995)

– Beoordeling van historische film: ‘sterk’ / ’zwak’?

• ~ wat je wilt doen/bereiken

• ~ claim van de filmmaker

Monty Python and the Holy Grail ↔ “based upon a true story”

• ~ waarachtigheid van de film

“Spirit” Niet de feitelijke details

Conclusies

• Hoe kunnen we met films aan de slag binnen specifieke leeromgevingen?

– Lerarenopleiding Geschiedenis• Didactische module Film en Geschiedenis (gastcolleges +

opdrachten + discussiefora op Zephyr)

– Secundair onderwijs• Werkwijzen ~ lesdoelstellingen (als instap, ter illustratie, historische

kritiek, attitudevorming, …)

– Elektronische/online leeromgevingen• Zephyr• Online lessenreeks op www.film-en-geschiedenis.ugent.be

Conclusies

• Welke kennis- en betekenisconstructie komt tot stand?

– Grote invloed van films op de historische beeldvorming

– Afhankelijk van meerdere factoren:• Persoonlijkheid van de kijker

• Historische achtergrondkennis

• Culturele bagage

• Vertrouwdheid met film ‘Historische filmische geletterdheid’

Conclusies

• Kortom:

– Film kan de klassieke geschiedenisles niet vervangen, maar kan er een zinvolle aanvulling op vormen

– Taak van de docent/leerkracht• Film aanbieden als één mogelijke representatie• Alternatieve perspectieven op verfilmde verleden

– Belang van ‘historische filmische geletterdheid’!• Leerkracht (in spe)• Leerlingen

Conclusies

Zin in meer?

MEER INFORMATIE:

- Online lessenreeks: www.film-en-geschiedenis.ugent.be

• PPT-presentaties met audiocommentaren• Illustratieve filmfragmenten• Verwerkingsopdrachten• Literatuurverwijzingen

- Filmbesprekingen

Zin in meer?