Het beheer van hagen houtkanten en knotbomen€¦ · beheer houtige KLE snoeikostprijs: hagendorser...

Het beheer van hagen ghoutkanten en

knotbomen

Hoofdstuk 2kleine landschapselementen

Inhoudsopgave:Inhoudsopgave:

• hagen heggen houtkanten en houtwallenhagen, heggen, houtkanten en houtwallen– natuurwaarde– Landbouwwaarde en andere waarden– aanlegg– beheer

• bomenrijen en solitaire bomen– natuurwaarde– Landbouwwaarde en andere waarden– aanleg

b h– beheer

kleine landschapselementen

= niet-spectaculair opvallende elementen in landelijk gebied

vb. bermen, houtkanten, heggen, hagen, poelen, sloten, taluds, graften, …

uitingen van CULTUUR, GRONDGEBRUIK en STREEKEIGENHEID HOOFDKENMERK van landschapstype – RICHTBAKENS

Ontstaan door de invloed van de mens!!!

kleine landschapselementen

na WOII: schaalvergroting en intensivering landbouw

traditionele functies KLE verloren

ecologische functies KLE verdwenen

nu: KLE herontdekt

Regionale landschappen

Acties: ‘Plant van hier’, ’ Boeren beheren’

Subsidies gemeenten of provincies

kleine landschapselementen

belang streekeigen plantgoedg g p g

= bomen, struiken en kruiden die in eigen streek van nature thuis zijn

Inheems:Inheems:voorkomend in natuurlijk verspreidingsgebied (sinds laatste ijstijd)

≠Autochtoon:

ter plaatse verjongd sinds laatste ijstijd (= plaatselijk genetisch materiaal)

vb: éénstijlige meidoorn, sleedoorn, sporkehout, lijsterbes,…

kleine landschapselementen

belang streekeigen plantgoed

voordelen:

g g p g

- vergroot belevingswaarde en karakter van beplantingen

- beter bestand tegen ziektes, schimmels en insectenvraat

- grotere natuurwaarde

goedkoper en planten slaan meestal beter aan- goedkoper en planten slaan meestal beter aan

kleine landschapselementen

de teelt van streekeigen plantgoedg p g

Hoofdstuk 2

h h h tk t h t llhagen, heggen, houtkanten en houtwallen

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

Wat is wat?Wat is wat?

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

HegHeg

= dichte rij struiken die vrij mag uitgroeien en minder dan 1 keer om 2 jaar wordt gesnoeid

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

HaagHaag

= zelfde opbouw als heg, maar frequent (ongeveer jaarlijks) gesnoeid

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

Houtkant

= strook met struiken en/of bomen op dezelfde hoogte als het omringende land, die op regelmatige tijdstippen (om 5 à 20 jaar) afgezet wordt

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

Hakhoutstoof:Hakhoutstoof:

= speciale vorm van houtkant, door het periodiek afzetten van de houtige begroeiing ontstaat een knot tegen de grond

Bron: RLH

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen

Houtwal:

= houtkant op een langgerekte verhoging

Hoofdstuk 2

h h h tk t h t llhagen, heggen, houtkanten en houtwallen

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

stapsteen- en corridorfunctie

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

Bosanemoon Dalkruid

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

Gewone salomonszegel Lelietje-van-daleng j

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: natuurwaarde

momenteel = mager restant van wat ooit alomtegenwoordig was

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: landbouwwaarde

veekering en bescherming tegen extreme weersomstandigheden

bron: Billeaub o eau

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: landschapswaarde

Vlechtheg als veekering

bron: Billeaub o eau

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: bufferwaarde

verbetering van drainage en minder bodemerosie

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: bufferwaarde

windschermfunctie

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: bufferwaarde

driftbeperking

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: biodiversiteit

bevorderen functionele biodiversiteit (boerenhaag)

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: biodiversiteit

windsingel bevorderen functionele biodiversiteit

1 32 32

5 64

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: grondstof

productie van gerief- en brandhout

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: bufferwaarde

oeverversteviging

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: landschapswaarde

landschappelijk

bron: Billeaub o eau

hagen, heggen, houtkanten en houtwallen: landbouwwaarde

bijdrage aan aantrekkelijk landschap

Hoofdstuk 2

h h h tk t h t llhagen, heggen, houtkanten en houtwallen: aanleg

aanleg houtige KLE

Planten kennen helpt…

• geschikt voor beoogde beheergeschikt voor beoogde beheer

• rekening houden met habitus & beworteling

• aandacht standplaats (Wat groeit er al?)

bron: Provinciebestuur W-Vl 2004b o o c ebes uu 00

aanleg houtige KLE

aanleg houtige KLE

V i t lVuistregels:

• inkuilen

• transport

• groepsgewijze menging

• planttijdstip en weer

• bescherm tegen vee- en wildvraat• bescherm tegen vee- en wildvraat

• wettelijke afstandsregels

bron: Landschapsbeheer Nederland, 1998b o a dsc apsbe ee ede a d, 998

aanleg houtige KLE

Voorkeur haagsoorten:

• beuk – Fagus sylvatica• haagbeuk – Carpinus betulus• veldesdoorn – Acer campestre• sleedoorn – Prunus spinosa• éénstijlige meidoorn - Crataegus monogyna • hulst – Ilex aquifolium• wilde liguster – Ligustrum vulgare

Hoofdstuk 2

h h h tk t h t llhagen, heggen, houtkanten en houtwallen: beheer

beheer hagen en heggen

Vormsnoei:

• strak geschoren haag:1 hoofdtak per plant die later de stam vormt, bv. (haag)beuk

of

• trapeziumvorm: na 1 à 3 jaar op 10 cm afzetten

bron: Carette 2005

beheer heggen en hagen

R li d h d iReguliere onderhoudssnoei:

• 1 tot 2 keer/jaar of minder frequent (vrij uitgroeiend)(vrij uitgroeiend)

•‘ideale maat’ soortenrijkdom: 1,4m hoog en 1,2m breed

•1 keer/jaar: na broedperiode: juli-augustus of 2 keer/jaar: juni en wintermaanden

•Niet bij vorst of extreme warmte

beheer heggen en hagen

Bacterievuur (bacterie)

vroeger: meidoorn aanzien als verspreider perenvuurnu: perenvuur vrijwel altijd veroorzaakt door besmettingshaarden in dezelfde of naburige perenpercelen, g g p p ,niet noodzakelijk meidoornhagenwaardplanten Cotoneaster, Pyracantha…,rozenfamilie

beheer heggen en hagen

beheer heggen en hagen

beheer heggen en hagen

beheer heggen en hagen

Voorkom achterstallig onderhoud!g

beheer heggen en hagen

Vormsnoei of randbeheer machinaal:

beheer heggen en hagen

Vormsnoei of randbeheer machinaal:

beheer houtkanten

randbeheer of volledig afzetten om de 5 tot 20 jaar

• afzetten op ± 20 cm hoogte of

• breedte wonde = hoogte

• wonde schuin afwerken

• gefaseerd afzetten (niet alles in 1 keer)

• geef verjonging voldoende kans.

• afzetten buiten broedseizoen

• met slag- en zaaggereedschap

bron: Carette 2005

beheer houtkanten

Randbeheer of gefaseerd afzetten

Z M t l B

bron: Carette 2005

Zoom(ruigte)

Mantel(Struweel)

Bos

beheer houtkanten

Randbeheer of gefaseerd afzetten

bron: Carette 2005

beheer houtige KLE

beheerovereenkomst VLM: aanplanten en onderhouden van houtige KLE

meer info: www.vlm.be

beheer houtige KLE

snoeikostprijs: hagendorser en manueel snoeien van hagen

meer info: www.ruraalsteunpunt.be

beheer houtige KLE

snoeikostprijs: hagendorser en manueel snoeien van hagen

Prijs voor het scheren:

Klepelmaaier (voor jaarlijks onderhoud): 1 €/m haag (excl. BTW)

Zaagbladmachine (voor het snoeien van oudere hagen, hergroei > 2 jaar): 0,70€/m haag (excl. BTW). Bij gebruik zaagbladen: toeslag van 20€/100 m (excl. BTW).Bij gebruik zaagbladen: toeslag van 20€/100 m (excl. BTW). + vaste aanrijvergoeding van 11 € (excl. BTW) per factuur

Let wel:deze prijs omvat enkel het scheerwerk, het opruimen van het snoeiafval gebeurt niet door de chauffeur.deze prijs omvat enkel het scheerwerk, het opruimen van het snoeiafval gebeurt niet door de chauffeur. minimum aantal meters om in aanmerking te komen voor een aanvraag: 50 meter

meer info: www.boerenlandschap.be

beheer houtige KLE

hagendorser

meer info: www.rurale steunpunt.bewww.boerenlandschap.be

Hoofdstuk 2

b ij lit i bbomenrijen en solitaire bomen

bomenrijen en solitaire bomen

Bomenrijen:Bomenrijen:

• vrijwel altijd aangeplant

• markante herkenningspunten

bomenrijen en solitaire bomen

Knotbomenrijen:Knotbomenrijen:

bomenrijen en solitaire bomen

Knotboomvormen:Knotboomvormen:

bomenrijen en solitaire bomen

Solitaire bomen:Solitaire bomen:

• bijzondere soort en respectabele ouderdom

• info geschiedenis landschap

Hoofdstuk 2

b ij lit i bbomenrijen en solitaire bomen:

bomenrijen en solitaire bomen: landbouwwaarde

• richtbakens in landschap

• aanduiding scheidingslijn

• bescherming vee tegen weersomstandigheden

• uitzonderlijke cultuurhistorische waarde• uitzonderlijke cultuurhistorische waarde

bomenrijen en solitaire bomen: landbouwwaarde

Knotbomen:Knotbomen:

• perceelsscheiding

• bestrijding van erosie

• bescherming vee weersomstandigheden

• natuurlijke drainage

• windscherm

• hout

aantrekkelijk landschap• aantrekkelijk landschap

Hoofdstuk 2

b ij lit i bbomenrijen en solitaire bomen: natuurwaarde

bomenrijen en solitaire bomen: natuurwaarde

Voornaamste functies:

• broed-, schuil- en overwinteringplaats

d lb• voedselbron

• vaak enige “oude hout”

• stapsteen- en corridorfunctie in landschap

bomenrijen en solitaire bomen: natuurwaarde

Knotbomen

• kiemplaats voor tal van planten

• nest- en schuilgelegenheid

• voedsel en vaste stek

• corridor- en stapsteen

Hoofdstuk 2

b ij lit i bbomenrijen en solitaire bomen: aanleg

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Welk plantgoed?

• streekeigen groen• streekeigen groen

• standplaats beïnvloedt keuzep

• aandacht voor soorten die voedsel bieden aan vogels en insecten

• aandacht maat plantgoed

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Wanneer?Wanneer?

• winterkale bomen: half november tot half april

• wintergroene houtachtige planten: oktober

•niet onmiddellijk aangeplant: bomen inkuilen

•opletten met het transporteren van het plantgoed

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Waar?Waar?

• rekening met omliggende landschap

• rekening met ruimtebeslag volwassen boom

• aandacht voor standplaatsgeschiktheid

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Hoe?Hoe?

• plantdiepte: wortelhals boven maaiveld

• in slechte grond: grotere kuil en goede grond

• gebruik steunmateriaal

• plaats één of twee boompalenplaats één of twee boompalen

• bevestig boom met steunband aan boompaal

h k i t h d• hou rekening met overheersende windrichting

bron: Van Paassen A. en Schrieken N., 1998b o a aasse e Sc e e , 998

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Hoe niet?Hoe niet?

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Bescherming?Bescherming?

• vraat: gebruik duurzaam en stevig materiaal (bv. tamme kastanje of valse acacia)

• tegen bodemverdichting: afzetten van de wortelzone

• maaischade: belangrijke oorzaak slechte groei of sterfte

bron: Landschapsbeheer Nederland, 1998b o a dsc apsbe ee ede a d, 998

bomenrijen en solitaire bomen: aanleg

Knotbomen?Knotbomen?

meest geschikte locaties:

• op natte gronden

• aansluiting op bestaande rijen of opvulling

methode van planten:methode van planten:• planten • poten• stekken

f• plantafstand in de rij: 6 tot 8 m

Hoofdstuk 2

b ij lit i bbomenrijen en solitaire bomen: beheer

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Eerste jaren na de aanplant:Eerste jaren na de aanplant:

• plantenspiegel vrij houden

• geen bestrijdingsmiddelengeen bestrijdingsmiddelen

• vormsnoei: zijtakken inkorten tot 20 à 30 cm van harttak

• (zij)takken die de doorgang belemmeren verwijderen(zij)takken die de doorgang belemmeren verwijderen

! grote wonden vermijden: takaanzet behouden

bron: Stubbe & Hendriks, 1992 b o S ubbe & e d s, 99

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Opkronen of opsnoeien van bomen

= zorgen voor takvrije taklengte langs wegen, oprijlanen, gebouwen, …

• direct achter einde van takkraag zo glad mogelijk afzagen• verwijder zware en dode takken• snoei nooit meer dan 20% weg

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Opkronen of opsnoeien van bomen

WEL NIET

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Knotbomen

knotten:

• om 6 à 10 jaar• kale bomen• -5°C 5 C• schuin afzagen• niet alle bomen in zelfde jaar• vanaf 2de groeiseizoen:stikken• vanaf 2 groeiseizoen:stikken

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Knotbomen en de watermerkziekte

-bacterie-stikstofrijke gronden (snelle groei)j g ( g )-S. alba gevoelig -minder gevoelig S. fragilis en S.x rubens-opletten bij keuze poot en plantmateriaalbij voorkeur knotten in februari-bij voorkeur knotten in februari

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Van poot tot knotboom

bomenrijen en solitaire bomen

Het knotten van knotbomen:Het knotten van knotbomen:

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Knotbomen

voorkom achterstallig onderhoud!

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

Knotbomen

knotten: gebruik kettingzaag

→ gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen:• helm • lederen handschoenenlederen handschoenen• veiligheidsbroek en -schoeisel

bomenrijen en solitaire bomen: beheer

hydraulische knipschaar hydraulische tang met kettingzaag

enkelvoudige cirkelzaag

bron: Delarue & Willem, 2006b o e a ue & e , 006

Wat met de houtopbrengst?

1. gehakseld hout

Wat met de houtopbrengst?

2. geriefhout:* weidepalen en poortjes

Foto’s geriefhout

Wat met de houtopbrengst?

2. geriefhout:* wilgentenen

Foto’s geriefhout

Wat met de houtopbrengst?

3. brandhout

Wat met de houtopbrengst?

4. nieuw plantgoed

Foto’s

Wat met de houtopbrengst?

5. composteringsproces

Wat met de houtopbrengst?

6. Afval met natuurvriendelijke aanwending

Wat met vergunningen en adviezen?

mediatheek.vlaamsbrabant.be/pdf doorbomengemeente/stad dienst leefmilieu

B htBoswachterRegionaal landschap

BEDANKT VOOR UW AANDACHT!

VRAGEN?

bronnen foto’s:RLH

Bileau PCF DAT Csd

BoBoLProclam

RLHoutlandOliver Dochy

RLMeetjeslandPieter VerdoncktPieter Verdonckt

‘t Boerenlandschap Bioweb KUL Kortrijk

Stubbbe & Hendriks ’92Stubbe, Delarue & Willems, ‘06