Kamu Borç Yönetimine Giriş 2014

Kamu Borç Yönetimine Giriş2014

R. Hakan ÖZYILDIZwww.hakanozyildiz.com

hakanozyildiz@gmail.com

Firmalar

Mal+HizmetBedeli

Vergi Vergi Bankalar

Faiz

BorçBütçeÜcret+FaizSbv Vergi

Borç

Faiz Borç

Hane Halkları Faiz Borç

Dış Dünya

Merkez Bankası

Faiz

Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı2www.hakanozyildiz.com

3

Kamu Kesimi Borçlanma GereğiKamu Kesimi Borçlanma Gereği

www.hakanozyildiz.com

4

TÜRKİYE’DE KAMU KESİMİ

Merkezi Yönetim Konsolide Bütçesi

Genel Bütçeli İdareler

Özel Bütçeli İdareler (BDDK, EPDK vb)

Kamu İktisadi Teşebbüsleri

Mahalli İdareler

Fonlar

Sosyal Güvenlik Kuruluşları

Döner Sermayeler

www.hakanozyildiz.com

5

KONSOLİDE BÜTÇEGENEL BÜTÇELİ KURULUŞLAR

• Tamamen kamu hizmeti üreten kuruluşlar olup, tüm giderleri devlet tarafından toplanan gelirlerle karşılanan kuruluşlardır.

• Kendilerine ait özel gelirleri yoktur, Hazine’den kendilerine ödenekleri kadar verilen nakit ile hizmetlerini yerine getirirler.

• Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Başbakanlık, RTÜK, Yüksek Mahkemeler (Anayasa Mahkemesi, Sayıştay, Danıştay, Yargıtay), Hazine, DPT, DİE gibi merkezi hükümet kuruluşları ile Bakanlıklar.

ÖZEL BÜTÇELİ KURULUŞLAR• “Giderleri özel gelirlerle karşılanan ve Genel Bütçe dışında yürütülen bütçeler• Gelir>Gider Genel Bütçe’ye aktarma, Gider>Gelir Hazine yardımı • Üniversiteler, DSİ, Karayolları ve BDDK, EPDK, RTÜK, SPK gibi devletin yatırım yapan

kuruluşları.

•GENEL + ÖZEL = MERKEZİ YÖNETİM/DEVLET BÜTÇESİ

www.hakanozyildiz.com

6

Kamu İktisadi Teşebbüsleri KİT’ler kamu kaynaklarını kullanarak işletmecilik faaliyeti yapan

kuruluşlardır. KİT, İDT ve kik’lerin ortak ismidir.• İktisadi devlet teşekkülü; Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve iktisadi

alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan KİT’lerdir. Karlılık ve verimlilik esas.

• Kamu iktisadi kuruluşları; Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve tekel niteliğindeki mal ve hizmet üretip satan KİT’lerdir. Kamu hizmeti yönü ağır basar.

– 233 sayılı KHK kapsamındaki KİT’lerin yanısıra 4046 sayılı özelleştirme kanun kapsamındaki kuruluşların borçlanma gereği de hesaplanır.

– KİT borçlanma gereği• Sabit sermaye yatırımları (-) -100• Stok artışları (-) - 50• Sabit sermaye değişimleri (-) - 10• İştirak sermaye artışları (-) -5• Fonlara ilişkin kanuni ödemeler (-) -5• Yedekler, karşılıklar, kur farkları, hazine dışı ort. (+) +30• Bütçe transferleri (sermaye, görev zararı, yardım) (+) +85= KİT borçlanma gereği = -55

www.hakanozyildiz.com

7

MAHALLİ İDARELER•Bölgesel nitelikte olan mahalli ihtiyaç ve hizmetlerin daha iyi belirlenebilmesi ve daha iyi hizmet verilebilmesi amacıyla kurulan ve hizmetlerin etkinliğini artırmak amacıyla merkezi hükümetin bazı yetki ve sorumluluklarını devrettiği idari birimlerdir.İl Özel İdareleri

• İllerin mahalli hizmetlerini kalkınma planına uygun olarak hazırlamak ve uygulamakla görevlidir.

• Gelirleri; öz gelirler, vergilerden alınan paylar, devlet yardımı ve fon gelirleri

Belediyeler• Beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette müşterek ve medeni ihtiyaçlarını

karşılamak ve toplu sorunlarını çözmek üzere kurulmuş tüzel kişiliktir.• Gelirleri; Devlet gelirlerinden paylar, Vergi ve Fon Gelirleri ile Harçlar (ATV, emlak

vergisi, çevre temzilik vergisi, belediye vergi ve harçları)

Köyler• En küçük mahalli idare birimidir.• Gelirleri; imece ve salma gelirleri, para cezaları

www.hakanozyildiz.com

8

FONLAR– Belirli bir amacın veya birbirine yakın amaçlar grubunun

gerçekleştirilmesi için belirli kaynakların, belirli hesaplarda tutulduğu ve harcandığı, bütçe ile bağlantılı veya bütünüyle bütçe dışı kamusal özelliği olan hesaplardır.

– Kuruluş nedenleri, genel bütçe ilkelerine ve mali disipline bağlı kalmak zorunda olmaksızın ani ve hızlı karar verebilmek ve uygulayabilmek için gerekli imkanları hazır bulundurmaktır.

– 1999 yılından bu yana kamu hesaplarının şeffaflığı açısından 62 adet kapsam içi 7 adet kapsam dışı olmak üzere toplam 69 adet fon tasfiye edildi.

– Mevcut fonlar– Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (Kapsam içi)– Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu – Savunma Sanayii Destekleme Fonu– Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu– Özelleştirme Fonu– Tanıtma Fonu

www.hakanozyildiz.com

9

DÖNER SERMAYELER

– Genel ve katma bütçeli kuruluşların yaptıkları gelir getirici hizmetlerden elde edilen gelirlerin, hizmetlerin maliyetini azaltmak ve etkinliğini artırmak amacıyla aynı hizmeti üreten birimler tarafından kullanılmasına döner sermaye denir.

– Kurulmalarındaki temel amaçlar; mali disiplinden kaçabilmek, kamu hukuku kuralları dışına çıkabilmek, işletmeye daha fazla idari ve mali özerklik sağlamak ve devlete ek gelir sağlamaktır.

– Döner sermayeli işletmelerin çalışma alanlarına göre sınıflandırılması;

– Sağlık kurumları– Tarımsal işletme ve eğitim kurumları– MEB’ye bağlı çeşitli eğitim merkezleri– Cezaevleri– Silahlı Kuvvetler fabrikaları, tersane işletmeleri– Dini yayınlar, kültürel ve propaganda yayınları– Darphane ve Damga Matbaası

www.hakanozyildiz.com

Bütçe/ Nakit Dengesi ve FinansmanıBütçe/ Nakit Dengesi ve Finansmanı

10www.hakanozyildiz.com

BÜTÇE/NAKİT DENGESİ VE FİNANSMAN

A Genel Bütçe Gelirleri

B Genel Bütçe Harcamaları

C (A-B) Bütçe Dengesi

D Bütçe Emanetler/Avansları

E (C+/-D) Nakit Dengesi

F (G+H+K) Finansman

G Dış Borçlanma (Net) Kullanım Ödeme

H (I+J) İç Borçlanma (Net)I Devlet Tahvili (Net)

Kullanım Ödeme

J Hazine Bonosu (Net) Kullanım Ödeme

K Diğer

11www.hakanozyildiz.com

BORÇLANMA GEREĞİNİN HESAPLANMASI

TOPLAM GELİRLER 1500

FAİZ DIŞI HARCAMALAR 1700

TOPLAM FAİZ ÖDEMELERİ 700

NAKİT AÇIĞI = 1500-(1700+700)=-900 900

DIŞ BORÇLANMA 500

DIŞ BORÇ ANAPARA ÖDEME 700

NET DIŞ BORÇLANMA = 500-700=-200 200

İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEME (-) 800

DÖNEM BAŞI İTİBARİYLE KASA (+) 300

MİNİMUM BORÇLANMA GEREĞİ

NA(-900)+NDB(-200)-İBA(800)+KASA(300)=-1600 1600

12www.hakanozyildiz.com

2001- 2014 YILLARI HAZİNE FİNANSMAN DURUMU (Nakit Bazlı)

13www.hakanozyildiz.com

2001 2002 2007G 2008G 2009GT 2012 GT 2013GT 2014 PI. TOPLAM BORÇ SERVİSİ 84,34 135,14 166,5 146,4 148,9 141,6 183,4 176,6 Anapara 53,51 88,78 117,8 96,9 96,4 93,6 136,8 129,4 Faiz 30,83 46,36 48,7 49,5 52,5 48 46,6 47,2İç Borç Servisi 71,02 120,59 140,3 129,6 134,2 122,5 167,2 156,4 Anapara 43,77 79,39 99,6 86 88,1 81,7 128,1 117,9 Faiz 27,25 41,21 40,7 43,6 46,1 40,8 39,1 38,5Dış Borç Servisi 13,32 14,54 26,2 16,9 14,7 19,1 16,2 20,2 Anapara 9,74 9,39 18,2 11 8,3 11,9 8,7 11,5 Faiz 3,58 5,15 8,0 5,9 6,4 7,2 7,5 8,7II. KAYNAKLAR VE BORÇLANMA 72,1 115,6 163,8 146,3 152,2 141,6 183,4 176,6Borçlanma Dışı Kaynaklar 14,9 14,2 41,8 37,5 2,1 27,6 28,8 27,4 Faiz Dışı Fazla 12,3 14,2 34,3 24,0 -7,3 Özelleştirme+TMSF+Diğer 2,59 0,00 5,3 9,3 8,5 6,4 9,7 9,7 Devirli/ Garantili Borç Geri Dönüşü 0,00 0,00 2,2 0,6 0,9Kur Farkı Hesabı 3,6 0,7Kasa/ Banka Değişimi -0,86 -0,45 2,7 1,7 -4,0Toplam Borçlanma İhtiyacı 57,2 101,4 122,0 107,1 150,1 114,0 154,6 149,2 Dış Borçlanma 3,6 5,3 17,8 10,8 11,2 11,9 12,1 14,8 Tahvil İhracı 4,8 5,6 12,9 Uluslararası Kuruluşlar 5,0 2,4 1,9 Proje Kredileri 1,0 3,2 İç Borçlanma 53,64 96,05 104,2 96,3 138,9 102,1 142,5 134,4TOPLAM İÇ BORÇ ÇEVİRME ORANI 75,5% 79,6% 74,3% 74,3% 103,5% 83,3% 85,2% 85,9%

HAZİNE FİNANSMAN PROGRAMI (Milyar YTL)

Borçlanmaya İlişkin MevzuatBorçlanmaya İlişkin Mevzuat

14www.hakanozyildiz.com

4749 sayılı

Kamu Finansmanının Düzenlenmesi ve Borç Yönetimi Hakkında Kanun

28.03.2002 tarihinde düzenlenerek yürürlüğe konmuştur.

YASAL ÇERÇEVE

15www.hakanozyildiz.com

16

NEDEN YENİ KANUNİ DÜZENLEME?

Mart 2002’de yayımlanan 4749 sayılı “Kamu Finansmanı ve Borç

Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun”a neden ihtiyaç duyuldu?

Yetersiz mali disiplin ve şeffaflık Kavramlarda tekdüzelik olmayışı Karmaşık bir hukuki yapı: 4059, bütçe kanunları, 244 sayılı milletlerarası

anlaşma yapmaya dair kanun Yetersiz bir hukuki alt yapı: Borç yönetimi, alacak yönetimi ve risk

yönetimi yetkileri

www.hakanozyildiz.com

• 4749 sayılı kanunun temel amaçları :

Mali disiplinin artırılması, Şeffaflığın artırılması, Borç ve alacak yönetiminde etkinliğin

artırılması

BORÇLANMA KANUNUN AMACI

17www.hakanozyildiz.com

18

BORÇLANMA KANUNUNUN AMACI

Borç yönetiminde şeffaflığın artırılması amacına yönelik olarak,

1) Risk hesabının oluşturulması;

2) Borç yönetimi raporunun yayınlanması;

3) TBMM’nin bilgilendirilmesi

www.hakanozyildiz.com

19

BORÇLANMA KANUNUNUN AMACI

Borç ve alacak yönetiminde etkinliğin artırılması amacına yönelik olarak, 1) İlke ve stratejilere yönelik genel esasların belirlenmesi: Finansman ihtiyacının, orta ve

uzun vadede mümkün olan en düşük maliyet ve makul düzeyde bir risk oranı çerçevesinde karşılanacağı ve borçlanma stratejisinde mevcut risklerin izleneceği ve değerlendirileceği, aktif risk yönetimi yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

2) Risk Yönetimi: Orta ofis ve borç yönetimi komitesi oluşturulmuştur. 3) Kısa Vadeli Borçlanma: Nakit hareketlerindeki uyumsuzluktan kaynaklanan kısa vadeli

nakit açıklarının finansmanı ve nakit yönetiminde etkinliğin artırılması amacıyla para piyasalarında nakit işlem yapma olanağı sağlanmıştır.

4) Haizne hesaplarında oluşacak nakit fazlalıklarını değerlendirmek amacıyla T.C. Merkez Bankası tarafından nemalandırılmasına yönelik düzenleme yapılmıştır.

www.hakanozyildiz.com

20

BORÇ VE RİSK YÖNETİMİ

Borç ve Risk Yönetim Organizasyonu

• Hazine içinde oluşturulacak Borç Yönetim Komitesi

• İç ve dış borçlanmanın ayrı ayrı yürütüldüğü Borçlanma Birimleri (Front Office)

• Alacak, iç ve dış borç ile bu kapsamda doğacak risklerin bir bütün olarak yönetildiği Risk Yönetim Birimi (Mid-Office)

• İç ve dış borç kayıt ve ödeme işlemlerinin yürütüldüğü Borç işlemleri Birimi (Back Office)

www.hakanozyildiz.com

Borç YönetimiBorç Yönetimi

21www.hakanozyildiz.com

22

Borç Ve Risk Yönetiminin Temel İlkeleri

Şeffaflık

Hesap verilebilirlik

Koordinasyon

Temel İlkeler Politikalar veStratejiler Risk Faktörleri Hedefler

Yapısal Reformlar-Etkin Mali Sektör

Mali Disiplin

Risk Analizine Dayalı EtkinBorçlanmaStratejisi

Uzayan Vade

Düşen Reel Faiz

Uygun Borçlanma Kompozisyonu

Uygun Risk Düzeyi

Mümkün olanEn düşükmaliyet

Etkin bütçeyapısı

Sürdürülebilirborçlanma

Azalan kamuMaliyesi baskısı

Canlanan özelSektör

İstikrarlı Büyüme

www.hakanozyildiz.com

BORÇ YÖNETİMİNİN FELSEFESİ

Borç yönetimi, Hazine’nin toplam nakit ihtiyacını maliyet unsurunu gözönüne alarak yönetme sürecidir. Bu süreçte devletin finansman maliyetinin uzun vadede minimize edilmesi amaçlanır.

Kamu borç ve risk yönetiminin yürütülmesinde;

a) Makroekonomik dengeleri gözeterek para ve maliye politikaları ile uyumlu, sürdürülebilir, saydam ve hesap verilebilir bir borçlanma politikası izlenmesi,

b) Finansman ihtiyaçlarının, iç ve dış piyasa koşulları ve maliyet unsurları gözönüne alınarak belirlenen risk düzeyi çerçevesinde, orta ve uzun vadede mümkün olan en düşük maliyetle karşılanması, ilkeleri esas alınır.

23www.hakanozyildiz.com

BORÇ YÖNETİMİNİN AMAÇLARI

DEVLETİN BORÇLANMA İHTİYACINI KARŞILAMA UZUN DÖNEMDE BORÇLANMA MALİYETLERİNİ EN AZA

İNDİRME PARA POLİTİKASI İLE UYUM SAĞLAMA BORÇLANMA ENSTRÜMANLARININ ÇEŞİTLİLİĞİNİ SAĞLAMA

VE YATIRIMCI TABANININ GENİŞLETİLMESİ. DENGELİ BİR VADE YAPISINA ULAŞMA İKİNCİL PİYASALARIN GELİŞMESİNE KATKIDA BULUNMA BORÇ STOKUNUN OPTİMAL RİSK YAPISINA KAVUŞMASINI

SAĞLAMA

24www.hakanozyildiz.com

YILLIK BORÇLANMA İLKELERİ

www.hakanozyildiz.com 25

BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ

1- LİKİDİTE

2 - ŞEFFAFLIK

3 - BASİTLİK

26www.hakanozyildiz.com

27

AMAÇ VE İLKELER

• Temel Amaç :• Finansman ihtiyaçlarının, iç ve dış piyasa koşulları ve maliyet

unsurları gözönüne alınarak belirlenen risk düzeyi çerçevesinde, orta ve uzun vadede mümkün olan en düşük maliyetle karşılanması.

• Temel İlkeler: Şeffaflık Öngörülebilirlik Likidite

www.hakanozyildiz.com

BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ1-LİKİDİTE

LİKİT BİR PİYASANIN VEYA MENKUL KIYMETİN ÖZELLİĞİ DERİN, GENİŞ VE HIZLI OLMASIDIR.

LİKİT PİYASALAR FİYAT BULMA MEKANİZMASI OLARAK İŞLEV GÖRÜRLER

LİKİT OLMAYAN BİR PİYASADA FİYATLAR MENKUL KIYMETİN GERÇEK DEĞERİNİ YANSITMAZLAR

LİKİTİDEYİ SAĞLAMAK ÜZERE BELİRLİ VADELERDEKİ SENETLER AZALAN VADELERDE YENİDEN İHRAÇ EDİLEREK DERİNLİK KAZANMALARI HEDEFLENMEKTEDİR.

28www.hakanozyildiz.com

29

İLKELER

• DİBS’lerin likiditesinin artırılmasına yönelik olarak ;

1) DİBS’lerin düzenli olarak yeniden ihraç edilmesi,

Üç ayda bir yeni TL cinsi iskontolu “gösterge tahvil” ihracı ve sonraki iki ayda aynı gösterge tahvilin yeniden ihraç edilmesi.

Piyasa koşullarının uygun olması durumunda, TL cinsi uzun vadeli sabit kuponlu tahviller ile enflasyona endeksli DİBS’lerin ihraç edilmesi.

2) DİBS geri alım ve değişim ihaleleri

www.hakanozyildiz.com

BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ2-ŞEFFAFLIK

BORÇLANMA FAİZLERİNDEKİ RİSK PRİMİNİ AZALTMAK ÜZERE, TARAFLAR ARASINDAKİ ENFORMASYON ASİMETRİSİNİ ORTADAN KALDIRMAK AMACIYLA KAMUNUN VE ÖZELLİKLE BORÇ İDARESİNİN POLİTİKALARININ TAHMİN EDİLEBİLİRLİĞİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK UYGULAMALARDIR.

BORÇLANMA PROGRAMLARININ KAMUYA AÇIKLANMASIYLA GELECEĞE İLİŞKİN BELİRSİZLİKLERİN EN AZA İNDİRİLMESİ YOLUYLA BORÇLANMA MALİYETLERİ İÇERİSİNDEKİ RİSK PRİMİNİN AZALTILMASI HEDEFLENMİŞTİR.

PİYASA YAPICILIĞI DANIŞMA KURULU ŞEFFAFLIĞI VE KARŞILIKLI DİYALOĞU SAĞLAMA YÖNÜNDE ATILMIŞ ADIMLARDAN BİRİDİR.

BORÇLANMA VE NAKİT YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI’NIN İNTERNET SAYFASINDA (www.hazine.gov.tr) GECİKMESİZ OLARAK YAYINLANMAKTADIR.

30www.hakanozyildiz.com

İLKELER

• Şeffaflık ve öngörülebilirliğin artırılmasına yönelik olarak ; • Yıllık finansman programı Yıllık iç borçlanma stratejisi Aylık iç borçlanma stratejisi Aylık ihale takvimi Borç istatistiklerinin düzenli olarak yayımlanması Aylık “Kamu Borç Yönetimi Raporu”

31www.hakanozyildiz.com

BORÇLANMA POLİTİKASI İLKELERİ3-BASİTLİK

• BASİTLİK;

• -BORÇLANMA PROSEDÜRÜNÜN,-BORÇLANMA ENSTRUMANLARININ,-İKİNCİL PİYASA İŞLEMLERİNİN, -İTFA İŞLEMLERİNİN -TAKAS İŞLEMLERİNİN

• KOLAYCA GERÇEKLEŞTİRİLEBİLİR / ANLAŞILABİLİR OLMASI İLKESİDİR.

32www.hakanozyildiz.com

33

Bütçe

Finansmanı

Proje

Finansmanı

Alacak

Portföyü

Koşullu

Yükümlülükler

Borcun Çevrilememe Riski

Operasyonel Risk

Kredi Riski

Döviz Kuru Riski

Faiz Riski

Likidite Riski

Risk Matriksi

www.hakanozyildiz.com

34

BORÇ YÖNETİMİNİ KARŞI KARŞIYABULUNDUĞU RİSKLER

PİYASA / MALİYET RİSKİ KARŞI TARAF RİSKİ

LİKİDİTE RİSKİ

www.hakanozyildiz.com

BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYABULUNDUĞU RİSKLER 1

• PİYASA/MALİYET RİSKİ: Döviz kuru, faiz oranları gibi piyasa göstergelerinde ortaya

çıkabilecek değişimlerin Devlet borçlanma maliyetlerini artırma tehlikesi olarak tanımlanabilir.

Devletin borç ödemeleri, borç stoku içinde döviz cinsi veya dövize endeksli borçlanma araçları bulunması durumunda, döviz kurlarının dalgalanmasına duyarlı hale gelecektir.

Aynı şekilde, borç ödemeleri, borç stoku içinde değişken faizli borçların bulunması durumunda, faiz oranlarındaki dalgalanmalara duyarlı hale gelecektir.

35www.hakanozyildiz.com

BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYABULUNDUĞU RİSKLER 2

• LİKİDİTE (FONLAMA/ROLL-OVER) RİSKİ: Likidite, fonlama veya borçların çevrilememesi (roll-over) riski olarakta

adlandırılmakta olup, itfa anında borç yönetiminin gerekli nakde veya fonlama imkanına sahip olmaması tehlikesini ifade eder.

Borcun vadesi kısaldıkça Hazine borcunu fonlama riski ile karşı karşıya kalmaktadır.

Borçlanmalarda belli bir vadeye yoğunlaşılması durumunda, itfa tarihinde Hazine’nin likidite riski artmaktadır.

Diğer risklerde olduğu gibi bu riskin artması da piyasanın daha fazla faiz talep etmesi şeklinde kendini gösterir.

36www.hakanozyildiz.com

37

BORÇ YÖNETİMİNİN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU RİSKLER 3

KARŞI TARAF (KREDİ) RİSKİ: Kredi riski olarak da adlandırılan “karşı taraf riski” finans literatüründe herhangi bir

finansal anlaşmaya girmiş taraflardan birinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmemesi riskini belirtmektedir.

Söz konusu risk özellikle finansal piyasalarda faiz oranı, kur takası (swap) anlaşmalarına giren devlet borç yöneticileri açısından önem taşımaktadır.

Borçlanma ihalelerinde de, teklifleri kabul edilen yatırımcıların ihale sonrasında gerekli nakdi getirmemeleri riski bulunmaktadır.

www.hakanozyildiz.com

38

BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI

YASAL KISIT

BÜTÇE KISITI

KREDİBİLİTE KISITI

DİĞER KISITLAR

www.hakanozyildiz.com

39

BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI1- YASAL KISIT

YENİ BORÇLANMA KANUNU İLE GETİRİLEN NET İÇ VE DIŞ BORÇLANMA LİMİTİ

İlgili mali yıl içinde bütçe başlangıç ödenekleri arasındaki fark kadar net borçlanma yapılabilir.

www.hakanozyildiz.com

40

BORÇ YÖNETİMİNİN KISITLARI2- KREDİBİLİTE KISITLARI

BORÇ İDARELERİ MALİYETLİ BİLE OLSA AÇIKLADIKLARI PROGRAMLARA UYMAK DURUMUNDADIRLAR.

www.hakanozyildiz.com

41

ÖLÇÜT İHRAÇLAR “BENCHMARK”BORÇLANMA STRATEJİSİ

BU STRATEJİYİ BENİMSEYEN BORÇ İDARESİ GÖRECELİ OLARAK UZUN VADELİ, AZ SAYIDAKİ

BORÇLANMA SENEDİNİN AZALAN VADELERLE TEKRAR İHRAÇ EDİLMESİ İLE BORÇLANMA POLİTİKASINI UYGULAR.

BU STRATEJİ İLE UZUN VADEDE;-PİYASADAKİ İHRAÇ SAYISININ AZALTILMASI-ALICI VE SATICILARIN SÖZ KONUSU AZ SAYIDAKİ ÖLÇÜT İHRAÇLARA KONSANTRE EDİLMESİ-LİKİDİTENİN ARTARAK TÜM VADELERE YAYILMASI SAĞLANABİLİR

BU STRATEJİ SONUCUNDA İSE;-VERİM EĞRİSİ ESKİSİNE NAZARAN UZUN VE BELİRLİ HALE GELEBELİCEKTİR.-UZUN DÖNEMDE, LİKİDİTENİN ARTMASI VE VERİM EĞRİSİNDEN KAYNAKLANAN BELİRLİLİK, BORÇLANMA MALİYETLERİNİN DÜŞMESİNE YOL AÇACAKTIR.

www.hakanozyildiz.com

42

Koşullu Yükümlülükler

•Devlet borcu niteliğinde olmayan ve herhangi bir nakit işleme yol açmaması nedeniyle nakit bazında izlenen devlet muhasebesi hesaplarında görülmeyen, ancak, riskin gerçekleşmesi halinde devlet borcuna dönüşerek ödeme yükümlülüğü doğuran koşullu yükümlülükler, nakit yönetimi ve borçlanma ihtiyacının belirlenmesinde önemli risk faktörleridir.

•Bütçeye ve devlet muhasebesine yansımayan koşullu yükümlülüklerden doğan üstlenimler, konsolide bütçe gelirlerinin konsolide bütçe dışındaki kurum ve kuruluşların ödemeleri için kullanılmasına yol açmakta, kamu maliyesi kapsamında fon dağılımında dengesizlik yaratarak kaynak tahsisinde öncelik sıralamasının yapılamamasına yolaçmaktadır.

•2002 yılında koşullu yükümlülükler çerçevesinde 2 milyar ABD Doları ödeme gerçekleştirilmiştir.

•Koşullu yükümlülüklerden kaynaklanan üstlenimlerin yarattığı olumsuz etkilerin sınırlanabilmesi amacıyla, sağlanacak garantili krediler için üst sınır uygulaması getirilmiş ve yeni Borçlanma Kanunu ile bu sınırın daha sonra Yİ ve YİD projelerini de kapsaması sağlanmıştır.Kamu açıklarının büyüklüğü dolayısıyla Hazine, küçük ve sığ

para piyasalarında çok büyük bir paya sahiptir. Piyasada tek alıcı olmasına rağmen Hazine faizleri belirleyememekte ve bazı dönemlerde yüksek reel faiz ödemektedir.

www.hakanozyildiz.com

43

• BÜTÇE FİNASMANI• Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri• Bütçe Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Bütçe Faiz Dışı Giderleri• Bütçe Nakit Dengesi = Bütçe Dengesi – Bütçe Emanetleri + Avanslar• Bütçe Finansman Gereksinimi = Bütçe Nakit Dengesi + İç Borç

Anapara Ödemesi + Dış Borç Anapara Ödemesi• Hazinenin Finanse Etmek Zorunda Olduğu Miktar = Bütçe Finansman

Gereksinimi + Diğer (Bütçe Dışı İkraz., Görev Zararı, Olağanüstü Ek Giderler, Borçlanma Programında Olabilecek Sapmalar Nedeniyle

Ödenmesi Gereken Faiz Artışları)• Hazinenin Finansman Denklemi = (Vergi Gelirleri+Vergi Dışı Gelirler)-

(Personel Giderleri+Diğer Cari Giderler+Yatırım Giderleri+Transfer Giderleri)-Bütçe Emanetleri+Bütçe Avansları-(İç Borç Anapara Ödemeleri+Dış Borç Anapara Ödemeleri = Bütçe Finansman Gereksinimi+Diğer = Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar = Yeni İç Borçlanma + Yeni Dış Borçlanma + Diğer Finansman Kalemleri

www.hakanozyildiz.com

44

HAZİNE BORÇ STOKU NASIL DEĞİŞİYOR?

Hazine Borcundaki Değişim = Konsolide Bütçe Açığı,

+ Nakit karşılığı olmayan kağıt ihraçlarının faizleri,

+ Bütçe dışı kuruluşlara verilen kağıtlar (Tahkim kağıtları, Görev

Zararı Kağıtları vb.),+ Garantili Borç geri ödemeleri,+ TMSF ye verilen kağıtların geri

ödemeleri,+ Kamu bankalarına sermaye artışı için

verilen kağıtlar,+ Ayni dış kredi kredilerinden kullanımlar,+ Nominal kur farkları,+ Emanet / Avans farkı,

www.hakanozyildiz.com

45

Bütçe Sapmaları• Gerçekçi bütçelerin yapıldığı, tüm harcama ve gelirlerin

bütçe içerisinde izlendiği ve tahakkuk esasına dayalı muhasebeleştirmenin yapıldığı durumlarda, programlanan bütçe finansmanı rakamı ile o döneme ait net borçlanma rakamı birbirine eşit ya da çok yakın olarak gerçekleşecektir.

• Ancak ülkemizde, bütçenin nakit bazlı olması ve gerek bütçe gelir ve giderlerinin yılbaşında programlanan ile gerçekleşme rakamları arasında oluşan büyük farklar, gerekse bütçe içerisinde izlenmeyen mali ve yarı mali işlemler dolayısıyla ihtiyaç duyulan ilave finansman ihtiyacı nedeniyle borç stokunda meydana gelen artış öngörülenden daha fazla olmaktadır.

45www.hakanozyildiz.com

Bütçe sapması (%)

www.hakanozyildiz.com 46

47

İç Borçlanmanın Etkileri

www.hakanozyildiz.com

48

ETKİN BORÇ YÖNETİMİNİN EKONOMİYE ETKİSİ

Borçlanma Kanunu

Mali Disiplin

Etkin Borç Yönetimi

Öngörülebilirlik

Faiz Dışı Fazla

Yatırımcı Tabanı

Vade Uzatılması

Etkin İkincil Piyasa

TC Merkez Bankası Kanunu Enflasyon

Hedeflemesi

Bankacılık Sistemi İle İlgili Kanunlar

Diğer Yapısal Düzenlemeler

Sağlıklı

Mali Sektör

Azalan

Risk

Reel Faizde

Düşüş

SÜRDÜRÜLEBİLİR

BÜYÜME

www.hakanozyildiz.com

49

MALİ PİYASALARA OLAN DOĞRUDAN ETKİLER

Hazine ihalelerinde yapılan satış miktarları ve ihale sonucunda çıkan faiz oranları mali piyasaları doğrudan etkileyebilmektedir.

•Hazine itfasında piyasaya çıkan likiditenin ihale ile Hazine’ye geri dönmeyen kısmı döviz ya da hisse senedi fiyatlarını etkileyebilir.

• Hazine ihalelerinde oluşan faiz oranları DİBS ikincil piyasa faizlerini doğrudan etkilemektedir. Bu faizler de hem daha sonraki Hazine ihale faizlerini hem de döviz fiyatlarını etkilemektedir.

www.hakanozyildiz.com

50

GENEL ETKİLER-1–Yüksek Reel Faiz:Borçlanmanın maliyetini etkileyen önemli bir unsur belirsizliktir. Belirsizlik nedeni ile talep edilen risk primi arttıkça reel faizler yükselmektedir.Yüksek reel faizler tasarrufların yatırıma dönüşmesinin önünde büyük engeldir. Tasarruflar kamu açıklarına aktarılmaktadır.Yüksek reel faizler nedeniyle verimlilik ve tasarrufa dönük çabalar anlamsızlaşır. Bir özel sektör kuruluşunun büyük çabalarla verimliliği artırarak elde edeceği gelir devlete borç vererek elde edebileceği gelirden çok düşük kalabilir.

www.hakanozyildiz.com

51

GENEL ETKİLER-2–Dışlanma Etkisi:Kamu kesimi açıklarını iç piyasalardan finanse ederken, ekonomideki tasarrufları kamu kesimine aktarmakta ve özel kesimin kullanacağı fonları sınırlamaktadır.Para piyasalarında Hazine’nin baskınlığı özel sektörün bprç senedi ihraç etmesini zorlaştırmaktadır.Kamu kesiminin aşırı borçlanması, bankacılık kesiminin fonksiyonunu değiştirmektedir. Bankacılık kesimi fonları, fazlası olanlardan ihtiyacı olanlara aktarmak yerine, geliri daha cazip olan DİBS’lere kaydırmaktadır.Yatırım ve üretim yoluyla istihdam yaratmaları beklenen firmalar da, karlarının büyük kısmını DİBS’lerden elde ettikleri faiz gelirinden sağlamaktadırlar.

www.hakanozyildiz.com

52

GENEL ETKİLER-3–Enflasyon Etkisi:Kamu kesiminin iç piyasalardan aşırı fon talebinde bulunması dolaylı olarak parasal genişlemeyi artırmaktadır. Para miktarının artışı paraya olan taleple ilgilidir.Kamu açıklarının devamlı surette piyasadan borçlanmak sureti ile finanse edilmesi yönteminde kamu kesiminin talebinin piyasadaki mevcut fonlarla karşılanamaması durumunda para arzı genişleyecek, yani piyasalarda yeni fonlar yaratılması yönünde baskı oluşacaktır.Kamu kesiminin piyasadaki fonlara olan aşırı talebi enflasyonist etkide bulunacaktır.Bütçe açığının arttığı dönemlerde genellikle özel sektörün girdisi, hammaddesi olan kamu sektörü ürünlerine zam yapılarak gelirler artırılmaya çalışılmakta, yapılan bu zamlarda enflasyonu artırmaktadır.

www.hakanozyildiz.com

53

GENEL ETKİLER-4

–Gelir Dağılımına Etkisi:Faiz oranları gelir dağılımı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, tasarruf sahipleri satın alma güçlerinin azalmaması için faiz geliri elde etmeyi tercih ederler. Bu şekilde ellerinde fon fazlası bulunanlar kendilerini enflasyona karşı korumuş olurlar. Devlete borç veremeyenlerin gelirleri bir yandan enflasyon nedeni ile azalırken diğer yandan bu kişilerin ödediği vergiler devlet borç faizi ödemesinde kullanılmaktadır.Devlet borçlanmasındaki faiz oranlarının gelir dağılımında bozucu etki yaratmaması için reel faiz oranlarının büyüme hızına eşit yada altında olması gerekir.

www.hakanozyildiz.com

54

GENEL ETKİLER-5

–Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi Etkisi:Döviz kurları ve faiz oranlarındaki volatilite, Türkiye’ye ilişkin olarak uluslararası piyasalarda yapılan değerlendirmelerin değişmesine yol açmakta ve ekonominin net dış pozisyonunu değiştiren yeni sermaye akımlarına neden olmaktadır.

Faiz oranlarının yüksekliği, enflasyon oranının yükselmesi ile birleşerek döviz kurları üzerinde baskı oluşturmaktadır. Kurlardaki artış yurtdışından hammadde ve aramal ithalatına bağımlı olan sanayi kesimini olumsuz etkilemekte, üretimin, dolayısı ile ithalata dayalı ihracatın azalmasına yol açmaktadır.

www.hakanozyildiz.com

55

VERİM EĞRİSİ

www.hakanozyildiz.com

56

VERİM EĞRİSİ TANIM

Belli bir zamanda, aynı niteliğe sahip senetler için, vade ve getiri ilişkisini gösteren eğriye verilen addır.

“Değişik vadeler” için “faiz oranlarının” ne seviyelerde seyrettiğini göstermektedir.

Gelecekte beklenen kısa dönemli faiz oranları hakkında bir fikir vermektedir.

www.hakanozyildiz.com

57

VERİM EĞRİSİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLERReel Faiz Oranı

Enflasyon Oranı Verim eğrisinin mutlak seviyesini belirlemektedir.

Risk Primi

Nominal Faiz Oranı: Reel Faiz Oranı + Enflasyon. Primi + Risk PrimiReel Faiz Oranı: Bugün yapacak olduğu tüketimi ileri bir vadeye ertelemiş olduğuiçin yatırımcıya sağlanan getiridir.Enflasyon Primi: Gelecekteki enflasyon beklentisini yansıtmaktadır. İleride enflasyonun artacağı beklentisi varsa, nominal faiz oranı yüksek, düşeceği beklentisi varsa nominal faiz oranı düşük olacaktır.Risk Primi: Yatırımcıyı aşağıda sıralanan risklere karşı korumayı amaçlamaktadır.

Kredi riski ve default risk,Erken itfa riski,Likidite ve piyasa riskleri,Enflasyonda beklenmedik bir değişiklik olması riski

www.hakanozyildiz.com

58

Verim eğrisinin türleri

• Normal verim eğrisi: vade uzadıkça getiri artar. (eğrinin eğimi pozitif)

• Düz (flat) verim eğrisi: Tüm vadelerde getiri aynıdır. (ekonomide belirsizlikler olduğunun göstergesidir)

• Dik (steep) verim eğrisi: Uzun vadeli getirilerin kısa vadelilere oranla çok yüksek olması. Ekonomik beklentilerin çok olumlu olduğu dönemlerde görülür.

• Aşağı yönlü (inverted) verim eğrisi: Uzun vadeli getirilerin kısa vadelilerden daha az olması. Bu eğri yatırımcıların uzun vadede ekonomide bozulma beklentisi içinde olduklarını gösterir.

www.hakanozyildiz.com

Beklentiler karışık. Kısa vedede riskler daha yüksek

59www.hakanozyildiz.com

Bir günde ne değişti? Krizin göstergesi (?!)

60www.hakanozyildiz.com

Eğrinin şekli normal. Ama kısa vade ile uzun vade arasındaki getiri farkı çok fazla

61www.hakanozyildiz.com

Borç dinamikleri

62www.hakanozyildiz.com

BORÇ DİNAMİĞİ

• Reel Faiz• Reel Büyüme• Faiz dışı denge• Reel Kur• ∆B: B/GSMH (r-g) – FDD/GSMH

www.hakanozyildiz.com 63

64

BORÇLANMA FAİZİNİN ÖNEMİ

Borçlanmanın maliyeti reel faiz ve beklenen enflasyon oranından oluşan nominal faizle doğrudan ilişkilidir.

Faiz %

Nominal Faiz Oranı30,53 %

Borçlanma Maliyetindeki25,00 % Azalma

Vade Kasım 2003 Nisan 2004

Enf. Beklentisi

Baz FaizEnf. Beklentisi

Baz Faiz

www.hakanozyildiz.com

65

RİSK PRİMİ VE PARANIN ZAMAN DEĞERİ

Paranın Zaman Değeri

Para Yüksek Maliyet

Düşük Maliyet

Baz faiz oranı yatırımcının talep ettiği minimum faiz oranıdır.

Baz Faiz Oranı

BorçVeren

Borç Alan

Baz Faiz Oranı

www.hakanozyildiz.com

Kırılganlığın yükseldiği şartlarda borç dinamikleri

Volatilite (oynaklık) azalır

Negatif denge: Yetersiz politika seçenekleri

Negatif denge: Yetersiz politika seçenekleri

Pozitif denge: Doğru politika seçenekleri

Pozitif denge: Doğru politika seçenekleri

66www.hakanozyildiz.com