Lirika “Nji lule vjeshtet” e At Gjergj Fishtës

Lirika Nji lule vjeshtet e At Gjergj Fishts

Ndue Ukaj Teksti poetik Nj lule vjeshtet sht poezia tipologjikisht m lirike n korpusin e prgjithshm t autorit, jo vetm si status tematik, por edhe si ligjrim i brendshm, n t ciln autori nga institucioni i tekstit me kode tematike nacionale e gjuh mashkullore, lviz n trajtat subtile, ku spikatet malli, dhembja, adhurimi e ndenja e mrzis. Diskursi i ksaj vjershe sht elegjiak, i prshkuar me nuanca dhembjeje, malli e mrzie. N kt poezi, m tepr se n do tekst tjetr letrar, autori del n furtunat thellsisht subtile t letrsis, duke krijuar nj tip shkrimi autoreferencial, ku ai tanim ka prball nj objekt q i shkakton mrzi, mall e adhurim dhe q e bjn thellsisht t jet i frymzuar pr t shprthyer. Prderisa n epik e diskurse t tjera letrare, autori kur krkon bashkbiseduesin fiktiv, at e sheh te Zana, n kt lirik, shprthimet autoriale ndrrojn referencn shenjzuese. Dhe sipas Kujtim M. Shals te Nji lule vjeshtet, Zana sht kultur (si shenj konvencionale e religjionit: Kryq e Engjlli i Zotit). Kjo lvizje strategjike poetike, nnkupton edhe tjetrsimin e diskursit dhe gjuhs. Autori tanim nuk mitizon Atdheun e as

nuk e satirizon, mirpo prsiat pr njeriun, t shuar, pran varrit t frikshm. Duke pasur nj shkrirje mes subjektit e objektit, n kt, tekst autori del m subtil se kudo n krijimtarin e tij artistike, tekst ky q sht i prshkuar nga ndjenja malli e dhembje, nga ndjenja t mrzis s thell t nj humbje q ja trondit shpirtin para nj varri q sundon iden e bukuris s venitur sikurse lulja e vers n vjeshtn me shi. Sipas komentuesit t poezis lirike t Fishts, At Viktor Volajt, poeti ska mujt me prdor nji metafor ma t njmendshme e t pershatun, per t paraqitun vendin e vorreve si nat rrah t lekne. Shenjat e tekstit dhe toposet e fuqishme, fizike e metafizike dshmojn se, ktu autori lviz nga tipi i letrsis s tij. Kjo lirik e fuqishme personale, ndrton uditrisht nj marrdhnie bashkfajsie, si shkruan Aurel Plasari me nj objekt dhe s kndejmi shtron shtje metafizike pr fenomenin e vdekjes, q tipizohet me nj njeri t vdekur, q ishte i dashur i poetit. Ka pasur studiues t ndryshm q te kjo poezi kan krkuar temn e dashuris profane, duke nnkuptuar nj objekt femre, s cils i kndon Fishta. Mirpo, n kt aspekt na ndihmon nj mendim i njohsit t poezis lirike s autorit, Mark Ndoja i cili thot se, edhe sikur t mos e kishte pengue, zhguni i fratit, Fishta

shum-shum do t kishte ndrrue objekt... por kurr jo qndrimin e vet subjektiv. Dhe tani shtrohet pr diskutim, cili sht ky qndrim subjektiv? Ne mendojm se ktu sht prirja e autorit pr t prjetsuar n fjaln artistike ndjesit e njeriut t prvluar nga dashuria pr jetn, si nj element i fuqishm i transfiguruar n art. N fakt, ky qndrim subjektiv i autorit, sht n koherenc me letrsin e tij, n t ciln Fishta del nj natyr thellsisht dashuruese, adhuruese. A nuk sht ky autor q dashuron atdheun dhe pr t krkon vetflijim n lirik e epik? Kt soj toposesh tematik e diskursesh e gjejm edhe n lirikn atdhetare, mirpo autori aty adhurimin, dashurin e mallin pr nj Shqipri si Eden t Ballkanit e tjetrson me nxitjen e kujtess historike, duke stimuluar t kohshmen e autorit. Dhe mrzia e trondit, prandaj edhe shprthen jo rrallher, n diskurs satirik, krijon situata groteske. sht debatuar shum, lidhur me kontekstin e ksaj poezie, nse n t, ka shenja eksplicite q nnkuptojn relacionin e Subjektit me nj Objekt femre, s cils autori i kndon me mall. sht prpjekur nga studiues t ndryshm t gjendet ndonj Laur a Beatrie te kjo poezi e poetit, mirpo, si objekt a relacion ndrtekstor, kjo prbn pak rndsi, sepse relevante sht

poezia si krijes gjuhsore e mrekullueshme, e stilizuar dhe e shkruar me frymzim t thell poetik. Teksti poetik sht i motivuar nga nj qenie e vdekur. Kjo trajt e motivueshme e then edhe gjuhn autoriale, t karakterizuar nga kodet atdhetare, morale, etike. Madje, vet fakti se autori gjendet para nj t vdekuri, nnkupton tjetrsimin e trajts ligjrimore, ngase vdekja e cyt n butsin e gjuhs, n gjetjet poetike subtile e t amshueshme. Tanim para lexuesit gjendet nj tekst ambiguel, nj lirik me tema e motive t lvizshme n hartn universale t shpirtit t njeriut, mes qiellit e toks. Poezia sht e ndrtuar me atribute t fuqishme e dridhmuese, t cilat variojn dhe krijojn topose t veanta letrare, ku gravitojn figura t tmerrshme toksore, si vdekja dhe pamja fizike e saj, deri ato t katharsisit moral e religjioz, q identifikohet prmes shpirtit dhe parajss. Ksaj qenie t dashtun t autorit i jan sosun fjalt e mbla e plot urti. Pas ktyre vargjeve, mund t lexojm nj farsim t tems s poezis, q pr objekt ka nj qenie t nalt, e cila pr virtyt kishte urtsin. Duke e njohur konstitucionin shpirtror t kohs dhe statusin e letrsis s Fishts, neve vetvetiu na shtrohet pyetja, vall mund t jet kjo qenie nj femr? Empiria le shum hamendsime, mirpo thellsisht ktu autori

qartson nj segment tematik q lidhet me nj t urt. Dhe ai mund t jet ndonjri nga bashkvllezrit e tij meshtar. Mirpo, duke e tejkaluar kt dimension t krkimeve letrare, e rndsishme sht se kjo poezi pr substanc ka dhembjen pr kalueshmrin e njeriut, nj dhembje kjo q sfidohet prmes artit dhe prjetsimit t aktit me vargje, nj qenie q Sa tbjer dielli e toks ke me tu kndue. N vargjet e fundit t vjershs, poetit pas numrimit t meritave t njeriut q e ka objekt letrar, me nj pietet, lirohet, sepse ai gjithmon ka mu knduar n tok, ndrsa i vdekuri do t gzoj jetn qiellore. Kto vargje, pr mendimin tim tejkalojn prpjekjet pr t gjet n kt lirik nj qenie hipotetike femr, ngase autori ktu kndon pr nj personalitet dhe, ai, mbase mund t jet ndonjri, sikurse ta zm A. Anton M. Xanononi a Alios Paliq i vrar. Si shembull, kto dy figura franeskane, poeti i kndon edhe n poezi tjera me dhembshuri t thell. Vet titulli i vjeshts implikon dhembjen si metafor krahasuese poetike, prball nj bukurie t venitur. Duke u venit lulja/objekti i poetit, thellohet malli dhe shprthejn vargjet q kan nj status t thell prkushtues. Autori ndrton dialog me qenien fizike q shkrihet n prjetsi, mirpo q mbrapa ka ln mall e adhurim. Teksti ndrtohet me figura t

q tipizojn sekuenca t dhimbjes, ku tipizohet varri, i errshshm sa t trand shpirtin, njeriu i br pluhur, mbi t cilin shnjohet prjetsia prmes nj kryqi, si simbol e kod religjioz. Dhe ku kndojn hutat. Kto jan imazhe t tmerrshme, t cilat autori i transfiguron n tekst me nj diskurs thellsisht subtil, ku grshetohen dhembja dhe mrzia me kujtimin dhe prjetsin. Kjo prjetsi vjen nga statusi religjioz q merr teksti, ku autori ndrfut Engjllin si simbolin e lumturis s amshueshme dhe Ungjillin ku konstruktohet ky projeksion moral. Autori n gjitha nivelet e dhembjes, nuk humb toruan dhe shpreh bindjet religjioze se njeriu i dashtun sht Nprehen tAmshuemit sht duke gzuar lumturin qiellore pr punt e mira q ka b n tok. Prandaj edhe teksti motivon intencn, si esenc t nj malli q gjen prehjen: Skje toka, jo, pr ty kje qiella. Kt status poetik autori e artikulon duke mbrojtur dhe theksuar iden intencionale se do bukuri mbaron, mirpo mbrapa rri jeta qiellore, e cila sht vegullim i t mirave t amshueshme, sht pra, ngushllim q e bn autorin t prehet i qet n dhembjen e tij. N gjith kt mjegullnaj krkimesh, nj mendim i Lasgush Poradecit duket se kthjell shum mendjet e preokupuara me gjetjen e objektit t ksaj poezie: Artisti i vrtet spyet q ku e nxjerr lndn

brute t krijimeve t tija; ay pyet: A ka realizuar prej asaj lnde brute nj vepr origjinale, t re, t fuqishme, plot ekspresivitet vetjak? Ky mendim m duket sht tejet

adekuat pr kontekstin e ktij interpretimi dhe ksaj lirike brilante. Pa marr parasysh objektin letrar, n sht n kt vjersh nj Laur a nj Frat i vrar, apo n sht nj shprthim imagjinate e kulluar e poetit prball fenomenit t vdekjes, ky tekst sht nj realizim i mirfillt artistik, nj vjersh brilante ku ndjehen drithrimat e shpirtit t trazuar dhe ku kumbojn figurat e gjetura artistike. Nji lule vjeshtet sht nj ndr krijimet m t bukura n letrsin shqipe, ku figuracioni i mahnitshm stilistik, ecn paralelisht me toposet tematike dhe temat q shtjellon, nj poezi thellsisht e motivuar, q prsiat pr t bukurn, vdekjen, mallin, dashurin e kujtimet, pr moralin dhe prjetsin, t prfytyruara nga dora e krijuesit t rryer n fushn e artit t fjals q di t pikas me ngjyra e imazhe subtile, ndjesimet m t holla t njeriut, duke e ditur se lirika sht nj ndrydhje n vete pa pasur nevoj pr qartsim t objektit. Prkundr gjitha relevancave jashta letrare q mund t implikohen n lidhje me kt tekst, qndron nj kryerelevanc

dhe ndrlidhet me at se ky krijim letrar sht nj margaritar poetik i shenjueshm n krejt letrsin shqipe.