View
24
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Mil Mil
MİL GÖBEK BAĞLANTILARI
Mil üzerine yerleĢtirilen diĢli çark, kasnak, volan gibi disk Ģeklindeki
elemanlara genel anlamda GÖBEK denir. Mil ve göbek tek bir sistem
meydana getirecek Ģekilde birbirlerine Ģekildeki gibi bağlanırlar. Mil veya
göbek üzerine bir moment veya eksenel bir kuvvet uygulandığında, bu
moment veya kuvvet hiç kayma olmadan milden göbeğe veya göbekten mile
iletilebilmelidir. DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
][)/(
),(7162
][)/(
)(9550
NmdDn
PSBGPM
NmdDn
kWPM
b
b
Mil ile göbek arasında bir döndürme (burulma) momenti iletilir. Bu
durumda sisteme iletilen güç P, devir sayısı n ise iletilen moment
aĢağıdaki Ģekildedir.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
MİL GÖBEK BAĞLANTILARI
Mil ile göbek arasında moment iletimi ile iki Ģekilde
olabilir.
ġekle bağlı olarak (uygu kamaları "federler”, kamalı
"oluklu" miller,....)
Sürtünme yolu ile (kamalar, konik geçmeler, sıkma
geçmeler, sıkı geçmeler....)
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
UYGU KAMALARI (Paralel Kamalar)
Yüzeyleri paralel olan prizmatik elemanlardır. Hiç bir Öngerilme
söz konusu olmadığından tam bir Ģekil bağlantısı meydana getirirler.
St42, St50 ve St 60 malzemeden yapılabilirler. Bunlar: A tipi denilen
uçları yuvarlak; B tipi denilen uçları düz; bir tespit cıvatalı C ve D tipleri;
2 tespit cıvatalı pimli E ve F tipleri; pahlı G ve H tipleri; yarım ay Ģeklinde
olurlar. En çok A ve B tipleri kullanılır.
Uygu (Paralel) KamalarıDEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
• Uygu kaması bağlantılarında mil ve göbeğe birer kanal açılır ve kama mil kanalına yerleĢtirilip göbek bunların üzerine geçirilir.
• Mil kanalı disk freze veya parmak freze ile açılır. Göbek kanalı en sağlıklı olarak broĢ (tığ) kullanılarak açılır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
• Uygu Kamalarının Hesaplanması
• Uygu kamaları yüzey basıncı ve makaslamaya çalıĢır.
2.
2
2
2
12
ht
Lt
Fp
dMF
dFM
t
bttb
Uygu kamaları standarttır. Bunların geniĢliği b yüksekliği h,
uzunluğu L, mil kanalı derinliği göbek kanalı derinliği ise
ile ifade edilir. Tüm bu boyutlar çapa bağlı olarak
standartlarda verilmiĢtir. Yapılacak boyutlandırma hesabı
sadece uzunluk bulmak içindir.
Uygu kamasının standart gösterimi: Kamanın tipi x b x h x l
Ģeklindedir. Örneğin B12x8x45
1t
2t
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Tecrübelere dayanılarak kamanın uzunluğu L ve göbeğin çapı D mil
çapı d’ye bağlı olarak Ģu Ģekilde belirlenir.
Pratikte enderde olsa yarım ay kamalar kullanılmaktadır.
A tipi yuvarlak uçlu federlerde L1 =L-b
B tipi federlerde L1=L burada L uygu kamasının nominal uzunluğudur.
Genel olarak kesme emniyet gerilmesi
Emniyetli yüzey basıncı ise
alınır.
2/5,4 mmdaNem
em
1
b
1
t
d.L.b
M.2
L.b
F
embt pdhL
M
Lh
Fp
.
.4
.
.2
11
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
YARIM AY KAMA (WOODRUFF) FEDERĠ
Küçük döndürme momentlerinin iletilmesinde Özellikle
takım tezgahları ve taĢıt sanayinde kullanılırlar.
Standarttırlar.
em
11
b pL)th.(d
M2p
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
KAMALI MĠLLER
Mile yuva açıp feder yerleĢtirmek yerine milin kendisi
bir çok uygu kamasının profilini üzerinde taĢıyan bir formda
üretilir. Kamaların profili dikdörtgen, üçgen ve evolvent
Ģeklinde olabilir. Kamalı mil ile göbek arasındaki
merkezleme iç çapa göre, dıĢ çapa göre ve yanaklara göre
yapılır. Üzerinde taĢıdığı elemanların eksenel yöndeki
hareketine çok elveriĢlidir. Vites kutularında çok kullanılır.
Profiller yüzey basıncına zorlanmaktadır. Momentin profiller
arasında eĢit olarak dağıtıldığı düĢünülürse (z:profil sayısı);
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
2...
2
.
2.
2
12
0
1
210
0
1
ddhp
dhdz
M
Lh
Fp
ddd
dz
M
z
FF
embt
btt
pem
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
KAMA BAĞLANTILARI
Kamalar üst yüzeyleri eğik olan prizmatik elemanlardır. ġekil
bakımından burunsuz, burunlu; montaj sırasındaki duruma göre
yuvalı (gömme), düz (yassı) ve oyuk tipleri vardır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Kama Bağlantıları
a) Yuvalı (gömme) kama bağlantısı b) Düz (yassı) kama bağlantısı c) Oyuk kama bağlantısı
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Kamalar eksenel yönde çakılarak monte edilir. Montajdan sonra kama ; mil ve
göbeğe alt ve üst yüzeyi ile temasta bulunur, yan yüzeylerde bir boĢluk vardır.
Kamanın çakılması ile kamanın alt ve üst yüzeyleri ile mil ve göbek yüzeyleri
arasında basınç meydana gelir. Mile uygulanan moment kamanın alt ve üst
yüzeylerinde oluĢan sürtünmenin yardımı ile göbeğe iletilir. Momentin iletilmesi
için oluĢan sürtünme momenti (Ms), döndürme momentinden (Mb) daha büyük
veya eĢit olmalıdır. Bu koĢul sağlanmadığında kayma olur, yan yüzey boĢluğu
kaybolur ve kama momenti yan yüzeyleri ile iletmeye baĢlar. Ġstenmeyen bir
durumdur. Çakmadan dolayı göbek deliği ovalleĢir. Mil ekseni ile göbek ekseni
arasında bir eksantriklik meydana gelir.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Fn=pbL
• Çakma kuvveti Fç=Fntan(α+2ρ)
• Çözülme Kuvveti Fçöz=Fntan(α-2ρ)
• Otoblokaj ġartı Fçöz<0 olmalı yani α≤2ρ
Fç
Fn
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
YUVALI KAMA
KayıĢ kasnakları, diĢli çarklar, volanlar, kavramalar,
kollar, manivelalar gibi dönen veya salınım hareketi
yapan parçaların millere bağlanmasında kullanılır.
emb
yanakbtopb
b
n
pdbbL
Mp
MMM
dbpbLM
pbLF
)(
12
)(12
1
2
1
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
OYUK KAMA
emob
n
nb
pbLd
kMp
pbLF
dFM
k0 kaymaya karşı emniyet katsayısı
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
KONĠK GEÇMELER
Ġçi konik olarak iĢlenmiĢ göbek çok defa bir civata
yardımı ile sağlanan eksenel kuvvet etkisi ile aynı koniklikte
iĢlenmiĢ mil üzerine sürülerek bağlantı sağlanır. Temas
yüzeyleri dönel ve temas sürekli olduğundan basıncın eĢit
yayılmıĢ olduğu kabul edilir. Çok sık veya seyrek sökülüp
takılan bağlantılarda, gemi pervanelerinin Ģafta tespitinde,
matkaplarda, takım tezgahlarında kullanılır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
2
2
5,1....25,1
22tan
2tan2
1
102
0
0
0
1
1
dddp
Ld
Mkp
LpdFkuvvetnormalçaptakiOrtalama
kMkMveyaMM
L
dd
L
dd
K
emb
on
bosbs
Gereken sıkma kuvveti Fön=Fn tan(α/2+ρ)
Gereken çözme kuvveti Fçöz=Fn tan(α/2-ρ)
Otoblokaj şartı Fçöz ≤0 α/2-ρ ≤0
α/2 ≤ ρ α ≤2 ρ
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
SIKMA GEÇMELER
Yüzeyler arasındaki basınç civataların sıkılması ile
sağlanmaktadır.Bu tür bağlantılar göbeğin mil üzerine
istenilen yere takılmasına veya montaj sırasında gerekli
ayarlamaların yapılmasına imkan verir.
em
o
n
PLd
MbkP
pdlF
≤=
=
2μ
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
BĠLEZĠK KAMALAR (Urdingen halkaları)
Eksenel yönde sıkınca radyal yönde büyüyen
elemanlardır. Bu iĢlem sırasında bilezik ile mil ve bilezik ile
gövde arasında bir basınç oluĢur. Ġletilecek moment
uygulandığı anda basınçtan dolayı bir sürtünme momenti
meydana gelir. Bağlantının gerçekleĢebilmesi için
Ms ≥ Mb olmalıdır. Bazen bir kaç eleman çifti birlikte
kullanılır. Ancak bu durumda çiftler eĢit olarak moment
taĢımazlar.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Ayrıca göbekte düzgün bir basınç dağılıĢı meydana
getirmeleri sebebiyle ovalleĢme ortadan kalkmaktadır. Kötü
yönü ise çok karmaĢık olmaları ve tam emniyetli
olmamalarıdır. Son zamanlarda rondela, spiral, burç-spiral
Ģeklinde yaylar kullanılmaktadır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Bilezik Kamalar (Urdinger halkaları)
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
SIKI GEÇMELER
Bu tip bağlantılarda mil ve göbek arasındaki moment
ve hareket iletimi geçme yüzeyleri arasında çap farklılığı
sayesinde oluĢturulan basınç ile sağlanmaktadır. Bu
nedenle baĢlangıçta milin dıĢ çapı (dM) göbeğin delik
çapından (dG) büyük yapılır. Moment uygulandığında,
geçme yüzeyleri arasında sürtünme kuvveti meydana gelir.
Bağlantının sağlanabilmesi için Ms≥Mb olmalıdır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Sıkı geçmeleri montaj şekillerine göre Eksenel sıkı (pres) geçmeler
Radyal sıkı geçmelerolmak üzere ikiye ayırarak inceleriz.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
EKSENEL SIKI (PRES) GEÇMELER
Parçalar oda sıcaklığında eksenel bir kuvvetin
yardımıyla monte edilirler. Eksenel yönde itme hızının 2
mm/s'yi geçmemesi gerekir. Montaj sırasında mil ucunun
kazıma yapıp malzeme kaldırmaması, ayrıca merkezlemeyi
kolaylaĢtırmak amacıyla uç kısımda yaklaĢık 5°' lik bir
açıyla 2 ... 5 mm. kadar pah kırılmalıdır. Pres geçmede
parçaların yüzey pürüzlülüğü bozulabilir. Bu durum bağlantıyı
olumsuz etkileyeceğinden önemli yerlerde kullanılacak
bağlantılar mil ve göbek yüzeylerinin arasına gönderilen
basınçlı yağ tabakası yardımı ile yapılır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
RADYAL SIKI GEÇMELER
Bu geçmelerde genellikle göbek ısıtılır. Sıcaklık
parçaların birbiri üzerine rahatlıkla geçirilmesine olanak
verecek dereceye kadar yükseltilir. Soğuma sırasında delik
çapı büzülür ve istenilen sıkılık sağlanır. Isıtma işlemi,
100°C'a kadar sıcak plakalar üzerinde, 350°C'ta kadar yağ
banyosunda, 700 °C'ta kadar ise fırında veya alevle
yapılabilir. Bazen de mil soğutularak çapın küçülmesi
sağlanır. Soğutma işlemi, -70°C'ta kadar kuru buz
(karbondioksit kan) -190 °C'ta kadar ise sıvı hava ile yapılır.
Sıcak geçmelerde yüzey pürüzleri bozulmaz.DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
ESNEK BAĞLANTILAR
Özellikle hassas cihaz tekniğinde kullanılan bu
bağlantılarda parçalardan biri kolay ve oldukça büyük şekil
değiştirecek şekilde yapılır.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
PĠM, PERNO ve ESNEK SEGMAN BAĞLANTILARI
Pimler
Pimler küçük makine elemanları olup bağlama, merkezleme
ve emniyet elemanı olarak kullanılırlar.
Silindirik, konik ve çentikli pimler olarak sınıflandırılabilirler.
Silindirik pimler toleranslı olarak monte edilirler. Delikleride
hassas iĢçilik gerektirir. Çentikli pimler bu hassasiyeti
gerektirmez. Delikleri kaba olarak iĢlenebilir. Aynı prensip
elastik “esnek” pimler içinde geçerlidir. Konik pimlerinde
delikleri raybalama iĢlemine tabi tutulmalıdır.DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Konik pimler: tam konik, vidalı veya iç vidalı olabilirler. Çentikli pimler: tam çentikli,
yarım çentikli veya kısmi çentikli olabilir. Uygulamada esnek pim adını taĢıyan
pimlerde kullanılmaktadır. Bunlar yarıklı boru Ģeklindedir.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Pimler St 50, St 60 çeliklerinden veya özel durumlarda bakır, pirinç veya
aluminyum malzemeden üretilirler. Boyut bakımından tecrübelere dayanılarak d
mil çapına bağlı olarak
yaklaĢık değerleri önerilir. Pimler kesmeye ve yüzey basıncına zorlanırlar.
Kesmeyi dikkate alacak olursak.
Statik zorlanma için
DeğiĢken zorlanma için
2/100...50 mmNem
2/48...25 mmNem
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Pernolar
Pernolar silindirik elemanlar olup mafsallı yani dönme serbestliğine sahip küçük
tekerleklerin, kasnakların ve ruloların taĢıyıcı elemanlara bağlanmasında, ve piston-
biyel bağlantılarında kullanılan elemanlardır.
BaĢsız (a,b), baĢlı(c,d,e,f), tespit edilebilmeleri için delikli(b,c,d) veya vidalı(e)
olabilirler.
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Pernoların eksenel yönde emniyeti için seeger emniyet halkası “segman”(a,b),
profilli emniyet rondelaları (c,d), gupilya (f), somun(g) veya vidalı pimli bilezik(g)
kullanılabilir.
1 Perno, 2 Pul, 3 Emniyet halkası 1 Pul, 2 Profilli emniyet rondelası
1 Gupilya, 2 Pul 1 Bilezik, 2 Vidalı pim
Pernolar genellikle St50, St60, C35 gibi malzemelerden yapılır.
Pernoların hesabı
Pernolar yüzey basıncı, eğilme ve kesmeye zorlanırlar.
Yan parçalarla perno arasındaki yüzey basıncı:
Bilezik ile perno arasındaki yüzey basıncı:
pem
Eğilme:
Kesilme:
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Perno konstrüksiyonları
Pernoyla biyel kolu-piston bağlantısı
DEÜ Makina Elemanlarına GiriĢ
M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
DEÜ Makina Elemanlarına Giriş M.Belevi, Ç.Özes, M. Demirsoy
Esnek Segmanlar
Seeger emniyet halkaları diğer deyiĢle segmanlar göbekleri, mil veya pernoları
eksenel yönde tespit eden elemanlardır. Bu elemanlar kullanma yerlerine göre
mil(a,d,g), göbek(b,d,f) ve genel(c,h,i) segmanlar olmak üzere sınıflandırılabilirler.
makine elemanları olup bağlama, merkezleme ve emniyet elemanı olarak
kullanılırlar. Yay çeliklerinden yapılıp ısıl iĢleme tabi tutulan bu elemanların
takılmaları ve sökülmeleri çok kolaydır.
Recommended