Oude adagia en nieuwe mantra’s in de evolutie van de wereldbevolking

Oude adagia en nieuwe mantra’s in de evolutie van de wereldbevolking

Donderdag 26 maart 2009

Koen Matthijs Centrum voor Sociologisch Onderzoek

Waar gaat het over?

• Per minuut: plus 150 mensen (geboorte minus sterfte)• Per minuut: 150, per uur: 9.000, per dag: 216.000• Elke vier à vijf dagen: stad zoals Brussel• Per jaar op wereldniveau: plus 80.000.000

• Een sprekend a contrario: leerlingen per klas of scholen per land…

• Bijna hele mensengeschiedenis: 10 miljoen • Rond 1600: 500 miljoen, 1800: 1 miljard, 1900: 1,6 miljard• Recent forse groei:

– 1990: 5 miljard– 2000: 6 miljard– 2010: 7 miljard

Enkele recente ontwikkelingen

• Op wereldschaal daalde het gemiddeld aantal kinderen per vrouw van 5,0 in 1950 tot 2,7 in 2007.

• In de minder ontwikkelde landen steeg de levensverwachting bij geboorte van 40 jaar rond 1950 tot 66 jaar rond 2005.

• In de 20ste eeuw hadden veel landen een groeicijfer van 3%. Dat is een verdubbeling om de 23 jaar.

• De toename is het grootst in de ontwikkelingslanden, dus landen die de toename economisch het minst goed kunnen opvangen. Dat leidt tot een demographic devide.

Wat is de demographic divide?

Ruwweg: krimp en oud versus groei en jong• Landen met hoge vruchtbaarheid en een relatief

lage levensverwachting; dat zijn vaak “arme” landen

• Landen met lage vruchtbaarheid en een relatief hoge levensverwachting; dat zijn vaak “rijke” landen

Het Europese demografisch plaatje is dus niet het mondiale.

Maar: de mondiale spreidstand is niet statisch!

Het concrete gezicht van de demographic divide (2005)

US Duitsland Ethiopië

Bevolking 2007Bevolking 2025Totaal vruchtbaarheidscijfer Aandeel < 15-jarigen Aandeel > 65-jarigen Levensverwachting bij geboorteZuigelingensterfte (per 1000 geboorten)Aandeel volwassenen met aids Kinderen met ondergewicht (< 5 jaar)

302.2349.42.12012786.50.61

82.379.61.31419793.80.1/

77.1108.75.443349771.435

Niet alleen meer inwoners….

2007 2050

ChinaIndiaVSIndonesiëBraziliëPakistanBangadeshNigeriaRuslandJapan

1.3181.132302232189169149144142128

IndiaChinaVSIndonesiëPakistanNigeriaBraziliëBangladeshCongoFilippijnen

1.7471.437420297295282260231187150

…maar minder kinderen…

Totaal vruchtbaarheidscijfer 1950 2007

Sub-Sahara AfrikaNoord-Afrika en Midden-OostenAziëLatijns-Amerika en CaraïbenNoord-AmerikaEuropa

6.76.95.95.93.52.7

5.53.02.42.52.01.5

…en veel meer ouderen…

• Historisch: altijd meer kinderen dan ouderen. Ergens rond 2020: meer 65-plussers dan min-vijfjarigen.

• Rond 2000: half miljard mensen 65 jaar en ouder, in 2030 meer dan één miljard (één op acht).

• Vevolgen voor:– Gezondheidsvoorzieningen– Nieuwe vormen van structurele sociale ongelijkheid– Nieuwe intra- en intergenerationele verhoudingen– Nieuwe sociale leeromgeving; dus nieuwe uitdagingen voor

de gedragswetenschappen

Waar naar toe?

• “Volgens wetenschappelijke berekeningen zal de Belgische bevolking binnen één eeuw met de helft verminderen indien de huidige demografische voorwaarden onveranderd blijven” (De Bond 1934, citaat van Valère Fallon) – Ter info: in 1920 7,5 miljoen Belgen

• “België haalt nooit de tien miljoen inwoners” (KBS, Demographic Outlook 1988)– Ter info: in 2008 10,7 miljoen Belgen

Demografische toekomstprojecties: een

heikele kwestie! • De huidige projecties zijn (wellicht) beter, maar ze

blijven onvolmaakt. Er zijn veel onzekere factoren:– Diffusie van bepaalde ziektes en aandoeningen – Evolutie van het geboortecijfer?– Evolutie van de levensverwachting? Maximale

levensduur?– Voor regio’s: internationale migratiestromen– Effecten van verlaat moederschap op de

levensverwachting van moeders (en hun kinderen)? Grootmoedereffect?

– Externe dreigingen (oorlog, klimaatverandering)– Wetenschappelijke doorbraken en technologische

verschuivingen

Verschuivende thematisering

• Rapport aan Club van Rome: een apocalyptisch verhaal– Uitputting grondstoffen– Water- en energietekort

• In Vlaanderen geconcretiseerd in een “ecocidium” (Leuven, 1972)– Het huis staat in brand. Bevolking en bevuiling– Afschaffing kinderbijslag? Belasting op kinderen? Gratis

contraceptie? Verplichte sterilisatie? Vrije abortus?

• Vandaag– Klimaatkwestie: invloed van menselijke activiteit op het

milieu (broeikaseffect, verlies biologische diversiteit)

Pessimisten versus optimisten

• Achtergrond: Robert Malthus– Bevolking: meetkundige reeks– Voedselvoorziening: rekenkundige reeks

• Ester Boserup– Technologische groei interfereert tussen bevolking en

economie

• I = P * A * T– I: milieu-impact– P: bevolkingsomvang (population)– A: welvaart (affluence)– T: technologie (technology)

Kwantiteit versus kwaliteit

• Klimaatverandering: stijgende temperaturen, stijging van zeespiegel, extreme weersomstandigheden, gemakkelijker verspreiding van infectieziektes.

• Dat beïnvloedt de evolutie en de kenmerken van de bevolking.

• Dat wordt uitvoerig gedocumenteerd op honderden weblocaties. Er zou een “new economics” nodig zijn, en ook een Green New Deal XXL.

• Dalende bevolkingsomvang leidt niet automatisch tot minder milieulast!

• Voorbeeld: emissie van kooldioxide (in ton, 2002, per inwoner): – Noord-Amerika: 19.6– Europa: 8.4– Sub-Saharan Africa: 0.8

Gevolgen: mondiale urbanisering

• Macro-trend: van vooral ruraal naar vooral urbaan• In 2008: meer dan 50% van de wereldbevolking in

steden, in 2030: 60%• Regionale verschillen (2008)

– Noord-Amerika, Europa, Latijns-amerika en de Caraïben: 70%

– Afrika en Azië: 40%• De toename zal zich vooral afspelen in de

middelgrote steden (maar dat is vijf miljoen….) • Effecten

– In steden: meer consumptie, meer energie- en watergebruik– Meer gepollueerde lucht, met nefaste impact op de

gezondheid en op de levenskwaliteit

Gevolgen: internationale migratie

• Voorbije decennia: ongeveer 3% van de wereldbevolking is (op jaarbasis) internationaal migrant. Dt beïnvloedt de omvang en de kenmerken van de bevolking in de zendende en de ontvangende landen.

• Desastreuze gevolgen van selectieve migratie.• Tussen 1995 en 2000 verhuisden 2.6 miljoen migranten

van minder naar meer ontwikkelde regio’s.• Vluchtelingen (volgens UN definitie): 10 miljoen in 2006• Feminisering van migratie (tegenwoordig 50-50-

verhouding), wat leidt tot andere migratiekenmerken.

Discussie

• Zijn er mondiale bevolkingsdoelstellingen? Wie bepaalt ze?• Hoe gedragsverandering implementeren? • Er is geen nood aan een mentaliteitsverandering!• Hoe armoede, achterstand en achterstelling mondiaal

aanpakken?• Wat met religieuze weerstanden, genderkwesties en

culturele gevoeligheden?• Demodystopia

– Vrees voor bevolkingsexplosie– Vrees voor bevolkingsimplosie– Vrees voor “population professionals” …

• Leert het verleden iets?– Ja, maar the benefit of hindsight verblindt ook!

• Wet van behoud van ellende?