Para Politikasının Yürütülmesi - Bilgin Bari

BilginBari İktisatPolitikası 1

ParaPolitikasınınYürütülmesi

BilginBari İktisatPolitikası 2

1668-1873Dönemi:MerkezBankalarınınOrtayaÇıkışı• 1661yılındaStockholmBankasıilkbanknotuihraçetmiştir.• 1668’deİsveçDevletBankası(Riksbank)merkezbankasınitelikleriilepiyasayaparaçıkarmıştır.

• Gerçekanlamdailkmerkezbankası1694yılındakurulanİngiltereMerkez Bankası (Bank of England)’dır. Banka 1844 yılında kağıtpara ihraç tekeline kavuşmuş, 1870 yılında da likidite’nin sonmerciifonksiyonu’nuüstlenmiştir.

BilginBari İktisatPolitikası 3

Türkiye’deMerkezBankacılığınınGelişimi

• 3Ekim1931TürkiyeCumhuriyetMerkezBankasıdünyadaki38.merkezbankasıolarakfaaliyetebaşlıyor.

• TCMBanonimşirketolarakkuruluyor.

• Hisseyapısı:

Asınıfıhisseler:devletkurumları(%15’Igeçemez)Bsınıfıhisseler:ulusalbankalarCsınıfıhisseler:diğerbankaveimtiyazlıkuruluşlarDsınıfıhisseler:Türkgerçekvetüzelkişiler

BilginBari İktisatPolitikası 4

GünümüzMerkezBankacılığıParadigması

• Merkezbankasınınbağımsızlığıönemli• Temelamaçfiyatistikrarı• Temelpolitikaaracı:kısavadelifaizoranları• Temelparapolitikasıstratejisi:enflasyonhedeflemesi

BilginBari İktisatPolitikası 5

ParaPolitikasınınYasalDayanağı• Temelamaç,fiyatistikrarınınsağlanmasıvesürdürülmesidir.

• Yasaldayanak,14Ocak1970tarih,1211sayılı“TürkiyeCumhuriyetMerkezBankasıKanunu”dur.

• 1211sayılıKanun’untemelgörevveyetkileridüzenleyen4.maddesinegöre;

• TCMB’nintemelamacıfiyatistikrarınısağlamaktır.TCMB,fiyatistikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını vekullanacağıparapolitikasıaraçlarınıdoğrudankendisibelirler.

BilginBari İktisatPolitikası 6

• TCMB, fiyat istikrarını sağlamaamacı ile çelişmemek kaydıylaHükümetinbüyümeveistihdampolitikalarınıdestekler.

• TCMBHükümetlebirliktekurrejiminibelirler,ülkealtınvedövizrezervlerini yönetir, ulusal paranın hacim ve tedavülünüdüzenler, ödeme sistemlerini işletir,mali piyasaları düzenler,vs...

• TCMB,Hükümetlebirlikteenflasyonhedefinitespiteder,bunauyumluolarakparapolitikasınıbelirler.

• TCMB, para politikasının uygulanmasında tek yetkili vesorumludur.

BilginBari İktisatPolitikası 7

• TCMB,fiyatistikrarınısağlamakamacıylaKanun’dabelirtilenparapolitikasıaraçlarınıkullanmaya,uygunbulacağıdiğerparapolitikasıaraçlarınıdadoğrudanbelirlemeyeveuygulamayayetkilidir.

• TCMB,nihaikredimerciiolarakbankalarakredivermeisleriniyürütür.

• 1211sayılıKanun’unTCMB’ninyapamayacağıişlemleridüzenleyen56.maddesinegöre;

TCMB,Hazineilekamukurumvekuruluşlarınaavansveremezvekrediaçamaz,bunlarınihraçettiğiborçlanmaaraçlarınıbirincilpiyasadansatınalamaz.Kanunlayetkiverilenişlemlerdışındaavansveremezvekrediaçamaz,vereceğiavansveaçacağıkrediteminatsızveyakarşılıksızolamaz...

BilginBari İktisatPolitikası 8

EnflasyonHedeflemesi• Enflasyonhedeflemesirejimi;parapolitikasınınfiyatistikrarınısağlamaya ve sürdürmeye yönelik olarak kurumsallaştığımodernbirstratejidir.

• Sayısalbirenflasyonhedefibelirlenirvebuhedefkamuoyunailanedilir.Merkezbankasıbelirli bir süre sonundabuhedefeulaşacağınıtaahhüteder.

• Enflasyonhedeflemesirejimindetemelpolitikaaracıkısavadelifaizoranlarıdır.

BilginBari İktisatPolitikası 9

• Burejim,aynızamandakararalmasürecininkurumsallaşmasınısağlamaktadır.

-politikakaralarınınşeffafbiryapıyakavuşması-kararlarınalınacağıtarihlerinöncedenbirtakvimebağlanmasıvekamuoyunaduyurulması-kararlarıngerekçelerininaçıklanması• Enflasyon hedeflemesinde para politikasının zamanlaması veyönüdahabelirginhalegelmektedir.

• Enflasyon hedeflemesinde merkez bankasının gelecektekienflasyonailişkinöngörüleribüyükönemtaşımaktadır.

• Beklentilerin iyi yönetilmesi ve etkin iletişim politikasıönemlidir.

BilginBari İktisatPolitikası 10

EnflasyonHedeflemesiRejimininÖnKoşulları• Fiyatistikrarınasıkıbiçimdebağlılık• Bağımsız,hesapverebilirvegüvenilirmerkezbankası• Güçlüvegelişmişfinansalpiyasalar• Düşükmalibaskınlık• Teknikaltyapınınsağlanması

BilginBari İktisatPolitikası 11

BilginBari İktisatPolitikası 12

EnflasyonHedeflemesi’ninUygulanması• Hedefinbelirlenmesi(MBve/veyaHükümet)• Hedefinniteliği(TÜFE,ÇekirdekEnflasyon)• Noktahedefmi,banthedefmi?• Hedefufku• Kararalmamekanizmasıvekararlarınaçıklanması• Hesapverilebilirlikuygulamaları• İletişimpolitikası

BilginBari İktisatPolitikası 13

Türkiye’deEnflasyonHedeflemesi• EnflasyonhedefinihükümetveTCMBbirliktebelirler.• TÜFEenflasyonuhedeflenmektedir.• Noktahedefvebelirsizlikaralığıbelirlenmiştir.• Hedefufkuortavadelidir.Üçyıllıkhedeflerilanedilir.• Hedeften sapma durumunda nedenlerini alınması gerekenönlemleriTCMBHükümeteyazılıolarakbildirirvekamuoyunaaçıklar.

• KısavadelifaizoranlarınailişkinkararlarParaPolitikasıKurulutarafındanoylanarakalınmaktadır.ParaPolitikasıKuruluheraydüzenliolaraktoplanır.

BilginBari İktisatPolitikası 14

• TCMB’nin temel iletişimaracı üç aydabir yayımlananEnflasyonRaporudur.

• PPKtoplantıözetleridiğerbiriletişimaracıdır.• TCMB,hesapverebilirlikkapsamında,faaliyetleriveparapolitikasıuygulamaları ile ilgili her yıl Nisan ve Ekim aylarında BankalarKurulunabirraporsunarveyineyıldaikidefaTBMMPlanveBütçeKomisyonunubilgilendirir.

BilginBari İktisatPolitikası 15

BilginBari İktisatPolitikası 16

MerkezBankasınınBağımsızlığı• SiyasalBağımsızlık:Merkezbankasınınhükümetinmüdahalesiolmadanparapolitikasıkararlarınıalabilmesidir.

• Ekonomik Bağımsızlık: Merkez bankasının para politikasıaraçlarının tamamını hükümetin kısıtlaması olmadankullanabilmesini ifade eder.Ekonomik bağımsızlık kavramıamaç,hedef,araçvefinansalbağımsızlığıkapsamaktadır.

BilginBari İktisatPolitikası 17

BankalararasıPiyasaGecelikBorçlanmaFaizi(BPGB)–Overnightfaiz(O/N)

• Bankaların birbirleriyle olan bir günlük (kısa vadeli)borçlanmalarında ödenen faiz oranıdır. Bankalar birbirininMB’dekihesabındangünlükborçalmavevermeişlemiyaparlar.Buradakiortalamapiyasafaiziekonomidekidiğerfaizleriaktarımmekanizmasıaracılığıylaetkiler.

• Buoran,TCMB’nintemelpolitikaaracıdır.Bufaizpiyasadaarzvetalebe göre belirlenir fakat TCMB yaptığı işlemlerle bunu aşağıyukarıyönlendirir.

BilginBari İktisatPolitikası 18

BankalararasıPiyasadaRezervTalebiveRezervArzı• Bankalararası piyasada gecelik faiz artarsa toplam rezerv talebimiktarıazalır.Bununnedeni:

- Toplam rezervler zorunlu rezervler artı serbest rezervlerden oluşur.Serbestrezervtutmanınfırsatmaliyetiyani“fiyatı”burezervlerikrediolarakkullandırmanıngetirisidir.

- Gecelik faiz artınca serbest rezerv fiyatı artar ve talep edilen rezervmiktarıdüşer.Faizdüşünceiserezervtalepmiktarıartar.

• Dolayısıylarezervtalepeğrisinegatifeğimlidir:faizarttıkçatalepmiktarıdüşer.

• RezervArzıMBtarafındanbelirlenir.Interbankgecelikfaizihedefaralıkarasındakaldığısürecerezervarzeğrisidikolmaktadır.

BilginBari İktisatPolitikası 19

Kanal/KoridorSistemi• TürkiyeveABdekullanılansistembudur.

• MB,borçvermepenceresioluştururvelikiditesıkışıklığıyaşanmasıhalinde buradan bankalara gecelik kredi imkanı sunar. Bupenceredeuygulananfaizoranıgecelikborçverme(ibv)faizidir.

• Rezerv arzı eğrisi gecelik borç verme faizinin üstüne çıkamaz.Çünkübankalar istediklerikadarMBdenborçlanabilir.Arzeğrisiborçvermefaizindetamelastic(yatay)olur.

BilginBari İktisatPolitikası 20

BilginBari İktisatPolitikası 21

Kanal/KoridorSistemi• Borçvermepenceresineekolarak,MBninborçalmapenceresivardır.PiyasadalikiditebolluğuyaşanıyorsabankalarMByeborçverebilirler.BuborçiçinMBticaribankayaborçalmafaizi(iba)öder.

• Rezerv arzı eğrisi borç alma faiz oranında tamelastiktir (yatay).Bununnedeni:eğerbirbankanınfazlalikiditesivarsaMByeborçalmafaizindenyatırabiliroyüzdenfaizibadanaşağıyadüşmez.

• Dolayısıylabuikipenceresayesindebankalararasıpiyasafaizihepborç verme ve borç verme faizlerinin arasında oluşur. Rezervtalebi aşağı yukarı değiştiğinde bankalararası piyasa faizi hedefaralıktakalır.

BilginBari İktisatPolitikası 22

• Eğer i* < ibv ise bankalar MB den borç almaz ve “borç alınmışrezervler”sıfırdır.

• RezervArzı“borçalınmamışrezervler”eeşittirvetamdiktir.• Eğeri*,ibvninüstüneçıkarsabankalarMBdenborçalıppiyasayaverirler,budafaiziibvyedüşürür.

• Dolayısıyla rezerv arzı ibv borç verme faizinde tam esnek veyataydır.

BilginBari İktisatPolitikası 23

ParaPolitikasıAraçlarıMB,Bankalararasıpiyasadafaizinasılyönlendirir?1. AçıkPiyasaİşlemleri(KesinAlım-satım)Yapmak

-Rezervmiktarıveparasaltabanıdeğiştirerek.2.BorçVermeveAlmaFaizOranlarınıDeğiştirmek-Piyasayaborçalıpvererekrezervmiktarınıdeğiştirir

- Parasaltabanıdeğiştirir- PolitikafaiziüzerindenRepo-Tersrepoişlemiyapar

3. ZorunluKarşılıkOranınıDeğiştirmek- Paraçarpanınıdeğiştirir

BilginBari İktisatPolitikası 24

MBBPGBFyinasılyönlendirir?1. AçıkPiyasaİşlemleri

- Bir açık piyasa alımı rezerv arzını sağa kaydırır ve gecelikborçlanmafaizinindüşmesinisağlar.

- Biraçıkpiyasa satışı isearzeğrisini solakaydırır vegecelikborçlanmafaizininartmasınısağlar.

- repo:menkulkıymetigerialmatahhüdüyleşimdisatış:borçalmakamacıyla

BilginBari İktisatPolitikası 25

- tersrepo:menkulkıymetitekrarsatmayıkabulederekşimdialış:borçvermeamacıyla

- Merkezbankasıparaarzınıazaltmakamacıylarepoyapıncaborçalmafaiziüzerindenyapıyor.

- Tersrepoyaparsadaparaarzınıarttırmakiçinyaparveborçvermefaiziüzerinden.

BilginBari İktisatPolitikası 26

AçıkPiyasaAlımı

BilginBari İktisatPolitikası 27

2. BorçAlma/VermeFaizlerindeDeğişiklik

• GenişlemeciParaPolitikası:MBborçvermevealmafaizlerinidüşürürvebudüşükfaizletalepedenbankalaraborçverir.

• DaraltıcıParaPolitikası:MBborçalmavevermefaiziniyükseltirsebankalarbuseferfazlalikiditeyiMByeborçverirlerveyüksekborçalmafaizindenfaydalanırlar.

BilginBari İktisatPolitikası 28

3. ZKOnındeğiştirilmesi

• MB, ZKO yu arttırdığı zaman bankaların rezerv talebiartacağından talepeğrisi sağa kayar veBPdagecelik faizartar.ZKOnındüşmesihalindeisepiyasafaizidüşer.

• ZKOpolitikaaracısonyıllardapiyasafaizinietkilemek içinpekkullanılmamıştır.

BilginBari İktisatPolitikası 29

ZorunluKarşılıkOranınArtırılması

BilginBari İktisatPolitikası 30

4. ReeskontKredileri

• Merkezbankasıncafinansalkurumlaraverilir.• Hangi tür finansal kurumun yararlanacağına merkezbankasıkararverir.

• Amaç,geçicilikiditesıkışıklığınıkarşılamaktır.• Reeskontkredisikullanmanınmaliyetireeskontfaizi’dir.• Merkez bankaları açtıkları krediler karşılığında teminatistiyorlar.(devlettahviliveyakredinotuyüksekşirketlerinborçlanmasenetleri)

• Küresel kriz sırasında çoğu merkez bankası tarafındankullanıldı. Bu yolla kredi piyasasının işlemeye başlamasıamaçlandı.(MB’nin Likiditenin Son Kaynağı OlmaFonksiyonu)

BilginBari İktisatPolitikası 31

MBEnSonBorçVermePenceresidir

• MB,bankalariçinensonborçvermepenceresidir.Bununnedenibirbankapaniğini(bankrun)önlemektir

• Mevduatsigortasıvarkenensonborçvericiyeniyeihtiyaçvardır?

- TMSFfonlarıbirpanikdurumundayeterliolmayabilir.- 100.000TLninüstündekifonlarsigortalıolmadığındansistemriskiyinesözkonusudur.

BilginBari İktisatPolitikası 32

BankaPaniği• Herbirmevduatsahibinindiğertümmudilerinparalarınıçektiğineinanarakparasınıbankaçökmedençekmeyeçalışmasıdır.

• Budavranışrasyoneldir.Çünkü

- müşterilerdebilirkibankalar%100rezervtutmazlar.- müşterilere,öncegelenhizmetiöncegörür(firstcome,firstserved)esasınagörenakitverilir.

• Paniğiönlemekamacıylabankalarparaçekişlerinesınırkoyabiliryadageçiciolarakdurdurabilirler.

BilginBari İktisatPolitikası 33

MBninEnSonBorçVermePenceresiPolitikasınınArtıveEksileri

• Avantajları:- En son borç veren kurum olduğundan MB bankacılıkpanikleriniönler.

- Bankalarası piyasada faizin hedefin üstünde çok fazlayükselmesineengelolur.

• Dezavantajları:

- AhlaklıDavranışsorunuyaratır.- BankalarMB’ninnasılsayardımageleceğinidüşünerekdahafazlariskalırlar.

BilginBari İktisatPolitikası 34

DiğerParaPolitikasıAraçları5.İletişimPolitikasıMerkez bankası politikaları ile ilgili kamuoyunu bilgilendirerekekonomikbirimlerinbeklentilerinişekillendirebilir.

BilginBari İktisatPolitikası 35

BilginBari İktisatPolitikası 36

BilginBari İktisatPolitikası 37

BilginBari İktisatPolitikası 38

BilginBari İktisatPolitikası 39

BilginBari İktisatPolitikası 40