View
218
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Pêrgamûn Mozyûm Li Berlîn
Fehmî Balayî
Mûzexane xwedîyê cihekî giringe didîroka şaristanîyet û
parastina kevineșupîyên mirovatîyê da, ji ber wê jî nîșanên
bajêrvanî û giringî pêdana honer û şaristanîyetê di vebûna
Mûzexanan da tê dîyarkirin, gelên
rojava gelek giringîyê diden
Mûzexane û galerîyên honerî, bi
taybet piștî (rênosansê)
Mûzexane bûne cihê komkirina be
rhemên honerî û kevineșopîyên
dîroka mirovatîyê, li bajêrê
Berlîna paytextê Elmanîya
(Pêrgamûn Mozyûm) weke beșekî
giring yê dîroka Elmanîya tê
naskirin, lê piranîya berhemên di
nava wê da hatîneparastin ji dîrok
û şaristanîyeta rojhelatî anîne.
Pêrgamûn Mozyûm jî yeke ji
navên navdar. yeke ji Mûzexane
yên navdarên Ewrupî û bi taybet li
Elmanîya gelek navdare. dîroka vê
Mûzexanê vedgerîte sala 1897–1899 ko li ser destê .Fritz
Alfred Messel
Adolf Brütt
Wolff(1). hatîye avakirin, û li sala 1901 hatîyevekirin, dive
kirinê da dîyarda wêneyên Adolf Brütt .(2) dîyar bû.piștî
sala 1910 danana pilana Mûzexaneyê ji layê Alfred
Messel.(3) ve berdewam bû.
Ev Mûzexane j bo komkirina parçên honerî yên dîrokî
hatîye terxankirin. beșekî giring jî girêday dîroka şaristanîye
îya Asîaye bi taybetî şaristanîyeta (Mezuputamîya. weke
honerê (Hîtî, Aşûrî, Babilî û Farisî). herwesa beșekî giring ji
bu honerê Îslamî yê Farisî hatîye terxankirin. her beșek ji vê
Mûzexanê girêday dîroka cihekî ye û hemû tiștên vê he
rêmê yên dîrokî nîșa didet, Pergamon museum.(4)
Beșek jî girêday honerê Esîna yê şaristanîyetaYonanê
bû, weke herêmên Priene Magnesia.). dsala 1958 da hemû
beșên vê Mûzexanê di nava Mûzexana gștî da komkirin û
navê wê kire( Pêrgamûn Mozyûm).@
Pêrgamûn Mozyûm di qûnaxa dûyê da:@
Piștî gelek parçên şaristanîyeta (Babil, Urok, Aşûr û
Misrê) keftîne berdestê vê Mûzexanê, qunaxa dûyê ji
avakirina (Pêrgamûnê) dest pê kir. ji ber ko di qunaxa yekê
da ev tiștine nehatin nîșadan, pilana qûnaxa di sala 1906 û
ya dûy lsala 1927 ji layê Wilhelm
von Bode.(5) Hate pilankirin.@
Pișka honerê Îslamî jî lê zêde
diken, ew dinavbera salên 1907
û 1909 da piștî danana pilana vê
Mûzexanê ji layê (Alfirîd Mîsl), di
mirît û hevalê wî (Ludivîg
Hofman) berdewamyê bi
avakirinê didet. di berdewamîya
pêșdabirinê da giringî daye honerê Îslamî bi taybetî honerê
herêma (Mșata) û beșekî giring jî ji honerê şaristanîyeta
Misrê bû. weke wênê (Nefer Tîtî)@
Wilhelm von Bode
Dîmenê honerê (Mșata)@
wênê Nefer Tîtî "Nofretete'' 1338 b.z niha li Mûzexaneîya Berlînê ye@
Pêrgamûn Mozyûm Di Șerê Cîhanyê Dûyê Da Û Piștî Șerî:@
Di șerê cîhanyê dûyê da, ev Mûzexane kete ber
bumbarkirina firokên șerî û ji egera van hêrșan gelek beșên
wê têk çûn û xirabûn. herwesa gelek parçên giring yên
honerî û şaristanîyetên kevin têda jinav çûn û hind jî ji bo ge
lek welatên dî hatin veguhastin. bi taybetî di sala 1945 da
dema șerê cîhanî yê dûyê bidawî bûy, ji alîyê (leșkerê sor)
yê Rosî ve gelek parçe birin bo Rosîya bi taybetî bo Musko û
Lînîngirad, di sala 1958
da ji alîyê (komara
Elmanîya dîmukirat) ve
(DDR) ev parçên dîrokî
vegerandin veElmanîya,
herwekî tê zanîn, ko di
sala 1930 da carek dî ev Mûzexanehat bû nûkirin. herwesa
ji egerên hêrș û aluzîna șerê cîhanyê dûyê gelek parçe li
cihên weke( Musko, Mûzexaneîya Poșkîn û Pêtirasborg)ê
hatin parastin. lê piștî sala 1989 dîwarê Berlîn rabûy û he
rdû Elmanîya rojhelat û rojava bwîne yek, peymanek
dinavbera Elmanîya û Rosîya da hate muhrkirin, ko divê pe
ymanê da li hev kir, ko hemû parçên di șerê cîhanîyê dûyê
da çwîne Rosîya carek dî vegerin
Honerê kevinêYonanî
Bo Elmanîya, ev peymane di rê ya perlemanê Rosîya da
hate pejrandin û bi rê ya rêveberê Mûzexana Musko hate
bicihînan, bivî șêwey (Pêrgamûn Mozyûm) șîya parçên
honerî yên ji egera șerî belav bûyn kombiket ve, ev
komkirine beșek jî ji alîyê Elmanîya rojhelatî ved Mozexane
kê da hat bûne
parastin binavê (beșê
rojhelata Asîya) û
(Mûzexana honerê
Elmanîya yê millî) di
sala 1990 da yek girt û
li jêr navê (Mûzexane
îya Dahlêm) Dhlem, ko ev herême beșeke li rojavayê bajêrê
Berlîn, dikevîte herêma (Ştîglts û Tsêlndurf) . li ser vî binge
hî Pêrgamûn Mozyûm li ser sê beșa dabeș kirîye:
1‐ Mûzexana entîkeyên kevin
2‐ Mûzexaneya honerê Îslamî
3‐ Mûzexaneya Asîayî
1‐ Mûzexana Entîkeyên Kevin:
Di vî beșê Mûzexanê da tiștên kevin yên serdema
romîya komkirîne, ko vedigerîte salên 1698 zaynê, ji bo cara
yekê bi șêwekî fermî di sala 1830 da li Mûzexaneya kevin ev
tiștine hatin vekirin. ji komkirina beșên honerê (Olumpîya)
Yunanî ya kevin, ko vedgerîte776 salan berî zaynê, û
(Sumos) ko bajêrekî dîrokî ye dikevîte ser girava Yonanî û
(Pêrgamûn) bajêreke li ser giravê derîaya dinavbera Yonan
û turkîya da, ko 80 kîlumetira ji bajêrê (Ezimîr) dûre. û
(Dîdîyam) niha bajêrekî navdarî entîkî ye, ko dikevinda li ser
navê xwedawenda (Apulun) nêzîkî bajêrê (Mîlet) di
rojavayê Turkîya da hatîye binavkirin, ko Enadul û rojava
bihevra girêdidet.
Honerê Romî@
@
Parçek ji honerê Îslamî 743‐744z
Mafûrên Kașanî@
2‐ Beșê Honerê Îslamî:@
Honerê Îslamî yê dinavbera sedsala heștan û nuzdan da
ji herêma îsipanîya û hindê û honerê Sefewîyan li serdemê
Sasanîya û Farisa, komkirîye, herwesa honerê li ser rubarê
Dîcle û Furatî û herêma Samera û ji Misrê û Îranê weke
șêwên galîgirafî û mînator komkirîye. di qata dûyan da
pișka honerî Îslamî têda komkirîye u pitir nexș û zexirefa li
ser mafûr û kaxezan û zexirefa dgel xetî nexșandî ji he
rêmên cuda ye, lê bi taybet jî giringî daye nexșê Îranî. ji bilî
vê Mûzexanê di nava Berlînê da gelek giringî dayebeșê
honerê Îslamî û rojhelatî, weke Mûzexaneka taybet ji bu
dîrok û şaristanîyeta Misra kevin avakirîye, herwesa salane
li bajêrên cuda yên Elmanî pêșangehên taybet li ser dîroka
vî honerî vediken û lêkulînan li ser diken. ji bilî van nexșên
dîyar gelek șêwên avahîyên Îslamî jî nîșadiden. bi taybet
honerê avahîyên li ser dema Emewîyan û Sasanîyan, ji bo
pêtir kesên hemû netewan seredana vê Mûzea navdar bike
n, beșên taybet yên herêmên cuda û dîrokên cuda xwe di
nava vê Mûzexanê da dibînin.@
Mînakek Ji Honerê Misrî Yê Kevin@
Herêmên Şaristanîyeta Somer Û Eked@
3‐ Beșê Honer Û Şaristanîya Asîya:@
Ev beșe ji encamê lêkulînên zanistî yên arkuleg û rojhe
latinasan ve hatîne encamdan, ko girêday dîroka şaristanîye
ta (Somer, Babil û Aşûr), ji gelek munumênt û peyker û
parçên biçuk yên sitvank û kel û pelên nexșandî pêk tên.
tiștê herî giring divê Mûzexanê da û di vî beșî da ( dergehê E
ștare) yê dîrokî, ko li ser dema Neboxuzinesrê dûyê da
dîyare.@
Dergehê Eștar Parçek Ji Dergehê Eștar@
Ev beșê girêday dîrok û şaristanîyeta Mezupotamîya, ji
hemû beșan pêtir mirov sera diden û lêkulîna li ser diken.
herwesa gelek pertûkên lêkolînên arkulog û rojhelatinasan
di nava vê Mûzexanê da tên firotin, ji bilî wê jî gelek wêne
weke katelugên rengîn li ser van parçan hatîne amadekirin,
ji ber wê jî xwedî giringîyeka dîrokî ye. Li van salên dawîyê
bi taybetî sala 2008 , beșekî taybet li ser şaristanîyet û
honerê ( Babil) vekir û hind tiștên nûy yên vê şaristanîyetê
nîșan didan. gelek xwîndikarên zankoyên Elmanî û Ewrupî ji
bo lêkolînên ekademî û zanistî qesta vê Mûzexanê diken, bi
taybetî lêkolîn û șrovên li ser dîroka (Mezupotamîya), dema
mirov berev beșê Mezuputamîya diçît dergehê Eștar yê
orgînal dikevîte pêșîya mirovî mirov hest diket, ko li Babil û
kevineșupîyên şaristinîyeta vê herêmê dibînît, lewma
bșêwekî honer û wekî vê herêmê rêk xistî ye. eve jî girêday
șarezay û pwîtepêdana honer û şaristanîyetê ye.@
Çend mînakên şaristanîyeta Babil û Așûr yasaya Hemorabî@
Li gorî pêzanînên rêveberên Pêrgamûn Mozyûma Berlîn,
bitenê di sala 2006 da hijmara kesên hatîn seredana vê
Mûzexanê kirî geheștî ye, 980.000 neh sed û heștê hezar
kesan, ko bihayê her pilêtekê 12 îurwîe, ji bilî ko rojane bi
sedan pertûk, keteleg û pusterên girêday tiștên dinava vê
Mûzexanê da tên firotin. ji ber wê jî her kesekî têkelî bi
dîrok û şaristanîyet û honerî ve heye, yekser seredana vê
Mûzexanê diket û rojane bidirêjîya dûsed mîtiran mirov li
serayê radwestin, tako bikarin bikevin hundurê Mûzexanê,
evejî wê digehînît, ko roșinbîrî û eșqa dîrok û honerî ya xe
lkê rojava nîșa didet. ji bu pêtir pêzanîn li ser Pêrgamûn
Mozyûma Berlîn, her kesê bixwazît seredana vî cihê dîrokî
biket dikarît li ser van nav û nîșana bigehîte vî cihî ji bo
dîtina şaristanîyeta rojhelata navîn bigiștî û dîroka
şaristanîyeta Mezupotamîya bi taybetî.(6)@
Beșê honerê Yunanî li Pêrgamûn Mozyûm li Berlîn
Jêder ûperawêz
QM@15. März1 1847; † 16. Juli 1921@@ßói@μÜŠa†@ˆ@Úîìíi@óî@L@óî@@óØ@ˆ@ó÷@@@æŽîŠbîŒa‡ä@
b÷æŽïïèbÄbä@Ša‡ÄN@@
RM 10. Mai 1855 in Husum; † 6. November 1939 in Bad BerkaL@@óî@@Øó@ˆbä@@çŠa‡Ä@
óq@óÙî@æŽï’bmŠó÷@@çb¾N@@
SM@ 22. Juli 1853 in Darmstadt; † 24. März 1909 in BerlinL@@óî@@óØ@ˆ@ó÷@@@æŽîŠbîŒa‡ä@
bäæŽîŠa‡Ä@ó÷@Lçb¾óäa†@ì@@ŽñŠ@bäþq@Iqçüàb îŒüà@ãŽíHói@a@μÜŠN@@
TM@PergamonmuseumLˆbi@ò‹Žî@ðØó÷@@óÙïnä@óî@Lbä@óÄ@ðØ@ðäbäíî@óî@L@QUP@ýb@
ói@ñŠ@aŒ@î‰Ü@‹Žîò†@@@Ž@I@@óà@@ÚÜ@àí÷@ŽñåŽïìì†@@Žðî@H@Žíiß@@@ó@ŽñŠ@š@óîbï@@ðØ@
ˆbiò‹Žî@ðØ@›i@íØìŽð@b÷@ñbï@óî@Lói@íØ@@Šý@l@ŽðîØŠím@bï@óÄ@@óî@Lbni@@ójî@pä@@ðÙîŽï@
ˆbiŽñ‹Žîó÷@@àŒN@@
UM Wilhelm von 10. Dezember 1845 in Calvörde; † 5- März 1929Wilhelm von Bode
L@ß@ói@@μÜŠ@@a†@ˆ@Úî@íi@óî@L@óî@óØ@ˆ@bä@æî‹mŠa‡Ä@@@ä@Ûû‹î†@@ŽðŽïÅ@†@@Øû‹îb@Šóäüè@ñ@
ó÷@ß@Lbïäb¾òŠb’@@ŽðîaŒŽíà@ŽìŒóäb‚@æŽïîbä@òŠa‡Ä@Lóàa†@ˆ@@óåŽîŠŒ@ŽñŠòŒíà@@bäb‚@
äaŒ@bî†íà@óä‹Žî@L@óî@óØ@ˆ@óåi@@æŽïèŠínÜíØ@Žñó÷@@ðäb¾@ýb@†@QYPT@a†@
òŒíà@bäb‚I@bØòî@Š‹Ð@”î@Hóàa†@@óîaŠŒ@béäbåi@ŽðÄ@I@@îŒüà@†íiãŽí@HmŽð@
båiLç‹ÙÄ@òì@@@@óØ@óÅŽîŠ@ói@ŽñŠ@ì@Žñ@ìíi@@NóÜ@Š@Øû‹î†@b@Šóäüè@Žñ÷@LðÜbnïŽíè@@óÜ@@ñ‡ä@ì@
ó÷@ðäb¾@@ó @@@óÜ@Û@Ü@@μÜíÙŽï@‹Ø@@óåî@L@@òí‚@@@Žðî†@@̂û‹q@Žñ@@@@Šóäüè@bä‹ÙàüØ@ñ@@ß@ìíi@
ói@LμÜŠ@ýb@ˆ@QXXYŽíØbm@@QYQT@óÅŽîŠ@@ói@ŽñŠòŒíà@@bäb‚@ÛŠbái@ñíi@ìN VMómbØ@@b íÜ@Pergamonmuseumói@@μÜŠ@RPPX@@
Recommended