View
268
Download
3
Category
Preview:
Citation preview
1
PRZYGOTOWANO W KATEDRZE ONKOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ, WROCŁAW 2008 r.
WYKONANO W RAMACH NARODOWEGO GRANTU: „MODYFIKACJA I WDROŻENIE PROGRAMU NAUCZANIA ONKOLOGII W POLSKICH UCZELNIACH MEDYCZNYCH”
PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY CHOROBY NOWOTWOROWEJ
2
Słowo „rak” przywołuje na myśl:
śmierć bezradność poczucie beznadziejności
3
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANAREAKCJA NA CHOROBĘZAGRAŻAJĄCĄ ŻYCIU
zaprzeczenie
4
CO 4-ty Z NAS ZACHORUJE NA NOWOTWÓR,
A CO 5-ty Z TEGO POWODU UMRZE
5
12 osób ZACHOROWUJE NA NOWOTWÓR,
9 osób Z TEGO POWODU UMIERA
(KAŻDEJ GODZINY)
6
300 osób ZACHOROWUJE NA NOWOTWÓR,
220 osób Z TEGO POWODU UMIERA
(KAŻDEGO DNIA)
7
WIEDZA PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH NA
TEMAT SWOJEJ CHOROBY
• MOJA CHOROBA JEST CIĘŻKA 76%,• MOJA CHOROBA JEST GROŹNA 78%,• MOJA CHOROBA JEST UCIĄŻLIWA 86%.
8
LĘK WOBEC CHOROBY NOWOTWOROWEJ
• wiedza na temat raka,• znajomość objawów raka,• znajomość sposobów leczenia,• opinie o przyczynach choroby,• źródła wiadomości o chorobie.
9
• kondycji psychofizycznej,• fizycznej integracji,• ról życiowych,• kontroli,• funkcji seksualnych,• kontaktów interpersonalnych,• nadziei,• integralności umysłowej.
UTRATA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
10
PRAWO CHORYCH DO INFORMACJI O CHOROBIE
I LECZENIU
11
KODEKS ETYKI LEKARSKIEJUprawnienia chorych oraz obowiązki lekarzy zawarto w Ustawieo Zakładach Opieki Zdrowotnejz 1991 roku oraz w Kodeksie EtykiLekarskiej z 1993 roku – rozdziały dotyczące poszanowania praw pacjenta oraz pomocy chorymw stanach terminalnych,
• m. in.: art. 15, 16, 17, 19, 23, 30, 31, 32.
12
Chory ma prawo do szacunku dla jego autonomii, czyli prawo do wyrażania zgody na wykonywane badania i zabiegi. Lekarz ma obowiązek wyjaśnienia choremuw sposób dla niego zrozumiały, jakie metody lecznicze i diagnostyczne można i należyu niego zastosować, a pacjent ma prawo do decydowania o sposobie leczenia.
13
Chory ma prawo poznać diagnozę choćby była ona niepomyślna; nie można odmawiać choremu informacji dopytującemu sięo rozpoznanie; informacja taka powinna być przekazana w sposób właściwy.
14
Pacjenta można nie informować o stanie zdrowia, jeśli sobie tego nie życzy. Może on wówczas wskazać osoby, które będą w jego imieniu porozumiewały się z lekarzem. Jeśli chory jest w pełnym kontakcie z lekarzem, informowanie rodziny powinno być z nim uzgadniane. Chory powinien wyrazić zgodę na informowanie najbliższych (innych osób).
15
KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ
• Art. 21. Powołaniem lekarza jest ochrona
życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu.
2. Najważniejszym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego.
16
KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ
• Art. 301. Lekarz powinien dołożyć wszelkich
starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę terminalną i godne warunki umierania. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorych w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia.
17
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH
INFORMACJI
18
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
• proces rozłożony w czasie (dawkowanie stopniowe),
• ocena gotowości i możliwości przyjęcia informacji przez chorego (wola chorego, aktualny stan fizyczny i psychiczny, możliwość uzyskania wsparcia ze strony osób bliskich),
• ocena zrozumienia przekazywanych treści,
19
• nie należy okłamywać chorego,
• należy unikać bezmyślnej otwartości,
• należy dostosować ilość podawanych treści do zadawanych przez pacjenta pytań,
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
20
• informacje należy podawać stopniowo, powoli; trzeba obserwować reakcje chorego i odpowiednio na nie reagować,
• trzeba umieć powiedzieć „nie wiem”,
• należy zapewnić odpowiednie warunki zewnętrzne rozmowy,
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
21
• należy na początku poznać oczekiwania chorego, ocenić co pacjent wie na temat swojej choroby i ustalić jak wiele chciałby wiedzieć,
• należy używać określeń zrozumiałych dla pacjenta,
• na koniec rozmowy należy zaplanować dalsze postępowanie, uwzględniając sugestie chorego,
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
22
• pytanie „jak dużo czasu mi zostało” pozostawić należy bez odpowiedzi, wyjaśniając choremu, że nie jesteśmyw stanie tego czasu sprecyzować; jeśli chory ze względów rodzinnych powinienw przybliżeniu znać czas jaki mu pozostał można powiedzieć, że: „są to raczej miesiące niż lata lub tygodnie niż miesiące”,
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
23
• rozmowa zawsze powinna pozostawiać nadzieję; chory powinien mieć poczucie zapewnionego wsparcia.
PRZEKAZYWANIE NIEPOMYŚLNYCH INFORMACJI
24
Chory ma prawo do godnego umieraniai szacunku do ostatnich chwil jego życia. Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji(art. 30 Kodeksu Etyki Lekarskiej).W Kodeksie Karnym art. 150 mowajest o karalności osoby, która zabijaczłowieka na jego żądanie lub podwpływem współczucia. Dopuszczalność eutanazji naruszałaby podstawowe zasady postępowania lekarskiego: zasadę ochrony życia, zasadę zaufania pacjentów do lekarzy, prowadziłaby do zatarcia granicy między leczeniem a zabijaniem.
25
Lekarz ma obowiązek ochrony życia, ale teżi łagodzenia cierpienia. W końcowych stadiach nieuleczalnej choroby lekarz zobowiązany jest do zapewnienia choremu humanitarnej opieki, łagodzenia cierpień i utrzymania najlepszej jakości gasnącego życia. Uśmierzanie cierpień jest ważniejsze niż podtrzymywanie życia za wszelką cenę, gdyż może powodować to narażenie chorego na cierpienia. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku prowadzenia reanimacji ani kontynuowania uporczywej terapii.
26
KARTA PRAW PACJENTA (obowiązujące przepisy)
IV. Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia.Informacja ta winna być zrozumiale sformułowana, a w przypadku prognozy niepomyślnej informacja winna być przekazana z taktem i rozwagą.
b) Na życzenie pacjenta lekarz może mu nie udzielić pełnej informacji.c) Udzielenie informacji o stanie zdrowia pacjenta innym osobom może nastąpić tylko za jego zgodą, za wyjątkiem sytuacji, kiedy uzyskanie zgody nie jest możliwe.a) ...
VII. Pacjent ma prawo do umożliwienia mu:1. ...2. Troskliwej i aktywnej opieki w stanie terminalnym, łagodzenia do
końca objawów choroby oraz cierpienia i zapewnienia mu godnych warunków umierania.
3. ...
27
OPINIE LEKARZY I STUDENTÓW MEDYCYNY
• pacjenta należy informować,
• pacjent ma prawo do informacji,
• niekorzystne informacje należałoby najpierw uzgadniać z rodziną,
• o chorobie należy mówić tak, aby zawsze pozostawić nadzieję,
• informowanie o prognozie choroby różni się od informowania o diagnozie.
28
POGLĄDY POLAKÓW:• 36,1% preferuje przekazywanie informacji o chorobie nowotworowej,
• 32% uważa, iż lepiej chorego nie informować,
• 31,5% nie ma na ten temat konkretnej opinii.
opinia ta jest obciążona przekonaniem o nieuleczalności lub uleczalności choroby; osoby, które nie były przekonaneo uleczalności nowotworów złośliwych wyrażały opinię onieinformowaniu pacjentów o rozpoznaniu w większym stopniu niż czyniły to osoby przekonane o możliwości wyleczenia;
OPINIE SPOŁECZEŃSTWA
29
POGLĄDY OBCE:wśród lekarzy:• pacjent powinien być poinformowany o rozpoznaniu - 41%,• rozpoznanie powinno być przekazane bezpośrednio pacjentowi, ale raczej w formie dania mu do zrozumienia istoty choroby - 17,7%,• uzależnienie informowania od wykształcenia i cech psychicznych, jego stosunku do religii - 33%,• nie informują wcale pacjenta o chorobie - 6,9%,
wśród społeczeństwa:• 56% społeczeństwa chciałoby znać rozpoznanie własnej choroby,• 12% uznało, że nie należy informować pacjenta o chorobie.
OPINIE SPOŁECZEŃSTWA
30
KOMUNIKACJA Z
PACJENTEM
31
32
UZNANIE EMOCJIempatyczna = współodczuwająca
odpowiedźjest UMIEJĘTNOŚCIĄ.
Nie jest uczuciem.NIE JEST KONIECZNE, ABY LEKARZ
odczuwał te same uczucia co pacjent,zgadzał się z pacjenta zdaniem lub oceną.
33
REAKCJA EMOCJONALNA NA CHOROBĘ
• osobowość,• własne poczucie znaczenia choroby,• wiek,• płeć,• wiara,• wcześniej przebyta choroba nowotworowa,• aktualne okoliczności życiowe,• postawy kulturowe.
34
ROZMOWA Z PACJENTEM
• przeprowadzona w ciszy, spokoju, intymności, bez udziału osób postronnych;
na życzenie chorego w rozmowie może brać udział członek rodziny,
• odpowiednia ilość czasu,
• skoncentrowanie na rozmowie i rozmówcy,
• nie wolno używać żargonu medycznego i słownictwa niezrozumiałego dla chorego,
35
ROZMOWA Z PACJENTEM
• zadawanie pytań typu otwartego typu: „jak”,
• zachęcenie chorego do wyjaśnień (okazywanie choremu zainteresowania, pytanie o odczucia, obserwacja wyglądu, postawy, reakcji na podawane informacje),
• zastosowanie elementów niewerbalnych (kontakt wzrokowy, mimika, uśmiech, przyjazne gesty),
36
ROZMOWA Z PACJENTEM
• unikanie zbyt wielu informacji w krótkim czasie,
• podsumowanie rozmowy,
• przedstawienie planu działania (badania proponowane, konsultacje, plan leczenia, wyznaczenie terminu kolejnej wizyty).
37
• BYĆ WYSŁUCHANYM,
• BYĆ POTRAKTOWANYM POWAŻNIE,
• SPOTKAĆ KOMPETENTNEGO LEKARZA.
OCZEKIWANIA PACJENTA
38
• zrozumienie drugiej osoby,
• radość z obecności słuchacza,
• zainteresowanie rozmową,
• chęć nauki czegoś nowego,
• chęć pomocy, pocieszenia.
SŁUCHANIE
39
PSEUDOSŁUCHANIE
• stworzenie wrażenia słuchania drugiej osoby, po to, aby zadowolić rozmówcę,
• granie na czas w celu przygotowania swojej kolejnej wypowiedzi,
• słuchanie pobieżne,
• słuchanie w celu odkrycia słabych punktów rozmówcy.
40
• aktywne,
• empatyczne,
• otwarte,
• świadome.
SŁUCHANIE
41
• utrzymuj kontakt wzrokowy,
• nachyl się w stronę rozmówcy,
• wspieraj parafrazując i kiwając głową,
• zadawaj pytania,
• zadbaj, aby nic nie rozpraszało twojej uwagi,
• zaangażuj się w słuchanie i rozumienie.
PEŁNE SŁUCHANIE
42
CZTERY KROKI SKUTECZNEGO SŁUCHANIASłuchanie jest procesem aktywnym, wymagającym naszego udziału. Pełne rozumienie komunikacji wymaga zadawania pytań i udzielania informacji zwrotnych.
parafrazowanie: powtarzanie własnymi słowami z tego, co ktoś powiedział:
• zapobiega nieporozumieniom,
• pomaga zapamiętać treść rozmowy,
• zapobiega narastaniu złości,
• łagodzi konflikty,
• utrudnia porównywanie, osądzanie, sprzeciwianie.
43
CZTERY KROKI SKUTECZNEGO SŁUCHANIASłuchanie jest procesem aktywnym, wymagającym naszego udziału. Pełne rozumienie komunikacji wymaga zadawania pytań i udzielania informacji zwrotnych.
precyzowanie: zadawanie pytań do momentu uzyskania pełnej treści, informacji; pomaga skupić uwagę słuchacza na wypowiadanych treściach.
44
CZTERY KROKI SKUTECZNEGO SŁUCHANIASłuchanie jest procesem aktywnym, wymagającym naszego udziału. Pełne rozumienie komunikacji wymaga zadawania pytań i udzielania informacji zwrotnych.
informacja zwrotna: informacja o reakcjach słuchającego na to, co ktoś powiedział; pomaga mówiącemu ocenić skuteczność i znaczenie swojej wypowiedzi; informacja zwrotna powinna być:
natychmiastowa, szczera, wspierająca.
45
• agresywny i roszczeniowy,
• nieświadomy swojego stanu,
• odmawiający leczenia,
• mówiący o śmierci,
• nie pogodzony.
TRUDNY PACJENT
46
PRZEKAZYWANIE INFORMACJI
• zrozumiałe,
• jednoznaczne,
• powiadamianie o skutkach ubocznych leczenia.
47
unikanie kontaktu wzrokowego, używanie ostrego głosu, krytykowanie, przekazywanie skąpych informacji, brak uśmiechu i życzliwości, brak pochwał, lekceważenie, ignorowanie uczuć, skracanie wizyt.
NEGATYWNY STOSUNEK DO PACJENTA
48
• podejście indywidualne,
• wrażliwość na potrzeby,
• waga wypowiadanych słów,
• rzetelność i wiarygodność informacji,
• ciepła, pełna bliskości rozmowa,
• wsparcie emocjonalne i duchowe,
• fachowe doradztwo,
• prognoza długości pozostałego życia.
POZYTYWNY STOSUNEK DO PACJENTA
49
WERBALNY (wypowiadane słowa), KINETYCZNY (ruchy ciała, wyraz twarzy,
postawa, gesty, „język ciała”), INTONACYJNY (ton, modulacja głosu), PARALINGWISTYCZNY (dźwięki).
TYPY KOMUNIKACJI
50
ISTOTNE ELEMENTY KOMUNIKACJI
• KONTAKT WZROKOWY: wyrażający zainteresowanie, życzliwość, chęć zrozumienia,
• RUCHY I GESTY CIAŁA: odgradzające - zakładanie nogi na nogę, rąk, odwracanie głowy,
• DOTYK I KONTAKT FIZYCZNY,
• INTONACJA: modulacja głosu, okresy milczenia przekazujące więcej niż słowa,
• ARANŻACJA PRZESTRZENI: bliskość sprzyjająca atmosferze poufności.
51
• pytania zamknięte i wielokrotne,
• pochopne udzielanie rad,
• minimalizowanie uczuć („wszyscy się boją”),
• zdawkowe uspokajanie („wszystko będzie dobrze”),
• nietaktowna i zniechęcająca zmiana tematu,
• pośpiech i brak empatii.
BŁĘDY W KOMUNIKACJI Z PACJENTEM
52
CZTERY POMOCNE ZASADY KOMUNIKACJI• zanim podasz informację - ZAPYTAJ,
• gdy pokój wypełnią silne emocje - UZNAJ, NAZWIJ JE,
• nie ma nic złego w odpowiedzi - NIE WIEM, jeśli jednocześnie pokazujesz, że popierasz chorego,
• doceń wartość zwykłego słuchania - PO PROSTU BĄDŹ, NIE STARAJ SIĘ ROBIĆ NICZEGO NA SIŁĘ.
53
postrzeganie lekarza jako osoby
współodczuwającej obniża poziom lęku
40 sekund
54
KOMUNIKACJA Z
RODZINĄ CHOREGO
55
• lęk, poczucie zagrożenia i niepewności,
• wypieranie problemu i dystansowanie się od chorego lub nadmierna opiekuńczość,
• zmęczenie, znerwicowanie, załamanie nerwowe,
• oczekiwanie na pomoc z zewnątrz, zwłaszcza w sytuacji, gdy chorym zajmuje się jedna osoba.
REAKCJE CZŁONKÓW RODZINY
56
• przebywanie z chorym, pomaganie, spełnianie życzeń chorego,
• pozyskiwanie informacji na temat choroby bliskiego – prawda o stanie zdrowia, uprzedzanie o zbliżającej się śmierci,
• potrzeba psychologicznego wsparcia, oparcie w bliskiej osobie, możliwość porozmawiania.
POTRZEBY RODZINY
57
• zrozumienie emocji i pomoc w ich wyrażaniu, przeżywaniu,
• określenie znaczenia choroby dla chorego i jego rodziny,
• rozpoznanie potrzeb członków rodziny,
• pomoc w komunikacji z chorym,
• przygotowanie na moment rozstania.
OPIEKA NAD RODZINĄ CHOREGO
58
• zaburzenia psychiczne – objawy majaczenia lub zmiany zachowania,
• objawy – bóle, duszność, bezradność, przygnębienie,
• zmęczenie psychiczne,
• kłopoty finansowe,
• myśl o zbliżającej się rozłące,
• lęk przed momentem śmierci.
REAKCJE CZŁONKÓW RODZINY FAZA TERMINALNA CHOROBY
59
JAK PRZEKAZAĆ
ZŁĄ WIADOMOŚĆ
60
61
• nie odmawiaj informacji i nie zwlekaj z ich przekazaniem,
• nie kłam,
• nie dawaj fałszywych nadziei i zapewnień, obietnic, których nie możesz spełnić,
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
62
• nie przeciążaj informacjami,
• nie krytykuj, nie osądzaj, nie moralizuj,
• nie dawaj gotowych (banalnych) rad na rozwiązywanie problemów psychicznych pacjentów,
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
63
• zapewnij spokój i prywatność (uszanuj poufny charakter rozmowy),
• dostosuj zakres i język informacji do indywidualnego poziomu intelektualnego i stanu emocjonalnego pacjenta,
• pozwól na zadawanie pytań i wyrażanie (ewentualnych) wątpliwości,
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
64
• bądź wrażliwy na komunikaty niewerbalne,
• pozwól na poruszanie bolesnych tematów,
• pozwól na chwilę ciszy,
• pamiętaj o życzliwości i poczuciu humoru.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
65
KOMUNIKOWANIE UCZUĆ
Aby skutecznie komunikować uczucia trzeba przede wszystkim umieć odróżnić to, co ktoś mówi lub robi, od naszych własnych reakcji i sądów na dany temat.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
66
KOMUNIKATY „JA” – wyrażają emocje przeżywane przez nadawcę komunikatu;Poprzez wyrażenie własnych emocji pozostawiamy rozmówcy odpowiedzialność za reakcję na naszą wypowiedź i dostosowanie do niej swojego zachowania.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
67
Robimy to nie stosując gróźb i szantażu, nie czynimy wyrzutów, nie wywieramy na tą osobę nacisku. KOMUNIKAT „JA” POTENCJALNIE NIE WYWOŁUJE OPORU, ANI AGRESJI, GDYŻ SAM JEJ NIE ZAWIERA.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
68
KOMUNIKATY „TY” – wyrażają ocenę odbiorcy komunikatu, ich podmiotem jest druga osoba.Zwykle odbierane jako prowokujące, krytykujące, obwiniające, grożące, moralizujące i poniżające.U osób, do których są skierowane, wywołują często zachowania obronne lub agresywne.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
69
• naruszenie integralności chorego,
• lęk przed obcymi,
• lęk przed utratą miłości i uznania,
• lęk przed utratą możliwości kontrolowania potrzeb fizjologicznych,
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
specyfika przekazywania informacji w szpitalu
70
• lęk przed utratą części ciała,
• pojawienie się uczucia wstydu i winy,
• reakcje na dystres (wrażliwość dziecięca).
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
specyfika przekazywania informacji w szpitalu
71
uznanie emocji (empatyczna rozmowa !!!):
• nazwanie emocji: szok, złość, smutek,
• określenie przyczyny lub źródła emocji: niespodziewana wiadomość,
• pokazanie związku między emocjami a ich przyczyną.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
72
• niepewność: to taki rodzaj choroby, że nie wiadomo z której strony zaatakuje,
• lęk: strach przed tym, co wykaże operacja,
• złość: „mam dość tej choroby”,
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
rozpoznawanie problemów emocjonalnych
73
• bezradność: nie mogę niczego planować, wydaje mi się jakbym już nie żył,
• depresja: straciłem chęć do życia, na raka nie ma lekarstwa,
• izolacja: z moją chorobą zostałem sam.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
rozpoznawanie problemów emocjonalnych
74
„Dotychczas był Pan osobą bardzo niezależną a choroba zmusza Pana do zależności od nas, to pewnie nie łatwe uczucie”.
„Zawsze Pani opiekowała się rodziną, teraz oni opiekują się Panią. Jakie to uczucie?”.
„Pojawia się wrażenie, że ta choroba jest karą za coś złego, co Pan zrobił w przeszłości”.
„Wydaje się, że jest Pan zły na tę chorobę i wyraża Pan złość złoszcząc się na nas”.
ZASADY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI
75
76
• lękowo-unikowe nastawienie personelu medycznego,
• śmierć jako obszar wstydliwy społecznie,
• przekonanie, że umierający boją się śmierci, nie chcą znać prawdy, nie należy mówić im o złych rokowaniach,
• obawa przed załamaniem, utratą zaufania do personelu, utratą motywacji do leczenia.
ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu
77
• pacjenci w szpitalu unikają konfrontacji ze śmiercią,
• omijanie w pośpiechu przez personel medyczny umierających i wypełnianie swoich obowiązków wobec tych, w przypadku których opieka ta da dobre wyniki i satysfakcję zawodową.
ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu
78
MODEL PARTNERSKI
• szacunek,
• otwartość,
• uczciwość.
ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu
79
ŚWIADOMOŚĆ OTWARTA• jest to sytuacja, gdy lekarz, pacjent i jego rodzina
wiedzą o zbliżającej się śmierci i próbują zaakceptować proces umierania,
• czego oczekujemy?
oczekujemy umierania spokojnego, odważnego…
jednak…
przy braku odpowiedniej opieki psychologicznej często obserwujemy depresję, apatię i lęk.
80
• świadomemu umieraniu towarzyszy uczucie lęku, bezsilności, winy i żalu;
• wpływ na proces umierania mają pełnione role życiowe, relacje rodzinne i schematy kulturowe;
ŚWIADOME UMIERANIE
81
obie strony nie poruszają tematu śmierci, choć mają jej świadomość;
pacjent podejrzewa, że umiera i potrzebuje potwierdzenia swych podejrzeń, ale go nie otrzymuje;
ŚWIADOME UMIERANIE
82
ZATAJANIE PRAWDY (MODEL ZASTRZEŻONEJ
ŚWIADOMOŚCI)
• zachowanie pozorów leczenia.
ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu
83
• funkcjonuje przekonanie, że chory nie chce znać prawdy o swoim stanie zdrowia, ponieważ boi się śmierci,
jednak…
chory często czuje, że rozpoczął się proces umierania i potrzebuje rozmowy na ten temat.
ŚWIADOMOŚĆ ZASTRZEŻONA
84
Modele relacji lekarz - pacjent a psychologiczne aspekty umierania:
• model paternalistyczny - lekarz a priori decyduje, że milczenie na temat rokowania jest najlepsze dla chorego,
• model partnerski - współdecydowanie na równych prawach; lekarz jest ekspertem a pacjent właścicielem swojej psyche i somy.
PACJENT MA PRAWO DO WŁASNEGO UMIERANIA
ŚWIADOMOŚĆ ZASTRZEŻONA
85
MODEL POLSKI
• paternalizowanie chorych,
• ochrona przed informacjami.
ROZMOWA O ŚMIERCItrudności w komunikowaniu
86
• dzisiejsi lekarze są kształceni w duchu pozytywizmu i scjentyzmu; uprawiają ”medycynę somatyczną”,
• system kształcenia jest zdehumanizowany, nie ma weryfikacji predyspozycji psychicznych do mierzenia się z cierpieniem i śmiercią,
• czasem „uporczywa terapia” jest wyrazem lęku lekarza przed śmiercią chorego, także obawy przed przygotowywaniem pacjenta i jego rodziny na śmierć.
PRZYGOTOWANIE LEKARZA DO GODZENIA SIĘ NA ŚMIERĆ
CZŁOWIEKA
87
„Umieranie jest procesem, ciągiem rozstań społecznych
i kulturowych.”
„Umieramy mniej więcej tak samo, jak żyliśmy.”
88
BÓL I CIERPIENIE
89
OBJAWY W ZAAWANSOWANYCH
FAZACH CHOROBY NOWOTWOROWEJ
BÓL 55 – 58 %anoreksja 6 – 74 %znużenie 13 – 91 %nudności i wymioty 4 – 44 %bezsenność 7 – 28 %delirium 4 – 85 %utrata wagi 58 – 77 %
90
Pośród 37 objawów, 1000 chorych uznało za najważniejsze:
ból, anoreksja, znużeniew pierwszej dziesiątce: osłabienie, brak energii, suchość w ustach, zaparcia, uczucie nasycenia, duszność, utrata wagi
OBJAWY W ZAAWANSOWANYCH
FAZACH CHOROBY NOWOTWOROWEJ
91
BÓL
wrażenie zmysłowe, dostarczające informacji o stanie organizmu
i stanowiące sygnał niebezpieczeństwa.
92
CIERPIENIE
przeżycie emocjonalne takie, jak radość, lęk, nadzieja; ból szczególnie ostry i chroniczny może wywoływać cierpienie, staje się jego źródłem,bo godzi w naczelne wartości - zdrowie, bezpieczeństwo, życie; obniża poczucie wartości.
93
• lekarz musi zorientować się, w jakim stopniu chory jest świadomy zbliżającej się śmierci,
• korzystne jest w tym celu rozpoczęcie rozmowy na dowolny, neutralny temat i zwracanie uwagi na egocentryzm chorego, jego skargi i wymówki.
POROZUMIEWANIE SIĘ Z PACJENTEM
TERMINALNYM
94
• fizyczny – ból somatyczny, dolegliwości,
• psychiczny – samotność, opuszczenie, żal związany z utratą wyższych wartości, negatywne reakcje uczuciowe, zmiany w psychice, niebezpieczeństwo śmierci,
• duchowy – szukanie sensu cierpienia, życia, śmierci.
CIERPIENIE OSÓB UMIERAJĄCYCH
TRZY WYMIARY CIERPIENIA
95
• subiektywne i osobiste,
• doświadczane całościowo przez osobę,
• pojawia się z wizją destrukcyjnego wpływu,
• kończy się, gdy destrukcyjny wpływ mija,
• może przejawiać się indywidualnie w każdej sferze.
CIERPIENIE OSÓB CHORYCH
96
• psychologiczne: (strach, gniew, depresja),
• fizyczne: (zaburzenia snu, nudności, wymioty, brak apetytu, zaparcia),
• socjalne: (rola społeczna, wycofanie się z kontaktów z bliskimi, rola opiekunów),
• duchowe: (cierpienie).
NIEKORZYSTNE SKUTKI BÓLU NOWOTWOROWEGO
97
• ból jest sygnałem alarmowym, może oznaczać pogorszenie stanu zdrowia, część chorych udaje, że go nie ma (ignoruje go),
• obawa przed personelem medycznym, lęk przed gorszym traktowaniem, obawa przed urażeniem personelu, pokazaniem postawy histerycznej.
DLACZEGO CHORZY NIE MÓWIĄ O BÓLU ...
98
• unikanie przyjmowania opioidów z obawy przed uzależnieniem, objawami ubocznymi, opioid to ostateczność – śmierć jest blisko,
• cierpienie to składowa choroby lub kara za grzechy.
DLACZEGO CHORZY NIE MÓWIĄ O BÓLU ...
99
• indywidualizacja kontaktu z pacjentem,
• komunikacja nacechowana empatią,
• zainteresowanie interesami pacjenta,
• pytanie o doznania bólowe,
• przedstawienie zasad leczenia przeciwbólowego.
ROZMOWA Z PACJENTEM O CIERPIENIU
100
PACJENT A KRYZYSpomagaj wykorzystać jego doświadczenie,
obiecuj tylko to, co możesz zapewnić,nie zatrzymuj wyrażania uczuć,unikaj: „wiem co Pani czuje” lub
„wszystko będzie dobrze”,koncentruj się na realiach bardziej niż na negatywnym czy pozytywnym myśleniu.
101
• „wiem, że to trudne przez co Pani przechodzi lecz chcę aby Pani wiedziała, że jestem tutaj z Panią; niektóre rzeczy, jakie tu dzisiaj powiem mogą być trudne do zrozumienia, więc chciałabym, żeby Pani swobodnie przerwała mi, jeżeli coś co powiem jest niejasne albo się nie zgadza; jesteśmy tu razem i będziemy przez to razem przechodzić”,
• „wiem, że to trudny czas dla Pani i chcę podkreślić jeszcze raz, że jesteśmy w tym razem; będę z Panią na każdym etapie tej drogi”.
PACJENT A KRYZYS
102
ROZPOZNANIE CHOROBY NOWOTWOROWEJ
POSTĘP CHOROBY„NIE REANIMOWAĆ”
HOSPICJUM
NAWRÓT CHOROBY
UKOŃCZENIE LECZENIA
ŚMIERĆ
POCZĄTEKLECZENIA
BRAK OZNAK CHOROBY
FAZA TERMINALNA
LECZENIE PALIATYWNE
“Mogę na to
umrzeć.”
“Przeżyłem, ale czy nie będę
miał nawrotu?”
“Pewnie wkrótce umrę”
“Umieram.”
KRYZYSY EGZYSTENCJALNE W CHOROBIE
NOWOTWOROWEJ
103
OSOBOWOŚĆ CHOREGOA REAKCJA
NA CHOROBĘ
104
• ogólne obiegowe informacje o chorobie,
• wnioskowanie z przekazu werbalnego i niewerbalnego od lekarzy i rodziny,
• własne obserwacje objawów, wyobrażeniai sądy o przyczynach i rokowaniu,
• wcześniejsze kontakty z chorymi na nowotwór.
REAKCJA NA CHOROBĘreakcje poznawcze
105
• stres związany z rozpoznaniem choroby, niepewnością rokowania, dolegliwościami fizycznymi,
• brak wsparcia i dobrych kontaktów z rodziną,
• zła komunikacja z personelem medycznym,
• cechy osobowościowe: skłonność do pesymizmu, bierności, bezradności.
REAKCJA NA CHOROBĘreakcje emocjonalne
106
• lęk: poczucie zagrożenia, utrata wartości (zdrowie, życie, urody),
• wstyd: unikanie spojrzeń, rozmowy,
• wskaźniki fizjologiczne: przyspieszone tętno i oddech, wzmożone napięcie mięśni, trudności z zasypianiem, koszmary nocne,
REAKCJA NA CHOROBĘreakcje poznawcze
107
• strach: reakcja na oczekiwanie, niebezpieczeństwo (podanie zastrzyku, kroplówki, zabieg operacyjny),
• gniew: pretensje, niesprawiedliwość losu, pretensje do Boga, odmowa współpracy, negatywne nastawienie, mobilizujący.
REAKCJA NA CHOROBĘreakcje poznawcze
108
• przygnębienie jawne: (płacz, skargi, pesymistyczne sądy),
• przygnębienie utajone: (ogólne spowolnienie ruchowe, przygarbienie, spuszczone oczy, smutny wyraz twarzy),
• nadzieja: oczekiwanie od przyszłości pozytywnych sytuacji – wyniku leczenia, powrotu sprawności (mobilizuje do działania i stanowi ważny element przystosowania do choroby).
REAKCJA NA CHOROBĘreakcje poznawcze
109
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
ZALEŻNY OPUSZCZONY, PORZUCONY
rosnące wymagania, złość, obwinianie
lekarza;ROSZCZENIOWY
110
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
UPORZĄDKOWANY UTRATA POCZUCIA KONTROLI
narastające napięcie, poszukiwanie
informacji, trudność decyzji;
KONTROLUJĄCY
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
111
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
SAMOPOŚWIĘCAJĄCY ZASŁUGUJE NA KARĘ ZA BYCIE
BEZWARTOŚCIOWYM, ZGADZA SIĘ NA
OPIEKĘ
bardziej chce opieki niż zniesienia objawów;
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
112
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
DRAMATYZUJĄCY DOTYKA MĘSKOŚCI LUB KOBIECOŚCI
strach przed utratą walorów męskości lub kobiecości (walorów
fizycznych);
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
113
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
SKONCENTROWANY NA SOBIE
DOTYKA WYOBRAŻEŃ NA
TEMAT ANATOMII LUB
PERFEKCJI
idealizuje lub dewaluuje lekarza,
intensyfikuje zachowania
wielkościowe, potrzebuje opieki
najlepszych;
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
114
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
POWŚCIĄGLIWY WTARGNIĘCIE INTRUZA
wyłączony, zaprzecza, mało pyta, potrzebuje
prywatności;SCHIZOIDALNY
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
115
TYP OSOBOWOŚCI ZNACZENIE CHOROBY CHARAKTERYSTYCZNE ZACHOWANIA
OBRONNY ZAATAKOWANY spodziewa się najgorszego od innych
i atakuje nieadekwatnie od
sytuacji;
PARANOIDALNY
OSOBOWOŚĆ A REAKCJA NA CHOROBĘ
116
ETAPYW
PRZEBIEGU CHOROBY
117
ETAPY W PRZEBIEGU CHOROBY
WSTĘPNYod czasu zauważenia objawów do momentu postawienia diagnozy; dochodzi w nim do zakłócenia stanu równowagi psychicznej wynikającej z poczucia zagrożenia, lęku, niepewności i przewidywania złej diagnozy;
118
ETAPY W PRZEBIEGU CHOROBY
PRZEWLEKŁYczas rozwoju choroby i jej leczenia; etapten cechuje długi czas trwania, nieodwracalność zmian patologicznych oraz konieczność leczenia, co często wiąże się z niekorzystnymi i trudnymi do przyjęcia zmianami w życiu - ograniczenie lub całkowita rezygnacja z pracy zawodowej,dotychczasowych planów życiowych, itp., konieczność poddania się długiemu leczeniu;
119
ETAPY W PRZEBIEGU CHOROBY
TERMINALNYpoprzedzający śmierć, trwający od kilku dni do kilku tygodni; charakteryzuje go: szok, załamanie, pogłębiające się dolegliwości fizyczne, zmniejszająca się aktywność, ograniczenie kontaktów z otoczeniem, większa zależność od rodziny;
120
I faza - ROZPOZNANIE CHOROBYNOWOTWOROWEJ
• opis wydarzeń, które doprowadziły do rozpoznania poważnej choroby i skierowania do szpitala onkologicznego,
• „szok” = zaburzenie dotychczasowego systemu wartości, nagłe odejście od pełnionych ról, konflikt między potrzebą samorealizacji a nadrzędnym celem, czyli odzyskaniem zdrowia.
121
II faza - PODJĘCIE LECZENIA ONKOLOGICZNEGO
z chwilą przybycia do szpitala onkologicznego wiedza pacjentów jest bardzo mała i często nieprawdziwa,
u tych, u których zostaną zlikwidowane odczuwane wcześniej symptomy, wzrasta gwałtownie nadzieja na odzyskanie zdrowia,
długi pobyt w szpitalu wśród osób będących w podobnej sytuacji życiowej wpływa na wzrost poczucia bezpieczeństwa,
„nie jestem sam” = mogę swobodnie porozmawiać o swoich odczuciach, dolegliwościach, jestem rozumiany przez otoczenie,
obawy = „co ze mną będzie po wyjściu ze szpitala?”, „jak będą reagować inni?”, „czy poznają mój problem?”,
zmiana trybu życia, odżywiania, higieny.
122
III faza - POWRÓT DO OTOCZENIA LUDZI ZDROWYCH
pytania o skuteczność przebytego leczenia, „co się stanie, jeżeli nie zostanie uzyskana poprawa zdrowia i wyleczenie ?, „poczucie piętna choroby nowotworowej”, utrata zaufania do własnego organizmu = lęk i panika, utrata atrybutów własnej płci, przejście na rentę inwalidzką = poczucie wyłączenia z grona osób zdrowych, utrata sensu życia i celów do realizacji.
123
IV faza - POSTĘP CHOROBY POMIMO PROWADZONEGO LECZENIA
utrata nadziei na jakąkolwiek poprawę samopoczucia, posumowanie życiowych osiągnięć i porażek, lęk przed bezradnością, uzależnieniem od osób drugich i samotnością, zanik poczucia bezpieczeństwa, „czekanie na cud”.
124
dr EWA KÜBLER - ROSSewolucja postaw psychicznych u umierających; proces umierania, godzenia się ze śmiercią bliskich i godzenia się z własną śmiertelnością ma 5 etapów:
• zaprzeczenia i izolacji,• gniewu,• buntu,
• targowania się,• depresji i akceptacji.
125
dr EWA KÜBLER - ROSS
• umierający, który uświadamiają sobieswoje umieranie, chcieliby o tym mówić, gdyby wyczuli, że mają przed sobą kogoś, kto gotów jest słuchać,
• umierający wysyłają symbole niewerbalne, np. domagają się różnych usług zamiast poprosić, by ktoś z nimi pobył,
126
dr EWA KÜBLER - ROSS
• prawie wszyscy chorzy umierający pragną mówić o swojej śmierci, ale wtedy gdy wyczuwają, że mają człowieka, który zechciałby ich wydostać z duchowego osamotnienia; jeśli nie mają takiego człowieka – czują się zakneblowanii odwracają się od nas. To żywi, nie umierający boją się mówić o śmierci.
127
ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ
zaprzeczenie i izolacjazwiązany z zastosowaniem negacji jako podstawowego mechanizmu obronnego przed zagrożeniem i lękiem na wiadomośćo nieuleczalnej chorobie; negacja pozwala choremu na opanowanie się i zmobilizowanie innych metod obrony; jest to etap koniecznyi potrzebny, aby oswoić się z bolesną prawdąo chorobie;
podstawową myślą chorego jest:„nie, to nie może być prawda...”
128
ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ
gniew, bunt, agresjajest to etap szukania winnego; częstesą pytania: „dlaczego właśnie ja?”; gniew, irytacja, rozdrażnienie pacjenta są najczęściej skierowane na przypadkowe osoby, niezawsze rozumiejące przyczyny takiego stanuchorego, co może prowadzić do konfliktówzamiast wyjaśnienia i złagodzenia sytuacji;
129
ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ
targowanie sięjest to dla chorego czas szukania rozwiązania trudnej sytuacji poprzez układy i targowanie się z losem, siłą wyższą; składa przyrzeczenia: „jeśli wyzdrowieję, będę codziennie chodził do kościoła”, „jeżeli mój syn wyzdrowieje, już nigdy nie będę na niego krzyczał”; skutkiem takich zobowiązań, często mało realistycznych, bywa obawa przed karą za niedotrzymanie zobowiązań;
130
ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ
depresjadominuje uczucie straty i żalu, jaki przeżywa nieuleczalnie chory, aby przygotować się do rozstania z życiem; wyróżnia się depresję reaktywną, będącą wynikiem straty minionej, przeszłej i depresję przygotowawczą ułatwiającą akceptację strat przyszłych i ostateczne pogodzenie się z nieodwołalną rzeczywistością; pierwszy rodzaj depresji przebiega na ogół z żywą ekspresją ze strony chorego, drugiw milczeniu będąc wyrazem duchowego przygotowania się do tego, co go czeka;
131
ETAPY POPRZEDZAJĄCY ŚMIERĆ
akceptacjajest to etap równowagi i wewnętrznego spokoju; charakteryzuje się spokojnym oczekiwaniem, zmniejszonym zainteresowaniem otoczeniem, ograniczeniem ekspresji werbalnej, którym towarzyszy stan wyczerpania i osłabienia fizycznego z dominującą potrzebą snu; jest to etap bezpośrednio poprzedzający śmierć;
132
PRZEKONANIA
CIAŁO - PSYCHIKA - RAK„Musiałeś chcieć zachorować na
raka”,„Musisz myśleć pozytywnie żeby
wyzdrowieć”,„Depresja powoduje wzrost masy
guza”.
133
PRZEKONANIA
Postawy i mity nadal spotykane:
„To ja spowodowałam chorobę”,„Czuję się źle, nie ma poprawy - to
moja wina”,„Nie myślę pozytywnie, to dlatego”.
134
PRZEKONANIA
Postawy i mity nadal spotykane: Wszystkich pacjentów
onkologicznych i ich rodziny ogarnia lęk i depresja.
Gdy ktoś ma raka - terapia lęku i depresji jest nieefektywna.
135
DYSTRES
136
Dystres jest uniwersalnym problemem dla
wszystkich pacjentów z rakiem
137
Nieprzyjemne przeżycie emocjonalne o podłożu psychologicznym, społecznym i/lub
duchowym zlokalizowane w dowolnym miejscu na skali od całkowicie prawidłowego uczucia
bezbronności, smutku i strachu, do paraliżujących problemów typu:
depresja, panika, izolacja towarzyska i kryzys duchowy.
DYSTRES W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
138
DYSTRES W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
lęk przed śmiercią i umieraniem,lęk przed objawami fizycznymi (ból, osłabienie),
lęk przed nawrotem,przewidywanie wyników badań,
paradoksalny wzrost w końcu terapii,nie będąc badanym często przez lekarza,
utrata wsparcia z terapii„na własną rękę”,
mniej zaufania na przyszłość.
139
CZYNNIKI BEHAWIORALNE I PSYCHOLOGICZNE A RYZYKO
ZACHOROWANIA NA RAKA • UDOWODNIONE:
styl życia, status socjoekonomiczny, więzy socjalne, dostępność opieki, stosowanie się do leczenia,
• BRAK DOWODÓW: osobowość i radzenie sobie, strata, żałoba, depresja.
140
zmęczenie
ból
depresja
lęk przed śmiercią,umieraniem,nawrotem
strach,smutek
obniżeniezdolnoścido pracy
osłabienie funkcji
społecznych
dysfunkcje seksualne
141
CIĘŻKI DYSTRES
LEKKI DYSTRES
„ZWYKŁY” DYSTRES
ZNACZNYDYSTRES
142
SKUTKI CHOROBY I LECZENIA
• fizyczne objawy (ból, osłabienie),• psychologiczne skutki (strach, lęk, smutek),• socjalne problemy (obawy o rodzinę i jej
przyszłość),• duchowe rozterki (poszukuje ukojenia w
filozoficznych, religijnych przekonaniach),• egzystencjalne problemy - w poszukiwaniu
sensu życia w konfrontacji z możliwościąśmierci.
DYSTRES W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
143
• postawa aktywna - duch walki - „fighting spirit” 10% - potrzeba informacji, współdecydowanie, wybór grupy wsparcia, poszukiwanie terapii komplementarnych, zmiana stylu życia, nowe cele,
• strategia pozytywnej oceny sytuacji - daje poczucie kontroli; satysfakcja: „dobrze, że wcześnie wykryto”, choroba niesie korzystne zmiany, praca, dom,
• odwrócenie uwagi od choroby - wybiera przyjemne interesujące zajęcia,
STYLE RADZENIA SOBIE
144
• postawa pasywna – bezradność, beznadziejność, poddanie się w walce, uczucie bycia pokonanym, brak podjęcia wysiłku przystosowania, stosowanie się do zaleceń, lecz brak podejmowania inicjatywy, np. brak zgłaszania nowych symptomów zanim zapytany, rezygnuje z pracy i hobby zanim choroba zmusi do tego,
STYLE RADZENIA SOBIE
• stoicka – akceptacja (nie przejawia emocjonalnego dystresu, żyje bez zmian, nie chce mówić o chorobie, wiecznie zajęty, unikanie).
145
CIĘŻKI DYSTRES
ZNACZNY DYSTRES
LEKKI DYSTRES
WSPARCIE RODZINY
I OTOCZENIA
„ZWYKŁY” DYSTRES
WSPARCIE ZESPOŁU MEDYCZNEGO I
PROFESJONALISTÓW
WSPARCIE PSYCHOSPOŁECZNE,
BEHAWIORALNE, DUCHOWE
FARMAKOTERAPIA, PORADNICTWO
SKALA NASILENIA DYSTRESU A DYNAMIKA POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ
146
Człowiek w chorobie boi się śmierci, bólu, cierpienia, zniedołężnienia, utraty pozycji życiowej, erotycznej, zawodowej, towarzyskiej, itp. Boi się też o swój prestiż, jak zachowa się w chwilach cierpienia i obliczu śmierci.
Choroba stawia go w obliczu tajemnicy swego ciała, nie wie on, co się z nim dzieje, jakie jeszcze niespodzianki ze strony własnego ciała mają go spotkać, ciało staje się nieposłuszne.
A. Kępiński
147
Chory „somatycznie” rozumuje mniej więcejw ten sposób: „czuję się źle, mam chorą wątrobę, serce, płuca itp. ...lekarz to zbada, naprawi i będę czuł się z powrotem dobrze”.W ten sposób odcina się jakby od choroby i od chorej części ciała, nie on jest chory, ale chore jest jego płuco, wątroba, jelito itd. ...
A. Kępiński
148
PSYCHOONKOLOGIA
149
cel: łagodzenie psychicznych następstw choroby i leczenia u pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin;
psychoprewencja i promocja zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem zachowań ułatwiających zapobieganie, wczesne wykrywanie i leczenie choroby nowotworowej,
działania psychoprofilaktyczne, nastawione na personel medyczny zatrudniony w placówkach onkologicznych,
włączenie problemów psychoonkologicznych do programu nauczania studentów i personelu medycznego.
PSYCHOONKOLOGIA
150
jest jedyną podspecjalizacją onkologii, która ma zastosowanie w opiece nad każdym pacjentem i w czasie każdej wizyty lekarskiej, bez względu na chorobę, czy sposób leczenia,
PSYCHOONKOLOGIA - ludzka twarz opieki onkologicznej.
PSYCHOONKOLOGIA
151
ZADANIA PSYCHOONKOLOGII
(relacja z pacjentem)
• faza diagnostyczna (od zauważenia zmian do czasu postawienia diagnozy - etap lęku, stresu, wahania),
• faza leczenia (potrzeba łagodzenia ubocznych objawów leczenia onkologicznego - zmęczenia, zaburzeń snu),
• faza wznowy procesu nowotworowego (pomoc, w łagodzeniu reakcji).
152
• faza okresu remisji (stan ustąpienia objawów choroby, kontrola onkologiczna, stres, samoobserwacja, lękowe oczekiwanie przyszłości),
• faza opieki paliatywnej (okres wsparcia psychoonkologicznego w leczeniu objawowym),
• faza stanu terminalnego (zaspokajanie potrzeb psychicznych i duchowych chorego).
ZADANIA PSYCHOONKOLOGII
(relacja z pacjentem)
153
wsparcie emocjonalne na każdym etapie choroby osoby bliskiej, działania psychoedukacyjne, indywidualne wsparcie – rozmowa, terapia całej rodziny, wsparcie dzieci, terapia w okresie żałoby.
ZADANIA PSYCHOONKOLOGII
(relacje z rodziną chorego)
154
• współpraca dla dobra chorego,• wsparcie emocjonalne,• przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu,• pogłębianie wiedzy lekarzy i pielęgniarek z zakresu psychologicznego funkcjonowania chorego,• grupy wsparcia dla personelu.
ZADANIA PSYCHOONKOLOGII
(relacje białego personelu)
155
interwencja kryzysowa, indywidualna doraźna rozmowa, psychoterapia aktywna, psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychoedukacja, zajęcia relaksacyjne, grupy wsparcia, warsztaty dla chorych i ich rodzin.
TECHNIKI WSPARCIAPSYCHOONKOLOGICZNEGO
156
LECZENIE NIEKONWENCJONALNE
W ONKOLOGII
157
158
MEDYCYNA NIEKONWENCJONALNA =
PARAMEDYCYNA =
MEDYCYNA ALTERNATYWNA =
MEDYCYNA KOMPLEMENTARNA
159
KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ
• Art. 571. Lekarzowi nie wolno posługiwać się
metodami uznanymi przez naukę za szkodliwe, bezwartościowe lub nie zweryfikowane naukowo. Nie wolno mu także współdziałać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nie posiadającymi do tego uprawnień.
160
BRAK BADAŃ
KLINICZNYCH
!!!
161
WIARACZYNICUDA
162
Medycyna niekonwencjonalna to metody leczenia wcale lub słabo akceptowane przez medycynę głównego nurtu opartą na badaniach naukowych. Zalicza się do niej zarówno metody leczenia, którew opinii większości lekarzy są bezwartościowe(np. bioenergoterapia) jak i takie, którychpewne elementy zaadoptowano do medycyny głównego nurtu (np. akwaterapia i fitoterapia). Część metod leczenia zaliczanych domedycyny niekonwencjonalnej ma swoje źródłow wielowiekowej tradycji (np. akupunktura), a inne powstały stosunkowo niedawno (np. homeopatiai bioenergoterapia).
163
Medycyna niekonwencjonalna: szacuje się, iż na początku XXI wieku z metod medycyny niekonwencjonalnej skorzystało około 40% mieszkańców Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Ogromne zainteresowanie sprawiło powołanie w 1998 roku przez Kongres Narodowego Ośrodka do spraw Medycyny Niekonwencjonalnej (ang. National Center for Complementary and Alternative Medicine, NCCAM).
164
• POLSKA: 5 000 zgonów rocznie z powodu zaniechania i opóźnienia w zgłoszeniu się do onkologa,
• co 4-ty pacjent zgłasza się za późno przeciętnie o 6 miesięcy.
MEDYCYNA NIEKONWENCJONALNA
165
LECZENIE NIEKONWENCJONALNE to terapia, na której skuteczność brak jest dowodów naukowych,a której często przypisuje się moc magiczną.
166
EFEKT PLACEBOpoprawa stanu pacjenta w wyniku terapii określonym preparatem bez udowodnionego działania medycznego lub wynik uczestniczenia w procedurze terapeutycznej bez zastosowania działań typowo medycznych.
167
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
„dowody na skuteczność metod niekonwencjonalnych”
• błędne zrozumienie rozpoznania(np. długie przeżycie dla nowotworówo niskim stopniu złośliwości – niektóre nowotwory u dzieci),
• błąd lekarza w ocenie rokowania,
• samoistna regresja (np. cofnięcie się przerzutu w płucu po nefrektomii z powodu raka nerki),
168
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
„dowody na skuteczność metod niekonwencjonalnych”
• błąd w rozpoznaniu (histopatologicznym),
• niedokładna diagnostyka (np. rozległy stan zapalny w jamie brzusznej uznany za nieoperacyjny nowotwór bez badania histopatologicznego),
• błędne przypisywanie zasług leczenia (remisja jako wynik zastosowanego leczenia onkologicznego a nie niekonwencjonalnego).
169
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(potencjalni odbiorcy)
płeć żeńska,
wykształcenie wyższe,
wiek około 50 roku życia,
przewlekle chorzy.
170
• większa skuteczność,• mniejsza toksyczność
(nieszkodliwe zioła),• wygoda stosowania
(mniej objawów ubocznych),• „wiara czyni cuda”,• darmowa klasyczna medycyna może być
nieskuteczna.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(powody stosowania)
171
• przekonanie pacjentów o całkowitym bezpieczeństwie stosowanych metodi możliwości bezkrytycznego ich stosowania,
• brak możliwości skonstruowania narzędzi badawczych oraz przeprowadzenia wiarygodnych badań dla zobiektywizowania skuteczności poszczególnych metod.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(problemy)
172
• mogą być przyczyną zaniechania lub opóźnienia leczenia onkologicznego,
• nie jest znana interakcja leków onkologicznych z preparatami niekonwencjonalnymi,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(niebezpieczeństwo)
173
• nie można wykluczyć szkodliwości części tych środków (są niekiedy wytwarzane z trujących części roślin: jemioła, huba),
• świadome oszukiwanie chorych z pobudek materialnych,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(niebezpieczeństwo)
174
• rozprowadzanie metod „kanałami podziemnymi” dla spotęgowania czynnika emocjonalnego i utwierdzenia w przekonaniu, że są dostępne wyłącznie dla wtajemniczonych (np. metody klubowe).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(niebezpieczeństwo)
175
• akupresura: leczenie uciskiem określonych miejsc ciała,
• akupunktura: leczenie igłami wbijanymi w określone części ciała,
• apiterapia: leczenie produktami pochodzenia pszczelego,
• aromaterapia: leczenie zapachami,• bioenergoterapia: leczenie bioenergią,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
176
• fitoterapia: ziołolecznictwo,• hipnoterapia: leczenie hipnozą,• homeopatia: leczenie zdynamizowanymi
roztworami wodnymi substancji pochodzenia roślinnego lub mineralnego,
• urynoterapia: leczenie moczem,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
177
• dietetyka,• głodówki,• psychoterapia,• magnetoterapia,• osteopatia
(terapia manualna, uciski, masaże),• metody magiczne
(jasnowidztwo, uzdrowicielstwo).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
178
irydologia, radiestezja, laserodiagnostyka, kamery termowizyjne.
METODY DIAGNOSTYKI NIEKONWENCJONALNEJ
179
• wydłużają czas do momentu rozpoczęcia leczenia onkologicznego,
• stanowią znaczne obciążenie budżetu pacjenta,
• nie wiadomo czy nie szkodzą.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
180
zioła miejscowe, zioła polecanych preparatorów (mnisi), tradycyjne receptury ziołowe (od pokoleń), zioła egzotyczne (Vilcacora), mikroelementy, „bomby witaminowe”,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(przykłady)
181
• specjalne schematy dietetyczne (głodzenie raka, oczyszczanie organizmu, dokarmianie organizmu),
• produkty naturalne (mocz, nafta, huba, kapusta, torf),
• produkty odzwierzęce (smalec psi).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(przykłady)
182
• organizacja przestrzeni w otoczeniu chorego (piramida, układ przedmiotów),
• amulety,• zakaz podróżowania,• odczynianie choroby poprzez rytuały,• nakładanie na chorego magnesów, ładunków,• noszenie przy sobie i spanie z kasztanami,• namagnesowana wata lub woda do picia.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(metody magiczne)
183
• rakotwórcze preparaty ziołowe (ogórecznik, podbiał – syropy na kaszel, żywokost, żeń-szeń; zawierają alkaloidy pirolizydynowe
i u zwierząt doświadczalnych powodowały występowanie raka wątroby),
• hepatotoksyczne preparaty ziołowe (chaparral, ziele czosnkowe),
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(brak skuteczności)
184
• przeciwzakrzepowe (miłorząb, złocień, lukrecja, żeń-szeń – może powodować powikłania pooperacyjne),
• interakcje poprzez blokowanie skuteczności innych leków, cytostatyków (miłorząb, dziurawiec, olej lniany).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(brak skuteczności)
185
relaksacja, wizualizacja, metody wyciszające, trening autogenny, joga, grupy wsparcia (rozmowa).
(wydłużenie czasu przeżycia całkowitego w różnych lokalizacjach nowotworowych)
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(psychoterapia)
186
• diagnoza „od ręki”,• leczenie wspomagane przez siły
nadprzyrodzone,• osobista charyzma uzdrowiciela,• perspektywa leczenia bez bólu
i powikłań.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
uzdrowiciel
187
• długa diagnostyka,• trudny proces leczenia onkologicznego,
obowiązkowe informowanie pacjenta o jego szansach,
• zła ocena społeczna lekarzy.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
lekarz
188
wiele z preparatów sprzedawanychjest w aptekach co utrudnia chorym zrozumienie różnic pomiędzy medycyną klasyczną a działaniami paramedycznymi
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
lekarz
189
lekarz jako przedstawiciel medycyny klasycznej, proponujący choremu leczenie konwencjonalne powinienw rozmowie z nim dokumentować brak podstaw do stosowania preparatów niekonwencjonalnych
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
lekarz
190
• zapytać i przedyskutować swoją decyzję z lekarzem onkologiem prowadzącym leczenie (korzyści, znana skuteczność u innych chorych),
• zapytać uzdrowiciela o objawy uboczne oraz skuteczność u innych osób (nazwiska, adresy).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
pacjent
191
na decyzję pacjenta ma wpływ przebieg choroby i jej leczenie:
• brak postępu po zastosowanym leczeniu,• pogorszenie stanu ogólnego pacjenta mimo
stosowanej terapii,• uznanie leczenia za nieskuteczne, choroby za
śmiertelną lub nieuleczalną przez lekarzy.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
pacjent
192
pacjent może zainteresować się innym sposobem poprawy swojego stanu zdrowia, o którym dowiedział się z innego źródła (media, pseudonaukowe doniesienie, inne osoby):
• pacjent stosuje obie metody równoleglew porozumieniu z lekarzem prowadzącym,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
pacjent
193
• pacjent kontynuuje leczenie, ale ukrywa przed lekarzem prowadzącym fakt równoległego stosowania obu metod,
• pacjent porzuca leczenie bez powiadomienia lekarza prowadzącego,
• pacjent wybiera opiekę „uzdrowiciela”.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
pacjent
194
• wprowadzenie kształcenia z zakresu medycyny niekonwencjonalnej do programów nauczania onkologii,
• organizowanie ośrodków medycyny niekonwencjonalnej,
• potępienie, zakaz stosowania.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
rola środowiska medycznego
195
• dostępność opieki medycznej na odpowiednim poziomie,
• relacje pomiędzy pacjentem i personelem medycznym podczas trwania terapii.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
poszukiwanie rozwiązań
196
• leczenie niekonwencjonalne było i będzie stosowane w społeczeństwie,
• pacjent planujący leczenie niekonwencjonalne powinien swoją decyzję omówić z lekarzem prowadzącym,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
wnioski
197
• pacjent, przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środka powinien sprawdzić informacje na jego temat,
• gabinety medycyny niekonwencjonalnej powinny być ewidencjonowane.
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
wnioski
198
• psychoterapia,• medytacja,• akupunktura...
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(korzyści)
?
199
• ziołolecznictwo tybetańskie (mieszanka roślin leczniczych, korzeni, nasion, minerałów i kamieni szlachetnych (35 składników) na podstawie wyczuwania pulsu w 6 miejscach na tętnicy nadgarstkowej co ma odpowiadać pracy określonych narządów wewnętrznych),
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(przykłady)
200
• preparat przeciwnowotworowy ESSIAC, powstrzymujący rozwój choroby,
• preparat przeciwnowotworowy NOVIT,
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(przykłady)
201
• preparat torfowy profesora Tołpy o działaniu przeciwnowotworowym (wycofano rejestrację preparatu),
• preparaty Burzyńskiego – antyneoplastony, (brak potwierdzonej skuteczności),
• preparaty ziół egzotycznych Vilcacora, Iscador (brak naukowych informacji w piśmiennictwie, brak wiadomości o bezpieczeństwie ich stosowania).
METODY LECZENIA NIEKONWENCJONALNEGO
(przykłady)
202202
W prezentacji wykorzystano informacje pochodzące z poniżej wymienionych źródeł:
• „Podręcznik dla studentów i lekarzy”, red. R. Kordek,
• „Kodeks Etyki Lekarskiej”,
• kurs medycyny paliatywnej (opieka paliatywna DCO Wrocław),
• elementy wykładów i szkoleń z zakresu psychoonkologii dla lekarzy onkologów (mgr M. Kosowicz, dr J. Pronobis, dr J. Jarosz, dr B. Utracka-Hutka, prof. A. Wiśniewski, dr G. Szawłowska),
• NCCN,
• WHO,
• materiały własne autora.
Recommended