· Web viewและความยากของป ญหาส งคมป จจ บ น...

การจดการศกษาฐานชมชน(Community-based Education

Management = CBEM) รอง

ศาสตราจารย ดร.กลา ทองขาว ผอ.หลกสตรศกษาศาสตรมหาบณฑต

สาขาการจดการการศกษา วทยาลยครศาสตร

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

ความนำา

แนวคดเรอง การจดการศกษาโดยองคกรในชมชนมสวนรวม เปนแนวความคดทมมานานแลว รปแบบทคนเคยคอ การจดการศกษาโดยความรวมมอระหวางบาน-วด-โรงเรยน หรอทเรยกยอๆวา บวร ผลการจดการศกษาโดยความรวมมอขององคกรหลกทงสามของชมชนแบบน สวนดคงมอยบาง โดยเฉพาะประเดนการตอบสนองความตองการในการพฒนาคณภาพสถานศกษาทตงอยในชมชน และประเดนการระดมทรพยากรเพอการพฒนา อยางไรกตาม แมจะมการนำาแนวคดและหลกการบรหารโดยใชโรงเรยนเปนฐาน (School-based Management) ตามแนวปฏรปการศกษาไปใชในการจดการ แตสาระของกระบวนการเรยนร (educational substance process) กยงคงเหมอนเดม จดหมายหรอผลของการศกษากไมไดแตกตางไปจากเดม ซงคณหมอประเวศ วะส เหนวา เปนเพราะสภาพแนวคด ทฝงแนนในการจดการเรยนร ยงเปนการเอาเนอหาวชาเปนตวตง ไมไดเอาความจรงของชวตและการอยรวมกน หรอเอาสงคมเปนตวตง ทำาใหการศกษาอยนอกสงคม ไมเขาใจวา

1

สงคมมปญหาอะไร การศกษาไมไดรวมทกขรวมสข ไมรวมแกปญหา ออนแอทางปญญา ทงๆทสงคมปจจบนเปนระบบทซบซอน เชอมโยง เปลยนแปลงอยางรวดเรว ยากตอความเขาใจ และยากตอการจดการใหเกดความกาวหนา อยางสมดล และประเทศไทยยงไมมสมรรถนะเพยงพอทจะเผชญกบความซบซอน และความยากของปญหาสงคมปจจบน เรองทยากและซบซอนจะตองใชความรและปญญาเขาไปแกไข

การสรางสงคมความรและสงคมภมปญญา คอแนวทางสำาคญของแผนการศกษาแหงชาต (สำานกงานเลขาธการสภาการศกษา 2552) แตสงคมภมปญญาและสงคมความรทแทจรงควรมาจาก ฐานรากของสงคม และการพฒนาอยางบรณาการตองเอาพนทเปนตวตง เพราะชมชนคอฐานรากของประเทศ ถาชมชนทงหมดเขมแขงทกดาน ทงเศรษฐกจ จตใจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม สขภาพ การศกษา ประชาธปไตย ประเทศไทยกจะมนคง (ประเวศ วะส 2555 : 2)

ขอเสนอ (proposition) การจดการศกษาโดยใชฐานชมชน (Community-based Education Management = CBEM) หรอการจดการศกษาฐานชมชน มเปาหมายและขอบเขตการเรยนรกวางขวาง เปนการเรยนรการสรางฐานรากของชวตใหมงคง เพมพนความร รกษาความด ยดหลกทำาเพอสวนรวม หมนฝกหดฝกฝน ไมทำารายตนเอง ไมสรางความเดอดรอนใหตนเองและผอน แมในชวงชวตจะลมลกคลกคลาน แตหากรากฐานมนคง การกอรางสรางตวคงมใชเรองเกนเออม (นฤตย เสกธระ 2555 : 13) การจดการศกษาโดยใชฐานชมชน หรอการศกษาฐานรากแบบมสวนรวมขององคกรในชมชน นบเปนทางเลอกจดเปลยนประเทศไทย

บทความนผเขยนมงทจะสำารวจและนำาเสนอแนวคด หลกการ แนวทาง และประสบการณของการจดการศกษาโดยใชฐานชมชน จากเอกสาร งานวจยและขอมลการปฏบตในชมชน จากโครงการนำารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชน เพอสขภาวะคนไทย เปนโครงการทไดรบความสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ (สสส.) และมหาวทยาลยธรกจบณฑตย ดงมรายละเอยดทจะไดกลาวถงตอไป

แนวความคดเกยวกบการจดการศกษาฐานชมชน

การจดการศกษาฐานชมชน หรอการจดการศกษาโดยใชฐานชมชน มแนวความคดตอประเดนพฒนาการของการจดการศกษาในระบบของไทยวา โรงเรยนหรอสถานศกษาเปนแหลงผลตขนาดใหญ สถานศกษาเปนกลไกการพฒนาคนและพฒนาประเทศใหกาวทนโลก การศกษาทำาใหคนไทยรเทาทน ประเทศมความเจรญกาวหนา และในสงคมแขงขน คนไทยใหความสำาคญตอการเรยนรตลอดชวต และใชความรเปนเครองมอพฒนาคณภาพชวต สามารถใชความรจดการตนเองไดเพมมากขน แตในทางกลบกน แบบแผนการจดการศกษาโดยสถานศกษาไดแยกคนออกจากชมชน สงคม วฒนธรรม จตวญญาณของความเปนทองถน จนลมรากเหงา วถชวตและความเปนตวตนเกอบสนเชง แยกการศกษาออกจากครอบครว ชมชน ทองถน วด ศาสนสถาน ทมบรรพบรษ ธรรมชาต สงแวดลอม และคณธรรมศลธรรมเปนกลไกเชอมโยงคนใหเปนมนษยทสมบรณ (พณสดา สรธรงศร 2555 : 12)

หากมองในภาพกวางเกยวกบอนาคตดานสงคมกบการศกษา กลมคนทเขาไมถงการศกษาและการเรยนร จะถกละเลยและทอดทงโดยระบบการแขงขน คณธรรมจรยธรรมและศลธรรมของคนจะลด

3

ลง เดกและเยาวชนใหความสำาคญในโลกของตนเอง จะหางเหนและละเลยบพการ บรรพชนและความเปนไปของสงคม (สำานกงานเลขาธการภาการศกษา 2552 : 21) เพราะโลกกวางของผเรยนถกจำากดใหแคบลง (พณสดา สรธรงศร 2555 : 12) เปนการศกษาเดนตามรอยตะวนตก แบบตอทอความร การศกษาแบบทองจำาตำารา เนนการทองหนงสอ แตไมเนนการเรยนรวถชวต (ประเวศ วะส 2553) ทางออกของการแกไขปญหาดงกลาว คอทางเลอกการศกษาฐานชมชน แนวคดในการจดการศกษาฐานชมชน มสาระสำาคญโดยสงเขปดงน (วรากรณ สามโกเศศ และคณะ 2553 : ก-ค และ ประเวศ วะส 2555 : 2)

1)การจดการศกษาฐานชมชน เปนระบบการศกษาทางเลอกของภาคประชาชน ทใหความสำาคญกบการสรางความเขมแขงทฐานราก ทจำาเปนตองเขามามสวนรวมในการจดการศกษาทงระบบ โดยใหความสำาคญกบครอบครว ชมชน ทองถน สถาบนศาสนา เอกชน องคกรเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน และองคกรอนของประชาชน เตมเตมการจดการศกษาทดำาเนนอยในปจจบน เพอนำาไปสสขภาวะของคนไทย ทงทางดานสตปญญา จตใจ รางกาย และสงคม

2) การจดการศกษาฐานชมชน เปนการศกษาทเชอวา ทกคนมศกยภาพทจะเรยนรได บนหลกการการศกษาเพอมวลชนและมวลชนเพอการศกษา ชวยกนทำาใหการศกษาเปนกลไกปลกฝง และพฒนาทรพยากรมนษยทบรณาการเขากบวถชวต วฒนธรรม รากเหงา ประวตศาสตร ชมชน ทองถนและประเทศชาต

3)การจดการศกษาฐานชมชน เปนการศกษาทเอา “ชวตเปนตวตง ” แทนการเอา “วชาเปนตวตง ” ตามแบบแผนเดม โดยมจดมงหมายใหผเรยนไดรบทงความร ทกษะ เจตคต และคณธรรมจรยธรรม รปแบบการศกษา เปนการศกษาระบบเปด ทบรณาการทงการศกษาในระบบ นอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ททกคนม

สทธ เพอทจะใหความเหน หรอเขาไปมสวนรวมในการจดการศกษา เปนการศกษาทฟงเสยงประชาชน

4) การจดการศกษาฐานชมชน เปนการศกษาทสามารถรองรบผจบการศกษาขนพนฐาน ทไมประสงคเขารบการศกษาในระบบ แตสามารถศกษาตอดวยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย โดยไดรบการสนบสนนจากรฐและการยอมรบจากสงคม ผจบการศกษาสามารถเลอกรบการศกษาระดบอดมศกษา และการอาชวศกษา หรอเลอกทจะมอาชพอสระ มสถานประกอบการ และหากตองการกลบเขาสการศกษาในระบบ กสามารถเทยบความรและประสบการณ โดยองคกรเทยบโอนความรและประสบการณ ทสามารถเชอมโยงกนไดอยางเปนองครวม

5) การจดการศกษาฐานชมชน เปนการเพมความสำาคญของเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ชมชนทองถน สถาบนศาสนาและสถาบนสงคมอนๆ โดยเฉพาะสถาบนครอบครว ตองหนมาใหความสำาคญกบเยาวชนและบตรหลาน โดยรวมกนปลกฝงคณธรรม จรยธรรม มารยาท ประเพณและวฒนธรรมภายในครอบครวและชมชน โดยรฐและองคกรปกครองสวนทองถน ใหความสำาคญกบการเสรมสรางครอบครวเขมแขง เปนฐานรากของสงคม

6) การจดการศกษาฐานชมชน เปนการจดการศกษาทเนนการเรยนรรวมกนในการปฏบต (Interactive Learning Through Action) กระบวนชมชนคอ หวใจของการพฒนา แผนการพฒนาของชมชนเปนแผนอยางบรณาการคอ เศรษฐกจ จตใจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม สขภาพ การศกษาและประชาธปไตย เพราะเชอวา การเรยนรรวมกนในการปฏบต จะนำาไปสชวตและการอยรวมกนทด เปนการเรยนรทสำาคญทสด ไมใชการทองวชา การเรยนรรวม

5

กนในการปฏบตทำาใหชวต เศรษฐกจและสงคมพฒนาอยางบรณาการ

จะเหนวาแนวคดในการจดการศกษาฐานชมชน เปนการจดการศกษาทางเลอกทมงสรางความเขมแขงฐานรากทจำาเปนโดยภาคประชาชน เปนการเรยนรจากการปฏบต เปนการศกษาทเอาชวตเปนตวตง เพอสขภาวะทงรางกาย จตใจ สตปญญาและสงคม เปนการจดการศกษาแบบบรณาการ ทไดรบการสนบสนนจากรฐและทองถน ชมชนชวยกนทำาใหการศกษาเปนกลไกปลกฝงคณคาและชวตทดงาม เพราะกระบวนการชมชน คอหวใจของการพฒนา โดยมหลกการและแนวทางการจดการศกษาดงหวขอตอไป

หลกการและแนวทางจดการศกษาฐานชมชนดงเปนททราบกนทวไปวา เปาหมายหลกของการพฒนา

ประเทศคอ การสรางสงคมไทยใหเปนสงคมภมปญญา หรอสงคมฐานความร (Knowledge-based Society) เปนสงคมสนตสข คนไทยรเทาทนโลกและรกความเปนไทย การศกษาคอกลไกหลก หรอเครองมอสำาคญของการขบเคลอนสงคม ความเขมแขงฐานราก คอเปาหมายของการจดการศกษาฐานชมชน ตามแนวคด 6 ประการดงทกลาวมาแลว หลกการและแนวทางจดการศกษาตามแนวคดดงกลาวประกอบดวย

1) หลกการกระจายอำานาจไปยงประชาชนและชมชน (Empowering People = E ) ใหประชาชนและชมชนมสทธ มอสระในการคดและปฏบตในการแกไขปญหา กำาหนดเปาหมายและแนวทาง หรอประเดนทตองการเรยนร เชน ตองการเรยนรเกยวกบการดำาเนนการ หรอการกระทำาใดๆทยงไมเคยทำามากอน (Learning to do) เรยนรในสงทไมเคยร (Learning to know) เรยนรทจะคนหาหรอพฒนาตน (Learning to be) และเรยนรทจะอยรวมกน

อยางสนต (learning to live together) โดยเบองตนจะมนกวชาการทเชยวชาญดานการจดการศกษาชมชนใหคำาปรกษา

2) หลกการมสวนรวมขององคกรในชมชน (Participatory Learning = P ) องคกรในชมชน หมายถง องคกรทไดรบการจดตงเปนทางการและไมเปนทางการ ทงภาครฐและเอกชนทประกอบกนเปนชมชนทองถน เชน องคกรการปกครองทองท (กำานน ผใหญบาน) องคกรปกครองสวนทองถน สถานศกษา องคกรศาสนา ครอบครว องคกรเกยวกบงานสาธารณสขชมชน ประชาคม กลมเยาวชน กลมสตรและแมบาน กลมอาสาสมคร กลมสนใจดานอาชพ สขภาพ การกฬา นนทนาการ กลมสนใจศลปวฒนธรรม และแหลงเรยนรตางๆในชมชน เปนตน การมสวนรวม หมายถง กระบวนการทชมชนหรอผนำา หรอผแทนองคกรในชมชน มบทบาทในการรวมคด รวมคนหาปญหา รวมกำาหนดเปาหมายและทศทางในการแกไขปญหา ทเรยกวา รวมวางแผน รวมคด ตดสนใจ รวมดำาเนนการ รวมรบผดชอบ รวมแกปญหาในขนปฏบต รวมตดตามผล ประเมนผล รวมชนชม และรวมเรยนรประสบการณของกนและกนในกระบวนการจดการเรยนร

3) หลกการเอาพนทเปนตวตง (Area Focused = A ) กลาวคอ การจดการศกษาฐานชมชน ใชกระบวนการชมชนเปนกลไก มสภาผนำาชมชน โดยการรวมตวของผนำาชมชน ทงผนำาเปนทางการและผนำาตามธรรมชาต มการศกษาและสำารวจขอมลชมชน ขอมลชมชนใชเปนฐานความคดและใชทำาแผนชมชน และแผนชมชนจะเปนแผนพฒนาอยางบรณาการ และตงเปาหมายได มสภาประชาชนทคนทงชมชนมสวนรวม กำาหนดทศทางและเปาหมายของชมชน ทงทางสงคมและสมมาชพ เปนประชาธปไตย มหนงมหาวทยาลย หรอ

7

สถาบนอดมศกษาทตงในจงหวด รวมทำางานกบพนท บรณาการทรพยากรของชมชน ทองถน และรฐบาลสนบสนน

4) หลกการยดชวตหรอยดผเรยนเปนตวตง (Life, Learners Centered = L ) ผเรยนไดเรยนรตามความสนใจและความตองการ ผเรยนเรยนรอยางมความสข เตมตามศกยภาพ เชน เรยนรรากเหงา รทองถน รศาสนา รวฒนธรรม จารตประเพณ ร ประวตศาสตรชมชน รวชาสามญ รวชาชพ รรกษาสขภาพ รศลปะคนตรและกฬา การอนรกษและพฒนาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนรเทาทนโลก การเปนพลเมองด พลโลกทด มสมมาอาชพและมสนตสข นำาไปสสขภาวะทยงยน สาระการเรยนรเนนวถชวต เปนกระบวนการทางสงคม และเปนการเรยนรรวมกนในการปฏบต

5) หลกการจดการศกษาทบรณาการกนระหวางการศกษาในระบบ นอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ( Integrated Education Systems Approach = I ) เปนการเรยนรตลอดชวต เปนการจดการศกษาทไมแยกการจดการทงสามระบบออกจากกน แตเปนการบรณาการเชอมโยงกน ขนอยกบประเภทของหลกสตรและกระบวนการเรยนร ผเรยนและผสอนมความหลากหลายวยและวฒ

โดยสรป หลกการและแนวทางในการจดการศกษาฐานชมชน ทมชอเรยกยอๆวา EPALI จะประกอบดวย หลกการกระจายอำานาจไปยงประชาชนและชมชน หลกการมสวนรวมขององคกรในชมชน หลกการเอาพนทเปนตวตง หลกการยดชวตหรอผเรยนเปนตวตง และหลกการจดการศกษาแบบบรณาการทงสามระบบ ตามอธบายมาแลว โดยมสถาบนอดมศกษาในจงหวดรวมทำางานกบพนท และบรณาการทรพยากรจากชมชน รฐและทองถนสนบสนน ดงภาพ

ภาพการจดการศกษาฐานชมชน (Community-based Education Management Model)

กรณตวอยางการจดการศกษาฐานชมชนโครงการนำารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรใน

ชมชน เพอสขภาวะคนไทย เปนโครงการความรวมมอระหวางสถาบนอดมศกษา 3 แหงคอ มหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช และมมหาวทยาลยธรกจบณฑตยเปนทตงโครงการ รวมกบสำานกงานเขตพนทการศกษา ในภาคเหนอคอ จงหวดนานและลำาพน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอคอ จงหวดสกลนครและรอยเอด ภาคกลางคอ จงหวดนครปฐมและเพชรบร และภาคใตคอ จงหวดพทลงและนราธวาส การดำาเนนโครงการนำารองใชเวลา 15 เดอน เรมตงแตมนาคม 2554 – พฤษภาคม 2555 มฐานชมชนเขารวมโครงการ

9

33 องคกร ประกอบดวย วดและองคประชาชน 5 แหง โรงเรยน 18 แหง ศนยการเรยนรชมชน 9 แหง และสถานศกษาปอเนาะอก 1 แหง ใชแนวคดและหลกการจดการศกษาบนพนฐานการกระจายอำานาจ องคกรในชมชนมสวนรวม มการบรณาการทรพยากรในทองถนเพอการจดการศกษา ชมชนมอสระในการคดแผนงานและกจกรรมการเรยนร ตามความหลากหลายของบรบททองถน จดกจกรรมการเรยนรยดหยน คลองตว จดการศกษาบรณาการเชอมโยงระหวางการศกษาในระบบ นอกรระบบ และการศกษาตามอธยาศย เปนการเรยนรตลอดชวต เรยนรจากการปฏบต เรยนรอยางมความสข องคประกอบดานผเรยนสวนใหญเปนเยาวชน รองลงมาคอ สมาชกชมชนวยทำางาน และผสงอายตามลำาดบ สาระของกจกรรมการเรยนรมหลากหลายดงน

1. การพฒนาแหลงเรยนรในชมชน 3 กจกรรม2. การเรยนรศลปะและดนตร 12 กจกรรม3. การเรยนรเรองครอบครวและการรกถน 9 กจกรรม4. การอนรกษและพฒนาสงแวดลอม 7 กจกรรม5. การพฒนาความรและปญญา 14 กจกรรม6. การพฒนาจตใจ คณธรรม จรยธรรม 13 กจกรรม7. การตอตานยาเสพตด ละเลกอบายมข 4 กจกรรม8. การพฒนาอาชพในชมชน 12 กจกรรม9. การกฬาและสขภาพชมชน 14 กจกรรม10. การพฒนาผนำาและเครอขายชมชน 11 กจกรรม11. การพฒนาการมสวนรวมและอตลกษณชมชน 1

กจกรรม12. การเรยนรการใชสมนไพร 4 กจกรรม13. การสบสานวฒนธรรม ภมปญญา 20 กจกรรม

และประวตศาสตรชมชน

การสนบสนนทางวชาการ มองคกรอำานวยการกลางใหการสนบสนนทางวชาการ มการจดประชมปฏบตการ เพอวางกรอบแนวคดและแนวทางการทำางานรวมกน และมการประชมประจำาเดอนทกๆเดอน เพอตดตามการดำาเนนงานขององคกรชมชน ตามคมอการดำาเนนงาน เขตพนทการศกษาและทปรกษาประจำาภมภาคใหคำาปรกษา ในเรองการจดทำาแผนงานโครงการ การจดทำาหลกสตรการเรยนร แตองคกรชมชนมอสระในการจดกจกรรมการเรยนรทยดหยนและคลองตว กระบวนการจดการเรยนร มแบบแผนการจดทหลากหลาย องคกรชมชนทจดการเรยนรในพนท มการแลกเปลยนเรยนร แลกเปลยนประสบการณรวมกนในแตละภมภาค และมการแลกเปลยนเรยนรรวมกนทงประเทศอกครงกอนสนสดโครงการ

ผลการประเมนภายในโครงการนำารอง การจดการศกษาแบบมสวนรวมโดยใชฐานชมชน ตามองคประกอบและตวบงชในภาพรวมพบวา ทกตวบงชและทกองคประกอบของการประเมนอยในขนดและดมาก เชน องคประกอบดานผเรยน ผเรยนในวยผใหญมความรอบรและทกษะการเรยนรตามวตถประสงคของโครงการเพมสงขนชดเจน ผเรยนในวยเรยนมแนวโนมผลการเรยนเพมสงขน โรงเรยนทเขารวมโครงการทง 18 โรงเรยนมผลประเมนระดบชาตของนกเรยน (National Test = NT) เพมสงขน ระหวางรอยละ 2.23 ถงรอยละ 18.97 เมอเทยบกบปการศกษาทผานมา ในดานชมชนพบวา องคกรชมชนมการรวมตวเปนเครอขาย และรวมมอรวมใจกน สามารถทำาแผนพฒนาและแกไขปญหาตางๆของชมชนอยางบรณาการ หลกสตรการศกษาการเรยนรจากการปฏบต เปนการเรยนรสำาคญทสงเสรมพลงชมชนการเรยนร (Learning Community

11

Power) ชมชนมความรสกผกพน เหนคณคาในการทำางานและการเรยนรรวมกน

สรปความบทความน ผเขยนไดนำาเสนอแนวคด หลกการ แนวทางและ

กรณตวอยาง การจดการศกษาโดยใชฐานชมชน เปนการศกษาทางเลอก ทตางไปจากการจดการศกษากระแสหลกในปจจบน ซงไดรบการวพากษวจารณ ทงขอดและขอจำากด และเชอวาการจดการศกษาฐานชมชนหากมการนำาไปปฏบตใหกวางขวางทงประเทศ จะชวยลดปญหาและขอจำากดของการศกษารปแบบเดม และการศกษาฐานชมชน มแนวโนมจะกลายเปนการศกษาทเหมาะสมกบอนาคตสงคมไทย

เอกสารอางอง

นฤตย เสกธระ (2555) คอลมน แทงความคด ใน“ ” มตชนรายวน ปท 35 ฉบบท 12566 ประจำาวนอาทตยท 5 สงหาคม 2555 หนา 8

ประเวศ วะส (2555) “จดเปลยนมหาวทยาลยไทย-จดเปลยนประเทศไทย ใน ” โพสตทเดย ปท 10 ฉบบท3463 ประจำาวนท 31 กรกฏาคม 2555 หนา 2

เปรมฤทย นอยหมนไวยและคณะ, (2555), การถอดบทเรยนโครงการนำารองการจดการศกษาเพอพฒนาชมชนลาดสวายเขมแขง, โครงการนำารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชนเพอสขภาวะคนไทย (ปศท.2)

พณสดา สรธรงศร (2555) “การศกษาทฟงเสยงประชาชน ”ใน การจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชน การศกษาฐานรากทางเลอกประเทศไทย, ศนยวจยและฝกอบรมทางการศกษา วทยาลยครศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย หนา 12-38

พณสดา สรธรงศร, (2552), รายงานการวจยเรองภาพการศกษาไทยในอนาคต 10-20 ป, สำานกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ

วรากรณ สามโกเศศและคณะ, (2553), ขอเสนอทางเลอกระบบการศกษาทเหมาะสมกบสขภาวะคนไทย, สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส)

ศนยวจยและฝกอบรมทางการศกษา, (2554), คมอการดำาเนนงานโครงการนำารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมของ

13

องคกรในชมชนเพอสขภาวะคนไทย (ปศท.2), ศนยวจยและฝกอบรมทางการศกษา วทยาลยครศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

ศนยวจยและฝกอบรมทางการศกษา,(2555), หลกสตรภมปญญาโครงการนำารองการจดการศกษาเพอพฒนาชมชนลาดสวายเขมแขง, โครงการนำารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชนเพอสขภาวะคนไทย (ปศท.2)

สำานกงานเลขาธการสภาการศกษาแหงชาต, (2552), แผนการศกษาแหงชาตฉบบปรบปรง (พ.ศ.2552-2559), สำานกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ