Żywienie w chorobie nowotworowej

Żywienie w chorobie nowotworowej

Agnieszka Wójcik

awojcik@fundacjawybieramzdrowie.pl

501-845-146

Agenda

• Określenie głównych celów pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem

• Dolegliwości i sposoby radzenia sobie z nimi podczas choroby

• Wpływ niektórych składników odżywczych na organizm ludzki

Cele:

• Nie dopuszczenie do przerzutów/ ponownego pojawiania się nowotworu

• Nie dopuszczenie do niedożywienia

• Wzmocnienie układu odpornościowego

Niedożywienie

Niedożywienie

• Dotyka 40-80% pacjentów z nowotworami złośliwymi

• Osłabia układ odpornościowy

• Zwiększa ryzyko posocznicy pooperacyjnej

• Zmniejsza tolerancje na terapię

• Obniża wskaźnik przeżycia

Wczesne rozpoznanie i likwidowanie niedożywienia zmniejsza ryzyko zachorowalności i śmiertelności

Dlaczego występuje niedożywienie?

• Objawy raka wpływające na niedożywienie

• Hipermetabolizm

• Zapalenie błony śluzowej jelita

• Atrofia mięśni

• Zmniejszone przyjmowanie składników pokarmowych

Hipermetabolizm

zmniejszonemu spożyciu energii nie towarzyszy spadek wydatków energetycznych. Pacjenci z rakiem mają wyższe spoczynkowe wydatki energetyczne niż osoby zdrowe

Interwencja żywieniowa DZIAŁA

• Udzielanie porad żywieniowych działa. Ostatnie badania porównujące zwyczajową opiekę intensywną interwencją żywieniową wykazały lepsze rokowania i lepszą jakość życia

• Dotyczy to przede wszystkim osób z rakiem głowy, przewodu pokarmowego oraz szyi.

• British Journal of Cancer 2004

Dlaczego należy dbać o właściwe żywienie w chorobach nowotworowych?

• Przewód pokarmowy i/lub okolice miednicy: biegunki, nietolerancja laktozy, zespół złego wchłaniania, utrata masy ciała

• Rak głowy i szyi: kserostomia, owrzodzenie powodowane radiacją, krwawienie, ból, zapalenie błony śluzowej, utrata masy ciała

• Zapalenie błony śluzowej w czasie chemioterapii –40%

• Zapalenie błony śluzowej w czasie chemioterapii i radioterapii –100%

• Wpływ objawów raka na spożycie pokarmu –60% pacjentów z rakiem głowy i szyi, przewodu pokarmowego doświadcza ubytku masy ciała w chwili rozpoczęcia terapii

Nudności i wymioty

• Należy stosować środki przeciwwymiotne• Należy unikać picia napojów orzeźwiających

podczas posiłku ( może to wywołać rozdęcie) –należy poczekać z piciem co najmniej 15 minut

• Należy unikać tłustych i ostrych potraw z silnym zapachem – można naturalne (bez dodatków) produkty skrobiowe (ziemniaki, ciepłe zboża śniadaniowe, krakersy, precel)

Nudności i wymioty

• Należy powoli pić i łykać płyny przez cały dzień

• Napoje imbirowe lub herbata imbirowa mogą przynieść ulgę

• Należy jeść produkty o temp pokojowej lub zimniejsze

• Należy unikać leżenia przez godzinę po jedzeniu

Nudności i wymioty

• Krotki spacer może zwiększyć tempo opróżniania żołądka

• Należy jeść lekki posiłek przed chemioterapią

Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej

Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone

Toksyczność ostra przewodu pokarmowego, nudności i wymioty

Klarowne płyny, produkty niskotłuszczowe

- Produkty mleczne, zupy śmietankowe, smażone produkty, kanapki, słodkie desery

Zapalenie żołądka i przełyku

Płynna i miękka dieta (zupy na bazie wywaru, melony, sałatka owocowa, gazowane napoje), zmiana konsystencji i temp

Suplementy o łagodnych cechach sensorycznych, częsta higiena jamy ustnej, częste stosowanie roztworu solnego do płukania ust

Soki, szczególnie cytrusowe, banany, surowe i chrupkie produkty, mięso, ostre potrawy, chleb z ziarnami, gorące i zimne produkty

Produkcja śluzu, kserostomiary

Miękka dieta nie powodująca drażnienia, herbata z cytryną, sałatka owocowa, soki, napoje gazowane, zupy na bazie wywaru, nie gęste zboża śniadaniowe

Sztuczna ślina, częste stosowanie roztworu solnego do płukania ust, częsta higiena jamy ustnej

Gęste zupy śmietankowe, żelatyna, produkty tłuste, produkty piekarnicze, gęste napoje i nektary

Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej

Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone

Zmniejszone wydzielanie śliny

Dieta zwyczajowa z dużą zawartością wody( wywary, sosy, kurczak, ryby, melony, warzywa z sosami, napoje przy posiłkach, produkty zawierające kwas cytrynowy, sherbet)

Sztuczna ślina, czynniki stymulujące wydzielanie śliny (landrynki cytrusowe), częste stosowanie roztworów solnych do płukania jamy ustnej

Suche produkty piekarnicze, mięso, krakersy, banany, gorące posiłki, alkohol

Trudności z połykaniem Dieta zwyczajowa mocno przyprawiona, nacisk na aromat i konsystencję

Suplementy z wyraźnymi cechami sensorycznymi, częste stosowanie roztworów solnych do płukania jamy ustnej

Produkty bez żadnych dodatków,mięso bez dodatków, produkty niesolone

Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej

Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone

Zaburzenie percepcji wrażeń smakowych

Dieta zwyczajowa z dużą ilością produktów zimnych, produkty mleczne, eksperymentowanie tzn. wypróbowywanie nowych produktów jest pożądane

Suplementy smakowe ( o smaku owocowym)

Czerwone mięso, biała czekolada, kawa, i mocna herbata

Przedwczesne odczuwanie sytości

Dieta wysokokaloryczna z produktów o dużej gęstości energetycznej: mięso, ryby, drób, jaja, pełne mleko, ser żółty, jogurt pełnotłusty, warzywa ze śmietaną, kaloryczne desery, małe częste posiłki

Suplementy o dużej gęstości energetycznej

Niskotłuszczowe i beztłuszczowe produkty mleczne, zupy na bazie wywaru, sałatki zielone, same warzywa gotowane na parze, napoje niskokaloryczne

Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej

Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone

Zaparcia Dieta zwyczajowa z dodatkami błonnika pokarmowego, dodatkowe płyny

Suplementy wzbogacone w błonnik pokarmowy, wypełniacze

Produkty i napoje gazotwórcze

Neutropenia(spadek liczby neutrofili)

Bezpieczna żywność, dobrze ugotowane produkty/potrawy, eliminowanie produktów mogących zawierać patogeny

Mycie rąk, bezpieczna praktyka przygotowywania posiłków

Surowe ryby i mięso, niepasteryzowane sery, tempeh, miso, surowe owoce i warzywa, suszone owoce i świeżo prażone orzechy, drożdże piwowarskie, niepasteryzowany miód, przyprawy dodawane do potraw dopiero po ugotowaniu, suplementy ziołowe

Rola żywienia w trakcie leczenia

• Składniki pokarmowe walczą z chorobą i infekcjami

• Składniki pokarmowe mogą dożywiać nowotwór

Białko

• Ważne z uwagi na wzmożoną pracę układu odpornościowego oraz odbudowę komórek uszkodzonych podczas leczenia

• Zapotrzebowanie jest większe o 15-20%

• Białko powinno być pełnowartościowe

Białko

• Proporcja pomiędzy białkiem zwierzęcym a roślinnym powinna być 1:1

• Produkty: mięso, ryby, jaja, produkty mleczne, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych

• Nadmierna ilość białka nie tylko nie poprawi bilansu azotowego, ale może nie potrzebnie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej

Węglowodany

• Niezbędne z uwagi lepszego wykorzystania białka• Produkty: kasze, ryż, makarony, pieczywo• OGRANICZYĆ : węglowodany proste: cukier,

słodycze, ciasta, dżemy itp. cukry rafinowane wykorzystywane są przez nowotwór do wzrostu (szybko dzielące się komórki nowotworowe zużywają nawet kilkaset gramów glukozy na dobę)

Tłuszcze

• Źródłem tłuszczu w diecie powinny być: chude mięso drobiowe bez skóry, cielęcina, mięso z królika, ryby oraz oleje roślinne, orzechy i nasiona.

Zalecane dawki witamin w czasie transplantacji i chemioterapii rakowej o wysokiej dawce

Składnik Zalecenie Górna granica bezpiecznego spożycia

Wit. B1 1,5 mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach

Wit B2 1,7mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach

Wit B6 2 mg Nie więcej niż 100 mg

Wit B12 6mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach

Niacyna 20mg Nie więcej niż 35 mg

Biotyna 0,3 mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach

Kwas pantotenowy 10mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach

Wit A 5.000 IU Nie więcej niż 10.000 IU, nie więcej niż 2.000mg lub ekwiwalentów retinolu

Wit C 60 Nie więcej niż 500mg

Wit D 400IU Ne więcej niż 2.000 IU lub 50mg

witE 30 IU Nie więcej niż 800mg lb IU, ale nie więcej niż 100mg lub IU w terapii antykoagulacyjnej

Kwas foliowy 400mcg Nie więcej niż 1000mcg lub 1 mg

Zalecane dawki składników mineralnych w czasie transplantacji i chemioterapii rakowej o wysokiej dawce

Składnik Zalecenie Górna granica bezpiecznego spożycia

Wapń 1000mg Nie więcej niż 2500mg

Żelazo 18 mg Nie zaleca się stosowanie suplementów chyba że lekarz mówi inaczej np.. W przypadku anemii

Selen K/M: 50/70 mcg Nie więcej niż 200 mcg

Fosfor 1 gram Nie ma potrzeby

Jod 150 mcg Ni ustalono

Magnez 400 mcg Ne ustalono

Cynk 15 mg 60mg

Miedź 2 mg Nie ustalono

Żywność vs rak• Wybrane składniki pokarmowe i niepokarmowe

na które warto zwrócić uwagę podczas terapii rakowej:

• Kapsaicyna• Koenzym Q-10• EPA (omega-3)• Glutamina• Oset• Probiotyki• Cynk

Kapsaicyna

Kapsaicyna

• Organiczny związek chemiczny, alkaloid, odpowiedzialny za ostry smak papryczki chili

• Występuje w papryce czerwonej oraz papryce chili

• Obecnie odkryto zastosowanie tej substancji w leczeniu nowotworów. Naukowcy z Nottingham University wykazali, że kapsaicyna pobudza komórki nowotworowe do apoptozy (samozniszczenia), atakując ich mitochondria (które odpowiadają za wytwarzanie energii). Także inne spokrewnione z kapsaicyną związki (tzw. wanilloidy) potrafią specyficznie wiązać się z komórkami nowotworowymi, nie uszkadzając zdrowych.

Koenzym Q-10

Koenzym Q-10

• Organiczny związek chemiczny, występujący w mitochondriach komórek roślinnych i zwierzęcych.

• Występowanie: bogatym źródłem Q-10 są sardynki, oleje roślinne, brokuły

• Działanie: podnosi odporność organizmu w wyniku zwiększenia tzw. Fagocytów i zwiększenia zawartości immunoglobin, zwalcza wolne rodniki,

Omega-3

• Stosowanie EPA/DHA należących do omega-3 jest jednym z najważniejszych interwencji dietetycznych mających na celu zwiększenie przyrostu masy ciała

• Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 zapobiegają rozkładowi mięśni i tkanki tłuszczowej, zwiększają apetyt, przywracają równowagę metaboliczną

• Suplementy standardowe nie zawierają EPA/DHA i aminokwasów egzogennych w dużych ilościach.

Omega-3

• Kwas eikozapentaenowy (EPA) (Omega-3) NNKT mający działanie przeciwzapalne, moduljące czynności układu

odpornościowego&chroniące przed kacheksją nie tylko chroni przed kacheksją, ale zwiększa przyrost masy ciała zwiększa skuteczność chemioterapii/ zwiększa odpowiedź immunologiczną

• Działania niepożądane: może wydłużyć czas krzepnięcia krwi, więc pacjenci z małą ilością płytek

krwi oraz pacjenci stosujący terapię koaglacyjną powinni zwrócić uwagę na megadawki EPA/DHA

ogólnie organizm toleruje EPA/DHA (do 0,3g EPA +DHA/kg masy ciała/dobę ale biegunki mogą się pojawić

• Dawka: minimalna dawka 2,2 EPA na dobę (dawka nie powodująca zaburzeń układu krzepnięcia krwi)

Omega –3 a przyrost masy ciała u pacjentów z rakiem

• Wczesna interwencja ze specyficznymi składnikami pokarmowymi: badania naukowe wykazują, iż specyficzne składniki pokarmowe poprawiają jakoś życia pacjentów z rakiem: kwasy tłuszczowe z rodziny Omega-3 (EPA/DHA) hamują degradację mięśni i lipolizę, zwiększają apetyt oraz oraz przywracają normalny metabolizm. Niestety standardowe suplementy nie zawierają EPA/DHA lub aminokwasów egzogennych w ilościach wystarczających

Masa ciała LBM u pacjentów z zaawansowanym rakiem trzustki po stosowaniu suplementu

wzbogaconego w EPA Źródło: Barber MD 1999

Glutamina

Glutamina

• Stanowi materiał energetyczny dla enterocytów błony śluzowej jelit; zapobiega atrofii błony śluzowej jelita, nie dopuszczając do translokacji bakterii; jest substratem w biosyntezie limfocytów i makrofagów – przez co wzmacnia mechanizmy odpornościowe; ma szczególne znaczenie w metabolizmie zachodzącym w mózgu i nerkach.

• W wyniku leczenia radio- czy chemioterapią następuje spadek jej zawartości w organizmie

• Występowanie: ryby, jaja, mleko, przetwory mleczne, pszenica, kapusta, buraki, fasola, szpinak, pietruszka

Oset

Oset

• Zawiera substancję czynną SYLIMARYNĘ (kompleks flawonolignanów).

• Sylimaryna wykazuje m.in. Działanie:

• Przeciwzapalne, rozkurczowe, detoksykujące, żółciotwórcze, stabilizuje struktur błon komórkowych, obniża stężenie cholesterolu, chroni wątrobę przed szkodliwym działaniem trucizn, HAMUJE PODZIAŁY KOMÓREK NOWOTWOROWYCH

Probiotyki

• Mikroorganizmy, które po spożyciu wywierają korzystny wpływ na organizm właściciela.

• Równowaga mikroflory jelitowej jest ważna dla prawidłowego trawienia i wspomagania wchłaniania składników pokarmowych takich jak: żelazo, fosfor, wapń, wytwarzania wit. K i wiele innych.

• Równowaga mikroflory jelitowej może być zaburzona na skutek radioterapii, chemioterapii i innych stanach leczenia

Cynk

• Niezbędny do syntezy białek, bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, w oddychaniu tkankowym, leczy rany i oparzenia.

• Jest elementem ponad 60 różnych enzymów odpowiedzialnych za metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów

• Źródła: mięso, mleko i jego przetwory, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych

Kurkuma

Kurkuma

• Wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, antymutagenne.

Selen

Selen

• Se zmniejszył nefrotoksyczność cisplastyny i zwiększył działanie przeciwrakowe tegoż leku u zwierząt

• W badaniach przeprowadzonych u ludzi stwierdzono, że Se zmniejszył nefrotkosyczność chemioterapii

• Dotychczas nie wykonywano żadnych badań wieloletnich nad wpływem stosowania suplementu Se na przeżycie pacjentów ze zdiagnozowanym rakiem

• Nagaumeat al.. J Pharm Dyb 1984

• Hu et al.. Biol Trace Elem Res 1997

Selen

• w połączeniu z witaminą E działa jako antyoksydant przez co ochrania komórki, błony komórkowe oraz DNA przed uszkodzeniami przez wolne rodniki

Selen

• Źródła: otręby, kiełki zbożowe, produkty zbożowe, ryby morskie.

Witamina B6

• Jej obecność wpływa na prawidłowy metabolizm białek i aminokwasów, węglowodanów oraz tłuszczów. Niezbędna jest ona dla prawidłowego funkcjonowania błon i wzrostu. Witamina ta jest konieczna do syntezy hormonów takich jak: serotonina i adrenalina, które mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

• Obniża stres oksydatywny, poliferację komórek, angiogenezę

• Źródłem B6 w diecie są produkty roślinne oraz zwierzęce. W większych ilościach znajduje się w drożdżach, kiełkach pszenicy, otrębach pszennych, nasionach roślin strączkowych orzechach, mięsie wieprzowym, mleku oraz jajach.

Witamina E

Witamina E

• Obok witaminy C oraz beta-karotenu pełni rolę przeciwutleniacza ochraniając organizm przed wolnymi rodnikami i nadtlenkami lipidowymi przez co zapobiega chorobom takim jak: choroba miażdżycowa, choroby nowotworowe a także przeciwdziała procesom starzenia się komórek ;

• Podczas przygotowywania posiłków należy pamiętać, że ilość witaminy E ulega zmianie pod wpływem utleniania, działania promieni nadfioletowych. Długie przechowywanie również wpływa niekorzystnie na jej zawartość.

Witamina E

• Źródłem witaminy E w diecie są oleje roślinne, zwłaszcza słonecznikowy, kiełki  i zarodki (pszenne), produkty gruboziarniste czy też warzywa liściaste np. zielona pietruszka, szpinak, sałata czy kukurydza.

Kwas foliowy

• Foliany uczestniczą w metabolizmie białek oraz DNA, kwas foliowy pełni kluczowa rolę w rozwoju komórek ustrojowych, pomaga on w zapobieganiu rozszczepowi kręgosłupa. Ponadto związek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego.

• Głównym źródłem folianów w diecie są warzywa liściaste zielone (sałata, szpinak, nać pietruszki, jarmuż), brokuły, owoce cytrusowe, . Najlepiej jest je spożywać na surowo ponieważ w trakcie obróbki termicznej foliany mogą być utracone. Straty folianów mogą nastąpić również w skutek zbyt długiego przechowywania, są one podatne na utlenianie.

Witamina B12

• W organizmie jest konieczna do wytwarzania krwinek czerwonych i białych. Obok kwasy foliowego bierze udział w syntezie DNA, aminokwasów oraz szpiku. Niezbędna do funkcjonowania wszystkich komórek. Niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz przewodu pokarmowego.

• Źródłami w diecie będą przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego, głównie wątroba i nerki.

CLA

CLA

• Jest silnym środkiem przeciwnowotworowym

• Obniża poziom cukrów i tłuszczów we krwi

• Stymuluje układ odpornościowy

Izotiocyjaniany

Izotiocyjaniany

• Nie dopuszczają do aktywowania substancji rakotwórczych

• Przeciwdziałają już aktywowanym substancjom rakotwórczym

• Przyspieszają usuwanie substancji rakotwórczych z organizmu

Estragon

• Jest rośliną zasobną w takie związki jak: flawonoidy, fitosterole, kumarynowce, węglowodory nasycone, garbniki.

• Estragon zastosowanie znalazł także jako środek wykrztuśny, grzybobójczy, pierwotniakobójczy, antybakteryjny i antynowotworowy.

• Rola estragonu w profilaktyce lub leczeniu nowotworów jest związana z występowaniem m.in. flawonoidów, które wykazują działanie antyoksydacyjne, a niektóre z grupy tych związków mogą blokować namnażanie komórek nowotworowych, co więcej nawet pobudzać je do samozniszczenia

Estragon

• Również zawartość fitosteroli może być korzystne z punktu widzenia profilaktyki bądź leczenia, sterole roślinne bowiem (oraz ich utlenione pochodne) mogą hamować proliferację (namnażanie) komórek rakowych, pojawianie się przerzutów, indukują też apoptozę lub mobilizują układ odpornościowy do działania.

Niacyna

• Często pacjenci z guzami NET borykają się z niedoborem Niacyny. Może to powodować zwiększenie problemów trawiennych, problemy skórne czy pelagrę.

• Dobrym źródłem niacyny są: mięso, drób, ryby oraz produkty pełnoziarniste.

Substancje przeciwnowotworowe występujące w żywności

Co? Gdzie? Jak?

Związki allilowe Cebula, czosnek Zapobieganie przemianom azotanów w azotyny; oraz powstawaniu nitrozo amin, detoksykacja kancerogenów

karotenoidy Pomarańczowe oraz żółte owoce i warzywa: brzoskwinie, morele, pomarańcze, marchew, pomidory, papryka, melony, dynia;

Zielone warzywa liściaste: bruksela, szpinak, nać pietruszki, brokuły, jarmuż

Antyoksydanty, zapobieganie powstawaniu ‘wolnych rodników’ , wyłapywanie ich.

Witamina C Owoce cytrusowe, porzeczki, brokuły, pomidory, zielona papryka, kapusta, melony

antyoksydant

Kumaryny Owoce cytrusowe antyoksydant

Substancje przeciwnowotworowe występujące w żywności

Co? Gdzie? Jak?

Błonnik pokarmowy

Wszystkie owoce i warzywa Poprawa perystaltyki jelit, obniżenie stężenia kwasów żółciowych, usuwanie toksyn oraz czynników rakotwórczych

flawonoidy Owoce jagodowe, cebula, chrzan, rzodkiewka, pomidory

antyoksydant

Kwas foliowy Zielone warzywa liściaste Zapobiega uszkodzeniom chromosomów

Izotiocyjaniany Warzywa kapustne Aktywacja enzymów tkankowych o działaniu antykancerogennym

Poradnictwo żywieniowe dla zachowania żywienia doustnego

• Pora posiłków : stała, 6-8 posiłków na dobę

• Otoczenie oraz warunki, w których spożywa się posiłki: spokojne, ciche, pokarm należy jeść powoli i na siedząco, najlepiej z osobą towarzyszącą, tłumienie silnych zapachów

• Jakość posiłków: małe ilości, unikanie napojów podczas posiłków, bogate produkty: miód, cukier, jaja, sery żółte, w zależności od natężenia objawów należy modyfikować teksturę posiłków(mielenie, mieszanie lub posiłki papkowate i płynne), unikanie gorących i ostrych potraw

• Przerwy między posiłkami: nie drzemać, należy być aktywnym fizycznie, leki należy zażywać w środku lub pod koniec posiłków.

Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita)

• Dieta powinna być uboga w węglowodany i uboga w tłuszcze;

• Uzupełnić dietę w średniołańcuchowe trójglicerydy (MCT)- ich źródłem jest olej kokosowy;

• Zwiększyć ilość płynów do 2,5-3 litry na dobę;• Ograniczyć ilość szczawianów w diecie, ponieważ

mogą prowadzić do kamicy szczawianowej w nerkach. Ograniczyć: szczaw, rabarbar, botwinę, buraki, czekoladę, kawę czy mocną herbatę.

Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita)

• Ograniczyć produkty będące źródłem laktozy: mleko, śmietanę, sery twarogowe i dojrzewające, serki homogenizowane;

• Spożywać fermentowane napoje mleczne;• Obserwować i notować wprowadzane produkty w celu

zidentyfikowania potencjalnie nietolerowanych produktów;

• Produkty zalecane: buliony, zupy warzywne, soki przecierowe warzywne i warzywno-owocowe, ugotowane do miękkości kasze, ryż i makarony, pieczywo mieszane i graham, chude mięso i ryby, jaja, gotowane lub rozdrobnione warzywa, koktajle jogurtowo –owocowe.

Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita)

• Unikać alkoholu;

• Skonsultować z lekarzem lub dietetykiem potrzebę suplementacji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A,D,E,K witaminy B12, wapnia, magnezu, żelaza i cynku;

Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala)

• Należy zwiększyć ilość posiłków do 6-8 dziennie zmniejszając jednocześnie ich objętość;

• Dietę powinno się stopniowo rozszerzać, dostosowując ją do indywidualnej tolerancji chorego;

Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala)

• Wszystkie potrawy musza być gotowane i rozdrabniane, a jeśli trzeba to też rozcieńczane płynami;

• Należy jeść wolno, wszystko dokładnie gryząc;

Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala)

• Produkty zalecane: pszenne pieczywo, biszkopty, drobne makarony i kasze, biały ryż i płatki ryżowe, gotowane warzywa: marchew, ziemniaki, pietruszka, seler, dynia, buraki, cukinia bez skórki i pestek, pieczone jabłka, rozgniecione banany i brzoskwinie, rozcieńczone soki warzywne, gotowane i rozdrobnione mięso z kurczaka, indyka i chudych ryb, gotowane jaja, zupy na wywarach warzywnych, niewielkie ilości masła i oleju roślinnego.

Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala)

• Produkty przeciwwskazane: frytki, placki ziemniaczane, kotlety smażone w panierce, pieczywo razowe, surowe warzywa i owoce, warzywa kapustne (kapusta, kalafior, bruksela, brokuły) i cebulowe (cebula, szczypior, czosnek), tłuste mięso i wędliny, tłuste sery, śmietana, smalec, majonez, ciastka, faworki, pączki, słodycze, czekolada, słone przekąski, ostre przyprawy, ocet, alkohol, kawa, kakao, mocna herbata, napoje gazowane.

Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala)

• Należy wykorzystać produkty o niskim stopniu przetworzenia (naturalne, niepoddawane marynowaniu, peklowaniu, wędzeniu itp.) nie zawierające sztucznych środków słodzących.

Jak mądrze wybierać produkty? Które lepsze ekologiczne a które

można kupować konwencjonalne? • Owoce i warzywa o największym stężeniu pestycydów – lepiej

kupować ekologiczne1. Jabłka2. Seler3. Truskawki4. Brzoskwinie5. Szpinak6. Nektarynki7. Winogrona8. Słodka papryka9. Ziemniaki10. Borówki11. Sałata12. Jarmuż

Jak mądrze wybierać produkty? Które lepsze ekologiczne a które można kupować konwencjonalne?

• Czysta lista – owoce i warzywa o najmniejszym stężeniu pestycydów – można kupować konwencjonalne

• 1. Cebula2. Kukurydza3. Ananas4. Awokado5. Szparagi6. Groszek cukrowy7. Mango8. Bakłażan9. Kantalupe10. Kiwi11. Kapusta12. Arbuz13. Słodkie ziemniaki (batat)14. Grejpfrut15. Grzyby

Paradoks

• Wysiłek fizyczny może ZMNIEJSZYĆ nasilenie zmęczenia u pacjentów podczas i po terapii rakowej. Poprawia:

• Masę mięśniową• Apetyt• Wentylację płuc• Pracę serca• Enzymy oksydatywne w mięśniach• Czynność układu odpornościowego