9 üni̇te 1 - turklerde devlet teşki̇latı

ÜNİTE ITÜRKLERDE DEVLET TEŞKİLATI

İslamiyet öncesi Türklerde Devlete il (el) denirdi.

İl budunların birleşmesiyle oluşurdu.

Türk Devletlerinde keyfi bir yönetim anlayışı uygulanmamış,devlet töreye göre yönetilmiştir.

İLK TÜRK DEVLERİNDE DEVLET ANLAYIŞI

A)BAĞIMSIZLIK:Oluşmasında bozkır kültürünün etkisi büyüktür.

B)HALK:Devlet halk içindir anlayışı egemendir.

Sosyal eşitlik anlayışı doğrultusunda halk sınıflara ayrılmamıştır.

C)ÜLKE(YURT):

D)TEŞKİLATÇILIK:

TÜRKLERDE DEVLETİN UNSURLARI

Not:Türkler boylar halinde örgütlenmişlerdir.

Türklerde boy beyinin görevleri:

1-Boya ait bölgeleri idare etmek

2-Göçlerde boyun düzenini sağlamak

3-Diğer boylarla ilişkileri düzenlemek

4-Boyun güvenliğini sağlamak

Türklerde ordu-millet anlayışı yaygındır.Bu bağlamda Hazarlar hariç Türklerde ücretli askerler yoktur.

Türlerde ilk düzenli ordu Mete Han tarafından kurulmuştur.

Ordu tümen-tabur-bölük-takım şeklinde bölünmüştür.

TÜRKLERDE ORDU

Ordunun temeli süvarilere dayanır.

Kağan ordunun başında savaşlara katılır,hanedan mensupları da orduda görev alırdı.

Ordu merkez-sağ-sol olarak bölümlere ayrılır.

Sınır boylarında bulunan ve doğrudan kağana bağlı birliklerin başındaki komutanlara şad denir.

TÜRKLERDE ORDU

Göktürklerde kağanı koruyan özel muhafız birliklerine böri(kurt)denir.

Savaş sırasında düşmanın durumunu öğrenmekle görevli birliklere yelme denir.

Türk orduları yakın dövüşte mızrak,kargı,kılıç,süngü,kalkan,tolga,zırh kullanırlardı.

TÜRKLERDE ORDU

At savaşların en önemli unsurudur.

Stratejik yerleri kontrol altına almak amacıyla gözetleme kuleleri yapmışlardır.

Türk birliklerinin en fazla kullandığı taktik;

Sahte ricat-turan taktiği-kurt kapanıdır.

Türk orduları dünyada birçok devleti askeri bakımdan etkilemişlerdir.Örneğin;

1-Roma ordusunda onlu sistem uygulanmıştır.

2-Batı’da ceket ve pantolon giyilmiştir.

3-Çinliler süvari birlikleri kurmuşlardır.

4-Çin ve Avrupa et konservesini öğrenmiştir.

1-KAĞAN: Kağanın Tanrı tarafından görevlendirildiğine inanılmış ve kut,ülüş,küç yetkileriyle donatılmıştır.

Sosyolojide kaynağı Tanrı olan iktidar tipine karizmatik iktidar denir.

Türklerde iktidar hiçbir zaman Tanrı-Kral anlayışında olmamıştır.

TÜRKLERDE DEVLET YÖNETİMİ

Kesin bir kural olmasa da baş hatunun oğlu kağan diğerleri şad olurdu.

Kut anlayışı sürekli taht kavgalarına sebep olmuştur.

Hükümdarlar kağan,han,şanyü,idikut,il-teber,yabgu unvanlarını kullanmışlardır.

Hükümdarlık sembolleri:otağ(çadır),tuğ(sancak), (taht),davul,kotuz(sorguç),kur(kemer),kılıç,yay,kama,kamçı(berge)

Hükümdarın görevleri:

1- Bütün toplulukları bir çatı altında toplamak

2 -Töreyi uygulamak

3- Ekonomik refahı sağlamak

4- Elçi göndermek/kabul etmek

5- Savaşa karar vermek,orduya komuta etmek

6- Devlet memurlarını tayin etmek

7- Dünya hakimiyetini sağlamak

İkili teşkilat: Kağan doğuda(sol) batıda(sağ)yabgu otururdu.

Hatun: Kendilerine ait tahtları vardır ve elçi kabul edebilirler.Sarayları ve orduları vardır.

Tigin: Hükümdar çocuklarına verilen isimdir.önemli kademelerde çalışırlar.

İlk Türk devletlerinde diğer yöneticiler:

ilteber(erkin):Yüksek devlet memuru

kül erkin: Oğuzlarda hükümdar

tarkan\buyruk: bakan-komutan

inanç\inal\ataman:Tigin eğitmeni

tudun:vergi memuru

tutuk: askeri vali

bitikçi: katip

Emçi\otacı: tabip

Sübaşı: ordu komutanı

agıçı: hazinedar

tamgacı(tuğracı): mühürdar

2)HÜKÜMET(AYUKI): Günümüzdeki bakanlar kuruluna benzemektedir.

Ayukının başında aygucı(üge) denilen bir yönetici bulunur.

Ayukı üyelerine buyruk denir.

3)KURULTAY: Bu teşkilatın diğer ismi toy/kengeş’tir.

Toylarda devlet işleri görüşülür ve sonlarında şölenler yapılırdı.

Her boyun halkın katılımıyla belirlenen bir küçük kurultayı vardır.

Büyük kurultaya kağan başkanlık yapardı.Eğer kağan yoksa aygucı (vezir) başkanlık yapardı.

Kurultay üyelerine toygun denirdi.

Büyük kurultaylarda orun ve ülüş törelerine göre kimin nereye oturacağı bellidir.

KAĞAN

sağ sol

vezir memleketin ileri gelenleri

bey memurlar

komutan

Kurultay sene başı,ilkbahar ve sonbahar olmak üzere 3 defa toplanır.

İlkbaharda yapılan ikinci toplantı bağlılık kurultayıdır.

Sonbaharda yapılan kurultay savaş ve sayım kurultayıydı.

Avrupa Hunları Seçkinler meclisi

Tabgaç Devleti Nazırlar meclisi

Hazar Hakanlığı İhtiyarlar meclisi

Peçenekler Komenton

Tuna Bulgar Devleti Millet meclisi

Diğer Türk devletlerindeki meclisler

İLK TÜRK DEVLETLERİ TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

Ülkenin töreye uygun olarak adaletle yönetilmesi

İslam hukuku da eklenerek devam etti

Devlet halk içindir anlayışı Devam etti

Türk cihan hakimiyeti anlayışı İslamiyet’teki cihat anlayışıyla birleşti.

TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI

HÜKÜMDAR: Kut inancı İslamiyet’in kabulüyle Allah’ın takdir ve nasibi olarak yorumlanmıştır.

Türk-İslam devletlerinde ‘’ülke hanedanın ortak malıdır’’anlayışı devam etmiştir.

Hükümdarlar yasama,yürütme(icra),yargı yetkilerini kendinde toplamıştır.

Hükümdarlık alametlerinde bazı değişimler olmuştur.

(hutbe,tıraz(elbise),hilat(tırazla beraber gönderilen eşyalar))İslamiyet’le beraber sultan unvanı da kullanılmaya başlanmıştır.

MERKEZ TEŞKİLATI

SARAY: Harem,selamlık ve enderun olarak ayrılır.

Karahanlılarda kapu,Selçuklularda dergah ya da bargah adıyla anılmıştır.

En önemli saray görevlisi haciptir.

Haciplerin Karahanlılarda başında tayangu,Selçuklularda büyük hacip bulunurdu.

Hacip halk ve divanlar arasındaki iletişimi sağlar.

Hares emiri Devlete isyan edenleri cezalandırır

Vekil-i hass Saraya ait bütün işler

silahdar Hükümdarın silahlarıyla ilgilenir

abdar Hükümdarın temizliğiyle ilgilenir

çaşnıgir Hükümdarın yiyecekleriyle ilgilenir

camedar Hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenir

candar Sarayı korur

alemdar Bayrak ve sancakları korur

Emir-i şikar Av işleriyle ilgilenir

şarabdar İçeceklerle ilgilenir

Emir-i ahur Atlarla ilgilenir

hansalar aşçıbaşı

Diğer saray görevlileri

HÜKÜMET: Vezir Karahanlılarda yuğruş, Gaznelilerde hace-i buzurg ünvanını taşırdı.

Türk-İslam Devletlerinde eyaletler vali ya da hanedan üyeleri tarafından yönetilmiştir.

Reis adı verilen ve merkezden gönderilen kişiler mülki amire yardımcı olurlar.

Belediye işleri muhtesipler tarafından yürütülürdü.

Şehirlerdeki mülki amire amid denirdi.

Özellikle Gaznelilerde berid adı verilen posta teşkilatı merkezle haberleşmeyi sağlamıştır.

Türkiye Selçuklularındaki yönetimde eyaletler subaşı ,hanedan üyelerinin yönetimindeki eyaletlerde melikler tarafından yönetilirlerdi.

Meliklerin yönetimi için atabeyler görevlendirilmiştir.

TAŞRA TEŞKİLATI

Türk-İslam Devletlerinde orduda daha önceki devletlerden farklı olarak gulam ve ikta sistemi uygulanmıştır.

Ayrıca orduda mancınıkçılar,neftçiler,lağımcılar bulunmaktadır.

ORDU TEŞKİLATI

Osmanlı kültür ve medeniyetinin oluşmasında:

1-Orta Asya Türk gelenekleri

2-İslami değerler

3-Egemenlik kurulan bölgelerin özellikleri

etkili olmuştur.

Türk-İslam devletlerindeki adil yönetim anlayışı devleti ebet müddet,nizamı alem,kanunu kadim olarak devam etmiştir.

OSMANLI KLASİK DÖNEM DEVLET TEŞKİLATI

hükümdar saray

divanı hümayun

Hükümdar: Osmanlı hükümdarları bey ,gazi,hüdavendigar,sultan,han,padişah ve halife gibi unvanlar almışlardır.

Padişahın erkek çocuklarına şehzade denir,şehzade sancağa çıktığında çelebi sultan unvanı alırdı.

Eğitmenlere lala denirdi.

MERKEZ TEŞKİLATI

Padişah Yönetim anlayışı

I. Murat’a kadar Ülke hanedanın ortak malıdır

I. Murat Ülke padişah ve oğullarınındır

Fatih Sultan Mehmet Kardeş katli yasal

III. Mehmet Şehzadelerin sancağa çıkması yasaklandı

I. Ahmet Ekber ve erşet

Saray: Saray enderun,birun ve harem olarak 3’e ayrılır

Birun bölümünde dış hizmetlere bakan göevliler bulunurdu.Kubbealtı ve arz odası birun bölümündedir.

Enderun bölümünde saray okulu bulunurdu.

İstanbul’un yönetimi

Şehrin düzeni:sadrazam

Mülki amir:taht kadısı

Asayiş:yeniçeri ağası

Belediye işleri:şehremini

İmar işleri:mimar başı

Çarşı Pazar:muhtesip

YÖNETİM BİRİMİ

YÖNETİCİ GÜVENLİK İŞLERİ

ADLİYE İŞLERİ

eyalet Beylerbeyi Subaşı Kadı

sancak Sancak beyi Subaşı Kadı

kaza Kadı Subaşı Kadı

köy Köy kethüdası Yiğit başı Kadı naibi

OSMANLI TAŞRA TEŞKİLATI

Eyaletleri yöneten beylerbeyi paşa sancağında otururdu.

Eyaletlerde hazineye ait işler mal defterdarı,zeamet işleri tımar kethüdası,tımar işleri de tımar defterdarı tarafından yönetilirdi.

Kazalar kadılar tarafından yönetilirdi.Kadıların başlıca görevleri

I. Vergileri merkeze göndermek

II. Belediye hizmetlerini yapmak

III. Halk ve divan arasındaki bağlantıyı sağlamak

IV. noter işlerini yapmak

V. Mahkemeye gelen davalara bakmak

. Muhtesip:Pazar işleri

. Kapan eminleri:tartılardan sorumlu

. Gümrük ve bac eminleri

SALYANELİ SALYANESİZ İMTİYAZLI

Yemen,Habeş, Anadolu,Karaman Hicaz

Mısır,Tunus, Sivas,Erzurum, Kırım

Trablusgarp Musul,Bağdat Erdel

Cezayir Rumeli,Budin Eflak

Bosna Boğdan

EYALET ÇEŞİTLERİ

Ayrıca eyalet ordusunda şu birlikler bulunur;

Yörükler:konargöçerlerin oluşturduğu birliklerdir

Gönüllüler:şehir ve kasabaları korurlar.

Deliler:sınır boylarını koruyan hafif süvari birlikleridir.

Sakalar:su ihtiyacını karşılayan askerlerdir.

Beşliler:her 5 haneden alınan erkeklerle oluşturulur.

Yaya ve müsellemler:ordunun ilerlemesini kolaylaştırır.

Komutan Kaptan-ı derya

Askerleri Levent

Gemileri Çektiri,Karamürsel,Kalite,Kadırga,Mavna

Tersaneler Karamürsel,Edincik,Gelibolu,Haliç,İzmit,Sinop,Rusçuk,Basra,Süveyş

Önemli kaptanlar Salih Reis,Piri Reis ,Seydi Ali Reis,Murat Reis,Turgut Reis

Barbaros,Piyale Paşa

Donanma

Donanma Orhan Bey döneminde Karesioğulları Beyliği’nin alınmasıyla kurulmuştur.

Çelebi Mehmet döneminde ilk deniz Savaşı’nı yapmış ve bu savaşı Venedikliler kazanmıştır.

Bu savaşta donanmaya Çalı Bey komuta etmiştir.

17 VE 18 YÜZYILLARDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER:

Divanı hümayunun etkinliği zamanla azalmış ve Fatih döneminde divan başkanlığı sadrazama bırakılmıştır.

Divan toplantıları 16. yy’da haftada 4 güne, 17. yy’da haftada iki güne düşmüştür. 18.yy’da divan toplantıları 3 ayda bir yapılmaya başlanmıştır.

Divan toplantıları bir süre sonra sadrazamın konağında ikindi divanı adıyla toplanmaya başladı.

TANZİMAT DÖNEMİ OSMANLI DEVLET TEŞKİLATI

Sadrazam konağına bab-ı ali denmeye başlandı

Kalemiye sınıfı hademe-i bab-ı ali ismini aldı

Diplomatik ilişkilerin önemini arttırmasıyla reisülküttap önem kazandı.

Taşra teşkilatında devletin elindeki iltizam topraklarını malikane sistemine geçirmesiyle mültezimler kuvvetlenmiş ve ayanlık ortaya çıkmıştır.

Ayanlık bazı bölgelerde mütesellimlik,voyvodalık ya da muhassıllık halini almıştır.

Devlet esham uygulamasıyla iç borçlanmaya gitti.

2. Mahmut döneminde ayanlarla Sened-i İttifak imzalandı.

Yeniçeri Ocağı kaldırıldı ve yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ocağı kuruldu.

Genelkurmayın çekirdeği olan Bab-ı Ali seraskerliği kuruldu

Divan-ı Hümayun kaldırılmış yerine nazırlıklar kurulmuştur.

19.YY ISLAHATLARI

Eski Düzen Yeni Düzenleme Günümüzdeki Karşılığı

Divanı Hümayun Heyet-i Vükela Bakanlar kurulu

Sadrazamlık Başvekalet Başbakanlık

Reisülküttap Hariciye nezareti Dışişleri bakanlığı

Sadaret kethüdası Dahliye nezareti İçişleri bakanlığı

Darphane hazinesi Maliye nezareti Maliye bakanlığı

Vakıflar Evkafı hümayun Vakıflar genel müdürlüğü

Şeyhülislamlık Babımeşihat dairesi Diyanet işleri başkanlığı

Abdülmecit döneminde ilan edilen ve Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan fermandır.

Bu dönemde sadrazamlık makamı eski haline çevrildi.

TANZİMAT DÖNEMİ

2. Mahmut dönemi meclisleri

Dar-ı Şurayı Askeri Askeri

Meclisi Ahkam-ı Adliye Adalet

Dar-ı Şurayı Babıali Yönetim

Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye

Meclis-i Ali-i Tanzimat

Divan-ı Ahkam-ı Adliye (yargıtay)

Şura-yı devlet(Danıştay)

Tanzimat Dönemi Meclisleri

Yönetim birimi

Eyalet Sancak Kaza Köy

Yöneticiler Müşir Kaymakam Kaza müdürü Muhtar

Meclisler Eyalet meclisi Sancak meclisi

Osmanlı Taşra Teşkilatı(1840)

Yönetim birimi

Eyalet Sancak Kaza Nahiye Köy

Yöneticiler ve

görevliler

Vali,defterdar,defterdar nazırı,katip

ler

1871 mutasarrıf,kaymakam,

mal müdürü,nü

fus müdürü,kat

ipler

1871 kaymakam,

kaza müdürü,kat

ipler

1871 nahiye müdürü

Muhtar

Meclisler Eyalet meclisi

Sancak meclisi

İhtiyar heyeti

Osmanlı Taşra Teşkilatı

1876 yılında 2. Abdülhamit döneminde Jön Türklerin çalışmaları sonucunda Birinci Meşrutiyet ilan edilmiştir.

Kanuni Esasi ilan edilerek anayasal sisteme geçilmiştir.

Osmanlı Parlamentosu Mebusan(halkın seçtiği kişiler) ve Ayan meclisi(padişahın atadıkları) olarak ikiye ayrılmıştır.

Seçimlere katılanlar mülk sahibi erkeklerdir.

Meclisin ilk toplantısı Dolmabahçe Sarayında yapılmıştır.

Mebusan Meclisi içinde azınlık temsilcileri de vardır .

Şurayı Devlet(danıştay): Hem kanun tasarılarını hazırlar hem de idari uyuşmazlıklara çözüm getirir.

Meşrutiyet Döneminde Devlet Teşkilatı

2. Meşrutiyet 1908 yılında 2. Abdülhamit tarafından İttihat ve Terakkinin çalışmalarıyla ilan edilmiştir.

Bu dönemde kurulan partiler;

Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Ahrar Fırkası

Fedekaran-i Millet Cemiyeti

İttihad-i Muhammediye Fırkası

Osmanlı Demokrat Fırkası

Mu’tedil Hürriyetperveran Fırkası

Islahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası

Bu dönemde Meşrutiyete karşı 31 Mart isyanı çıkmış ve Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır.

Cumhuriyet Döneminde devlet yönetiminin temelleri kongreler döneminde atılmıştır.

TBMM’nin açılmasıyla beraber meclis hükümeti sistemi benimsenmiş ve Cumhuriyetin ilanı sonrası Kabine sistemine geçilmiştir.

Cumhuriyet döneminde çok partili hayata geçme çalışmaları yapılmış fakat başarılı olamamıştır.

Kadınlara 1930’da belediye,1933’de muhtarlık,1934’te de milletvekili seçimlerine katılma hakkı verilmiştir.