Kanserde Birincil Korunma

Malignite Belirti ve BulgularıKoruyucu Hekimlik Yaklaşımları

Dr. Zafer Akçalı

İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı

Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Kanserin Önlenmesi

Birincil Korunma ve İkincil Korunma

Birincil korunma;

Tüm kanserlerin gelişmesinde % 70-80 oranında çevresel etkenlerin sorumlu olduğu kabul edilir.

Bu etkenlerle temasın önlenmesi ile kanser sıklığında azalma olur

Bu şekilde kanser yapıcı etkileri bilinen maddelerden korunmayı hedefleyen çalışmalara “Birincil Korunma” denilmektedir.

Birincil korumada biyolojik gelişimdeki etkenleri uzaklaştırmak amaçlanır

İkincil korunma

� ‘Tarama’ olarak bilinen bu aşamada bütün amaç hastalıkları bulgular ortaya çıkmadan saptayabilmektir. Tarama gizli hastalığı olan kişilerin araştırılmasıdır.

� Taramanın amacı, semptomsuz olduğu erken dönemde hastalığın tanımlanması ve tedavi edilmesidir.

� Kitle taramalarının amacı, erken tanı ve tedavi ile toplumdaki morbitide ve mortaliteyi düşürmektir.

� Buna en güzel örnek meme kanseri taramalarıdır.

The Fight Against Cancer in the Emerging World

Dünya Sağlık Örgütü; 2020 yılında dünyadaki tüm yeni kanser hastalarının %70’inin gelişmekte ve geri kalmış ülkelerde olacağını vurguladı.

Bu ülkelerin kaynağının ise tüm dünya ülkelerinin %5’ni oluşturmaktadır.

Dünyada, 2000’de yılda 6 milyon, 2005’de 12 milyon kişi kansere yakalanmış, 7 milyon kişi yaşamını yitirmiş, 25 milyon kişi kanserle yaşamaktadır.

2030’da 25 milyon kişi kansere yakalanacak, 17 milyon kişi kanser sebebiyle ölecek, 75 milyon kişi kanserle yaşıyor olacaktır.

The Fight Against Cancer in the Emerging World

Erişkinler için kanser savaş modeli; Birincil ve ikincil koruma ve destek tedavisi. Çünkü bu ülkelerde hastaların %75’i son dönemde başvuruyor. Bu konuda özellikle; EĞİTİM’in artırılması, ALKOL tüketiminin sınırlandırılması, SİGARA’ya karşı devlet politiklarının geliştirilmesi, Yüksek YAĞ içerikli yiyecek alınmaması konusunda eğitimin arttırılması.

Çocuklar için kanser savaş modeli; İkincil koruma ve tedavi seçenekleri geliştirilmelidir. Çünkü çocuk yaş grubu kanserlerinde %60-70 oranında kür sağlanabiliyor.

The Fight Against Cancer in the Emerging World

Serviks ve meme kanserleri için kitlelere yönelik tarama modelleri ve HPV’ye karşı aşılama

Hepatomanın önlenmesinde HBV’ye karşı aşılama Destek tedavi yöntem ve uygulamalarının geliştirilmesi. Evde

bakım hizmetlerinin artırılması Tıp dışı personelin eğitimi Var olan kısıtlı kaynakların en iyi kullanımı Kanser problemlerinin basın ve yayın yoluyla güncelleştirilip

tartışılması ve korunma yollarının aktarılması.

Temasın önlenmesi ile kanser gelişmesinin azaltılabileceği bilinen

başlıca etkenler

Tütün ve tütün ürünleri Alkol Güneş ışığı Mesleki temas Beslenme

Risk etkenleri

Etyolojik risk etkenleri:Sigara → akciğer kanseriRadyasyon → lösemiHarici östrojen → endometrium kanseri

Tanımlayıcı risk etkenleri:Beyaz ırk → malign melanomKadın cinsiyet → tiroid kanseriÜlseratif kolit → kolon kanseri

Yaşam tarzı ile ilişkili risk etkenleri(değiştirilebilir)

Sigara Beslenme alışkanlığı Alkol Güneşe maruziyet

Doğum yapma yaşı ve sayısı

Cinsel alışkanlıklar Kişisel hijyenik

alışkanlıklar

Çevresel risk etkenleri (değiştirilemeyebilir)

Karsinojenlere mesleki maruziyet (asbest, arsenik, nikel, krom, polisiklik hidrokarbonlar, vinil klorür...),

Radyasyon (iyonize ve non-iyonize)

Çevre kirliliği (hava, su ve toprakta bulunan karsinojenlerle temas)

Virüsler (EBV, hepatitis-B, insan papilloma virüsü: HPV, insan T-hücreli lenfotropik virüs tip-I: HTLV-I)

İlaçlar (alkilleyiciler, etoposid, tamoksifen...)

Kanser etyolojisi-sigara:

Kanser ölümlerinin 1/3’ünden sorumlu 3000’den fazla kimyasal madde ve ≅ 40

karsinojen ve mutajen içerir, Polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-

nitrözaminler, aromatik aminler, etilen oksid, 1, 3-butadiene, nikel, polonium...

Hangi kanserlerin en önemli nedenidir? Akciğer, dudak, ağız boşluğu ve dil, farenks, özefagus ve larenks kanseri,

Kanser etyolojisi-sigara:

Gelişimine katkıda bulunduğu diğer kanserler: Mesane, pankreas, böbrek, mide ve serviks kanseri, kolon kanseri

Akciğer kanser gelişiminde sigara sayısı ve kullanım süresi ile doz-yanıt ilişkisi var,

Pasif içiciler de risk altında, Sigaranın bırakılması ile riskte azalma sözkonusu

5 yılda %5010 yılda %80 azalma.

Kanser etyolojisi - alkol:

Kanser ölümlerinin %3’ünden sorumlu, Karaciğer, ağız boşluğu, farenks, özefagus kanser

gelişminde etkili, Sigara ile birlikte etkisini daha da artar, Meme, kolon kanserinde risk artar , Pankreas kanserinde risk artışı yok (?)

Kanser etyolojisi - diyet:

Obezite-kanser ilişkisi: İdeal kilodan %40 fazlalık riski arttırır: endometrium kanseri, safra kesesi kanseri,

Yağ içeriği yüksek diyet: Meme ve kolon kanseri riskini artırır,

Lifli gıdalar kolon kanseri riskini azaltır

Kanser etyolojisi - diyet:

Diyetteki karsinojenler 3 grupta incelenir: Doğal olarak yapısında bulunanlar: Kaffeik asit,

safrol, hidrazinler, alil izotiyosiyanat, östragol...

Mikotoksinler: Aflotoksinler, T-2 toksin, fumonizinler, nivalenol...

Yiyeceklerin hazırlanması esnasında oluşan karsinojenler: Heterosiklik aromatik aminler, polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-nitröz bileşikler.

Kanser etyolojisi - diyet:

Aflatoksin: karaciğer kanser gelişimi Nitrat nitröz: Özefagus, mide, kolon ve mesane

kanseri gelişimi, Nitrözaminler: (Tuzlu balık ve diğer gıdalar):

Nazofarenks ve mide kanseri gelişimi, Polisiklik hidrokarbonlar ve heterosiklik aromatik

aminler de kanser gelişimine yol açabilir

Kanser etyolojisi - diyet:

Diyette doğal olarak bulunan antikarsinojenler: Terpenler ve flavonlar, İndol ve taninler, Proteaz inhibitörler, Likopen Karotenoidler ve antioksidan vitaminler.

Kanser etyolojisi- Mesleki maruziyet:

Kanser ölümlerinin %5’inden sorumlu,Asbest → akciğer kanseri ve mezotelyoma, İnorganik arsenik, ve uranyum (radon) →

akciğer kanseri,Benzen → lösemi, 2-Naftilamin → mesane,Vinil klorür → anjiosarkom (kc.)

Kanser etyolojisi Çevre kirliliği:

Fibröz zeolit (erionit) → Mezotelyoma Hava kirliliği → Akciğer kanseri

(polisiklik hidrokarbonlar)

Kanser etyolojisi - iyonize radyasyon

Kanser ölümlerinin %5’inden sorumludur. Radyasyona en duyarlı dokular: Kemik iliği, meme ve tiroid

Atom bombası Radyoterapi uygulananlar Mesleki olarak (Uranyum madencileri, saat kadranı

boyacıları: osteosarkom) Kapalı ortamlarda biriken radon gazı Thorotrast (1930 – 1950) kullanılması: Hepatobilier ve

nazal sinüs kanserleri

Kanser etyolojisi - non-iyonize (solar) radyasyon:

Ultraviyole ışık cilt kanserleri için risk faktörü (%2-4’lük artış),

Malign melanomYassı hücreli cilt kanseriBazal hücreli cilt kanseri

Kanser etyolojisi - Virüsler:

Virüsler kanser gelişiminde %5-15 oranında sorumlu,

Virüslerin gelişiminde sorumlu tutulduğu kanserler: Hepatitis-B virüs (HBV) Hepatoselüler karsinoma İnsan T-hücreli lösemi/lenfoma virüsü-I (HTLV-I) T-hücreli

lösemi/lenfoma Ebstein-Barr virüsü (EBV) Lenfoma, nazofarenks kanseri İnsan papilloma virüsü (HPV) Serviks kanseri İnsan herpes virüs-8 (HHV-8) Kaposi sarkomu

Kanser etyolojisi - diğer mikrobiyolojik ajanlar:

Helikobakter pilori Mide kanseri ve mide lenfoması

Aflatoksin üreten fungus türleri Karaciğer kanseri

Schistosoma haematobium Mesane kanseri

Opisthorchis viverrini Kolanjiokarsinom

Kanser etyolojisi - kazanılmış preneoplastik hastalıklar:

Servikal displazi serviks kanseri Endometrial hiperplazi endometrium

kanseri Pernisyöz anemi (kronik atrofik gastrit)

mide kanseri Solar keratoz Cilt kanseri Ülseratif kolit Kolon kanseri Oral lökoplaki Ağız boşluğu ve dil kanseri

SERVİKS KANSERİ

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA

Erken ve çok kişiyle cinsel ilişkiden kaçınılması,

Sigara içilmemesi, HPV’ye karşı aşılanma (Gardasil veya

Cervarix 9-26 yaş arası kızlar ve kadınlar).

SERVİKS KANSERİ

ERKEN TANI

Pap - smear test Pelvik muayene

TEHLİKE İŞARETLERİ Anormal vajinal kanama

KOLOREKTAL KANSER

KANSER RİSK ETKENLERİ; Kolorektal polipler Ailede kolorektal kanser olması İnflamatuvar bağırsak hastalığı Fazla yağ ve Az lifli diyet

KOLOREKTAL KANSER

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Kolorektal poliplerin çıkartılması Beslenme programını uygulaması Akdeniz tipi (zeytinyağlı) diyet

KOLOREKTAL KANSERERKEN TANI

Rektal muayene Gaytada gizli kan Sigmoidoskopi, kolonoskopi

TEHLİKE İŞARETLERİ Rektal kanama Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik

Akciğer Kanseri

KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi (aktif veya pasif) Asbest Kapalı ortamlarda biriken radon gazı

Akciğer Kanseri

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Tütün ürünleri ve dumandan kaçınılması

Sigara içilmemesi İş güvenliği kurallarına uyulması Binaların havalandırma düzeneklerinin

radon seviyelerini azaltması

Akciğer Kanseri

ERKEN TANI

Spiral tomografi (?) (kanıtlanmamış)

TEHLİKE İŞARETLERİ İnatçı öksürük Balgamda kan Düzelmeyen pnömoni

ENDOMETRİYUM KANSERİ

KANSER RİSK FAKTÖRLERİ; Obezite Menapoz sonrasında östrojen kullanımı Hipertansiyon Diyabet Meme kanserinde tamoksifen kullanımı

ENDOMETRİYUM KANSERİ

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Normal vücut ağırlığının sürdürülmesi için beslenme programına uyulması

Östrojen kullanımının yarar ve zararları tartışılarak bireysel tedavinin seçimi

Tamoksifen kullananlarda endometrium kalınlığının izlenmesi (?)

ENDOMETRİYUM KANSERİ

ERKEN TANI

Pelvik muayene Menapoz sonrası riskli hastalarda

endometriyal biyopsi

TEHLİKE İŞARETLERİ Düzensiz vajinal kanama

Karaciğer Kanseri

RİSK ETKENLERİ; Hepatit B veya C enfeksiyonu

TEHLİKE İŞARETLERİ Sarılık, karında şişlik, gastrointestinal kanama

Karaciğer Kanseri

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Kan ve cinsel yolla geçen hepatit virüsleri konusunda bilgilendirmek ve önlem almak

Hepatit-B virüsüne karşı aşılanmak Hepatit-B viral enfeksiyonunun lamivudin ile

tedavisi

İdrar Yolları / Mesane Kanseri

KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi Kimyasal karsinojenler Mesane kanseri öyküsü

İdrar Yolları / Mesane Kanseri

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Tütün ürünlerinden kaçınılması İş güvenliği kurallarına uyulması

İdrar Yolları / Mesane Kanseri

ERKEN TANI

İdrarda NMP (Nükleer matriks protein) 22(?)

TEHLİKE İŞARETLERİ Kanlı idrar

Ağız Kanseri

KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi Alkol kullanımı Tütün çiğneme

Ağız Kanseri

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Tütün ürünlerinden kaçınılması Alkol içilmemesi

Ağız Kanseri

ERKEN TANI

Her ay kendi kendini muayene Yılda bir doktor muayenesi

TEHLİKE İŞARETLERİ Ağızda renk değişikliği İyileşmeyen ağız yaraları

Prostat Kanseri

KANSER RİSK ETKENLERİ; Ailede prostat kanseri öyküsü,

domatesin az tüketilmesi

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Domates ürünlerinin tüketilmesi, Finasterid

Prostat Kanseri

ERKEN TANI

Rektal muayene PSA düzeyine bakılması(50 yaş üzeri)

TEHLİKE İŞARETLERİ İdrar yapmada güçlük

Deri Kanseri

KANSER RİSK ETKENLERİ; Açık renkli deri Güneş ışını Çocuklarda güneş yanıkları Displastik nevüs sendromu

Deri Kanseri

SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;

Fazla güneş ışınından korunma

Deri Kanseri

ERKEN TANI Her ay kendi kendini muayene Deri muayenesi

TEHLİKE İŞARETLERİ Benlerde değişiklik İyileşmeyen yara