İYOT YETERSİZLİĞİ SORUNLARI ve KORUNMA

Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLUHalk Sağlığı Anabilim Dalı

İyot İnsan vücudunda 20-30 mg bulunur %75’ i tiroid bezindedir Kalanı kan, meme bezi, mide mukozasında

Önemli görevleri: • Kemik gelişimi , • Beyin ve sinir sistemi gelişimi, • Bazal metabolizma hızının ayarlanması• Vücut ısısının sürmesi için gerekli

hormonların yapımı

Başlıca Kaynakları

Deniz ürünleri, Deniz yosunları, Et, süt, yumurta da toprağa ve suya

bağlı olarak bol bulunabilir.

Gereksinim (g/gün)

O-6 ay 406-12 ay 501-3 yıl 704-6 yıl 907-10 yıl 12011-18 yıl 150 Yetişkin 150Gebe 200Emzikli 200

Dünyada İyot Yetersizliği Sıklığı

110 ülkede 1.6 milyar risk altında, 566 milyon guvatrlı (% 10), Yılda 30 bin bebek ölü doğuyor, Yılda 120 bin bebek kreten doğuyor. 300 milyon zihinsel geriliği olan var.

Türkiye’de İyot Yetersizliği Sıklığı Toplam tiroid hiperplazisi 30.5 2. derece prevalans 4.3 3. derece prevalans 1.85 4. derece prevalans 0.54 Tiroid nodül prevalansı 2.8 KADINLAR 8-10 ERKEKLER 2-5 K/E 3/1 ÇOCUKLAR (6-12 yaş) 9.7 (2.derece ) (Endemi diyebilmek için prevalans % 10

üzerinde olmalı)

İyot Yetersizliğinin Yol Açtığı Sorunlar

Fetüs Düşükler, Ölü doğumlar, Doğuştan anomaliler, Perinatal ölümlerde ve bebek ölüm hızında artış, Nörolojik kretinizm(Mental gerilik, Sağırlık, Şaşılık

Felç) Miksödem kretinizm (Cücelik, Mental bozukluk), Psikomotor bozukluklar, Hipotiroidizm

Yenidoğan: Guvatr, Hipotiroidi, Beyin ve sinir sistemi gelişiminde

bozuklukÇocuk ve Gençler: Hipotiroidi, Guvatr, Mental fonksiyonlarda bozukluk, Büyüme-gelişme geriliği

Yetişkinler: Guvatr ve komplikasyonları, Hipotiroidizm, İyotla uyarılmış hipertiroidizm

Tiroid Hiperplazisinin Komplikasyonları

Hipoaktif nodüler guvatrın habisleşmesi,Tiroid içi kanama, Trakeomalazi, Etraf doku ve organlar üzerine baskı, Toksik nodüler guvatr, Estetik kusurlar

İyot Yetersizliğini Telafi Eden Mekanizmalar

Tiroidin iyot yakalama kapasitesinin artması

İdrarla atılan iyodun düşmesiBağırsak yoluyla kaybedilen I ve

tiroid hormonunun azalmasıTiroid bezinden iyot kaçışının

durmasıİyot “turnover” hızının artmasıT4 den T3 yapımının rT3 aleyhine

artması

DSÖ Guvatr Sınıflaması0: Guvatr yok1: Baş normal pozisyonda iken, tiroid

palpe edilir. Fakat gözle görünür değildir. Tiroid normal iken, nodüler guvatr da bu dereceye dahildir.

2: Baş normal pozisyonda iken, gözle görünür guvatrdır.

 

Endemik Guvatr Nedenleri

1. İyot yetersizliği (su ve besinlerde):Optimal gereksinim: 100-300 gSudaki I (g / lt) İstanbul’da 11 Doğu Karadeniz’de 2.5 Topraktaki I (g /100 g toprak) İstanbul’da 250 Doğu Karadeniz’de 166 Besinlerdeki I Tüm besinler etkileniyor.

Bazı besinlerdeki I Miktarı (g/100g)

Guvatrsız bölge

Guvatrlı bölge

Deniz ürünleri

83,2 51,5

Kırmızı et 3,0 1,3

Süt ürünleri 13,0 6,7

Yumurta 26,0 3,8

Meyveler 4,0 1,3

Ekmek 1.56 0.54

Sebzeler 32 22

2. Doğal Guvatrojenlerin Alımı:A) Sebzeler

a- Cruciferae Ailesi: Lahana (beyaz, kara, bürüksel, çin) turp, karnıbahar, şalgam (thiocyanate, goitrin, Chelori)

b- Liliacea Ailesi: Soğan, sarmısak (Alifatile disülfit)

c- Euphorbiacea Ailesi: Kasava (Cyanogenic glycoside)

d- Şüpheli olanlar: Soya fasülyesi, pancar, havuç, mercimek, marul, bezelye, şeftali, armut, çilek

B) Süt

Goitrin,

Cheilorine,

Thiocyanete

C)Suların içeriği

Sature ve unsature sülfürlü hidrokarbon

3. Aşırı kalsiyum

4. Aşırı flor

5. A avitaminozu

6.Antitiroid ilaçlar

( thiocarbamid, thinomid, PAS)

İyot Yetersizliğinin Düzeltilmesi

1- İyotlu Tuz En yaygın yöntem.1920 den beri kullanılıyor. Yıllık maliyeti kişi başına 3-5 cent, Ülke çapında kullanımı sağlamak zor, Isı ve saklama koşulları etkili

2- İyotlu Yağ Enjeksiyonu1980 den beri kullanılıyor. 2-4 ml tek doz intramuskular yapılıyor. 4

yılda bir (3-5 yıl). Özellikle dağlık ülkelerde yararlı. 40 yaşına kadar tüm kadınlara , 20

yaşına kadar tüm erkeklere uygulanıyorEnjeksiyon Hepatit B ve AIDS açısından

risk taşıyabilir. Hassasiyet rapor edilmemiş. Maliyeti yüksek.

3- İyotlu yağ oral alımıTek doz 1-2 yıl koruyucu etkili. Oral doz, enjeksiyonla verilenin ancak

¼’ ü kadar etkili.

4- Diğer YöntemlerEkmeğe iyodür veya iyodat katılması,Potasyum ya da sodyum iyodür

tabletleri, Suyun iyotlanması (içme-kullanma

suyu ayrı ise),

İyot Eklenmesinde Metot Seçiminde Dikkat Edilecek

Hususlar

1- Hafif şiddetteki IDD Guvatr prevalansı % 5-20 , İdrar I konsantrasyonu >43.5 n.mol/

n.mol creatin

İyotlu tuz 10-25 mg/ kg

2- Orta şiddette IDD

Guvatr prevalansı % 30>,

İdrar I konsantrasyonu 21.8- 43.5 n.mol)

İyotlu tuz 25-40 mg / kg veya

İyotlu yağ (enjeksiyon-oral)

3- Ağır derecede IDD

Guvatr prevalansı > 30%,

Endemik kretinizm % 1-10,

İdrar I konsantrasyonu < 21.8 n.mol )

İyotlu yağ (oral veya enjeksiyon)

Ülkemizdeki Uygulama

1998 yılında çıkan yasayla rafine tuzlara 50-70 mg/kg potasyum iyodür veya 25-40 mg/kg potasyum iyodat eklenmesi zorunlu hale getirilmiştir.

SB projelerine göre 2005 yılına kadar iyot yetersizliği hastalıklarının;

çocuklarda yok edilmesi, yetişkinlerde 1/3 oranında azaltılması, yemeklik tuzun % 100’ünün iyotlu

üretilmesinin sağlanması planlanmaktadır.

Ham tuz üretimi 1.450.000 tonGıdada tüketilen 400.000 tonRafine olanı 99.000 ton Kapasite 160.000 tonİyotlu olanı % 21.5

İyotlu tuz kullanım oranı (%)

Batı 18.6

Doğu

15.6

Güney

16.5

Kuzey

23.6

İç

18.3

Kentsel

23.6

Kırsal

9.6

GENEL

18.2

İyotlu Tuz Kullanımı İçin Öneriler İyotlu Tuz Koruma için(Tedavi için değil), Ağzı kapalı, karanlık, serin yerde saklanmalı Yemeklere piştikten sonra eklenmeli

(Kızartma ile % 20, ızgara ile % 23, kaynatma ile % 60 kayıp oluşur.)

Aşırı iyot alımının olumsuz etkileri çok nadir görülmektedir. Günlük 10 g iyotlu tuz tüketen kişi 500 g iyot alır. Toksik etki 1000 g ( l mg) geçmedikçe görülmez.

Sağlıklı yaşam için önerilen tuz 5 g / gün) (Hipertansiyon, Kalp-Damar hastalıkları, Kanser v.b.hastalıklardan korunmak için )