กฎหมายในชีวิตประจำวัน ครั้งที่ 2

กฎหมายทใชในชวตประจำาวน

การบรรยายครงท 2

• ความหมายและลกษณะของกฎหมาย• ววฒนาการของกฎหมายในสงคม• สำานกกฎหมาย• ระบบกฎหมาย

ความหมายและลกษณะของกฎหมายความหมายของกฎหมาย

กฎหมาย คอ กฎเกณฑทเปนแบบแผนความประพฤตของมนษยในสงคมซงมกระบวนการบงคบทเปนกจจะลกษณะ

ลกษณะของกฎหมาย1 .กฎหมายตองมลกษณะเปนขอบงคบ2. ตองเปนขอบงคบของรฐ3. กฎหมายตองกำาหนดความประพฤตของมนษย4. กฎหมายตองมสภาพบงคบ5. กฎหมายตองมกระบวนการบงคบทเปนกจจะลกษณะ

1. กฎหมายตองมลกษณะเปนกฎเกณฑ หมายความวากฎหมายตองเปนขอบงคบทเปน

มาตรฐานทใชวดและใชกำาหนดความประพฤตของ สมาชกของสงคมไดวาถกหรอผด ใหกระทำาการไดหรอ

หามกระทำาการ ในกรณใหกระทำาการ เชน ชายทมอายครบ 20 ปบรบรณตองไปรบการ

เกณฑทหาร ในกรณทหามมใหกระทำาการ เชน หามทำารายผอนหรอเอาทรพยของผอนไปโดยเขาไม

อนญาต ซงหากผใดฝาฝนไมยอมปฏบตตามกฎเกณฑทกำาหนดไวถอเปนสงทผดและจะถกลงโทษ

2. ตองเปนขอบงคบของรฐ3. กฎหมายตองกำาหนดความประพฤตของบคคล

ความประพฤต ในทนไดแกการเคลอนไหวหรอ ไมเคลอนไหวรางกายภายใตการควบคมของจตใจ

รวมไปถงกระทำาการหรองดเวนกระทำาอยางใดทตองอาศยรางกายเคลอนไหว

กฎหมายตองกำาหนดถงความประพฤตของคนถาเปนสตวกระทำาใหคนเสยหายกฎหมายไมลงโทษ

สตว แตอาจลงโทษคนผเปนเจาของสตวนนได

4. กฎหมายตองมสภาพบงคบ เพอใหมนษยปฏบตตามกฎเกณฑ จงจำาเปนตองม

สภาพบงคบ ในกรณทมการฝาฝนกฎเกณฑใดแตไมม สภาพบงคบ ไมเรยกกฎเกณฑนนวาเปนกฎหมาย

สภาพบงคบ(SANCTION) ของกฎหมายคอโทษ ตางๆในกฎหมาย

สภาพบงคบอาญา ไดแกประหารชวต จำาคก กกขง ปรบ รบทรพยสน

สภาพบงคบของกฎหมายแพง ไดแกการกำาหนดใหการกระทำาทฝาฝนกฎหมายนนตกเปนโมฆะหรอโมฆยะ

5. กฎหมายตองมกระบวนการบงคบทเปนกจจะลกษณะ

นอกจากกฎหมายตองมสภาพบงคบแลว สภาพบงคบของกฎหมายนนจะตองมกระบวนการทแนนอนโดย

เจาหนาทของรฐดวย เพราะกฎหมายไมสามารถใหประชาชนดวยกนเองเปนผใชบงคบกฎหมายได

จากการทกฎหมายมกระบวนการบงคบทเปนกจจะลกษณะเชนนจงทำาใหกฎหมายมลกษณะเปนกฎเกณฑควบคมความประพฤตของมนษยซงแตกตางจาก

ศลธรรม ศาสนา หรอจารตประเพณ กระบวนการบงคบใช กฎหมายทรวมศนยอยทรฐนกระทำาโดยผานองคกรตางๆ

เชน ตำารวจ อยการ ศาลราชทณฑ เปนตน

บอเกดของกฎหมายบอเกดของกฎหมายทมไดบญญตขน เปนบอเกดของกฎหมายทไม

ไดเกดจากความจงใจแตเปนบอเกดของกฎหมายทเกดขนเองตามธรรมชาต หรอเกดจากการปรงแตงการใหเหตผลทางนตศาสตร และการตความกฎหมาย1 กฎหมายจารตประเพณ2 แนวคำาพพากษาของศาล3 หลกกฎหมายทวไป

บอเกดของกฎหมายทบญญตขน เปนกฎหมายทเกดขนโดยกระบวนการนตบญญตซงผบญญตจะตองมอำานาจและความชอบธรรมทจะบญญตขนมา1 กฎหมายนตบญญต2 กฎหมายบรหารบญญต3 กฎหมายองคการบญญต

กฎหมายจารตประเพณ กฎหมายจารตประเพณเปนบอเกดกฎหมายแรกสดทปรากฏในสงคมมนษย

จารตประเพณเกดจากพฤตกรรมการเลยนแบบของมนษยหรอเกดจาก ความเคยชนทคนมกกระทำาตามคนสวนใหญ เมอการกระทำานนถกปฏบต

ตอเนองกนมาเรอยๆ เปนเวลานาน กกลายเปนจารตประเพณ จารตประเพณทกลายเปนกฎหมายจารตประเพณนนจะปรากฏออกมาในรปของ

จตสำานกเรองถกผด มใชจตสำานกธรรมดา แตเปนจตสำานกทมลกษณะบงคบทางกฎหมายดวย

ลกษณะ- ตองเปนการกระทำาของคนหลายๆ คน ทไดรบการปฏบตมาอยางยาวนาน- ตองไดรบการถอปฏบตอยางตอเนอง- ตองมการปฏบตอยางไมมการคดคาน- ตองมความชดเจนแนนอน- ความสมำาเสมอ- มความรสกเชอมนวาเปนกฎหมาย ดวยเหตนหากฝาฝนแลวยอมมความผดและถกลงโทษ

ววฒนาการกฎหมาย 3 ยค/ ทฤษฎกฎหมาย 3 ชนยค รปแบบ

ของกฎหมาย

เหตผล หมายเหต

ยคกฎหมายชาวบาน

ศลธรรม/ จารตประเพณ

เหตผล ธรรมดา

ของสามญชน

กฎหมายยคนเปนเรองความรสกผดชอบชวดทเกดจากการ

ประพฤตปฏบต กฎหมายกบศลธรรมไมไดแยกออกจากกนยค

กฎหมาย นกกฎหมาย

หลกกฎหมาย/ หลกนตศาสตร

เหตผลปรง แตง

ทางกฎหมาย

ยคนใชเหตผลชงตรองในการ ชขาดขอพพาท หลกกฎหมายท

เกดขนเรยกวากฎหมายของนก กฎหมาย เชน อายความ การ

ครอบครองปรปกษ การปองกน การกระทำาโดยจำาเปน ฯลฯ วชา

นตศาสตรและวชาชพนกกฎหมายเกดขนในยคน

ยคกฎหมายเทคนค

กฎหมาย ลายลกษณอกษร

เหตผลทางเทคนค

กฎหมายยคนเกดจากการ บญญตขน เพอแกไขปญหา

เฉพาะในบางเรอง กฎหมายจง เกดไดในทนททนใด โดยเหตผล

ทางเทคนค เชน กฎหมายจราจร กฎหมายภาษอากร กฎหมายปาไม

เปนตน

• คนปา ก. ฆา คนปา ข. เพราะตองการจะชงหนอไมของคนปาข.

(กฎหมายชาวบาน)• ก. ฆา ข. เพราะเหนวา ข. กำาลงจะฆาลกของตน หลกปองกนโดยชอบดวยกฎหมาย ม. 68 ประมวลกฎหมาย

อาญา (ยคกฎหมายของนกกฎหมาย)• ก. ฆา ข. เพราะ ค. จะฆาลกและภรรยาของ ก. หาก ก. ไมฆา ข. หลกการกระทำาโดยจำาเปน ม.67 ประมวลกฎหมายอาญา

(ยคกฎหมายของนกกฎหมาย)- ประเทศ ก กำาหนดใหมการจดเกบภาษประชาชน เปนจำานวน

รอยละ 50 ของรายไดทงหมด (ยคกฎหมายเทคนค)

สำานกกฎหมาย

สำานกกฎหมาย คอ สถาบนทางกฎหมายอนเปนท รวมของนกนตปรชญา ทใหความเหนเกยวกบ

กฎหมาย• สำานกกฎหมายประวตศาสตร• สำานกกฎหมายบานเมอง• สำานกธรรมนยม• สำานกกฎหมายธรรมชาต

สำานกกฎหมาย

• สำานกกฎหมายประวตศาสตรแนวคด กฎหมายมววฒนาการไปตามประวตศาสตร ปรากฏในรปของจารต

ประเพณ และววฒนาการเปนกฎหมายของแตละชนชาต• สำานกกฎหมายบานเมองแนวคด กฎหมายคอ คำาสงของรฐาธปตย เมอไมปฏบตตามยอมมโทษ• สำานกธรรมนยมแนวคด กฎหมายทแทจรง คอเหตผลทถกตอง ความมอยจรงของอำานาจทาง

กฎหมายมอำานาจเหนอคำาสงของรฐาธปตย เชน หลกสญญาประชาคม หลก ประชาธปไตย หลกนตรฐ หลกประชาธปไตย

สำานกกฎหมายธรรมชาต แนวคด กฎหมายเปนสงทมอยแลวตามธรรมชาต เรยกวา กฎหมายธรรมชาต และ

เกดจากธรรมชาตโดยตรงเหมอนปรากฏการณอนของโลก บางกเชอวา ธรรมชาตนนคอพระผเปนเจา ทำาใหหลกเกณฑทางศาสนา เหตผลและศลธรรม

จงเปนสงทกฎหมายเชอวาเปนทมาของกฎหมาย เพราะกฎหรอระเบยบใดทขดตอเหตผลและศลธรรมยอมไรสภาพบงคบทางกฎหมายทงสน

ระบบลายลกษณอกษร (Civil Law)

ระบบกฎหมายลายลกษณอกษร (Civil Law) หรอ ระบบประมวลกฎหมาย หรอระบบ

กฎหมายภาคพนยโรป คอ ระบบกฎหมายทถอวา ประมวลกฎหมายเปนบอเกดของกฎหมาย

ทมา• กฎหมาย 12 โตะ• ความเหนของนกกฎหมาย• ประมวลกฎหมายแพงของพระเจาจสตเนยน

ระบบลายลกษณอกษร (Civil Law) (ตอ)

ประมวลกฎหมาย คอ กฎหมายทรวบรวมกฎหมายใน เรองเดยวกนหรอเกยวพนกน มาไวในทเดยวกน แลวจด

หมวดหมใหเปนระเบยบ มขอความคลองจอง มลกษณะเปน กฎหมายหลกและเปนกฎหมายทวไป เชน ประมวลกฎหมาย

อาญา ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยคำาพพากษาของศาลเปนเพยงคำาอธบายในการใชตวบท

กฎหมายปรบใชกบคดความ คำาพพากษาใหมอาจตดสนเปลยนแปลงคำาพพากษาเดมไดโดยวางหลกเกณฑหรออางเหตผลใหม

ประเทศสวนใหญใชระบบน เชน ฝรงเศส ไทย ญปน เกาหล

ระบบ common law กฎหมายจารตประเพณ

คอ ระบบกฎหมายทอาศยแนวคำาพพากษาของ ศาลเปนทมาหลกของกฎหมาย จงกลาวไดวา บอเกด

ของกฎหมาย มาจากคำาพพากษาของศาล หรออาจ กลาวไดวาคำาพพากษาเปนตวบทกฎหมาย ดงนน

เมอมคดในกรณอยางเดยวกนเกดขนศาลยอมตอง ตดสนตามแนวคำาพพากษากอนๆ นนเสมอ

มแหลงกำาเนดทประเทศองกฤษ สวนมากใชใน ประเทศในเครอสหราชอาณาจกร และสหรฐอเมรกา

มาเลเซย สงคโปร

ระบบจารตประเพณ (Common Law) (ตอ)

ทมา ทสำาคญมอย 2 ประเภท คอ1. หลกกฎหมายทเกดจากแนวคำาพพากษาของศาล เปนบอ

เกดของกฎหมาย common law ทสำาคญทสด หมายถง เหตผล ทางกฎหมายทศาลวนจฉยคดหนงๆ ยอมมผลผกพน หรอไดรบการ

ยอมรบนบถอเปนกฎหมาย มผลใหหากมขอเทจจรงเดยวกนในอนาคตศาลยอมผกพนทจะวนจฉยไปตามแนวทางเดม

2. กฎหมายลายลกษณอกษรทตราโดยฝายนตบญญต จะม ลกษณะเปนกฎหมายพเศษ เพราะเปนกฎหมายทวางหลกในเรอง

หนงเรองใดโดยเฉพาะ มลกษณะเปนกฎเกณฑรายละเอยดปลกยอย เทยบไมไดกบประมวลกฎหมายของ civil law ประมวลกฎหมาย

จะมลกษณะเปนขอความธรรมดาทวไป มงวางหลกกฎหมายเปน สำาคญ พรอมทจะใหผพพากษาตความตวบทไดอยางกวางขวาง

ขอแตกตางระหวางระบบกฎหมาย common law และ civil law

บอเกดของกฎหมาย- ระบบ civil law บอเกดกฎหมายทสำาคญทสด คอ ประมวลกฎหมาย และ

กฎหมายลายลกษณอกษรอนๆ สวนคำาพพากษานนมไดถอวาเปนบอเกด ของกฎหมาย แตเปนเพยงตวอยางของการตความและการใชกฎหมาย

เทานน- ระบบ common law บอเกดกฎหมายทสำาคญทสดคอ หลกกำาหมายทเกด

จากการตดสนหรอแนวคำาพพากษาของศาล สวนกฎหมายลายลกษณอกษรจะมบทบาททสำาคญนอยกวา

บทบาทความสำาคญของนกกฎหมาย- ระบบ civil law นกกฎหมายทมบทบาทสำาคญ ไดแก นกนตศาสตร หรอ

ศาสตราจารยในมหาวทยาลยตางๆ ผพพากษาเปนเพยงผปรบใชและตความ กฎหมายเทานน ผพพากษาไมคอยมบทบาทมากนกในเชงวชาการ หรอการ

พฒนาองคความรใหม- ระบบ common law ผพพากษาจะมบทบาทความสำาคญมาก กลาวไดวา ผ

พพากษาเปนผทรงไวซงกฎหมายและความยตธรรม เพราะวาระบบกฎหมายcommon law เกดขนไดดวยการวนจฉยโดยผพพากษาเปนเวลาหลายรอยป

ขอแตกตางระหวางระบบกฎหมาย common law และ civil law (ตอ)

การแบงแยกกฎหมายเอกชนออกจากกฎหมายมหาชน- ระบบ civil law มการแบงแยกกฎหมายเอกชนออกจากกฎหมาย

มหาชน ประเทศทใชระบบ civil law จงมกใชระบบศาลค คอมทงศาล ยตธรรม และศาลปกครอง

- ระบบ common law ไมมการแบงแยกกฎหมายเอกชนออกจาก กฎหมายมหาชน และไมมการแบงขอพพาทเปนคดเอกชนออกจากคด

ปกครอง ซงเปนระบบศาลเดยวการศกษาเลาเรยนวชากฎหมาย

- ระบบ civil law การศกษาจะใหความสำาคญกบประมวลกฎหมายและ ทฤษฎระดบสงทเปนนามธรรม เชน สญญาคออะไร แบงออกเปนก

ประเภท- ระบบ common law จะใหความสำาคญกบคำาพพากษาของศาลโดย

เฉพาะคำาพพากษาของศาลสง โดยผสอนจะสอนใหนกศกษาอานคำา พพากษาของศาล โดยเฉพาะศกษาการใหเหตผลของศาล

ระบบของกฎหมายของประเทศไทย ประเทศไทยใชระบบกฎหมาย civil law แตม

ธรรมเนยมปฏบตทางกฎหมายเปน common law - ศาสตราจารยในมหาวทยาลย- ตำารากฎหมาย- การใหความสำาคญระหวางนกวชาการกบผ

พพากษา