UNIVERSITETI I PRISHTINËSFAKULTETI FILOZOFIK

DEGA: HISTORI

PUNIM SEMINARIKLënda: Metodologji e Historisë

Tema: Burimet HistorikeStudent: Mentori : Genc Rashiti Ass. MSc.Kujtime Boshtrakaj

Prishtinë, Prill 2014.

PËRMBAJTJA

Hyrja

1.0 Traditat dhe Mbetjet

2.0 Burimet materiale

3.0 Burimet figurative

4.0 Burimet gojore

5.0 Burimet e shkruara

6.0 Burimet audio-vizuale

7.0 Burimet kompjuterike

Literatura

Perfundimi

HYRJEBurime quajmë të gjitha tekstet,objekte dhe faktet nga të cilat ne mund të

fitojm njohuri për të kaluarën. Burimet kanë rëndësi të veçantë për historinë

sepse i japin asaj informacione të ndryshme për ngjarjet rreth së shkuares.

Për të kaluarën të rëndësishëm luajnë edhe traditat dhe mbetjet.

Rol të rëndësishëm për zbulimin e një burimi luajn kushtet natyrore dhe

faktorët ekonomik. Burimet i ndajmë në: burime materiale,burime figurative,

burime gojore, burime të shkruara. Burime më pak të rëndësishme janë ato që

është më e lehtë të falsifikohen si:

burimet audio-vizuale dhe burimet kompjuterike.

Deri në shekullin e XVII historianët u fokusuan mbi shkrimin histografik duke

e konsideruar atë si një burim. Nga shkulli i XVII e këtej fillimisht diplomat e

më pas edhe llojet tjera të burimeve u përfshinë në objektin e studimit të tyre.

Përgjithsisht nuk egziston vetëm një teori e klasifikimit apsolut sistematik i të

dhënave burimore. Këto klasifikime janë të bazuara në qëllimet specifike,

rëndësinë që përmbajnë aspektet e veqanta dhe në pikpamje teorike e

metodologjike që përfshijnë fusha të ndryshme të marra parasysh. Tani do

njihemi me këto tipe burimesh me rëndesi për shkencen e historisë dhe

historanin.

1.0 TRADITAT DHE MBETJET

Traditat përfshijnë të gjitha burimet të cilat kanë qenë të bëra me qëllim për të

krijuar një mesazh për brezat e ardhshëm. Ekzistojnë tipe të ndryshme të

traditës:- Traditat materiale- Traditat e pikturuara (një portret historik, piktur topografike, skulptur

historike ).- Traditat gojore (historitë, legjendat, anekdodat,kengët historike etj) - Traditat e shkruara (gjenealogjitë, kalendarët, tekstet etj.)

Mbetjet janë testamente të pavullnetshme të ndodhive apo fakteve historike.

Kemi tri tipe mbetjesh : materialet e mbetura, abstraktet e mbetura, shkrimet e

mbetura.

2.0 BURIMET MATERIALE

Hapësira e burimeve materiale është një fushë e pafund. Llojet e burimeve

materiale janë: vendvarrimet, vendbanimet, veprat ndertimore (ndërtesat),

tekstilet apo veshjet, mjetet apo instrumentet etj.

2.1 VendvarrimetNë qoftëse në varre nuk gjenden kufoma të njerzëve, vendvarrimet përbëjnë

burime te vlefshme qoftë edhe pozicionimi i tyre.

Si p.sh nëse një varr është i vendosur në kishë, gjami apo në ndonjë vend tjeter

na jep një kuptim të caktuar. Ekzistojnë mënyra të ndryshme varrimi

nëpërmjet djegies, vendosjes në tokë etj. Përveç karakteristikave të

vendvarrimit mund t’i studiojm edhe objektet e varrit.

2.2 VendbanimetStudimi i vendbanimeve i ka metodat hulumtuese mjaft të zgjeruara,

zhvilluara

dhe sofistikuara siq është metoda retrogresive. Gjithashtu rëndësi e veçantë i

është kushtuar se në çfarë kohe u ndërtua, a ka pasur ndonjë rindërtim ajo

hapsirë dhe a ka qenë vazhdimisht i banuar p.sh që prej kohës Romake apo

Bizantine.

Fig 01 (Ulpiana është një qytet në territorin e Ilirisë i themeluar në fillim të shekullit II nga perandori romak Trajani, e rindërtuar nga Justiniani i Perandorisë Bizantine).

2.3 Veprat ndërtimore (ndërtesat)Ndërtimet e shenjta kanë tipare të veçanta simbolike. Si p.sh Fortifikimet

studimi i tyre ka qenë i zhvilluar në drejtim të fushës speciale të studimit të

kështjellave. Shembull tjetër janë shtëpit e qytetarëve të cilat rrallë mbijtojnë

në formën e tyre origjinale për shkak të modernizimit etj.

2.4 Tekstilet ose veshjet Veshjet dallojnë sipas periudhave si p.sh në mesjetë njerëzit mbanin veshje

ceremoniale. Objekt i veçantë për studim janë veshjet zyrtare siç është ndonjë

kururzim mbretëror. Kostumet e mëndafshit tregojnë për një bashkpunim

tregtar mesë Azisë dhe Europës në periudhën e hershme.

Fig 02. (Ndryshimi i veshjeve në Francë sipas periudhave: mesjeta, moderne,

bashkohore)

2.5 Mjetet, instrumentetTë tilla janë: mjetet bujqësore, mjetet e përdorura për zejtari, instrumentet

mjekësore, instrumentet shkencore (p.sh për astronomi, matematikë, muzikore

etj), objektet e përdorura në shtëpi etj.

3.0 BURIMET FIGURATIVE

Burime figurative janë: monumentet, arti vizual, vizatimet tekniko-shkencore,

hartat, shenjat etj. Këto burime ruhen zakonisht nëper muze, apo në atele të

personave te veqant.

3.1 Monumentet dhe arti vizualBurime të monumenteve dhe artit vizual janë pikturat, vizatimet, skicat,

skulpturat, menumentet etj. Ato na tregojnë më shumë rreth pamjes së natyres,

mjedisit dhe botës si një e tërë. Këto burime na japin informacione mbi

veshjet, mjedisit rrethues, karakteristikat tipike të trupit të njeriut, mbi pajisjet

teknike etj. Në Iliri arti si veprimtari e veçant shoqërore u zhvillua që me

vendosjen e rendit skllavopronar. Qendrat kryesore të artit në Iliri ishin:

Shkodra, Bylisi, Bytrinti, Foinike etj.

3.2 Vizatimet tekniko-shkencoreEkzistojnë vizatimet tekniko-shkencore që datohen qysh në periudhën e

mesjetës. Në periudha më të vonshme vizatimet e eksperimenteve dhe

shpikjeve të famshme të Leonardo da Vincit, të Galile Galileut kanë ardhur

deri në ditët tona. Që në shekullin e 16-të në libra filluanë të përdoreshin

ilustrimet tekniko-shkencore.

3.3 HartatHartat janë shpesh jo vetëm një shkrim, por gjithashtu një burim i pikturuar që

mbartë kuptim të veçantë. P.sh një kuptim artistik ose propagandistik. Të tilla

kuptime janë të përcjellura prej imazheve është gjithashtu interesante të

analizosh pamje të pjesëve të veçanta të botës që janë paraqitur në hartë .

Harta (nga greqishtja leter, fletë), fotografi-vizatim i zvogluar e sipërfaqessë Tokës, apo ndonjë pjese të sipërfaqës së Tokës ose trupi qiellor. Shkenca e cila merret me përpilimin, përpunimin dhe shtypjen-botimin e hartave quhet Hartografi.

3.4 ShenjatLlojet e këtyre shenjave janë: Shenjat fetare: simbolet çifute që kanë

mbizotruar në Evropë gjatë mesjetës dhe peridhuës moderne. Shenjat magjike :

simbolet e sotme kimike dhe astronomike të zhvilluara jashte shenjave të

supersticioneve. Shenja magjike të astrologjisë dhe alkimisë. Shenjat teknike

dhe shenjat politike të tilla janë veshjet e ushtrisë, vulat dhe shenjat

dalluese.

3.5 FotografitëPër periudhën nga gjysma e parë e shekullit 19-të, fotografitë janë një burim

figurativ i rëndësishëm. Fotografitë kanë qenë për periudha të gjata të

konsideruara si burimet më autentike. Fotografitë e para në Shqipëri janë bërë

në Shkodër që në vitin 1858 (shpikja zyrtare e fotografisë me 19.08.1839).

Fotografia është teknika e regjistrimit dhe gjenerimit të imazheve permanente

duke kapur dhe rezervuar stimujt fizikë në një shtresë materiali fotosensitiv.

Fig 03 (Fotografia e parë nga Nicéphore Niépce, rreth 1826)

Fig.04 ( Disa nga fotografit ne fototekënë Marubi në Shkodër, të bëra nga Kel Marubi )

Si nismëtar i fotografisë në Shqipëri ishte Pjeter Marubi (1834-1903).

Studio e parë e fotografisë ishte në Shkodër 1885 nga Kel Marubi.

Sot në fototekën e Shkodrësë ruhen afro 250 000 fotografi me vlerë

kombëtare.

4.0 BURIMET GOJORE

Burimet gojore janë: emrat, përrallat, legjendat, kënget popullore etj. Kto

burime ruhen nga vete populli brez pas brezi.

4.1 Emrat Emrat e qyteteve, emrat e vendeve dhe personave përbëjnë rëndësi të veçantë

për historinë e ngulimeve dhe situatave pronsore në Mesjetë dhe Kohën e

hershme. Emri si definicion është fjalë apo një grup fjalësh, me të cilat quhet

një njeri, një kafshë, një send, një dukuri, një vend, mendim, koncept, produkt

etj.

4.2 Këngët populloreKëngët popullore shpesh i referohen prapa ngjarjeve historike. Si p.sh këngët

të cilat tregojnë për shpalljen e pavarsisë së Shqipërisë. Këngët popullore i’u

këndohen edhe heronjëve.

5.0 BURIMET E SHKRUARA

Burimet e shkruara janë: shkrimet me dorë, burimet histografike, biografitë,

burimet e shkruara administrative, indekset, dokumentet (dorshkrimet në

përgjithësi), mbishkrimet etj.

Fig 05. (Disa sisteme shkrimi)

5.1 Shkrimet dhe stilet e shkrimit me dorëStruktura dhe karakteristika e stileve të shkrimit me dorë na japin informacione

mbi zhvillimin e më parshëm të shkrimit, veglat e shkrimit dhe mbi materialet

e shkrimi. Shkenca e cila merret me studimin e shkrimit është Palografia e

cila merret me leximin e shkrimeve, analizimin e vendit të shkrimit dhe cilës

periudhë i takon.

5.2 Burimet histografikeHistografitë janë shprehjet më të vjetra që ne zotrojmë mbi mënyrën se si

njerëzit në të kaluarën e gjykonin historinë. Kjo kategori përfshinë të gjitha

shkrimet me qëllimin e përshkrimit të kaluarës. Shkrimi histografik starton

2.500 vjet më parë.

5.3 Burimet letrare-poetikeShkrimi poetik konsiderohet të jetë një prej burimeve më të rëndësishme

historike. Në mesjetë nuk ka pasur vijë ndarëse në mes të shkrimit poetik dhe

histografik. Në mesjetë dhe epokën e hershme moderne burimet letrare-poetike

përfshinin poemat didaktike, tregimet, kengët historiko-poetike, fajlimet etj.

5.4 BiografitëBiografitë konsideroheshin një shkrim i rëndësishëm i shkrimit histografik në

periudhën e vonë të antikitetit. Në Mesjetë në përgjithsi biografitë quheshin

vita. Biografit e vjetra të njohura janë ajo Karlit të madh e shkruar prej

Einhard, biografia e Fredrikut të parë e shkruar prej Otto von Freising. Në

Epokën moderne biografit kanë përjetuar një shtrirje të madhe.

5.5 Burimet e shkruara administrative Kësaj kategorie burimesh i përkasin diplomat, dokumentet e regjistruara dhe

burimet legale. Diplomat përmbajnë këto funksione janë në vetvete akte

themelore që i japin një titull ligjor ose permbajnë prova të një akti të tillë

titullmi. Regjistrimet e dokumentave të regjistruara janë dokumenta të

adiministratesë publike. Termi burime legale perfshinë variante të burimeve si

ligjet perandorake, ligjet territoriale, urdherat etj.

6.0 BURIMET AUDIO-VIZUALE

Ky tip i burimeve e ka origjinën e vet në zhvillimin e filmave pa zë dhe më

vonë në filmat me zë së pari në bardhë e zi e më pas edhe me ngjyra me

zhvillimin e mekanikës dhe elektromagnetikës së mbartjes së zërit dhe figurës.

Burimet audio vizuale mund të manipulohen teknikisht lehtë. Origjinat e

figurës dhe të zërit janë të kontrollueshme me vështirsi. Interpretimet muzikore

dhe të gjitha llojet e zhurmave që janë të regjistruara janë gjithashtu një burim

historik.

7.0 Burimet kompjuterikeBurimet e mbajtura në kompjuter përbëjnë burime të shkruara, madje edhe në

qoftë se ato nuk janë tekste. Problemet që përballojmë kur përdorim burimet

kompjuterike janë krejt të ngjashme dhe të lidhura me ato të burimeve audio

-vizuale. Kompjuteri (lat. computere = mbledh, njehsoj) është një pajisje

elektronike që ruan dhe përpunon të dhënat sipas një liste udhëzuese.

PËRFUNDIMITë gjitha këto burime që janë përdorur më sipër na japin një kuptim për një

ngjarje në të kaluaren dhe kanë rëndësi të veqantë për shkencën e historisë.

Vlenë të ceket se po ashtu dhe arkivat luajn rol të rëndësishëm për ruajtjen

burimeve sidomos atyre të shkruara ndërsa në muze ruhen burimet materiale dhe

figurative. Gjithashtu dhe kushtet natyrore dhe faktorët natyrorë na drejtojnë për

zbulimin e një ngjarjeje historike. Këta faktor përfshijnë aspekte të tilla si

mjediset gjeografiko-morfologjik dhe ndryshimet në peisazh si për shembull

ndryshimet e vijës bregdetare, ndryshmet në rrjedhën e lumenjve, furnizimi me

ujë etj. Ka raste të shumta kur edhe këto burime dëmtohen ose falsifikohen për

interesa të ndryshme.

Pas një pune kërkimore dhe hulumtuese për burimet historike përmes këtij

punimi seminarik besoj se arrita të servoj sa do pak para jush informacione të

reja se si dallojnë, hulumtohen, ruhen dhe zbulohen burimet historike.

Normalisht se ky punim seminarik lë hapësirë për pyetje, këshilla dhe kritika të

cilat janë të mirëseardhura.

LITERATURA

A).

1. Walter Hoflechner “Hyrje në studimin e historisë’’

( përkthyer nga Gëzim Hoxha dhe Romeo Gurakuqi, Shkoder 2000)

2. Gjergj Sinani “Hyrje në filozofinë e historisë’’ Tiranë 2000.

B.

1. http://www.thenagain.info/classes/basics/usingsources.html

2. http://www.wikipedia.org/ëiki/Harta

3. http://www.wikipedia.org/ëiki/Fotograf%C3%ADa

4. http://www.wikipedia.org/ëiki/Fototeka_Komb%C3%ABtare_%22Marubi

5. http://www.wikipedia.org/ëiki/Filmi

FALEMNDERIT

PËR VËMENDJE