MANUAL PER BURIMET E ENERGJIVE TE RINOVUESHMEener-supply.eu/downloads/ENER_handbook_al.pdf · Manual per Burimet e Energjive te Rinovueshme 3 PhD. Carla de Carolis Ajo eshte kerkuese

MANUAL PER BURIMET E ENERGJIVE TE RINOVUESHME

Manual per Burimet e Energjive te Rinovueshme

2

RRETH PROJEKTIT Manuali i trajnimit eshte pergatitur nga anetaret e partneritetit, ne kuader te projektit te Evropes Juglindore te emertuar Efienca e Energjise dhe Energjite e Rinovueshme - Mbeshtetja e Politikave Energjetike ne Nivel Lokal (ENER SUPPLY) i bashkefinancuar nga Bashkimi Evropian nepermjet Programit te Evropes Juglindore. Projekti synoi te perforconte kapacitetin institucional te autoriteteve lokale dhe rajonale persa i perket planifikimit dhe menaxhimit te politikave dhe veprimeve ne fushen e energjise se qendrueshme. Gjate projektit jane organizuar 11 kurse trajnimi ne 11 territore1 te zones se Evropes Juglindore. Ne total 83 institucione lokale dhe me shume se 200 punonjes dhe eksperte nga territore te ndryshme moren pjese ne keto trajnime. Manuali i trajnimit ne vetvete eshte nje dokument perfundimtar dhe ai bazohet tek pervoja e trajnimeve. Ai eshte hartuar nga nje ekip ekspertesh dhe eshte perkthyer ne te gjitha gjuhet lokale. Per me teper informacion rreth projektit ju jutemi vizitoni faqen e internetit te projektit: www.ener-supply.eu ku mund te gjeni edhe link-un e platformes se trajnimit elektronik. Autoret ENERGJIA E BIOMASES Prof. Giovanni Riva Ai eshte profesor ne Universitetin Politeknik te Marche-s (UNIVPM) dhe ka kryer kerkime shkencore per metodat dhe teknologjite per prodhimin dhe kursimin e energjise nepermjet perdorimit te biomases. Ne kontekstin kombetar dhe nderkombetar, si Evropa Lindore, Azia, Afrika dhe Amerika Jugore (ne kuadrin e Organizates se Ushqimit dhe Bujqesise (FAO) dhe projekteve te BE-se), ai ka realizuar impiante dhe sisteme novatore per mbledhjen e te dhenave. Prof. Ester Foppapedretti Ai eshte profesor ne Universitetin Politeknik te Marche-s (UNIVPM) me interes shkencor per makinerite mekanike dhe buqesore, energjine dhe depozitimin e produkteve bio. Kerkimi kryesor lidhet me: studimin e mekanizimit buqesor, analizen e kapaciteteve te makinerive, teknologjite e perdorura per burimet energjetike, studimin per menaxhimin e mbetjeve organike. 1 Territoret kryesore te perfshira jane Kora dhe Tirana (Shqiperi), Kantoni i Bosnjes Qendrore (Bosnje dhe Hercegovine), Rajoni Dobri, Bashkia Dobri, Dolni iflik, Bellosllav (Bullgari), Split, Qarku i Dalmacise (Kroaci), Periferia e Peloponezit (Greqi), Qarku Komarom-Esztergom, Zona Metropolitane e Budapestit (Hungari), Zona Metropolitane e Potences (Itali), Qarku Ialomita, Qarku Dambovita (Rumani), Provinca e Vojvodines (Serbi), Zona Metropolitane e Koshices (Sllovaki), Ohri, Shkupi (Ish Republika Jugosllave e Maqedonise).


3

PhD. Carla de Carolis Ajo eshte kerkuese shkencore ne UNIVPM me interes shkencor ne vleresimin e ciklit te jetegjatesise (LCA), planifikimin territorial dhe analizen e biomases. Ajo ka studiuar nepermjet Programit te Kerkimit te BE-se, Bursa Marie Curie, ne Fondacionin Nderkombetar te Kerkimeve per Procesin e Djegies (IFRF), (NI). Qe nga viti 2007, ajo punon ne aktivitetet kerkimore per energjine permes projekteve te BE-se per Energjite Inteligjente (IEE) dhe Programit INTERREG. ENERGJIA HIDRIKE Z. Eleftherios Giakoumelos Ai eshte fizikant (Universiteti i Patres). Gjate pesembedhjete viteve te fundit ai ka punuar ne CRES. Gjate 8 viteve te para ai ka punuar ne Departamentin e Sherbimeve Financiare me aktivitet kryesor monitorimin dhe kontrollin financiar si dhe mbeshtetjen administrative per programet e kerkimit. Gjate 7 viteve te fundit ai eshte anetar i stafit te Departamentit te Trajnimit qe merret me zbatimin e programeve te trajnimit, studime dhe analiza te kerkesave te tregut. ENERGJIA E ERES Dr. Charalambos Malamatenios Ai eshte fizikant (Universiteti i Patres). Gjate dhjete viteve te fundit ai ka punuar ne CRES. Gjate 8 viteve te para ai ka punuar ne Departamentin e Sherbimeve Financiare me aktivitet kryesor monitorimin dhe kontrollin financiar si dhe mbeshtetjen administrative per programet e kerkimit. Gjate 5 viteve te fundit ai eshte anetar i stafit te Departamentit te Trajnimit qe merret me zbatimin e programeve te trajnimit, studime dhe analiza te kerkesave te tregut. ENERGJIA GJEOTERMIKE Prof. Patrizio Signanini Ai eshte diplomuar per Shkenca Gjeologjike ne vitin 1971 ne Universitetin e Trieste-s, i specializuar per Gjeofiziken e Aplikuar ne Hidrogjeologji. Ai ka kryer detyra dhe aktivitete keshillimi ne Itali dhe jashte saj. Ai ka qene profesor universiteti pergjegjes per Gjeofiziken e Aplikuar ne Universitetin e Camerino-s dhe Universitetin e Ancona-s. Qe nga viti 2001, ai eshte Drejtues Shkencor i Marreveshjes se Kerkimit me Lotti Associati S.p.A. per burimet ujore ne zonen subtropikale. Ai eshte autor i rreth 50 punimeve shkencore. Z. Crema Giancarlo Ai eshte diplomuar per Shkencat Gjeologjike ne vitin 1963 dhe per Kimi ne vitin 1968 ne Universitetin e Torino-s. Ai ka qene analist dhe kerkues per shkembinjte, ujin dhe token ne Universitetin e Torino-s dhe ka punuar si mbikeqyres dhe drejtor i shume punimeve ne Itali. Ai ka qene profesor universiteti per Hidrogjeologji ne Universitetin e Camerino-s. Qe nga viti


4

1994 ai eshte Profesor i Hidrogjeologjise se Aplikuar dhe Hidrogjeologjise Mjedisore ne Universitetin e Chieti-t - Pescara. Ai eshte autor i rreth 50 punimeve shkencore. Znj. Micaela Di Fazio Ajo eshte diplomuar per Shkencat Gjeologjike ne Universitetin UNIROMA 3 te Romes si dhe eshte diplomuar per Shkencat Gjeologjike (specialist) ne vitin 2009 ne Universitetin Gabriele DAnnunzio te Chieti-t - Pescara. Qe prej vitit 2010 ajo eshte studente e doktoratures (PhD) ne Universitetin Gabriele D Annunzio te Chieti-t - Pescara, ajo bashkepunon me Institutin per Teknologjite e Avancuara Biomjekesore (ITAB) dhe autoritetin e Pyjeve Shteterore per kryerjen e vezhgimeve termografike ne toke dhe nga ajri (me helikopter) per zonat e kontaminuara, vendet e depozitimit te plehrave. VLERESIMI FINANCIAR Prof. Jozef Gajdo Ai eshte diplomuar ne Universitetin e Ekonomise, Fakulteti i Administrimit te Biznesit. Ai ka 24 vite pervoje ne: logjistike, menaxhimin e projekteve, analizen ekonomike dhe financiare. Qe prej vitit 1990 ai ka punuar ne Universitetin e Ekonomise ne Bratislave (Sllovaki), Fakulteti i Administrimit te Biznesit ne Koshice, si asistent profesor i specializuar ne logjike. Ai eshte autor i rreth 30 punimeve shkencore. Prof. Rastislav Ruinsk Ai eshte diplomuar ne Universitetin e Ekonomise, Fakulteti i Administrimit te Biznesit. Ai ka 9 vjet pervoje ne menaxhimin e projekteve, analizen ekonomike dhe financiare. Ai eshte Zv/Dekan per Zhvillimin, Informacionin dhe Marredheniet me Publikun dhe asistent profesor ne Fakultetin e Administrimit te Biznesit ne Koshice, Universiteti i Ekonomise ne Bratislave (Sllovaki). Ne vitin 2004 ai ka mbaruar studimet e doktoratures (PhD) ne te njejtin universitet. Ai eshte specializuar per Menaxhim Projekti dhe Finance. Ai eshte autor i rreth 30 punimeve shkencore.


5

FALENDERIM Projekti ENER SUPPLY ka perfituar edhe nga kontributi bujar i nje grupi te gjere individesh qe kane ofruar kohen dhe njohurite e tyre. Projekti nuk do te ishte i mundur pa kete kontribut. Ky grup perfshin ndermjet te tjereve: Prof. Knezevic, PhD Masa Bukurov, Arch. Margareta Zidar, Eng. Patrizia Carlucci dhe PhD Jana Nascakova. Bashkerendimi dhe aktivitetet e planifikuara gjate hartimit te manualit dhe te gjitha trajnimet jane kryer nen kujdesin e z. Marco Caponigro dhe z. Azrudin Husika. Ne veanti, meriton te permendet nje grup personash. Punonjesit e Autoriteteve Lokale dhe Rajonale qe moren pjese ne kurset e trajnimit ne te gjithe Evropen Juglindore gjate kohezgjatjes se projektit ENER-SUPPLY; fale pjesemarrjes se tyre, komenteve dhe vezhgimeve u be i mundur rishikimi dhe pershtatja e te gjitha materialeve. Sekretariati i Perbashket Teknik (JTS) qe njohu vleren potenciale te ketij projekti dhe u be nje dere e hapur per diskutime. Z. Ilian Katesky qe humbi jeten ne menyre tragjike ne muajin nentor 2011. Mbeshtetja e tij fillestare gjate kohes sime ne Bullgari, sensi i tij i humorit dhe optimizmi i tij per jeten do tu mungoje shume prej miqve dhe kolegeve te tij. Marco Caponigro

Sqarim Autoret mbajne pergjegjesi te plote per informacionin dhe pikepamjet e paraqitura ne kete manual. Keto pikepamje nuk perfaqesojne pikepamjet ose qendrimet e Komisionit Evropian, bashkefinancuesi i projektit. Nderkohe qe arritjet e ketij punimi padyshim jane mbeshtetur tek idete dhe pikepamjet e shume autoreve te tjere, gabimet dhe mungesat qe mund te evidentohen ne kete punim jane teresisht pergjegjesi e autoreve.


6

Hyrje Pershpejtimi i emetimeve te gazeve me efekt sere paraqet nje kercenim ne rritje per ndryshimet klimatike te pakontrollueshme, me pasoja potenciale shkaterrimtare per njeriun. Shfrytezimi i Burimeve te Energjive te Rinovueshme (BER) se bashku me permiresimin e perdorimit me efience te energjise nga perdoruesit fundore (EE) mund te kontribuoje ne reduktimin e konsumit primar te energjise, zvogelimin e emetimeve te gazeve me efekt sere dhe si rrjedhim ne parandalimin e ndryshimeve klimatike te rrezikshme2. Potenciali i pashfrytezuar i burimeve te biomases, energjise diellore, hidrike, te eres dhe gjeotermike eshte ende i larte. Megjithate gjate viteve te fundit, per shkak te stimujve publike te konsiderueshem, ne formen e tarifave te rregulluara te shitjes se energjise elektrike (feed in tariffs), ne shume vende evropiane zhvillimi i sektorit ka shenuar rritje te vazhdueshme. BE miratoi strategjine e saj per te luftuar ndryshimet klimatike deri ne miratimin e nje plani per nje rritje te qendrueshme te Evropes ne vitin 2020, ne te cilin jane vendosur objektiva ambicioze persa i perket energjise (e ashtuquajtura objektiva 20-20-20). Levizja drejt nje ekonomie qe emeton me pak karbon kerkon nje sektor publik qe te jete ne gjendje te identifikoje dhe mbeshtese mundesite ekonomike. Ne veanti sektori publik lokal mund te luaje nje rol strategjik, si menaxheri i territorit dhe zbatuesi i fundit i politikave publike. Prandaj, ne fushen e energjise se qendrueshme, eshte e nevojshme qe te perforcohen kapacitetet e sektorit publik lokal nepermjet delegimit te funksioneve tek punonjesit e tij. Kjo eshte objektiva kryesore e manualit: forcimi i aftesive dhe kompetencave ne fushen e planifikimit dhe menaxhimit te BER. Manuali, i mbeshtetur gjeresisht tek metodologjia e ndryshme, eshte organizuar ne kater seksione, secili per nje nga burimet kryesore te energjive te rinovueshme:

1) energjia e biomases 2) energjia gjeotermike 3) energjia hidrike 4) energjia e eres

Qellimi i manualit eshte paraqitja e nje panorame te mire per BER, zhvillimin kryesor teknologjik dhe rastet studimore se bashku me shembujt e aplikueshem te shfrytezimit te burimeve. Manuali perpiqet te fokusohet edhe tek konceptet e planifikimit te mundshem, te tille si menyra e pergatitjes se nje harte per te identifikuar dhe dhene nje dimension te pare te potencialit te do burimi si edhe menyra sesi te zbatohet studimi i fizibilitetit. Informacioni mbeshtetet tek njohurite nderkombetare perkatese. Manuali perfshin ne fund nje aneks te shkurter qe lidhet me vleresimin financiar, veanerisht i dobishem per ata qe nuk jane familjare me te.

2 Aktivitetet njerezore qe i atribuohen sektorit te energjise shkaktojne sa 78% te emetimeve te gazeve me efekt sere te Komunitetit (Direktiva e Parlamentit Evropian dhe e Keshillit Evropian nr. 2006/32/EC, date 5 prill 2006, per perdorimin me efience te energjise per perdoruesit fundore dhe sherbimet energjetike qe ka shfuqizuar Direktiven e Keshillit nr. 93/76/EEC).


7

Deshira jone eshte qe ky manual te mund te kontribuoje ne kapercimin e pengesave ekzistuese per zhvillimin e BER. Marco Caponigro Azrudin Husika


8

PERMBAJTJA ENERGJIA E BIOMASES ..................................................................................................................... 12

1. HISTORIKU................................................................................................................................... 13

2. BIOMASA DHE QENDRUESHMERIA ......................................................................................... 13

2.1 Percaktimi i biomases............................................................................................................... 13

2.2 Biomasa dhe qendrueshmeria.................................................................................................. 14

2.3 Skema e BE-se per qendrueshmerine e biokarburanteve ....................................................... 16

3. BIOMASA...................................................................................................................................... 17

3.1 Llojet e biomases...................................................................................................................... 17

3.1.1 Biomasa nga bimet energjetike............................................................................................ 17

3.1.2 Biomasa nga mbeturinat dhe mbetjet .................................................................................. 20

4. ANALIZA DHE VLERESIMI I PRODHIMIT TE BIOMASES ......................................................... 24

4.1 Klasifikimi i biomases ............................................................................................................... 24

4.2 Vleresimi i potencialit te biomases ........................................................................................... 25

4.3 Llogaritja e biomases potenciale .............................................................................................. 27

4.3.1 Potenciali i biomases nga bimet energjetike........................................................................ 27

4.3.2 Potenciali i biomases nga mbeturinat dhe mbetjet .............................................................. 30

4.4 Llogaritja e biomases se disponueshme .................................................................................. 35

5. PRODHIMI I ENERGJISE NGA BIOMASA: VESHTRIM MBI TEKNOLOGJITE ......................... 36

5.1 Integrimi ndermjet teknologjive: aspekte te pergjithshme ........................................................ 39

6. KONKLUZIONE ............................................................................................................................ 40

FJALOR ................................................................................................................................................. 42

HIDROCENTRALET E VEGJEL ........................................................................................................... 44

1. HYRJE .......................................................................................................................................... 44

1.1 Perkufizimet dhe proceset baze ............................................................................................... 44

1.2 Avantazhet e hidrocentraleve te vegjel .................................................................................... 44

2. BAZAT E HIDROCENTRALEVE .................................................................................................. 44

2.1 Renia dhe prurja ....................................................................................................................... 44

2.2 Fuqia dhe energjia.................................................................................................................... 44


9

2.3 Elementet kryesore te nje skeme te hidrocentraleve te vegjel................................................. 44

3. TEKNOLOGJIA............................................................................................................................. 44

3.1 Veshtrim i pergjithshem............................................................................................................ 44

3.2 Tipet e turbinave te pershtashme per hidrocentralet e vegjel .................................................. 44

3.3 Kriteret e selektimit te turbinave ............................................................................................... 44

3.4 Efienca e turbines ................................................................................................................... 44

3.5 Kontrolli..................................................................................................................................... 44

3.6 Pastrimet................................................................................................................................... 44

3.6.1 Zgara pastruese ................................................................................................................... 44

3.6.2 Pastruesit automatike........................................................................................................... 44

3.6.3 Rruget udhezuese te kalimit te peshqve.............................................................................. 44

4. VLERESIMI I BURIMEVE............................................................................................................. 44

4.1 Hyrje ......................................................................................................................................... 44

4.2 Nivelet kombetare dhe rajonale................................................................................................ 44

4.2.1 Modelet e kurbave te qendrueshmerise rajonale................................................................. 44

4.2.2 Marrja e te dhenave ne distance per analizimin e nje siperfaqeje ujembledhese ............... 44

4.2.3 Modelet dixhitale te terrenit (DTM)....................................................................................... 44

4.3 Vleresimi i burimeve ne nivel lokal (specifik i aksit te marre ne konsiderate) .......................... 44

4.3.1 Matja e renies....................................................................................................................... 44

4.3.2 Matja e prurjes...................................................................................................................... 44

5. METODA PER VLERESIMIN E POTENCIALEVE TE VEGJEL HIDRIKE................................... 44

5.1 Koncepti i pergjithshem ............................................................................................................ 44

5.2 Pershkrimi i bazes se te dhenave te sistemit gjeografik........................................................... 44

5.3 Perqasja metodologjike per llogaritjen e potencialit te shfrytezueshem te hidrocentraleve te

vegjel ........................................................................................................................................ 44

5.4 Modelet dixhitale te terrenit dhe rrjedhat ujore ......................................................................... 44

5.5 Modeli topologjik i rrjedhes ujore .............................................................................................. 44

5.6 Prodhimi i energjise nga hidrocentralet e vegjel....................................................................... 44

6. KRYERJA E NJE STUDIMI FIZIBILITETI..................................................................................... 44

6.1 fare behet paraprakisht .......................................................................................................... 44

6.2 Studimi i fizibilitetit .................................................................................................................... 44


10

ENERGJIA E ERES............................................................................................................................... 44

1. ERA NE ENERGJINE E ERES..................................................................................................... 44

1.2 Fuqia nominale e nje turbine me ere (TE)................................................................................ 44

1.3 Prodhimi i energjise nga nje turbine me ere............................................................................. 44

1.4 Ndryshueshmeria e eres .......................................................................................................... 44

1.5 Ndryshimi me kohen................................................................................................................. 44

2. VLERESIMI I BURIMIT TE ERES ................................................................................................ 44

2.1 Hyrje ......................................................................................................................................... 44

2.2 Percaktimi i kushteve te vendit ................................................................................................. 44

2.3 Procedura ................................................................................................................................. 44

3. PROFILET & MATJET E SHPEJTESISE SE ERES .................................................................... 44

3.1 Profilet e shpejtesise se eres.................................................................................................... 44

3.2 Matjet e shpejtesise se eres ..................................................................................................... 44

3.3 Prezantimi i te dhenave te arkivuara ........................................................................................ 44

3.4 Analiza e te dhenave ne terren................................................................................................. 44

4. VLERESIMI I PRODHIMIT TE ENERGJISE ................................................................................ 44

4.1 Llogaritja e prodhimit vjetor te energjise nepermjet histogrames se shpejtesise se matur te

eres........................................................................................................................................... 44

4.2 Llogaritja e prodhimit vjetor te energjise duke perdorur shperndarjen teorike te shpejtesise se

eres........................................................................................................................................... 44

5. FAKTORET QE NDIKOJNE NE PERZGJEDHJEN E VENDIT.................................................... 44

5.1 Akesi i zones............................................................................................................................. 44

5.2 Integrimi ne rrjet........................................................................................................................ 44

5.2.1 Sistemi publik i transmetimit dhe shperndarjes se energjise elektrike................................. 44

5.2.2 Projekti i lidhjes .................................................................................................................... 44

5.3 eshtjet e tjera qe ndikojne ne perzgjedhjen e zones.............................................................. 44

5.3.1 eshtjet qe lidhen me komunitetet lokale ............................................................................ 44

5.3.2 Shmangia e kafsheve te egra dhe zonave te tjera sensitive ............................................... 44

5.4 Planifikimi per zhvillimin e impianteve te energjise se eres ..................................................... 44

6. METODOLOGJIA E CRES-it PER ATLASIN E ERES DHE REZULTATET E APLIKIMIT .......... 44

6.1 Hyrje ......................................................................................................................................... 44


11

6.2 Pershkrimi i metodologjise........................................................................................................ 44

ENERGJIA GJEOTERMIKE.................................................................................................................. 44

1. ENERGJIA GJEOTERMIKE DHE MJEDISI ................................................................................. 44

1.1 Perfitimet mjedisore te energjise gjeotermike .......................................................................... 44

1.2 Gradienti i temperatures gjeotermike ....................................................................................... 44

2. HISTORIKU I ENERGJISE GJEOTERMIKE................................................................................ 44

2.1 Sistemet gjeotermike ................................................................................................................ 44

2.2 Koncepti i entalpise .................................................................................................................. 44

3. SHFRYTEZIMI I BURIMEVE GJEOTERMIKE ............................................................................. 44

3.1 Perdorimet direkte te nxehtesise.............................................................................................. 44

3.1.1 Parimet e pompave te nxehtesise........................................................................................ 44

3.2 Gjenerimi i energjise elektrike .................................................................................................. 44

4. KERKIME PER BURIMET GJEOTERMIKE ................................................................................. 44

4.1 Metodat e eksplorimit ............................................................................................................... 44

4.1.1 Te dhenat paraprake qe kerkohen....................................................................................... 44

4.1.2 Disponueshmeria e te dhenave te kerkuara per shtete te ndryshme .................................. 44

4.1.3 Metodologjia e zhvillimit te hartave te BER.......................................................................... 44

4.1.4 Shembulli i nje harte te BER ................................................................................................ 44

ANEKS: VLERESIMI FINANCIAR I PROJEKTEVE PER ENERGJITE E RINOVUESHME................. 44

1. HYRJE .......................................................................................................................................... 44

2 ASPEKTET EKONOMIKE TE VLERESIMIT TE BURIMEVE TE ENERGJIVE TE

RINOVUESHME ........................................................................................................................... 44

2.1 Konceptet baze......................................................................................................................... 44

2.2 Metodat baze per vleresimin e burimeve natyrore ................................................................... 44

2.3 Problemet ekonomike baze ...................................................................................................... 44

2.4 Analiza kosto-perfitim ............................................................................................................... 44

2.5 Analiza e ndikimit ekonomik ..................................................................................................... 44

2.6 Metodat alternative te buxhetimit te kapitalit ............................................................................ 44


12

ENERGJIA E BIOMASES


13

1. HISTORIKU Ky raport sherben per trajnimin lokal qe eshte parashikuar si pjese e aktiviteteve te Projektit Evropian ENER-SUPPLY. Ai merr ne konsiderate aspekte te ndyshme te qendrueshmerise, inovacionit, inxhinierise dhe shkences. Ai fokusohet ne aspekte te ndryshme rreth historikut te biomases si: percaktimi dhe klasifikimi; vleresimi i burimeve potenciale dhe te disponueshme, alternativat teknologjike per perdorimin e biomases; ai perfshin edhe udhezime per te adresuar eshtjet kritike si dhe per te identifikuar mundesite strategjike kryesore. Ne seksionet e meposhtme trajtohen keto tema: Biomasa dhe qendrueshmeria Klasifikimi i burimeve te biomases Vleresimi i biomases Teknologjite e perpunimit te biomases Vleresimi dhe monitorimi i projekteve te bioenergjise Seksionet 1-3 analizojne eshtjet e qendrueshmerise dhe prodhimit te biomases. Informacioni kryesor per te kuptuar detajet e teknologjive specifike jepet ne seksionin 4. Seksioni 5 integron konkluzionet ne mjetin (sistemin) per analizen e qendrueshmerise, i cili eshte dizenjuar per te asistuar projektet, me nje permbledhje te lidhjeve strategjike kryesore ne lidhje me zhvillimin e mundesive per bioenergjine e qendrueshme. 2. BIOMASA DHE QENDRUESHMERIA Biomasa e konsideruar si nje burim energjie eshte krejtesisht ndryshe nga burimet energjetike pa karbon (p.sh. era). Ajo mund te gjeneroje energji dhe produkte te ngjashme me ato tradicionale te prodhuara nga perdorimi i lendeve djegese fosile ekzistuese. Biomasa ka edhe nje perdorim shume te rendesishem, si ushqim dhe lende e pare per industrine, perdorim i cili duhet te integrohet ne menyre te drejte me perdorimin energjetik per te respektuar parimet e qendrueshmerise te cilat do te diskutohen ne seksionet e meposhtme. 2.1 Percaktimi i biomases Sipas percaktimit te dhene ne Direktiven 2009/28/CE, biomasa eshte fraksioni biodegradues i produkteve, mbetjeve dhe mbeturinave me origjine biologjike nga bujqesia (perfshire substancat e bimeve dhe kafsheve), pylltaria dhe industrite perkatese qe perfshijne peshkimin dhe akuakulturen, si dhe fraksioni biodegradues i mbetjeve industriale dhe bashkiake3. Kjo do te thote se me perpunimin e duhur industrial, biomasa e sapombledhur mund te konvertohet ne homologun e gazit natyror dhe te lendeve djegese te lengshme dhe lendeve djegese fosile te ngurta. Duke perdorur procese te ndryshme transformimi, te tilla si djegia,

3 Si percaktohet ne nenin 2(e) te Direktives 2009/28/EC


14

gazifikimi dhe piroliza, biomasa mund te transformohet ne biokarburant per transport, bio-ngrohje ose bio-energji elektrike. 2.2 Biomasa dhe qendrueshmeria Perdorimi i bioenergjise lidhet me impaktin e perdorimit te tokes. Ne projektet e biomases termat e rinovueshme, emetim i ulet i gazit me efekt sere dhe e qendrueshme nuk jane terma sinonime dhe duhen marre ne konsiderate nje nga nje. Per me shume detaje, qendrueshmeria arrihet kur projekti i bazuar tek burimet e rinovueshme ka nje bilanc negativ ose, te pakten, neutral te CO2 gjate gjithe ciklit te jetegjatesise. Zinxhiri i biomases mund te karakterizohet nga bilanci negativ i karbonit (largimi neto i CO2eq. nga atmosfera) si dhe bilancet pozitive te karbonit (shtesa neto e CO2eq.); kjo varet nga praktikat e fushes, transporti dhe teknologjite e perpunimit4 (BCT, 2007). Emetimet e gazeve me efekt sere perfaqesojne nje nga kriteret mjedisore te perfshira ne analizen e qendrueshmerise, por kjo nuk eshte e mjaftueshme. Koncepti i qendrueshmerise duhet te perfshije ne vleresim edhe aspekte te tjera te ndryshme si ato ekologjike, kulturore dhe shendetesore si dhe duhet te integrohet edhe me aspektet ekonomike (Figura 2). Nga nje pikepamje e pergjithshme, koncepti i qendrueshmerise qe aplikohet ne sektorin e bioenergjise nuk mund te shkeputet nga aspektet mjedisore, ekonomike dhe sociale, si paraqitet me poshte (Figura 1, Figura 2). Nese nje nga keto aspekte nuk perfshihet, ai mund ti perkase kushteve te paanshme, te durueshme ose te zbatueshme, por jo te qendrueshme. Atehere, projektet e biomases nuk do te perfundojne ne menyre te suksesshme perve rasteve kur ato mund te demonstrojne furnizim te qendrueshem me biomase, kushte biznesi te zbatueshme dhe mbeshtetje sociale, si permblidhet me poshte (Tabela 1). Koncepti i vleresimit te biomases ka pesuar nje evolucion te jashtezakonshem fale Direktives RED 2009/208/CE. Ne fillim, vleresimi i biomases per planifikimin territorial bazohej tek vlerat e biomases potenciale, e me pas, ai u bazua ne vlerat e biomases se disponueshme; tani sipas Direktives RED eshte e nevojshme te hidhet nje hap perpara drejt vleresimit te Biomases se qendrueshme. Jo e gjithe biomasa e disponueshme mund te jete e qendrueshme.

4 Bilanci negativ i karbonit arrihet nese stoku i biomases rritet ose karboni largohet nga cikli i karbonit nepermjet karbonit inaktiv te tokes, pirolizes ose kapjes dhe grumbullimit te karbonit.


15

Figura 1 - Koncepti i pergjithshem i perqasjes se qendrueshme, (Adams W.M., 2006)

Figura 2 - Perqasja e pergjithshme per nje projekt te bioenergjise

Tabela 1 - Hierarkia e faktoreve te qendrueshmerise per projektet e biomases (Crucible Carbon,

2008) Kriteri i qendrueshmerise Aspektet e vleresuara

Disponueshmeria e tokes Disponueshmeria e ujit

Furnizimi ekologjik ne menyre te qendrueshme dhe te zbatueshme me biomase

Biodiversiteti Furnizimi me lende te pare Teknologjia

Biznesi i perpunimit i zbatueshem nga pikepamja komerciale dhe teknologjike

Produktet dhe tregu Direktivat e Qeverise Direktivat e Komunitetit Lienca per te operuar Konsensusi publik


16

Si perfundim, prodhimi i energjise nga burimet e energjive te rinovueshme ne menyra te qendrueshme eshte edhe nje sfide sociale qe kerkon nje evolucion te rregullave nderkombetare dhe kombetare (si ne pjesen e filluar me Direktiven RED 2009/28/CE), nje planifikim per sektorin urban dhe ate te transportit, si dhe nje ndryshim te stileve individuale te jeteses dhe konsumimit etik. 2.3 Skema e BE-se per qendrueshmerine e biokarburanteve Perfitimet e biokarburanteve ne krahasim me lendet djegese tradicionale perfshijne sigurine me te madhe te energjise, impaktin mjedisor te reduktuar, kursimet nga shkembimi me jashte dhe eshtjet social-ekonomike qe lidhen me sektorin rural. Koncepti i zhvillimit te qendrueshem misheron idene e nderlidhjes dhe ekuilibrin ndermjet shqetesimeve ekonomike, sociale dhe mjedisore. (Demirbas A., 2009). Si pasoje e nivelit te BE-se, me Rezoluten e dates 25 shtator 2007 per Harten e Rrugeve per Energjine e Rinovueshme ne Evrope, Parlamenti Evropian theksoi rendesine e kriterit te qendrueshmerise per biokarburantet dhe i kerkoi Komisionit qe te ndermarre veprime per te krijuar nje sistem ertifikimi te detyrueshem per biokarburantet. Ne publikimin e Direktives RED (2009/28/EC), jane perfshire kriteri i qendrueshmerise mjedisore dhe kerkesat e verifikimit per biokarburantet dhe bio-lengjet e tjera. Komisioni ka kerkuar gjithashtu te fokusohet ne standardet qe nevojiten per zbatimin e Direktives 2009/28/CE dhe ne CEN (Komiteti Teknik CEN 383) po zhvillohet aktiviteti i standardizimit per percaktimin e biomases se prodhuar ne menyre te qendrueshme per aplikimet e energjise. Me Direktiven e fundit te kriterit te qendrueshmerise per perdorimet e biomases, Komisioni Evropian ka prezantuar skemen me gjitheperfshirese dhe me te avancuar te qendrueshmerise dhe shtetet anetare jane pergjegjese per ta konfirmuar dhe zbatuar ate per biokarburantet/bio-lengjet e prodhuara ne BE. Nje tjeter pike e rendesishme e kriterit te qendrueshmerise eshte tipologjia e tokes. Ne veanti, biokarburantet nuk mund te prodhohen ne tokat me vlera te larta biodiversiteti. Lenda e pare nuk mund te merret nga pylli kryesor ose nga zonat e percaktuara per mbrojtjen e natyres ose nga livadhet me biodiversitet te larte. Komisioni do te percaktoje kriteret dhe kufijte gjeografike per te identifikuar livadhet me biodiversitet te larte. Nje tjeter kriter i qendrueshem qe merret ne konsiderate nga Direktiva RED eshte niveli i larte i stokut te karbonit: lendet e para nuk duhet te merren nga tokat e lagura, zonat e pyllezuara ne menyre te vazhdueshme dhe nga zonat me 10-30% kurora pyjesh dhe tokat torfe. Se fundi, Direktiva RED shqyrton biokarburantin qe prodhohet vetem pjeserisht nga burime jo te rinovueshme. Per disa prej tyre, si ETBE (Etil-Tercio-Butil-Eter), Direktiva RED jep pjesen e rinovueshme te lendes djegese me qellim vleresimin e objektivit. Per lendet djegese te palistuara, (perfshire lendet djegese te prodhuara ne procese fleksibel, me burime te ndryshme, p.sh. sistemi i djegies se lendeve djegese te ndryshme ne te njejten


17

kohe), analogjia mund te behet ne menyre te pershtatshme nga rregulli per energjine elektrike qe prodhohet ne impiante qe perdorin disa lende djegese: kontributi i secilit burim energjie duhet te merret ne konsiderate ne baze te permbajtjes se tij energjetike. 3. BIOMASA Zinxhiret e bioenergjise ne territorin e dhene duhet te marrin ne konsiderate teknologjite dhe llojet e biomases per te arritur rezultatet me te mira. Prandaj, duhet te dihet klasifikimi dhe veorite e burimeve te ndryshme te biomases. Ky seksion permban pershkrimin e pergjithshem te biomases dhe lidhjet e saj me kushtet e perpunimit. Ne te njejten kohe, ai ve ne dukje veorite e biomases qe mund te kene me teper ndikim ne skemen e qendrueshmerise dhe perdorimin e tyre per aplikimet e bioenergjise. 3.1 Llojet e biomases Pjesa derrmuese e biomases se disponueshme per bioenergjine perftohet nga materiali i bimes si dhe nga produktet e kafsheve. Disa nga veorite e rendesishme te biomasave te ndryshme jepen me poshte. Nje dallim i pare mund te behet duke marre ne konsiderate origjinen e biomases nga sektore te ndryshem si: sektori i bujqesise, i pyjeve, ai industrial dhe urban. Nje tjeter klasifikim mund te behet edhe duke u nisur nga natyra e saj qe mund te perfaqesohet nga bimet energjetike ose mbeturinat dhe mbetjet. 3.1.1 Biomasa nga bimet energjetike Biomasa e perfaqesuar nga bimet energjetike vjen nga sektori i bujqesise dhe i pyjeve. Bimet barishtore vjetore Bimet barishtore (monocotyledon) formojne pjesen kryesore te bujqesise moderne ne shkalle te gjere. Bimet barishtore vjetore perfshijne drithin, elbin, tersheren, thekren dhe drithera te tjera me te vogla; panxharin e sheqerit, kallamin e sheqerit, bimet foragjere, si speciet barishtore te terfilit. Farat nga keto bime dritherash, zhardhoku dhe kercelli i bimeve te tjera tentojne te jene nje burim i mire i niseshtese, e cila mund te perdoret ne proceset teknologjike per prodhimin e biokarburanteve ose energjise. Shumimi selektiv (veanerisht per bimet jo ushqimore) perdoret per te ndryshuar raportin fare/bime te biomases, ne shume specie qe prodhojne shume fara. Bimet barishtore shumevjeare Kjo lloj biomase mund te perdoret si lende e pare e bioenergjise kur eshte me leverdi nga ana ekonomike. Xunkthet dhe kallamet qe rriten shpejt (te tilla si Arundo Donax, Elephant


18

grasses) jane shembuj te bimeve barishtore qe mund te perdorin me se miri vleren ushqyese per te rritur produktivitetin e biomases; por ne te njejten kohe, disa karakteristika te tjera agronomike perfaqesojne ende pika te dobeta, te tilla si steriliteti i luleve, kosto penguese per krijimin e bimes, mekanizimi relativisht i ulet i te korrave, lageshtia e larte gjate produktit te mbledhur dhe permbajtja e larte e hirit. (Ranalli P., 2010). Cardoon dhe Mischantus jane bimet e tjera energjetike me karakteristika mesdhetare qe rriten me pak uje: per kete arsye, per to ka shume interes dhe po behen kerkime ne fushen e bujqesise dhe ate gjenetike nepermjet programeve te permiresimit. Bimet vajore Bimet vajore perfshijne bimet vjetore me fara vajore dhe pemet shumevjeare me fara vajore. Bimet me fara vajore Nga pikepamja agronomike, bimet me fara vajore kane nje histori evolucionare te ndryshme nga bimet e dritherave, prandaj, ato mund te kene nje perfitim shtese, si nje bime e ndare, ne reduktimin e patogjeneve te tokes ku rritet bima. Bimet vajore me tipike ne zonat evropiane jane fara e kolzes dhe lulja e diellit. Vaji vegjetal zakonisht nxirret nga presimi mekanik dhe/ose tretja dhe perdoret per pergatitjen e ushqimit, sapuneve dhe produkteve kozmetike. Vaji ne keto bime zakonisht permban perberes te tjere farash (proteina ose niseshte) si pjese e ritmit te rritjes se bimes. Pjesa linjoceluloze e bimeve vajore, e cila perdoret ne menyre tradicionale si mulch ose foragjere, mund te digjet per prodhim nxehtesie dhe energjie, ndersa vajrat vegjetale mund te perdoren per aplikime te bioenergjise me vlere me te larte, veanerisht si zevendesues i naftes (Crucible Carbon, 2010). Vajrat vegjetale qe dalin nga keto bime dhe te modifikuara me esterin metil pergjithesisht quhenbiodiezel dhe jane kandidatet me te njohura per tu bere lende djegese alternative te naftes. Pemet vajore Aktualisht, nje numer pemesh prodhojne vaj: palma, arra e kokosit dhe makadamia. Vaji i palmes perdoret veanerisht ne vendet e zhvilluara per prodhimin e vajit ushqimor dhe produktet primare per biodiezel. Por perdorimi i tepert i vajrave ushqimore mund te shkaktoje probleme te rendesishme te tilla, si uria ne vendet ne zhvillim. Perdorimi i dyfishte i vajit te palmes rrit konkurencen ndermjet tregut te vajit ushqimor dhe tregut te biokarburanteve qe sjell si pasoje rritjen e mimit te vajit vegjetal ne vendet ne zhvillim. Perdorimi i vajrave nga bimet jo ushqimore, kur krahasohet me vajrat ushqimore, eshte shume i rendesishem ne vendet ne zhvillim per shkak te kerkeses jashtezakonisht te madhe per vajra ushqimore si ushqim dhe ato jane teper te shtrenjta per tu perdorur aktualisht si


19

lende djegese. Prodhimi i biodiezelit nga bimet e ndryshme me fara vajore jo ushqimore eshte analizuar se tepermi gjate viteve te fundit5 (Balat M., 2010). Pemet vajore me vlera te uleta ushqimore mund te jene nje burim per bioenergjine dhe ashtu si bimet shumevjeare ato sigurojne uje dhe grumbullojne karbonin. Bimet jo ushqimore nuk do te shfaqin rritje te vleres te shoqeruar me eshtjet e furnizimit dhe kerkeses per ushqim. Shume specie qe prodhojne vaj ushqimor, te tilla si Jatropha (ne zontat subtropikale) mund te jene te dobishme per bioenergjine dhe shpesh ato promovohen si jo konkuruese me bimet ushqimore. Megjithate keto specie mund te shfaqin shume karakteristika qe lidhen me barerat e keqija dhe mund te behen subjekt i ndalimeve ne menyre qe te kufizojne rreziqet e infektimit me parazite (Crucible Carbon, 2008). Problemi me shqetesues lidhet me koefiientin e rritjes vegjetative dhe prodhimit te fares (Balat M., 2010). Tabela 2 - Krahasimi ndermjet bimeve te ndryshme vajore per prodhimin e biodiezelit (Balat M.,

2010) Bimet vajore Prodhimi i vajit (t/ha) Referenca Kolza 1 M.Balat, 2010 Soja 0.52 M.Balat, 2010 Luledielli 0.9 Foppa Pedretti et al., 2009 Palma 5 M.Balat, 2010 Jatropha3 0.5 M.Balat, 2010 Microalgae 50 M.Balat, 2010

Bimet linjoceluloze Misri dhe soja jane bime vjeare, format e ndryshme te bimeve linjoceluloze te bioenergjise jane ne menyre tipike shumevjeare. Bimet linjoceluloze perfshijne bimet barishtore shumevjeare dhe pemet e tjera. Speciet barishtore perfshijne bimet si: Switchgrass, Panicum virgatum; Phalaris Arundinacea dhe Miscanthus (Miscanthus spp.). Speciet me dru te forte perfshijne speciet e druve te tilla si shelgu Salix spp., Plepi Populus spp., Eukalipti, e te tjera. Ndermjet tyre, Plepi, Miscanthus dhe Switchgrass kane terhequr vemendjen per prodhimin e tyre te larte te biomases, shfrytezimin ushqimor efient, potencialin per erozion te ulet te tokes, aftesine per sekuestrimin e karbonit dhe kerkesat e reduktuara per lende djegese fosile ne krahasim me bimet shumevjeare, (Abbasi T. et al, 2009). Shume kerkime jane kryer per plepin, i cili konsiderohet si nje nga pemet me te rendesishme per rotacionin e tij te shkurter: kjo ka lejuar zhvillimin e programeve gjenetike te rendesishme

5 Prodhimi i biodiezelit nga bime me fara vajore jo ushqimore eshte analizuar se tepermi gjate viteve te fundit. Disa nga keto bime me fara vajore jo ushqimore perfshijne pemen Jatropha (Jatropha curcas), Karanja (Pongamia pinnata), farat e duhanit (Nicotiana tabacum L.), krundet e orizit, Mahua (Madhuca indica), Neem (Azadirachta indica), drurin e kauukut (Hevea brasiliensis), farat e vajit te recinit, farat e lirit, dhe Microalgae, etj.


20

me nje rritje te varieteteve dhe klonimeve qe eksportohen neper bote. Bimet e tjera te drurit si Eukalipti prodhojne biomase ne kushte me te ngrohta, si klima mesdhetare (Ranalli P., 2010). 3.1.2 Biomasa nga mbeturinat dhe mbetjet Analiza e biomases nga mbeturinat dhe mbetjet eshte me e komplikuar per shkak te kompleksitetit te materialeve te menaxhuara dhe sektoret e ndryshem te origjines (p.sh. nga sektori i bujqesise tek ai urban). Ne fillim, Direktiva e BE-se 2008/98/CE percakton nje ndryshim ndermjet bashkeprodukteve dhe mbetjeve: Bashkeprodukti eshte i gjithe materiali qe mund te riperdoret, ndersa mbetja percaktohet si materiali qe arrihet ne fund te ciklit te prodhimit dhe qe nuk mund te riciklohet (Castelli S., 2010). Materialet e mbetjeve prodhohen nga proceset e prodhimit, industrite dhe mbetjet bashkiake te ngurta; permbajtja tipike energjetike eshte nga 10.5 deri 11.5 MJ/kg. Praktikat e menaxhimit te mbetjeve ndryshojne per vendet e zhvilluara dhe ato ne zhvillim, per zonat urbane dhe rurale si edhe per prodhuesit rezidenciale dhe industriale. Situata e fillimit te menaxhimit te mbetjeve ne nje vend ne zhvillim ndryshon nga ajo ne vendet e industrializuara. Transferimi i teknologjise se provuar nga njeri vend tek tjetri mund te jete pothuajse i papershtatshem megjithese teknikisht i zbatueshem ose i perballueshem. Eshte shume e rendesishme te kuptojme faktoret lokale te tille si: Karakteristikat e mbetjeve dhe variacionet sezonale te klimes Aspektet sociale, qendrimet kulturore kundrejt mbetjeve te ngurta dhe institucionet

politike Ndergjegjesimi per kufizimet me se evidente te burimeve, i cili zakonisht ekziston. Roli i menaxhimit te mbetjeve te qendrueshme eshte reduktimi i sasise se mbetjeve qe hidhen ne mjedis duke reduktuar sasine e mbetjeve te prodhuara. Sasite e medha te mbetjeve nuk mund te eleminohen. Megjithate impakti mjedisor mund te reduktohet duke i perdorur mbetjet ne menyre me te qendrueshme. Kjo njihet si Hierarkia e mbetjeve. Hierarkia e mbetjeve i referohet strategjive te menaxhimit te mbetjeve per reduktimin, riperdorimin, riciklimin dhe klasifikimin, sipas kerkeses per to, persa i perket minimizimit te mbetjeve. Qellimi i hierarkise se mbetjeve eshte qe te merren perfitimet praktike maksimale nga produktet dhe te gjenerohet sasi minimale e mbetjeve (Demirbas A., 2010). Pjesa e biomases klasifikohet edhe si mbetje qe perftohet nga aktivitetet industriale, bujqesore, pyjore dhe urbane: eshte e thjeshte te aplikohet koncepti hierarkia e mbetjeve per te gjitha mbetjet ose mbeturinat te perfshira ne sektorin e biomases, si tregohet ne seksionin ne vazhdim.


21

Potenciali i biomases qe bazohet tek mbeturinat dhe mbetjet perfshin mbeturinat e bimeve dhe kafsheve. Ato perfaqesohen nga mbeturinat bujqesore te tilla si: kashta, lekurat e perimeve/frutave; mbeturinat e pyjeve dhe mbetje te tilla, si gjethet e rena dhe mbeturinat nga sharrat e druve dhe komponentet e biomases nga mbetjet bashkiake te ngurta. Energjia mund te prodhohet nga keto mbetje per shkak se ne mbare boten keto mbetje permbajne disa miliarde tone biomase (Abbasi et al, 2009). Ekzistojne alternativa te ndryshme per te konvertuar mbeturinat ose mbetjet ne energji. Teknologjite jane depozitimi sanitar, djegia, piroliza, gazifikimi, dekompozimi anaerobik e te tjera. Informacion i shkurter per secilen teknologji do te jepet ne kete seksion; pershkrime te metejshme do te jepen ne seksionin 5. Perzgjedhja e teknologjise duhet te bazohet ne tipologjine e mbetjeve, cilesine e tyre dhe kushtet lokale; por klasifikimi dhe percaktimi i mbetjeve te ndryshme nuk eshte i lehte. Ne vendet e BE-se, mbetjet klasifikohen me nje Kod EWC6, (EPA, 2002). Tabela 3 paraqet nje skeme te pergjithshme te proceseve premtuese te trajtimit te mbetjeve.

Tabela 3 - Proceset e mbetjeve (Demirbas A., 2010) Lloji i mbetjes Metoda e depozitimit te mbetjeve

Djegia me furre pjekjeje Djegia me djeges me shtrat te lengshem Piroliza-djegia Piroliza-gazifikimi Ndarja-perzierja Djegia Ndarja-piroliza Ndarja-gazifikimi Ndarja-djegia ne nje impiant imentoje

Mbetje te djegshme

Ndarja (te lageta dhe te thata)-bluarja-djegia ne nje impiant imentoje

Mbetje te padjegshme Depozitimi Piroliza dhe bashkedjegia ne nje impiant te prodhimit te energjise qe perdor qymyr Piroliza dhe bashkedjegia ne nje impiant te prodhimit te energjise qe perdor qymyr

Druri

Djegia ne nje furre me shtrat te lengshem Gazifikimi Plastika Riciklimi i lendes se pare Perzierja

Mbetje pjeserisht te djegshme

Mbetje organike te

fermentueshme Dekompozimi anaerobik

Kompromisi me i mire do te ishte te zgjidhej teknologjia, e cila ka koston me te ulet te ciklit te jetegjatesise, kerkon siperfaqe me te vogla toke, praktikisht nuk shkakton ndotje te ajrit dhe

6 EWC eshte Katalogu Evropian i Mbetjeve qe perdoret per klasifikimin e te gjitha mbetjeve dhe mbetjeve te rrezikshme. Ai eshte dizenjuar per te formuar nje sistem konsekuent te klasifikimit te mbetjeve per depozitim dhe rikuperim ne BE. Kuadri i ri i mbetjeve i kodifikuar (Direktiva 2006/12/EC), eshte tani i vetmi version ligjor i vlefshem.


22

tokes, prodhon me shume energji me me pak mbetje dhe redukton ne maksimum volumin. (Demirbas A., 2010). Ne ditet e sotme, per te perfituar energji ne nje menyre te paster dhe me kosto efektive eshte nje sfide e madhe qe ende duhet permbushur. Aktualisht, nje nga problemet me te medha eshte qe te gjendet menyra sesi te shnderrohen ne menyre te shpejte dhe ne menyre ekonomike komponentet linjoceluloze te ketyre mbetjeve ne sheqerera me te thjeshta per te mundesuar shnderrimin e tyre biokimik ne lende djegese te pastra (Abbasi M. et al, 2009). Kohet e fundit, prodhimi i energjise dhe biokarburanteve nga mbetjet dhe mbeturinat po fiton rendesi te konsiderueshme per efektin pozitiv mjedisor dhe ekonomik. Perdorimi i mbetjeve urbane organike per qellime energjetike do te shmangte zgjerimin e fushave te depozitimit te mbetjeve duke reduktuar si rezultat emetimet e gazeve me efekt sere dhe duke krijuar me teper pavaresi nga shfrytezimi i lendeve djegese fosile. Ne piken e fundit, por jo me pak te rendesishme, eshte gjithashtu e rendesishme te dihet se mbetjet shpesh permbajne energji si edhe komponente ushqyes. Nje rregull baze per qendrueshmerine ekologjike eshte qe energjia mund te nxirret nga sistemet e prodhimit/konsumit, por ushqyesit duhet te riciklohen. Nuk keshillohet qe nje projekt i bioenergjise te bazohet tek flukset e mbetjeve qe duhet te minimizohen ose shnderrohen ne produkte me vlera me te larta, (Crucible Carbon, 2008). Mbetjet biogjenetike nga sektoret urbane dhe industriale Mbetjet nga burimet industriale dhe bashkiake jane nje burim terheqes biomase (veanerisht nese merret ne konsiderate fraksioni organik i quajtur fraksioni biogjenetik), per shkak se materiali tashme eshte mbledhur dhe mund te sigurohet me nje kosto negative per shkak te tarifave qe paguhen per mbetjet e ardhura ne impiant (p.sh. burimet do te paguajne para per te larguar mbetjet) (Demirbas A., 2010). Ne baze te konceptit te Hierarkise se mbetjeve riperdorimi i fraksionit biogjenetik te mbetjeve bashkiake dhe industriale mund te ishte nje biomase interesante per rikuperimin e energjise nga procesi i dekompozimit anaerobik. Nje vemendje e veante i duhet kushtuar perdorimit te vajit te mbetur te gatimit per prodhimin e biokarburantit. Prodhimi i biodiezelit nga vaji i mbetur i gatimit per te zevendesuar pjeserisht petro-diezelin eshte nje nga masat per zgjidhjen e problemeve dyfishe te ndotjes se mjedisit dhe mungeses se energjise. Mbeturinat dhe mbetjet nga sektori i bujqesise Mbeturinat me te medha bujqesore perfshijne mbeturinat e bimeve, kashten dhe lekurat, berthamat e ullinjve dhe levozhgat e arreve. Me ne veanti, mbeturinat mund te ndahen ne dy kategori te pergjithshme: Mbeturinat e fushes: materiali i lene ne fusha ose kopshtet frutore pas vjeljes, si kercejte,

bishtat, gjethet dhe levozhgat e farave. Mbeturinat e procesit: materialet e mbetura pas perpunimit te bimes ne burime te

perdorshme, si lekurat, farat, gexhuta dhe rrenjet.


23

Disa mbeturina bujqesore perdoren si foragjere per kafshet, per menaxhimin e tokes dhe ne prodhim. Kallamishtja eshte pjesa e siperme e bimes se misrit, perve kokrres, dhe perbehet nga kercelli (perfshire thekat), gjethet, kallinjte, lekurat dhe mendafshet. Mesatarisht, pesha e materialit te thate te nje bime misri ndahet ndermjet kokrres dhe kallamishtes. Aktualisht, rreth 5% e kallamishtes perdoret per shtroje dhe ushqim per kafshet dhe pjesa e mbetur plugohet ne toke ose digjet si proces qe praktikohet per eleminimin e kashtes, por per shkak te permbatjes energjetike te kashtes, shume vende te BE-se e perdorin ate per qellime energjetike. Mbeturinat dhe mbetjet nga sektori i pyjeve Deri tani, shumica e drurit qe vjen nga sektori i pyjeve eshte nje burim mbizoterues ne vendet jo anetare te OPEC-ut dhe ne vendet ne zhvillim dhe perdoret, gjithashtu, edhe si lende djegese kryesore per prodhimin e energjise ne zonat rurale ku furnizimi me gaz nuk eshte i zakonshem. Ai konkuron mire me lendet djegese fosile dhe perdoret edhe ne shtepi per gatim dhe ngrohjen e ujit si edhe ne proceset komerciale dhe industriale (per ngrohjen e ujit dhe nxehtesine per proceset industriale). Perdorimi alternativ i mbetjeve nga pyjet dhe industria lidhet me sharrat, te cilat perfaqesojne nje burim terheqes biomase dhe nje shembull te suksesshem per prodhimin e energjise nga mbeturinat. Mbeturinat e pyjeve jane drunjte e prere, mbetjet e trungjeve, pemet, shkurret, levoret etj. (Demirbas A, 2000). Normalisht, mbetjet e drurit nga pyjet konsiderohen si lende djegese me e mire sesa mbeturinat e bujqesise, por vlera e densitetit te tyre dhe sistemi i grumbullimit (veanerisht kur pjerresia e tokes eshte e larte) rrit kostot e transportimit te tyre; emetimi neto i CO2 te prodhuar per do njesi energjie te prodhuar nga mbetjet e trungjeve ne pyje eshte me i ulet sesa ai i prodhuar nga mbeturinat e tjera buqjesore, per shkak te plehrave dhe pesticideve te perdorura (Borjesson P, 1996). Analiza e drurit tregon komponentet e meposhtem (Tabela 4).

Tabela 4 - Karakteristikat e biomases se drurit Parametrat Druri Levorja

Materiali i avullueshem 80 % 74.7 % Karboni i paavullueshem 19.4 % 24 % Hiri 0.6 % 1.3 % Permbajtja e energjise se materialeve te ndryshme te bimes percakton vleren kalorifike te tyre (permbajtjen e nxehtesise). Vlera kalorifike varet nga perqindja e karbonit dhe hidrogjenit, te cilet jane kontribuesit kryesore te vleres energjetike te nxehtesise se biomases. Ne pergjithesi, nje nga karakteristikat me te rendesishme te druve te zjarrit perfaqesohet nga densiteti i drurit, qe varion nga 400 - 900 kg/m3 dhe permbajtja e energjise, ne pergjithesi e shprehur si vlera e ulet e nxehtesise (kcal/kg), qe varion nga 4200 - 5400.


24

Per te perftuar energjine maksimale, materialet e bimes duhet te thahen ne ajer per shkak se sasia e energjise qe permbahet ne bime varion nga sasia e permbajtjes se lageshtise. Tek drute e zjarrit vlera kalorifike ulet ne menyre lineare me rritjen e permbajtjes se lageshtise (Demirbas, 1995). Ne BE jane zhvilluar dhe po zhvillohen ende impiante energjetike per prodhimin e energjise duke perdorur mbeturina bujqesore dhe pyjore si edhe mbetje urbane. Disa prej tyre jane nxjerre ne pah nga projektet e BE-se si Beje Ate Te Jete Projekt - Mjeti i vendimmarrjes dhe zbatimit per shperndarjen e zinxhireve lokale & rajonale te bioenergjise me qellimin qe ti perhape ato si praktikat me te mira ne sektorin e bioenergjise dhe duke i marre ne konsiderate si shembuj potenciale te perseritshem ne vendet e BE-se nese do te kete kerkesa per qendrueshmerine (Beje Ate Te Jete Projekt, 2010). 4. ANALIZA DHE VLERESIMI I PRODHIMIT TE BIOMASES Disponueshmeria e biomases ne nje territor te dhene mundeson vleresimin e sasise se bioenergjise qe mund te kontribuoje ne furnizimin me energji. Ky seksion mundeson percaktimin e potencialit dhe disponueshmerise se biomases ne kushtet e qendrueshmerise ne disa sektore (bujqesia, pyjet, industria dhe mbetjet) te listuara me pare. Analiza e prodhimit te biomases do te adoptohet per rajonet e studiuara sipas do situate specifike: disa rajone te BE-se do te kene nje sektor me te zhvilluar se te tjeret. Ne nje analize paraprake, sasia e biomases mund te konvertohet nga tone ne vit ne njesi energjetike te tilla si Xhaul ose kWh ose TOE (tone nafte ekuivalente). Eshte e rendesishme te theksojme se prodhimi specifik i energjise dhe teknologjia perkatese nuk eshte zgjedhur ende, por ato do te merren ne konsiderate ne kete seksion. 4.1 Klasifikimi i biomases Per te vleresuar biomasen per nevojat specifike te territorit, ne fillim ajo duhet te identifikohet dhe klasifikohet. Kjo nenndarje mund te bazohet ne parametra te ndryshem. Ne normen evropiane per biokarburantet e ngurta, klasifikimi bazohet ne origjinen/burimin e biokarburantit (CEN/TC-335), por ajo nuk jep origjinen e biomases persa i perket sektoreve ekonomike te tille si bujqesia, pyjet, industrite ose menaxhimi i mbetjeve. Ne kete seksion klasifikimi i biomases kryhet mbi bazen e sektoreve te permendur me pare, te tille si: mbeturinat/bimet bujqesore, mbetjet e bagetive, mbeturinat e pyjeve, mbetjet nga industrite dhe mbetjet nga sektori qytetar. Secila nga keto klasa perfshin lloje te ndryshme te biomases, produktet kryesore (biomasa qe grumbullohet) dhe mbeturinat (nenproduktet nga kultivimi, grumbullimi dhe perpunimi).


25

Eshte e dobishme qe te mblidhen te dhenat per disponueshmerine e biomases nga burime te ndryshme te shprehura ne tone/vit. Nje klasifikim tjeter i biomases merr ne konsiderate shnderrimin e biomases ne biokarburantet respektive. Persa i perket produktivitetit, merren ne konsiderate indekset e prodhimit ne lidhje me llojin e biokarburanteve dhe shprehen ne tone/vit, l/vit dhe m3/vit. Eshte gjithashtu e rendesishme te marrim ne konsiderate shnderrimin e biokarburanteve ne energji te prodhuar dhe te shprehur ne MJ ose kWh ose TOE te prodhuar per tone, litra ose m3 te lendes djegese te perdorur. Ne fund, do te ishte e dobishme te krahasojme rezultatet persa i perket disponueshmerise se biomases7 (p.sh. tone/vit qe mund te konvertohen ne MJ/vit). Nje veshtrim i pergjithshem i klasifikimit te biomases jepet ne Tabelen 5 te seksionit per biomasen. 4.2 Vleresimi i potencialit te biomases Sfida kryesore e biznesit per projektet potenciale te bioenergjise eshte demonstrimi i perfitimit te zinxhireve te bioenergjise kur krahasohen me perdorimet e tjera te territorit, brenda nje analize te plote te ciklit te jetegjatesise. Kjo kerkon uljen e kostove te prodhimit dhe transportit te biomases, si dhe nje vleresim me te detajuar te potencialit dhe disponueshmerise se biomases mbi bazen e karakteristikave te territorit te dhene. Ne kete hap, nje faktor i rendesishem eshte percaktimi i prodhimit te biomases nga secili sektor i siperpermendur. Perzgjedhja e specieve eshte nje faktor i rendesishem per prodhimtarine; megjithate eshte e rendesishme te kujtojme qe bimet udhehiqen nga ligjet e natyres. Si nje vije e pergjithshme, prodhimtaria e larte e biomases synohet per sistemet e medha te prodhimit te biomases nga drute me nje prodhim rreth 5-15 tone dru i thate/ha ne vit, si mesatare e cikleve te rritjes dhe mbledhjes. Gjithashtu jane demonstruar sisteme te tjera te prodhimtarise me te larte, te tilla si barerat qe rriten shpejt, me rendimente vjetore prej 50 tone bar i thate per hektar. Megjithate keto sisteme kerkojne toke dhe kushte klimatike te pershtatshme per te mbeshtetur ritmet e larta te rritjes. Prodhimtaria percakton gjurmen e tokes qe mbeshtet nje projekt te bioenergjise. Prodhimtaria e biomases varet edhe nga kostot e mbledhjes, transportit dhe logjistikes. Per kete arsye, analiza e hartes se biomases sugjerohet edhe per identifikimin e shperndarjes hapesinore.

7 Ne menyre qe te krahasojme rezultatet persa i perket potencialit te bioenergjise (duke perdorur tone/vit): - llogaritja duhet te vleresohet duke marre ne konsiderate biomasen e thate per drurin, biomasen e bazuar tek barishtet dhe frutat/farat. - duhet te dihet permbajtja mesatare e energjise (MJ/kg) si dhe perqindja e materialit organik te produkteve bujqesore (silazh misri, plehu organik, etj). - duhet te dihet permbajtja e metanit p.sh. per llumin e ujerave te zeza/gazin ne fushen e depozitimit te plehrave.


26

Nese gjitheprania eshte nje nga avantazhet e medha te biomases, ne te njejten kohe ajo perfaqeson gjithashtu edhe nje nga disavantazhet kryesore te saj. Depozitimi i te gjithe biomases se nje territori te dhene ne instalimet e perpunimit qendror eshte i shtrenjte, por nje prodhim i perqendruar i biomases dhe grumbullimi i mire lejon qe te arrihen impiante perpunimi ekonomike. Edhe nese burimi i biomases eshte i kudogjendur, jo e gjithe biomasa mund te perdoret per qellime energjetike per shkak te disa kufizimeve. Ne menyre me te qarte, per nje strategji me te mire territoriale per vleresimin e furnizimit me biomase, eshte e rendesishme te zhvillojme nje Perqasje te biomases, e cila merr ne konsiderate potencialin e saj dhe vlerat e disponueshme brenda kushteve te qendrueshmerise. Potenciali i biomases perfaqeson te gjithe sasine e burimit qe eshte prezente ne nje territor te dhene; eshte me e zakonshme ti referohemi potencialeve te biomases nga kenveshtrime te ndryshme: teorike, teknike, ekologjike dhe ekonomike. Ne terma praktike, biomasa aktuale e disponueshme per perdorime energjetike rrjedh nga aplikimi i kufizimeve te caktuara (teknike, mjedisore, kufizime te tjera qe lidhen me perdorimet konkuruese) ne potencialin teorik, si paraqitet ne Figuren 3 dhe shpjegohet ne Seksionin per Biomasen (Projekti Ener Supply, 2010).

Figura 3 - Perqasja e vleresimit te biomases (Beje Ate te Jete Projekt, 2010)


27

Mbi bazen e Perqasjes se biomases te permendur me lart, nga vlerat teorike te potencialit te biomases, do te jete e mundur te vleresohen vlerat e potencialit neto me te mundshem ne nje kohe te dhene. Zakonisht, vleresimi i burimit lidhet me nje periudhe specifike per shkak se vlera e tij eshte e ndryshueshme me kalimin e kohes. 4.3 Llogaritja e biomases potenciale Kur flasim per burime, veanerisht per te gjitha llojet e biomases ne zona gjeografike relativisht te medha, duhet te fokusohen dy lloje problemesh: burimet e disponueshme (vlerat kufizuese dhe mesatare) dhe besueshmeria e te dhenave. Kjo veshtiresi intensifikohet pasi shpesh disponueshmeria merret ne konsiderate ne nje kontekst teknik dhe ekonomik. Ne kete studim, eshte bere nje perpjekje per te ndare ne menyre strikte kuptimin e disponueshmerise nga kostot dhe mimet e furnizimit, te ndryshme nga vendi ne vend. 4.3.1 Potenciali i biomases nga bimet energjetike Sektori bujqesor eshte nje nga sektoret me te rendesishem persa i perket potencialit te biomases qe mund te furnizohet ne proceset e prodhimit te energjise duke perdorur bimet energjetike dhe mbeturinat bujqesore (ato do te analizohen ne seksionin ne vazhdim). Ne kete seksion, merret ne konsiderate potenciali teorik i biomases qe rrjedh nga bimet energjetike. Per te marre ne konsiderate prodhimet lokale ne lidhje me materialet bujqesore te prodhuara eshte i nevojshem nje vleresim i sakte. Mbi bazen e pershkrimeve te biomases dhe klasifikimit perkates, nje veshtrim i pergjithshem mbi potencialin e prodhimit te biomases nga bimet energjetike tregohet ne Tabelen 5, ne te cilen indekset e ndryshme te mbledhjes/grumbullimit te bimeve energjetike kryesore jane raportuar si shembuj; te gjitha vlerat ne pergjithesi jane marre nga aktivitetet eksperimentale te kryera ne Greqi dhe Itali.

Tabela 5 - Indekset e prodhimit te biomases nga bimet energjetike: veshtrim i pergjithshem Bimet

energjetike Lloji i

biomases Prodhimi i biomases8

(tdm/ha)9

Lageshtia e biomases

(%)

Vlera me e ulet e

ngrohjes (MJ/kgdm)

Referencat

Bimet barishtore vjetore Drithera te thata Farat 2.0 - 3.5, 3.0

- 5.58

4.1 - 9.2, 7.08

14 14

12 - 14 -

- -

16.5 -

Cioffo, 2009 Foppa Pedretti et al., 2009 Sager A., et al, 2009 Casagrande L. et al., 2005

Miser Kashte misri

10.60 - 8.34, 9.93 59 - 64 , 62 17 R. Canestrale et al, 2007

8 Vlera kufizuese dhe mesatare 9 Prodhimi i biomases llogaritet si material i thate per vit.


28

Miser 7.09 - 8.34, 7.86 10.9

12.8 -14.6, 13.4 4

- -

19 - 24, 20.4 14

- - - -

Barbieri S. et al, 2004 Sacco et al.,2007 Casagrande et al., 2005 Cioffo, 2009

Silazh me miser

19 34.5 17 Candolo G., 2009

Melekuqe e embel

13 - 45 9.1

30 30

- 17

Mardikis et al., 2000 Jodice R., 2007

Melekuqe fiber

27 20 - 3010

22 - 28, 25 20.5

3011

55 - 707

40 -

- -

16.9 -

Mardikis et al., 2000 Candolo G., 2006 Foppa Pedretti et al., 2009 Coaloa D., et al., 2010

Sorghum bicolour (Melekuqe)

Silazh me melekuqe

18 30 17 Candolo G., 2009

Canapa Kerpi

Kercelli, gjethet

5 - 15 50 - 60 18 - 25.6 Candolo G. 2006

Terfili dhe bimet barishtore per foragjere

Kercelli

8 1 - 6, 3.5

80 84.5 - 83.5

10.2 2.4

Data elaborated (Candolo G., 2009)

Bimet barishtore shumevjeare Arundo Donax (Kallami)

Kercelli, gjethet

20 - 30 15 - 35

20 - 35, 28 8.68

- 55 - 70

40 -

16 - 17.1 16 - 17

17.5 -

Mardikis M. et al., 2000 Candolo G., 2006 Foppa Pedretti et al., 2009 Coaloa D., et al., 2010

Mischantus spp. (Elephant grass)

Kercelli, gjethet

11 - 34 15 - 25

15 - 30, 23

- 50 - 60

15 - 30, 25

17.6 17.3 - 17.6

17.0

Mardikis M. et al., 2000 Candolo G., 2006 Foppa Pedretti et al., 2009

Panicum Virgatum (Switchgrass)

Kercelli, gjethet

14 - 25, 19 10 - 25

10 - 25, 18

- 50 - 60

35 - 40, 35

- 17.4 15.9


Cynara Cardunculus (Cardoon)

Kercelli, gjethet

17 - 30 10 -15, 12 7.12 - 14

- (20 - 30) 20

- 15.6

14 - 18

Mardikis M. et al., 2000 Foppa Pedretti et al., 2009 Ranalli P., 2010

Hibiscus cannabinus (Kenaf)

Kercelli 7.6 - 23.9 10 - 20

10 - 20, 15

22.4 - 26.9 50 - 60

35

- 15.5 - 16.3

15.9


... Bimet vajore Luledielli Farat 3.0 - 3.9, 3.012

1.3 - 1.6, 1.113 2.8213

9 -

37.7 -

Foppa Pedretti et al., 2009 Coaloa D. et al., 2010

10 Vlera kufizuese nga Candolo 2006. 11 Lageshtia e mbledhjeve varet nga zona lokale. Ne Greqi vleresohet 30%, ndersa ne Itali varion nga 55 - 70%.


29

Brassica Napus (Rapeseed)

Farat 1.4 - 2.0 2.715 - 1.116

1.07

1.8813

9 - 37.6

-

Mardikis M. et al., 2000 Foppa Pedretti et al., 2009 Balat M., 2010 Coaloa D. et al., 2010

Brassica Carinata (Ethiopean mustard)

Farat 1.4 - 2.015

1.01 - 14.6 - 21 Mardikis M. et al., 2000

Coaloa D. et al., 2010

Glycine Max (Soje)

Farat 0.5216

2.716 - 0.516

-

- - -

- -

39.6

Balat M., 2010 MarsonT. Andrade R., 2010 Vegburner.co.uk/oils.htm

Pambuku Farat 0.2714

3.02615- 0.516 - - -

- -

39.4

Tickell, 2000 MarsonT. Andrade R., 2010 Vegburner.co.uk/oils.htm

Palma Farat e frutave

516

13.2815 - 4.516

17.0815 - 516

- -

67

- -

18.8 - 20.1

Balat M., 2010 MarsonT. Andrade R., 2010 Nasrin A.B.,2008

Jathropha Farat 0.516

- - -

- 43 - 46

Balat M., 2010 www.jatrofuel.com

Microalgae14 E gjithe biomasa

25 - 75 5016

-

- -

92

- -

49.4

Trabucco F. et al., 2010 Balat M., 2010 Demirbas A., 2010

... Peme linjoceluloze (SRF)15 Plepi Druri 9 - 12.5

9 -13 11 11.8 - 17

9.56

50 - 60 50 50 -

17.7 - 18 18.6 - 19.1

- -

Candolo, 2006 Foppa Pedretti et al., 2009 Ranalli P., 2010 Coaloa D. et al., 2010

Salix spp. (Shelgu)

Druri 10 - 15 10 - 15, 12.5

50 - 60 50

17.8 - 18.4 18.4 -19.2

Candolo, 2006 Foppa Pedretti et al., 2009

Robinia Pseudoacacia (Drize e bute)

Druri 5.6 - 17.1, 7 10 - 13

10 - 15, 11 8.75

- 50 - 60

50

- 17.7 - 17.8

17.8

Mardikis et al., 2000 Candolo, 2006 Foppa Pedretti et al., 2009 Coaloa D. et al., 2010

Eucalyptus spp. (Eukalipti)

Druri 8 - 9 12

50 50

16 - 1916 18.6

Mardikis et al., 2000 Foppa Pedretti et al., 2009

Pyje halore Druri 35 - 60 40 - 50 18.8 -19.8 Foppa Pedretti et al., 2009

12 Vlera i referohet prodhimit te fares (tdm/ha ne vit) 13 Vlera i referohet vajit te pare te nxjerre (t/ha ne vit) 14 Microalgae jane nje lloj i ri i Bimeve energjetike me potencial te larte per prodhimin e biokarburanteve vajore. Pikat e forta

jane: cikli i shkurter i jetegjatesise, aktiviteti i fotosintezes kryhet me CO2 me te madh se bimet, permbajtja lipide varion (25 -75) t/ha.

15 Pergjithesisht, disa bime linjoceluloze kultivohen si SRF - Pyje me Rotacion te Shkurter. 16 Kufijte e vleres kalorifike varen nga pjesa e bimes qe perdoret me shume: kercelli me ose pa gjethe.


30

Pyje gjetherenese

Druri 36 - 60 40 - 50 18.5 -19.2 Foppa Pedretti et al., 2009

4.3.2 Potenciali i biomases nga mbeturinat dhe mbetjet Mbeturinat nga sektori bujqesor Nga raporti i BE-se per vleresimin e mbeturinave bujqesore, mbeturinat e bimeve mbulojne mbi 1% te totalit te tokes se punuar (UAA)17 ne BE (15) dhe prodhojne mbetje te thata linjoceluloze (permbajtja e lageshtise


31

Tershere 1.09 - 1.5 4 - 6 40 - 65 13.8-17.6 Misri Kercelli, kallinjte 0.7 - 50 -

Rapeseed Kercelli 1.6 - 45 - 3.3 - 40 -

Siemons R., 2004

Luledielli Kercelli

dhe gjethet 0.7 - 1.3 1.7 - 4 14 - 20 15.2-17.9

Cioffo,2009;Foppa

Pedretti et al., 2009

Mbetjet e Pemeve Fruta me berthame (Pjeshka)

0.30 - 0.50 4 - 6 35 - 45 18 - 18.4

Pome fruit (Dardha) 0.14 - 0.30 4 - 6 35 18 - 18.4

Cioffo,2009;Foppa


Bajame 0.60 3 35 18 - 18.4 Festek 0.40 - 35 18 - 18.4 Fiku22 0.21 2 55 18 - 18.4

Berthama23 1.57 - 2 1.4 - 2.8 35 18 - 18.4 Portokalli 0.25 - 0.5 3 - 7 35 - 45 -

Clementine 0.27 - 0.5 1.6 - 6.4 35 - 45 - Mandarina 0.23 - 0.4 0.4 - 1.6 35 - 45 -

Limoni 0.33 - 0.4 0.4 35 - 45 - Bergamot24 0.39 - 0.5 3.6 - 6.8 35 - 45 -

Cioffo,2009

Vreshtat25 0.39 - 0.45 2.0 - 2.5 45 - 50 18.4 - 19.2

Ulliri26

Krasitje

1.14 - 1.25 1 - 4, 3.7 35 - 45 18.4 - 18.8

Cioffo,2009;Foppa


Disponueshmeria e ketyre llojeve te mbeturinave per qellime energjetike kufizohet nga disa faktore teknike, mjedisore ose ekonomike te veshtire per tu percaktuar. Sipas Dalianis dhe Panoutsou (1995) nga mbeturinat totale bujqesore te prodhuara ne BE (15), 48% jane shfrytezuar per aplikimet jo energjetike (p.sh. ushqyerja e kafsheve) ose aplikimet tradicionale energjetike dhe 40-45% nuk mund te shfrytezohen per arsye teknike dhe/ose ekonomike (Siemons R., 2004). Sipas kesaj, te dhenat e raportuara nga Cioffo theksojne se ne Italine Jugore, perdorimi i mbeturinave te kashtes si produkt energjetik eshte per tu perjashtuar per shkak se ato jane destinuar per sektorin zooteknik ose token e perdorur per qellime agronomike. Krasitja e drurit duket te kete nje sukses te veante si produkt energjetik: te dhenat statistikore konfirmojne qe 31% e krasitjeve te drurit, qe mblidhen do vit, perdoren per qellime energjetike (Cioffo, 2009). Mbeturinat nga sektori zooteknik

22 Vlerat i referohen mbjelljes 6x6 dhe 10x10/ha. 23 Vlerat e biomases i referohen mbjelljes 5x5 nga krasitja e prodhimit. 24 Vlerat i referohen mbjelljes se 500 bimeve/ha. 25 Vlerat i referohen mbjelljes 2x1 me tekniken Krasitja e degeve 26 Vlerat i referohen mbjelljes se 150 bimeve/ha me prodhimin e 25 kg krasitje/bime*vit.


32

Volumi mesatar i plehut organik dhe shllamit ndryshon se tepermi nga nje specie kafshesh tek nje tjeter dhe kryesisht varet nga mosha e tyre dhe pesha e gjalle. Megjithate vlerat mesatare jane llogaritur nga kerkues te ndryshem me qellim per te asistuar ne planifikimin, projektimin dhe funksionimin e sistemeve te mbledhjes, magazinimit dhe para-trajtimit te plehut organik per fermat e bagetive. Ne kete analize, jane adoptuar koefiientet e standardit ASAE, te paraqitura ne Tabelen 7, ne perputhje me vleren tjeter te paraqitur ne literature. Vlerat perfaqesojne plehun organik dhe shllamin e fresket. Duke pasur parasysh mundesite e mbledhjes dhe perdorimit te energjise se plehut organik (per shkak te mbajtjes se kafsheve jashte ose ne ferma te vogla), vetem 50% mund te konsiderohet e disponueshme per prodhimin e energjise.

Tabela 7 - Koefiienti i mbetjeve (plehu organik dhe shllami) per kategorine e kafsheve

Kategoria e

kafsheve

Pesha e gjalle

e kafshes

(kg)

Totali i plehut

organik te

fresket (kgm.)27

Lageshtia (%)

TS Totali i lendeve

te ngurta (% on Kgm.)

VS Lendet e ngurta te

avullueshme(% on TS)

Prodhimi i biogazit (m3/tsv)

CH4 ne

biogaz (%)

Referencat

Gjedh 640 50 - 55, 51 83 - 88

86 11 - 15,

12 80 - 85 300 - 450 60 - 65

Derri 60 5 - 6, 5.2 90 6 - 9, 8 75 - 90 450 - 550 60 - 65

Kali 500 20 - 24.5 23.6

85 14 - 15, 15 75 250 - 500 60 - 65

ASAE D384.1;

F. Pedretti 2009,

Siemons R., 2004

Zog pule 1.6 - 3.5 0.52 -0.72 75 19 - 25,

23 75 300 - 500 60 - 65

Gjel deti 6 -15 0.48 -1.2 74 19 95 - 98 300 - 500 60 - 65

Rose 6.5 -8 0.52 -0.64 74 49 33 300 - 500 60 - 65

Dele 70 -80 5.6 - 6.4 - 22 - 40 70 - 75 300 - 500 60 - 65

ASAE D384.1;

F. Pedretti 2009,

Siemons R., 2004

Mbi bazen e supozimeve dhe te dhenave te vleresuara nga Siemons, disponueshmeria e plehut organik te lagur ne BE (BE 15+10+2) eshte rreth 14 Mtoe, i cili mund te perdoret per prodhimin e metanit nga dekompozimi anaerobik. Si raportohet ne Tabelen 7, sasia e mbetjeve te prodhuara nga nje njesi e vetme vleresohet sipas specieve te kafsheve (bageti, derra, pula dhe kuaj). Per me teper, ajo varet nga mosha e tyre dhe funksioni i tyre (p.sh. lopet dhe viat do te prodhojne sasi te ndryshme te mbetjeve). Potenciali teorik duhet te vleresohet pas nje analize te fermes se kafsheve, njesive blegtorale dhe praktikave te blegtorise. Megjithate, ne shumicen e rasteve, ky vezhgim eshte jo i lehte ose shume i shtrenjte per tu kryer. Mbeturinat nga sektori i pyjeve

27 Plehu organik i fresket i referohet peshes se gjalle te kafshes se permendur.


33

Nenproduktet e pyjeve jane e gjithe biomasa qe e ka origjinen nga pyjet gjate veprimtarise se pyjeve. Ato perfshijne levoret e drurit dhe ciflat e drurit nga majat dhe deget, si dhe trungjet dhe ciflat qe dalin nga krasitja. Sapo keto nenprodukte te jene subjekt i procesit te prodhimit (si p.sh. briketimi ose peletizimi i pluhurit te sharres dhe ashklat e drurit) ato konsiderohen si produkte industriale.

Tabela 8 - Vlerat e mbeturinave te sektorit te pyjeve Kategorite e

drurit te pyjeve

Lloji i biomases

Prodhimi i biomases28

(tdm/ha)


(%)

Vlera e ulet e ngrohjes (MJ/kgdm)

Referencat

Pyjet me dru te forte

Majat dhe deget 2 - 4 25 - 60, 40 18.5 - 19.2

Pyjet konifere Majat dhe deget 2 - 4 25 - 60, 40 18.8 - 19.8

F. Pedretti E., 2009

Druri nga brigjet e lumit

Majat dhe deget 0.8 - 1.6

29 40 - 60 16 - 18 Francescato, 2009. Mbeturinat dhe mbetjet nga sektori industrial Analiza te ndryshme te mbetjeve industriale ne BE vleresojne qe mbeturinat industriale te vendeve te BE-se (27) arrijne ne 13 Mtoe. (Siemons R., 2004). Mbeturinat industriale perfshijne mbetjet industriale te drurit nga sharrat dhe mullinjte e drurit (levoret e drurit, pluhuri i sharres, ashklat e drurit, pllakat dhe mbetjet nga prerjet). Gjithashtu perfshihen mbetjet nga letra dhe impiantet e prodhimit te letres nga druri (p.sh. lengu i zi), por burimi me i madh i mbeturinave industriale gjenerohet nga industria ushqimore. Keto mbeturina mund te perbehen nga materiali i laget celuloze (p.sh. rrenjet e panxharit), yndyrnat (vaji i gatimit i perdorur) dhe proteinat (p.sh. mbetjet e thertoreve). Jo te gjitha mbeturinat mund te merren ne konsiderate ne kete seksion per shkak te mungeses se te dhenave, por disa prej tyre jane raportuar ketu.

Tabela 9 - Mbeturinat dhe mbetjet nga sektori industrial

Kategorite industriale

Lloji i biomases

Prodhimi i biomases

(tdm)


(%)

Vlera e ulet e ngrohjes (MJ/kgdm)

Referencat

Mbeturinat dhe mbetjet nga industria e pyjeve

Druri nga sharrat e

druve

levoret, pluhuri i sharres, ashklat e

drurit, pllakat, mbetjet nga

prerjet

2 5 - 60 18 - 21 F. Pedretti, 2009.

Letra dhe impiantet e prodhimit te letres nga

lengu i zi

28 Vlera kufizuese dhe mesatare 29 Vlera kufizuese i referohet tone te lagur per 100 m lineare.


34

druri Mbeturinat dhe mbetjet nga industria zooteknike

Kategorite industriale

Lloji i biomases

% Mbetjet nga pesha e gjalle (%) (MJ/tdm) Referencat

Gjedhi Derri

Shpende Dele

mbetjet nga thertoret

7 - 9 12 - 14 23 - 26 8 - 11

50 - 60 1.59 - 28.05 F. Pedretti, 2009.

Mbeturinat dhe mbetjet nga industria agronomike

Kategorite Lloji i biomases

Raporti (Biomase/Produk

ti primar) t/ha (%) (MJ/Kgdm) Referencat

Perimet Lekura,

levozhga, mbulesa

- - 75 - 90 - F. Pedretti,

2009.

Pjeshka Fara e

berthames/ berthama

0.07 0.88 12-15 19.6 - 22 Cioffo, 2009

Bajame Levozhga 0.73 3.65 < 15 19.6 - 22

Lajthi Levozhga 0.50 0.50 - 0.55 0.70 0.77

< 15 12-15

18.4 - 19 16.9 - 17.8

Cioffo, 2009 F. Pedretti,

2009. Festek Levozhga 0.60 0.3 < 15 19.6 - 22 Cioffo, 2009

Portokall Lekura, copat e frutave

0.10 1.48 - 2 > 80 - Cioffo, 2009

Mbetjet e ullinjve

Bersite pas nxjerrjes se

vajit 0.22 - 0.28 1.32 -2.8

12 - 20 17.6 - 18.4 Cioffo, 2009

Vere rrushi Bersi 0.25 - 0.30 0.15 - 0.21 1.2 - 1.5

45 - 50

40 - 70

- 16.5 - 17.4

Cioffo, 2009 F. Pedretti,

2009.

Mbeturinat dhe mbetjet nga sektori urban Si paraqitet ne nenin 2 te Direktives se BE-se 1999/31/ CE, mbetja biodegraduese (BMW) percaktohet si mbeturina qe eshte ne gjendje ti nenshtrohet dekompozimit anaerobik ose aerobik, te tilla si ushqimi dhe mbetjet nga kopshtet, letra dhe kartoni. Materialet sintetike organike, te tilla si plastika perjashtohen nga ky percaktim, pasi ato nuk jane biodegraduese. Megjithate fokusi eshte tek mbeturinat e biomases qe mund te kontribuojne ne nje reduktim neto te emetimeve te karbonit. Vleresimi i te gjithe fraksionit biodegradues te mbetjeve urbane eshte i komplikuar pasi vendet kane menyra te ndryshme te mbledhjes dhe menaxhimit te mbetjeve. Prandaj, eshte raportuar vetem nje liste e klasave kryesore te mbetjeve (Tabela 10).


35

Tabela 10 - Klasat kryesore te mbetjeve urbane

Kategorite Lloji i biomases Raporti

(Biomase/BMW)

Prodhimi i

biomases (t/y)

Lageshtia(%)

Vlera e ulet e

ngrohjes (MJ/kgdm)

Referencat

Fraksioni organik i mbetjeve

urbane biodegraduese

(familjet)

Material organik - - - - -

Fraksioni organik nga sherbimet

tregtare; restorantet,

shkollat, etj...

Material organik - - - - -

Vaji i perdorur i gatimit Vaji - - - - -

Krasitja e druve ne rruget urbane

Deget e druve 8 - 25

30 80 - 250 40 18 - 21 Foppa

Pedretti, 2009.

4.4 Llogaritja e biomases se disponueshme Studimet dhe vleresimet per burimet e biomases (veanerisht studimet qe marrin ne konsiderate te gjitha llojet e biomases per zona gjeografike relativisht te medha) ne pergjithesi ndeshin probleme qe lidhen me besueshmerine e te dhenave per mbeturinat ekzistuese, mbetjet, biomasen potenciale nga bimet energjetike dhe lidhen edhe me percaktimin e burimit te disponueshem, kur kufijte perfshire ato teknike dhe ekonomike, jane te pasigurte. Per te vleresuar biomasen e disponueshme eshte e nevojshme te perfshijme ne sistem kufizimet e ndryshme (mjedisore, sociale dhe ekonomike) qe mund te kufizojne disponueshmerine e saj. Kur gjenden biomasat e disponueshme, perdorimet e tyre mund te jene vetem pjeserisht te qendrueshme. Vleresimi i Furnizimit te qendrueshem me biomase - SBS - eshte i mundur vetem per vleresimin dhe monitorimin e te gjithe aspekteve kryesore te zinxhirit te bioenergjise. Nje llogaritje e Furnizimit me biomase te disponueshme - ABS - nga Furnizimi me biomase potenciale - PBS - jepet me poshte. Ne pergjithesi, sasia e materialeve mund te vleresohet duke perdorur formulen e meposhtme (Ekuacioni 1) qe jep tonet e biomases se disponueshme ne vit, duke marre ne konsiderate indekset e biomases respektive te permendur me lart. Qellimi eshte te vleresohet sasia e biomases (edhe produkti primar dhe mbeturinat) qe mund te mblidhen per nje rajon te caktuar. 30 Ne supozojme nje perqindje 8 - 25% te mbeturinave nga druri/bima gjate krasitjes.


36

( ) ( ) ( ) ( )iiiiiiii econecolusecurrentlossRtPyielddedicatedcattleorAreaBiomass = 1_11___ Ekuacioni 1

ku: Area_or_cattle dedicatedi (ha/ncattle): eshte zona ose n i bagetive te perfshira i ne rajonin e studiuar; Yieldi (t/ha): eshte rendimenti i bimes ose plehu organik i bagetive i ne rajonin e studiuar; RtPi: eshte raporti mbeturine-produkt per bimen/ose plehun organik nga bagetite i; Lossi (%): humbjet nga mbeturinat per shkak te eshtjeve teknike i; Current_usei (%): perdorimi aktual i mbetjeve i; Ecoli (%): fraksioni i mbeturinave qe nuk duhet te largohen per shkak te eshtjeve ekologjike i;

Econi (%): fraksioni i mbeturinave qe jane ekonomikisht te pershtatshme per tu perdorur per prodhimin e energjise i. 5. PRODHIMI I ENERGJISE NGA BIOMASA: VESHTRIM MBI TEKNOLOGJITE Pjesa me e madhe e biomases qe eshte e disponueshme per projektet e bioenergjise eshte materiali i bimes solide te paperpunuar me permbajtje lageshtie rreth 50%. Ka nje game te gjere te burimeve te disponueshme te biomases qe lidhen me aktivitetin njerezor: ne veanti mbeturinat dhe mbetjet nga aktivitetet bujqesore, industriale, bashkiake, pyjore dhe aktivitete te tjera ekonomike. Te gjitha keto burime mund te perpunohen duke marre ne konsiderate teknologji te ndryshme: djegia direkte (per sistemet qe prodhojne energji dhe/ose nxehtesi), dekompozimi anaerobik (CHP, per gazin e pasur me metan), fermentimi (i sheqerit per alkool, bioetanoli), nxjerrja e vajit (per biokarburantet), piroliza (per bio-char, gazi dhe vajrat) dhe gazifikimi (per oksidin e karbonit CO dhe hidrogjenin H2 gaz sintetik i pasur) (Figura 4).


37

Figura 4 - Skema e teknologjive te biomases (EC, 2007)

do proces teknologjik mund te pasohet nga nje grup trajtimesh dytesore (p.sh. stabilizimi, largimi i ujit, permiresimi, rafinimi) ne varesi te produkteve perfundimtare specifike. Aftesia e teknologjive te perpunimit te biomases per te prodhuar nxehtesi, energji elektrike, nxehtesi dhe energji elektrike ne te njejten kohe, gaz, lengje dhe materiale solide jepet ne Tabelen 11 ne vazhdim.

Tabela 11 - Veshtrim i pergjithshem i teknologjive te biomases (Crucible Carbon, 2008) Prodhimi i energjise dhe biokarburanteve

Teknologjite Nxehtesi Energji elektrike

Gaz Lengje Solide

Djegia direkte Dekompozimi anaerobik

Fermentimi Nxjerrja e vajit Piroliza Gazifikimi Perzgjedhja e teknologjive te perpunimit varet nga natyra dhe struktura e lendes se pare te biomases dhe rezultatet e deshiruara te projektit. Nga tabela e mesiperme, mund te shihet qe djegia direkte ose gazifikimi i biomases jane te pershtatshme kur kerkohet nxehtesi dhe energji elektrike. Dekompozimi anaerobik, fermentimi dhe nxjerrja e vajit jane te pershtatshme per biomasat qe kane vaj dhe sheqer qe nxirret lehtesisht ose permbajtje te larte uji. Vetem procesi termik nepermjet pirolizes mund te siguroje platformen per te gjitha format e produktit te permendur me lart.


38

Per funksionimin e duhur shume teknologji termike kerkojne qe per

Documents

MANUAL PER BURIMET E ENERGJIVE TE RINOVUESHMEener-supply.eu/downloads/ENER_handbook_al.pdf · Manual per Burimet e Energjive te Rinovueshme 3 PhD. Carla de Carolis Ajo eshte kerkuese