SOĞUTMA VE İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİNDE

BAKIM-ARIZA BULMA VE

SERVİS İŞLEMLERİ

KONULARBÖLÜM-1 BAKIM VE ARIZA GİDERME YÖNTEMLERİ

BÖLÜM-2 KOMPRESÖRLERDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-3 EVAPORATÖR VE KONDENSERLERDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-4 GENLEŞME CİHAZLARI VE BORULARDA ARIZA BULMA

BÖLÜM-5 SOĞUTMA KONTROL DEVRELERİNDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-6 EV TİPİ VE TİCARİ TİP SOĞUTUCULARDA ARIZA BULMA

BÖLÜM-7 BİREYSEL İKLİMLENDİRME CİHAZLARINDA ARIZA BULMA

BÖLÜM-8 DEĞİŞKEN SOĞUTUCU AKIŞKAN DEBİLİ (VRV) İKLİMLENDİRME

SİSTEMLERİNDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-9 MERKEZİ İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİNDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-10 İKLİMLENDİRME KONTROL DEVRELERİNDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-11 TAŞIT İKLİMLENDİRME VE SOĞUTMA SİSTEMLERİNDE ARIZA BULMA

BÖLÜM-12 SOĞUTMA SERVİS İŞLEMLERİ

BÖLÜM-1

BAKIM VE ARIZA GİDERME YÖNTEMLERİ

ARIZA BULMADA GÜVENLİK• Gözlerinize güvenlik gözlüklerini takınız ve

vücudunuzun diğer kısımlarını da uygun koruyucu elemanlar ile koruyunuz.

• Güvenlik kontrol elemanlarını asla kısa devre etmeyin.

• Soğutma sistemlerinde basınç testi için asla oksijen kullanmayın.

• Elektriksel sistemlerde çalışırken akımın kesik olması gerekir. Şayet akım verilerek arıza tanısı yapılacaksa en az iki kişi birlikte çalışmalıdır.

• Yanık kompresörlerden çıkan yağ ve çökeltiler asit ihtiva edebileceği için lastik eldiven kullanın.

• Şaluma tipi kaçak detektöründen çıkan dumanı veya florokarbon soğutucu buharı olan odada açık alev ile oluşan dumanı solumayın.

ARIZA NEDENLERİ

1. İÇ FAKTÖRLER• Eleman Arızaları

– kompresör– kondenser– genleşme valfi– evaporatör– boru ve

aksesuarlar• Elektriksel Arızalar

2. DIŞ FAKTÖRLER• Dış Hava• Su• Enerji (elektrik)

ARIZA BULMADA MANTIKSAL YAKLAŞIM

1. Problemin durumunu belirleme2. Verileri toplama3. Verileri analiz etme4. Bir işlem üzerinde karar verme5. Bu işlemi yapmak6. Sonuçları kontrol etmek

PROBLEMİN BELİRLENMESİ

• Soru cevap tekniği ile bilgi alma

• Cihazın bakım kartlarını inceleme

• Cihaz çalışma seslerini dinleme

• Çalıştırma prosedürlerini inceleme

BİLGİ VE VERİLERİ TOPLAMA• Sistemi kapsamlı şekilde

denetleyin• Operatörü dinleyin• Çalışmayı gözleyin• Arıza bulma diyagramı üzerinde

işaretleyin(Şekil-1.3)• Cihazın etiket bilgilerini

kaydedin– Model ve seri numarası– Kompresör tipi– Soğutucu tipi ve miktarı– İmal yılı– Soğutma kapasitesi

ARIZA BİLGİ KAYNAKLARI• Duyu organlarını iyi kullanın

– Anormal gürültüler– Anormal titreşimler– Karlanmalar– Yağ köpüklenmesi– Kompresör sıcaklığı– Borulardaki sıcaklıklar

• Çalıştırma ve bakım talimatnamesi

• Patlak perspektifler ve parça listeleri

• Üretici bölge müdürlükleri• Web siteleri

CİHAZ ÇALIŞMIYOR(Fakat kontaktöre enerji geliyor)

KONTAKTÖR ÇEKMİYOR

Sargıda enerji yok Sargıda enerji var

KONTAKTÖR ÇEKİYOR

Kontroller:• Alçak basınç anahtarı• Yüksek basınç anahtarı• Motor termiği• Termostat • Transformatör• Kablo kopukluğu• Kısa devre

Kontroller:• Sargı yanması• Kablo yanması• Kaynamış kontaklar

Kontroller:• Sargı kopukluğu• Kontakların yanması

Kontroller:• Sargı kopukluğu• Kalkış rölesi• Kalkış kapasitörü• Kablo kopması• Kompresör yatak sarması

Motor kalkarken zorlanmıyor

Motor kalkarken zorlanıyor

Kontroller:• Sargı kopukluğu• Tek faz kalması• Motor topraklaması• Kompresör yatak sarması

Üç faz Tek faz

CİHAZ ÇALIŞIYORFAKAT SOĞUTMUYOR

EMME BASINCI YÜKSEK

Hava soğutmalıkondenser

Su soğutmalıkondenser

EMME BASINCI DÜŞÜK

Kontroller:• Hava dolaşımı• Sıcak hava • Aşırı soğutucu gaz• Yoğunlaşmayangazlar• Kirli kondenser• Fan arızası• Aşırı yükleme

Kontroller:• Çökelti kontrolü• Su yetersizliği• Aşırı soğutucu gaz• Yoğunlaşmayan gazlar (hava, azot)• Aşırı yükleme

Kontroller:• Çökeltili borular• Su yetersizliği• Hava yetersizliği• Yoğunlaşmayan gazlar• Fan arızası• Aşırı yükleme

Kontroller:• Eksik soğutucu gaz• Evaporatör hava yetersizliği• Sıvı hattı tıkanması• Kirli filtre• Ayarsız genleşme valfı • Karlanmış evaporatör

Evaporatif kondenser

CİHAZ KISA ARALIKLARLAÇALIŞIYOR VE DURUYOR

Motor Termiği Termostat

Kontroller:• Yüksek basma basıncı• Yanlış soğutucu• Aşırı evaporatör havası• Aşırı yükleme

Kontroller:• Düşük voltaj• Dengesiz fazlar• Aşırı yağ şarjı• Kompresöre sıvı yürümesi

Kontroller:• Çökeltili borular• Aşırı soğutucu akışkan• Su yetersizliği• Yoğunlaşmayan gazlar

Kontroller:• Evaporatör hava yetersizliği• Eksik soğutucu gaz• Sıvı hattı tıkanması• Kirli filtre• Sistemde nem var

Yüksek Basınç Anahtarı Alçak Basınç Anahtarı

Yüksek Emme Basıncı Düşük Emme Basıncı

Hava Soğutmalı Kon. Su soğutmalı Kon. Evaporatif Kondenser

Kontroller:• Yetersiz kondenser havası• Havanın tekrar dolaşımı• Yoğunlaşmayan gazlar• Serpantinin kirlenmesi

Kontroller:• Çökeltili borular• Yetersiz hava dolaşımı• Serpantin kirlenmesi• Su yetersizliği

Kontroller:• Gevşek bağlantı• Titreşim• Çevre sıcaklığı• Küçük diferansiyel

Alet ve Cihazların Kullanımı

1. ŞARJ MANİFOLDLARI, İSTASYONLARI VE GERİ KAZANIM CİHAZLARI

Şarj vakum manifoldu

AMONYAK ŞARJ MANİFOLDU

Şarj vakum cihazı

Şarj vakum cihazı

GERİ KAZANIM VE İYİLEŞTİRME CİHAZLARI

2. KAÇAK DEDEKTÖRLERİ

Elektronik kaçak dedektörü

Uv kaçak dedektörleri

UV dedektörünün bir soğuk depoya yerleştirilmesi

Şaluma tipi (propan) kaçak dedektörü

3. TERMOMETRELER

1.Cep tipi 2.Uzun kuyruklu tip 3.Kanal ve baca tipi 4.Termistör tipi

5.Kaydedici tip

Dijital termometreler

Kanal tipi termometre

Kanal tipi dijital termometre

4. HİGROMETRELER

1. Savurmalı tip

2. Kadranlı tip

3. Nem kaydedici

5. VAKUM POMPALARI1. Alçak vakum tipi

2. Yüksek (derin) vakum tipi

6. VAKUM GÖSTERGELERİ

1. Bileşik gösterge

2. Cıvalı U manometresi

3. Termokupl mikron göstergesi

4. Elektronik gösterge

Bileşik Gösterge Mikron Göstergesi U manometre

Elektronik Vakum Göstergesi

7. KILCAL BORU AÇICILAR

1. El tipi

2. Hidrolik tip

8. ŞARJ SİLİNDİRİ, ŞARJ CİHAZLARI

Şarj cihazı Şarj ve geri toplama cihazı

9. SERVİS VE BAĞLANTI VALFLERİ

1. Hermetik servis valfi seti

2. İğneli tip valf (iğneli ünyon)

3. Boru bağlantı adaptörü

4. Hat delme valfi

5. Çabuk bağlantı valfi

Hermetik valf bağlantı seti İğneli ünyon

Boru bağlantı adaptörü

Hat delme valfi Çabuk bağlantı valfi

10. KADRANLI TERAZİLER

11. FAN DÜZELTME TARAKLARI

12. YAĞ POMPASI

13. YAĞDA ASİT TEST SETİ

14. HAVA HIZI VE SES ÖLÇERLER

1. Anemometre (pervaneli, sıcak telli)

2. Pitot tüpü

3. Eğik manometre

4. Desibelmetre

15. TEÇHİZAT ARABASI

16. KENET PENSESİ

17. PERÇİN MAKİNESİ

18. SERVİS ANAHTARI

19. BORU KESİCİLER

20. BORU BÜKME SETLERİ

21. HAVŞA TAKIMLARI

Genişletme zımbaları

22. BOĞMA PENSELERİ

23. BORU RAYBALARI

24. MUF AÇMA ALETLERİ

25. T BAĞLANTI YAPMA ALETLERİ

26. GÜRÜLTÜ ÖLÇÜM ALETLERİ

Desibelmetre

VERİLERİN ANALİZİ

• Belirtiler• Belirtilere uygun arıza

ihtimallerinin kontrolü• Arızayı bulma• Yapılacak işlemin

seçilmesi– Elemanın tamiri– Elemanın değiştirilmesi– Cihazın tamamen

değiştirilmesi

BİR İŞLEM ÜZERİNDE KARAR VERMEK

• Bütün faktörleri ve düşünülen alternatifleri dikkatlice analiz ettikten sonra sıra en iyi işlem için karar almaya gelir. Genellikle şu işlemlerden birine karar verilecektir:

• Ayarlama, • Temizleme, • Tamir, • Arızalı elemanı değiştirme• Sistemi tamamen yenileme,..vb.

TAMİRLERİ YAPMAKEsas tamiri yapmak, problemi bulmak kadar uzun zaman almaz. Ne yapılacağına karar verilir ve onu yapmak için gerekli hazırlıklar yapılır. Aldığınız gerekli parçaların, aletlerin ve talimatnamelerin tamir süresince korunması gerekir. Soğutma sistemi ile ilgili yapılması gereken işlemlerin iyi bilinmesi gerekir. Bu işlemler:•Lehim ve kaynak•Vakumlama ve nem alma•Basınç testi•Kaçak testi•Sistemi şarj etme•Geri kazanım ve iyileştirme

DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

• Parçaları sökerken işaretleme veya etiketleme

• Kabloları sökerken etiketleme

• Elemanlara zarar vermeden uygun aletlerle sökme

• Montaj esnasında cıvataları dengeli sıkma

SONUÇLARIN KONTROL EDİLMESİSon adım sonuçların kontrolüdür. Son kontroller arıza bulurken

yapılan işlemlere benzerler. Sonra sistem çeşitli yüklerde

çalıştırılıp tamir işleminin bazı yeni problemler getirmediğinden

emin olunmalıdır.

Şayet sistem normal yükte çalışabiliyorsa sisteme bir ön

çalıştırma kontrolü yaptırılabilir.

Tamamlama kontrolleri aşağıdaki işlemleri kapsamalıdır:•Bütün sistemin kaçaklarını,•Soğutucu gaz şarjını, •Yağ seviyesini, •Kompresör yüksüz kalkış sistemini, •Sistem tam yükte iken çektiği akımı, •Genleşme valfının kızgınlık ayarını, •Kayış gerginliği veya kavrama düzeni.

PROBLEM TEKRARININ ÖNLENMESİ• Probleme sebep olan durumları tekrar gözden geçirilmeli ve

tekrarlanmaması için önlem alınmalıdır. Bu durum bazen çalıştırma prosedürlerine uymamaktan kaynaklanabilir

• Eleman arızaları etkili olduğunda bunu önlemek amacıyla sisteme iç koruma eklemek zorunda kalınabilir. Bazı büyük tesislerde uyarı ışıkları ve alarm sinyalleri gibi güvenlik kontrolleri de eklenebilir.

• Bu tür uyarılar, büyük sorumluluk gerektiren ve tamiri pahalı olan su soğutma grupları gibi uygulamalarda bazen gereklidir.

• Bazen arızanın nedeni basit bir bakım hatası da olabilir. Bu durumda periydik bakım işlemlerinin daha sık uygulanması arıza tekrarını önleyebilir.

ARIZA BULMA İŞLEMİNDE UYULMASI GEREKEN KURALLAR

Arıza tamir işini her tamamladığınızda, yapılan servis isimlerini kaydedin. Bu kayıt şu konuları kapsamalıdır:•Ünitenin tarifi ve yeri•Mevcut şikayet•Problemin tanımlanması•Düzeltme için ne yapıldığı•Gözlediğiniz basınç, sıcaklık ve elektriksel veriler•Sisteme yeni takılan elemanların seri numaraları ve adetleri

MİKROİŞLEMCİLER VE ARIZA BULMA

Günümüzde çeşitli firmalar tarafından geliştirilen kompresör yönetim paketleri ve paket kontroller, özellikle birden fazla kompresörün birlikte görev yapmakta olduğu süper market soğutması, çoklu paket soğuk odalar gibi uygulama alanlarda oldukça kolaylıklar sağlamaktadır. Bu cihazlarla; •Uzaktan kontrol ve izleme, •Emme basıncına dayalı kompresör yönetimi, otomatik kademelendirme, kısa devre çalışmayı önleme ve kompresörlerin nöbetleşe çalıştırılması.•Basınca dayalı kondenser fan yönetimi (iki konumlu veya hız modülasyonlu)•Kompresörler için zamanlayıcı•Programlanabilir zaman bölümleri•Tam alarm yönetimi•Belli sayıda kompresör ile kapasite kademelendirme•Belli sayıda kondenser fan kontrolü•Zeki arıza bulma işlevi gibi işlemler gerçekleştirilebilmektedir.

Gelecekte kullanılacak soğutma sistemleri arızalara karşı üç yönden daha avantajlı durumda olacaklardır:•Kontrol ve izlemenin sağlıklı yapıldığı sistemlerde sürpriz arızalarla pek sık karşılaşılmayacaktır.•Tam alarm yönetimi ve zeki arıza bulma işlevleri nedeniyle arızalara önceden müdahale şansı olacaktır.•İklimlendirme ve soğutma alanında artan okullaşma nedeniyle gelecekte daha fazla kalifiye insan gücü istihdam edilecektir.

UZMAN SİSTEMLER VE ARIZA BULMA • Yapay zeka uygulamalarından olan uzman sistemlerle arıza

analizleri yapılabilmektedir. Bir uzman sistem; sınırlı bir alan için uzman bilgisini depolayabilir, mantıksal sonuçları takip etmek suretiyle problemleri çözebilir. Uzman sistemler veri işlemden bilgi işleme bir geçiş olarak ifade edilebilir. Algoritmaların yerini sonuç çıkarma makineleri almıştır.

• Buradaki temel çalışma; daha önceden yapılmış gelişmeleri temsil etme, sembolik açıklama işlemlerini ve karmaşık bilgi yapılarını kolaylaştıran yazılımları geliştirmek olmuştur. Bu bilgi, bilgi tabanında saklanır ve problem çözme stratejileri, sonuç çıkarma mekanizmalarında belirlenen şekliyle işlenir.

• Bir arıza bulma sistemi, bir makine elemanındaki veya sistemindeki arızanın sebebini belirtilerden yola çıkarak bulabilen bir tanımlama veya karar verme aletidir. Belirtiler, beklenen (ideal) davranışlar ile gözlenen davranışlar arasındaki farklılıklardır. Arıza tanısı yapan uzman sistemler durum tanımlamasında anormallikleri ortaya çıkarmak için elemanın normal çalışma şartlarındaki performansını bilgi olarak kullanır.

BAKIM YÖNTEMLERİ• Plansız Bakım• Planlı Bakım

Koruyucu Bakım Koruyucu bakım kavramı 1950’li yıllarda ortaya çıktı. Birçok işletmecinin anlayışına göre koruyucu bakım, tesiste meydana gelebilecek arızalara olay gerçekleşmeden önce engel olunması için uygulanan periyodik kontrollerdir. Bazıları, bu kontrollere yağlama, temizleme ve boyama gibi tekrarlanan bakım işlevlerini de eklerler. Ana tema; belirlenen periyotlar dahilinde bakım yapılması ve parçaların değiştirilmesidir. Bu sistemin bir işletmede kurulması minimum üç yıl sürmektedir. Buradaki handikap parçaların hizmet sürelerinin iyi hesaplanamaması sonucunda bazı sağlam parçaların da gereksiz yere değiştirilmesi ve buna rağmen bazı parçaların zamanından önce arıza yaparak sürprizlere açık olmasıdır.

Kestirimci Bakım • 1980’li yıllardan sonra gelişti. • Kestirimci bakım günümüzde gelişmiş ülkelerin

kullandığı yöntemdir. • Ana tema makinelerden belirlenmiş ölçümler

alarak onların sağlığının takip edilmesi ve gerektikçe bakım yapılmasıdır.

• Bugün ve geçmişte alınan ölçümleri bir bütün içinde eğilim çözümleme yöntemi (Trend Analizi) ile değerlendirerek gelecekte çıkacak olası arızayı belirler.

• Makinelerin çalışmalarını engellemeden takip ederek sağlıklarını yakından izleme olanağı verir.

• Gereksiz durdurmaları ortadan kaldıracağı gibi, gereksiz parça değiştirmelerini de önlemektedir.

Kestirimci bakım esas olarak titreşim ölçü/analiz yöntemini kullanmaktadır. İşletmenin ve operasyonun durumuna göre; yüzey sıcaklık ölçümü, ultrasonik kalınlık ölçümü, gürültü şiddeti ölçümü, faz/devir ölçümü tek başına veya alınan titreşim ölçümünü desteklemek amacıyla kullanılmaktadır. Titreşimi analiz ederek;•Balans ayar bozukluğunu,•Merkez kaçıklığını,•Kaplin ayarsızlığını•Eğri şaft problemini,•Bozuk rulmanı,•Kaymalı yataklarda yağ filmi yırtılmasını,•Yataklarda radyal gezinmeleri,•Elektrik motor arızalarını,•Mekanik çözülmeyi,•Kayış arızaları gibi problemleri arıza çıkmadan görebiliriz.

Kestirimci Bakım planlamasında üç basamak mevcuttur: Belirleme, analiz ve onarımdır.

Toplam Verimli Bakım Toplam Verimli Bakım (TVB), koruyucu bakımın bir ekip yerine tüm çalışanlara mâl edilmesidir. Bir diğer anlatımla bakım çalışmalarındaki kalite sistemlerine paralel bir anlayışın geliştirilmesidir. Dolayısıyla toplam kavramı şu alt konuları kapsamaktadır:1. Toplam etkenlik, üretkenlik ve kârlılığın artırılması2. TVB; bakım gereklerinin azaltılması, onarılabilirliğin ve koruyucu bakımın geliştirilmesi3. Toplam katılım; kullanıcıların özerk bakımcılık yüklenmesi, her düzeyde ve bölümde küçük gruplar halinde etkinlikler4. Üretkenliğin artırılması yalnızca üretimin artırılması demek değildir. Aşağıdaki konularında aynı düzlemde düşünülmesi gerekir:•Daha üstün kalite düzeyi•Daha düşük maliyet•Süresinde teslim•İş güvenliği ve işyeri sağlığı•Daha yüksek moral daha iyi çalışma ortamı