กจการเพอสงคม-Social Enterprise เปดโมเดลตนแบบ SE โลก-SE ไทย

สฤณ อาชวานนทกล

http://www.fringer.org/

Thailand Social Enterprise 50

20 ตลาคม 2010

งานนเผยแพรภายใตสญญาอนญาต Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) โดยผสรางอนญาตใหท าซ า แจกจาย แสดง และสรางงานดดแปลงจากสวนใดสวนหนงของงานนไดโดยเสร แตเฉพาะในกรณทใหเครดตผสราง ไมน าไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดดแปลงภายใตสญญาอนญาตแบบเดยวกนนเทานน

กจการเพอสงคมคออะไร?

• กจการเพอสงคม คอกจการทมพนธกจดานสงคมหรอสงแวดลอมเปนหลก และมความยงยนทางการเงน

• กจการเพอสงคมพยายามสราง “ผลตอบแทนดานสงคมหรอสงแวดลอม” สงสด ไมใชก าไรสงสด

• กจการเพอสงคมมหลากหลายแนวทาง รปแบบ และวธด าเนนการ ท างานในพนทไรตลาด จนถงตลาดโตเรว

• กจการเพอสงคมทประสบความส าเรจระดบประเทศ ใช

กลไกตลาด นวตกรรม และการประสานประโยชนของทกฝาย เปน “คานงด” สรางการเปลยนแปลงเชงบวก

• กจการเพอสงคมขาดไมไดในระบบเศรษฐกจแหงอนาคต เพราะมงแกไขปญหาทรากสาเหตอยางยงยน

2

ตวอยางกจการเพอสงคมในตางประเทศ

3

International Development Enterprises (IDE)

“สรางโอกาสในการหารายไดใหกบผมรายไดนอย”

พนทด ำเนนกจกำร: ส านกงานใหญตงอยในสหรฐอเมรกา มสาขาในแคนาดา องกฤษ กานา กมพชา บงกลาเทศ โมซมบค เนปาล เอธโอเปย นคารากว เวยดนาม

แซมเบย ซมบบเว และฮอนดรส

ปญหำ

ทวโลกมเกษตรกรผยากไรกวา 800 ลานคน

ทท าการเกษตรแบบพออยพอกน มศกยภาพต ามากในการเพมรายได เงนใหเปลาและโครงการชวยเหลอของภาครฐและองคกรพฒนามกแกปญหาไมตรงจด หรอไมกไมชวยพฒนาใหเกษตรกรอยไดดวยตนเอง

วธแกปญหำของกจกำร

พฒนาและขายอปกรณการเกษตรและปรบปรงคณภาพชวตทมราคาถก ใช

“เทคโนโลยทเหมาะสม” อาท• ระบบชลประทานน าหยด

• เครองสบน าพลงมอ• ระบบจายน าดมและชลประทานแบบผสม

(Multiple Use Water System)

ผลตอบแทนดำนสงคม: ผลตภณฑของ IDE ชวยสรางรายไดกวา 1 พนลานเหรยญ ใหลกคาคนจนกวา 19 ลานคนทวโลกไดหลดพนบวงความจนอยางยงยน โดยมอตราการคมทนทสงมาก (อตราสวนรายไดเพมของลกคาตอเงนลงทนของ IDE = 10 ตอ 1)

4

5

Institute of OneWorld Health

“พฒนายารกษา “โรคคนจน” ทไดผลและคนจนซอได”

พนทด ำเนนกจกำร: OneWorld Health เปนบรษทยาไมแสวงก าไรแหงแรกในสหรฐอเมรกา มสาขาปฏบตการในอนเดย ปจจบนด าเนนโครงการพฒนายารกษาโรค

รนแรง 3 ชนด ไดแก โรคมาเลเรย โรคลชมาเนย และโรคทองเดนรนแรง

ปญหำ

คนจนทวโลกหลายรอยลานคนปวยและเสยงทจะเสยชวตจากโรครนแรงทบรษทยากระแสหลกไมสนใจทพฒนายาเพราะท า

ก าไรไมได นอกจากน 20 ปทผานมากมโรคระบาดชนดใหมกวา 30 ชนด

วธแกปญหำของกจกำร

พฒนายารกษาโรครนแรงทไดผลและคนจนซอได ลดตนทนดวยการน า “สตรยาก าพรา” (orphan drugs) ทไมตองเสยคา

ใชสทธมาพฒนาตอ และรวมมอกบองคการอนามยโลก บรษทยา

มหาวทยาลย เอนจโอ และบรษทผผลตยาเลยนแบบในประเทศก าลงพฒนา

ผลตอบแทนดำนสงคม: พฒนายารกษาโรคลชมาเนยไดส าเรจเปนครงแรกของโลก ตอมาผลต semisynthetic artemisinin สวนประกอบส าคญในชดรกษาโรคมาเลเรย Artemisinin-based Combination Therapies (ACTs) ปจจบนก าลงพฒนาขนตอน

การผลตรวมกบบรษทยา sanofi-aventis เพอวางจ าหนายในป ค.ศ. 2012 6

นวตกรรมครบวงจร: จากวจยถงกระจายยา

7

Rags2Riches

“แกปญหาสงคมดวยสไตล”

พนทด ำเนนกจกำร: ฟลปปนส สนคาบางสวนสงออกไปยงสงคโปร เรมรบออรเดอรจากอเมรกา ยโรป ญป น มแผนจะเปดรานขายสนคาออนไลนในอนาคตอนใกล

ปญหำ

ปายาตาส คอทท งขยะทใหญทสดในฟลปปนส และทอยอาศยของคนจนหลาย

พนครอบครว แมบานในสลมน าเศษผาจากกองขยะมาถกเปนพรมขาย แตถกพอคาคนกลางทมความรมากกวาและเขาถงตลาดได เกงกวาเอารดเอาเปรยบดวยการน าเศษผาทซอตรงจากโรงงานมาใหแมบานทอ จายคาแรงเพยง 60 สตางคตอชนเทานน

วธแกปญหำของกจกำร

Rags2Riches ยกระดบชวตความเปนอย

ของแมบานในสลม ดวยการสนบสนนให รวมกลมเปนสหกรณแมบาน ซอเศษผาทง

แลวจากโรงงานสงทอมาใหสมาชกสหกรณถกเปนกระเปาหรและเครอง

ตกแตงบาน วางขายในรานคาชนน าทวประเทศ โดยมดไซเนอรชนน าของประเทศ

มาชวยออกแบบและท ายหอรวม

ผลตอบแทนดำนสงคม: ยกระดบคณภาพชวตของแมบานยากจน ชวยเพมรายได ใหกบพวกเธอ 20 เทาจากการขายสนคาแบรนดเนมทฮตตดตลาด เปนตนแบบโมเดล

ธรกจ “แฟชนทยงยน” ทไดรบการยอมรบในระดบโลก8

Digital Divide Data (DDD)

“ธรกจไอททยงยน มงสรางการเปลยนแปลงทางสงคม”

พนทด ำเนนกจกำร: ส านกงาน 3 แหงในกมพชาและลาว รบงานจากบรษทสอส งพมพ สถาบนการศกษา หองสมด และเอนจโอทวโลก

ปญหำ

หนมสาวชาวกมพชาจ านวนมากขาดโอกาสในการท างานดานไอท ถงแมวาจะเขารบการอบรมคอมพวเตอรจากโรงเรยนตางๆ กไมมงานรองรบหลงเรยนจบ นอกจากนกมพชายงมผพการกวา 300,000 คน สวนใหญพการจากกบระเบดและโรคโปลโอ

วธแกปญหำของกจกำร

รบหนมสาวผดอยโอกาสและพการมาเปนพนกงานของบรษท อบรมทกษะดานภาษาและคอมพวเตอร 3-8 เดอน เพอท างาน

แปลงเอกสารเปนดจทลและปอนขอมล (data entry) ใหกบลกคาองคกรทวโลก

และออกเงนสนบสนนใหพนกงานไปเรยนปรญญาตรระหวางท างาน

ผลตอบแทนดำนสงคม: ปจจบน DDD มพนกงานกวา 600 คน เปนบรษทไอททใหญทสดในกมพชาและลาว ตงแตป 2001 อบรมผดอยโอกาสไปแลว 1,800 คน ชวยใหกวา 400 คนในจ านวนนสามารถหางานใหมท าทมรายไดสงกวารายไดเฉลยใน

ประเทศถง 4-6 เทา9

Better World Books

10

“รานหนงสอออนไลนทมจตวญญาณ”

พนทด ำเนนกจกำร: ส านกงานในสหรฐอเมรกา ขายหนงสอผานเวบ กระจายหนงสอไปยงผไมรหนงสอผานเอนจโอดานการศกษาทเปนพนธมตรของบรษท

ปญหำ

ทวโลกมผใหญทไมรหนงสอกวา 780 ลานคน ในจ านวนนกวารอยละ 73 อยในทวป

เอเชย เอนจโอดานการศกษาจ านวนมากยงตองการความชวยเหลอทงดานเงนทนและ

หนงสอในการแกปญหา

วธแกปญหำของกจกำร

บรษทรวบรวมหนงสอมอสองจากการจดกจกรรมรบบรจาคตามมหาวทยาลยและหองสมดทไมมทเกบหนงสอเกา น า

หนงสอเหลานนมาขายออนไลน รายได และหนงสอสวนหนงน าไปมอบใหกบเอนจโอดานการศกษาชนน าและมหาวทยาลยท

ขาดแคลนต าราเรยน

ผลตอบแทนดำนสงคม: ระดมทนกวา 8 ลานเหรยญใหกบโครงการสงเสรมการร หนงสอและหองสมด บรจาคหนงสอกวา 2.8 ลานเลมใหกบเอนจโอดานการศกษาชนน า อาท Books for Africa, Room to Read และ Feed the Children เกบรวบรวมหนงสอมอสองไปแลว 35 ลานเลมผานการจดกจกรรมอยางตอเนองในมหาวทยาลย

กวา 1,800 แหง และหองสมดกวา 2,000 แหงทวทงสหรฐอเมรกา

“นวตกรรมสงคม” ทด ใช “เทคโนโลยเหมาะสม”

11

• LifeStraw ผลตโดยบรษท VestergaardFrandsen (สวสเซอรแลนด) เปนอปกรณกรองน าขนาดพกพา

• หลอดท าจากพลาสตก ขางในมไสกรองหลายชน ราคาขายหลอดละ 2 เหรยญสหรฐ

• กรองน าไดอยางนอย 700 ลตร

• กรองเชอแบคทเรยและพยาธไดถง 99.99%

• NeoNurture ตอบทารก ออกแบบโดยบรษท Design That Matters เพอชวยลดอตราการตายของทารกแรกเกดทตายภายในเดอนแรก (4 ลานคนตอป)

• ท าจากชนสวนรถยนต 100% เพอใหมราคาถก ผใชในประเทศยากจนสามารถซอมเองได และหาอาไหลไมยาก

การเปน “พนธมตร” กบธรกจกระแสหลก

กจการเพอสงคม บรษทกระแสหลก ผลลพธทได

+

+

+

SE: ผลตภณฑใหมพนธมตร: ชอเสยง, รายได, ลกคาใหม

12

SE: ยหอ,

ชองทางการตลาดพนธมตร: ชอเสยง,

รายได

SE: ลดตนทนพนธมตร: ชอเสยง, รายได, ลกคาใหม

ตวอยางกจการเพอสงคมในประเทศไทย

13

โครงการพฒนาดอยตงฯ

“พฒนาดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมอยางยงยน เพอคนศกดศรใหกบคนและธรรมชาต”

พนทด ำเนนกจกำร: ประเทศไทย ปจจบนไดขยายโมเดลไปยงประเทศทมปญหาความยากจนและยาเสพตดคลายกบไทย ไดแก เมยนมาร อฟกานสถาน และอาเจะห

ปญหำ

กอนป พ.ศ. 2531 “ดอยตง” จงหวดเชยงรายมสภาพเปนปาหวโลน มปญหากองก าลงชนกลมนอยควบคมเสนทางล าเลยงฝน ราษฎรสวนใหญไมมสญชาตไทย ไมไดรบสทธทางสงคมหรอสาธารณปโภคขนพนฐานใดๆ ท าใหคนในพนทดอยตงตองบกรกท าลายปา ท าไรหมนเวยน และยงชพดวยการปลกฝนเปน

หลก แตกยงมรายไดไมเพยงพอ

วธแกปญหำของกจกำร

โครงการพฒนาดอยตง (พนททรงงาน) อนเนองมาจากพระราชด ารของสมเดจยา กอตงข นในป พ.ศ. 2531 สรางงานและโอกาสในการประกอบอาชพทหลากหลายเพอใหชาวบานสามารถพงพาตนเองได แบรนดดอยตงเพมมลคาดวยการแปรรป การออกแบบตามความตองการของตลาด และการควบคมคณภาพใหไดมาตรฐาน

ผลตอบแทนดำนสงคม: สรางโอกาสทางสงคมและเศรษฐกจใหกบชาวดอยตงกวา 10,000 คน โดยมรายไดเฉลยตอหวเพมเกอบ 10 เทาระหวางป 2531-2550 การศกษาและสาธารณสขเขาถงครอบคลมพนทดอยตง และไดผนปากลบคนมาอยางสมบรณ

14

สหกรณเลมอนฟารมพฒนา

“สรางสขภาพ สงเสรมชมชน รวมสบสานวฒนธรรม”

พนทด ำเนนกจกำร: มสาขา 9 สาขา

ปญหำ

ปจจบนคนไทยสวนใหญยงเขาถงอาหารปลอดสารพษคอนขางนอย ขณะทอาหารทผลตขนจากกระบวนการเกษตรทใชสารเคมและยาฆาแมลงสงผลกระทบตอสขภาพของ

ผผลตและผบรโภคมากขนทกวน

วธแกปญหำของกจกำร

ชกชวนและเชอมโยงเกษตรกรขนาดเลก ใหเปลยนวถการผลตจากเกษตรเคมทอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอมส

เกษตรอนทรย โดยสรางตลาดรองรบผลผลตทเกดขนและรบซอในราคาเปน

ธรรม (Fair Trade) สนบสนนใหผบรโภคม

สขภาพด โดยจดอบรมธรรมชาตบ าบด เกษตรธรรมชาต การบรหารจตและกาย

ผลตอบแทนดำนสงคม: ยกระดบชวตความเปนอยของสมาชกสหกรณกวา 28,000 ครวเรอน โดยใหการสนบสนนแบบครบวงจร ตงแตการเผยแพรองคความร สนบสนนปจจยการผลต สรางตลาดรองรบผลผลต และรบซอในราคาทเปนธรรม (Fair Trade)

15

โอเพนดรม

“เปลยนโลกดวยนวตกรรมไอท”

พนทด ำเนนกจกำร: มส านกงานในกรงเทพ รบงานจากองคกรทงไทยและเทศ

ปญหำ

กจการเพอสงคมและองคกรในภาคสงคมจ านวนมากยงไมเปนทรจกและไมสามารถเผยแพรส งทท าไดมากนก เนองจากขาดทกษะดานไอทและอนเตอรเนต ซงปจจบนเปนชองทางททกคนเขาถงไดงาย มราคาถก และเปนเทคโนโลยทยงชวยตอยอดและ

ขยายผลงานของกจการดวย

วธแกปญหำของกจกำร

บรษทเนนบรการออกแบบและพฒนาเวบไซตทมคาใชจายต าใหกบองคกรในภาคสงคมทสรางผลตอบแทนดานสงคมสง รวมทงคนหาและพฒนาเทคโนโลย

ใหมๆ เพอปรบใชใหเหมาะสมกบโครงการเพอสงคมแตละโครงการ โดยน ารายได จากการใหบรการดานไอทกบธรกจกระแส

หลกมาสนบสนนงานภาคสงคม

ผลตอบแทนดำนสงคม: ท างานใหองคกรภาคสงคมและหนวย CSR ของบรษทตางๆ มามากกวา 90 โครงการ และท าเวบไซตมากกวา 50 เวบไซต นอกจากนยงรวมกบ

InSTEDD (Innovative Support to Emergencies, Diseases and Disasters) และองคกรภาคอนๆ พฒนาระบบการสง SMS รายงานโรคระบาดใหเหมาะสมกบคนไทย

และลาว ท าใหลดความลาชาในการรายงานโรคระบาดไดถง 1 ใน 3 16

กลมสจจะสะสมทรพยวดไผลอม

“จากหลกธรรมน ามาสหลกการเงนเพอพฒนาชมชน”

พนทด ำเนนกจกำร: เรมจากวดไผลอม อ าเภอเมอง จงหวดตราด ปจจบนขยายเปนเครอขายระดบจงหวด

ปญหำ

ประชากรในชมชนวดไผลอมสวนใหญเปนผสงอายและผทไรการศกษา มฐานะยากจน หลายคนตกอยในวงวนหนนอกระบบ บางรายตองถกยดทท ามาหากน กลายเปนคนเรรอน ปญหายาเสพตดกรนแรง สมาชกใน

ชมชนแตกสามคคกน

วธแกปญหำของกจกำร

พระสบน ปณโต กอตงกลมสจจะสะสมทรพยวดไผลอมขนเมอ พ.ศ. 2533 โดยน าหลกการจดการจากครชบ ยอดแกว ทสงขลา มาประยกตใชกบหลกธรรมะ จงใจใหประชาชนรจกออมเงน สอนใหบรหารเงน ถาใครไมสบบหร ไมดมเหลา ไมเลนการพนน จะใหกเงนโดยไมคดดอกเบย

ผลตอบแทนดำนสงคม: ปจจบนเครอขายสจจะสะสมทรพยวดไผลอมมสมาชกกวา 58,000 คน มเงนออมกวา 700 ลานบาท สมาชกมเงนออมของตนเองเพมขนทกเดอน ไดรบเงนปนผลในอตราทสงกวาดอกเบยของธนาคาร และไดรบสวสดการ นอกจากนยงสามารถขยายผลเชอมโยงเครอขายพระสงฆทวประเทศ 40 กวาจงหวด เปนตนแบบ

หนงในการจดการการเงนฐานรากใหกบชมชนอนๆ ทสนใจ 17

กจการเพอสงคมในไทยบอกอะไรเราบาง• นโยบายรฐและการกศลมกแกปญหาไมตรงจด รวไหล หรอตอกตรงวงจรการพงพา ไมชวยใหคนพงตนเองได

• กจการเพอสงคมทรเร มโดยนกธรกจ และใชเทคโนโลยกบการสรางเครอขายกบฝายอนเปน “คานงด” ยงมนอย

• จ าเปนตองออกแบบและใชกลไกเชงสถาบนใหมๆ เพอสนบสนน “การพฒนาจากฐานราก” และท าใหกลไก “ชอเสยง” ในตลาดท างานไดอยางมประสทธภาพ

ภาษสงแวดลอม, กฎหมายปาชมชน

กลไกการท างานรวมกนระหวางรฐ ธรกจ กจการเพอสงคม เอนจโอ และประชาชน

มาตรฐานการประเมนและกฏการเปดเผยขอมลผลกระทบดานสงคมและสงแวดลอมของภาคธรกจ 18

กจการเพอสงคมเปนประโยชนตอทกฝาย...

• สงคม – กจการเพอสงคม (SE) มงแกปญหาสงคมและสงแวดลอมอยางยงยน สนบสนนใหคนพงตนเองได

• รฐ – SE แบงเบาภาระของภาครฐ และบรรเทาปญหาเงนงบประมาณรวไหลจากคอรรปชนของนกการเมอง ขาราชการ นกธรกจ ฯลฯ

• ธรกจ – SE ชวยช “ตลาดใหม” ทธรกจมโอกาสท าก าไร และสามารถจบมอเปนพนธมตรส าหรบซเอสอารทยงยน

• เอนจโอ – SE ชวยแบงเบาภาระ และสามารถจบมอเปนพนธมตรเพราะมวตถประสงคเดยวกน

• ประชาชน – SE มกจะกอตงโดยผประกอบการ “หวรน” ทมงสรางการเปลยนแปลงจากฐานราก จงเปนแรงบนดาลใจทดใหกบคนอน 19

...แตทกฝายตองรวมมอกน

20

รฐธรกจ

กจการเพอสงคม

เอนจโอสอมวลชน นกวชาการ

ปญหำ

21

SE: ค

วามร “โ

อเพนซอรส”

ตวอยางกลไกสนบสนนกจการเพอสงคม

22

“Push factors” ทผลกใหธรกจใสใจสงคม

ทมา: Triple Bottom Line Reporting: A Strategic Introduction to Economic, Environmental and Social

Performance Measurement, David Crawford, Certified Management Accountants Canada, www.cma-canada.org23

พลงตลาด 10 ประการ

5 ประเดนรอน 5 ผมสวนไดเสยส าคญทผลกดน

ภาวะสภาพภมอากาศเปลยนแปลง

ผบรโภคทใสใจสงแวดลอม

มลพษและอนตรายตอสขภาพ

ผถอหนนกเคลอนไหว

การตอตานโลกาภวตนทไมเปนธรรม

ภาคประชาสงคม/เอนจโอ

วกฤตพลงงาน ผก ากบดแลภาครฐ/นกวทยาศาสตร

ความไววางใจของประชาชนในภาคธรกจเสอมถอย

ภาคการเงน

“Pull factor” : SE หลายสาขาโตเรวมาก

24

อตรำกำรเตบโตตอป (

%)

30%

50%

สนคาแฟรเทรด

$2.2

พนลาน

เสอผาออรแกนก$583 ลาน

อาหารปลอดสารพษ

$15.5 พนลาน

ไมโครไฟแนนซ

$7 พนลาน

10%

20%

40%

รายไดตอป (เหรยญสหรฐ), 2009

ทมา: Good Capital, Social Enterprise Expansion Fund presentation

สยค “เศรษฐกจแหงคณคา”?

“ In the 19th century, we were making money with money. In the 21st century, I believe and hope that we will use values to create value.”

- Oliver Le Grand , Chairman of the Board of

Cortal (a subsidiary of BNP Paribas)

“[There is] No Place To Hide for the Irresponsible Business”

- Financial Times headline,

29 September 2003

25

ขอคดบางประการ

26

• กจการเพอสงคม ไมใช

• กจกรรมแสดงความรบผดชอบของธรกจ (CSR) หรอ

• การกศล (philanthropy)

• กจการเพอสงคมไมไดแปลวาจะประสบความส าเรจโดยอตโนมต ตองลองผดลองถกและปรบตวไมหยดนง

• บางโมเดลทใชไดในบรบทหนงตองปรบเปลยนถาอยากประยกตใชใหเขากบบรบทอน ดงนนสอและภาควชาการจงตองชวยกนตดตาม สงเคราะหและถอดบทเรยน

• ภาครฐ ธรกจ กจการเพอสงคม ภาคการกศล และเอนจโอ ควรรวมมอกนมากกวาเดมและเพมความโปรงใส

• ทกฝายควรสนบสนนวงการ “การลงทนเพอสงคม”

27

“You never change things by fighting the existing reality.

To change something, build a new model

that makes the existing model obsolete.”

- R. Buckminster Fuller -

“คณไมมวนเปลยนอะไรกตามดวยการตอกรกบ

ความจรงทเปนอย

ถาคณอยากเปลยนอะไรกตาม จงไปสรางโมเดลใหม

ทท าใหโมเดลเดมลาสมย”

- อาร. บคมนสเตอร ฟลเลอร -