1

การบรหารจดการน าในเขตเมองเพอลดผลกระทบจากอทกภย1 คณทนงศกด วกล

อดตผชวยผวาการเคหะแหงชาต 1.ความเสยงของเมองกบการเกดอบตภยในยคปจจบน

ความเสยงอบตภยของเมองมหลายประการ สาเหตหลกเกดจากความเปลยนแปลงทางภมอากาศของโลกททกพนทไมสามารถหลกเลยงได เชน เมอ 18 ม.ย. 57 NASA เตอนวา ทวปเอเชยเตรยมรบมอกบปรากฏการณ “เอลนนโญ” ในปนทคาดวามความรนแรงถง 70% อาจจะเกดความแหงแลวครงใหญเปนประวตศาสตร ความเสยงในเรองอบตภยของเมองมหลายดาน ดงน

ความเสยงท 1 ภยธรรมชาต เชนการเกดแผนดนไหว อทกภย วาตภย อคคภยและโรคระบาด

แผนดนไหวเปนภยทเกดแบบไมเตอนภยลวงหนา รนแรง รวดเรว ความเสยหายสง แตเกดในพนทเฉพาะสวน

อทกภย มการเตอนภยลวงหนา เรารวาพายจะเกดในทะเลจนใต ชวงไหนเวลาไหน การเคลอนตวเขาถงแตละพนท การเคลอนไหวของมวลน า มเวลาเตรยมตว แตผลกระทบนกนวงกวาง ยาวนาน และสงผลเสยหายสง ภาพท (1)

วาตภย ตวอยางภยพบตพายเกยท 4 ม.ย. 2532 เวลา 08.30 ความเรวลม 185 กม./ชม. สรางความเสยหายแกภาคใตตอนบนแถวชมพร (ภาพท 2)

อคคภย ในประเทศไทยไมคอยมอคคภยในเขตเมองในเขตเมอง แตเปนเหตการณทพบบอยครงในออสเตรเลยหรออเมรกา หรอการทไฟไหมปาตดกบเขตเมอง ลกลามเขามาเขตเมองกบชมชน อยางไรกตาม ในภาคเหนอของประเทศไทยเจออคคภยมากในชวงฤดแลง อนเกดจากการเผาปานอกเขตเมอง สงผลใหเกดมลพษทสงตอเขตเมอง โดยเฉพาะอยางยง เชยงใหม แมฮองสอนเปนเมองในหบเขาทปด ไมมการเคลอนไหวของลมมากนก มลพษอนเกดจากอคคภยในภาคเหนอ ทมฝนละอองทเกดจากการเผาไหมของเศษฟางไมดงกลาวเปนตนเหตของการเกดปญหาเกยวกบโรคทางเดนหายใจ (ภาพท 3)

1 1 ถอดความจากการน าเสนอในทประชมเวทวชาการ เรอง “การบรหารจดการน าในเขตเมองเพอลดผลกระทบจากอทกภย” เมอ วน

จนทรท 18 สงหาคม 2557 ณ หองประชมแผนงาน นพม. ชน 4 อาคารพรอมพนธ 1 ถนนลาดพราว กรงเทพฯ ระหวางเวลา 08.30 - 15.00 น. จดโดย แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง ภายใตศนยศกษามหานครและเมอง รวมกบมลนธสถาบนสรางสรรคปญญาสาธารณะ โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

2

โรคระบาด ในปจจบนคอโรคอโบลา ตอนนเรารวาเกดในแอฟรกาใต มไนจเรย เซยราลลโอน ไลบเรย และยงไมมวคซนในการรกษาไวรสตวน

ภาพท 1 การเกดอทกภย ภาพท 2 พายเกย

ภาพท 3 ตวอยางเหตการณการเกดอคคภยและความเสยหาย

3

ความเสยงท 2 ภยทเกดจากการกระท าของมนษยสวนใหญ โดยเฉพาะเรองอากาศ น าเสย และขยะ อากาศ ภยอนเกดจากการกระท าของมนษยในเขตเมองสวนใหญ ทสามารถเหนไดอยาชดเจนคอ

เรองมลพษในอากาศ เชน กรณการพฒนาอตสาหกรรมมาบตาพด เปนตวอยางของการผลตปโตรเคมทสงผลกระทบเปนมลพษทางอากาศตลอด 24 ชวโมงและตลอดอายการยาวนานของการผลตปโตรเคม ซงประชาชนในระยอง ปวยเปนโรคมะเรงและโรคทางเดนหายใจมากทสดของประเทศไทย ทงๆทเปนเมองทม รายไดสงสดของประเทศไทย ขณะเดยวกนยงไมนบภยพบตทเกดเปนบางครงบางคราวจากการระเบดของโรงงานหรอของระบบการผลต (ภาพท ) นอกจากน การจราจรทแออดในเขตเมองกเปนสาเหตของมลพษ

เชนกน ตวอยางของ ดนแดง เปนเขตทมผลการส ารวจของกรมควบคมมลพษวาพนทดนแดงเปนพนททไดรบผลกระทบเรองมลพษจากยานยนตมากทสด มความเสยงเปนโรคมะเรงในระบบทางเดนหายใจของประชาชน (ภาพท 5 )

น า น าเสยจากชมชน สถานบรการและอตสาหกรรมในเขตเมอง กอใหเกดปญหาตอวงจรหวงโซอาหารและการใชน าในเขตเมอง (ภาพท 6 )

ขยะ ขยะของเมอง ตวอยางเหตการณ เกดเมอ 3-4 เดอนทแลว คอไฟไหมบอขยะทราชาเทวะ (ภาพท )เกดมลพษครอบคลมไปทงพนททางตะวนออกของกรงเทพมหานครเกอบทงหมด ถาเราไปฟลปปนสจะเจอบอยครงคอ นอกกรงมะนลา มบอขยะขนาดใหญ แลวการทบถมของขยะนนเปนบอเกดของไฟโดยธรรมชาตอนเกดจากความรอนและแกสในบอขยะ แตขณะเดยวกนถามการกลบฝงทไมด จะเกดความเสยหายตอน าใตดน กลมทนบางประเทศจงชอบจะลงทนทเกยวกบอตสาหกรรมปโตรเคมและไมโครชพในไทย เพราะประเทศไทยไมเครงครดเรองการจดการขยะทถกวธ หากพจารณามาบตาพดระยะแรก จะมภเขาอยกลางเมองขนาดตกสามชน สช น สงใหญมากประมาณสบกวาไร คลมดวยพลาสตก ซงกคอบอขยะของมาบตาพดระยะแรก ทบทวนสถานการณอทกภยประเทศไทย 2554 – 2557 กบผลกระทบตอเขตเมอง กรงเทพฯและปรมณฑล ประเทศไทยมเมองหลวงและเมองส าคญของภมภาคเกอบทงหมดตงอยใกลรมฝ งแมน า สอดคลองกบขอมลทวโลก ทแสดงทตงวา 100 เมองใหญทวโลกตงอยรมฝ งแมน าทงหมด ดงนนความเสยงจากอทกภยในหนาฝนนนจงเปนสงทตองเกด ยงมปรากฏการณการเปลยนแปลงทางภมอากาศโลก เปนปจจยเรงใหความเสยงของการเกดอทกภยยงมสงขน จงจะเหนวาเมองใหญในภมภาคตงแตเชยงใหมไลลงมา ภาคเหนอตอนลาง ภาคกลางตอนบนตอนลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แมแตภาคใต กไมพนทจะมประสบการณของน าทวม

4

ภาพท5 สภาพการจราจรของเมองทกอใหเกดปญหามลพษ ภาพท 4 พนทรอบนคมอตสาหกรรมมาบตาพด

ภาพท 6 น าเสยในเขตเมอง ภาพท 7 การกลบฝงขยะทไมถกวธท าใหเกดเหตการณไฟไหมทบอขยะราชเทวะ ความเสยหาย ความเสยหายกบความสญเสยในภาคเศรษฐกจ จากอทกภยป 2554 ประเมนในพนทกรงเทพมหานคร มดงน

- ดานโครงสรางพนฐาน การบรหารจดการน า 8,715 ลานบาท การคมนาคมขนสง 29,141 ลานบาท การโทรคมนาคม 3,309 ลานบาท การไฟฟา 8,512 ลานบาท ระบบสงน าและแหลงน า 5,642 ลานบาท มรดกโลกโบราณสถาน 5,622 ลานบาท

- ภาคการผลต เกษตร ปศสตวและประมง 51,869 ลานบาท อตสาหกรรม 930,906 ลานบาท การทองเทยว 94,807 ลานบาท การเงนการธนาคาร 115,276 ลานบาท

5

- ภาคสงคม สาธารณสข 3,812 ลานบาท การศกษา 14,849 ลานบาท ทอยอาศย 83,797 ลานบาท

- ภาคสงแวดลอม 551 ลานบาท รวมความเสยหายและความสญเสยทงหมด 1356810 ลานบาท (ภาพท 8)

ภาพท 8 ความเสยหายของประเทศไทยจากอทกภย ต.ค.2554 – ก.พ. 2555 เมองแหงทราบสงอยาง จ.นครราชสมากไดรบผลกระทบจากอทกภยในป 2556-2557 น าไดทะลก

เขาในเขตเมอง กองทพภาคท 2 ตองเกณฑทหารตองทบก าแพงใหน าออก เพราะวาในเมอง สถานทราชการวางตวยาวกนตลอดแนว ท าใหไมมทระบายน า จ าตองแกไขปญหาโดยทบก าแพงเพอใหน าเขาไปในพนทสเขยวกองทพภาคทสอง (ภาพท 9-10)

ความเสยหายของอทกภยในชวงระยะเวลาปลายป 2554-2557 ภาคเศรษฐกจตงแตโครงสรางพนฐาน ภาคการผลต การเกษตร อตสาหกรรม การทองเทยว การเงนและการธนาคาร ภาคสงคม สาธารณสขและการศกษา ทอยอาศย กบสงทเกยวของกบทกสาขาทงหมดในระยะเวลาทน าทวม นอกจากนยงบงบอกวา ตงแตป 2538 ถง 2554 ใชเวลาประมาณ 14 -15 ป ประเทศไทยสะสมทนของประเทศชาตมาอยางยาวนาน แตพอมนเจอน าทวมครงเดยว กอใหเกดความเสยหายอยางมหาศาล โดยเฉพาะกลมผมรายไดนอยทจะไดรบผลกระทบมากทสด อทกภยจงเปนบทเรยนทสะทอนถงความเสยหายทลงลกกบผคนทกระดบ และภาคอตสาหกรรมของประเทศ เชนนคมอตสาหกรรมอมตะ อ.พานทอง จ.ชลบร ทน าเขาในนคมประมาณ 70-80 cm. ตองสบน าออกทงวน เพอปองกนความเสยหายรายแรงทจะเกดขน (ภาพท 11-12) ซงหากไมสามารถแกไขไดทนอาจเปนสาเหตใหกลมทนตางประเทศยายฐานการ

6

ผลต ซงสงผลกระทบกบแรงงานจ านวนมากในภาคอตสาหกรรม ประเทศไทย จ าตองตระหนกถงการบรหารจดการปญหาดงกลาวอยางจรงจง

ภาพท (9-10) น าทวมนครราชสมา

ภาพท (11-12) ภาพถายดาวเทยมทางอากาศแสดงสถานการณน าทวมพนทนคมอตสาหกรรม จ.ชลบร 2556

สาเหตการเกดอทกภยของเมอง

1. ความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก (climate change) เปนปจจยหลกทส าคญทสด แมวาเราจะรสกวาฝนไมไดตกมากผดปกต แตปรากฏการณเอลนนโญท าใหเกดฝนตกแบบฟารว เหมอนเราเอาผาพลาสตกขนาดใหญ 10 เมตรมากางไวกลางฝน แลวมนกตงเปนทองชาง แลวมใครซกคนเอาเขมไปแทง มนกไหลออกมาตรงนน ตวอยางเมอ 2-3 เดอนทแลวฝนตกทบางกะป 2 ชวโมงตอนเชา ท าใหรถตดจนไมสามารถเคลอนตวได ยงถาชวงเวลาเรงดวน จะท าใหการจราจรทเปนอมพาตยงเปนเรองทนาหวง

7

2. การใชทดนผดประเภท ประเทศไทยไมมการก าหนดการใชทดนของประเทศ (National land use and settlement) 2.1 การตงนคมอตสาหกรรม ในพนทการเกษตร เชนพระนครศรอยธยา และปทมธาน มแรงจงในการลงทนโดยนโยบาย BOI (The Board of Investment of Thailand) เปนตวผลกดน ท าใหเขตอตสาหกรรมไปอยเขตพนทเมอง ในพนทอยธยา ถงสงหบร เมอนคมอตสาหกรรมไปตง กเกดการขนสง การตงถนฐาน เกดหอพก เกดศนยกลางคา และการขยายตวของเมองออกไปอยางรวดเรว อยธยาจงหลายเปนจดทมความเสยหายมากเมอน าทวม ป 2554 2.2 การตดถนนเลยงเมอง ระหวางเมอง ขวางทางน าหลาก และระบบการระบาย น า ไ มพอเพยง ทอลอด / สะพาน ถนนชวงสโขทย พจตรจะถกบลอกเปนชวงๆดงนนทานจะเหนวาชวงน าทวมป 54 ประชาชนจะอพยพวว ควายสงจ าเปนมาอยบนถนน ตอเชอมระหวางเมองกบซเปอรไฮเวย ระหวางเมอง อางทอง สงหบร มาอยท งหมดบนถนน เนองจากการตดถนนเลยง เมองนนขวางทางระบายน า ขณะเดยวกนการตดถนนกไมไดส ารวจความลาดเอยง (Contour) ทเขตทาง ท าใหเวลาน าลงมาแลวจะขงเปนจดๆ ท าใหการระบายน ายงยากขน ตวอยางการสรางถนนเลยงเมองขวางทางน าในพนทบานนา จ.นครนายก เหนไดชดวาทางเขาใหญแลวลงส อ.บานนา ถนนสายบานนา จ.นครนายกจะเปนคนกนน าขนาดใหญของพนทตะวนตก (ภาพท 13)

ภาพท 13 การตดถนนเลยงเมอง อ.บานนา

3. การบงคบใชผงเมอง ไมครอบคลมทงจงหวด ไมรองรบตอการขยายตวของเมอง ผงเมองมการบงคบใชเฉพาะในเขตเทศบาลเมองและนคร แตผงระดบจงหวดและระดบประเทศทมการศกษาแตไมมการบงคบใช ดงนนเมอมการการลงทนในอตสาหกรรมขนาดใหญ เชน ทเกดขนในอยธยา เกดการขยายตวของเมอง จากการลงทางดานอตสาหกรรม เมองทไมถกวางแผนไมสามารถรองรบการขยายตวของเมองเดมกบเมองทเปนโซนอตสาหกรรมใหมไดอยางมประสทธภาพ

8

4. ระบบการระบายน าตามธรรมชาต ค คลอง แมน า ถกบกรกโดยชมชน ระบบการระบายน าตามธรรมชาตของประเทศไทยไมวาจะเปนค คลอง แมน าถกบกรกโดยชมชน อกทงชมชนกยงขาดความรวมมอในการดแลรกษาดวย บงน าขนาดใหญอยางเชนบงบอระเพด 1 ใน 3 ของบงบอระเพดมการบกรก ชาวบานยดเปนทท ามาหากน สรางอาคารบานเรอนลงไปในบงบอระเพด เมอกระแสน าจากอทกภยเขาสนครสวรรค สงผลใหไมมแกมลงขนาดใหญไวรองรบอยางมประสทธภาพ อกทงหนวยงานระดบทองถนไมไดดแลเทาทควร เมอดกรณศกษาทะเลสาบสงขลา กพบวามการบกรก ขาดการดแลรกษา มการทงสงปฏกลคอนขางมากจากโรงงานและชมชน ทะเลสาบจงตนเขน ทะเลสาบสงขลาลกไมเกน 1.5-2 เมตร หนาแลงประมาณ 1 เมตรเทานน 5. หนวยงานทองถนพฒนาระบบโครงสรางพนฐาน ขดขวางเสนทางน าไหล โดนเฉพาะเขตตดตอระหวาง เมอง และอบต. หนวยงานทองถนพฒนาระบบโครงสรางพนฐานขดขวางการไหลของน า (ภาพท 14) โดยเฉพาะในเขตเทศบาลเมอง เทศบาลนคร กบอบต. กลาวคอ อบต.ไมมนายชางทจบทางดานผงเมองจะดแลเรองผงเมอง เชนการพฒนาระบบของทอระบายน ามการแกปญหาโดยถมคลอง แลวใสทอไดมเตอรกวาง 70-80 cm. เพยง 2-3 ทอไว ปรากฏวาเมอเกดอทกภยน ามาเมอง กระแสน าตดในชองระบายขนาดเลก การระบายน าจงมปญหา

นอกจากน ปญหาดงกลาวไดสะทอนถงการบรณาการการท างานระหวางองคกรปกครองสวนทองถน อบต. กท าตามงบทไดรบจดสรร ระบบการระบายน าของเมองไมมการวางแผนบรณาการ และค านงถงความลาดเอยง (contour) เชน ถาcontour ของเมองมการเทลาดไปทางทศตะวนออก ระบบการระบายน าหลกตองเปนอยางไร กรณศกษาจากเมองนนทบรสมย 30 ปทแลว ถ.งามวงศวานสองฝ งเปนคลองทงหมด แตเทศบาลถมคลอง เอาทอลอด เสนศนยกลางการระบายน ามแค 1.20 ม. จากคลองกวางประมาณ 4-5 เมตร ลก 40-50 ซม. ถง 1 ม. เหลอเพยงทอระบายน ารมถนนเทานน 6. ระบบระบายน าในเขตเมอง ทมอยไมพรอมส าหรบการชวยระบาย การระบายน าในเขตเมองทมอยในกรงเทพฯปจจบนในภาวะวกฤต ทอระบายน านนเกา มขนาดเลก (ภาพท 15) โดยเฉพาะเขตเยาวราช บางรก ทบางจดไมมการเปลยนทอระบายน า ตลอดจนประตระบายน า กทม.ตอนเหนอคลองสามวา คลองสอง ตอคลองสบ ทรดโทรมและมขนาดเลกมาก บทเรยนจากอทกภยป 2554 ทประตคลองบางซอไมสามารถระบายน าคลองบางซอไดอยางมประสทธภาพ ประตระบายน าทเลกมากและทรดโทรม เมอกระแสน ามากกระแทกประตระบายน าจนพงทงหมด

9

7. ขาดแคลนเครองจกรทมประสทธภาพในภาวะวกฤต บทเรยนจากครงอทกภยป 2554 เพอแกปญหาประตระบายน าของปทมธาน นายก อบจ.ตองขอเครองจกร เชนรถแบกโฮขนาดใหญจากอสานเพอมาชวยท างานเชอมประตระบายน า วางบกแบก สะทอนใหเหนวาอปกรณเครองจกรขนาดใหญในภาวะวกฤตขาดแคลนคอนขางมาก 8. ภาวการณทรดตวของดนในเขตเมอง จากการใชน าบาดาล การทรดตวของดนในเขตเมองมสงจากการใชน าบาดาล ภาพท (16) เขตพนทหนามหาวทยาลยรามค าแหง เปนแหลงทดนทรดตวมาก หมบานเสรทรดตวต ากวาระดบน าทะเลประมาณ 30-40 ซม. เพราะจากการสบใชน าบาดาลอยางยาวนาน 9. การพฒนาระบบปองกนน าทวมของเมองในภมภาค

การพฒนาระบบปองกนน าทวมหลง 2554 ตงแตนครสวรรคไลลงมาถงชยนาท สงหบร อางทอง ปทมธาน ทกพนทพยายามทจะสรางพนงกนน ารมฝ งแมน าเจาพระยาสงประมาณ 2-2.5 เมตร เปนเหมอนก าแพงเมองขนาดใหญ (ภาพท 17) อนนมผลตอการท าใหมวลน ามากและเรวในการไหลเขาสกรงเทพฯและปรมณฑล คลายกบทอบงคบน าขนาดใหญ ท าใหมวลน ามหาศาลพงมาทงหมด แตกอนนนพอพนตลงเจาพระยาแลว มวลน าจะแผเขาทราบลมของทงทงหมด การสรางก าแพงสองฝ งแมน าเปนการแกปญหาเฉพาะหนาและใชงบมาก ขณะเดยวกนระบบการปองกนน าทวมในเมองภมภาคอยางนครสวรรคตอนนมปญหาคอ สรางก าแพงไวสง เพราะความลาดเอยง (contour) มนไหลลงเจาพระยา สงผลใหน าทวมบาเขามาในเขตเมอง และก าแพงรมเจาพระยากลายเปนก าแพงกนน าในเขตเมองไวอก

ภาพท 15 ประตและทอระบายน าทมสภาพทรดโทรม

ภาพท 14 การพฒนาระบบโครงสรางพนฐานทขดขวางการระบายน า

10

10. ประชาคม /ประชาชน ขาดความรความเขาใจ/จตส านก ทจะพรอมตอการรบมอ และชวยลดผลกระทบจากอทกภย

บทเรยนจากเหตการณอทกภยในป 2554 ในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล มเหตการณประชาชนสองหมบานนนทะเลาะกน ฝ งบางเขนขดแยงกบฝ งเมองนนท ฝ งปากเกรดขดแยงกบฝ งดอนเมอง การวาง บกแบกกเกดการทะเลาะระหวางฝ งดอนเมองกบฝ งบางเขน คอประชาชนขาดความรวาแตละเรองแกปญหาอยางไร (ภาพท 18)

ภาพท16 การทรดตวของพนทอนเกดจากการสบใชน าบาดาล

ภาพท 17 ความขดแยงระหวางประชาชนในชวงอทกภย

ภาพท 18 ความขดแยงระหวางประชาชนในชวงอทกภย

ภาพท 19 สภาพทางภมศาสตรของกรงเทพมหานคร

11

11. สภาพโดยธรรมชาตทางกายภาพของกรงเทพมหานครและปรมณฑล สภาพโดยธรรมชาตของกทม.และปรมณฑลเปนพนทราบลมชายฝ งทะเล (ภาพท 19) การระบายน าออกจงชามาก ความลาดเอยง (contour) ของแถบนครสวรรคประมาณเกอบ 20 เมตร แถวชยนาทประมาณ 15 เมตร พอถงปทมเหลอประมาณ 1 เมตร เหนอระดบน าทะเลปานกลาง พอกรงเทพฯไมถงเมตรทออกทะเล ดงนนปรมาณน ามหาศาลทเปนแสนๆ ลาน ลบ.ม. มนจงไหลออกตามคลองตางๆ ไมสะดวกได ดงนนน าเหนอทมาในชวงเดอน11 น าทรง เดอน 12 จะไหลลงชามาก เพราะเจอน าทะเลหนนอกสองชวงตอวนและหนนสงดวยในชวงนน และน าเหนอมามาก พนทกทม.จงไดรบผลกระทบอยางหนก ถงแมจะมอโมงค อโมงคกรงเทพทระบายน านนสนมาก (คลองเปรมประชากรความยาวเพยง 1.88 กม.เทานน ยาวทสดใหญทสดคอบงพระรามเกาทยาวประมาณ 6.20 กม.) ไมพอเพยงตอการระบายน าในภาวะวกฤต 12. พนทของเมองสวนใหญ เปนพนทดาดแขง ดวยคอนกรต การดาดแขงตงแตระบบถนน บานจดสรร เปนพนทสเขยวนอยมาก เปนปญหาตอการบรหารจดการน าฝน เพราะประเทศไทยฝนตกมาก เมอเกดฝนตกในปรมาณไมปกต มกเกดน าทวมขงงาย ดงนนการพฒนาเมองดวยการใชพนททดาดดวยคอนกรตจ านวนมากมหาศาล ท าใหพนทมปญหาตอการจดการน า เพราะน าซมลงใตดนไมได ยงกรงเทพฯระดบน าใตดนสง และดวยการดาดแขงท าใหดนดดซมน าไมได ปจจยทสงผลใหอทกภยในเขตเมองมความรนแรง : กรณการรกล าพนทรมฝงแมน า การส ารวจการรกล าแหลงน าโดยใชขอมล GIS2 ขอมลสารสนเทศ GIS (Geographic Information System : GIS) เรองอาคารสงปลกสรางรกล าคคลองในเขตพนทกรงเทพฯและปรมณฑล นอกจากน ในชวงเกดอทกภย ยงมการใช GIS ส ารวจพนททน ายงไมทวม คนหาโดย GIS ซงเปนขอมลของการเคหะแหงชาต ทมฐานขอมล GIS ของกรงเทพฯทงหมด เพอชวยกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เนองจากเปนหนวยงานทตองใหความชวยเหลอแกผประสบภย จดตงศนยพกพงในพนทเปาหมายใหเรวทสด อกทงวางแผนรองรบตอการทน าจะเขามาถง นอกจากนขอมล GIS ยงชใหเหนขอเทจจรงทเราคดวา ปจจยหนงทมผลตอการบรหารจดการน าคอการระบายน าไหลลงสอาวไทยโดยผานระบบคคลองทมอยยงไมเตมประสทธภาพ มสาเหตจากประชาชนบกรกสรางอาคารทอยอาศยกดขวางและรกล าทางน าและคคลอง 2 ระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System : GIS) คอ กระบวนการท างานเกยวกบขอมลเชงพนท (spatial data)

ดวยระบบคอมพวเตอร โดยการก าหนดขอมลเชงบรรยายหรอขอมลคณลกษณะ (attribute data) และสารสนเทศ เชน ทอย บานเลขท ทมความสมพนธกบ

ต าแหนงในเชงพนท (spatial data) เชน ต าแหนงบาน ถนน แมน า เปนตน ในรปของ ตารางขอมล และ ฐานขอมล (ขอมลจาก wikipedia)

12

นยามและเงอนไขในการรกล า อาคารสงปลกสรางรกล าคคลองหมายถงอาคารสงปลกสรางเทานนนะครบทไดรบการวเคราะหดวย

โปรแกรม GIS และการแปรภาพถาย ณ ปปจจบน จะตองเปนอาคารสงปลกสรางรกล าคคลองทยงไมมการส ารวจครอบครองกรรมสทธในทดน หรอการส ารวจการเปลยนแปลงทดนสงปลกสรางในปทผานมา ค านยามการวเคราะหการรกล าจะมเงอนไขวา การด าเนนการจดท าฐานขอมล GIS จะดอาคารสงปลกสรางรกล าและกดขวางเสนทางน าและคคลองโดยความกวางของคและคลองนบจากความกวางของสองฝ งตลงลงมาถงกลางคลอง แลวตองนบจากชายฝ งขนไปอก 6 เมตร ภาพท (20) อนนเปนไปตามกฎหมายของกรมเจาทา พนทรมฝ งคลองออกไปอก 6 เมตร เปนพนทสาธารณะของกรมเจาทาทดแลหรอกทม.ดแล ดงนนจะทราบวาชมชนทงหมดทอยรมฝ งคลองมนมประมาณเทาไหร เพราะเวลาขดลอกครงหนง จะกระทบไปหมดทง 6 เมตรบนฝ งและ 6 เมตรทอยดานนอก วตถประสงคในการส ารวจพนทชมชนดงกลาวเพอเปนขอมลเพอใชประกอบการจดท าโครงการพฒนาทอยอาศยใหม รองรบครวเรอนทไดรบผลกระทบจากน าทวมจาก 43 คลองในกรงเทพฯและปรมณฑล (ตามคณะกรรมการบรหารจดการน าและอทกภย (กบอ.)

ดงนน กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย รวมกบการเคหะแหงชาตไดศกษาจดท าฐานขอมลอาคารสงปลกสรางรกล าคคลองในพนทกรงเทพฯและปรมณฑล คอ บาน คลอง น าอยดวยกน อกทงการแกไขเรองคลองได กตองมการเคหะแหงชาตเขาไปชวยเพอจดทอยอาศยเพอรองรบประชาชนทไดรบผลกระทบจากการขดลอกคคลองของรฐบาล ประกอบกบรฐมนตรมมตเมอ 5 ม.ย. 2555 วาเหนชอบการบรหารจดการสงปลกสรางรกล าล าน าสาธารณะตามขอเสนอแนะของคณะกรรมการบรหารจดการน าและอทกภย (กบอ.)

ภาพถายดาวเทยมเปนฐานขอมลครวเรอนผมรายไดนอย GIS รวมกบขอมล GIS กรมธนารกษ (ภาพท 21) วธการด าเนนการโดย ใชแผนท 1 ตอ 1000 พนทกรงเทพ นนทบร สมทรปราการ overlay บนฐานขอมลกบแหลงขอมลน า ใชโปรแกรม GIS us map ในการนบหลงคอเรอนทรกล าลงไปในคคลอง พนทปทมธาน สมทรสาคร นครปฐมใชการ แปรภาพถายดาวเทยม overlay ซอนกน แลวกถายภาพอาคารทรกล าลงไปในคคลอง วธการด าเนนการ overlay ทท งหมด และใช GIS ARC map นบจ านวนบาน

ตวอยาง เขตคคลองในพนทคลองบางบว (ภาพท 22) จะเหนแนวสเหลองคอแนวทอยบนฝ ง มขอบเสนสมวงลอมอย ชายคลองบางบว ขยายไปอกประมาณ 12 เมตร กเปนรนใหมทพฒนาขนมา ขณะเดยวกน การด าเนนงานนกมขอจ ากด ทวา ขอบเขตอาคารของการไฟฟานครหลวง คอการไฟฟานครหลวงไมสามารถจ าแนกประเภทไดวามเตอรนเปนส าหรบอาคารทอยอาศย

13

สถานการณการรกล าคคลอง ผลการด าเนนงานอาคารสงปลกสรางรกล าคคลองในพนทสงปลกสรางในกรงเทพฯและปรมณฑล

ศกษาพนท 43 คคลอง (ภาพท 23) สรปในเขตกรงเทพมการรกล าคคลองทงหมด 31,432 ครวเรอน คดเปนประชากร 123,527 คน (ภาพท 24) โดยหนงหลงคาเรอนนบ 1 ตอ 1.3 ตองดภาพรวมของพนททงหมด เพราะการขดลอกคคลองนนไมขดอยางเดยว ตองใชพนทบนฝ งในการเอาดนขนมา ซงกระทบตอไปทงหมด ตงแตหกเมตรบนฝ งและระยะถอยรนเขาไป กรณตอมาอาคารสงปลกสรางในพนทปรมณฑลบาง ปรมณฑลคอพนท5 จงหวดรอบกรงเทพไดแกนนทบร ปทมธาน นครปฐม สมทรปราการ สมทรสาคร พนทเหลานมคคลองจ านวนมากพนทสฟาคอคคลองของปรมณฑลในปจจบน ซงเปนภมปญญาของบรรพบรษ

ในปรมณฑลมการรกล าคคลองจ านวน 3,003 แหง ผรกล า 26,342 ครวเรอน คดเปนประชากร 101,417 คน (ภาพท 25)

รวมพนทกรงเทพฯ และปรมณฑล ในพนทคคลองสาธารณะทงหมด 43 แหง ผรกล า 36,215 ครวเรอน คดเปนประชากร 141,904 คน (ภาพท 26) ถาหากมองพนท กทม. และปรมณฑลมนเหมอนหวใจของประเทศ โดยเฉพาะกรงเทพเปนหวใจส าคญ เปรยบระบบคคลองเปนดงเสนเลอดฝอยทมนหอหมหวใจเราอย และระบบเสนเลอดฝอยถกบรกรก คอมคลอเลสเตอรอลอย มนกจะเกดโรค ความดนโลหตสง ลนหวใจรว กลามเนอหวใจตาย ออนแรง ภาวะหวใจขาดเลอดเฉยบพลน หวใจตายสมองกตาย (ภาพท 27)

ภาพท 20 แบบจ าลองแสดงอาคารสงปลกสรางทรกล าแหลงน าสาธารณะ

ภาพ 21 ขอมล GIS ของการเคหะแหงชาตและกรมธนารกษ

14

ภาพท 22 แสดงอาคารสงปลกสรางทรกล าแหลงน าสาธารณะ

ภาพท 23 แสดงแผนทคคลองทมการส ารวจการรกล าในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล

ภาพท 24 สรปการรกล าคคลองในพนทกรงเทพมหานคร

ภาพท 25 ภาพแสดงคคลองและการรกล าในเขตปรมณฑล

ภาพท 26 ตวเลขแสดงจ านวนการกล าคคลองรวมทงในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล

ภาพท 27 สรปภาพรวมแสดงตวเลขการรกล าคคลองในเขตปรมณฑล

15

โดยการแกปญหานนไมควรมองมองปญหาการรกล าพนทคคลองในเขตกรงเทพฯและปรมณฑลอยางแยกสวน ยงตองค านงถงการจดการเรองความเหลอมล า เพราะในพนทดงกลาวเปนพนททมความเจรญทางเศรษฐกจ จงมพลงในการดงดดคนใหมากระจกตว ทงแรงงานราคาถก แตทอยอาศยในเมองใหญมราคาแพง ผรกล าจงหนไปตงถนฐานในแหลงน าสาธารณะ นอกจากนในกรงเทพมหานคร ยงมปญหาส าคญในปจจบนคอ ไมสามารถขดลอกในสวนเมองชนใน เนองจากการตงถนฐานเปนไปอยางหนาแนน เสยงตอดนสไลด (สองฝ งคลองพงทลายลงมา) อกทงตองเตรยมพนทส าหรบพกสงปฏกลจ านวนมหาศาลจากการขดลอกคคลองในสวนเมองชนในอกดวย การเคหะแหงชาต ไดมการจดท าพนทเพอรองรบการตงถนฐานใหมของผคนทยายมาจากพนทรกล าเดม โดยมการจดพนททอยอาศยใหม โดยจดเปน “พนททเหมาะสม (Potential Area) เพอจดท าโครงการทอยอาศยรองรบชมชนทรกล าค คลอง กรงเทพมหานครและปรมณฑล” โดยการเคหะแหงชาตก าหนดพนทเปาหมายในการจดท าโครงการในพนท กทม.และปรมณฑล โดยก าหนดทต งโครงการใหอยในระยะ 0 – 5 กโลเมตร จากทต งของชมชนเดมตามแนวคคลองรวมถงพนทในบรเวณทกลมเปาหมายมความตองการ (ดพนททเหมาะสมในกรงเทพฯ และปรมณฑลในภาคผนวก ภาพท 1-5) ขอเสนอแนะในการแกปญหาการรกล าแหลงน าสาธารณะ : วเคราะหตนตอ แกปญหาใหตรงจด โดยธรรมชาตของประเทศไทย โดยเฉพาะในพนทราบลมปากอาว เมอถงฤดมรสมตะวนออกเฉยงใต น าจะทวมนานถง 4-5 เดอน อกทงการเปนทราบทมความลาดชนต า น าจงมแนวโนมททวมขงนานเพราะฉะนน กรงเทพฯและปรมณฑลจงท าพนททบรรพบรษไดท าเปนระบบคลองทงหมดใหเตมพนทและระบายออกใหเรวทสด การพฒนาพนทโดยถมคลองเพอเปลยนเปนถนน โดยไมมความรเรองระบบนเวศนเดม จงถอวาเปนการพฒนาทผดวธ อยางไรกตาม ปจจบนไดพฒนาอยางผดวธดงกลาวไปมาก เราจงตงค าถามวา เราจะอยรวมกบน ายงไงในชวตสมยใหม เพราะคนโบราณถามการกล าล าน า เคาจะอยเปนเรอนแพทมนลอยขนลอยลงตลอดเวลา ปญหาการรกล าอาคารบานเรอนในปจจบนเปรยบเสมอนเปนคลอเลสเตอรอลเกาะเสนเลอดฝอยนนกคอแหลงน าอนเปนพนทระบายน าหลกเตมไปหมด การแกปญหาไมใชการไลคนออกไป ควรกลบมาทบทวนถงการจะเปลยนศนยกลางทางเศรษฐกจไปอยทอน เพราะสงทเกดขนมนเปนผลลพธจากการพฒนาทผดวธ ท าใหคนมากระจกตวกนในพนทดงกลาว หากไปกระจายความเจรญทงภมภาค กจะชะลอผคนทจะเขามา เคยมแนวคดวาดวยการแยกสวนราชการสรางเปนเมองใหมในพนทปรมณฑล ดงนน กจะเหลอแตการคาทยงอยทกรงเทพมหานคร ซงแนนอนวายงลดความเจรญทกระจกอยมากใหเบาบางลง แตกจะทเลาปญหาลงระดบหนง ดงนนหลกการในแนวคดกคอ ท าอยางไร อยาใหมคนอพยพเขามา แตไปสรางจดเศรษฐกจใหมดกไว แลวเมองใหมกมการออกแบบใหถกตองใหด ดงนนกจะชะลอคนทจะเขามา นอกจากนถารฐสามารถสรางทอยราคาถก และสามารถรกษาใหอยได กเปนการสรางแรงจงใจไมใหคนไปรกล าแหลงน า

16

สาธารณะ อยางไรกตาม หากรฐบงคบใหผรกล าออกไปออก และหาพนทใหคนกลมดงกลาวอยควบค ตองจดหาทท ากนไดดวย ประการหนงทคนไมยอมยายออกจากพนทรกล า เพราะกลววาไปอยทใหมแลวไมมอาชพ ดงนนควรแกปญหาแบบครบวงจร การแกปญหาจงเปนการแกเชงระบบ ค าถามตอมาคอ “จะท าอยางไรใหคนทอยตรงนนมรายไดจากการคาขายทจะยงชพอยได” กตองเกดจากการคดแบบครบวงจร สงเกตวารถไฟฟา มนเปนเครองมอตวหนงทจะแกได เพราะวาทนททรถไฟฟามา ปจจบนไปไกลมากทางเสนตะวนตกของกรงเทพฯ ขนไปจนกระทงถงบางบวทอง เครองมอนท าใหคนทหนาแนนกระจายออกไป เพราะฉะนนกเปนไปไดวาสามารถสรางทอยใหกบผรกล าทบางสวนเปนผมรายไดนอยจะสามารถมทอยทอาศยได ท าการคาขาย เปนแรงงานใหกบโครงการการลงทนของรฐ ตวอยางกรณศกษาในตางประเทศ ใชวธการวางแผนการใชทดน แลวท าให Land use ดงกลาวเกดขนไดจรง มการใชระบบขนสงสาธารณะรวมดวย ทงการตดถนน หรอระบบรถไฟฟา กลาวคอ ก าหนดพนทได แตตองมระบบ infrastructure ผคนจงอยตรงนนได ตางกบกรณของประเทศไทย ผคนตงถนฐานอยางไมเปนระเบยบ แลวหนวยงานทเกยวของกไปดวา การจราจรเตมผวถนนแออดหรอไม เมอพบวาแออดกไปเพมถนน ซงแทจรงแลวกไมไดแกปญหา เพราะเมองไมไดออกแบบไวรองรบ การตดถนนเปน stand alone ไมมความเชอมโยงใดกบพนท ผคน การท าถนนทไรการวางแผนดงกลาวจงเปนการสรางเพอแกปญหาของถนน แตในขณะทคนอนเคาเอาถนนเพอเปนเครองมอในการแกปญหาของเมอง บทสรปและขอเสนอแนะในการปองกนและลดผลกระทบจากอทกภย

1. หนวยงานภาครฐ สถาบนวชาการ ตองรวมมอในการจดท าฐานขอมลทส าคญของเมองทเกยวกบอทกภย สถาบนวชาการตองรวมมอกนจดท าฐานขอมลทส าคญของเมองทเกยวกบอทกภยทกดาน ทงทางกายภาพ และระบบการบรหารจดการใหเปนเครอขายทงหมด

2. ภาคประชาสงคม /ประชาชน ตองไดรบการเสรมเพมความร ความเขาใจในการเตรยมรบการปองกน และลดผลกระทบจากอทกภย จะไดไมมความขดแยงในสงคมระหวางทเกดปญหาอทกภยขน

3. การเตรยมพรอมในดานเทคโนโลย และเครองจกร อปกรณในการเตอนภยระยะไกล การปองกน และลดผลกระทบจากอทกภย นอกจากน ความส าคญทตองตระหนกในอนาคตคอ การบรหารจดการในภาวะภยพบต

อยางเปนระบบในเชงนโยบาย ทใหความรถงระดบทองถนทใกลชดกบประชาชน ทงการวางแผนการเตอนภยในระยะไกลเพอลดความเสยหายทเกดขนในอนาคต กรณศกษาการปองกนและการลดผลกระทบจากอบตภย : ฮองกง ฮองกงเปนประเทศทตองเผชญกบพายอยบอยครง (ภาพท 28 ) และพายใตฝนจะน าฝนครงใหญมาตกทฮองกง ดงนนฮองกงจะมความแมนย าในการพยากรณพายมาก การเตอนภยของฮองกงจะมการเตอน

17

ลวงหนาประมาณ 3-5 วน จะมการรายงานวาพายกอตวจดไหน พกดเทาใด การเคลอนตวความเรวศนยกลางเทาใด ต าแหนงทพายขนอยทบรเวณไหนของเกาะฮองกง สถานประกอบการ เชน โรงแรม (ภาพท 29) เตอนวาเราจะอยอยางไรเมอพายหมายเลขแปดขน ค าแนะน าวาเราอยในหองจะปองกนอยางไร ในสถานทมกระจกตองปฏบตตนเพอเตรยมพรอมหลบกระจกทอาจปลวมาอยางไร เนองจากฮองกงอาคาร ผนงอาคารจะท าดวยกระจกสวนใหญ ตกขนาดใหญจะตดสตกเกอรปองกนกระจกแตก และปลวไปเปนอนตรายตอผคน รวมไปถงการปองกนความเสยหายตออาคารและทรพยสน ทรพยสน มาตรการปองกนการขาดแคลนพลงงาน อาหาร น าดม เมอเคาเตอนลวงหนาคนฮองกงกจะมการซอตนไวเผอเปนเวลา 5 วน อาจเปนชวงระยะเวลาทรฐบาลไมอาจใหการชวยเหลอไดทนท มาตรการดานการประกนภยและสนไหมทดแทน อนนมความเขมงวดมาก เมอมประกาศวาหามออกนอกตวอาคารแลว หากคณฝาฝนและไดรบบาดเจบ จะไมสามารถเบกคาสนไหมจากบรษทประกนได เพราะถอวาเปนภาวะทประกาศเตอนภยแลว ทกคนตองอยในอาคารสถานทของตนเอง การปดสถานทกส าคญ เชน สนามบน โรงเรยน สถานทท างานหางสรรพสนคา ปดกอน 6 ชวโมงลวงหนา ผคนทตกคางตองนอนคางในสนามบน เทยวบนใหมไมใหเขา หากโดยสารอยบนรถแทกซ คนขบตองหาทางสงผโดยสารลงรถไฟใตดนใหเรวทสด หามวงบนถนน รถทวงระหวางเมอง เชนอยบนสะพานระหวางเกาลน ฮองกง ตองลงไปในอโมงคหลบภยใตสะพานทอยลงไปชนลางของอโมงค คอขางบนเปนสะพานแบบรถเปดวง เพอปองกนไตฝนพดรถปลวตกทะเล

ภาพท 28 สภาพการณกอนพายเขาบนเกาะฮองกง

ภาพ 29 จดหมายเตอนภยจากโรงแรมใฮองกงในภาวะวกฤต

18

ภาคผนวก พนททเหมาะสม (Potential Area) เพอท าโครงการทอยอาศยรองรบชมชนทรกล าคคลอง

กรงเทพมหานครและปรมณฑล ภายในกรงเทพมหานคร ไดจดแบงเปน 3 zone ดงน

Zone 1 กลมตะวนตกกรงเทพมหานคร

ภาพท (1) แสดงพนทวางในกลมตะวนตกกรงเทพมหานคร

Zoneท 2 กลมกลางกรงเทพมหานคร

ภาพท (2) แสดงพนทวางในกลมกลางกรงเทพมหานคร

19

Zone ท 3 กลมตะวนออกกรงเทพมหานคร

ภาพท (3) แสดงพนทวางในกลมตะวนออกกรงเทพมหานคร

ภาพท (4) พนทเหมาะสมในปรมณฑล

ภาพท (5) พนทมศกยภาพในกรงเทพและปรม