0

ความคดและขอเสนอในการขบเคลอนความเปนเมอง

ศาสตราจารย ดร. เอนก เหลาธรรมทศน อธการวทยาลยบรหารรฐกจและรฐศาสตร มหาวทยาลยรงสต

ผเขยน : ศาสตราจารย ดร.เอนก เหลาธรรมทศน

บรรณาธการบรหาร : นางสาวยวด คาดการณไกล

บรรณาธการฝายวชาการ : นางสาวยวด คาดการณไกล

ผถอดความ : นายอกฤษฏ เฉลมแสน

กองบรรณาธการ : นายอกฤษฏ เฉลมแสน, นายฮากม ผหาดา, นางสาวณฐธดา เยนบารง,นายอรณ สถตพงศสถาพร

ปก : นายอรณ สถตพงศสถาพร

รปเลม : นายอกฤษฏ เฉลมแสน

ปทเผยแพร : ตลาคม 2557

ผเผยแพร : ศนยศกษามหานครและเมอง มหาวทยาลยรงสต รวมกบมลนธสงเสรมปญญาสาธารณะ (CPWI)

ภายใตแผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง

ผสนบสนน : สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

สารบญ

1. ความคดและมมมองตอเมองในชวงวยนกศกษา 1

1.1 ชนบททม นของการเปลยนแปลงสงคม

1.2 พลวตของชนบทไทย

2. ความคดและมมมองตอเมองในชวงวยเรมทางาน 3

2.1 เมองกบการตนตวของชนชนกลาง

2.2 เมองกบความเหลอมลา

3. ความคดและมมมองตอเมองในปจจบน 5

3.1 การเปลยนแปลงของเมองในโลกตะวนออก

3.2 ยอนมองเมองของไท : การสบสานอดตเพอการพฒนาอนาคตของเมอง

3.3 ทศนะตอการขบเคลอนความเปนเมองผานหนงสอเลมสาคญ

4. บทสรป : พฒนาเมองตองพฒนาคน 14

1

ความคดและขอเสนอในการขบเคลอนความเปนเมอง ศาสตราจารย ดร.เอนก เหลาธรรมทศน0

1

อธการวทยาลยบรหารรฐกจและรฐศาสตร มหาวทยาลยรงสต

โดยพนเพการศกษาของผมไมไดเรยนเรองเมอง นคร มหานคร เลย ผมไมไดเรยนมาเลย ผม

เรยนรฐศาสตร แรกๆสนใจการเมองของประเทศ การเมองของชาต ตอนทหลงสนใจในเรองอนๆเพม คน

ทวไปรจกผมวา เปนผเขยนเรอง สองนคราประชาธปไตย และตอมาเขยนเรองทองถน เขยนเรองโลก

มท งประวตศาสตรโลก คอ ตะวนออก-ตะวนตก : ใครสรางโลกสมยใหม มทงปจจบนและอนาคตของ

โลกทเขยนหนงสอบรพาภวตน เมอคณยวด คาดการณไกลชวนใหมาพดในเรองเมอง กมานงทบทวน

วา เราสนใจเรองเมองมาไดอยางไร จรงๆ สองนคราประชาธปไตยกคอ เรองเมองกบชนบท เรอง

ของคนชนกลางคนในเมองกบชาวนาชาวไรในชนบท จงมาคดตอทาไมตนเองถงคดเรองนข นมาได

มนคงอยในระบบคดอะไรของตน อยในสมองอะไรของตนมากอนแลว

1. ความคดและมมมองตอเมองในชวงวยนกศกษา

1.1 ชนบททมนของการเปลยนแปลงสงคม

ถาถอเอาสองนคราเปนการเรมประวตความคดของผม อะไรคอ prehistory ของมน อะไรทผม

คดกอนทจะมาเขยน มนคงเรมตงแตผมอาย 19 – 20 ป แลว เรมจากการสนใจชนบท สนใจเกษตรกร

เปนหวงชนบท เปนหวงชาวนาชาวไร เมอไปคายตางๆในชนบทเวลานน กขบวนนกศกษาหลง 14

ตลาคม 2516 อาจเปนขบวนแรกๆของสงคมไทยทคนในเมอง คนในกรงหนไปสนใจคนในชนบท ใน

ตอนนนสงทปญญาชนฝายซายคดตามทฤษฎเศรษฐศาสตรการเมองแบบเหมา เจอตง คอ จะตองเอา

ชนบทไปลอมเมอง เราจงสนใจชนบท เศรษฐศาสตรการเมองแบบนมองวา ชนบทคอฐานทม นทสาคญ

ของการเปลยนแปลง บางคนบอกเปนฐานทม นของการปฏวตทเดยว วธคดแบบนจงจะมองเมองแบบลบ

ชวาเมองคอทอยของชนชนปกครอง เมองคอศนยกลางของทนนยม เมองคอทๆ ดดซบเอาทกอยางไป

จากชนบท มาอานหนงสอเพมเตม กพบวามารกซเองคดไววา ความขดแยงระหวางชนบทกบเมองจะ

ดารงอยในระบอบทนนยม และตองรอจนกระทงกลายเปนสงคมนยมแลวเสยดวยซา จงจะทาใหชนบท

กบเมองกลายเปนอนเดยวกน เรยกวาคขดแยงจะหลอมเขามาหากน แลวกลายเปนอะไรอกอยางหนง

1

ถอดความจากการนาเสนอในทประชมวชาการเรอง “อดมการณในการขบเคลอนความเปนเมองในอนาคต” จดโดย แผนงาน

นโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง เมอวนองคารท 17 มถนายน 2557 เวลา 10.00 – 16.00 น. ณ แผนงาน

นโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง อาคารพรอมพนธ 1 ชน 4 จดโดย แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคต

ของเมอง รวมกบมลนธสถาบนสรางสรรคปญญาสาธารณะ โดยการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

(สสส.)

ไมใชท งเมองหรอชนบท ดวยคดแบบนจงสนใจเรองชาวนาชนบท มองประเทศไทยกคดถงแตชนบท ไม

คอยคดถงเมอง เมองทคดถงคอกรงเทพฯ แตกรงเทพฯคอศนยกลางของอานาจปกครอง คดอยางนนนะ

ผานไปซกระยะหนงในขบวนการปญญาชนและฝายซาย กมการถกเถยงกนวา แนวคดทวาใช

ชนบทเปนฐานทม นยงถกหรอไม เพราะหลายคนคดวา สงคมไทยไมใชอยางทปญญาชนฝายซายบอกไว

วาเปนกงศกดนา หากเปนสงคมทเปนทนนยมไปแลว กลายเปนสงคมทเปนทนนยม หมายความวาฝาย

ทเสนอความคดใหม มขอเสนอวา ขบวนการเปลยนแปลงจะตองสนใจเมองตางหาก ไมใชสนใจชนบท

หรอถายงสนใจชนบท นาหนกกนาจะใหทเมองมากกวา นาจะสนใจกรรมกรและคนจนในเมอง มากกวา

ทจะสนใจชาวนา การตอสการเปลยนแปลงตางๆ ตองเนนการตอสแบบสนตวธในเมอง ตองสราง

เครอขายสรางฐานตางๆในเมอง แลวกถกเถยงกนอกวา ระหวางกรรมกรกบชาวนาใครสาคญกวาใคร

ใครนาใคร มองแบบการปฏวตจนชาวนานนตองนากรรมกร ถามองแบบอกสายหนงตองสนใจกรรมกร

ตองสนใจคนในเมอง รวมทงคนชนกลาง ผมเองอยในกระแสของการถกเถยงกน กไดคดกบอะไรหลาย

อยาง เรมตนทาวจยครงแรกอายประมาณซก 26 ป ยงไมจบอะไรเลย เรยนแพทยถงปหา ถาจะนบวาได

ปรญญาบตร กไดปรญญาบตรวทยาศาสตรบนฑต ซงไมเกยวอะไรกบทผมกาลงคนควา

1.2 พลวตของชนบทไทย

ผมคดวาในประเดนแรก พลงการผลตของไทยไมไดหยดชะงก ไมไดหยดอยแคเปนกงศกดนา

ถาพลงการผลตหยดชะงกยอมจะนาไปสการปฏวต จะวดพลงการผลตอยางไร ถาวดงายๆ กวดจาก

อตราการเตบโตทางเศรษฐกจ ผมพบวาการผลตของไทยเตบโตเรวมาก 7-8 % ตดตอกนมาซก 20 ป

เพราะฉะนนพลงการผลตของไทยไมไดหยดชะงกแนนอน แมวาจะยงไมเปนอตสาหกรรม แมวาจะไมได

ใชเทคโนโลยทลาหนาในตอนนน แตถานบจากอตราการเตบโตแลว เปนเศรษฐกจทยงเดนยงวงไป

ขางหนาได แมวาขณะนนชนบทของไทยใหญ แตในชนบททผมไปเหนเองมาแลว มความเปลยนแปลง

ตลอดเวลา ลกษณะทเรยกวากงศกดนาลดลงเปนลาดบ ยงกวานนศกดนาของไทยไมไดเปนแบบยโรป

และจน ในสมยโบราณชาวนาไทยในตอนนนเปลยนจากการปลกกนเองมาปลกเพอขายคอนขางชดเจน

แลว มทปลกเองกนเองอยบนภเขาสง เปนของชนกลมนอย แคคนไทยกลมใหญปลกขาวเพอขาย และ

ชาวนาไทยถอครองทดนเองมากกวาทผมคด มากกวาททฤษฎบอก มอยบางทเปนชาวนาเชา

โดยเฉพาะทางภาคเหนอ แลวกภาคกลางทแมนาลาคลองอดมสมบรณ แถบทงรงสต แตถานบรวมๆ

ชาวนาไทยสวนใหญครองทดนเอง โดยเฉพาะภาคอสานถอครองทดนมาก แมวาทดนไมอดมสมบรณ

ถานบเปนไรมากกวาภาคเหนอมากกวาภาคกลางเสยดวยซา ผมกมความเหนวาชนบทแปรเปนทนนยม

ขนเรอยๆ ชาวนากาลงกลายเปนนายทนนอย ไมใชชาวนาแบบกงศกดนาแบบทาเองกนเอง แลวสงสวย

ใหเจาศกดนาอะไรแบบนไมใช ในความเหนของผมชนบทไมนาเปนฐานทม นของการเปลยนแปลงอะไร

ได ผมจงหนมาใหความสาคญกบเมอง กรรมกร นายทนนอย ชนชนกลางมากขน นพดตามทฤษฎ แต

เมอกวาดตามองเมองไปจรงๆ ยงพบวา สวนใหญกมแตพอคา นายทนใหญ ขาราชการ คนจน สวน

กรรมกรนนมมากขนในแถบกรงเทพฯและปรมณฑล แตในจงหวดอนๆกยงมไมมากนก ทสาคญยงมอง

ไมเหนคนชนกลาง ยกเวนนกศกษาและอาจารยมหาวทยาลย นกหนงสอพมพ ขาราชการ แตวาชนชน

กลางในภาคธรกจยงมนอย แลวแบบแผนการเตบโตเมองของไทย มกรงเทพฯเปนนครโตเดยว เปน

primate city นอกจากนน กไมคอยมเมองใหญ อกเมองหนงทสาคญคอเชยงใหม แตผมยงคดวาตอนนน

ยงไมถงเปนข นนคร ทเลามากปดฉาก prehistory ของผมไดพอด

จากนนผมกไปอยท อเมรการวม 9 ป สอนทอเมรกาดวย ผมไมไดเรยนกบเจาสานกคนไหนอะไร

ทงสน ความคดของผมไมไดเปลยนแบบหนามอเปนหลงมอ ฉบพลนทนท ผมไมไดไปเรยนเรองเมอง

ดวย แตทฝงในความสนใจของผม อยในวาระทางปญญาของผม ซงคงแรงพอสมควร แตวาไมคอยรตว

คอ ความสาคญของเมอง

2. ความคดและมมมองตอเมองในชวงวยเรมทางาน

2.1 เมองกบการตนตวของชนชนกลาง

ผมกลบมาสอนหนงสอทมหาวทยาลยธรรมศาสตรป 2532-2535 อานอะไรตางๆของพวกททา

วจยการตลาด พดเรองคนชนกลาง ผบรโภค (consumer) ทเปนคนชนกลาง (middle class) ผมเรมคด

ขนมาวา เอะ มนมชนชนกลางเหมอนกนนะ ใชม ยครบ แนนอนผมสงสยวาเขาวจยถกตองหรอเปลา

นกการตลาดเขาสนใจผบรโภคคนชนกลางมาก จะบอกไดเลยวา คนชนกลางใชสนคาแบบไหน

คนชนลางใชสนคาแบบไหน สนคาของคนชนกลางทเรมออกมาสตลาดตอนนน มอะไรหลายๆอยาง

รวมทงรถยนต มอถอ ในตอนนนเพอนๆในแวดวงรฐศาสตร ไมมใครสนใจคนชนกลาง ยงสนใจเรอง

ทหารกบพลเรอนอยเปนสวนใหญ แตวานกการตลาดสนใจเรองคนชนกลาง ซงผมคดวานาจะชมเชย

อยางนอยทสดทาใหผม แตคงไมใชผมคนเดยวทเรมคดเรองคนชนกลางในทางการเมอง ในทสดเมอเกด

การยดอานาจป 2534 ซงในความเหนของผมเปนการยดอานาจทคนชนกลางเปนคนเรยกรอง แตวาคน

ทวไปไมไดวเคราะหแบบนน โดยวเคราะหวาทหารขดแยงกบนายกรฐมนตรชาตชาย

แตพอป 2534-2535 เหนการเคลอนไหวของคนชนกลาง เอามาเขยนเปนหนงสอเรองมอบมอ

ถอ ผมเหนพวกนมรถเกงนง อาจเปนเงนผอนกได แลวกมโทรศพทมอถอ อาจดวาฟงเฟอฟมเฟอยก

ตาม บางครงเรยกพวกนวามอบมอถอ บางครงกเรยกมอบรถเกง จบตาดคนพวกน แลวกจะไมเหนแต

กรงเทพฯ จะเหนเชยงใหม โคราช อดร อบล ขอนแกน ระยอง พทยา หวหน บางแสน สงขลา หาดใหญ

สราษฎรธานขนมาดวย ผมเรมสงเกตวาเมองพวกนโตเรวเหมอนกนนะ ไมไดโตชาๆ ในชวงทผมหายไป

8-9 ป อาจโตขนเพราะสงครามกลางเมองระหวางคอมมวนสตกบรฐบาลยตลงหรอเปลา ทาใหทดน

บรเวณปา บรเวณชนบทลกๆนนมคนเขาถง ทาเกษตรกรรม ทาพาณชยกรรม ซงมตอมาจาก

เกษตรกรรม สวนในภาคเมองกเปลยนจากรนเถาแกไปเปนรนทจางคนเขาทางาน เกดคนชนกลางทเปน

ลกจางในภาคธรกจ สวนทกรงเทพฯไมตองพดถง พวกทเรยกวามอบรถเกง มอบมอถอ ทจรงคอพวก

ผบรหารและพนกงานของบรษทตางๆ ซงคนเหลานนไมไดเปนเจาของบรษท ไมใชเถาแก แตเปน

ลกนองของบรษทผบรหารของบรษท บรษทจานวนมากกลายเปนบรษทมหาชน ผมเรมสนใจเรอง

เมองขนแลว

ในชวงป 2535- 2538 ทผมเขยนสองนคราประชาธปไตย จรงๆผมอานงานของมนโร (Munro)

จาชอจาหนาไมไดซงเปนนกวชาการรนหลงตอจากอองร ปเรน (Henri Pirenne) ทเขยนเรอง Medieval

Cities: Their Origins and the Revival of Trade ผมเรมสนใจเมองกบประชาธปไตย เมองกบทน

นยม จากปเรน ทาใหผมสาวกลบไปอานไปคนเกยวกบ Polis ของกรก เมองทปกครองจดการตนเอง

เปน city state คอเปนทงรฐ เปนทงเมองดวย ซงอรสโตเตล พลาโต กพดถงเอาไวเยอะ

คาวา “การเมอง” ของตะวนตก มาจากการของเมองจรงๆ การของ Polis จรงๆ ผมเรมเกด

ความคด ประชาธปไตยทปกครองตนเอง (self government democracy) โดยเฉพาะผมไปตความวา

เปนการปกครองทองถน เพราะวาบงเอญชวงนนป 2539 - 2544 ผมไปเกยวของกบการกระจาย

อานาจ แลวเกยวของกบการพฒนาทองถน ผมเปนประธานเขยนแผนกระจายอานาจ ฯ ฉบบแรกใน

ประเทศไทย ชวงนนกไปคดเรองทองถน ทาเรองทองถน แตวาเรองเมองยงถกกลบเอาไว ไมถกขด

ขนมา ในสมองผมมเรองประชาธปไตยทองถน ประชาธปไตยปกครองตนเอง มเรองคนชนกลาง แตเรอง

เมองยงไมคอยม ยงถกกลบเอาไว

2.2 เมองกบความเหลอมลา

พอมาป 2546-2547 ผมกเพงมาเจอหลกฐานเมอวาน ชวงนเองผมไปชวยมหาวทยาลยราชภฏ

จนทรเกษมทาหลกสตรปรญญาโทเรองเมอง ผมลมไปหมดแลววา เขยนคานยมใหเขาดวยในหนงสอ

เรอง “คนทกขเมอง” พอผมยอนกลบไปอานบทความและบทนา ทสาคญไปดสารบญกจะม เรองชวต

หญงบรการในบารญปน คนถบสามลอในกระแสการพฒนา ชวตแรงงานกมพชาในไทย เมองพทยากบ

ความเปลยนแปลง พฤตกรรมสขภาพของเยาวชนเมอง เสนทางของชมชนแออดในเมอง ทาใหผมไดคด

ยอนหลงวา เรองเมองทเราสนใจอย นอกจากนกวางผงเมอง พวกสถาปนกอะไรตางๆ แลวนก

สงคมศาสตรของไทยสนใจเมองในแงความลาบาก ในแงจราจรตดขด ในแงคนยากคนจน ในแงคน

อพยพมาลาบากในกรงเทพฯ มนเปนเรองของคนทกขคนยาก งานของอาจารยอคน รพพฒนกเปนเรอง

สลม เปนตน เปนงานทบอกถงบรรยากาศการศกษาเรองเมองในเวลานนเลย งานของอาจารยทนงศกด

วกล ทา housing for the poor กอยในบรรยากาศแบบนน ในหมนกวชาการกอยากเหนเมองใหเลกลง

มคนเสนอใหกรงเทพฯเลกลง คนหนงทสมครเปนผวาราชการกรงเทพมหานครแลวเสนอนโยบายเรองน

เลยคอ คณอากร ฮนตระกล เสนอใหทากรงเทพฯใหเลกลง ผสมครคนอนๆพดลวนแตจะทาอะไรให

กรงเทพฯมากมาย แตคณอากร ฮนตระกลคดวาจะทายงไงใหกรงเทพฯเลกลงใหได ทายงไงใหประชากร

ไหลคนสชนบทใหได

บรรณาธการหนงสอ “คนทกขเมอง” คอ สมาล ไชยศภรากล ปจจบนเปนอธการบดมหาวทยาลย

ราชภฏจนทรเกษม ผมเขยนคานยมใหหนงสอ แตในบทนาเขาเขยนวา “ขอกราบขอบคณบคคลสาคญ

ทสดทเปนเสมอนจอมทพของเรา.. (ชอผม) อาจารยกรณามารบสอนในรายวชาสมมนาปญหาการวจย

และการพฒนาเมอง ในภาคเรยนท 1/45 หวขอวทยานพนธของนกศกษารนแรกทง 30 คนมาจากการ

อานตรวจและแกไขอยางใกลชดตลอดเทอมจนนกศกษาสามารถพฒนาเปนวทยานพนธไดสาเรจ” ผมลม

ไปหมดแลวเรองน ถาไมถกมอบหมายใหมาพดเรองนในวนน ผมกคงไมไดไปคดวา ผมคดเรองเมองมา

อยางไร ผมคงลมหนงสอเลมนไปแลว

3. ความคดและมมมองตอเมองในปจจบน

3.1 การเปลยนแปลงของเมองในโลกตะวนออก

ขอเลาตอวาผมสนใจเรองเมองอยางจรงจง กเมอกรงเทพมหานครตงผมเปนประธานสถาบน

พฒนาเมองเมอป 2552-2553 ทาหนาทจดหลกสตรการพฒนาเมองใหผบรหารระดบผใหญอยหนงป

ชวงนทาใหผมไปอานเมองของโลก (global city) เมองของจน และบงเอญผมกาลงเขยนหนงสอบรพา

ภวฒนอยดวยในชวงนน ผมเอาขอมลสองทางมาประกบกน กเกดอะไรทแปลกๆขนมาในใจ อนาคตของ

เมองในโลกตองไปดทจน เอะ จนมเมองอะไร จนเปน trend setter เปนผนาแนวใหมๆ ผมตกใจทวา

เมองของจนทมคนมากกวา 1 ลานคนขนไป มถงรอยกวาเมอง สวนปกกง เซยงไฮไมตองพดถงมเมอง

ละ 20 ลานคนโดยประมาณ ชวงนนผมรจกแผนพฒนาฉบบท 12 ของจน มหลายอยางทสาคญ จนเหน

วาการแปรเปลยนเปนเมอง การสรางเมอง การขยายเมอง การปรบปรงเมอง เปนหวใจของทางรอดของ

เศรษฐกจของจน เพราะจนไมสามารถปลอยใหเศรษฐกจเปนการสงออกอยางเดยว ตองเปนเศรษฐกจท

เนน domestic market เนนซอขายภายในประเทศ ผลตขนมาแลวตองขายในประเทศเปนหลก สรางงาน

ขนมาในประเทศ แตจดสาคญคอวา ถาคนอยในชนบทเทยบกบคนอยในเมอง คนทอยในเมองม

consumption หกเทาของคนทอยในชนบท เพราะฉะนนถาจนจะสรางกาลงซอ จนตองเปลยนภาคชนบท

เปนเมอง การสรางเมองของจนจงเปนเรองทสาคญมากตอประเทศ

ชวงนนผมไดไปเหนเมองของจนพบวา เมองของจนใชได ปรบตวได สะอาด การจราจรก

คลองตว สวนหนงเพราะเขาทารถไฟใตดนไดเรวมาก ขนสงสาธารณะของเขากใชได ราคาไมแพง คนใช

กนเยอะ พวกอาคารทอยอาศยผดขนอยางรวดเรว บางสวนรฐบาลเปนคนทา สวนใหญเอกชนเปนคนทา

แนนอนการพฒนาของจนมจดออนขอบกพรอง ไมใชไมม แตผมเหนเมองทเจรญเตบโตอยางรวดเรว

เหนความพยายามของจน ทาจตรสใหญในเมอง ทาสวนสาธารณะ มลอกคลองขดคลอง มสนามบน ม

การเรมทาเมองใหมหนาตาเปนเมองเกาของจนดวย กนแหละครบสองเรองประกอบกน

เมออานเรองจนมากเขา กมาสขอสรปวา ในประวตศาสตรแลว เมองใหญของโลกเกดใน

ตะวนออกไมนอยกวาตะวนตกแนๆ เผลอๆจะมากกวา แลวเมองใหญๆของจน เชน เมองฉางอน เมอง

ไคเฟง เมองหางโจว มมาเปนพนๆปแลว หรอหลายรอยปมาแลว ประชากรนบเปนลานทงนน เมอง

หางโจว ทมารโคโปโลไปเหน มารโคโปโลนนอยรวมสมยพอขนราม เมองหางโจวใหญกวาเวนส ทเปน

เมองสาคญของอตาลมหาศาล มารโคโปโลบอกวาเมองของจนทอยตดกบประตกาแพงของจน แตละ

เมองใหญเปนสบเทาของเมองคาขายในอตาล หางโจวเมองทสาคญ ใหญมากในเวลานน เปนเมองหลวง

ของราชวงศซงใตดวย เรองเมองเหนจะไมใชเรองของตะวนตกอยางเดยวแลว เปนของตะวนออกดวย

เมองโอซากาในญปนกเชนกน แตรตอนยคป 1600 1700 กอนญปนเจอฝรง เมองโอซากามคนเปนลาน

แลว นาตกใจ !

ในสมองผมเรมป นปวน การศกษาทเราไดกนมาตลอด และสงทคนไทยพดกนมาตลอด คลายๆ

กบวา เราไมอยากเปนเมอง เพราะวาการเปนเมองคอการเปนตะวนตก และเราอยากอยแบบไทย ความ

เปนไทยคอหมบาน ความเปนไทยคอชนบท ความเปนไทยคอเมองทเลกๆ ผมเรมคดวา นาจะไมใชแลว

ความเปนไทยนาจะมเมองอยในนนดวย

ผมพบวาฝรงเองกบอกวาอยธยาสมยกอนกรงแตกประชากรมเปนแสนแลว อาวประชากรเปน

แสน แลวลอนดอน ยโรป ชวงหนงทยาวนานมากมประชากรแคสามหมนสหมนเทานน ผมเรมคดวา เอะ

เรองเมองกนาสนใจ เมองของตะวนออกนาสนใจ ผมไดไปดอนเดยประมาณสบครง พบวาเมองของ

อนเดยใหญมาก กาแพงเมองของอนเดยสงมาก หนามาก แขงแรงมาก เอาละในโลกททาใหผมตกตะลง

ในกาแพงเมอง นอกจากในจนแลวกคออนเดยนนเอง กาแพงมนใหญเหลอเกน แลวสงกอสรางตางๆ ไม

วาพระราชวง ไมวามสยด ไมวาวดของอนเดยซงอยในเมองใหญโตมโหฬารมาก ไมไดเลยนแบบ

ตะวนตก ไมวาไมไดมาจากกรก ไมไดมาจากโรม ไมไดมาจากเมโสโปเตเมย อยางจนผมคดวาไมไดรบ

แนๆ เพราะไกลกนเหลอเกน อนเดยอาจจะไดมาจากเมโสโปเตเมยบาง อาจจะได แตกไมแน ผมคดวา

อนเดยเปนบรเวณทเราดถกดแคลนมาก จรงๆแลวอนเดยตางหากอาจเปนแมบทของเมโสโปเตเมย เปน

อะไรทผมคดสนกๆ แตในอนาคตผมจะศกษาเรองพวกนใหมากขน

นอกจากนนผมยงไปพกาม ไปมณฑะเลย พกามถาเปนเมองทสมบรณคงใหญโตมาก เพราะวา

วดของพกามมเปนพนๆวด ทาใหผมคดวา ไมใชนครวด นครธมเทานน ทเปนนครทย งใหญแตโบราณ

ของเอเชยอาคเนยเทานน ยงมพกามดวย พกามมคนเปนแสน กอนทจะถกมองโกลตแตก คนคงจะเปน

แสนๆ ไมอยางนนจะมวดจานวนมากอยางนนไมได แตผมไมไดหยดแคนน ผมไปดเมองอมมาน เขา

บอกวาเปนเมองมาเจดพนป อมมานทรบกนทกวนนนะ เมองดอยพฒนานนะ ทาไมมนมประวตต งเจด

พนป ผมไปดามสกส เขาบอกประวตเมองของเขาไมตากวาเจดพนป บางคนบอกหมนปดวยซา

ดามสกสกบอมมานเถยงกนวาใครเกากวากน แตทงอมมานและดามสกสไมใชฝร ง ไมใชตะวนตก

เยรซาเลมผมกไปมาแลว เยรซาเลมมประวตอยางนอยหาพนป วกกลบมาเมอผมพดถงอนเดย นอกจาก

เดลทผมไปดแลว คาจราโฮผมมาด ออรชารผมกมาด อกเมองทผมดแลวฝงอยในใจผมมากคอเมอง

พาราณส

พวกเราททาเรองเมอง ถาไมสนใจเรองพาราณส นาเสยดาย อยาไปสนใจแตโรม ผมคดของผม

นะ คณไมสนใจพาราณสไดอยางไร พาราณสอยในหวใจของเรานานมาก เมองนอายหาพนป ไฟทเผา

ศพไมเคยมอดเลย พาราณสเปนนครอนศกดสทธ คอเยรซาเลมของฝรง สวนอหรานผมกไป ผมเหน

เมองของมสลมยงใหญสวยงาม มสยดไมไดแพโบสถของฝรงเลย ยงใหญมาก พวกเราททาเรองเมอง นา

จะตองสนใจเมองเหลานดวย

3.2 ยอนมองเมองของไท : การสบสานอดตเพอการพฒนาอนาคตของเมอง

ผมเหนเมองพวกนแลว คดวาถาเมองอยในประวตศาสตรตะวนออก ไมใชเฉพาะหมบานเทานน

ในไทยกนาจะเปนแบบนนเหมอนกน เมองของไทยนาจะไมใชเปนเรองทเพงเกดขนเมอประเทศไทยรบ

แผนพฒนามาจากสหรฐอเมรกา แลวสภาพฒนเรมทาแผนพฒนาฉบบทหนงกเลยเกดเปนเมอง มนไมใช

เพราะเมองคงไมหยดแคกรงรตนโกสนทร เมองมนคงไมหยดแคกรงศรอยธยา ถกมยครบ ผมไปอาน

โบราณคด อานประวตศาสตรเกาๆพบวา คาวา “เมอง” เปนคาไทยแท เราไมไดแปลมาจากคาวา

“town” หรอ “city” อะไรทงนน เมองเปนภาษาไทยแทๆ คนรฐฉานจะออกเสยงเปน “เมง” คนไทยถน

บางทออกเสยงเปน “มอง เมง เมอง” เปนภาษาไท ไต ลาว นนแหละ รวมทงไทยทม ย ดวย จะเรยก

เมองเหมอนกนหมด

ผมไปอานหนงสอทอาจารยฉตรทพยกรณาใหมา จรงๆผมอานเรองพวกนมาหลายครงแลว แต

วาไมตอกน ทฤษฎบานเมองของศาสตราจารยคาจองกบการศกษาชนชาตไท ศาสตราจารยคาจองเปน

คนไทดานะครบ อยเวยดนาม ทานยงรภาษาไทดาเดมไดดมาก ทานเขยนอะไรเปนภาษาเวยดนาม แลว

คณะอาจารยฉตรทพยกบอกหลายคณะไดไปพบทาน ไดคยอะไรกบทาน ไดอานหนงสออะไรของทาน

อาจารยคาจองเสนอวาสงคมไทย ไต ลาว ทพดภาษาใกลเคยงกน มอยสองอยางคอ บานกบเมอง บาน

คอสงทเราเรยกวา หมบาน ตาบลทกวนน แตเมองหมายถงอะไรทใหญกวาตาบล เปนเมองขนาดเลกๆ

ซงเปนศนยกลางของบานหลายๆบาน หรออาจจะสงขนมาเปนเมองทใหญขนเปนลาดบ อาจจะถงข น

หนงกมกาแพงลอม

เมองทมกาแพงลอมทไปปรากฏในตวหนงสอในภาษาลานนาเรยกวา “เวยง” เมองบางเมอง

อาจจะไมมกาแพงลอม แตถาเมองสาคญจะมกาแพงลอม ในภาษาเหนอมคาขนมาอกคาหนง ภาษาไทย

ลานนาเรยกเมองเหลานนวา “เวยง” แลวการปกครองของไทยเปนการปกครองของเมอง ไมใชการ

ปกครองของประเทศ โดยเฉพาะในระยะตนๆมนเปนเรองของเมอง เชยงใหมกปกครองเมองเลกๆทอย

บรเวณเชยงใหมโดยตรง สบกวาเมอง ยสบเมอง จากนนเมองเชยงใหมกมอทธพลเหนอเมองลาปาง

ลาพน พะเยา แตวาไมไดมาปกครอง ลาปางกมเจาลาปาง กษตรยลาปาง ลาพนกมกษตรยลาพน

เชยงรายกมกษตรยเชยงราย แตกษตรยทใหญกวากษตรยท งหลายทงปวงในลานนา คอ กษตรย

เชยงใหม แตกเรยกเชยงใหม มบางครงเรยกลานนาบาง แตสวนใหญแลวจะเรยกวาเชยงใหม เพราะการ

ปกครองของเราเปน city state หมายความวาเมองมนไมใช territorial state แบบทเราเปนสยาม เปน

ไทยในตอนทหลง เราอยแบบนมาตงแตสมย ร. 5 เปนตนมาเทานนเอง

แตวาในสมยกอน ตอนทฝร งเรมมาคยกบเรา เราเรยกชอประเทศเปนประเทศสยาม จรงๆแลว

เราคยกนเองเรยก “กรงรตนโกสนทร” ซงเปนเมอง เพยงแตวากรงรตนโกสนทรอยเหนอเมองอนๆ แต

ละเมองปกครองตนเอง เราไมมราชการจากรตนโกสนทรในสมยกอนไปปกครอง ตอนหลงมขาหลวง

นายอาเภอ อะไรแบบน แตละทกมราชการของตนเอง ปกครองตนเอง คาวาเมองจะเรยกเปนเมองกได

เรยกพนทท เมองมอทธพลแผคลมไวกได เพราะฉะนนประเทศไทยจงเรยกวา “เมองไทย” คาวาเมองเปน

ทงเมองทเปนเมอง และเมองทเปนกลมเมอง ทอยภายใตการปกครองของเมองใหญเมองหนง หรอตอน

หลง ประเทศมเมองหลวงแลว กยงเรยกเมองไทยวาเมองไทย ไปเรยกประเทศไทยกมเรยกอยบาง แต

เปนภาษาหลวง ถาภาษาคนทวไปเรยกเมองไทย เมอสองปทแลวผมไปรฐฉาน กงงอกเหมอนกน ทคน

ไทใหญเรยกรฐฉานวา “เมงไต” คนรฐฉานเรยกรฐฉานเองวา “เมงไต” ผมกถามวาคาวาเมงคอเมอง

ใชม ย ไตนคนไทใหญ เขาเรยกตวเองอยางนน ไมไดเรยกไทใหญ แตเขาเรยกคนไต เรยกประเทศของ

เขา หรอแควนของเขาวา “เมงไต” ผมกมาคดเลนๆในใจของผม แสดงวาในโลกนมเมองไทยอยสองท

คอ เมองไทย กบเมองไทยทออกเสยงตามภาษาถนวาเมงไต

มาถงตอนน ผมเรมคดวาจะใชสายตาตะวนตกอยางเดยวมามองเมองของเราไมได จะคดแตวา

เมองของเรามแมเปนตะวนตกอยางเดยวไมได แมวาระยะหลงๆมา นกวางแผน นกวชาการของเรา จะ

เรยนมาจากตะวนตก แลวเอาความคดตะวนตกมาบอกวาเมองไทยควรเปนอยางนนอยางน เมองของ

ไทยไมไดเรมตนทเปนเมอง ทเปนลกเปนหลานของตะวนตก เปนเมองทเปนสวนหนงของเอเชย แลวก

อยางทผมพดเรองเมอง มอง เมง หมายถงบรเวณทเปนทราบลมแมนา เรยกวา เมง มอง เมอง แลวทา

มาหากนโดยการปลกขาว ผมยาคาวาทราบลมแมนา เพราะวาคนไทยทเรยก มอง เมง เมอง เดมปลก

ขาวทงนน แลวกอยบนทราบ บนทสงไมใชเมง มอง เมอง บนทสงจะเปนอาขา เปนเยา เปนอะไรตอ

อะไร ไมเปนเมง ไมเปนมอง ไมเปนเมอง แตถาเมง มอง เมอง กจะตองเปนทราบลมแมนา เราจะเขาใจ

ตรงนมากถาเราไปดลานนา เมองในลานนาแทบทกเมองในลานนาเปนทราบลมแมนา แลวลอมรอบดวย

เขา ภมประเทศเดมของทคนไทยเคยไปอย แถวเวยดนาม แถวจน แถวอสสม ลวนแตเปนภเขา แตวา

เราจะไมอยบนภเขา เราจะเปนชาตพนธท อยลมนา แลวเรากเรยกอาณาบรเวรเหลานวาเมอง

เพราะฉะนนมเมองเปนของไทยเดมเราดวย ทจะเอามาองมาใชในการทาแผนงาน FURD

(Future Urban Development) ของเราดวยกได เราไมควรจะทาแบบทวาไปคดลอกของฝรงมา แลวก

ทาเมองของเราใหเปนฝรง เอาฝรงเปนมาตรฐานอยางเดยว แลวคดวาเปนเมองคอแบบเดยวเทานนคอ

แบบฝรง ผมคดในใจพดในฐานะประธาน steering กมหนาทนาทศนาทาง หากเราไปทาแตเรองตนแบบ

ตวแบบทดๆ ตามตะวนตก แลวนามาวางทาบไป ชวาเมองของไทยควรเปนแบบน ผมวามนนาจะตนไป

ซกหนอย ผมคดวานาจะตองกลบไปคนหารากเหงาของเมอง เมง มอง ดวย สนใจเมองของตะวนออก

ดวย สนใจเมองประวตศาสตรดวย ไมใชทาแตเรองเมองปจจบนกบอนาคต

กลบมามองวาคนไทยคดยงไงตอเมอง คดวา opposition หรอคตรงขามของเมองไมใชชนบท ค

ตรงขามของเมองคอ ปาเถอน แตวาเมองหมายถง เมองทอยในกาแพง เมองทอยนอกกาแพง และ

ชนบททอยลอมรอบ ชนบทคอเมองดวย ถาคดแบบไทยโบราณ ชนบทคอเมอง ชนบทคอทๆมการ

ปกครอง สวนทพนไปแลวไมมการปกครอง เปนปา เปนเถอน แตชนบทคอเมอง เปนสวนหนงของเมอง

อยางเมองลาปาง ไมไดหมายถงเฉพาะเมองทอยในกาแพงเมอง ไมไดหมายถงเมองทอยรอบๆเมองขาง

นอกเทานน แตยงหมายถงทงนา ชาวนาอกจานวนเปนหมนๆ ทอยรอบเมองลาปาง แลวกปกครองกน

แบบพงพงกน ชนบทสงนนใหเมอง เมองสงนนใหชนบท

3.3 ทศนะตอการขบเคลอนความเปนเมองผานหนงสอเลมสาคญ

ขอพดตอวา ในชวงหนงเดอนทผานมา ทคณยวดบอกวาผมจะตองมาพดเรองเมองนน ทาใหผม

ยอนกลบมาดวา ตนคดเรองเมองอยางไร ยอนกลบไปอานหนงสอใหมๆบาง เกาๆ บาง กอานใหมบาง

ผมแบงหนงสอเหลานเปนสองประเภทใหญๆ ประเภทเมองทวๆไป อกประเภทหนงคอเมองแหงอนาคต

วนนกจะมาพดถงเรองเมองทวไป สวนเรองเมองแหงอนาคต คราวหนาคงมโอกาส ขอพดถงหนงสอ

สาคญๆ ไมกเลมทจะพดถงเรองเมองทวไป

เลมหนงทผมกลบไปอาน ผมคดวาเราควรอานหนงสอเกาๆดวย ไมใชอานแตหนงสอใหม

เทานน ในทางสงคมศาสตรนนหนงสอเกาๆบางเลมทรงคณคา มวสยทศน เปนอะไรทคลาสสกลาหนา

กวาหนงสอใหมดวยซา Jane Jacobs เขยนเรอง The Economy of Cities ตงแตชวงทศวรรษ 1960

Jacobs ทาใหผมสนใจเมองมากขนเปนทบเทาทวคณ เพราะวา Jacobs เปนผหญง เสยชวตไปแลว เธอ

บอกวาความคดมาตรฐานของวงวชาการ เชอวาเกษตรเกดกอนอตสาหกรรม ชนบทเกดกอนเมอง เมอง

องอยบนเศรษฐกจของชนบท เธอบอกวาทเหนมาทคนความาไมคอยแนใจวา ชนบทกบเมองใครเกด

กอนใคร ทเกดกอนแนๆคอถากบปา ทมนษยไปลาสตวเกบพชผกมากน แตวาหลงจากยค hunter

gatherer เธอไมคดวามนจะขบเคลอนโดยอตโนมตไปเปนเกษตรแลวคอยกลายเปนเมอง เธอพบเมอง

หลายเมองเกาแกมาก แลวในเมองนนมเกษตรอยดวย แตทมากกวานน เธอเชอวาเกษตรทข นมาจนม

คนอยในอาชพนนมากมาย เกดหลงจากทเมองคดผานไถ คดเรองเครองมอ คดงานชาง อะไรหลายอยาง

ขนมาไดกอน ซงชนบทถาเรมตนทาทนทจะเลยงคนมากขนาดนนไมได เพราะวาเครองมอการผลตตา

ลาสมย แตวาการเปนเมองบวกกบการไปลาสตวหากน ทาใหคนในเมองคดคนเทคโนโลยและวทยาการ

การเกษตรขนมาได อนนตางหากททาใหชนบทเตบโตอยางรวดเรว เพราะยายคนจากเมองไปอยใน

ชนบทไดมากขน เพราะเครองมอการผลตสงขนมากจงทาอยางนนไมได เธอเชอวาแมแตการฝกมา การ

ทอผาตางๆลวนทาในเมองขนมากอน

เอาละมนอาจไมจรงทงหมด แตอยางนอยทสดผมวาทาใหเรามสมดลมากขน ผมคดตอ ศาสนาท

จรงกเกดในเมอง พระพทธเจาทรงเปนคนในเมอง พระเยซกอยในเมองเยรซาเลม มฮมมดเปนพอคาอย

ในเมองเมดนา เพราะฉะนน เมออานประวตศาสตรของศาสนาครสต จะพบวาศาสนานเผยแพรในเมอง

สวนชนบทขณะนนสวนมากเปนพวกตอตานศาสนา เปนพวกนอกรตถอผหรออะไรทงมงายกวาทพวก

บชอปจากเมองจะไปเผยแพรศาสนา เอามาเขารต ตองใชเวลาไมใชนอย เอาละเรองนอาจเกนไปซก

หนอย เราไมตองเชอทงหมดกได แตอยางนอยทสดเราไดเหนคณคาของเมองมากขน ไดเหนวาเมอง

ไมใชเปนเพยงทอยของคนทไมทาอะไร ในวยหนมผมเคยคดวาเมองไมมประโยชนอะไร เปนเพยงทอย

ของชนชนปกครองขดรดชนบท ศลปะวทยาการอะไรตางๆผมไมไดคดเลยวาเมองเปนผสรางอะไรขนมา

แมกระทงศาสนาผมเคยคดวาพระปาตองดกวาพระเมองแนๆ แตจรงๆแลว ถาไมมเมองกไมแนใจวา

ศาสนาจะเกดหรอเปลา ถาไมมเมองเทคโนยการเกษตรจะเกดหรอเปลา เพราะฉะนน ในเรองเมองทเปน

พลงของประเทศ เปนผนาของประเทศ เปนทๆ สรางความกาวหนาใหประเทศ ผมในฐานะทเปนประธาน

steering เหนวาเราทงไมได ตองสนใจศกษาและเผยแพร

กอนทจะเรมรายการคยวนน พวกเราจานวนหนงพดกนเรองการศกษาสมยใหม ผมคดวาถา

ตองคดวาการศกษาของเมองจะเปนอยางไร แลวผมคดวาจะตองเปนการศกษาสมยใหมทดกวาของ

ประเทศเสยดวยซา เราไมจาเปนตองคดวาเมองตองตามประเทศ ผมคดวาในหลายเรอง เมองตองนา

ประเทศ หลงจากอาน Jacobs แลวผมพดดวยความมนใจยงขน เพราะในอดตกเปนอยางนนคอ เมองนา

ชนบท เมองนาประเทศ แตวาขณะนเราปกครองโดยเอาประเทศเปนหลก เอาเมองเปนสวนยอ สวนยอย

ของประเทศ เราตองทาใหเมองของเรา ทาอะไรทลาหนา ทาอะไรทท นสมย ตองเกดทเมองกอน

เพราะฉะนน ในการทาเรองเมองนน ไมควรทาแตเรองความสขอยางเดยว มนตองทาเรองสตปญญา

เรองอะไรทลกซงดวย เมองไมไดมแตบาป ชวตกลางคน (night life) มแตคนไมดมารวมกน แลวชนบท

เปนทๆ มแตคนทดอย มองอยางนอาจตนเขนไป แตผมกยาอกทนะวาอยาไปสดข ว มองวาอะไรในเมองด

ไปหมด ไมตองแกไขแลว นนกไมควรทา

มอกเลมหนงทผมอานชอ Arrival City: How the Largest Migration in History Is

Reshaping Our World arrival ทแปลวา “มาถง” คนเขยนกพดถง Jane Jacobs เอาไวบาง แตวาเขา

พจารณาจากสงทรวมสมยของเขา เขาเปลยนวธมอง เดมเขาเหนสลมในบอมเบย เหนแตคนจนอยใน

บอมเบย เขาเหนคนปากสถาน อนเดย ทอยในองกฤษ ทนจะมองแบบเปน คนทกขเมอง ลาบาก ควร

หาทางสงกลบคน อยาใหมาอยในลอนดอนเพราะสงสาร อะไรแบบน แตเวลานเขาบอกวาถาไมมคน

เหลานยายจากชนบทหรอยายจากเมองในโลกทสามเขามาอยในลอนดอน หรอยายจากบรเวณทอย

รอบๆบอมเบย เขามาอยในบอมเบย หรอในกรณของไทยผมจะเตมใหคอ ยายจากอาเภอ จงหวด ทอย

รอบๆกรงเทพฯหรอทอยไกลถงอสานเขามาอยในกรงเทพฯ กทาใหประเทศไทยเจรญขนทมการเตบโต

แบบนเปนความสาเรจของเมอง เพราะมนสามารถ accommodate คนในชนบทไดขนาดหนก เพราะวา

การเตบโตทางเศรษฐกจในระยะแรกนน เกดจากประชากรมหาศาลเคลอนยายจากชนบทเขามาอยใน

เมองหรอกรงนนเอง

วกมาทกรงเทพฯ เดมผมไมรกกรงเทพฯ กรงเทพฯนวาไปเปนเมองทอาภพไมมคนรก มแตคนด

ถกเหยยดหยาม เยาะเยย ผมคดวาสมเสยงของเราในการทาแผนงาน FURD (นพม.) ตองทาใหคนรก

เมอง ภมใจในเมอง อยามแตรกชาต ตองรกเมอง ตองผกพนกบเมองดวย ตองรจกอะไรของเมองใหมาก

ขน เมออานหนงสอสองเลมทกลาวมาแลวบวกกบอะไรอกหลายอยาง ผมเรมมองกรงเทพฯดวยสายตา

ใหม กรงเทพฯนมน “สดยอด” มทอยราคาถกใหคนจากชนบท ในรปของหอพก ในรปสลมกม แตวาเอา

ละ มนกไมดไปเสยหมด และกตองปรบปรงอกเยอะ แตโดยทวไปคนยากคนจนอยในกรงเทพฯได ทเอก

มยเองกมคนจนอย ททองหลอเองกมคนจนอย เชาเขามาทางานในทองหลอ เขามาทางานในเอกมย

เวลาถามวาหนบานอยไหน ทองหลอคะ เอกมยคะ อนนคอทางานเปนพนกงานนวด อกคนหนงเปนมหา

เศรษฐทมานวด บานอยไหนกอยเอกมย อยดวยกนไดนะ ตามทองถนนกมอาหารทแพงลวทอยในราน

แลวมอาหารทถกมากทอยรมถนน กระทงเศรษฐหรอคนชนกลางกซอได ไกยางจระพนธไมแพง ไกยาง

หาดาวแพงหนอย แตวาไกยางทถกกวานนกม ไกปง ไกยาง อะไรมหมด อาหารกม หางสรรพสนคา

ใหญๆ แถบสลม บางรก พอตกเทยงคนกแหลงมาซอของขางถนนกนกน มนกทาใหท งคนจน ทงคนชน

กลาง สามารถทจะกนในกรงเทพฯไดในราคาไมแพง มาประกอบการหรอมาใชแรงงานในกรงเทพฯทาให

กรงเทพฯสงสนคาออก หรอเปนเมองบรการใหประเทศไดอยางด

กรงเทพฯเปนเมองศนยกลาง ทเปนไดเพราะวากรงเทพฯรองรบคนมหาศาลทหลงไหลเขามาได

ในทางจตวทยาใครมาจากไหนมาอยกรงเทพฯจะไมเหงา แลวยงรกษาวฒนธรรมเดมของตวเองไดดวย

คนอสาน คนเหนอ คนใต กไมไดอยแบบมปมดอย อาจจะมอยบาง แตกลาวโดยทวไป เราตางฝายตาง

ปรบวฒนธรรมปรบนสยกนไดด ทพดอยางนได แมกระทงอาหารการกนของกรงเทพฯ กไดรบอทธพล

จากอาหารอสาน เหนอและใต ไมนอย

ในแงความสะอาด กรงเทพฯกพอใชได แมวาจะตองปรบปรงเปลยนแปลงใหดข น แตโดยทวไป

กใชได ไมถงกบทาใหตองปวยไข ความแออดในการจราจรตางๆกแกไขได กรงเทพฯทาได ทาให

เศรษฐกจของทงหมดผงาดขนมาได ทแรกจรงๆโรงงานตางๆกอยในกรงเทพฯแทบทงนน ตอมากยาย

ออกนอกกรงเทพฯ แตสานกงานใหญยงอยท กรงเทพฯไมนอย งานบรการ งานการศกษาอยในกรงเทพฯ

มาก แตไมเฉพาะกรงเทพฯเทานนทประสบความสาเรจแบบน เชยงใหม อบล อดร หาดใหญ กระทง

มหาสารคามกสาเรจในระดบหนง ทมหาสารคามนาสนใจมาก เพราะสองอาเภอทมหาสารคาม เมองกบ

กนทรวชย สองเมองนมนกศกษาอยเกาหมนคน นกศกษาของมหาวทยาลยมหาสารคามอยางเดยวหก

หมนคน และของมหาวทยาลยอนๆอกเกอบสหมนคน ฉะนน สองอาเภอนนควรตองปกครองแบบพเศษ

แลวละ ไมใชทาแบบปกครองชนบท หรอกระทงปกครองแบบเมองแบบเทศบาลเทานน สวนใหญคนท

อยในสองอาเภอนน ลวนอยในวงการศกษา

จากเรอง arrival city ผมคดวานาจะเปดมมอะไรใหมใหพวกเราไดวา ไมจาเปนตองมองแบบหา

ทกขเมองอยางเดยว แตกไมไดแปลวาเราจะทงคนเหลาน คนเหลานจะหมดไปได กดวยการทา arrival

city ใหดย งขน ความคดทจะสงคนกลบสชนบทนนยากมาก แตเราสามารถทจะทาเมองขนาดเลกขนาด

กลางขนมาใกลๆ กบชนบท ถงระดบหนงแลวจะดงพวกเขากลบบานเดมได แตในเฉพาะหนาวธแกดวย

การผลกดนกลบทนททาไดยากมาก เมองกรงเทพฯลมแน แคขนาดกมพชากลบบานแสนกวาคน

เศรษฐกจไทยถงกบชะงกแลว เพราะฉะนน มนเปนเรองทเกยวกบเมองทนาสนใจ

อกเลมหนง Metropolitan Revolution metropolitan นนแปลวา “มหานคร” มหานครในไทย

มกรงเทพฯเปนศนยกลาง แลวมปรมณฑลลอมรอบ เชน นนทบร สมทรทงหลาย และปทมธาน แตใน

อเมรกา metropolis มอยหลายท เชน รอบๆนวยอรก รอบๆวอชงตน รอบๆชคาโก รวมเอาการปกครอง

สวนทองถนจานวนมากและหลายระดบเขามาอยรวมกน บรเวณพวกนมความสาคญตอเศรษฐกจของ

อเมรกา และเศรษฐกจของโลกมหาศาล เกดความคดใหมทวา national economy ไมสาคญ แต

regional economy สาคญกวา อยางญปนกคอเศรษฐกจรอบโตเกยว รอบโอซากา เปนบรเวณเศรษฐกจ

ใหญ ซงครอบคลมหลายเขตปกครอง metropololis ของอเมรกายงรวมบรเวณทซลคอนวลลย (Silicon

Valley) และแถบนอรธแคโรไลนา ทเขาเรยกรวมกนไทรแองเกล มเมองราลห (Raleigh) เมองเดอแรม

(Durham) และเมองแชปเปลฮล (Chapel Hill) รวมกนเปนพนทเศรษฐกจใหญทเดยว

หนงสอเลมนกลาววาในอเมรกาตอนนรฐบาลแหงชาตทาอะไรชาลาหลง แตนาแปลก พวก

metropolis ทาอะไรลวนเขาทา เชน metropolis นวยอรก กาลงทาพนทใหญจากการรวมสลม กงสลม

ใหมาเปนพนทคลายๆ research triangle คลายๆ ซลคอนวลลย แตวาจะทาดาน creative industry แลว

เอามหาวทยาลยทอยในนวยอรกทงหลายเขาไปรวม โดยเฉพาะทเปนหลกคอ มหาวทยาลยคอรแนล

จรงๆแลวคอรแนลหางจากนวยอรกไปหลายชวโมง แตเขาดงคอรแนลใหมาอยในมหานครนวยอรก จะ

คดคนเทคโนโลย ความรอะไรใหมๆ บรษทยกษใหญกมาอยแถวนนดวย แลวเอามหาวทยาลยนวยอรก

และมหาวทยาลยโคลมเบยไปเสรม ซงสองมหาวทยาลยหลงนอยในนครนวยอรกเลย การทาเรองพวกน

นายกเทศมนตรนวยอรกเปนผนา แลวดงผวาการรฐนวยอรก ผวาการรฐนวเจอรซมารวม เอาเทศบาลท

อยรอบๆนวยอรกมารวม แตเจาภาพหลกคอมหานครนวยอรก ทาอะไรทเกนกวาตวมหานครนวยอรก

เยอะ มหานครนวยอรกอยไมได หากไมมคนจากทอนเขามาทางานทนนในตอนเชา นวยอรกไมเพยงพอ

ในตวมนเอง จะเพยงพอกตอเมอรวมกบทอนๆเปน metropolis

ผมคดวางานของเรานาจะไมหยดทเมองตามททางการบญญตมา ตองดเมองทเปนธรรมชาต

ดวย เชน กรงเทพฯและปรมณฑล ตองสนใจศกษามมใหมๆ เชน เชยงใหมกบปรมณฑล หรอวาเมอง

ตางๆรอบทะเลสาบสงขลา ซงผมวามนเปน metropolis เหมอนกน ศนยกลางอยทสงขลา แตวาจะตอง

ศกษาลงไปถงนครศรธรรมราช พทลงอะไรดวย ซงทาอยางนกหลดออกจากกรอบของการปกครอง

ทองถน หรอการปกครองภมภาค เรองเมองในโครงการของเราไมจาเปนตองหยดอยแคทองถน แมวาใจ

ของเราอยากใหทองถนเขามามบทบาทมากขน แตถาเรารอแตวา ทกเรองตองใหทองถนทาเทานน จะ

ไมทนการ บางเรองผมวาเราตองทางานหรอคดแบบทใหรฐบาลหรอสวนกลางเขามาชวย หรอมารวมทา

อยางไรจะใหผนาเมองของเราฉลาด เปนเจาภาพเชญคนทอยรอบๆ รวมทงผวาราชการจงหวดมารวม

แตผวาราชการฯจะมาไดกตอเมอรฐมนตรมหาดไทยอนญาต หรอเหนชอบดวย กตองไปเกยวรฐมนตร

มหาดไทย หรอกระทงนายกรฐมนตร แตถงแมวาอานาจของเขา ทรพยากรของเขายงมาไมถง แต

ความคดของเขามารวมกบเราแลว

ผมสงเกตมาหลายปน คนฉลาดๆคอพวกนายกเทศมนตร นายกอบจ. สวนนกวชาการคดอะไร

ไมคอยออก ไมเหมอนนกวชาการในยคทผมเปนเดก เกงกนเหลอเกน ตอนนคนอนเกงตามขนมาแลว

ความคดดๆ เวลานมกจะมาจากนายกเทศมนตร ฉะนนเรากตองคดใหม แตละปอาจตองทา roundtable

นายกเทศมนตรท วประเทศ หรอวานายกเทศมนตรเมองสาคญๆ แลวใหมาถกเถยงเรองปญหาของ

บานเมอง มาปรกษากนเรองปญหาเศรษฐกจ มาปรกษากบปญหาการลงทน มาปรกษากนในปญหา

สนตภาพ ผมคดวาหนวยในการคดไมจาเปนตองมแตกระทรวง ทบวง กรม ไปเสยหมด แลวกมอบใหกบ

นายกรฐมนตรคดเทานน ซงอาจคดไมทน คดไมออก คดไมเปน สมองของเราทอยในเมองใหญๆ ทอย

ใน metropolis ผมวาเรมคด คดมาก งบประมาณของเขาทมอย ตองพยายามชวนเขาใหเอามาทาเรอง

พวกนใหมากขน อนนพดบนพนฐานทไดมาจากการอานหนงสอเลมนนะ สรปวาตอนน metropolis นะ

ไมใช nation นะ ไมใช state นะ ทฉลาดทสด ทวองไวทสด ในเมองไทยจะเปนอยางนนหรอไม ตองไป

คดไปลองทาด

อกเลมหนงคอเลมนนะครบทผมอาน ซงเมอกผมบอก มหนงสอเกาทเอามาอานใหมดวย ผเขยน

คอ Murray Bookchin ซงตายไปไมนานนเองอายรวมรอย ทานพดวา ทเราเหนเปน urbanization ยง

ไมไดเปน city เพราะ city ตองม citizen เสมอ ถงจะไปรอด คอเอาความคดแบบกรกโบราณมาใช มา

พฒนาเมอง ไมสนใจแคพยงวสดหรอกายภาพ ทสาคญเมองจะตองสรางพลเมอง ถาพดถงงานของเรา

คอผสรางบานแปงเมอง ทเรากาลงคดจะทานนแหละ คอพลเมองอยางทเลมนอยากใหสรางขนมา อนน

ถอวาคดแบบตะวนตก แตเรากยมเขามาใชได แตเมองของไทยนเราไมคอยใช citizen นะ ไมคอยม

citizenship มแต subject เมองของไทยไมเหมอนเมองของตะวนตก แตอะไรของตะวนตกทด จะตองเอา

มาใช การสราง citizenship การสราง citizen การสรางพลเมอง การสรางสานกของพลเมองสาคญ

ยอนกลบไปทพดมาเมอกตองทาใหคนรจกประวตของเมอง โคตรเหงาของเมอง เกยรตภมของ

เมองดวย จะตองมวรบรษของเมองดวย จะตองมเทพของเมองดวย ซงในเมองไทยมนหายไปหมด เหลอ

แตหลกเมอง หลกเมองกไปไหว เพอขอหวยเทานน ไมไดใชทาอะไรมากมาย เวนแตเกดฝนตกมากๆ

คดวามอะไรเปนอาเพศ ตองไปบนบานศาลกลาว แตวาไมคอยรเรองเมอง คนมหาสารคามไมคอยรจก

มหาสารคาม คนลาปางไมคอยรจกลาปาง วรบรษทคนไทยมแตรจกสมเดจพระนเรศวรมหาราช สวน

วรบรษของเมอง ไมมใครสอน วกไปทวา การศกษาของเมองของทองถน จาเปนตองสรางขนมาอยา

ปลอยใหมแตการศกษาของชาต Murray Bookchin นาสนใจมาก

คนทเขยนคลายๆ Murray Bookchin อกคนหนงกคอ Benjamin Barber ซงเขยนเรอง If

Mayors Ruled the World: Dysfunctional Nations, Rising Cities เขาบอกวาตอนน คนทโดดเดน

ในการเมองอเมรกนคอนายกเทศมนตรของเมองใหญๆทงหลาย แลวเขากลองจนตนาการวา ถา

นายกเทศมนตรท งหลายรวมกนเปนสหพนธ แลวปกครองอเมรกา ปกครองโลกนจะทาอยางไร ผมคดวา

เราไมตองไปไกลถงขนาดนน แตอยางนอยทสด นาจะฮกเหมขนวา นายกเทศมนตรไมไดหมายถงพวก

ปลายแถว หลงเขา ณ จดหนงทสาคญ อาจกระโดดกลบมา หลายคนกเชยรนายกเทศมนตรนวยอรกให

เปนผสมครประธานาธบดคราวหนา เพราะฉะนน ผมคดวาเรานาจะหดมองอะไรแบบนบาง หนทางของ

คนทจะเปนนายกเทศมนตร ตองสรางจากการเปนนายกเทศมนตร นายกอบจ. อะไรบางกได ไม

จาเปนตองเปนอยางทกวนน นายกรฐมนตรกมาจากรฐมนตร

ผมจะพดอกเรองหนง เรองเมองตะวนออก เมองตะวนตก เหนดวยกทากน คอ ในวงวชาการ

ของเรา คาวา “ตะวนออก” เดมใชนอย ผมจะพดถงประเทศดอยพฒนา เมองดอยพฒนา สงคมดอย

พฒนา ทนบางคนกใชคาวา post colonial เชน post colonial town, post colonial city แลวไมวาเราจะ

เรยกวาตะวนออกหรอดอยพฒนา หรอกาลงพฒนา อะไรกตาม มนเปนคาทมปมดอย ลงโทษตวเองเกน

กวาเหต ผมอยากเสนอวา ถาจะไมใหเหมอนกบคนอนกมอก เราตองเสนอทฤษฎเรองเมอง ทไมควร

เปนแบบตะวนตกเทานน จะตองออกจากกรอบทฤษฎเมองของตะวนตก ไปใหไกลกวาทฤษฎเมอง หรอ

ทฤษฎการเปนเมองของตะวนตก

ทจรงในตอนตนผมไดพดไปบางแลววา ความเปนเมองของตะวนออกนนยอนหลงไกลมาก จน

มเมองใหญๆ ไมตากวาสามพนปมาแลว เมองฉางอนนนเกากวาสองพนป มเมองทเกากวาฉางอนกม

จนมเมองโบราณมานานแลว แลวกใหญมากดวยและสาคญดวย อนเดยกม อหรานกม ฉะนน เวลาทา

เรองเมอง จะตองละเวนการใชทฤษฎเมองตะวนตกแบบเดยวทใชกนทงโลก

ทผานมา เราเอาตะวนตกเปนศนยกลาง (western-centric) มาก เชน ชวงหนงหลายคนมองวา

เมองของไทยในอดตเปนเมองของขนนาง เมองของกษตรย เมองของเจา ไมมเมองพอคา มนาละถงไม

เกดทนนยม มนาละถงสรางประชาธปไตยไมได เพราะผมกอานจากปเรน (Pirenne) คดตาม Max

Weber เองกคดแบบนน เขาเชอใน uniqueness ของ the west มาก เชอวาเมองแบบ the west นน เกด

ท the west เทานน มนทาใหมพอคา ถามกบฏตอศกดนา จะแยกตนออกจากศกดนา ศกดนาฝรงมน

พเศษทไมอยในเมอง อยตามชนบท อยในปราสาท สวนเมองตะวนออกมพอคา ทอยกนมากขน แลวกอ

กบฏขนประทวงกนขน แลวขอ charter (รฐธรรมนญทจะปกครองตนเอง) แลวจงเกดเมองขนมา เมองท

สาคญๆของยโรป ไมวาโคโลญจน มวนก บรจ เกนต โนฟโกรอด (Novgorod) ในรสเซย ลวนแตเปน

เมองแบบน คอเปนเมองทกบฏตอศกดนา แลวขอปกครองตวเอง ไดรบ charter จากศกดนา ศกดนา

ไมไดเขามาอยในเมอง เมองนปกครองตวเอง มกาลงทหารของตนเองดวย แลวถาวนใดทชาวนาหนรอด

เขามาในเมองได วนนนพลนมเสรภาพ

เสรภาพของฝรงเดมมในเมองเทานน สวนชนบทไมมเสรภาพ ชนบทอยกบ servitude คออย

อยางทาส อยางไพร แตเมองคอ civilization หรออารยสภาพ หนรอดเขามาในเมองได วนเดยวกได

เสรภาพแลว มสภาษตทวา “อากาศของเมองทาใหคนเปนเสร” มทมาแบบน คอมาจากแบบน ผมเคยคด

นะ เมองของไทยจะเปนประชาธปไตยได จะเปนทนนยมได จะตองเปนเมองแบบฝรง แตเมองของไทย

อยางนนมนไมม ความหวงทประเทศไทยจะเปนทนนยม จะเปนประชาธปไตยจงนอยเตมท เพราะวา

เมองของเราไมเหมอนเมองของตะวนตก จงอยากรวาเมองของเราไมเหมอนเมองตะวนตกเพราะเหตใด

อยากทาเมองของเราใหเปนแบบเมองของตะวนตก และเชอวาถาเปนเมองแบบตะวนตกแลวเทานน

modernity หรอความทนสมย จงจะเกดได modernity ของเมอง คอ การทมมหาวทยาลยในเมอง ม

ปญญาชนในเมอง มพอคาอยในเมอง มเสรภาพของเมอง ผมคดวานเปนทฤษฎทสาคญ ททาให Max

Weber เวลาพดถงสงคมจน สงคมเอเชย แมเขาเขาใจรายละเอยด แตวามอคต อคตนมในมารกซดวย

ปราชญใหญสองทานนมองสงคมโลก โดยใชสงคมตะวนตกเปนแกนอางอง เราคงไปโทษเขามากไมได

ยคสมยนนเขาคงคดไดแคนน แตมาถงยคของเรา เราตองคดใหกวางขนไกลขน

Jack Goody นกมานษยวทยาคนสาคญชาวองกฤษ ซงคนไทยไมคอยรจก เขยนหนงสอเรอง

The Eurasian Miracle Jack Goody บอกวาการกลายเปนสงคมเมอง การกลายเปนสงคมยคบรอนซ

(ยคทองสมฤทธ) ไมไดเกดเฉพาะในยโรป มนเกดในยเรเชยคอ เกดทงในยโรปและเอเชย เมองเกดอยาง

เปนอสระตอกนละกนทวทงยโรปและเอเชย สงท Goody บอกวาเปนขอยกเวน คอ แอฟรกา แอฟรกา

ไมไดเขามาอยใน miracle น มแตยโรปกบเอเชยไปอยใน miracle น แลวความสมพนธระหวางยโรปกบ

เอเชยนน ไมมทวปหนงเหนอกวาทวปหนงตลอดกาล เปลยนกนผลดกนนา ไมมอะไรทเปนอปสรรค

ขดขวางวาตะวนออกจะกลบมานาบางไมได เขาเขยนมาเปนสบปแลว แตยงมสงทเขาพดจะดจรงขน

เรอยๆ

4. บทสรป : พฒนาเมองตองพฒนาคน

ผมคดวาตอนนเรานาจะใจชนขน เมองของไทยอาจจะพฒนาตอไปได เพยงแตตองไมเอากรอบ

ทเครงครดจารตเกนไปมาครอบ เชน เมองของไทยอาจจะโตเรวมาก จนความมระเบยบมนอย ความ

สะอาดอาจมนอย คนชนบทอาจจะกลายเปนคนเมองไดไมมากนก หรอวาเมองของเราอาจจะไมได

ปกครองโดยทองถนมากนก ปกครองโดยภมภาค ปกครองโดยสวนกลางเปนสวนใหญ หรอถาพดวธคด

แบบของเรา ทใชกรมเปนหลกในการปกครอง ทาใหเมองคงไมเดนไปเหมอนตะวนตก แตเราอยาทอใจ

กตองพยายามทาอยางไรใหเมองมนกาวหนาตอไป ทงๆทอยในกามอของสวนกลางกบสวนภมภาคมาก

เหลอเกน

ในระยะเฉพาะหนา ผมคดวาตองใช “ผสรางบานแปงเมอง” มาทา ผสรางบานแปงเมองคอคน

ทอยท นน เราจะตองฝกฝน ใหเขารกบานรกเมอง ภมใจใฝหาความร และความรของเขานะ ตองลาหนา

กวาความรของชนชนนาของชาต ถงจะนาพาชาตได ฉะนน เวลาเราจะใหการศกษาอะไรกบเขา ตอง

ไมใชเอาหลกสตรปลายแถวมาสอนเขา ตองเดนทางลดเลย ไปเอาหลกสตรทกาวหนาทสดมาสอน แลว

จะทาใหเขาตระหนกตลอดเวลา วาไดเรยนรอะไร ทดกวา เหนอกวาหลกสตรของมหาดไทย หรอ

กระทรวงพฒนาสงคมฯ รวมทงหลกสตรของผงเมองดวย ซงผมคดวานาจะทาได

สรปวา เราสนใจเรองเมองทเปนสวนหนงของประเทศอยางเดยวคงไมได เพราะวาเมองในทสดก

จะเปนเมองของภมภาคและเมองของโลกดวยเสมอ อยางกรงเทพฯนเปนเมองของเอเชยอาคเนย เปน

เมองของเอเชย ดจากอะไร ถาดจากดานอาชญากรรม มาอยกรงเทพฯหมด รสเซย เยอรมน จน มาอย

กรงเทพฯหมด ไมมพรมแดน เปนภาวะทโจรของโลกมาอยกนเตมกรงเทพฯ คนทาเรองเมอง คดอยาง

เดยววา กรงเทพฯเนนเมองหลวงของประเทศไทยคงไมพอ

ไมใชเฉพาะกรงเทพฯ แมสอด แมสาย หนองคาย ลวนตองมองใหไกลไปกวาชายแดนของ

ประเทศ เพราะโดยความจรง ยกตวอยาง หนองคาย มคนลาวมาลงทน ซอทดนซออะไรไปไมนอย เมอง

รอบๆทะเลสาบสงขลา อาจคดโยงไปถงเวยดนามตอนใตกได อดตคนญวนตอนเวยดนามแตกมาขนบก

ทสงขลาเปนจานวนมาก แตวาในขณะทเราคดแทนเขาวานาจะตตวเครองบนมาลงไซงอน แลวจากไซ

งอนตตวมาลงทกรงเทพฯ แลวจากกรงเทพฯถงลงไปสงขลาคอยลงไปทะเล แตเขารจกภมศาสตรด รจก

พรมแดนกนขวางนานแลว เขารวาถาจากตรงนนเคามาทางตะวนตกเฉยงใต ไมนานกจะมาเจอสงขลา

เพราะฉะนน ถาคดยอนกลบไป ผมวาเวลาเราคดถงเมอง เราควรจะตองสนใจเรองภมศาสตร จะตอง

สนใจเรองประวตศาสตร มนจะทาใหเราไดเหนอะไรบางอยาง ทปจจบนทาใหเรามองไมเหน อยาง

ภาคใตของไทย ตองทาอะไรทเชอมโยงกบกมพชาใหมากขน เพราะในอดตกมพชากบภาคใตเกอบเปน

แผนดนเดยวกน เพราะมอาวไทยมาเชอม อาวไทยคอทางดวนในอดต กมพชากบเวยดนามนนเชอมโยง

กบไทยผานอาวไทยมานานแลว หากคดอยางนไดกจะไดไมตนอยแคสงขลา กเปนสวนหนงของอนาคต

ประเทศไทยและเมองไทยตองทาอยางทกลาวมาแตแรกสด