20

waterhuishouding & waterbouw

Land+water nr. 4 - apriL 2010

Klimaatdijk 100 keer zo veilig en 10 keer zo mooiEen klimaatdijk combineert waterveiligheid met ruimtelij-ke kwaliteit. Voor de gemeente Tiel zijn schetsontwerpen gemaakt voor een klimaatdijk, die een factor 100 veiliger is en daardoor ruimte biedt aan stedelijke, landschappelijke ontwikkeling.

h.a. scheLfhout / J.d. van duiJvenbode /

t. siemerink / r. bosch

het initiatief van de klimaatdijk is genomen in het voorjaar 2008 door winn, het waterinnova-tieprogrammma van rijkswaterstaat. in een vi-siebeeldboek klimaatdijk zijn drie concepten uit-gewerkt: de overloopdijk, de terpendijk en de tripledijk. dit boekje is aangeboden aan de deltacommissie. de deltacommissie stelt in haar advies dat wa-terveiligheid de hoogste prioriteit heeft. in over-stroombaar nederland mag de kans dat iemand overlijdt door een overstroming niet groter zijn dan één op een miljoen. vooruitlopend op de nieuwe normen komt de commissie met het concept van de ‘deltadijken’, een nieuwe genera-tie dijken ‘die door hun breedte, hoogte of inter-ne constructie zo sterk zijn dat een plotselinge onbeheersbare overstroming vrijwel is uitgeslo-ten’. op dit aspect voert deltares een verkenning uit naar het concept deltadijken. in het platform klimaatdijk nemen gemeenten als tiel en kampen het initiatief. de klimaatdijk slaat een brug tussen waterveiligheid en ruimte-lijke ordening, nu twee gescheiden werelden. waterveiligheid moet, maar gaat vaak ten koste van de ruimtelijke kwaliteit. met het concept kli-maatdijk is het mogelijk waterveiligheid en ste-

in 'T KorT - onTwErp

• Platform klimaatdijk onderzoekt mogelijke concepten voor superveilige dijk

• Gemeente Tiel wil met klimaatdijk water- veiligheid en stadsontwikkeling combineren

• Varianten: minimummodel en maximumvari-ant met Experiment Met Aangepast Bouwen

• Uitgangspunten en berekeningen voor traditi-onele dijkversterking en klimaatdijk

TiELDrie situaties voor Tiel: het huidige waterfront (boven), waalweelde waterfront (linksonder) en waalweelde waterfront+EMAB (Experiment Met Aangepast Bouwen; rechtsonder).

iLLu

stra

ties

: deL

tare

s

delijk, landschappelijk ruimtegebruik te combi-neren. omdat op dergelijke superveilige plekken gedurende zeer lange tijd geen verdere verster-kingen noodzakelijk zijn, is het mogelijk deze plekken zonder probleem voor andere doelein-den in te zetten. met een relatief geringe extra inspanning ontstaan uitdagende ruimtelijke ont-wikkelingsmogelijkheden op het raakvlak van stad en water.

Klimaatdijk Tielde echteldse dijk ligt ten oosten van tiel tussen de historische binnenstad en de monding van het amsterdam-rijnkanaal. in de huidige situatie kent de binnenstad ondanks de historische be-bouwing een zwak waterfront, dat wordt gedo-mineerd door verkeer op de dijk en parkeren in de uiterwaarden. ten oosten van de binnenstad ligt de vluchthaven, waar ooit de Linge in de waal uitmondde. de vluchthaven ligt periferisch en kent nauwelijks een relatie met de stad of het achterland. de Linge is grotendeels gedempt, maar de loop is in het stadspatroon nog herken-baar.

in de oksel van het amsterdam-rijnkanaal en de waal ligt een heuvel op een oude vuilstort. tussen de heuvel en de oude bebouwing van tiel-oost ligt het vijverkwartier, een woning-bouwlocatie voor ongeveer vierhonderd wonin-gen. deze locatie achter de dijk kent net als de rest van tiel-oost een grote kweldruk. daarnaast is tiel-oost ruimtelijk in zichzelf gekeerd; een vanzelfsprekende relatie met de uiterwaarden ontbreekt. de uiterwaarden zelf, met daarin de willemspolder, zijn verrommeld en kennen niet meer de vanzelfsprekende weidse kwaliteit van het betuwse landschap. de gemeente tiel ziet kansen om met een brede klimaatdijk de verschillende problemen aan te pakken. in twee werksessies met tiel, cur, rijkswaterstaat en grontmij is met modellen ver-kend hoe de echteldse dijk honderd keer zo vei-lig en tien keer zo mooi kan worden.

waalweelde waalfrontuiteindelijk is een minimummodel uitgewerkt onder de naam ‘waalweelde waalfront’ met als uitgangspunten: beperking van de kweloverlast

161503.indd 20 12-4-2010 10:37:35

deltares heeft voor tiel een ont-werp gemaakt voor de bestaande dijk en twee schetsontwerpen: een traditionele dijkversterking en een klimaatdijk.

ontwerp klimaatdijkbij een traditionele dijk wordt de minimaal vereiste kruinhoogte bepaald op basis van de toelaat-bare kans op overloop en/of golf-overslag van de dijkring. deze kans wordt gelijkgesteld aan de wettelijk vastgestelde veiligheidsnorm (1/1250 per jaar). vanwege on-zekerheden in het maatgevend hoogwater (mhw) geldt mhw + 0,5 meter als ondergrens voor de minimaal vereiste kruinhoogte. de klimaatdijk is een factor 100 maal veiliger gemaakt door bij het mhw tweemaal de deci-meringshoogte of 1,7 meter op te tellen. de kruinbreedte van de klimaatdijk is zo gekozen dat bij een dijkafschuiving of bij zandmeevoe-rende wellen (piping) de kans op doorbraak ver-waarloosbaar klein is. hiertoe is in de kern van de klimaatdijk een robuuste kernzone van de waterkering geprojecteerd. de bebouwing en de begroeiing op de klimaatdijk staan op overhoog-te en hebben daarom geen nadelige invloed op de waterkerende functie. de schetsontwerpen hebben sterke invloed op landschap en cultuur. de bestaande dijk is traditioneel alleen ontworpen voor de functie waterveiligheid. de nieuwe ontwerpopgave was

veel breder. bij ‘waalweelde waalfront’ krijgt tiel een brede groene klimaatdijk met veel bomen en een hoog gelegen parkdijk met woonlocaties in de buurt van het centrum. het maximum- model speelt in op de emab-status van tiel: de minimumvariant wordt uitgebreid met een ‘ile de tiel’, zodat een geheel nieuw zicht op de waal ontstaat. natuurlijk moet worden voldaan aan de langetermijnopgave van een maatgevende rivierafvoer van 18.000 m3/s.

Vervolgde modellen zijn aangeboden aan de gemeente tiel en de provincie gelderland. waarschijnlijk zal er nog wel wat water door de waal stromen voordat de klimaatdijk wordt gerealiseerd. de gemeente zal in de komende jaren de klimaat-dijk verder vorm moeten geven.

Harry Schelfhout is werkzaam bij Deltares, Jan Dirk van Duijvenbode bij Rijkswaterstaat, Ton Siemerink bij CUR Bouw & Infra en Riette Bosch bij West8.

21Land+water nr. 4 - apriL 2010

48 m

120 m

22 m 50 m

+7,1 m +6,35 m

+15,1 m

SWL 2100 = +14,1 m

bestaande dijkkernzonekernzone

48 m

6 m 15 m

1 : 25 1 : 51 : 3

1 : 2,5+7,1 m +6,3 m

+11,9 mToetspeil 2011 = +11,6 m

48 m 23 m

6 m

1 : 251 : 5

1 : 3

1 : 2,5

+7,1 m+7,8 m +8,4 m

+13,7 mSWL 2050 = +12,7 m

bestaande dijk

proFiELEnDwarsprofielen van de bestaande dijk (boven), traditionele dijkversterking (midden) en van de klimaatdijk (onder).

Uitgangspunten Bestaande dijk SchetsontwerpTraditionele dijk Klimaatdijk

Planperiode - 50 jaar 100 jaar

Klimaatscenario - gemiddeld maximum

Hoogte buitenmaaiveld +7,1 m +7,1 m +7,1 m

Helling buitentalud 1 : 3 1 : 3 1 : 6

Helling binnentalud 1 : 2,5 1 : 2,5 1 : 3

Hoogte binnenmaaiveld +6,3 m +6,3 m +6,3 m

Overloop/golfoverslag

Maatgevende hoogwaterstand

Toetspeil = +11,6 m

MHW = +11,9 m

MHW = +11,9 m

Dijkringtoeslag - 0,5 m 0,5 m

Robuustheidstoeslag - 0,30 m -

Factor 100 veiliger - - 1,7 m 1

Stilwaterlijn +11,6 m SWL = +12,7 m SWL = +14,1 m

Golfoverslaghoogte 0,3 m 0,5 m 0,5 m

Dijktafelhoogte +12,1 m DTH = +13,2 m DTH = +14,6 m

Kruinhoogte +11,9 m ALH = +13,7 m ALH = +15,1 m

Kruinbreedte 6 m 6 m 40 m

1) twee maal de decimeringshoogte = 2 × 0,85 m = 1,7 m

Piping

Hoogwaterstand (Hw)Toetspeil = +11,6 m

SWL = +12,7 m SWL = +14,1 m

Polderpeil +6,3 m +6,3 m +6,3 m

Breedte binnenberm 15 m 27 m 45 m

Hoogte binnenberm+7,15 m/+6,55 m

+8,4 m/+7,8 m

+9,9 m/+8,3 m

Verval ∆H = Hw - polderpeil

5,3 m 6,4 m 7,8 m

Dikte slecht doorlatende lagen (D)

5 m 5 m 5 m

Benodigde kwelweg-lengte (L

NODIG)2 54 m 74 m 95 m

Aanwezige kwelweglengte

54 m 76 m 120 m

2) LNODIG

= 18 × {∆H – (0,3×D)}

door het dichten van de kil en een deel van de vluchthaven; vormgeving van de verbrede dijk met een dubbele rij bomen als ‘venster op de waal’; versterken van het monumentale waal-front door het doorgaand verkeer van de waal-kade te halen en het parkeren elders op te los-sen; herstel van de Lingeloop en -monding: rondom de sluis kan een nieuw buurtje op dijk-hoogte worden gebouwd. in het verlengde van de dijk komt een brug over het amsterdam-rijn-kanaal. aan de brede groene dijk liggen ‘buitens’ met publieke tuinen en functies. deze buitens versterken de parkkwaliteiten van de dijk en de relatie van tiel-oost met de waal. ten zuidwes-ten van het centrum wordt de nu binnendijks gelegen locatie tolhuiswal tot ontwikkeling gebracht. de maximale variant is geïnspireerd door de emab-status (experiment met aangepast bouwen) van tiel en is een combinatie van de minimumvariant met een extra waalfront bui-tendijks, waar het hoogwater omheen kan. dit is een unieke plek om te wonen, direct bij de binnenstad en aan het weidse rivierenland. de vluchthaven wordt gereorganiseerd in een passanten- en lighaven, gescheiden door een draaibrug in de hoogwaterroute tussen binnen-stad en het ‘ile de tiel’. tiel-oost krijgt een venster op de waal en de uiterwaarden zelf worden gevrijwaard van obstakels en verruimd aan de zuidzijde bij de tolhuiswal. dit maximum-model is uitgewerkt als waalweelde waal-front+emab.

KLiMAATDijK TiEL

deltares heeft voor tiel een ontwerp gemaakt voor de bestaande dijk en twee schetsontwerpen: een traditionele dijkversterking en een klimaatdijk.

161503.indd 21 12-4-2010 10:37:35