Δημοσιογράφος: Η Θεσσαλονίκη, λοιπόν, το 1912 πέρασε στα χέρια των Ελλήνων. Ποια ήταν

όμως η Θεσσαλονίκη τότε; Τα νούμερα που είδαμε εντυπωσιακά. Τρεις εθνότητες κυριαρχούν: Εβραίοι, Έλληνες, Τούρκοι αλλά και πολλές άλλες την κατοικούν: Βούλγαροι, Βλάχοι, Αρμένιοι, Αρβανίτες, Γάλλοι, Ιταλοί Αυστριακοί. Αληθινό μωσαϊκό ενοτήτων και θρησκειών, πόλη πολυπολιτισμική, πολύχρωμη. Και πώς ζούσαν όλοι αυτοί δίπλα δίπλα, ποια ήταν η καθημερινότητα, ο ρυθμός της ζωής, οι συνήθειες τους;

Έτσι, για να σας ζωντανέψουμε την εικόνα της πόλης τότε, βάλαμε μπρος τη χρονομηχανή μας κι αυτή μας έφερε στη Θεσσαλονίκη το Νοέμβριο του 1912, λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση της πόλης από τον ελληνικό στρατό. Τρεις κοπέλες από εκείνη την εποχή είναι μαζί μας, για να μας μιλήσουν για τη ζωή τους στην πόλη. Να σας τις συστήσω: Η Άννα, Ελληνίδα, η Ραχήλ, Εβραιοπούλα και η Φατιμά, Οθωμανή.

--Δημ: Ξέρουμε πως η Θεσσαλονίκη στα χρόνια δεν είναι πολύ μεγάλη. Να σας ρωτήσουμε, λοιπόν, πρώτα κυρίες μου για το πού μένετε. Τα σπίτια δηλαδή Ελλήνων, Εβραίων και Τούρκων είναι ανάμεικτα στην πόλη ή έχετε ο κάθε λαός τη γειτονιά του; Άννα;

--Άννα: Τα ελληνικά σπίτια είναι διάσπαρτα σε πολλές περιοχές. Αλλά εμείς οι Έλληνες μένουμε κυρίως στην περιοχή από την Αγία Σοφία ως το σιντριβάνι, κοντά στην Παναγία Δεξιά και την Καμάρα , άλλοι πάλι προς το Ιπποδρόμιο, ενώ πολλοί μένουν και πιο ανατολικά, Αγία Τριάδα, Ανάληψη, Ντεπό. Τα πλουσιόσπιτα μας, βέβαια, είναι στους «Πύργους», εκεί ξέρεις στον παραλιακό δρόμο, δίπλα στη θάλασσα…

--Ραχήλ: Α, και μας τ’ αρχοντικά εκεί είναι κι έχει κάτι βίλλες…φοβερές, όπως του Μοδιάνο! Όμως οι δικές μας γειτονιές, των απλών Εβραίων, είναι γύρω απ’ το Καπάνι και το τετράγωνο: Αγίου Δημητρίου – Αγίας Σοφίας – Εγνατία – Βενιζέλου. Φασαρτζίδικες (θορυβώδεις) γειτονιές, πυκνοκατοικημένες με στενοσόκακα, σπίτια και μαγαζιά, όλα μαζί ανάκατα…

--Φατιμά: Εμάς μας αρέσουν τα ψηλά, θέλαμε να επιβλέπουμε, αχ!. Έτσι οι πιο πολλοί μένουμε στην ανηφοριά, από την Αγίου Δημητρίου ως τα κάστρα. Η Άνω πόλη, που λέμε. Από τα χαγιάτια μας σεργιανάμε τη θάλασσα και όλο τον κόλπο…

--Δημοσιογ.: Καλά και δε σμίγετε καθόλου οι τρεις λαοί; «Γκέτο» είναι οι γειτονιές σας και δε βγαίνετε απ’ αυτές;

--Φατιμά: Σμίγουμε καλέ, πώς δε σμίγουμε. Συχνά είμαστε γείτονες, άμα χρειαστούμε κάτι τρέχουμε ο ένας στον άλλο, τα παιδιά μας μαζί παίζουν. Κι αν πεις να ψωνίσεις, πού θα πάς; Στα μαγαζιά Ελλήνων κι Εβραίων. Στ’ αλισβερίσι όλοι μαζί είμαστε..

--Δημοσιογ.: Εσάς, Ραχήλ, πώς είναι οι σχέσεις σας με τους Έλληνες;

--Ραχήλ: Η αλήθεια είναι πως κοινωνικές σχέσεις δεν έχουμε πολλές. Άλλη θρησκεία, άλλες συνήθειες! Ας πούμε, γάμος με Έλληνα είναι πολύ σπάνιο και προκαλεί μεγάλο σκάνδαλο. Αλλά στο εμπόριο, στα μαγαζιά, το λιμάνι Έλληνες κι Εβραίοι πάντα δίπλα δίπλα… ανταγωνίζονται ποιος θα ελέγχει την οικονομία της πόλης.

--Δημοσιογ.: Συγκρουόμενα συμφέροντα μυρίζομαι. Αλλά, ας αλλάξουμε θέμα, εσείς βέβαια κορίτσια δε δουλεύετε, αλλά οι πατεράδες, τ’ αδέρφια, οι άντρες σας τι δουλειές κάνουν;

--Άννα: Όπως είπε κι η Ραχήλ, Έλληνας κι Εβραίος ίσον εμπόριο, κάθε είδους, από πλανόδιο μέχρι καπνομάγαζα κι εργοστάσια. Υπάρχουν και κάποιες δουλειές που τις κάνουμε μόνο εμείς οι χριστιανοί, όπως του φούρναρη ή του χτίστη. Έτσι συνηθίζεται από παλιά, όπως οι Αρβανιτάδες ας πούμε έχουν όλα τα γιαουρτζίδικα και τα χαλβατζίδικα. Να δεις Αρβανίτη με τα ποτηράκια του να πουλάει μπούζ λεμονάδα το καλοκαίρι, να σκάσεις στα γέλια…

--Ραχήλ: Α! κι οι δικοί μας οι πραματευτάδες, οι ψιλικατζήδες κι οι παλιατζήδες που γυρίζουν στους δρόμους είναι πολύ γραφικοί τύποι, με τις αχτένιστες γενειάδες τους, τα βρώμικα φέσια και τις μακριές ρόμπες. Και… μεταξύ μας, καμιά φορά αυτοί οι γεροτσιγκούνηδες έχουν ένα σωρό λεφτά αλλά δε σταματούν να δουλεύουν ποτέ.

--Φατιμά: Καλύτερα, χαϊρλήδες. Οι δικοί μας μόνο στο μπαρμπέρη πάνε κάθε τόσο και ξυρίζουν το κεφάλι τους κι ύστερα αράζουν στους καφενέδες: κομπολόι, ραχάτι και καφές.

--Δημοσιογ.: Να σας ρωτήσω κάτι άλλο: σχολεία έχετε; Πηγαίνετε;

--Άννα: Εγώ πήγα, στο μοναδικό ελληνικό Παρθεναγωγείο στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου. Για τ’ αγόρια βέβαια έχει πολλά σχολεία , ακόμα και ιδιωτικά, 32 όλα μαζί

--Δημοσιογ. : Στα ίδια σχολεία και σεις, Ραχήλ;

--Ραχήλ: Α, όχι, εμείς δεν πάμε στα ελληνικά σχολεία. Κυρίως πάμε σε γαλλικά (7 έχει η πόλη) και καμιά φορά σε ιταλικά ή σε άλλα ξένα

--Δημοσιογ.: Καλά κι ελληνικά δε μαθαίνετε;

--Ραχήλ: Οι νεώτεροι, ιδίως όσοι ασχολούνται με το εμπόριο, μιλάνε λίγο. Αλλά η επίσημη γλώσσα στη διοίκηση και στην οικονομική ζωή είναι τα γαλλικά. Μεταξύ μας βέβαια μιλάμε σαφαραδίτικα, ισπανοεβραϊκά δηλαδή.

--Φατιμά: Σε μας τα κορίτσια δεν πάνε σχολείο. Για τ’ αγόρια έχει 26 σχολειά, να μαθαίνουνε το Κοράνι και να μελετάνε το λόγο το Αλλάχ. Κι από γλώσσα τη δικιά

μας. Κουτσομιλάμε όμως και κάτι ελληνικά κι εβραϊκά άμα χρειαστεί. Όλοι μαζί ζούμε, πώς να γίνει αλλιώς;…

--Δημ.: Καμιά βόλτα πάτε κορίτσια;. Ας πούμε, για ψώνια βγαίνετε;

--Άννα: Μα βέβαια! Έχετε πάει στην Βενιζέλου να δείτε τι μαγαζιά έχουμε! Πολυώροφα εμπορικά, όπως το Τίριγγ ή το Στάιν, όπου βρίσκεις από βελόνες ραψίματος μέχρι βιενέζικες καρέκλες κι όλη την μόδα της Ευρώπης. Κι έχει και τράπεζες, ελληνικές και ξένες και γραφεία κάθε είδους. Η Σαλονίκη δεν είναι καμιά επαρχία…

--Ραχήλ: Καλά εκεί γίνεται η διασταύρωση όλων των φυλών του Ισραήλ– ο λεγόμενος «Φραγκομαχαλάς». Αρκεί να μην είναι Σάββατο βέβαια, γιατί τότε όλα τα δικά μας μαγαζιά κλείνουν, ερημώνει η πόλη!

--Δημ: Κι από διασκέδαση τι γίνεται: Πώς ψυχαγωγείστε;

--Φατιμά: Εμείς όταν βγαίνουμε είμαστε πάντα με το φερετζέ, αλλά όποτε γίνονται γιορτές στην πόλη πηγαίνουμε. Όπως τότε που εγκαινιάστηκε το Σιντριβάνι κι ο Πασάς αντί για νερό έβαλε να τρέχει χρωματιστό σερμπέτι κι όλοι τρέχαμε να πιούμε με τα τάσια.

--Άννα: Οι άντρες έχουν να πάνε σε πολλά μέρη. Έχει η πόλη μας απ’ όλα: και Βαριετέ, και Καφέ Σαντάν και το «Σπλέντιτ Οτέλ» και το «Κρυστάλ». Εμείς για παράδειγμα πάμε στο ζαχαροπλαστείο του Φλόκα και καμιά φορά στα κέντρα της παραλιακής λεωφόρου, που έχουν ευρωπαϊκό αέρα.

--Ραχήλ: Κάνουμε και βόλτες στην προκυμαία με τα ωραία ξενοδοχεία. Εκεί είναι και τα θέατρα, όπως το «Αλάμπρα» κι άκουσα πως τώρα θα γίνει και κάτι που λέγεται «κινηματογράφος». Είναι εικόνες, λέει, που κινούνται και μιλάνε…θα πάω οπωσδήποτε να δω τι είναι.

--Άννα: Μα πιο ωραία είναι τα βράδια που μας κάνουνε καντάδες κι ας ακούγεται κι η τραγουδιστή φωνή του μουεζίνη από τους μιναρέδες. Άλλωστε εκκλησιές, τζαμιά, συναγωγές στην πόλη μας αξεδιάλυτα..

--Φατιμά: Να πούμε και για το τραμ, το ηλεκτρικό, όχι εκείνο με τα άλογα, που το στρώσανε πρόσφατα στην πόλη και μπορείς να πας βόλτα απ’ άκρη σ’ άκρη. Τέρμα τα κάρα… πολιτισμός…

--Δημ.: Μια χαρά η ζωή στη Θεσσαλονίκη έτσι που τ’ ακούω! Προβλήματα δεν έχετε;

--Άννα: Να πούμε την αλήθεια δεν είναι κι όλα ρόδινα. Βρωμιά υπάρχει πολλή. Βόθροι ανοιχτοί, σπασμένοι σωλήνες, μύγες, κουνούπια … μας φέρνουν συχνά τον τύφο και καμιά φορά και τη χολέρα.

--Ραχήλ: Κι εκείνα τα στενά σοκάκια σ’ όλο το κέντρο, τα κακοφωτισμένα από τις λάμπες πετρελαίου, που δε βλέπεις που πηγαίνεις και πού πατάς! Χάλια είναι..

--Δημ.: Ας έρθουμε όμως τώρα στα πρόσφατα γεγονότα και σε μια σημαντική ερώτηση. Πριν λίγες μέρες η πόλη πέρασε σε ελληνικά χέρια κι ενώθηκε με την Ελλάδα. Τι σημαίνει αυτό για σας και τι νιώσατε εκείνη τη μέρα;

--Άννα: Τέτοια χαρά δε θυμάμαι να έχω νιώσει άλλη. Όλοι οι Έλληνες κλαίγαμε εκείνη τη μέρα που μπήκε ο στρατός μας στην πόλη, αγκαλιαζόμασταν, φωνάζαμε «Χριστός Ανέστη», αγκαλιάζαμε και φιλούσαμε τους κουρασμένους και λασπωμένους φαντάρους, πετούσαμε τα φέσια και βγάζαμε τις ελληνικές σημαίες κι έπειτα όλοι μαζί πήγαμε στον Άγιο Μηνά που έγινε η δοξολογία. Κι ήταν κι ο βασιλιάς μας εκεί. Τι φοβερές στιγμές….

--Ραχήλ: Εγώ τι να πω; Στην αρχή ήμασταν κάπως μουδιασμένοι. Η είσοδος των Ελλήνων στην πόλη μας ανησύχησε κι μας στενοχώρησε αρκετά. Με τους Τούρκους είχαμε προνόμια και ζούσαμε καλά και τώρα φοβόμαστε τι θ’ ακολουθήσει. Αλλά οι ελληνικές αρχές μας διαβεβαίωσαν ότι τα οικονομικά μας προνόμια θα διατηρηθούν και όλες οι κοινότητες θα είναι ισότιμες και σεβαστές με τις ιδιαιτερότητές τους. Αυτό μας καθησύχασε κι ελπίζουμε να ζήσουμε ήρεμα ως Έλληνες πολίτες πια.

--Φατιμά: Για μας ήταν σκληρή μέρα. Τόσους αιώνες ήμασταν οι αφέντες την πόλης. Πώς άλλαξε έτσι ξαφνικά αυτό; Ένα χρόνο πριν ήταν που ήρθε ο Σουλτάνος μας να επισκεφτεί την πόλη και τρέχαμε να τον δούμε να περνάει με τη χρυσή του άμαξα και τώρα να παραδίνουμε τα κλειδιά της πόλης! Αχ! Πικρές μέρες ! Τι θα γίνουμε τώρα;

--Δημ.: Τι σκέφτεστε να κάνετε εσύ και η οικογένειά σου από δω και πέρα;

--Φατιμά: Ακόμα δεν ξέρουμε, δεν αποφασίσαμε, μα τα πράγματα θα είναι δύσκολα τώρα για μας. Ήδη η οικογένειά μου σκέφτεται να φύγει για την Τουρκία, μα δεν είναι εύκολο. Τόσα χρόνια εδώ, πατρίδα μας η Σαλονίκη. Πώς να την αφήσουμε; Ξεριζωμός!

--Δημοσιογ.: Τρεις φυλές, τρεις θρησκείες, τρεις πολιτισμοί. Έχουν διαφορές, μα έζησαν μαζί αιώνες και τους ενώνει κάτι ισχυρό: νιώθουνε τη Σαλονίκη πατρίδα τους. Η μοίρα του κάθε λαού από το ’12 και μετά διαφορετική – η ιστορία συχνά σκληρή αλλάζει βίαια το σκηνικό και για κάποιους τραγικά. Οι Έλληνες θα είναι αυτοί που θα κυριαρχήσουν σ’ αυτή τη συγκυρία και η πόλη μετά το ’12 λίγο λίγο θα εξελληνίζεται όλο και περισσότερο. Η περιπέτεια όμως του 20ου αιώνα τώρα αρχίζει….