ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΠΟ10 Κεφάλαιο 3 *Αίτια εξασθένησης δυναστείας Μεροβιγγείων στα φρα-γκικά κράτη: προσωποπαγής εξουσία, διανομή περιουσίας στους κληρο-νόμους, πόλεμοι μεταξύ τους, πτώχευση ηγεμόνων οι ο-ποίοι παραχωρούσαν τη γη τους με αντάλλαγμα υποστήρι-ξη αριστοκρατών. *Οφέλη προσέγγισης Ρώμης – Φράγκων για τον πάπα και τους Φράγκους βασιλείς για τον πάπα: προστασία του από τους Λομβέρδους (εκχώρηση Ραβέννας κλπ), επιβίωση κι ενίσχυση κοσμικής κι εκκλησιαστικής ε-ξουσίας, ρόλος θεματοφύλακα της ρωμαϊκής παράδοσης για τους Φράγκους βασιλείς: επέκταση επιρροής τους στους γερμανικούς λαούς ανατολικά της Ρώμης, αναγνώ-ριση συνέχειας ρωμαϊκής κληρονομιάς. *Καρλομάγνος, μεγάλη ιστορική προσωπικότητα πέτυχε τη μέγιστη επέκταση του βασιλείου των Φράγκων, πρότυπο Γερμανού βασιλιά – πολέμαρχου, ηγέτης χριστιανικού κό-σμου, νέοι θεσμοί: κεντρική διοίκηση, αξιωματούχοι αυ-λής, κλήρος αυλής, τήρηση αρχείων γραμματειακή υπο-στήριξη, αποτελεσματικό σύστημα στρατολόγησης, τοπική διοίκηση, πνευματική «αναγέννηση».

*Κεντρική – Τοπική διοίκηση κεντρική διοίκηση αξιωμα-τούχοι αυλής, κλήρος αυλής, τήρηση αρχείων γραμματεια-κή υποστήριξη τοπική διοίκηση 250 κομητείες (διοικητικές μονάδες), κόμης - διοικητής, πρόεδρος δικαστηρίου, συ-γκέντρωση στρατού, επίβλεψη εξαγορών στρατιωτικής θη-τείας. *Καρολίγγεια αυτοκρατορία μετά τον Καρλομάγνο έριδες εγγονών του => διαίρεση σε τρία μέρη: Δυτικό, Μέ-σο κι Ανατολικό Φράγκικο Βασίλειο. *εισβολείς 9ου & 10ου αι, προέλευση, συνέπειες. Νότος: Άραβες από Ισπανία ή Αφρική – λεηλασίες, αρπαγή ανθρώπων για σκλάβους. Ανατολή: Μαγυάροι από ασιατικές στέπες – λεηλασίες, λύτρα. Νορμανδοί: Βορράς από Σκανδιανβία – γερμανικά φύλα, ομοιότητα στις δομές με τα νότια γερμανικά φύλα. *οργανωμένη παρουσία Αράβων στην Ευρώπη, επίδραση ισλαμικού πολιτισμού στον ευρωπαϊκό Ισπανία, Σικελία – μετάδοση ανώτερης ιατρικής, θεραπευτικές και φαρμακευ-τικές γνώσεις, χαρτογραφικές και ναυτικές δεξιότητες, α-στρονομία, αστρολάβος, δεκαδικό σύστημα. *βασικά γνωρίσματα φεουδαλισμού: υπαγωγή ανθρώπου σε άνθρωπο υποτελείς – άρχοντες – φέουδα υποτελής: υ-ποχρεώσεις κυρίως παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας.

άρχοντας: παροχή φέουδου στον υποτελή, μπορεί ο ίδιος ο άρχοντας να είναι υποτελής σε κάποιον ισχυρότερο άρχο-ντα. Κεφάλαιο 4 Επέκταση και ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Δύσης (11ος – 13ος αι.) 4.1.Συνθήκες κατά τον 9ο και 10ο αιώνα Η Καρολίγγεια Αυτοκρατορία έχει διαλυθεί. Αποσχιστικές τάσεις τοπικών ηγεμόνων, ενδοδυναστικές έριδες Καρολίδων, καταστροφικές εισβολές Μαγυάρων, Αράβων, Νορμανδών => εξασθένηση φραγκικών βασιλείων, οικονομική στασιμό-τητα, ερήμωση περιοχών, περαιτέρω ανάπτυξη φεουδαρ-χικών θεσμών & σχέσεων. 4.2.Αίτια, μορφές, έκβαση, συνέπειες διαμάχης μεταξύ πά-πα και γερμανικής Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Ζήτημα διανομής πλούτου κι εξουσίας Οι Γερμανοί Αυτοκράτορες επενέβαιναν στα εκκλησιαστικά (διορισμός επισκόπων – η εκκλησία είχε μεγάλες ιδιόκτητες εκτάσεις) Αντιπαράθεση με τον πάπα, ο οποίος ήθελε η Ρώμη να έχει τον πρώτο λόγο στα εκκλησιαστικά «Έριδα περί Περιβολής» Τελικά, θρίαμβος παποσύνης, οριστική αποσύνθεση Γερ-μανικής Αυτοκρατορίας

4.3.Ενίσχυση γαλλικής μοναρχίας από τα τέλη του 12ου αι. Φίλιππος Β’ Αύγουστος: τριπλασιασμός βασιλικών εδαφών, ενίσχυση βασιλικής εξουσίας, περιορισμός δύναμης μεγά-λων φεουδαρχών, αποδέσμευση πόλεων από φεουδαρχι-κούς δεσμούς με αντάλλαγμα χρήματα και πεζούς για στρατό, σώμα ικανών και πιστών υπαλλήλων, βασιλική δι-καιοσύνη, διεύρυνση φορολογικής βάσης, είσπραξη φόρων τακτικά, μικρός αλλά μόνιμος μισθοφορικός στρατός 4.4.Πολιτικές εξελίξεις Αγγλίας κατά τον 13ο αι., Μάγκνα Κάρτα Αρχές 13ου αι: αναρχία και κρίση σκληρότητα, περιφρόνηση προς υπηκόους, απώλεια ηπει-ρωτικών κτήσεων, υποτέλεια στον πάπα, επιβολή βαριάς φορολογίας = > αστοί, επίσκοποι, ευγενείς ξεσηκώθηκαν κατά του Ιωάννη Α’ => Μάγκνα Κάρτα Μάγκνα Κάρτα: σεβασμός από το βασιλιά των προνομίων των βαρόνων, των ελευθεριών των πόλεων και της εκκλη-σίας, κυρίως στα θέματα φορολογίας και δικαιοσύνης – συγκρότηση σώματος 25 βαρόνων και αρχιερέων: επιτήρη-ση μονάρχη επίβλεψη είσπραξης φόρων Ουσιαστικά: διασφάλιση παραδοσιακών δικαιωμάτων των κυρίαρχων στρωμάτων Για πρώτη φορά στη μεσαιωνική Ευρώπη προβάλλεται η αρχή του μόνιμου ελέγχου του ηγεμόνα από τους υπηκό-ους του => αντιδράσεις – εμφύλιος – 1 χρόνος δικτατορία η οποία επιβάλει τη διεύρυνση του κοινοβουλίου (σώματος ελέγ-

χου) + κατώτερη αριστοκρατία, κλήρου, αστών Τελικά επί Εδουάρδου Α’ οι μεταρρυθμιστές δικαιώθη-καν:Βουλή Λόρδων (δικαιωματικά μέλη) και Βουλή Κοινο-τήτων (αιρετά μέλη) 4.5. Συνθήκες δημιουργίας, πρώτα βήματα κρατών Κεντρι-κής, Ανατολικής, Νοτιοανατολικής Ευρώπης ως τον 13ο αι. Βοημία: ανεξαρτησία από γερμανικό βασίλειο τον 10ο αι. – προσάρτηση Μοραβίας, Σιλεσίας στα ανατολικά – μακρο-χρόνια περίοδος τσεχοπολωνικών συγκρούσεων – ηγεμό-νες υποτελείς στο Γερμανό αυτοκράτορα – «Μεγάλη Με-σοβασιλεία» 1250-1273 προσάρτησαν Αυστρία, Στυρία, Καρίνθια, Καρνιόλη – 1278 ήττα από γερμανικό στρατό Αυ-στρία στους Γερμανούς Πολωνία: μέσα 10ου αι. δυναστεία Πιάστ – αδύναμο κρά-τος – πόλεμοι μεταξύ ευγενών – Γερμανοί κατέλαβαν πα-ράλια Βαλτικής και πεδιάδα κάτω Οντέρ – μήλο έριδος με-ταξύ Ρώσων και Γερμανών Ουγγαρία: το πιο ισχυρό κράτος στην ΚΑ Ευρώπη κατά τον 11ο – 12ο αι. – επέκταση στις νοτιοσλαβικές χώρες των Βαλκανίων – 1064 Βελιγράδι – ως αρχές 12ου επεκτάθηκαν στη Σλοβενία και την Κροατία – Ούγγροι ευγενείς επέβαλαν τους όρους τους στον Ούγγρο μονάρχη – 1241 εισβολή Μογγόλων ερήμωση χώρας Ρωσία: 1054 θάνατος δούκα Κιέβου Γιαροσάβου Σοφού =>

αναρχία & πολιτικός κατακερματισμός – 60 πριγκιπάτα ως τη μογγολική εισβολή, ολοκληρώθηκε το 1240 – Ρώσοι πρί-γκιπες υποτελείς Χρυσής Ορδής, ετήσιος φόρος Σερβία: ως 11ο αι. υποτελής Βυζαντινού Αυτοκράτορα, 1052 κράτος Ζέτας, ως 12ο αι. ισχυρό κράτος ΒΔ Βαλκανίων – 1241 αυτοκέφαλη ορθόδοξη επισκοπή – τέλη 13ου Βαλ-κανική δύναμη Βουλγαρία: αρχές 11ου αι. συντριβή από Βυζαντινό Αυτο-κράτορα – υποτελείς σε αυτόν – τέλη 12ου αι. συγκρότηση κράτους – 1204 άλωση Κων/λης από σταυροφόρους ανα-γνώριση Βουλγαρικού βασιλείου από πάπα – 1241 μογγο-λική εισβολή, ερήμωση, υποτελείς μογγολικού χανάτου 4.6. Αίτια παρακμής εκκλησίας Μεγάλη εκκλησιαστική εδαφική περιουσία – Επίσκοποι και ηγούμενοι εντάχθηκαν στο φεουδαρχικό σύστημα – Δια-πλοκή συμφερόντων γύρω από την περιουσία και τα αξιώ-ματα της εκκλησίας αποτέλεσμα=> χαλάρωση ηθών, πειθαρχίας, θρησκευτικού αισθήματος κληρικών – εμπορία εκκλησιαστικών προνομί-ων και μυστηρίων – εκβιαστική απόσπαση χρημάτων – μείωση μορφωτικού επιπέδου κληρικών 4.7. Αντίδραση παπισμού σε διαφθορά στους εκκλησιαστι-κούς κόλπους, στις επεμβάσεις της κοσμικής εξουσίας, στις αιρέσεις

Διαφθορά στους εκκλησιαστικούς κόλπους: καταδίκη φαι-νομένων διαφθοράς, παραδειγματική καθαίρεση αρχιερέ-ων, απαγόρευση χειροτονίας επισκόπων από κοσμικούς Επεμβάσεις κοσμικής εξουσίας: χειραφέτηση – εκλογή πά-πα από κολέγιο Καρδιναλίων, εδραίωση πρωτείων Ρώμης έναντι όλων των εξουσιών Αιρέσεις: άγρια καταστολή των αιρετικών – ανάλαβε η ίδια να προάγει τα ιδεώδη της αίρεσης (Καθαροί) 4.8. Αιτία αύξησης γοήτρου και ηθικής ακτινοβολίας παπι-σμού από τον 11ο ως τον 13ο αι. «ιεροί πόλεμοι» ο πάπας εξέφρασε το δυναμισμό και την τάση για επέκταση της Δ Ευρώπης Επανάκτηση ιβηρικής χερσονήσου – διωγμός Αράβων από Σικελία – περιορισμός βυζαντινής περιουσίας στη Ν Ιταλία – σταυροφορίες προς την Ανατολή Σταυροφορίες: 1099 κατάληψη Ιεροσολύμων – 1204 άλω-ση Κων/πολης 4.9. Σύγκριση πόλεων που αναπτύχθηκαν, μέγεθος, τοπο-θεσία, σχέση εξάρτησης από τοπική και κεντρική εξουσία Οικισμοί λίγων χιλιάδων κατοίκων – τοπική εμβέλεια, εξυ-πηρετούν τη γύρω περιοχή Αστικά κέντρα, πρωτεύουσες επαρχιών – έδρες επισκοπών, διαφοροποιημένες δραστηριότητες Βόρειες ιταλικές πόλεις: περίπου 100.000 κατοίκων (Μιλά-νο, Φλωρεντία, Βενετία, Μπολόνια), εμπορικές και βιοτε-χνικές πόλεις, διευρυμένη αυτονομία (αυτόνομες «δημο-κρατίες»), διακυβέρνηση και πλούτος σε φεουδαρχική ολι-

γαρχία (γαιοκτήμονες, μεγαλέμπορους, εφοπλιστές, τραπε-ζίτες) – τριγύρω δίκτυο μικρότερων δορυφορικών πόλεων για αμυντικούς λόγους Β και ΒΔ Ευρώπη: περιορισμένη αυτονομία Δ. Γαλλία, Κ. Γαλλία, Αγγλία: υπαγωγή άμεσα στην κεντρική εξουσία Ν. Γαλλία, Ισπανία: ισχυρές φεουδαλικές δομές και αριστο-κρατικές παραδόσεις, εξουσία: αστοί με αριστοκρατική προέλευση ΒΔ Γαλλία, Κ Γαλλία, Κάτω Χώρες: διεύθυνση κοινοτήτων σε ενώσεις αστών (επαγγελματιών, τεχνιτών, εμπόρων) Έλβας: Γερμανικές πόλεις για να στηρίξουν την επέκταση προς Ανατολή 4.10. Γερμανική επέκταση στην Ανατολή – τρόποι και συ-νέπειες Τρόποι: μορφή σταυροφοριών, καλλιέργεια εδαφών στον Έλβα αποικισμός, Τάγμα Τευτόνων Ιπποτών, αλλοίωση δη-μογραφικής σύνθεσης, αγριότητα, ίδρυση χωριών και πό-λεων στη Βαλτική, πόλεις-λιμάνια Συνέπειες: Εκγερμανισμός, εκχριστιανισμός, απέλαση Πρώσων, δουλοπάροικοι, εμπορική ηγεμονία στη Β. Ευρώ-πη. 4.11. Παραδείγματα πολιτισμικής ανάπτυξης: παιδεία, γράμματα, αρχιτεκτονική Παιδεία: ίδρυση Πανεπιστημίων, ανανέωση σκέψης και γνώσεων, μελέτη Αριστοτέλη, αναγέννηση λογικής και δια-λεκτικής, σχολαστικισμός

Γράμματα: μυθιστορίες, τροβαδούροι, κοσμική λογοτεχνία – έργα: Μυθιστορία του Ρόδου, Η θεία Κωμωδία Αρχιτεκτονική: Ρομανική: αποτέλεσμα ρωμαϊκών, βυζαντι-νών, αραβικών και τοπικών παραδόσεων – Γοτθική: Ιλ-νε-Φρανς, βασιλική τέχνη πόλεων και καθεδρικών ναών, οξυ-κόρυφο τόξο, θόλοι με νευρώσεις, υψηλότερα οικοδομή-ματα, τέχνη δυτικής χριστιανοσύνης Κεφάλαιο 5 Ορθόδοξη Ανατολή και καθολική Δύση: Δύο όψεις της χρι-στιανικής 5.1. Αίτια διαίρεσης χριστιανικού κόσμου Μετατόπιση ενδιαφέροντος Ρωμαίων στην Ανατολή – Ανα-βάθμιση ανατολικών και ελληνόφωνων επαρχιών – κατάρ-ρευση δυτικού τμήματος Αυτοκρατορίας 5.2. Στάδια εκδήλωσης Αρχικά θρησκευτικά ζητήματα: τελετουργικό, ερμηνεία κειμένων, πάπας διάδοχος Αγ. Παύλου Πολιτικός χαρακτήρας: Βυζαντινός αυτοκράτορας μοναδι-κός ηγέτης χριστιανοσύνης Κατάληψη ανατολικών επαρχιών από Άραβες: αρνούνται τα αντίστοιχα πατριαρχεία την πρωτοκαθεδρία του πάπα Εικονομαχία Στέψη βασιλιά Φράγκων από τον πάπα Άρνηση πάπα να αναγνωρίσει την εκλογή του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κων/πολης

1054 Σχίσμα 1204 Άλωση Κων/πολης 5.3. Διαφορές βυζαντινής – λατινικής Ευρώπης Βυζάντιο: Πατριάρχης δέσμιος της αυτοκρατορικής εξουσί-ας, όλες οι εξουσίες εκπορευόταν από την αυτοκρατορική αυλή, μικρό χάσμα μεταξύ κληρικών και λαϊκών, οι κληρι-κοί παντρεύονταν, ελληνική γλώσσα Λατινική Ευρώπη: Διαχωρισμός εκκλησιαστικής-κοσμικής εξουσίας, αντιπροσωπευτικοί θεσμοί και συσσωματώσεις στην πολιτική εξουσία, κλήρος: γερμανική και λατινογενής κλειστή ελίτ – ασκούσε επιρροή στους κοσμικούς άρχοντες, λατινική γλώσσα Ανταγωνισμός στον εκχριστιανισμό παγανιστικών λαών 5.4. Αλληλεπιδράσεις Βυζαντινός πολιτισμός: τέχνη, αρχιτεκτονική, τεχνολογία, δίκαιο, τρόπος διακυβέρνησης, ναυσιπλοΐα, φιλολογία, μουσική, εξευγενισμένος τρόπος ζωής Δυτική επιρροή: μορφές φεουδαρχικής εξουσίας 5.5. Ρόλος στην πορεία της Ευρώπης Εκχριστιανισμός ολόκληρης της Ευρώπης, δημιουργία βα-σιλείων/ ηγεμονιών αντικατέστησε την οργάνωση των βαρβαρικών λαών

Κεφάλαιο 6 Ο Ύστερος Μεσαίωνας (14ος – 15ος αι) – Κρίση και Αναγέν-νηση 6.1. Συμφορές Λιμός, μαύρη Πανώλη, αδιάκοποι πόλεμοι 6.2. Συνέπειες κρίσης για τις πόλεις και την αριστοκρατία Λιμός=> θάνατος φτωχών Μαύρη Πανώλη => κυρίως Αγγλία και Γαλλία, επιδημίες, θάνατοι, πόλεις έχασαν το μισό πληθυσμό τους, χωριά ξε-κληρίστηκαν, κύμα φυγής εγκατάλειψη γης, μείωση εργα-τικών χεριών, μείωση παραγωγής, επιδείνωση φτώχειας, εκδηλώσεις συλλογικής βίας, πογκρόμ κατά Εβραίων, πυρ-πόληση μαγισσών κι αιρετικών Πολεμική αναταραχή – Εκατονταετής πόλεμος => λεηλασί-ες, πυρκαγιές, σφαγές, βιασμοί, ανασφάλεια, μαζικές α-γροτικές εξεγέρσεις (Αγγλία και Γαλλία), εκτέλεση και κα-κοποίηση ευγενών, λεηλασία πύργων Συνολικά: => πόλεις: φτώχεια, χρέωση πόλεων, ερήμωση περιοχών επλήγη το φεουδαρχικό σύστημα, συρρίκνωση αγροτικής παραγωγής => αριστοκρατία: σοβαρά οικονομικά προβλήματα μικρο-ευγενών και ιπποτών, αγωνία ανώτερων τάξεων, προσκόλ-ληση σε κοινωνική ιεραρχία, επιδειξιομανία, γενεαλογία, εραλδική, τάγματα ευγενών

6.3. Σύγκριση αγροτικών εξεγέρσεων Αγγλίας και Γαλλίας Γαλλία: Συνέπειες λιμού, πανώλης, ήττα από Άγγλους, οικονομική επιβάρυνση αγροτών =>1358 ανοργάνωτη εξέγερση, εκτέλεση και κακοποίηση ευγενών, λεηλασία πύργων, κατεστάλη Αγγλία: Συμπίεση αμοιβών, απόπειρα συλλογής κεφαλικού φόρου =>1381 αγρότες στο Λονδίνο, μεγαλύτερη εξέγερση κατώ-τερων τάξεων στην ιστορία της, προσωρινή δικαίωση, υπο-νόμευση καθεστώτος δουλοπαροικίας 6.4. Τέσσερις αιτίες κρίσης εκκλησίας στην ύπαιθρο Εγκατάλειψη ενοριών για να μη μολυνθούν από πανώλη, απουσία κλήρου από τη θέση του, παραμέληση καθηκό-ντων χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ανεπάρκεια, χαλαρά ή-θη, αντιμέτωποι με επαιτικά τάγματα Φραγκισκανών και Δομινικανών που ανταποκρίνονταν στις προσδοκίες των πιστών 6.5. Συνθήκες μείωσης εξουσίας και γοήτρου του πάπα Αρχές 14ου αι. περιορισμός κοσμικής εξουσίας, συναίνεση στην αυτονόμηση τοπικών κι εθνικών εκκλησιών, αύξηση μοναρχικής και διοικητικής εξουσίας στην εκκλησία σαν κοσμικός ηγέτης παρά θρησκευτικός αρχηγός 6.6. Παπισμός: «Βαβυλώνειος Αιχμαλωσία» – Μεγάλο Σχί-σμα «Βαβυλώνειος Αιχμαλωσία» (1305-1378): έδρα στην Αβι-

νιόν, Γάλλοι πάπες και πλειοψηφία καρδιναλίων, συγκε-ντρωτικό διοικητικό σύστημα, βελτίωση οικονομικών, πο-λυτέλεια και μεγαλοπρέπεια, καρδινάλιοι σαν μικροί ηγε-μόνες Μεγάλο Σχίσμα (1378-1418): Δύο πάπας Αβινιόν και Ρώμη, άλλοι ηγεμόνες με Ρώμη άλλοι με Αβινιόν, 1418 καθαίρεση και των δύο πάπων εκλογή νέου με έδρα τη Ρώμη 6.7. Συνέπειες κρίσης παπισμού, σχέσεις με μονάρχες και πνευματική του ηγεμονία Αποδυνάμωση παπισμού, χαλάρωση δεσμών μοναρχιών με Ρώμη, έλεγχος κλήρου στις επικράτειές τους, αναγνώρι-ση από πάπα τοπικών εκκλησιών, παραχώρηση παπικών αρμοδιοτήτων σε κοσμικούς ηγεμόνες, αμφισβήτηση αυ-θεντίας του πάπα, μεταρρυθμιστικά κινήματα (αιρέσεις για τον πάπα) 6.8. Πολιτικός χάρτης 15ου αι. ΝΑ Ευρώπη: κατάκτηση Βαλκανίων από Οθωμανούς Τούρ-κους Βούλγαροι: υποτελείς στους Τούρκους, Σερβία: ήττα από Τούρκους, Μολδαβία και Βλαχία: διατήρησαν την ανεξαρ-τησία τους, φυλάκιο χριστιανισμού στα Βαλκάνια Α Ευρώπη: Ρωσία & Λιθουανία νέες δυνάμεις, σταθερο-ποίηση βασιλείων Βοημίας, Ουγγαρίας Ρωσία: υπό κατοχή των Μογγόλων, Λιθουανία: παράλια Βαλτικής ως Μαύρη Θάλασσα, Ουκρανία, Λευκορωσία και τμήμα Γαλικίας, μαζί με Πολωνία το μεγαλύτερο κράτος της Α Ευρώπης. Λιθουανοί καθολικοί, Ουκρανοί, Λευκορώσοι

ορθόδοξοι Δ Ευρώπη: Αγγλία και Γαλλία: ισχυροποίηση δυναστικών κρατών, παρόμοιες εσωτερικές εξελίξεις, Γερμανία: αποδυ-ναμωμένη, τέλος ανατολικού επεκτατισμού Ιταλία: κράτος Νάπολης, παπικά κράτη, πόλεις-κράτη Βορ-ρά, διαμάχες για εδάφη, συνθήκη ειρήνης Ισπανία: Ισχυρό βασίλειο Β Ευρώπη: Σκανδιναβοί υπό οικονομικής και πολιτικής επι-κυριαρχίας γερμανικών πόλεων. 1397 Δανία, Νορβηγία, Σουηδία συνομοσπονδία πρώτο Σκανδιναβικό βασίλειο ισχυρότερη Δανία, 1523 απόσχιση Σουηδίας 6.9. Διαδικασίες συγκρότησης Μεγάλων Δουκάτων Μόσχας και Λιθουανίας Ρωσία: 14ος αι. κράτος Μόσχας ενισχύθηκε, αλλά ακόμα επικυριαρχία Μογγόλων οι οποίοι καταστέλλουν τις προ-σπάθειες ανεξαρτητοποίησης, ονομασία «Ρως» Λιθουανία: εκμεταλλευόμενοι την εξασθένιση του δουκά-του του Κιέβου και υπό καθοδήγηση τριών μεγάλων πολε-μιστών βασιλέων δημιούργησαν ένα μεγάλο κράτος: παρά-λια Βαλτικής ως Μαύρη Θάλασσα, Ουκρανία, Λευκορωσία και τμήμα Γαλικίας, μαζί με Πολωνία το μεγαλύτερο κράτος της Α Ευρώπης, εκχριστιανισμός: Λιθουανοί καθολικοί, Ου-κρανοί, Λευκορώσοι ορθόδοξοι 6.10. Γερμανία, Ιταλία 14ος – 15ος αι. Γερμανία: πολιτική αστάθεια, αντιπαράθεση ανεξάρτητων πριγκίπων με τους αποδυναμωμένους αυτοκράτορες, τους υποτελείς

μικροευγενείς και ιππότες 1338 σταθεροποίηση ομάδας εκλεκτόρων σήμανε την ανα-γνώριση και θεσμοθέτηση της πολυδιάσπασης του γερμα-νικού χώρου Αψβούργοι Αυστρίας μεγαλύτερη και πιο μακρόχρονη ε-πιρροή στις γερμανικές χώρες Συνομοσπονδία ελβετικών καντονιών στις Άλπεις, ανεξαρ-τησία 1389 Ιταλία (Κράτος Νάπολης, παπικά κράτη, πόλεις-κράτη Βορ-ρά): 12ος-13ος αι.πεδίο αντιπαράθεσης αυτοκράτορα και πάπα 14ος αι. – πρώτο μισό 15ου αι. εσωτερικές πολιτικές ανα-ταραχές, διαρκείς συγκρούσεις για εδαφικές διαφορές 1454 συνθήκη ειρήνης ως 1494 (γαλλική εισβολή) 6.11. Εκατονταετής πόλεμος: αίτια, συνέπειες για αγγλική και γαλλική μοναρχία Αίτια: κατοχή εδαφών στη Γαλλία από τους Άγγλους βασι-λείς, υποστήριξη Άγγλων βασιλέων στις αποσχιστικές κινή-σεις της γαλλικής Φλάνδρας Συνέπειες: Γαλλία – κατέλαβε τα αγγλικά εδάφη της Γαλλί-ας (εξαίρεση λιμάνι Καλαί στη Μάγχη), ενίσχυση εξουσιών γαλλικού στέμματος Αγγλία – επιδείνωση εσωτερικών προβλημάτων, εξεγέρ-σεις, συγκρούσεις ανάμεσα στους αριστοκράτες, Πόλεμος των Ρόδων (1455-1485), δυναστεία Τυδώρ, Ερρίκος Ζ’ εξυ-γίανση οικονομικών, επιβολή βασιλικής εξουσίας στους ευγενείς

6.12. Εξελίξεις στην Ιβηρική χερσόνησο 1248 Εκτοπισμός Αράβων στη Γρανάδα Βασίλεια Λεόν και Καστίλης κεντρική και νότια Ιβηρική Βασίλειο Αραγονίας: Πυρηναία, Καταλονία, Βαλένθια, κα-τάληψη Μαγιόρκας και Μινόρκας, Σικελία, Σαρδηνία, Ν. Ιταλία, ναυτική κοινότητα, καταλανική γλώσσα, φιλελεύθε-ρο καθεστώς για ευγενείς, συγκρούσεις με Καστίλη Ισπανία: μίγμα γλωσσών και λαών, Εβραίοι σημαντική θέ-ση, δύο πογκρόμ, 1492 κατάληψη Γρανάδας, Εβραίοι προς Οθωμανική Αυτοκρατορία Αριστοκρατία κατά του στέμματος 1496 ένωση βασιλείων Καστίλης και Καταλονίας μετά το γάμο Φερδινάνδου – Ισαβέλλας, ξεχωριστοί θεσμοί ως 1716 6.13. Γνωρίσματα ιταλικής Αναγέννησης και Ουμανισμού Αναγέννηση και ουμανισμός συγγενή κινήματα στα μέσα 15ου – μέσα 16ου αι. Αναγέννηση: ξεκίνησε από την Ιταλία πρόοδος σε σκέψη, λογοτεχνία, τέχνη, επίκεντρο ο άνθρω-πος – ικανός να διαμορφώνει και να υποτάσσει τον κόσμο, υπάρχει θρησκευτική πίστη, υμνεί ομορφιά φύσης και αν-θρώπου, προβολή εγκόσμιας ζωής, ενδιαφέρον για την κλασική Αρχαιότητα, πρότυπα από αρχαιότητα Ουμανισμός: Ανθρωποκεντρική αντίληψη, αξία κι αξιοπρέπεια στην αν-θρώπινη ύπαρξη Δημιουργία εκλεκτού όντος, ανάπτυξη δυνατοτήτων του, σωστή παιδεία, κριτική στην εκκλησία και την πολιτική,

αμφισβήτηση δογμάτων και σχολαστικισμού, συμβιβασμός χριστιανικών αξιών με αρχαιότητα, μελέτη αρχαίων και Αγίας Γραφή Κεφ 7. Ανακαλύψεις 7.1. Ιδιαιτερότητες και σημασία ευρωπαϊκής επέκτασης Διαρρηγνύεται το κλειστό πλαίσιο ζωής και δράσης του Μεσαίωνα, μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη κάτω από την πολιτική, οικονομική και πολιτισμική ηγεμονία της Ευρώ-πης Οι Ευρωπαίοι κατάκτησαν κι εκμεταλλεύτηκαν τεράστιες εκτάσεις και λαούς σε άλλες ηπείρους, εξευρωπάισαν σχε-δόν όλο το γνωστό κόσμο 7.2. Βασικότερα κίνητρα Απόκτηση χρυσού, πολύτιμων μέταλλων, μπαχαρικών Άκληροι ευγενείς για κοινωνική άνοδο Εκχριστιανισμός λαών Αφρικής και Ασίας Επιστημονικό ενδιαφέρον 7.3. Τεχνικές και επιστημονικές προϋποθέσεις Βελτίωση μεθόδων ναυσιπλοΐας, ανάπτυξη γεωγραφίας και διαμόρφωση παγκόσμιων χαρτών (14ος-15ος αι), καραβέ-λα => ασφαλέστερη ναυσιπλοΐα, πυξίδα και αστρολάβος => ασφαλής πλοήγηση, τεχνολογικά επιτεύγματα στη ναυσι-πλοΐα, αστρονομικές γνώσεις, σχετική σταθερότητα πολιτι-κού, οικονομικού, κοινωνικού πλαισίου Ευρώπης

7.4. Λόγοι πρωτοπορίας λαών ιβηρικής χερσονήσου Νέα κράτη με δυναμισμό και κεκτημένη ορμή, επεδίωξαν το εμπόριο με την Ανατολή Επιστημονικές και τεχνικές προϋποθέσεις, ισχυρή ναυτική παράδοση Κοινωνικές αντιθέσεις, δημογραφική πίεση, ζωντανές οι ιδέες των σταυροφοριών ακόμα Πορτογαλία: προνομιακή γεωγραφική θέση, ευνοϊκές πολι-τικές συνθήκες, προσωπικότητα πρίγκιπα Ερρίκου του Θα-λασσοπόρου 7.5. Μορφές, μέγεθος, συνέπειες πορτογαλικής και ισπανι-κής επέκτασης στις νέες χώρες Πορτογάλοι: εμπόριο, πορτογαλικές κανονιοφόροι, οχυ-ρωμένοι σταθμοί, σημεία στήριξης εμπορίου εμπορική αυτοκρατορία ως την Ινδονησία και την Κίνα, Βραζιλία Ισπανία: αλλεπάλληλες επιδρομές για κατάκτηση εδαφών, μόνιμη εγκατάσταση, ίδρυση πόλεων και ιεραποστολών, τρομοκρατία ιθαγενών με πυροβόλα και ιππικό, δημιουρ-γία νέων θεσμών, Συμβούλιο Ινδιών αρμόδιο για θέσπιση νέων νόμων, διορισμός υπαλλήλων, εποπτεία διοήκησης, δύο Αντιβασιλείες: Νέα Ισπανία, Περού, φεουδαλικό σύ-στημα, απόλυτη εξουσία στους ιθαγενείς Νότια Αμερική εκτός Βραζιλίας, ΝΔ τμήμα ΗΠΑ, Φλόριδα, Μεξικό, νησιά Καραϊβικής, Κεντρική Αμερική Συνθήκη Τορντεσίλιας: οριοθέτηση αποικιακών αυτοκρα-τοριών και αποτροπή ενδο-ιβηρικών διαμαχών

τέλη 16ου αι: Ίβηρες: 25000-30000, έλεγχαν 800000 κατοί-κους σε Αφρική και Ασία (230000 τ.χλμ), Λατινική Αμερική (2000000 τ.χλμ) 120000 λευκοί εξουσίαζαν 10000000 ιθα-γενείς 7.6. Συνέπειες ισπανικής κατάκτησης Αμερικής για τους ιθαγενείς Ιθαγενείς δούλοι των Ισπανών, χρησιμοποιούνταν σε κάθε εργασία. Αποδεκατίστηκαν από εξοντωτική εργασία, υποσιτισμός, λοιμώδεις ασθένειες Δουλεμπόριο σκλάβοι από Αφρική 7.7. Συνέπειες ανακαλύψεων για την Ευρώπη Αλλαγή εικόνας κόσμου: αύξηση γεωγραφικών, εθνογρα-φικών, αστρονομικών, κοσμογραφικών γνώσεων, αντίληψη μεγέθους πλανήτη, περιοχές διαφορετικές από Ευρώπη (κλίμα, πανίδα, χλωρίδα), άγνωστοι λαοί, διαφορετικοί πο-λιτισμοί υπό ευρωπαϊκή κυριαρχία τελικά αυξημένη εισροή μετάλλων => αύξηση τιμών, πλυθωρι-σμός αλλαγή διατροφικών συνηθειών: καλαμπόκι, κακάο, κα-πνός, ζάχαρη, πατάτα, ντομάτα, σκόρδο, βανίλια, ανανάς, γαλοπούλα σύφιλη – μάστιγα Πρώιμων Νέων Χρόνων μετατόπιση πολιτικού, οικονομικού, πολιτισμικού βάρους στη Δ Ευρώπη (από Ν και Κ Ευρώπη) ανακαλύψεις, συσσώρευση γνώσεων => δίψα για νέες α-νακαλύψεις, περισσότερη γνώση, αμφισβήτηση δογματι-

σμού καταπίεση ιθαγενών => λόγος για ανθρώπινα δικαιώματα Κεφάλαιο 10 10.1. Συνθήκες εδραίωσης απόλυτης μοναρχίας 16ος-17ος αι. παρακμή μεσαιωνικών αντιπροσωπευτικών θεσμών, ανάληψη περισσότερων εξουσιών από τους βασι-λιάδες Νέες πηγές πλούτου=> συντήρηση γραφειοκρατικού μηχα-νισμού διατήρηση ισχυρού κι ετοιμοπόλεμου στρατού επιβολή κοσμικής εξουσίας στην εκκλησιαστική Δεινά πολέμου, κοινωνική κρίση στα μέσα του 17ου αι. => Κατάλληλη ατμόσφαιρα για ισχυρές και σταθερές κυβερ-νήσεις, εγγύηση ειρήνης και σταθερότητας 10.2. Απόψεις Μποντέν, Χόμπς για προέλευση, χαρακτήρα κι όρια μοναρχικής εξουσίας Μποντέν: βασιλική εξουσία απεριόριστη, δεν χρειάζονται νομοθετικά και αντιπροσωπευτικά σώματα, θεωρία κυρι-αρχίας: «δια βίου άσκηση της απόλυτης εξουσίας του μο-νάρχη επάνω στους υπηκόους του», η εξουσία δεσμεύεται από το θείο και το φυσικό νόμο είναι απόλυτη, τελεσίδικη, αμετάκλητη, οι υπήκοοι οφείλουν υπακοή στο μονάρχη Χομπς: ανάγκη υπέρβασης αναρχίας οδήγησε στη σύναψη συμβολαίου με το οποίο εκχωρούσαν τα δικαιώματά τους στο μονάρχη με αντάλλαγμα την ασφάλεια, η εξουσία δεν

περιορίζεται από φυσικό ή θείο νόμο είναι απόλυτη, τελε-σίδικη, αμετάκλητη, οι υπήκοοι οφείλουν υπακοή στο μο-νάρχη 10.3. Παράγοντες περιορισμού απολυταρχίας στην Ευρώπη Γραπτοί και άγραφοι νόμοι, εθιμικό δίκαιο, παραδόσεις, συμφέροντα προνομιούχων, κοινωνικών τάξεων, λειτουρ-γία οργάνων αντιπροσώπευσης των τάξεων 10.4. Εξέλιξη μοναρχίας στη Γαλλία 16ος-17ος αι.: έργο, πολιτική, ηγεμονική συμπεριφορά Λουδοβίκου ΙΔ΄ Πρότυπο απόλυτης μοναρχίας (Λουδοβίκος ΙΔ’ 1643-1715) Βήματα ενίσχυσης μοναρχικής εξουσίας: γραφειοκρατικός οργανισμός, τακτική καταβολή φόρων, ισχυρός στρατός διορισμός επισκόπων, => περιορισμός αποσχιστικών τάσε-ων και αποδυνάμωση επαρχιακής αριστοκρατίας 1ο μισό 16ου αι.: πόλεμοι (Ισπανία Αψβούργων, εμφύλιος καθολικών-Ουγενότων) εξασθένηση γαλλικής μοναρχίας για δεκαετίες Ερρίκος Δ’ αποκατέστησε τη θρησκευτική γαλήνη, εκσυγ-χρόνισε την οικονομία, αποικισμός στη Β. Αμερική Διακυβέρνηση καρδινάλιου Ρισελιέ, Βας. Λουδοβίκος ΙΓ’ 1624-1642 10.5. Συγκρότηση απολυταρχικού κράτους στην Πρωσία και τη Ρωσία ως 18ο αι. Πρωσία Φρειδερίκος Γουλιέλμος 1640-1688 μόνιμος στρατός, συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης, ανα-

γνώριση προνομίων ευγενών, υποχρεωτική στρατιωτική υπηρεσία ευγενών ως αξιωματικοί, πιστό σώμα αξιωματι-κών Φρειδερίκος Γουλιέλμος Α’ 1713-1740 πρότυπο βασιλιά στρατιώτη, υποχρεωτική στρατιωτική θη-τεία, συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα, αξιόπιστη υπαλ-ληλία Ρωσία Μεγάλος Πέτρος 1682-1725 επιβολή δια βίας εκσυγχρονισμού δυτικού τύπου, θανάτω-ση αντιπάλων του, κατάργηση τοπικών εξουσιών, εθνική αστυνομία, κατάργηση θεσμού πατριάρχη, ιερή σύνοδος υπό τον ίδιο, φορολογία σε όλους τους τομείς, ενίσχυση βιοτεχνικής παραγωγής κι εξαγωγών, φροντίδα για το στρατό, δημιουργία στόλου Βαλτικής, στενή συνεργασίας μονάρχη-αριστοκρατίας 10.6. Θέση και ρόλος ευγενών στη μοναρχική Ευρώπη Πολιτική υποβάθμιση σε σχέση με τον μονάρχη, προνομια-κή θέση στην οικονομία και στην κοινωνία υπηρέτησαν την απολυταρχία, σταθεροποίηση κυριαρχίας κληρονομικής αριστοκρατίας Παρέμεναν ιδιοκτήτες των βασικών μέσων παραγωγής, κυρίαρχη οικονομική και πολιτική τάξη: φεουδαρχική αρι-στοκρατία 10.7. Προέλευση, περιεχόμενο και στόχοι φωτισμένης απο-λυταρχίας Προέρχεται από την επαφή ηγεμόνων με τις ιδέες του Δια-

φωτισμού για το κράτος και την εξουσία Εντάσσεται στο τελικό στάδιο εξέλιξης της φεουδαρχικής κοινωνίας, προσπαθούσε να διορθώσει τις κακές πλευρές του απολυταρχικού συστήματος, αλλά δεν ήταν έτοιμη να εφαρμόσει πλήρως τη θεωρία του Διαφωτισμού 10.8. Χώρες που ευδοκίμησε η φωτισμένη απολυταρχία, σύγκριση έργου και πολιτείας Αυστρίας, Πρωσίας, Ρωσίας Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία, Γερμανοί ηγεμόνες Βαϊμάρης, Βάδης, Βιττεμβέργης, Σαξονίας κά, Δανία Σουηδία, (Ισπανί-α;;;,), Πορτογαλία, ιταλικά κράτη Σαβοΐας, Τοσκάνης, Πάρ-μας, Νάπολης, Φαναριώτες ηγεμονιών Βλαχίας και Μολ-δαβίας Αυστρία Μαρία Θηρεσία (1740-1780): τακτικός αυτοκρατορικός στρατός, περιορισμός εξουσιών εκκλησίας, κρατικοποίηση σχολείων, προαγωγή κι επέκταση στοιχειώδους, μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης Ιωσήφ Β’ (1780-1790): στόχος: βελτίωση συνθηκών ζωής κατώτερων στρωμάτων Επιτεύξη προηγμένου γραφειοκρατικού συστήματος, ανα-σχετική λειτουργία των κρατικών λειτουργών στα συμφέ-ροντα των ευγενών, κλήρου, εθνοτήτων. Αποτυχία απελευθέρωσης δουλοπάροικων, φόρων στους ευγενείς, κοσμική παιδεία, μείωση εκκλησιαστικής λει-τουργίας λόγω αντίδρασης ευγενών και κλήρου.

Πρωσία Φρειδερίκος Β’ «πρώτος υπηρέτης» του κράτους, μέτρα κοινωνικού χαρα-κτήρα, εκσυγχρονισμός οικονομίας, δεν έλυσε το αγροτικό Ρωσία Μεγάλη Αικατερίνη παρόμοια με Πρωσία 10.9. Λόγοι επανάστασης 1648 στην Αγγλία, σύστημα ε-ξουσίας Κρόμγουελ Σκληρή πολιτική βασιλιάδων, αξίωση έκτακτων εισφορών, επιβολή παράλογων προστίμων, προσπάθεια επιβολής ε-πισκοπικού συστήματος στη Σκοτία => διαμάχες μονάρχη, μεγάλοι ευγενείς και γαιοκτήμονες με μικρούς γαιοκτήμο-νες, εμπόρους, βιοτέχνες => ήττα βασιλιά, ανέλαβε ο Κρόμγουελ Έδιωξε βουλευτές που δεν συμφωνούσαν, «κολοβό» Κοι-νοβούλιο 60 μελών, ψξφίστηκε κατάργηση βασιλίας, ολι-γαρχική δημοκρατία, ανώτατο εκτελεστικό όργανο το Συμ-βούλιο του κράτους 1653 διέλυσε το Κοινοβούλιο, προσωποπαγή δικτατορία 10.10. Αποτελέσματα Ένδοξης Επανάστασης (1688-1689) για την Αγγλία και την ηπειρωτική Ευρώπη Κατάργηση απόλυτης μοναρχίας, κατοχύρωση ελευθεριών και δικαιωμάτων πολιτών, εξισορρόπηση εξουσιών μονάρ-χη με τα δικαιώματα του Κοινοβουλίου, περιορισμός αυ-θαιρεσιών μονάρχη με το σαφή καθορισμό των προνομίων του

Χάρτης Δικαιωμάτων (1689): απαγόρευση βασιλιά να ανα-στέλλει νόμους Κοινοβουλίου ή να επιβάλλει χωρίς λόγο ποινές και πρόστιμα Εδραίωση κοινοβουλευτικής βασιλείας 10.11. Σύγκριση ολλανδικού και πολωνικού παραδείγματος διακυβέρνησης Κάτω Χώρες – Ομοσπονδιακή δημοκρατική ολιγαρχία Ομοσπονδία αυτόνομων επαρχιών, επαρχιακές συνελεύ-σεις, γενικός κυβερνήτης Γενική Συνέλευση των Τάξεων, θέματα εξωτερικής πολιτι-κής, αποικιακά, δημοσιονομικά, συμμετοχή εκπροσώπων όλων των επαρχιών, απαραίτητη η ομοφωνία για σημαντι-κές αποφάσεις Ολλανδία: ισχυρότερη επαρχία, 1650 επικυριαρχία τους διατηρώντας την ομοσπονδιακή δομή, κατάργηση θεσμού Γενικού Κυβερνήτη, 1815 κληρονομική μοναρχία Πολωνία – μείγμα αριστοκρατικής δημοκρατίας και μοναρ-χίας Βασιλιάς χωρίς εξουσίες, ισχυροί γαιοκτήμονες εξέλεγαν το βασιλιά κι έλεγχαν το αριστοκρατικό Κοινοβούλιο της Πο-λωνίας, liberumveto: δικαίωμα βέτο μελών πολωνικής Δί-αιτας => Διαιώνιση καθεστώτος ακυβερνησίας, αυταρχική κι ανε-ξέλεγκτη διακυβέρνηση, διαμελισμός και πολιτική εξαφά-νιση στα τέλη του 18ου αι. 10.12. Οθωμανικό σύστημα διακυβέρνησης Όλες οι κτήσεις ανήκουν στο σουλτάνο, ανώτερος κοσμικός

και πνευματικός άρχοντας, απεριόριστη εξουσία Σπάχηδες, οθωμανική στρατιωτική αριστοκρατία, εδάφη για επικυριαρχία, δεν τους ανήκαν ούτε ήταν κληρονομικά Προσωπικοί σκλάβοι σουλτάνου, 10-20 χρονών, υγιή, δυ-νατά, ταλαντούχα παιδιά απίστων, στελέχη στρατού, αυ-λής, διοίκησης Έλλειψη αντιπροσωπευτικών θεσμών και συλλογικών ορ-γάνων ελέγχου, προσωπικότητα σουλτάνου κεφάλαιο 11 11.1. Σημαντικότερες ανακαλύψεις 17ου και 18ου αιώνα 1576 νησιά Μπάφιν στις ΒΔ ακτές του Ατλαντικού από την Αγγλία 1609 περιοχές γύρω από τον ποταμό Χάντσον από την Ολ-λανδία Αρχές 17ου αι. Νέα Ζηλανδία, Τασμανία, νησιά Φίτζι στον Ειρηνικό από την Ολλανδία 1721-1722 Νησιά Πάσχα, Σολομώντος, Σαμόα από την Ολ-λανδία 1766-1768 Νησιά Πολυνησίας και Μελανησίας από τη Γαλ-λία Εξερεύνηση παραλίων Αν. Αυστραλίας, Νέας Ζηλανδίας, άλλα νησιά Ειρηνικού, διάπλους Βερίγγειου Πορθμού από την Αγγλία 11.2. Ολλανδική, γαλλική, αγγλική επεκτατική και αποικιο-κρατική πολιτική – μέθοδος, φορείς, αποτελέσματα

Ολλανδία Μετοχική εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (1602-1800 χρεοκο-πία), μονοπώλιο εμπορίου Ινδιών Μικρά κι ευέλικτα σκάφη, δίκτυο εμπορικών σταθμών, φρουρίων και βάσεων ανεφοδιασμού Νησιά ΝΑ Ασίας, αποκλειστική άδεια εμπορίου με Ιαπωνία (1641-1859), πορτογαλικές βάσεις Δ Αφρικής, 1η πραγμα-τική αποικία Ακρωτήριο Καλής Ελπίδας ως 1806 (Ολλανδοί, Γάλλοι, Γερμανοί), Β Αμερική Νέες Κάτω Χώρες ως 1664 Απόγειο 2ο μισό 17ου αιώνα, πτώση κατά το 18ο αι Γαλλία Αρχές 17ου αι, μερκαντιλιστική πολιτική Β Αμερική: φεουδαρχικές δομές εξουσίας, μικρός αριθμός Γάλλων σε σχέση με τις εκτάσεις που κατείχαν Ασία: Γαλλική Εταιρία Ινδιών (κρατική υποστήριξη), εμπο-ρικοί σταθμοί στην Α Ινδία βάσεις εφοδιασμού στη Μαδα-γασκάρη και κοντινά νησιά Νέα Γαλλία προβληματική αποικία (Β Αμερική), 1606 Κε-μπέκ, 1642 Μόντρεαλ, Λουϊζιάνα 1682, Α Ινδία, Μαδαγα-σκάρη και κοντινά νησιά, μερικά νησιά από Αντίλλες, Γο-υιάνα, σταθμοί Δ Αφρικής αρχές 18ου αι αποικιακή δύναμη Μεγάλη Βρετανία Αγγλική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, κεφάλαια μεγαλε-μπόρων Λονδίνου Πειρατές στον Ατλαντικό τους διευκόλυναν Εμπορικές βάσεις στην Ινδία, σταθμοί: Μανδράς, Βομβάη,

Καλκούτα Β. Αμερική κανονικός αποικισμός, Τζέιμστάουν 1607, Κυ-βερνήτης, συμβούλιο, εκλεγμένη συνέλευση αποίκων, τά-ση για αυτοδιοίκηση και αυτονομία Λήξη 7ετούς πολέμου, αγγλική κυριαρχία στον κόσμο, συν-θήκη Παρισιού (1763), απόκτηση σχεδόν όλων των Γαλλι-κών αποικιών στην Αμερική, παγκόσμια ηγεμονία Βρετανί-ας. 11.3. Ρωσική πολιτική στην Ασία σειρά αποστολών κι εκστρατειών για την κατάκτηση της Σιβηρίας, πρόσβαση στον Ειρηνικό 1689 είσοδος ρώσων εμπόρων στο κινέζικο έδαφος για διε-ξαγωγή εξωτερικού εμπορίου (μεγάλη ανάπτυξη κατά το 18ο αιώνα) Παραίτηση από αξιώσεις για τη Μογγολία

Κεφάλαιο 12 12.1. Χαρακτήρας επιστημονικής προόδου κατά το 17ο και 18ο αιώνα Πειραματικές μέθοδοι, αμφισβήτηση παραδόσεων, εκκλη-σίας, κράτους, κοινωνία. Νέες αντιλήψεις, ορθολογισμός Αισιοδοξία και πίστη στην ανθρώπινη λογική 12.2. Στοχασμός και προσφορά βασικών εκπροσώπων – θεμελιωτών της επιστημονικής επανάστασης Βάκων: Νέο Όργανο, Πρόοδος της γνώσης, σημασία αμφι-βολίας στη διαδικασία της γνώσης, επαγωγική μέθοδος Καρτέσιος: ιδρυτής ορθολογισμού, φιλοσοφικό σύστημα χωρίς αναφορά στη θρησκεία και το χριστιανισμό, μηχανι-στικό σύμπαν που ανάγεται στα μέρη που το απαρτίζουν, δυϊσμός του κόσμου: πνεύμα και ύλη, αίτια φαινομένων Τζον Λοκ: πολιτική θεωρία που βασίζεται στο «φυσικό δί-καιο», για τη γνώση: δεν προέρχεται από έμφυτες ιδέες, αλλά από τη λειτουργία των αισθήσεων (αντίθετο στο καρ-τεσιανό δόγμα) Ισαάκ Νεύτων: κόσμος: αρμονικός, σύνθετος, λογικά εξη-γήσιμος, Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας: εν-σωμάτωση όλων των κατακτήσεων των θετικών επιστημών, μηχανική θεωρία κατανόησης του σύμπαντος, πειραματική μέθοδος: υπόθεση την οποία πρέπει να επαληθεύσει η πα-ρατήρηση το πείραμα, νόμοι φαινομένων Άλλοι: Λαβουαζιέ: χημεία, αρχή διατήρησης μάζας

Ρόμπερτ Χουκ: βιολογία, κυτταρική δομή Λίννε (Λινναίος) και Μπουφόν: ταξινόμηση βιολογικής γνώσης 12.3. Βασικά γνωρίσματα και συνέπειες του Διαφωτισμού Αισιοδοξία, πίστη στον άνθρωπο, αμφισβήτηση κι επανεξέ-ταση παρωχημένων ιδεών, θεσμών, πρακτικών – ελευθερία έκφρασης, ισονομία, θρησκευτική ανεκτικότητα, ελευθερία οικονομικής δραστηριότητας, δικαίωμα παιδείας και πολι-τικής εκπροσώπησης – εξέφρασε θέσεις και συμφέροντα ανερχόμενης αστικής τάξης Οριστικό τέλος πνευματικού Μεσαίωνα, προετοίμασε το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση, ώθηση στον ορθολο-γισμό και στον φιλελευθερισμό, αρχές που ενέπνευσαν φιλελεύθερους και μεταρρυθμιστές για 2 αιώνες 12.4. Ιδέες σημαντικότερων εκπροσώπων Διαφωτισμού Βολταίρος: υπέρμαχος ατομικής ελευθερίας, θρησκευτικής ανεκτικότητας, ελεύθερης έκφρασης, κρίνει απόλυτη μο-ναρχία και καταπίεση του ανθρώπου από την οργανωμένη θρησκεία, πολιτικός και κοινωνικός συντηρητισμός Μοντεσκιέ: κατέκρινε θρησκευτική αδιαλλαξία, απολυταρ-χικούς θεσμούς, Πνεύμα των νόμων πρόδρομος πολιτικής επιστήμης, θέματα διακυβέρνησης κοινωνιών. Πρότυπο το αγγλικό σύστημα, μοναρχία που θα σέβεται τις ελευθερίες των ατόμων, πολιτικός και κοινωνικός συντηρητισμός Ντιντερό και Νταλαμπέρ: Εγκυκλοπαίδεια, Νταλαμπέρ: διάδοση νέων ιδεών στο λαό, σε όλες τις τάξεις Ρουσσώ: ισότητα ανθρώπων, δικαιοσύνη, κοινωνικό συμ-

βόλαιο, ανακλητό από τους πολίτες, σεβασμός ελευθεριών, δικαιωμάτων ανθρώπων Άνταμ Σμιθ: οικονομικός φιλελευθερισμός, προβάδισμα στο εμπόριο (Γάλλοι οικονομολόγοι στη γεωργία) Δικαστής Τσεζάρε Μπακαρία: κίνημα αναθεώρησης ποινι-κού και σωφρονιστικού συστήματος, πρωταρχικός στόχος η πρόληψη 12.5. Νέα ρεύματα αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, μουσικής Αρχιτεκτονική: μπαρόκ, συνδυασμός κλασικών στοιχείων αρχιτεκτονικής και αρχιτεκτονικής γλυπτικής – ροκοκό, εκ-δοχή κλασικού που εξύμνησε τη χάρη και τη λεπτότητα Ζωγραφική: κλασικά θέματα αποδίδονται με δύναμη, πλούτο, έντονο χρωματισμό, ειδίκευση σε πορτρέτα, Ρού-μπενς, Βαν Ντάικ, Βελάσκεθ, Ρέμπραντ Μουσική: επίκεντρο ιταλική χερσόνησος, μονωδία: κύρια φωνή συνοδευόμενη από μουσικά όργανα, Βιέννη κλασική μουσική, σύνθεση σοβαρού μπαρόκ με ελαφρύ ροκοκό και προρομαντικές αναζητήσεις, Μπαχ, Χάιντελ, Μότσαρτ, Χά-υδν

Κεφάλαιο 13 13.1. Σημασία Γαλλικής Επανάστασης Διαμόρφωση πολιτικής και ιδεολογίας του κόσμου του 19ου αιώνα Επαναστάσεις, ιδέες Φιλελεύθερη και ριζοσπαστική – δημοκρατική πολιτική Έννοια και λεξιλόγιο εθνικισμού, νομικοί κώδικες Αμφισβήτηση παραδοσιακών δομών και μορφών εξουσίας 13.2. Αίτια κατάρρευσης του Παλαιού Καθεστώτος στη Γαλλία Δημογραφική έκρηξη Αδυναμία παραγωγής να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αύξηση τιμών τροφίμων => κοινωνική δυσαρέσκεια Κρίση γαλλικής βιομηχανίας, εκτεταμένη ανεργία Δημοσιονομική και διοικητική κρίση του Παλαιού Καθε-στώτος 13.3. Λόγοι δυσαρέσκειας Γάλλων αστών και αγροτών στη προεπαναστατική Γαλλία αστοί και αγρότες: κύριο βάρος φορολογίας αγρότες: φεουδαλικές εισφορές και αγγαρείες – εγκλωβι-σμένοι ανάμεσα στο φεουδαλικό σύστημα και στις πιέσεις του αγροτικού καπιταλισμού αστοί: χρηματοδότες του κράτους, κυριαρχούσαν στην οι-κονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας, όμως δεν είχαν

πρόσβαση στα διοικητικά αξιώματα 13.4. Ρόλος αριστοκρατίας στην υπονόμευση της βασιλείας Αντίδραση στην φορολογική μεταρρύθμιση που προωθή-θηκε για την αντιμετώπιση της κρίσης 13 Συμβούλια: προπύργια αντιπολίτευσης ευγενών κατά της βασιλικής πολιτικής Συμμαχία με αστούς και αγρότες κατά της κρατικής διαφ-θοράς => Σύγκληση Γενικής Συνέλευσης των Τάξεων Απόπειρα αριστοκρατίας να ανακαταλάβει το κράτος 13.5. Στάδια Γαλλικής Επανάστασης Ιούνιος 1789 – Αύγουστος 1792: μετριοπάθεια – εθνοσυνέ-λευση ελεγχόμενη από αστούς Σεπτέμβριος 1972 – καλοκαίρι 1794: ριζοσπαστική περίο-δος – μικροαστοί και ριζοσπάστες δημοκράτες Καλοκαίρι 1794 – 1799: συντηρητική στροφή – μεγαλοα-στική τάξη 13.6. Αντιμαχόμενες παρατάξεις Τρίτη τάξη: λαϊκά στρώματα και αστική τάξη – απαιτούσε το διπλασιασμό των εκπροσώπων της Ευγενείς Ανώτερος κλήρος 13.7. Παραδείγματα μαζικού χαρακτήρα Γαλλικής Επανά-στασης Κατάληψη Βαστίλλης 14/7/1789, εκτεταμένες αγροτικές εξεγέρσεις, διαδηλώσεις γυναικών => κατάργηση προνο-

μίων ευγενών και ανώτερου κλήρου 13.8. Μέτρα και αποφάσεις Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης 1789-1791 κατάργηση προνομίων ευγενών και ανώτερου κλήρου διακήρυξη δικαιωμάτων του ανθρώπου: κατάργηση από-λυτης μοναρχίας, κυριαρχία στο έθνος, διαφύλαξη ιδιοκτη-σίας και ασφάλειας, κατοχύρωση ισονομίας και ατομικών ελευθεριών δήμευση ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας, κληρικοί μισθωτοί του κράτους κατάργηση εσωτερικών τελωνείων, σύστημα συντεχνιών, νομικό καθεστώς διακρίσεων κατάργηση έμμεσων φόρων σύνταγμα 1791: συνταγματική μοναρχία, δικαίωμα ψήφου μόνο όσοι πλήρωναν φόρους, νομοθετική εξουσία στην νομοθετική εθνοσυνέλευση, παρέμεινε μόνο η εκτελεστική εξουσία στο μονάρχη 13.9. Αίτια και συνθήκες, έκβαση Αντεπανάστασης Αυξημένες φορολογικές και στρατολογικές απαιτήσεις, με-γάλες αλλαγές σε μικρό χρονικό διάστημα => αντίδραση κατά του επαναστατικού καθεστώτος 1793, εμφύλιος πό-λεμος Δαντόν, Μαρά και Ροβεσπιέρος: Τρομοκρατία 1795 νέο Σύνταγμα – Διευθυντήριο 1797 εκλογές, νίκη οπαδών συνταγματικής μοναρχίας 1799 Ναπολέων

13.10. Στάση Ευρωπαίων Ενθουσιασμός στις μορφωμένες ελίτ, μεγαλύτερη επίδρα-ση στις γειτονικές χώρες και στην Πολωνία (1791 Σύνταγ-μα) Ηγεμόνες κι ευγενείς: εχθρική στάση, προάσπιση ισχύοντος καθεστώτος, διακήρυξη Πίλλνιτς: αποκατάσταση τάξης και δικαιωμάτων Γάλλου μονάρχη => κήρυξη πολέμου 1792 13.11. Βασικές κατευθύνσεις, μέσα άσκησης πολιτικής Να-πολέοντα Διοικητική ενοποίηση ηπειρωτικής Ευρώπης, εισαγωγή γαλλικών προτύπων και θεσμών στις κατακτημένες χώρες, ισονομία, πολιτική ισότητα, κατάργηση φεουδαρχικών και εκκλησιαστικών προνομίων, διάλυση συντεχνιών, ανάπτυ-ξη γραφειοκρατίας, εκσυγχρονισμός φορολογικού συστή-ματος, κωδικοποίηση νόμων, αναδιοργάνωση εκπαίδευσης Ναπολέων: συγκεντρωτική και προσωποπαγής διοίκηση, εξωτερικό: διπλωματία και στρατός, εσωτερικό: αυταρχι-σμός και δεσποτικός τρόπος, δικτάτορας 13.12. Λόγοι κατάρρευσης ναπολεόντειας αυτοκρατορίας Αντιγαλλικός πατριωτισμός, επιβολή φόρων, στρατιωτική θητεία => κλίμα δυσφορίας Αδυναμία διοίκησης εκτεταμένων περιοχών Σύγκρουση με το Βατικανό Αρνητική οικονομική συγκυρία, δυσχέρειες στο εμπόριο => Αποσύνθεση γαλλικού συστήματος εξουσίας 13.13. Επιδράσεις Γαλλικής Επανάστασης, ναπολεόντειας

κατάκτησης στη διαμόρφωση της νεότερης Ευρώπης Κοινωνικές ανατροπές, πολιτική χειραφέτηση, εθνική αφύ-πνιση Συγκεντρωτική διοίκηση, εκκοσμίκευση κοινωνίας, εκσυγ-χρονισμός και φιλελευθεροποίηση οικονομίας, εθνικό – αστικό κράτος, γραφειοκρατία, ισονομία, αστικός κώδικας, μέτρα και σταθμά, εθνικός στρατός, παιδεία, ανάδειξη α-στών, δικαιώματα πολίτη Δικαίωμα αυτοδιάθεσης εθνών Διαχωρισμός κράτους – εκκλησίας Αναμόρφωση Ευρωπαϊκού χάρτη: Ιταλία και Γερμανία

Κεφάλαιο 14 14.1 Σημασία αποφάσεων συνεδρίου Βιέννης στόχος: αποκατάσταση προεπαναστατικών δομών κοινωνι-κής και πολιτικής εξουσίας, αποτροπή μελλοντικών παρό-μοιων αναστατώσεων, δεν θα ανέχονταν πόλεμο μεγάλης κλίμακας προνομιούχοι, μεγάλοι βασιλείς και μονάρχες: επιβεβαίω-ση πολιτικής ηγεμονίας τους, διεθνή ερείσματα, κοινωνική υπεροχή, οικονομική ευρωστία αναζήτηση ισορροπίας, προϋπόθεση για τη διεθνή σταθε-ρότητα Αγγλία: έλεγχος νησιών σημαντικών για τα εμπορικά συμ-φέροντά της και την ναυτική ηγεμονία της Ρωσία: 2/3 Πολωνίας, Φιλανδία έξοδος στη Βαλτική, Βεσ-σαραβία έξοδο στη Μαύρη Θάλασσα Πρωσία: κέρδισε αναλογικά περισσότερα από τις άλλες Αυστρία: επιρροή στην Ιταλική χερσόνησο, Βαλκάνια και Αδριατική, Β. Ιταλία Γαλλία: όχι βαρείς φόροι, επιστροφή στα σύνορα του 1789,

πολεμικές αποζημιώσεις, «φράγματα» στα σύνορά της αρχή νομιμότητας: αποκατάσταση προεπαναστατικών δυ-ναστειών στις χώρες τους, δεν ίσχυσε για τις γερμανικές ηγεμονίες νέο γεωπολιτικό καθεστώς => σχετική σταθερότητα, έλεγ-χος ηπείρου από τις 5 μεγάλες δυνάμεις, μικρές συγκρού-σεις με εξαίρεση τον Κριμαϊκό πόλεμο 14.2. Στόχοι κι έργο «Ιεράς Συμμαχίας» σύμφωνο αλληλοβοήθειας απόλυτων μοναρχών για την αντιμετώπιση κοινωνικών και εθνικών ανατροπέων (Ισπα-νία, Ελλάδα, Γερμανία) – Βρετανία περιστασιακά στην έ-νωση Κλονισμός της: Κριμαϊκός πόλεμος, ίδρυση Γερμανίας και Ιταλίας, Ελληνική επανάσταση 14.3. Φύση και διαστάσεις Ανατολικού ζητήματος Ανατολικό ζήτημα: διαχείριση διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας => αντιπαράθεση στις μεγάλες δυνάμεις Ρωσία: βλέψεις για διέξοδο στην Ανατολική Μεσόγειο Αυστρία: αποσχιστικά κινήματα βαλκανικών λαών => κίν-δυνος στη συνοχή της Αυτοκρατορίας τους

Συνέδριο Παρισίων 1856 – τέλος στο καθεστώς και τις προ-τεραιότητες του Συνεδρίου της Βιέννης 14.4. Κριμαϊκός πόλεμος, σημείο καμπής για την ευρωπαϊ-κή διπλωματία Γαλλία: έσπασε τον κλοιό της συμμαχίας απολυταρχικών κρατών διάλυση «Ιεράς Συμμαχίας», ήττα Ρωσίας 14.5. Αποτελέσματα Κριμαϊκού πολέμου για τις διπλωματι-κές εξελίξεις στην Ευρώπη διάλυση συμμαχίας, Αυστριακοί δεν υποστήριξαν τους Ρώ-σους: διπλωματική επανάσταση, καμιά εγγύηση για τη σταθερότητα της Ευρώπης 14.6. Συνθήκες ανάπτυξης βαλκανικών εθνικισμών κατά το 19ο αιώνα Βαλκάνια – επέκταση συστήματος τσιφλικιών => ακτήμονες => νέα αστικά στρώματα, αύξηση επαφών με την υπόλοιπη Ευρώπη και τις νέες ιδέες 14.7. Εστίες και πρότυπα επαναστάσεων 1820, 1830, 1848 1820: μεσογειακή Ευρώπη: Ισπανία, Νεάπολη, Ελλάδα

1830: δυτικά της Ρωσίας: Βέλγιο, επανάσταση στην Πολω-νία, κινήματα σε Γερμανία και Ιταλία, Ελβετία φιλελευθε-ρισμός, Ισπανία και Πορτογαλία εμφύλιοι, Βρετανία κοινο-βουλευτική Μεταρρύθμιση 1848: οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση, χαρακτή-ρας παγκόσμιας επανάστασης «άνοιξη των λαών»: Γαλλία, Ιταλία, γερμανικά κράτη, τμήμα Αψβουργικής Μοναρχίας, Ελβετία, μικρότερες σε Βρετανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ελλά-δα, Δανία, Ρουμανία Πρότυπα επαναστάσεων: μετριοπαθής φιλελεύθερη: Γαλλική επανάσταση 1789, ε-πανάσταση των μεγαλοαστών και φιλελεύθερων αριστο-κρατών, συνταγματική μοναρχία κατά τα βρετανικά πρότυ-πα ριζοσπάστες-δημοκράτες: επανάσταση 1792-1793, μικροα-στοί, διανοούμενοι, μικροεπιχειρηματίες δημοκρατία με κοινωνικό χαρακτήρα, στοιχεία κράτους πρόνοιας ~σύνταγμα Ιακωβίνων 1973 σοσιαλιστική: μεταθερμιδωριανές εξεγέρσεις και «Συνω-μοσία των ίσων», πρώιμη κομμουνιστική επανάσταση Ολιγομελείς ομάδες χειραφετημένων και καλλιεργημένων ανθρώπων, μυστική επαναστατική αδελφότητα

14.8. Σύγκριση επαναστάσεων 1830 σε Γαλλία, Βέλγιο, Πο-λωνία Γαλλία – αντίδραση φιλελευθέρων στις αντισυνταγματικές δράσεις του βασιλιά: κατάργηση ελευθεροτυπίας, κατάρ-γηση βουλής, τροποποίηση δικαιώματος ψήφου, προκήρυ-ξη νέων εκλογών => συνταγματική μοναρχία Βέλγιο – Φλαμανδοί και Βαλόνοι διαμαρτύρονταν κατά της πολιτικής διακρίσεων: εξοντωτικοί φόροι στους δημόσιους υπαλλήλους (Ολλανδοί), ευνοϊκή οικονομική πολιτική για το ολλανδικό εμπόριο σε βάρος των Βαλόνων βιομηχάνων, Βέλγοι αστοί διεκδίκησαν αυτονομία => εξέγερση κατοίκων Βρυξελλών, εκδιώχτηκε η ολλανδική φρουρά => ανεξαρτη-σία Βελγίου, φιλελεύθεροι θεσμοί, βασιλεία Πολωνία: εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας, ανεξαρτη-σία από Ρωσία, εσωτερική διχόνοια και αντιπαλότητα: «Ε-ρυθροί» υπέρ άκληρων αγροτών, «Λευκοί» ευγενείς και κλήρος => κατάληψη Βαρσοβίας από ρώσικο στρατό => σκληρά μέτρα: κατάργηση ελευθεριών, στρατιωτικός νό-μος, εκτελέσεις, συλλήψεις, εξορίες, εκτοπίσεις στη Σιβη-ρία, κλείσιμο Πανεπιστημίων κ.ά. Επαναστάσεις 1830 => κοινωνικής – πολιτικής φύσης, α-παρχή κυριαρχίας αστικών στρωμάτων, ήττα αριστοκρατι-κών δυνάμεων

14.9. Παράγοντες επαναστάσεων 1848 οικονομικής φύσης: οικονομική κρίση, κοινωνικές εντάσεις, εθνικές διεκδικήσεις, φιλελεύθερη αντιπολίτευση στα απο-λυταρχικά καθεστώτα τα χρόνια πριν από το 1848: πτώση βιοτικού επιπέδου λαϊ-κών στρωμάτων, παρακμή αγροτο-βιοτεχνικής οικονομίας, 1845-46 κακές σοδειές, 1847 οικονομική ύφεση => δανει-σμός, μείωση εισοδημάτων => μείωση κατανάλωσης => κλείσιμο εργοστασίων => ανεργία, 1847-1850 καλές σοδιές => μειωμένες τιμές προϊόντων => δυσκολία εξόφλησης χρεών => κατάσταση δυσφορίας Πολιτικό επίπεδο: αυξανόμενες απαιτήσεις κρατών από υπηκόους, πχ αύξηση φορολογίας, στράτευση, χρήσεις δα-σών, αυξημένη ισχύς αντιπολίτευσης δηλ δυνάμεων αλλα-γής 14.10. Σύγκριση επαναστάσεων 1848 σε Γαλλία, Αψβουργι-κή Μοναρχία, Γερμανία, Ιταλική Χερσόνησος Γαλλία: Παρίσι – 1848 υποχώρηση βασιλιά στις αξιώσεις των αστών για μεταρρυθμίσεις, πυροβολισμοί στρατιωτών στη συγκέντρωση => εξέγερση παρισινού λαό, παραίτηση βασιλιά, προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση, καθολικό εκλογικό δικαίωμα, δικαίωμα στην εργασία «εθνικά εργα-

στήρια» - Αντίθετοι σε αυτά οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι: πρόωρες εκλογές, καταστολή ριζοσπαστών, συλλήψεις, κλείσιμο «εθνικών εργαστηρίων» => εξέγερση, 3μερος τα-ξικός πόλεμος => αστοί και ευγενείς: αποκλεισμός εργατών και πολιτικών καταδίκων από δικαίωμα ψήφου, ανάθεση εκπαίδευσης στον κλήρο, περιορισμός ελευθεροτυπίας Αψβουργική Μοναρχία: Βιέννη, πυροβολισμοί στρατιωτών κατά διαδηλωτών, αυτοκράτορας παραχώρησε ελευθερο-τυπία, δικαίωμα συγκεντρώσεων, υπόσχεση Συντάγματος, κυβέρνηση χωρίς επαναστάτες. Σχέδιο Συντάγματος μη αποδεκτό από λαϊκά στρώματα και φοιτητές, νέες ταραχές => απομάκρυνση αυτοκράτορα, αντιθέσεις μετριοπαθών-φιλελεύθερων με ριζοσπάστες-δημοκρατικούς, νέα εξέγερ-ση, καταστολή με φυλακίσεις κι εκτελέσεις, εξεγέρσεις σε όλη την επικράτεια Γερμανία: ενωτικό κίνημα, συντακτική συνέλευση προπα-ρασκευαστικό πρόγραμμα γερμανικής ενοποίησης, υπο-στηρικτές «Μεγάλης Γερμανίας» μαζί με Αυστρία και άλλοι «Μικρής Γερμανίας» με κυριαρχία Πρωσίας (επικράτησε), αντίδραση Αυστριακών στα πρωσικά σχέδια Ιταλική χερσόνησος: εξεγέρσεις σε όλη τη χερσόνησο, ση-μαντικότερες στη Β Ιταλία, διεκδίκηση ανεξαρτησίας από Αυστρία, καταστολή από Αυστριακούς 14.11. Αποτυχία επαναστάσεων 1848

έλλειψη συνοχής και ενιαίων στόχων, διαφωνίες, διαφο-ρές, εχθρότητες μεταξύ ριζοσπαστών δημοκρατών και υ-ποστηρικτών συνταγματικής μοναρχίας, μεταξύ εθνικιστών, αστοί δεν ήθελαν κοινωνικές ανατροπές αλλά συμβιβασμό που θα εξασφάλιζε τα αστικά δικαιώματα κι ελευθερίες, ταξική αντιπαλότητα εργατών-αστών, απαρχή συνεργασίας αστών-ευγενών => κατάργηση φεουδαρχικών θεσμών, στην Κ κ Α Ευρώπη, εγκαθίδρυση συστημάτων συνταγματικής διακυβέρνησης στις προ του 1848 μοναρχίες (εξαίρεση Πρωσία και Πεδε-μόντιο-Σαβοΐα), αίτημα εθνικής αυτοδιάθεσης, πρώτες προσπάθειες ιταλικής και γερμανικής ενοποίησης, ρωγμές στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων.

Κεφάλαιο 15 15.1. Δύο τύποι έθνους – ορισμός Έθνος – κράτος: κράτος προηγείται του έθνους, το έθνος αναπτύσσεται στο πλαίσιο ενός ήδη υπάρχοντος κράτους (Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία) Πολιτισμικό έθνος: εθνική κοινότητα προηγείται της δημι-ουργίας του κράτους (Γερμανοί, Σλάβοι) 15.2. Κοινωνικές προϋποθέσεις και συνοδευτικά φαινόμε-να εθνικισμού καλλιέργεια εθνικής συνείδησης, εθνικά κινήματα από μορφωμένους, διανοούμενους και επιχειρηματίες, τελευ-ταία ακολουθούσαν τα φτωχά στρώματα, εθνικά θέματα κυρίαρχα στις κοινωνικές εκδηλώσεις, στο σχολείο, στα πανεπιστήμια, εθνικές επέτειοι, εθνικά σύμβολα, ηρωικό έθνος, πίστη σε αυτό, θρησκευτικός χαρακτήρας έθνους, ένδοξοι πρόγονοι, ήρωες 15.3. Σημαντικότερα απελευθερωτικά κινήματα πριν το 1848 Ιρλανδία: Ιρλανδική Δημοκρατική Αδελφότητα με υποστή-ριξη Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού μακρόχρονο κίνη-μα κατά Άγγλων, Πολωνία κατά Ρώσων, Έλληνες: χαρακτή-ρας εθνικής επανάστασης με πανευρωπαϊκή απήχηση

15.4. Σύγκριση εθνικισμών αρχών 19ου αι με τέλη 19ου αι εθνικισμός αρχών 19ου αι: έκφραση φιλελευθερισμού ε-νάντια στις αντιδραστικές και συντηρητικές δυναστείες, απελευθερωτικός ή ενοποιητικός, μετριοπαθής και φιλε-λεύθερος εθνικισμός τέλους 19ου αι: επιθετικός, μη ανεκτικός αφο-μοιωτικός εθνικισμός 15.5. Εθνικά κράτη που σχηματίστηκαν έως τη λήξη του Α’ ΠΠ 1830 Ελλάδα, Βέλγιο, 1861 ενοποίηση Ιταλίας, 1871 ενο-ποίηση Γερμανίας, 1878 Σερβία, Ρουμανία, 1908 Βουλγα-ρία, 1905 Νορβηγία, 1917 Φινλανδία 15.6. Τρία προγράμματα εθνικής ενοποίησης Ιταλίας συντηρητική πολιτική: αβάς Τζιομπέρτι, ομοσπονδία υπό την προεδρία του πάπα, συναίνεση ηγεμόνων των επιμέ-ρους κρατιδίων – απέτυχε λόγω αντιτιθέμενων συμφερό-ντων των τοπικών ηγεμόνων δημοκρατική πολιτική: Ματσίνι, οι λαϊκές επαναστατικές δυνάμεις θα γκρεμίσουν την αυστριακή κυριαρχία και θα ενοποιήσουν την Ιταλία – απέτυχε λόγω της έλλειψης συ-ντονισμού, οργάνωσης και ενιαίας πρότασης

λύση Καβούρ: Καβούρ, επιθυμίες βιομηχάνων και εμπορι-κής τάξης βορρά, συνταγματική μοναρχία και φιλελεύθερη οικονομία, διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη από Γαλλία και Μ. Βρετανία 15.7. Στάδια ιταλικής ενοποίησης 1859-1870 1859 πόλεμος Αυστριακών – Πεδεμοντίων (υποστήριξη Γάλλων), νίκη Πεδεμοντίων 1860 κράτη κεντρικής Ιταλίας με εξεγέρσεις και δημοψηφί-σματα ενώθηκαν με το Πεδεμόντιο, Γκαριμπάλντι Σικελία και Κάτω Ιταλία 1861 ένωση Βορρά και Νότου: βασίλειο της Ιταλίας, πρωτ. Φλωρεντία 1870 υπόλοιπα εδάφη, εκτός Τεργέστης 15.8. Σημασία αυστροπρωσικού και γαλλοπρωσικού πολέ-μου για την ενοποίηση της Γερμανίας Βίσμαρκ αυστροπρωσικός πόλεμος => νίκη Πρώσων, Βορειογερμα-νική συνομοσπονδία, στρατιωτικές συμφωνίες με κράτίδια νότιας Γερμανίας

γαλλοπρωσικός πόλεμος => συσπείρωσε τους Γερμανούς, επίτευξη ενότητας Γερμανών 15.9. Συνέπειες Συμβιβασμού 1867 για Ουγγαρία και Αυτο-κρατορία Αψβούργων Ουγγαρία αυτονομία, δημιουργία Αυστροουγγαρίας, αυτο-κράτορας Φραγκίσκος-Ιωσήφ, ξεχωριστά κοινοβούλια και υπουργεία, κοινά δημόσια οικονομικά, διπλωματία, ένο-πλες δυνάμεις => Βιέννη: συνοχή Αυτοκρατορίας, Ουγγαρία: δημιουργία μεγάλου και αυτόνομου κράτους 15.10. Διεκδικήσεις εθνοτήτων Αυστροουγγαρίας φυγόκεντρες τάσεις, Γερμανοί: προσάρτηση γερμανόφω-νων τμημάτων στη Γερμανία, Ούγγροι διανοούμενοι: πλή-ρη ανεξαρτησία, σλάβικες μειονότητες: Σερβία ως υπερα-σπιστή τους, Κροάτες: τοπικό κοινοβούλιο, πανεπιστήμιο στο Ζάγκρεμπ, κροατική γλώσσα στη διοίκηση, Σλάβοι: Μι-κρή Σερβία, Ρουμάνοι Τρανσυλβανίας: χειραφέτηση, Πο-λωνοί: επανασύσταση πολωνικού κράτους, Τσέχοι: ίση με-ταχείριση με Ούγγρους Σέρβοι, Κροάτες, Σλοβάκοι: εξίσωση με Ούγγρους και Αυ-στριακούς

16. Ο αστικός 19ος αιώνας 16.1. Κυρίαρχη θέση αστών στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή Δεσπόζουσα θέση, πρωταγωνιστές και ωφελημένοι της εκβιομηχάνισης, του φιλελευθερισμού και του εθνικισμού. Στελέχωσαν τη δημόσια διοίκηση, επιστημονικό δυναμικό. Εξασφάλιση συνταγματικά κατοχυρωμένων ελευθεριών, ισονομία, δικαίωμα πολιτικής εκπροσώπησης => συμμετο-χή στη διακυβέρνηση του κράτους, φιλελευθεροποίηση οικονομίας. Πολιτισμικά πρότυπα και κανόνες ζωής αστών παράδειγμα για τους άλλους. 16.2. Σχέσεις ευγενών αστών: Δυτική, Κεντρική και Ανατο-λική Ευρώπη «Συγκάτοικοι» στην εξουσία – κύριοι αντίπαλοι η εργατική τάξη, ο λαός, οι κατώτερες τάξεις Δυτική Ευρώπη – Γαλλία: ευγενείς χωρίς πολιτική ισχύ, τα-χεία άμβλυνση διαφορών ανάμεσα σε αστούς κι ευγενείς, μικτές ελίτ notables αποτελούμενες από αστούς κι ευγε-νείς, Αγγλία: συμπαγής πλουτοκρατικής ελίτ, απονομή τίτ-λου στον πρωτότοκο, χαμηλή ευγένεια μη κληρονομήσιμη => συγχώνευση αστών κι ευγενών, γαιοκτήμονες χωρίς τίτ-λους Κεντρική Ευρώπη – Γερμανία: μεγαλοαστοί μοιράζονται εξουσία με αριστοκράτες, Πρωσία κληροδότηση γης στον πρωτότοκο, ακτήμονες με τίτλους, Αυστρία: ευγενείς θέ-σεις στο στρατό, διπλωματία, δημόσια διοίκηση, πολιτική απονομής τίτλων, διαφοροποίηση αστών, αλλά τους μι-

μούνταν, ισχυροί αστοί διεκδικούσαν τυπική εξίσωση με ευγενείς Ανατολική Ευρώπη – Πολωνία, Ρωσία, κλπ: πολιτική και οικονομική ηγεμονία ευγενών μεγαλογαιοκτημόνων, Ελβε-τία, σκανδιναβικές χώρες: αδύναμη αριστοκρατία 16.3. Κοινωνικοοικονομικές κατηγορίες πυρήνας αστικής τάξης Οικονομική αστική τάξη: Έμποροι, βιομήχανοι, τραπεζίτες, επιχειρηματίες και διευθυντές επιχειρήσεων Αστοί της γνώσης: γιατροί, δικηγόροι, ελεύθεροι επαγγελ-ματίες, ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, επιστήμονες, μηχα-νικοί Γερμανία και Αυστρία: αστοί της γνώσης, Αγγλία: μεγαλέ-μποροι, τραπεζίτες, βιομήχανοι 16.4. Παράγοντες συνοχής αστών κοινωνικά μέτωπα και αντιπαλότητα προς τις άλλες κοινω-νικές ομάδες, αξιακός κώδικας, τρόπος ζωής, «αστικότη-τα»: κοινό πλαίσιο επικοινωνίας, κοινές αξίες, αρετές, κα-νόνες συμπεριφοράς, μόρφωση, πολιτισμός, εκτίμηση α-τομικής επίδοσης, προβολή ατομικότητας, τακτική εργασία, εκλογικευμένη και μεθοδική ζωή, σεβασμός στην επιστήμη 16.5. Αντιφάσεις αστικού προτύπου αποκλειστικό και μη αποκλειστικό πρότυπο, έλξη αστικής κουλτούρας στα άλλα στρώματα, αλλά ταυτόχρονα για την αστικοποίησή τους προϋπόθεση ήταν η εκπλήρωση οικο-νομικών και κοινωνικών κριτηρίων (πχ σταθερό εισόδημα,

ασφάλεια, δυνατότητα προγραμματισμού), γενίκευση α-στικών αξιών αλλά υφιστάμενη αποκλειστικότητα, θεωρη-τικά καθολικός χαρακτήρας ελευθεριών και δικαιωμάτων αλλά πρακτικά προνόμιο όσων είχαν κεφάλαιο ή μόρφωση 16.6. Θέσεις φιλελευθερισμού Οικονομικός φιλελευθερισμός: ελευθερία στο εμπόριο και γενικά στις οικονομικές δραστηριότητες, αντίθετος σε κρα-τικές παρεμβάσεις με στόχο την κατάργηση όλων των οικο-νομικών φραγμών και η αντίδραση στις συλλογικές οργα-νώσεις εργατών και τεχνιτών. Πολιτικός φιλελευθερισμός: κοινοβουλευτισμός, πλειοψη-φούσα κυβέρνηση, περιορισμός μοναρχικής εξουσίας, διά-κριση νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας, διακυβέρνηση με βάση τη συναίνεση, ισχύς νόμου, συ-νταγματικές διαδικασίες, ατομικές και συλλογικές ελευθε-ρίες, ατομικά δικαιώματα, αντίθετοι στα προνόμια του μο-νάρχη, της αριστοκρατίας και της εκκλησίας. 16.7. Πορεία φιλελευθερισμού σε διάφορες χώρες Αγγλία: πατρίδα φιλελευθερισμού, Γαλλία: κυριάρχησε το 1789, αλλά πολιτικά περιορίστηκε από συντηρητικές κυ-βερνήσεις και επαναστατικές εξάρσεις, μονοκρατορία Να-πολέοντα: καταστρατηγήθηκαν οι αρχές του φιλελευθερι-σμού και κοινοβουλευτισμού 16.8. Καθολικό δικαίωμα ψήφου στους άντρες πριν τον Α’ ΠΠ 1864 Ελλάδα, 1874 Ελβετία, 1875 Γαλλία, 1879 Βουλγαρία,

1884 Βρετανία, 1888 Σερβία, 1890 Ισπανία, 1893 Βέλγιο, 1896 Κάτω Χώρες, 1898 Νορβηγία, 1907 Αυστρία και Σουη-δία, 1910 Πορτογαλία, 1912 Ιταλία, 1915 Δανία, 1918 Πο-λωνία 16.10. Αιτίες ανάπτυξης συνδικαλισμού και σοσιαλισμού σοσιαλισμός: ανάγκη συγκροτημένης αντίδρασης στον κα-πιταλισμό, οξύ κοινωνικό ζήτημα 19ου αιώνα, απάνθρωπες και αλλοτριωτικές συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια, υψηλή θνησιμότητα, κλονισμένη υγεία, άθλιοι όροι διαβί-ωσης, ανυπαρξία κοινωνικής ασφάλισης, απαξίωση και υποβάθμιση εργατών συνδικαλισμός: αύξηση εργατικού πληθυσμού, ιδεολογικό και οργανωτικό επίπεδο ο μαρξιστικός σοσιαλισμός 16.11. Σύγκριση βρετανικού, γαλλικού και γερμανικού συν-δικαλιστικού προτύπου Βρετανία: μακριά από την πολιτική, βελτίωση θέσης εργα-τών κατά κλάδο κι επιχείρηση, εργατική «αριστοκρατία», + ανειδίκευτοι εργάτες, 1871 αναγνώριση Συνεδρίου Εργατι-κών Συνδικάτων, 1906 Εργατικό κόμμα Γερμανία: σοσιαλδημοκρατικό κόμμα 1875, πρότυπο για τα εργατικά κινήματα στην Αυστροουγγαρία, αγώνες για βρα-χυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη εργατών, μακρόχρονος σχεδιασμός για κατάκτηση εξουσίας και σοσιαλιστικό με-τασχηματισμό κοινωνίας Γαλλία: ως 1864 απαγόρευση εργατικού συνδικαλισμού, 1864 συνδικαλιστικά επιμελητήρια, μετριοπάθεια και σχε-τική αδράνεια ως το 1895, 1895 συνένωση συνδικάτων:

Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας, από το 1890 σε πιο επα-ναστατικές λύσεις επιθυμία ανεξαρτησίας από πολιτικές οργανώσεις 16.13. Λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά ρεύματα 19ου αιώνα 18ος αι: Διαφωτισμός: πνευματικό και φιλοσοφικό κίνημα, κλασικισμός: καλλιτεχνικό ρεύμα, επικράτηση ορθού λόγου

22. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος στην Ευρώπη 22.1. Αιτίες πολιτικής κατευνασμού Γαλλίας κι Αγγλίας, α-πέναντι στη γερμανική επιθετικότητα νωπές οι μνήμες από τον Α’ ΠΠ, η κοινή γνώμη ήθελε ειρή-νη, οικονομικό βάρος ενός νέου μεγάλου πολέμου, ελπίδες ότι ο Χίτλερ θα κατάφερνε πλήγμα στον κομμουνισμό 22.2. Πολεμικές επιχειρήσεις που σφράγισαν την πορεία του πολέμου και καθόρισαν την τελική έκβαση Γερμανοί: τακτική «κεραυνοβόλου πολέμου» 1939 – Τσεχία: Ο Χίτλερ ζητάει την παράδοση της χώρας και την ικανοποίηση των Σλοβάκων αυτονομιστών, ανεξαρ-τησία Σλοβακίας, Προσάρτηση Ρουθηνίας στην Ουγγαρία, παραχώρηση λιμανιού Μέμελ, στρατηγικής σημασίας από τη Λιθουανία στους Γερμανούς, Ιταλικός στρατός στην Αλ-βανία 1939 – Συμφωνία ΣΕ – Γερμανίας σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότωφ (μη επιθέσεως), μυστικοί όροι για διχοτόμηση Πολωνίας, αναγνώριση δικαιωμάτων ΣΕ σε Φιλανδία, Λε-τονία, Εσθονία Σεπτ 1939 – Εισβολή στην Πολωνία => Αγγλία και Γαλλία κηρύσσουν πόλεμο στη Γερμανία, χωρίς όμως επιθετικές ενέργειες 1940 – κατάληψη Δανίας, Νορβηγίας, Ολλανδίας, Βελγίου και Γαλλίας, ελεύθερη ζώνη στη Νότια Γαλλία: κυβέρνηση Βισύ, ενεργούσε σύμφωνα με τις επιταγές των Γερμανών Βρετανία: άντεξε στις γερμανικές επιθέσεις, βρετανική αε-ράμυνα: έγκαιρη πληροφόρηση επιδρομών μέσω ραντάρ, αποκωδικοποίηση γερμανικών μηνυμάτων, νέα γενιά αε-

ροσκαφών κατάληψη Ρουμανίας, ήττα Μουσολίνι από Ελλάδα (1η ηπειρωτική ήττα των Δυνάμεων του Άξονα) – τελικά κατά-ληψη όλης της Ευρώπης εκτός ουδέτερων χωρών (Ελβετία, Σουηδία, Ισπανία, Πορτογαλία) και ΣΕ 1941 – επίθεση στη ΣΕ «επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» ο με-γαλύτερος χερσαίος πόλεμος στην ιστορία, Γερμανοί νίκες με την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου, αλλά: σθεναρή αντίσταση Σοβιετικών, τακτική καμένης γης, δολιοφθορές παρτιζάνων, δυσκολίες ανεφοδιασμού γερμανικών τεθω-ρακισμένων, βαρύς ρώσικος χειμώνας 1942 – Γερμανοί προς πετρελαιοπηγές Καυκάσου και Στά-λινγκραντ Αυγ 1942 – Φεβ 1943 μάχη Στάλινγκραντ, παράδοση γερ-μανικών στρατευμάτων σημείο καμπής για την έκβαση του πολέμου 22.3. Κατοχική πολιτική Γερμανών Φυλετικά ιεραρχημένη Ευρώπη: Γερμανοί, Βορειοευρω-παίοι και Δυτικοευρωπαίοι, υπηρέτες τους οι λατινογενείς λαοί, εκτοπισμός «υπάνθρωπων» Σλάβων και μετατροπή τους σε σκλάβους τους, εξολόθρευση Εβραίων => εκτοπισμός λαών κατοίκων του «φυσικού χώρου» των Γερ-μανών, μεταφορά τους για καταναγκαστική εργασία Α και ΝΑ Ευρώπη: ομαδικές σφαγές Ουκρανία, Λευκορωσία, βαλτικές χώρες: υπεροψία, σκλη-ρή διοίκηση, βίαιη αντιμετώπιση γηγενών λεηλασίες χωρών, δέσμευση πρώτων υλών για τη βιομηχα-νία, δέσμευση αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής =>

ένδεια κι εξαθλίωση (κυρίως Ν και ΝΑ Ευρώπη) καταδίωξη εβραίων, κομμουνιστών, τσιγγάνων, «τελική λύση»: στρατόπεδα συγκέντρωσης σε Πολωνία, Βοημία, Αυστρία, Γερμανία, θάλαμοι αερίων, φούρνοι – 9000000 στις περισσότερες κατακτημένες χώρες: εγκαθίδρυση κυ-βερνήσεων που συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις κατοχής, υιοθέτηση ναζιστικών πρακτικών (Νορβηγία, Κροατία κά) 22.4. Όροι συνθηκών Γιάλτας και Πότσνταμ σχετικά με την αντιμετώπιση της Γερμανίας και τον σχεδιασμό της μετα-πολεμικής Ευρώπης Γιάλτα 1945: Αμερική, ΣΕ, Βρετανία Άνευ όρων παράδοση Γερμανίας, καταστροφή γερμανικής στρατιωτικής ισχύος, 4 ζώνες συμμαχικής διοίκησης Άλλα: Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία, Ουγγαρία, μέρος Γερμανί-ας στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, εδάφη Πολωνίας στη ΣΕ, Γερμανίας στην Πολωνία, Πρωσία ανάμεσα σε ΣΕ και Πολωνία, βαλτικές χώρες στην κατοχή της ΣΕ, εδάφη Τσε-χοσλοβακίας, Ρουμανίας, Φινλανδίας στη ΣΕ, τμήματα Ιτα-λίας σε Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία, επιστροφή τσεχοσλο-βακικών εδαφών από Ρουμανία και Ουγγαρία, ίδρυση ΟΗΕ με σκοπό τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης: συμβού-λιο ασφαλείας μόνιμα μέλη: ΗΠΑ, ΣΕ, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα 22.5. Σημαντικότερες συνέπειες Β’ ΠΠ στους λαούς της Ευ-ρώπης Ευρώπη κατεστραμμένη, εξαθλιωμένη, ανίσχυρη, εξαρτη-

μένη, αδύναμη, 42.000.000 νεκροί, 10.000.000 πείνα, έλ-λειψη, προσφυγιά πολιτική και στρατιωτική περιθωριοποίηση της Ευρώπης, οικονομική αποδυνάμωση, απαρχή κηδεμονίας της (εξαί-ρεση η ΣΕ, με ΗΠΑ μοιράστηκαν την παγκόσμια στρατιωτι-κή και πολιτική ηγεμονία), διπολισμός, διαιρεμένη Ευρώπη (παγκοσμίως: αντιαποικιακός αγώνας, κατάλυση ευρωπαϊ-κών αποικιακών αυτοκρατοριών, 1η ατομική βόμβα)

23. Η διαιρεμένη Ευρώπη (1945-1991) 23.1. Λόγοι επικράτησης ΗΠΑ και ΣΕ μετά τον Β’ ΠΠ Ευρώπη κατεστραμμένη ΗΠΑ: ισχυρότερη παγκόσμια οικονομία, πιστωτικές δυνα-τότητες, κυριαρχία στον Ειρηνικό και Ατλαντικό, ως 1949 μονοπώλιο ατομικής βόμβας, άθικτη ενδοχώρα και παρα-γωγικό δυναμικό ΣΕ: ευρασιατικός χώρος, μεγαλύτερος στρατός, περισσότε-ρα πολεμικά αεροσκάφη 23.2. Αμοιβαία καχυποψία υπερδυνάμεων ΣΕ: ανασφάλεια => οχύρωση της χώρας στα δυτικά από ιδεολογικά συγγενή κράτη ΗΠΑ: παγκόσμια αγορά φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, φόβος επέκτασης σε όλη την Ευρώπη κομμουνιστικού οι-κονομικού μοντέλου δηλ. κρατικής, κεντρικά ελεγχόμενης οικονομίας => αμοιβαίος φόβος, καχυποψία, ψυχρός πόλεμος 23.3. 1947-1953: σημαντικότερα γεγονότα που προκάλε-σαν και συντήρησαν την ψυχροπολεμική περίοδο Α Ευρώπη: ΣΕ απέκτησε τον έλεγχο της πολιτικής ζωής 1948: πολιτικό πραξικόπημα Τσεχοσλοβακίας Ενισχυμένη παρουσία κομμουνιστικών κομμάτων στην Δ Ευρώπη Διαφορετικές αντιλήψεις στην αντιμετώπιση της διαλυμέ-νης Γερμανίας, οικονομική και νομισματική ενοποίηση

τριών ζωνών της Γερμανίας, προϋποθέσεις για μια ισχυρή Δ Γερμανία, ΣΕ αποκλεισμός Βερολίνου Απόρριψη σχεδίου Μάρσαλ για σταθεροποίηση της Ευρώ-πης 1947 OEEC, 1949 Comecon, 1949 NATO, 1949 οριστική διαίρεση Γερμανίας κομμουνιστική Κίνα, πόλεμος Κορέας (1950-1953) => αντι-κομμουνιστικό κλίμα 23.4. Συνέπειες θανάτου Στάλιν στις σχέσεις ΣΕ – χώρες Α Ευρώπης 1953 θάνατος Στάλιν => φιλελευθεροποίηση σοβιετικού καθεστώτος, ύφεση έντασης, προώθηση ειρηνικής συνύ-παρξης και συνεργασίας 1955 Ομαλοποίηση σχέσεων ΣΕ – Γιουγκοσλαβίας, συνθήκη τερματισμού κατοχής Αυστρίας, πρώτη συνάντηση κορυ-φής συμμαχικών δυνάμεων Β’ ΠΠ ελπίδες στις χώρες τις Α Ευρώπης για φιλελευθεροποίηση της οικονομίας διαψευστήκαν, 1965 εξέγερση Βουδαπέ-στης, 1968 Πράγα 1960-1961 Βερολίνο ομαδική μετανάστευση Ανατολικο-γερμανών => τοίχος του Βερολίνου 1961-1980 περίοδος σταθερότητας και ειρήνης