Македонска Ризница

Maj 2013 | Број10ISSN 1857-8314

електронско списание

Република Македонија

Македонска Ризница

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК:Благојче Андонов

ИЗДАВАЧ:Александар Стеванов

ДИЗАЈН:Сашо Гачев

РЕДАКЦИЈА:Гоце Панговски

СОРАБОТНИЦИ:

Весна Ничевска СаравиноваВеле СмилевскиВладо Јаневски

Благоја ИлијовскиБојан Трпевски

Дарко ДорошевскиМарјан Ѓурчески

Никола Анѓелкоски Neermala Luckeenarain

Роман КозакLanguage School Temza

Oд редакцијата:

Во уводниот дел на првиот број на весникот Македонија објавен на 21 октомври 1888 година, меѓу другото, е запишано:

„Ние Македонците ... не треба да си ја забораваме татковината и должни сме да работиме за подобрувањето на нејзината положба, зашто како народ ќе бидеме одговорни пред нашето потомство.“

Иако од пред дури 124 години, овие зборови отпечатени во весникот на македонскиот национален деец и публицист Коста Шахов, поради склоп на историски случувања се сè уште актуелни и ден денес.

Во услови кога на Македонија од едни ѝ се негира името и историјата, од други народот и јазикот, а од трети територијалната целовитост, Македонецот мора повторно да се бори за своето место под сонцето и мора одново да го докажува своето природно право на постоење и самоидентификација.

„Задача на весникот Македонија“, пишува понатаму во уводниот дел на истиот број „е да се бори за духовно и културно издигање на Македонците.“

Е-списанието Македонска ризница, и со овој јубилеен десетти број, ја продолжува таа тешка, но благородна мисија на нашите преродбеници за афирмација на македонската историска и културна посебност и, конечно, на правото на Македонецот да остане свој на своето.

Александар Стеванов, издавач10

ВО ОВОЈ БРОЈ ЌЕ ЧИТАТЕ:

Солунските атентати Дарко Дорошевски................................................................................................................................................... 04Ѓорче Петров, живот и дело Бојан Трпевски ........................................................................................................................................................ 13Спомените на Ѓорги Алабаков .............................................................................................................. 17Македонија во делата на хрватскиот уметник Томислав Крижман Благојче Андонов ................................................................................................................................................... 18Сонцата од црквата во село Разловци Александар Стеванов ............................................................................................................................................ 32Гане Тодоровски ............................................................................................................................................ 36Македонија во делата на Вилијам Томас Вуд Благојче Андонов ................................................................................................................................................... 38Невестулката во македонските народни верувања Александар Стеванов .............................................................................................................................................. 44Носии и везови од Скопска Блатија, Македонија Роман Козак ............................................................................................................................................................. 46Интервју со шпанската група OFIR Благојче Андонов .................................................................................................................................................... 54Македонскиот непокор отсликан преку Велигденските кули во Македонски брод Марјан Ѓурчески .................................................................................................................................................... 64Водопадот Ирена Јурчева .......................................................................................................................................................... 69Антиквизатори Александар Стеванов ............................................................................................................................................. 70Портрет карикатура-Јован Павловски,писател Никола-Анѓелкоски ................................................................................................................................................ 72Весна Ничевска Саравинова - цртеж ............................................................................................... 73Светот на Бромо Владо Јаневски ....................................................................................................................................................... 74Пријатели на Македонија - Neermala Luckeenarain ................................................................ 78 Младиот битолски уметник Михајло Стојановски .................................................................. 79

Кон крајот на април и почетокот на мај 1903 година во Солун биле извршени серија на динамитни атентати, главно насочени кон странскиот капитал во Османската Империја. Извршители на овие атентати биле членовите на групата т.н. “Гемиџии”. Оваа група го должи својот настанок и идеолошко формирање на тајниот кружок од Пловдивската Гимназија кој

бил формиран во 1896 година. Целта на овој круг била ослободување на Македонија по пат на внатрешна револуција. Организатори и раководители на кружокот биле Михаил Герџиков (син на директорот на Народната банка во Пловдив) и Петар Манџуков (внук од сестра на митрополитот Натанaил) 1. Тие биле под идеолошко влијание на Степњак, Кропоткин,

Солунските атентати

1Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или смрт,Македонското револуционерно националноослободително движење во солунскиот вилает 1893-1903 година, Скопје 2003, стр.472

Лавров, Чернишевски, Жан Грав итн2. Поради недостатокот на средства Манџуков и Герџиков се решиле да украдат од своите блиски некои драгоцености и тоа еден руски орден на митрополитот Натанаил и еден скапоцен прстен на мајката на Герџиков. Овие кражби брзо биле откриени и полицијата ги дознала сторителите на овие кражби. Поради овој престап, Герџиков и Манџуков биле исклучени од гимназијата. Во 1897 година поголем дел од членовите на Пловдивската група се нашле на студии во Женева. Меѓу нив биле Герџиков, Манџуков, Јордан Колчев, Димитар Општински, Димитар Ганчев, Димо Николов, Григор Дочев и др. Подоцна кон оваа групација се приклучил и Славе Мерџанов од Карнобат. Во Женева, преку контактите со руските револуционери, групата се оформила како анархистичка. Групата го добила името Македонски Таен Револуционерен Комитет. Комитетот го издавал весникот “Отм’штение” (Одмазда)3. Исто така бил издаден апел кој почнал да се дели меѓу македонската емиграција во Бугарија и странските дипломатски претставништва. Целта на Комитетот била “…полна независност и најширока слобода за македонскиот народ да си создаде управа каква што тој сака...”4 Средствата предвидени за

остварување на идеите на МТРК биле пред сè да се удира по институциите на европските капиталистички сили со цел да се сврти погледот на светската јавност кон состојбите во Македонја. МТРК бил во тешка финансиска состојба па со цел да извлечат извесни средства во Софија бил испратен Григор Дочев. Откако Дочев не успеал да обезбеди средства, се самоубил. Преку Стефан Михов, кој бил службеник во банаката во Софија, МТРК успеал да добие околу 4000-5000 лева. Со тие пари, Славе Мерџанов, користејќи го пасошот на Михаил Герџиков заминал за Солун.5 Таму Мерџанов стапил во контакт со неколку ученици на солунската гимназија, кои главно биле од Велес. Меѓу нив биле: Јордан Поп Јорданов-Орце, Константин Кирков, Тодор Богданов, Илија Трчков, Владимир Пингов и други. 6 Мерџанов успеал да ги зарази со анархистички идеи и оваа група почнала идеолошки да се оформува и да се трансформира во она што подоцна ќе биде запаметено како “Гемиџии”. Идеите на оваа група не се поклопувале со идеите на ТМОРО. Главно гемиџиите сметале дека со мал број жртви можат да се постигнат големи резултати, главно со директно загрозување на странскиот капитал на европските сили во Османската Империја.

2Христо Силјанов, Ослободителните борби на Македонија,т.1 Илинденско востание, Скопје 2003 г. стр. 2903 Ванчо Ѓорѓиев, цит. дело, стр 473 4Исто 5Христо Силјанов,цит. дело, 290-291

Исто така во нивните начела се предвидувало извршување на постојани терористички акции против Царството, со што би било одвнатре разнишано. Кон јадрото на оваа група подоцна се приклучиле Димитар Мечев, Тодор Органџиев,

Георги Богданов, Милан Арсов и Илија Поп Јорданов, а нешто подоцна и Павел Шатев од Кратово, Марко Бошнаков од Охрид и Димитар Коштанов од Горна Џумаја. Во 1899 година Мерџанов, Кирков и Поп Јорданов изработиле

планови за атентати во неколку градови во европскиот дел на Царството. И во овој случај пак парите биле најголем проблем за организација на овие акции. Кај гемиџиите се јавила идејата за фиктивно киднапирање на Кирков и на Тодор Богданов, чии родители биле материјално добро ситуирани. Во истата година гемиџиите стапиле во контакт со Борис Сарафов кој подоцна ќе ги поддржи финансиски и морално. Во Солун по враќањето од летната ваканција, Јордан Поп Јорданов ги повикал Кирков, Трчков, Пингов и Органџиев и ги запознал со планот за минирање на Отоманската Банка. За таа цел била изнајмена берберница која се наоѓала наспроти банката. Копањето на каналот било прекинато на едно место каде што гемиџиите наишле на остатоци од античка градба т.н. ”Термопили”. Во исто време во Цариград С. Мерџанов, П. Соколов и П. Манџуков исто така се обидувале да ја кренат во воздух тамошната експозитура на Отоманската Банка. Турската полиција во септември 1900 година го уапсила доставувачот на експлозив за акцијата во Цариград, кој како руски поданик бил екстрадиран. Набрзо потоа биле уапсени копачите на каналот и Павел Шатев. Тие биле третирани како обични комитаџии, а по

интервенцијата на бугарскиот дипломатски претставник Иван С. Гешов биле протерани од Цариград7. По откривањето на каналот во Цариград и падот на комитетот на Сарафов, гемиџиите останале без морална и финансиска поддршка. Гемиџиите барале финансиска помош од ВК, но не ја добиле. За да се здобијат со пари, Мерџанов и Соколов формирале чета на чело со Георги Фотев со која што влегле во Одринско, со цел да го ограбат возот Ориент Експрес. Оваа акција не успеала, па така тие грабнале еден турски бег за откуп. Оваа акција била осудена на пропаст, бидејќи по првиот судир четата била уништена, а Мерџанов и уште двајца Ерменци од четата биле уапсени и подоцна осудени на смрт и обесени во Одрин. Во март 1902 година Јордан Поп Јорданов отишол во Женева каде што од Борис Сарафов добил 10 000 франци и ветување за околу 1000 килограми динамит. Исто така, и Гоце Делчев финансиски ги помогнал гемиџиите со 5000 лева кои биле добиени од грабнувањето на Мис Стон.8 Откако се здобиле со финансиски средства, гемиџиите продолжиле со нивната работа. Берберницата била изнајмена па затоа бил изнајмен друг дуќан, кој бил уреден како бакалница. Каналот бил обновен и почнал повторно да се копа. Кратко време подоцна,

6 Ванчо Ѓорѓиев, цит. дело, стр. 4747Исто стр.476 8Исто стр.477

гемиџиите дошле во конфлкт со Иван Гарванов, кој побарал интервенција на Гоце Делчев, дури и протерување на гемиџиите од Солун9. Делчев одржал една средба со Попјорданов. Притоа

успеал да ги смири духовите на двете страни и да ги одложи планираните гемиџиски акции. Од друга страна бил Борис Сарафов, кој всушност ги поттикнувал гемиџиите да дејствуваат и

9Исто

финансиски ги помагал. Во овој период почнале да доаѓаат првите тури со динамит. Имено тие пристигнале со посредство на Милан Саздов, кој бил келнер во возот Белград-Цариград. Експлозивот во Цариград бил складиран кај Унгарката Ана Шепец. Динамитот ветен од Сарафов, кој изнесувал околу 1000 килограми бил испратен под маска на антифилоксерин во Дедеагач, каде што извесен Евангелијадис за сума од 100 лири требало да го извлече. Истиот тој го известил Гарванов, кој посакал да се докопа до експлозивот. Евангелијадис успеал да го извлече динамитот од царинарницата во Дедеагач, но тој бил откриен и конфискуван. Евангелијадис избегал за Атина.10 Последните количини на динамит пристигнале со посредство на Тодор Александров, Тодор Органџиев и Атанас Малинкин. Овој експлозив бил пакуван во канти за шарлаган и така бил испраќан во Солун. Така, гемиџиите успеале да обезбедат 283 килограми динамит. Откако главното средство било обезбедено, сè повеќе растела желбата за акција, а и оправданиот страв од провала. Непосредно пред атентатите ЦК на МРО размислувал за протерување на гемиџиите или нивно елиминирање. Јордан Попјорданов кратко пред почетокот на атентатите го известил

Гарванов дека ќе дејствуваат и му препорачал да превземат мерки на конспирација. Како што претходно кажавме, отворена била можноста за провала на кружокот. Дипломатските претставници биле известени дека ќе се случат серија атентати со експлозивни средства. Тие дури го известиле и солунскиот валија. Останува нејасно зошто турската власт не презела никакви мерки за заштита или за апсење на гемиџиите.11 Првата акција на гемиџиите се случила на 15/28 IV.1903 . Тоа било потопувањето на францускиот брод “Гвадалкивир”. Извршител на оваа акција бил Павел Шатев. На име на Георги Манасков од Ќустендил тој се качил на бродот каде што со неколку килограми динамит го разнесол машинското одделение на бродот. На бродот немало човечки жртви. На патниците им било соопштено следниот ден да појдат во седиштето на агенцијата “Месажери Маритим” за да ги подигнат парите за билетите и багажот. Шатев бил единствениот кој не отишол, што предизвикало сомневање. Следниот ден бил уапсен на меѓународен воз во Скопје и вратен во Солун. После оваа акција, истата вечер Мечев, Трчков и Арсов се обиделе да го дигнат во воздух возот Цариград-Солун. Поради нестручното ракување со динамитот, немало некои

10Ванчо Ѓорѓиев, цит. дело стр. 478 11Исто стр.479-480

позначителни оштетувања на пругата и на возот. Ова било само вовед во тоа што допрва следувало. Ноќта на 16/29 IV Константин Кирков со неколку килограми експлозив меланит го уништил мостот под кој минувале цевките на солунскиот гасовод. Во исто време, Димитар Мечев и Илија Трчков се обиделе да го минираат главниот резервоар во фабриката за осветлување, но притоа биле забележани од чуварот кој отворил оган. Истата вечер во бакалницата дежурал Орце Попјорданов. По прекинот на осветлувањето, тој ги запалил фитилите на динамитот кој бил поставен под Отоманската Банка. Банката била демолирана и притоа загинале неколкумина случајни минувачи и еден полицаец и гаваз.12 По неуспехот кај фабриката за осветлување, Трчков и Мечев

тргнале на различни страни. Мечев фрлил две бомби во кафеаната “Egypt” а Трчков активирал една бомба во поштата. Откако ги извршиле овие акции, Трчков и Мечев се повлекле во нивниот стан, од каде што фрлале бомби кон војската и полицијата. Откако снемале бомби, двајцата извршиле самоубиство. Истата вечер Милан Арсов фрлил една бомба во кафеаната “Алхамбра” при што загинал еден од вработените. “Берберот” Владимир Пингов опремен со Бертолетова сол и течен фосфор се обидел да го запали “Бошњак ан”. Потоа се упатил кон станот на Мечев и Трчков. Таму бил пресретнат од страна на воена патрола и бил убиен во обидот да фрли бомба кон нив. На 17/30 април Попјорданов почнал да фрла бомби од неговиот стан кон војската. Откако му завршиле бомбите го извадил сопствениот револвер и се убил. Масакрот врз него бил спречен од страна на еден од командантите Хусеин-ефенди кој бил воодушевен од храброста и саможртвата на Орце. Истиот ден, ресенчанецот Цветко Трајков на возраст од околу 40 години се обидел да изврши атентат врз солунскиот валија Хасан Фехми-паша. Откако не успеал да стигне до валијата, тој со една бомба се самоубил пред очите на валијата. Последната акција ја извршил Константин Кирков, по сè изгледа на 3 мај. Тој

12Исто стр.481-482

под изговор дека ќе испраќа телеграма влегол во телеграфската станица и се обидел да фрли бомба. Пред да успее, бил прободен со бајонет од страна на еден од стражарите. Секако дека не изостанала репресија од страна на турската власт. Уште на 29 IV. во Солун започнале масовни апсења и масакри. Бројот на убиени за време на овие турски погроми кон македонското население се процени дека се движел од 35-300 убиени. Масакрот запрел на 30 април околу пладне. За смирување на состојбата во Солун повлијаело и доаѓањето на странски воени бродови во Солунското пристаниште. Солунските атентати ѝ дале повод на османската власт за нови апсења и репресии низ целата територија на Македонија. Во овие апсења биле опфатени

околу 2200 луѓе. Од атентаторите биле уапсени Павел Шатев, Георги Богданов, Марко Бошнаков (Стојанов) и Милан Арсов.� За нивно судење бил подготвен специјален воен суд. Во него учествувале Едип-паша (претседател), Расим-паша, Сабхан-беј, Омер-беј, Ештреф-беј, Неџмедин Шефкет, Џемаил-беј и иследникот Хусеин-Ефенди. Сите овие биле виши воени офицери. На 4 мај Етхем-паша кој требало да го води процесот пристигнал од Цариград во Солун.

Судот најмногу признанија успеал да извлече од Георги Богданов, кој бил психички болен. Тој ги посочил имињата на сите членови на кружокот и нивните задолженија. Сите признале дека учествувале во атентатите, освен Павел Шатев, кој и понатаму тврдел дека се вика Георги Манасков од Ќустендил. Кога бил донесен таткото на Шатев за препознавање, Шатев тврдел дека не го познава. Останатите полека-полека ги издале и контактите што ги имале со МРО и дале многу податоци за структурата на оваа организација, а посебно за претседателот Иван Гарванов. На 24 мај (стар стил) 1903 година судот донел смртни пресуди за четворицата фатени гемиџии. Одделен процес бил воден против Иван Гарванов и уште 49 лица. Најголем дел од

13Ванчо Ѓорѓиев, цит.дело, стр 487

нив биле од Велес и од Кукуш и биле роднини и познаници на гемиџиите. Специјалниот воен суд осудил 35 луѓе од кои 4 на смрт, а останатиете на временски казни. Многумина од осудените биле осудени само затоа што ги познавале гемиџиите или биле во сродство со нив. Таков е случајот на Ѓошо Попјорданов. Воениот суд престанал со работа на 19 јули (стар стил).

Осудените гемиџии ја очекувале смртната казна во солунскиот затвор. Во мај 1906 година казната им била заменета со доживотен затвор и биле испратени во Фезан, во африканскиот дел на Отоманската империја. Во почетокот на 1908 година од болест починале Милан Арсов и Марко Бошнаков. По младотурската револуција Шатев и Богданов биле амнестирани. Тие при

своето враќање ги донеле главите на Арсов и Бошнаков во Македонија, каде што ги погребале.

Дарко Дорошевски

Користена литература:

Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903 година, Скопје 2003 година.

Христо Силјанов, Ослободителните борби на Македонија, т.1 Илинденското востание, Скопје 2001

Ѓорче Петров, живот и дело

Името и делото на Ѓорче Петров се неразделно сврзани за Македонската револуционерна организација.1 Го нарекуваат идеологот на Внатрешната македонска револуционерна

организација. Роден е во селото Варош, прилепско во 1865 година. Основното училиште го стекнува во родното Варош. Во 1880 година доаѓа во Софија за да се запише во гимназија како стипендист на бугарската влада, но стипендијата не ја добива. Се враќа во Прилеп, каде што станува бакал. Во 1883 година се запишува во Солунската егзархиска гимназија, но во шестиот клас е исклучен поради учество во ученичките бунтови. Меѓу другите причини се и дописките во софискиот весник Балкан кои биле насочени против управата на гимназијата и општината. Бидејќи се разболува 1885 година се враќа во Прилеп. Во учебната 1888/89 година станува учител во скопската прогимназија по препорака на Методи Кусев. Тука, истовремено со учителската работа врши и истражување на скопскиот округ и резултатите од тоа истражување ги објавува во книгата Материјали по географија на Македонија. Таму се зближува со Теодосиј Гологанов, кој е познат по неговата борба за обнова на Охридската архиепископија, како автокефална Македонска православна црква. Во 1891 година е преместен во Битола, поради неговите блиски врски со

1 Гане Тодоровски, Ѓорче Петров (прилози за животот и делото), Скопје 1981, стр. 72Исто, стр. 13

митрополитот.2 Тука поминува пет години, период за кој почнува активно да се вклучува во револуционерното движење и собира географско- фолклорни материјали кои ги објавува во книгата “Материјали по изучувањето

на Македонија”. Во оваа книга се наоѓаат значајни податоци од историско и културно- политичко значење. Битолскиот округ за време на престојот на Ѓорче Петров таму станува жив центар на Револуционерната организација. Во

Ресен се одржува советување во 1894 година на кое Ѓорче заедно со Гоце Делчев изработуваат заеднички устав на Организацијата.

Ѓорче Петров на Солунскиот конгрес е избран за задграничен претставник на Организацијата во Софија заедно со Гоце Делчев. Таму задачата да ја бранат Организацијата од надворешни посегања, како и организирањето на канали за пренесување оружје и погранични пунктови во Ќустендил и Дупница, Гоце и Ѓорче ја вршат сосем солидно. Истовремено, Ѓорче објавува неколку броеви на весникот Бунтовник во кој јавно се пресметува со врховистите и бугарската влада. Во 1901 година поради убиството на Стефан Михајлану во Букурешт, за кое постоело индиции дека е нарачано од Сарафов, бугарската влада го користи случајот и за пресметување со членови на ВМРО во Софија, како Ѓорче. Во 1902 година во софискиот весник Право е објавена подолгата расправа на Ѓорче - “Македонското ослободително дело на бугарска почва”, во која тој блескаво се пресметува со врховистите и ја истакнува идеолошката платформа на МРО.

Солунскиот конгрес 1903 година на кој е донесено решение за дигање востание пролетта истата година, е причина во Софија да се одржи советување на кое меѓу другите учествувал и

Ѓорче. Ѓорче и Гоце Делчев се единствените што се категорични против дигање востание пролетта 1903 година. Таму Ѓорче ја развива тезата за перманентно востание.3 Сепак, зема учество со поголема чета. По неуспешниот обид за напад на касарните во Прилеп, Ѓорче со четата се упатува кон Мариово, кај с. Чаниште се одигрува една од најкрвавите битки во востанието. Во октомври 1903 година четата на Ѓорче по преминувањето во Леринско е растурена.

Во почетокот на мај 1904 година во Прилеп се одржува т.н. подвижен конгрес. На овој Конгрес Ѓорче е најголем гласноговорник за реформи и децентрализација на Организацијата. На Рилскиот конгрес 1905 година Ѓорче е избран повторно за задграничен претставник.4 Сепак се разидува со Петар поп Арсов поради неговата слабост кон Борис Сарафов. Во 1906 година заедно со Антон Страшимиров го издава и уредува списанието “Културно единство” во кое објавува повеќе статии од повеќе области. Заедно со Сандански и серската група соработуваат со младотурците во текот на револуцијата. Во Балканските војни Ѓорче Петров учествува како доброволец во македонските вооружени единици кои учествуваат на страната на сојузниците.

3Христо Силјанов, Ослободителните борби на Македонија, Том I, Софија 1933, стр. 202 4 Христо Силјанов, Ослободителните борби на Македонија, Том II. Софија 19431, стр. 374

Во 1913 година е поставен на работно место во културниот оддел при губернаторството во Сер. Периодот 1916-1918 година ја врши функцијата претседател на битолската окружна комисија и кмет на градот Драма. Во 1919 година се реактивира во редовите на македонската емиграција во Бугарија, каде станува еден од шесте членови на Привременото претставништво на бившата обединета ВМРО. Во Билтенот објавува повеќе статии. Во 1921 година станува претседател на Комисијата за бегалци при бугарската влада. Заради неговата

соработка со бугарската влада, станува мета на Тодор Александров, чии платеници смртно го погодуваат пред неговиот дом на 28 јуни 1921 година.

Бојан Трпевски

Роден сум во селото Опцирина, Леринско, во 1885 година, а сега живеам во Битола, улица „Кавала“ бр. 22. Илинденец сум со Илинденска споменица.

За Тајната македонско-одринска револуционерна организација започнав да работам веднаш по моето зачленување со полагање заклетва пред 1903 година. Заклетвата ја положив пред војводата Наум Буфчанецот, но со оглед на тоа дека бев млад бев задолжен да работам во заднината. Мојата работа се состоеше од одржување на курирски врски. Дочекував и испраќав во четите комити, а често пати пренесував и пошта.

Пред самото востание се приклучив како комита во четата на војводата Наум Буфчанецот. За време на моето приклучување кон четата таа броеше 25 комити. Заменик на војводата Наум Буфчанецот беше Мицко Гелев од селото Раково.

На вечерта спроти Илинден се собравме во ливадите над селото Опцирина. Тука беа појдени и други чети со своите војводи од околните села. За време на овој собир на четите, војводата Наум Буфчанецот одржа говор пред насобраните комити во кој ги повика да започнат напади над турските војски. По одржаниот говор тргнавме да ги напаѓаме кулите на агите и турската војска по околните села Света Петка, Клабучишта и други. Повеќето од селската милиција беше вооружена со коси, секири, вили и слично, додека мал дел имаа пушки и пиштоли. Истата ноќ го запаливме сарајот на бегот во селото Клабучишта. Се вивна таков пламен што

целото село беше осветлено како на пладнина. Бегот беше избеган пред време, но ги убивме сите негови ќаи што ги затекнавме во сарајот. Ги урнавме сите бандери на телеграфската линија што минуваа тука. Ги запаливме скоро сите кули до селото Клештина. Меѓутоа, утредента се собра аскерот од Лерин и башибозукот од селото Клештина, не потераа, а бидејки бевме помалубројни и послабо вооружени бевме принудени да се повлечиме кон селото Раково, односно кон Раковската Планина. Тука се судривме и водевме жестока борба неколку часа при што загинаа 7-8 наши комити, додека другите успеавме да се засолниме во планината. По задушувањето на Илинденското востание на македонскиот народ продолжив да ѝ служам на Организацијата повремено како комита во чета, а повремено во заднина сè до 1908 година, за време на Хуриетот. Тогаш се собравме сите лерински чети и отидовме во Битола каде бевме пречекани од народот.

За време моето комитствување во четата на Наум Буфчанецот, а кога загина тој, по неговото предавство во селото Драгош од страна на грчките андарти на турскиот аскер и башибозук од селото Клештина, и во други чети се среќававме со други војводи и нивните чети, како на пример војводата Ѕоле Стојчев , чиј реон беше кон Воден, Митре Влаот кон Костур, Крсте Љондев кон Леринското Поле.

Битола, февруари 1968 г.

Спомените на Ѓорги Алабаков

Томислав Крижман Автопортрет 1929

Томислав Крижман Автопортрет 1929

Томислав Крижман е роден во Орловац, Хрватска во 1882 година. Во текот на неговите студии на Академијата за трговија во Загреб приватно учи цртање кај Бела Чикош Сесија, Роберт Ауер и Менчи Климент Црнчич. Потоа заминува на студии во Виена.

По завршувањето на студиите работи прво како професор во училиште за уметност, а од 1922 година е, вклучен во Уметничката академија (оддел за графика). Иако тој најчесто сликал во масло и темпера, ќе остане засекогаш запаметен по неговиот извонреден графички опус. Крижман сакал да патува низ Европа, особено низ земјите од Балканот. Посетите на Македонија останале забележани низ бројни уметнички дела во кои се насликани Битола, Охрид, Тетово и Скопје.

Она што Крижман го поврзува со Македонија е и неговото пријателство со врвниот македонски уметник Никола Мартиноски. Имено во 1936 и 1937 година, Мартиноски има заедничка изложба на цртежи во Загреб со Томислав Крижман.

Благојче Андонов

Томислав Крижман

Македонија во делата на хрватскиот уметник Томислав Крижман

Tomislav Križman was born in Orlovac, Croatia in 1882. At the time of his studies at the Commerce Academy in Zagreb he was privately studying drawing with Bela Čikoš Sesija, Robert Auer and Menci Clement Crnčić Afterwards he went to Vienna to continue his studies.

When he finished his studies he initially worked as a teacher in an art school, and from 1922 was part of the graphics department of the Academy of Fine Arts. Although he usually painted using oil and tempera colors, he will always be remembered by his remarkable graphic art.

Križman liked to travel through Europe, and especially through the countries of the Balkans. His visits to Macedonia are preserved in many artistic works, which include drawings of Bitola, Ohrid, Tetovo and Skopje.

Another thing that connects Križman to Macedonia is his friendship with the superb Macedonian artist Nikola Martinoski. In 1936 and 1937 Martinoski has a joined exhibition of drawings with Križman in Zagreb.

Blagojce Andonov

Tomislav Križman (1882-1955)

Macedonia in the works of the Croatian artist Tomislav Križman

СОНЦАТА ОД ЦРКВАТАВО СЕЛО РАЗЛОВЦИ

ВО СЕЛОТО РАЗЛОВЦИ, КАДЕ ШТО ВО 1876 ГОДИНА МАКЕДОНСКИОТ НАРОД СО КРВ ГО НАТОПИЛ СВОЈОТ ВЕКОВЕН ИДЕАЛ ЗА СЛОБОДНА И НЕЗАВИСНА МАКЕДОНИЈА, СЕ НАОЃА ХРИСТИЈАНСКИОТ ХРАМ „СВЕТИ ЦАР КОНСТАНТИН И ЦАРИЦА ЕЛЕНА“. ОНА ШТО Е ПОСЕБНО ИНТЕРЕСНО ЗА ОВАА ЦРКВА ОД ПИЈАНЕЧКИОТ РЕГИОН, Е ТОА ШТО ПОКРАЈ ФРЕСКИТЕ НА СВЕТЦИ, ВО НЕА МОЖАТ ДА СЕ ВИДАТ НАСЛИКАНИ И ПОГОЛЕМ БРОЈ НА ОСУМ И ШЕСНАЕСЕТЗРАЧНИ СОНЦА, СЛИЧНИ НА ОНИЕ НА АНТИЧКАТА МАКЕДОНСКА ДИНАСТИЈА АРГЕАДИ.

ЗА РАЗЛИКА ОД СОНЦЕТО ОД КУТЛЕШ (ВЕРГИНА) КОЕ ШТО Е ОТКРИЕНО ДУРИ ВО 1977 ГОДИНА, СОНЦАТА ОД ЦРКВАТА „СВЕТИ ЦАР КОНСТАНТИН И ЦАРИЦА ЕЛЕНА“НИКОГАШ И НЕМАЛО ПОТРЕБА ДА БИДАТ ОТКРИВАНИ. ОД НЕЈЗИНАТА ИЗГРАДБА ВО ОКОЛУ 1850 ГОДИНА, ПА СÈ ДО ДЕНЕС, ТИЕ ДУХОВНО ГО ПРОСВЕТЛУВААТ СЕКОЈ ОНОЈ КОЈ ШТО ЌЕ ВЛЕЗЕ ВО НЕА, НЕМО СВЕДОЧЕЈЌИ ЗА АНТИЧКИОТ КОНТИНУИТЕТ НА МАКЕДОНИЈА И НА МАКЕДОНЦИТЕ.

Текст: АЛЕКСАНДАР СТЕВАНОВ Фото: РАДМИЛА СИМЕВСКА

Гане Тодоровски (1929-2010) несомнено е еден од најголемите македонски писатели и интелектуалци на ХХ век. На литературната сцена се јавува во 1951 год. со стихозбирката „Во утрините“, а потоа следуваат „Тревожни звуци“, „Спокоен чекор“, „Божилак“, „Апотеоза на делникот“, „Горчливи голтки непремолк“, „Снеубавен ден“, „Скопјани“, „Неволици, неверици, несоници“, „Недостижна“, „Орач или воин“ и „Секало, кремен и трат“. Покрај поетските книги, значаен е неговиот влог и во доближувањето на знаменитите македонски писатели и публицисти од ΧΙΧ и ΧΧ век. Така, во негова редакција се објавени делата на Миладиновци, Прличев, Жинзифов, Џинот, Вапцаров... Гане Тодоровски е неуморен проследувач на македонските состојби и на целокупниот духовен и културен живот, тој заслужено го носи епитетот „поет на македонштината“.

Нашинска Да ни е да сме достаколку за да се разбистри неботонад Бистрине, Корабине

Да ни е да сме доволноколку за да се довардимепокрај Вардарине и Струмине

Да ни е да сме мератаколку за да се прелеемеод колено во колено до крај истрајвекот

Малцичка сме ли ете па штомалцичка божем а веќе со вековипо стопати по севезден нè пребројуваат

Но ние сме како што сте како што сèи покрај сè и покрај сèколку сме толку сме токму сме!

Гане Тодоровски

Recognized primarily as a landscape and flower painter, William Thomas Wood was born in Ipswich, Suffolk in 1877. He received his formal art education at the Regent Street Polytechnic and in Italy.

In 1900, at the age of 23, he was living in Putney and exhibited his first work at the Royal Academy enti-tled Summer Heat. From 1900 – 1947 he exhibited more than 55 works at the Royal Academy including February Flowers (1925), Corfe Castle (1926), Snow Shadows (1930), Cottage Garden Flowers (1933) and Morning Light (1947). In 1918 Wood was appointed the British official war artist for the Balkans.

Wood lived most of his life in London, and exhibited frequently. His work was extremely popular during his lifetime and he had a number of one-man shows at the Leicester Galleries as well as receiving nine official public purchases. He was elected an Associate to the Royal Watercolor Society (R.W.S.) in 1913, and became a full member in 1918. Largely as a result of his war experience, A.J. Mann hired Wood in 1920 to illustrate The Salonika Front. He served as Vice President of the R.W.S. from 1923-1926 and became a member of the Royal Institute of Oil Painters (R.O.I.) in 1927. He died on June 2nd 1958.Works by William T. Wood may be seen in the Victoria and Albert Museum, as well as the museums in Hull, Leeds, Manchester and Perth.

William Thomas Wood

Painting from “The Salinika front” 1920.

Dojran

Познат првенствено како сликар на пејсажи и цвеќе, Вилијам Томас Вуд е роден во Ипсвич, Сафолк во 1877 г. Своето формално уметничко образование го добива во Политехничкото училиште во Риџент Стрит како и во Италија.

Во 1900 г., на 23-годишна возраст, живеел во Патни и го изложил своето прво дело во Кралската Академија под наслов „Летна Жештина”. Од 1900 до 1947 г. изложил повеќе од 55 дела во Кралската Академија вклучувајќи ги „Февруарски цвеќиња” (1925), „Замокот Корфе” (1930), „Снежни Сенки” (1930), „Цвеќиња во градина” (1933) и „Утринско светло” (1947). Во 1918 г. Вуд бил назначен за официјален британски воен уметник за Балканот.

Поголемиот дел од животот Вуд го поминал во Лондон, каде што често изложувал. Неговите дела биле мошне познати за време на неговиот живот и тој имал повеќе самостојни изложби во галериите во Лестер а добил и девет официјални јавни откупувања. Бил избран за соработник на Кралското Друштво за уметност со Водени Бои (К.Д.В.Б.) во 1913, а станал негов полноправен член во 1918 г. Во најголема мера заради неговото воено искуство А.Џ. Ман го најмил Вуд во 1920 г. да го илустрира Солунскиот Фронт. Вуд служел како заменик претседател на К.Д.В.Б. од 1923 до 1926 г., и станал член на Кралскиот Институт за Сликари со Маслени Бои во 1927 г. Починал на 2 јуни 1958 г.

Делата на Вилијам Т. Вуд може да се видат во Викторија и Алберт Музејот, како и во музеите во Хал, Лидс, Манчестер и Перт.

Македонија во делата на Вилијам Томас Вуд

The Great Fire: Salonica

Salonika Front

Salonika Front

Во времето кога отровите и механичките направи за фаќање глувци сè уште не биле вообичаена појава во рурална Македонија, народот од наездата на глувци се спасувал со помош на ласиците (анг. Least weasel лат. Mustela nivalis), познати и како невестулки. Во штипската околина, регистрирано (М.С.) е дека пред повеќе од половина век, за оваа намена се користела следнава песна:

„Дојди невесто на гости -куќа е полна (/пуна) со глувци.Фалат ти се глувци –ќе ти јадат уши.“

Оваа песна ја пееле претежно деца и преку неа ги повикувале невестулките, да дојдат на помош кога во некоја куќа ќе забележеле дека има глувци. Иако во тоа време најголем дел од народот и немал некое формално образование од оваа област, сепак за разлика од многумина денес, знаел дека невестулките се природни непријатели на глувците и дека се хранат со нив. Па така кажувајќи дека таму и таму има глувци кои дури и ги исмевале, на церемонијален, симболичен начин ги повикувале невестулките да им помогнат, а воедно и да се нагостат и одмаздат за глувчешкиот подбив.

И до ден денес во повеќе краеви на Македонија е задржано верувањето, останато од дамнина, дека невестулката е интелигентно,

одмаздољубиво животно и дека доколку дома ви влезе невестулка таа не треба да се тепа или насилно брка затоа што потоа знае да се свети. Според истово верување доколку на невестулката сепак ѝ се нанесе некое зло таа потоа се враќа за да се одмазди, преку давење на живината, нанесување на други пакости, а понекогаш и преку директно напаѓање на човекот на спиење.

Практиката ласицата да се нарекува невестулка, односно невеста е поради народното верување дека порано таа навистина била невеста која што се претворила во мало злобно животно за од љубомора да им ги уништува невестинските фустани на другите невести. Ова македонско верување (присутно и во денешна Грција и Бугарија) влече корени уште од антиката и се спомнува во книгата Macedonian Folklore од 1903 година. Интересно е и тоа дека, според истава книга на авторот Џорџ Фредерик Абот (George Frederick Abbott), во античка Македонија се верувало дека да се види ласицата е добар знак. Македонките пак, кои што ќе ги заболелела главата откако ќе си ја измиеле, претпоставувале дека во водата со која што се измиле, претходната ноќ се огледала ласица, но сепак не го споменувале нејзиното име од страв дека ќе им ги уништи алиштата. Дека последново е сепак повеќе од само обично суеверие, во 2006 година се

Невестулката во македонските народни верувања

уверија битолчани, кога беа сардисани од голем број на ласици, кои, според сведоштвата (Л. Крстевски), им напакостиле и преку искинување на женските алишта.

Александар Стеванов

Oсновниот дел тука е кошулата. Таа традиционално е направена од дебел материјал или коноп. Овој модел е типичен за Македонија и има сличности со моделот на Далмација.

Како што можете да видите, има украси на рабовите, ракавите и од напред. Основните бои што се користат се црна, црвена и златна со мала мешавина на зелено и плаво. Мотивот познат како „9 цветови“ често е вметнат во долниот дел од ракавот, и како што можете да видите, понекогаш се повторува на рабовите и на предниот дел.

Во историјата, забележано е дека жените од овој регион носеле облека наречена саја над кошулата. Ова е вид на наметка со кратки ракави што се отвараат од напред. Над сајата се носела престилка и појас, што ја држела наметката затворена.

Престилката е направена од две правоаголни исткаени парчиња како таписерии зашиени заедно, насобрани на горниот дел и украсено на рабовите. Основната шара традиционално е црвена црна и бела со жолто и зелено како мали акценти.

Mашката носија, покрај чорапите и опинците, се состои од кошула која што е многу натресена во долниот дел, ленени панталони кои што се тесни кај листот а широки во горниот дел, и широк појас, кој што ја држи кошулата на струкот. Над појасот често се носел кожен каиш.

Оваа широка кошула изгледа како сукња.

Округла капа од јагнешка волна го потполнува изгледот. Оваа основна машка носија, со мали варијации може да се сретне низ поголемиот дел од Македонија.

Украс навезен со монистра наречен костек може да го носат и мажите и жените. Често се обесува околу вратот а другиот крај е ставен во појасот или во џебот. Мене ми изгледа како домашно направена имитација на синџир и џепче за часовник. Има многу варијации и детали од овој украс. Можете да го видите како го носат на некои од сликите во текстов.

Уште неколку слики од овие носии.

Роман Козак

Носии и везови од Скопска Блатија, Македонија

Изворен материјал:

Камелија Грунчарова, „ Традиционална Народна Облека по течението на Река Струма“, Софија, 2006Ангелина Крстева, „Македонски Фолклорен Вез “, Скопје, 1975

Аница Петрушева, „Народна Носија во Скопска Црна Гора“, Загреб, 1988

Ѓорѓи Здравев, „Македонски Народни носии I “, Скопје, 1996

Ѓорѓи Здравев, „Македонски Народни Носии- Ткаени работи, Везови, Плетење, Украси и Накит “, Скопје, 2005

Боби Сумберг уредник, „Млади невести, Стари Богатства“, Сиетел, 2012

Никола Пантелиќ, „Традиционална Уметност и Занает во Југославија“, Белград , 1984

Вера Кличкова, „Национални Фустани во Македонија“, Скопје, 1963

The basic garment here is the chemise, koshula. This is traditionally made of heavy linen or hemp. This cut is typical for Macedonia, and has obvious similarities to that of Dalmatia.

As you can see, there is embroidery on the hem, sleeves and front. The basic colors used are black, red and gold with some admixture of green and blue. The motif known as ‘9 flowers’ is often em-broidered on the lower sleeve, and as you can see, sometimes repeated on the hem and front open-ing.

Historically, it is recorded that the women in this region wore a garment called saya over the che-mise. This is a type of overgarment with short sleeves that opening in front. Over the saya was worn the apron and a sash, which held this gar-ment closed.

The apron is made of two rectangular tapestry woven pieces sewn together, gathered at the top and trimmed around the edges. The basic pallette traditionally being red black and white with yellow and green used as minor accents The men’s costume, besides the stockings and opanci, consist of a shirt which is very full at the bottom, linen pants which are narrow in the calf and wide in the seat, and a wide sash, which holds the shirt in at the waist. A leather belt is often worn over the sash. This very full shirt looks rather like a foustanella.

A round lambswool hat completes the costume. This basic men’s costume, with minor variations is found over most of Macedonia.

A beaded ornament called kostek can be worn by both men and women. It is often draped around the neck and the other end tucked into the sash or a pocket. To me it looks like a home-made imi-tation of a watch chain and fob. There is a lot of variation in detail of this ornament. You can see it being worn in some of the images in this article.Just a few more images of this costume.

Roman Kozak

Costume and embroidery of Skopska Blatija, Macedonia

OFIR

Can you please introduce yourselves and your pro-ject to the readers of Macedonian Treasure Trove? Ángel: Hi, my name is Ángel Ontalva, the founder of Ofir, guitar player and arranger-composer of the band. This is a project that I have from many years ago. The first time that I’ve listened the Sephardic songs, in my mind they started to sound with this kind of jazz-progressive fusion arrangements, emphasizing the emotional and sensual contents in the lyrics, with its metaphorical richness. The most difficult obstacle in views to start with the project was to find the right singer for that, and when Josefina Gómez appears everything was easy. She’s a half gypsy singer with a solid technical approach and flamenco roots, and with a fantastic presence over the stage. The rest of the band are experimented musicians that are with me from years ago in many projects, related to world music, experimental, free jazz... Some are be-tween the finest musicians that we have here in Spain, in their own fields. Our goal has been to offer a differ-ent approach to these centennial songs, that are well known for the Sephardic and ‹Three Cultures› lovers but that frequently are played on a like-medieval or very classical approach. How did you come about the idea to visit Bitola, Macedonia and to acquaint yourselves with its his-tory? Ángel: This came from our manager Araceli Tzigane that was in contact with Todor Ivanovski, of the Organization for the Bitola Cultural Summer. When Todor heard about us he did offer the possibility to go there for a couple concerts, that later turn on three. I was so enthusiastic about this idea that I thought that could be a great idea to organize a van-tour having the Macedonian concerts as the zenith of the travel. Are you familiar with the folklore that was prac-ticed by the Sephardic Jews from Bitola, which was then adapted in their new home?

Ángel: I must confess that I’m not an archeologist of the music, or a field researcher, you know... For research in this project I’ve listened a huge amount of music, mostly traditional, but because my own chaotic nature, not in a organized way. Then, even I’ve listened Balkan and Macedonian Sephardic music I would not say that I’m familiar with... Are people in Europe and in the world familiar with the faith and the history of the Sephardic Jews and the connection between Spain and Macedonia? Ángel: Hmm… Well maybe I’m not the better person to answer this question but I don’t really think so. Listen, in Spain there are studies that prove that a high percent of Spanish people still have Sephardic blood, but not so many people know really about what the word ‘Sephardic’ is. I see some advances in the last times, but I’m sure that we all could do much more in views to spread our common culture. With your project: “Ofir, the Journey: From Se-pharad to Monastir“ you appeared in several countries, what were their impressions about your project?

Ángel: Very good I think, we played in front of many people and the audience’s response was truly fan-tastic! We made some interviews for the media and many people came to express their enthusiastic sup-port after the concerts. You started at Gibraltar, through Barcelona, La-mon (Italy) to reach Macedonia, it appears that you had one of the most noteworthy promotions of the Jewish Sephardic music, and the connection between Spain and Macedonia? Ángel: Well, we played in several festivals and im-portant events, but also in clubs, cultural centers or even in a XVI Century church. Previously to the tour

we visited the Macedonian ambassador in Madrid to talk about possibilities, collaborations, cultural ex-change... We was a couple hours talking as he’s a very nice man. I think that he wishes to be able to organize more activities for the enrichment of the Macedonia-Spain connection, maybe this could be a step in that direction. How did you feel appearing in the same Bitola bazaar where the Jewish guild was active for cen-turies? Ángel: I remember that previously to the show I told to one of my bandmates that I could live there easily. That was a wonderful show, I remember that before the concert we was a bit worried because the sky was announcing a storm. We played and just in the mo-ment that we ended the concert started the light-nings and thunders, and strong rain... Magical. After your concert in Bitola you appeared in Prilep and Skopje, what was your experience with the Macedonian audience and culture?

Ángel: Our first concert in Macedonia was in Prilep, and that was the typical concert that you make after a long travel, with almost no time for the soundcheck and running to the show. Then we was invited by the organizers to a nice dinner in a typical restaurant that we enjoy a lot but after dinner, running again to the van for traveling to the hotel in Bitola... This was a bit stressful show, you know, and we had no time at all to visit Prilep, a pity. In Bitola was truly fantastic, we had a lot of time to see the Bazaar prior to the show and after the show we was several hours enjoying the company of lo-cal people in a little bar there in the bazaar, fantastic people. The next day we traveled to Skopje and we had another great day in the company of our hostesses Berta and Jana of the Skopje Jewish Community, visiting the Synagogue and later, after the concert, dinning with us in the Skopje Old Bazaar. They was so

nice that also showed us the city by night. The concert in Skopje was in the impressive scenery of the Holocaust Museum, and was a great one too. We played together with the maestro Tomislav Shop-ov and the Mois Hason Choir in one song, and after the fantastic show that they made after our concert we play together again, improvising over their vocal arrangements, and I can say that this is one of the more bizarre things that I›ve done on a stage, and more funny and rewarding too. The audience was great and the concert very moving. What are your plans for the future? Ángel: Now we are in a interval because each one have their own projects, but soon we will meet up to record a studio album, and maybe after that we could start to think about another tour. The past year we talked a bit about a North African tour, and there have been some advancements for a mini-tour in Israel, who knows... And well, obviously we wish to return to Macedonia (I personally would love to go to Ohrid) and if possible to try a more extensive travel through the Balkans.

Blagojce Andonov

Ве молиме претставете се и вашиот проект пред читателите на Македонска Ризница? Анхел: Здраво, моето име е Анхел Онталва, јас сум основачот на Офир, гитарист и композитор-аранжер на групата. Овој проект го имам уште од пред многу години. Кога прв пат ги слушнав сефардските песни во мојот ум тие почнаа да звучат во некакви прогресивни џез-фјужн аранжмани, преку кои се потенцираше емотивната и сензуална содржина на стиховите, преку нивното метафорично богатство. Нај големата пречка за започнување на проектот беше да се најде вистинскиот пеач, и кога се појави Јозефина Гомез се’ стана лесно. Таа е пеачка со делумно ромско наследство со солиден технички приод и фламенко корени, и има фантастично присуство на сцената. Остатокот од групата се состои од искусни музичари што соработувале со мене на разни проекти низ годините, свирејќи светска музика, експериментална, слободен џез стил, итн. Некои од нив се меѓу најдобрите музичари во своите области што ги имаме овде во Шпанија. Нашата цел беше да понудиме различен приод кон овие со векови стари песни, коишто се добро познати на љубителите на сефардската култура или ‘Трите Култури’, но коишто секогаш се изведуваат на средновековен или многу класичен начин. Како дојдовте до идејата да ја посетите Битола, Македонија и да се запознаете со нејзината историја? Анхел: Тоа дојде преку нашиот менаџер Арачели Цигане којшто беше во контакт со Тодор Ивановски којшто е во организацијата на Културното Лето во Битола. Кога Тодор

слушнал за нас тој ја понуди можноста за два наши концерти, коишто потоа прераснаа во три. Јас бев голем ентузијаст за оваа идеја и помислив дека одлична идеја би била да се организира една цела турнеја при што концертите во Македонија би претставувале зенит на патувањето.

Дали сте запознаени со фолклорот кој сефардските евреи од Битола го негувале и го адаптирале во својот нов дом ? Анхел: Мора да признаам дека не сум некој некој археолог на музиката, или истражувач, знаете… За истражувањето на овој проект јас преслушав огромен фонд на музика, воглавно традиционална, но поради мојата хаотична природа тоа не беше на некој организиран начин. Дури и да сум слушал балканска или македонска сефардска музика не би рекол дека сум запознаен со…

Колку се луѓето во Европа и во светот запознаени со судбината и историјата на сефардските Евреи и на врската помеѓу Шпанија и Македонија? Анхел: Хм… Можеби јас не сум тој што соодветно би одговорил на ова прашање, но мислам дека не се. Слушајте, во Шпанија има студии што потврдуваат дека голем процент од Шпанците сеуште имаат сефардска крв, но мал е бројот на луѓе што знае што означува зборот ‘сефардски’. Гледам некои подобрувања во последно време, но мислам дека сите ние би можеле да сториме многу повеќе во поглед на ширењето на нашата заедничка култура. Со вашиот проект „Ofir, the Journey: From Sepharad to Monastir“ настапивте во

повеќе земји, какви беа нивните впечатоци за вашиот проект? Анхел: Мислам дека беа многу добри, свиревме пред многу луѓе и одзивот на публиката беше фантастичен! Направивме неколку интервјуа за медиумите и многу луѓе ни ја изразија својата поддршка после концертите.

Започнавте во Гибралтар, преку Барцелона, Ламон ( Италија ) до Македонија, се чини дека имавте една од наубавите промоции на сефардската музика и врската помеѓу Шпанија и Македонија?

Анхел: Свиревме на неколку фестивали и важни настани, но исто така и во клубови, културни центри или дури и во црква од XVI век. Пред турнејата го посетивме македонскиот амбасадор во Мадрид за да дискутираме за можностите за соработка и културни размени. Зборувавме неколку часа бидејќи тој е прекрасен човек. Мислам дека тој би сакал да организира повеќе активности за збогатување на врските меѓу Македонија и Шпанија, и можеби ова е еден чекор во таа насока.

Какво беше чувството да настапите во истата битолска чаршија, каде еврејскиот еснаф работеше со векови?

Анхел: Се сеќавам дека пред настапот на еден од членовите на групата му реков дека со леснотија би можел да живеам таму. Тоа беше прекрасен настап, се сеќавам дека пред концертот бевме малку загрижени зашто небото најавуваше можна бура. Ние свиревме и во моментот кога го завршивме концертот почнаа громовите и силниот дожд… Магично.

По вашиот концерт во Битола, имавте настапи во Прилеп и Скопје, како ја доживеавте македонската публика, култура? Анхел: Нашиот прв концерт во Македонија беше во Прилеп, и тоа беше еден типичен концерт што се случува после долго патување, со безмалку немање време за звучна проба и со брзање кон настапот. Потоа од организаторите бевме поканети на убава вечера во традиционен ресторан во којашто уживавме, но после вечерата повторно брзавме на пат кон хотелот во Битола. Тоа беше помалку стресен настап знаете, и воопшто немавме време да го посетиме Прилеп… штета.

Во Битола беше навистина фантастично, имавме доста време да ја посетиме чаршијата пред настапот, а и после настапот неколку часови уживавме во другарувањето со локалните луѓе во еден од баровите во чаршијата. Фантастични луѓе. Следниот ден патувавме за Скопје и поминавме уште еден одличен ден во дружба со нашите домаќинки Берта и Јана од еврејската задница во Скопје, ја посетивме синагогата и подоцна после концертот вечеравме во старата скопска чаршија. Тие

беа толку прекрасни и ни го покажаа градот и во ноќните часови. Концертот во Скопје беше во импресивната сценографија на музејот на Холокаустот, и беше исто така одличен концерт. На една песна свиревме заедно со маестро Томислав Шопов и хорот Моис Хасон, и после нивниот фантастичен настап и крајот на нашиот концерт повторно свиревме заедно, импровизирајќи врз нивните вокални аранжмани, и можам да кажам дека тоа беше едно од најбизарните нешта што сум ги направил на сцена, но сепак и духовити и корисни. Публиката беше одлична и концертот беше трогателен. Какви се вашите планови за иднина?

Анхел: Сега се наоѓаме во некој интервал бидејќи секој од нас има свои проекти, но наскоро ќе се состанеме за да снимиме студиски албум, и потоа можеби ќе помислиме за следна турнеја. Минатата година зборувавме за турнеја по северна Африка, а имавме и некои прелиминарни разговори за мини турнеја во Израел, кој знае… И се разбира би сакале да се вратиме во Македонија (јас лично би сакал да отидам во Охрид) и ако е можно да направиме едно пошироко патување низ Балканот.

Превод: Гоце Панговски

Благојче Андонов

Велигденските кули претставуваат традиционална културна манифестација, а воедно и обичај кој се негува во Македонски Брод и датира уште од Османлиското ропство.Maкедонскиот православен народ за време на Османлиското ропоство бил доста угнетуван и не му се дозволувало да ги слави своите православни празници, ниту пак да ги извршува своите вообичаени обреди и обичаи за време

на празниците. Длабоко исфрустрирани од овој начин на однесување, најугледните броѓани одлучиле да одат во Цариград кај султанот и со злато да откупат еден празник во годината кога ќе смеат слободно да празнуваат и најпосле да се почувствуваат гордо и среќно поради тоа што се христијани.

Како таков празник и голем ден тие го избрале

Македонскиот непокор отсликан преку Велигденските кули во Македонски брод

вториот ден од големиот празник Велигден. Начинот на кој тие сакале да му покажат на поробителот колку се среќни на тој ден претставува една фантастична отслика на духовната сила која ја поседувале на овој

нивен ден. Броѓани одлучиле да прават кули од луѓе кои се состојат од два реда со кои јасно ќе им покажат каде се наоѓаат на тој ден и буквално ќе стапнат врз вратот на поробителите(Османлиите).

Покрсти како дел од Велигденските кули

Но пред да се прават кулите, рано наутро се носат Покрсти, кои започнуваат со литургија во градската црква(нешто пред 8 часот), а потоа се

прави поворка на чело со свештеникот позади кого доброволните верници носат религиски обележја и икони, додека пак учесник во покрстите може да биде секој што ќе посака без никаква посебна одговорност(носење на икони и сл.) и така собраната поворка го заобиколува целиот бродски атар на сите четири страни. Веднаш по тргнувањето на покрстите се излегува по ридот до местото викано Топола каде што се

врши првото заклинување. Заклинувањето се врши така што еден од верниците зема секира и на еден даб (каде што порано се наоѓала црква) се формира крст во кората и се отвора отвор во кој свештеникот за време на своето пеење го полни со нафора(свето лепче) и вино и ги пее стиховите кои им се добро познати на сите дотогашни учесници на покрстите, а тие звучат:

“Христос воскресна од мртвите, Со смртта смртта ја победи и на тие во гробвите животи им даде”.

Овој обичај симболично го демонстрира трнливиот пат на Исус Христос од фаќањето во Гетсиманската градина па се до Голгота, каде што е распнат. Крстот на кората го симболизира

крстот на кој е распнат Исус, отворот(дупката) е гробот Исусов, додека пак лебот и виното се телото и крвта Исусова и на крајот дупката се запечатува со клин. Како што во пролет ќе оживее дрвото и на некој начин ќе даде нов живот, така и Христос со воскресението од гробот дава нов живот. Ова заклинување се вржи на сите четири страни од Македонски Брод на различни дабови(кои се точно одредени) и некаде на пладне повторно групата стигнува во градската црква.

Велигденски кули

Веднаш по враќањето назад, почнува подготовката за Велигденските кули, каде пред издигнувањето на истите се извршува обичајот

Каленчицa. Во извршувањето на овој обичај кој според горенаведеното е предвесник на почетокот на правењето на кулите учествуваат девојчиња облечени во народна носија кои прават шпалир и пожелно е сите кои сакаат да бидат дел од Велигденските кули (без разлика дали ќе земат активно учество) да поминат под тој шпалир, додека пак најхрабрите момчиња кои веќе поминале под шпалирот веќе почнуваат да ги прават кулите. Кулите се состојат од два реда на луѓе од кои во секој ред има по петмина. Пет момчиња од долниот дел се фаќаат рамо за рамо и врз нивните рамена стапнуваат уште пет други момчиња кои исто така се држат рамо за рамо, кои го формираат горниот дел на кулата. Кулите исто така мора да бидат 5 на број, симболизирајќи

го петвековното турско ропство кое владеело во нашата татковина. Долниот дел од кулата го претставуваат поробителите- Османлиите, а пак горниот ред ги претставува македонските христијани кои носени од помислата дека ќе дојде денот кога буквално ќе стапнат врз вратот на непријателот( поробителот) и гордо издигнувајќи се јасно им покажуваат на сите присутни дека ќе светне сонцето на слободата и сите празници ќе може да се прославуваат со голема среќа, слобода и бескрајна радост. Додека кулите го изминуваат патот од пред градската црква до местото на поранешното сретсело, оние кои се на горниот ред пеат црковни и македонски патриотски песни и повеќе од јасно ни укажуваат дека храброста и издржливоста на македонецот е непокорна дури и во денови кога бил под туѓо ропство и непрекинати угнетувања.

Секоја година на вториот ден од празникот Велигден, овие кули ни потенцираат дека треба нескротливо да ја сакаме и чуваме нашата света православна вера и да ги негуваме сопствените обичаи и празници кои се од непроценлива културна вредност, а од друга страна и му покажуваме на целиот свет дека сме единствени и свои-православни христијани. Традицијава претставува уникат како во Македонија така и во целиот свет и исто така е гордост на како на секој Поречанец, така и на секој Македонец.

Голема благодарност до градскиот свештеник Марко за веродостојните иформации.

Марјан Ѓурчески

ВодопадотСе вљубив во неговата душа во длабоките му корени,во бујноста, во разгранот, Кои скромно ги беше затаил. Голема чест е да љубиш, Исто како и самото битствување.Ми го најде клучот од темното ковчеже, Го грабна онака нежно, умовито. Тој ме тревожи во спокојот, Ме смирува во беспаќето. Како ветрот кој еднаш заплашуваА другпат запрашува. Mе просветлува за заклучената порта, Ме наведува во отклучената одаја. Како заскитан рицар во погрешен век, Го разбива сивилото помеѓу бедотиите, онаа душа што чинам створена е да пасува на моите соништа и кошмари. Јас и тој сме чеда на мечтанието, близнаци, посветени за иста битка и чинам сите преплашено нѐ гледаат, кога ќе ги преплетеме мечовите тешки, војсководци сме, смели освојувачи, На магливото и убавотокое одвреме навреме ни го фаќа погледот токму нас, останати во едно чудесно детство. Тој ме милува во вечерите,ме разладува во горештините Во шумата, на полноќ, На два чекори од... откритието.

Се вљубив во тој водопад, Скриен во тајновитата Беласица, на работ на татковината,

на крстосницата на истокот и западот, откаде врвеле војските на Самуил, каде комитите ги кроеле востанијата,а овде, јас, незнајниот поет најскромно ја китам нивната вековност. Тој водопад, илјадолетија пред нив,штедро ги дарувал своите кристали, во древните прости времиња,уште при создавањето на Земјата чиј прв миг ние земјаните не го знаеме. Да му се вдахнеше душа на тој водопад, би ги гледал сите зачетоци, сите сплетки, врзолот и разврзокот на сите збиднувања.Таму, каде јанѕата и лачот се вплотиле во едно, за да изродат нешто кое навраќа на изгубеното и незнајното,на далечното и длабокото,на светото, но и на греовното.И ако поетот не е меѓу приземјените,Кога свитоците откровениски ќе се одмотаат, И тогаш водопадот би останал сведок За претскажаните војни, стаотното уништување, великото спасение, новото создавање. Ах, како се вљубив во неговата душа!

Октомври 2012

Кратка биографијаИрена Јурчева е родена во 1982 година во Белград. По професија е преведувач. Завршила на Филилошкиот факултет во Скопје на катедрата за преведување и толкување, француски и англиски јазик, и во моментот ги довршува постдипломските студии по англиски јазик и лингвистика. Досега има издадено самостојна збирка од раскази и поезија, “Светлата страна на готиката” во едицијата “Една тура блог култура”. Исто така има издадено преку педесет песни во книгата “Утринска роса” и активно работи на својот блог http://gothicsbrightside.blog.mk/.Водопат - Ирена Јурчева

Портрет карикатураЈован Павловски,писател

Никола-Анѓелкоски

Весна Ничевска Саравинова

Neermala Luckeenarain Професорка за графика на Институтот за уметност во Маурициус

Тhank you for the participation in Macedonia Treasure Trove

Дело на младиот битолски уметник Михајло Стојановски

Во следниот број ќе читате:

ЗЛАТО ЗЕДОА-СО ’РЃА НЀ ВРАТИЈА

КАКО БУГАРСКАТА ВОЈСКА ЈА “ОСЛОБОДИ” МАКЕДОНИЈА ВО 1941 И 1944 ГОДИНА

Портрет70 години од смртта на Кочо Рацин

Султанот Мехмед V во посета на Македонија

Ѓорѓи Сугарев

10

Мoжете:

да споделите – да умножувате, дистрибуирате, јавно да го прикажувате или јавно дигитално да го прикажувате делото.

Под следните услови:

Наведи извор — Морате да го наведете изворот на ист начин како што тоа го направил авторот или давателот на лиценцата (но не на начин кој би сугерирал дека тие ве поддржуваат вас или вашето дело).

Некомерцијално — Не смеете да го користите ова дело за комерцијални цели.

Без адаптирани дела. — Не смеете да го промените, трансформирате или да го адаптирате ова дело.

Е-ПОШТА:makedonska.riznica@yahoo.com

Медиумски покровители: