PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερεςπληροφορίες.

PDF generated at: Thu, 16 Dec 2010 12:29:09 UTC

Έλληνες ΛογοτέχνεςΈως το 1880

ΠεριεχόμεναΆρθραΚρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 1

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 1

Βιτσέντζος Κορνάρος 11

Βιτσέντζος Κορνάρος 11

Γεώργιος Χορτάτσης 13

Γεώργιος Χορτάτσης 13

Νεοελληνικός διαφωτισμός 15

Νεοελληνικός διαφωτισμός 15

Αθανάσιος Χριστόπουλος 22

Αθανάσιος Χριστόπουλος 22

Γεώργιος Σακελλάριος 24

Γεώργιος Σακελλάριος 24

Αδαμάντιος Κοραής 27

Αδαμάντιος Κοραής 27

Ρήγας Φεραίος 32

Ρήγας Φεραίος 32

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) 37

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) 37

Ανδρέας Κάλβος 40

Ανδρέας Κάλβος 40

Διονύσιος Σολωμός 43

Διονύσιος Σολωμός 43

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης 59

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης 59

Ανδρέας Λασκαράτος 61

Ανδρέας Λασκαράτος 61

Λορέντζος Μαβίλης 63

Λορέντζος Μαβίλης 63

Ιάκωβος Πολυλάς 66

Ιάκωβος Πολυλάς 66

Ιούλιος Τυπάλδος 68

Ιούλιος Τυπάλδος 68

Γεράσιμος Μαρκοράς 70

Γεράσιμος Μαρκοράς 70

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) 71

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) 71

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής 74

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής 74

Παναγιώτης Σούτσος 78

Παναγιώτης Σούτσος 78

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος 81

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος 81

Αχιλλέας Παράσχος 84

Αχιλλέας Παράσχος 84

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος 86

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος 86

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 87

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 87

Παύλος Καλλιγάς 91

Παύλος Καλλιγάς 91

Γρηγόριος Παλαιολόγος 93

Γρηγόριος Παλαιολόγος 93

Δημήτριος Βικέλας 94

Δημήτριος Βικέλας 94

Εμμανουήλ Ροΐδης 97

Εμμανουήλ Ροΐδης 97

ΠαραπομπέςΠηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 102Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 103

Άδειες ΆρθρουΆδεια 105

1

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας

Κρητική λογοτεχνία της ΒενετοκρατίαςΗ λογοτεχνική παραγωγή της Κρήτης κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας είναι πλούσια ποσοτικά καιποιοτικά και σημαντική για την μετέπειτα πορεία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Όπως και το μεγαλύτεροτμήμα της λογοτεχνίας της ίδιας περιόδου στην υπόλοιπη Ελλάδα, είναι κυρίως έμμετρη, με την καλλιέργειατου πεζού λόγου να περιορίζεται στην εκκλησιαστική ρητορική και σε αφηγήσεις αγιολογικού περιεχομένου. Ηλογοτεχνική άνθηση οφείλεται στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην Κρήτηκατά την περίοδο της Βενετοκρατίας: η ειρηνική διαβίωση και η επαφή με έναν ανεπτυγμένο πνευματικά καιπολιτιστικά λαό ήταν οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην καλλιέργεια της παιδείας και των γραμμάτων καιστην εμφάνιση αξιόλογης λογοτεχνικής παραγωγής.Η λογοτεχνική παραγωγή χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη ξεκινά από τα μέσα του 14ου αι. καικαταλήγει στο 1580 περίπου. Ονομάζεται περίοδος της προετοιμασίας, γιατί η λογοτεχνία ακόμα δενδιαφοροποιείται αισθητά από τη βυζαντινή παράδοση και τη δυτική λογοτεχνία του Μεσαίωνα. Η δεύτερη,1580-1669 (άλωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς), είναι η περίοδος της ακμής, με φανερή την επίδρασητης λογοτεχνίας της ιταλικής αναγέννησης.

Ιστορικό και πνευματικό πλαίσιοΗ Κρήτη είχε παραχωρηθεί στον ηγέτη της τέταρτης σταυροφορίας Βονιφάτιο Μονφερατικό από τον ΑλέξιοΔ΄ Άγγελο, γιο του αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνουςτο 1204 το νησί παραχωρήθηκε από τον Βονιφάτιο στην Δημοκρατία της Βενετίας, στις 12 Αυγούστου του1204. Μέχρι το 1211 η Βενετία δεν είχε πλήρη έλεγχο της Κρήτης, αφού τμήμα του νησιού είχε περιέλθει στηνδικαιοδοσία των Γενουατών, οι οποίοι αποχώρησαν το 1211. Από τότε και μέχρι το 1669 η Βενετία είχεαπόλυτο έλεγχο στην περιοχή, αντιμετώπιζε όμως παράλληλα οθωμανικές απειλές, που οδήγησαν το 1645στην κατάληψη των Χανίων, έναν χρόνο αργότερα του Ρεθύμνου και το 1648 στην πολιορκία του Ηρακλείου,που παραδόθηκε το 1669.Τους πρώτους αιώνες της βενετικής κυριαρχίας οι ενδείξεις για πνευματικές ανταλλαγές μεταξύ Κρητών καιΒενετών είναι περιορισμένες. Υπάρχουν όμως τεκμήρια ότι οι Κρήτες μελετούσαν την αρχαία ελληνική καιβυζαντινή γραμματεία και αντέγραφαν χειρόγραφα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453αρκετοί λόγιοι που έφυγαν από την πόλη πέρασαν κάποιο διάστημα στην Κρήτη· άλλοι από αυτούς έφυγανστην συνέχεια για την Ιταλία, όπως ο Ιανός Λάσκαρις και άλλοι παρέμειναν στο νησί, όπως ο ΜιχαήλΑποστόλης. Αυτοί συνέβαλαν στην συγκρότηση ενός κύκλου λογίων που δίδασκαν και αντέγραφαν ελληνικάκείμενα. Οι πολιτισμικές επαφές διευκολύνθηκαν από την παραμονή Ελλήνων στην Ιταλία: πολλοί Κρήτεςσπούδαζαν σε ιταλικές πόλεις, ενώ κρητικής καταγωγής ήταν και δύο σημαντικοί Έλληνες τυπογράφοι στηνΙταλία, ο Ζαχαρίας Καλλιέργης και ο Μάρκος Μουσούρος, που στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αι.ασχολήθηκαν συστηματικά με την έκδοση ελληνικών δημωδών κειμένων. Η παρουσία στις πόλεις της ΚρήτηςΕλλήνων που είχαν σπουδάσει στην Ιταλία και Βενετών λογίων οδήγησε στην ανάπτυξη έντονης πνευματικήςζωής, που μαρτυρείται από την ύπαρξη λογοτεχνικών ακαδημιών στο Ρέθυμνο (ακαδημία των Vivi, ιδρύθηκετο 1562), στο Ηράκλειο (των Stravaganti, από το 1591) και τα Χανιά (Sterili, άγνωστο πότε ιδρύθηκε).[1]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 2

Περίοδος της προετοιμασίαςΣύμφωνα με τις νεότερες έρευνες οι αρχές της κρητικής λογοτεχνίας τοποθετούνται στον 14ο αιώνα, σταποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη (1330-1391 περίπου). Τα περισσότερα κείμενα που σώζονται έχουνπεριεχόμενο θρησκευτικό ή γενικότερα ηθικοδιδακτικό. Άλλα συνεχίζουν την υστεροβυζαντινή παράδοση τωνχιουμοριστικών ιστοριών με πρωταγωνιστές ζώα (Η φυλλάδα του Γαϊδάρου, ομοιοκατάληκτη διασκευή τουβυζαντινού Συναξαρίου του τιμημένου γαϊδάρου και Ο κάτης και οι ποντικοί). Η σάτιρα της καθημερινής ζωήςστα ποιήματα του Σαχλίκη και η ερωτική θεματολογία του Μαρίνου Φαλιέρου φαίνεται πως επηρεάστηκαναπό την σύγχρονη δυτική ποίηση. Το αξιολογότερο λογοτεχνικό έργο της περιόδου θεωρείται ο Απόκοπος(πρώτη έκδοση 1509).[2] . Γενικά σε αυτήν την περίοδο η θεματολογία των ποιημάτων μαρτυρά ακόμη ταμεσαιωνικά ενδιαφέροντα, όπως το θέμα του θανάτου και της ηθικής σωτηρίας[3]

Η πρώτη σελίδα της δεύτερης έκδοσηςτου Απόκοπου

Η γλώσσα των ποιημάτων είναι κοντά στην μεικτή γλώσσα της δημώδουςβυζαντινής λογοτεχνίας, όπου συνυπάρχουν στοιχεία της προφορικήςγλώσσας και λόγιοι τύποι, παράλληλα όμως εμφανίζονται και κάποιακρητικά διαλεκτικά στοιχεία. Η κυριότερη στιχουργική μορφή είναι οιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στηνποίηση του Στέφανου Σαχλίκη συναντάμε την πρώτη χρήση τηςομοιοκαταληξίας στην νεοελληνική λογοτεχνία: κάποια ποιήματά τουαποτελούνται από ενότητες τεσσάρων ή και περισσότερωνομοιοκατάληκτων στίχων, ενώ σε άλλα εμφανίζονται ενότητεςομοιοκατάληκτων διστίχων. Στον 14ο και τον 15ο αι. τα ομοιοκατάληκτασυνυπήρχαν με τα ανομοιοκατάληκτα έργα, ενώ από τον 16ο αιώνακυριάρχησε η ομοιοκαταληξία με βασική οργανωτική μονάδα τοομοιοκατάληκτο δίστιχο.

Κάποια από τα κείμενα αυτής της εποχής έγιναν δημοφιλή και επέζησανείτε μέσω των έντυπων εκδόσεων (κυρίως τα θρησκευτικά καιηθικοδιδακτικά κείμενα), είτε μέσω των χειρογράφων, είτε μέσω τηςπροφορικής επιβίωσής τους και της επίδρασής τους σε λαϊκά προφορικάτραγούδια. Η επίδραση των ποιημάτων αυτών στην κρητική λογοτεχνία της ακμής ήταν ελάχιστη· ουσιαστικάη μόνη συμβολή τους ήταν η λογοτεχνική επεξεργασία του ιδιωματικού λόγου και η καθιέρωση τηςομοιοκαταληξίας.

Θρησκευτική και διδακτική θεματολογίαΟ Λεονάρδος Ντελλαπόρτας, ένας από τους πρώτους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας, ακολουθεί τηνβυζαντινή παράδοση και στα 4 θρησκευτικά και διδακτικά ποιήματά του (Ερωτήματα και αποκρίσεις Ξένουκαι Αληθείας, Λόγος περί ανταποδόσεως και Υπομνηστικόν, Στίχοι θρηνητικοί εις τον Επιτάφιον θρήνον, Λόγοιπαρακλητικοί προς τον Χριστόν και την Θεοτόκον) εμπνέεται από τη Βίβλο καθώς και λόγιες και δημώδειςβυζαντινές πηγές. Σε βυζαντινές πηγές στηρίχτηκε και ο Μανόλης Σκλάβος που έγραψε την Συμφορά τηςΚρήτης, που με αφορμή την περιγραφή των συνεπειών του σεισμού που έπληξε το Ηράκλειο το 1508 επιρρίπτειτην ευθύνη στους κατοίκους της Κρήτης για τις αμαρτίες τους και τους παρακινεί να ζητήσουν συγχώρεση.Ένας άλλος ποιητής το όνομα του οποίου μας είναι γνωστό είναι ο Ιωάννης Πλουσιαδηνός, επίσκοποςΜεθώνης, που συνέθεσε τον Θρήνο της Θεοτόκου για τα πάθη στου Χριστού. Η Κοσμογέννησις του ΓεωργίουΧούμνου παρουσιάζει ενδιαφέρον επειδή είναι απόπειρα μεταφοράς σε απλή γλώσσα των βιβλίων τηςΓενέσεως και της Εξόδου. Θρησκευτικού και ηθικοδιδακτικού περιεχομένου έργα άφησε και ο ΜαρίνοςΦαλιέρος (Ρίμα παρηγορητική, Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν, Θρήνος εις τα Πάθη και τηνΣταύρωσιν), αλλά με επιδράσεις από δυτικά πρότυπα.

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 3

Το μοτίβο του Κάτω ΚόσμουΠοιήματα που αναφέρονται στον Κάτω Κόσμο σώθηκαν αρκετά, κάτι που αποδεικνύει ότι το είδος ήταναρκετά δημοφιλές. Κάποια από αυτά ήταν η Ρίμα θρηνητική εις τον πιστόν και ακόρεστον Άδη του ΙωάννηΠικατόρου, η Ομιλία του νεκρού βασιλιά, η Ρίμα περί του θανάτου και η Παλαιά και νέα διαθήκη. Ανάλογηθεματολογία, αλλά διαφορετικό χαρακτήρα, έχει ο Απόκοπος του άγνωστου ποιητή Μπεργαδή, που έγινε ένααπό τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα της Τουρκοκρατίας. Το ποιήμα αυτό, για το οποίο έχουν προταθείπολλές ερμηνείες δεν έχει ηθικοδιδατική πρόθεση, αντιθέτως, φαίνεται ότι μπορεί να γράφτηκε ως αντίδρασηστα ηθικοδιδακτικά έργα με θέμα τον Κάτω Κόσμο[4] .

Χειρόγραφο από το Ερωτικόνενύπνιον του Μαρίνου

Φαλιέρου

Δυτικές επιδράσεις

Δύο ποιητές που στράφηκαν πρώτοι προς τις σύγχρονες λογοτεχνικές εξελίξειςτης Ιταλίας, από τις οποίες αφομοίωσαν στοιχεία στα έργα τους, ήταν οΣτέφανος Σαχλίκης και ο Μαρίνος Φαλιέρος. Ο πρώτος, για να περιγράψει τηνζωή του στην φυλακή και να επικρίνει σατιρικά τις πόρνες («πολιτικές») τουΗρακλείου, αξιοποίησε την σατιρική, κωμική και με πολλά ρεαλιστικά στοιχείαπαράδοση της ιταλικής frottola (ποιητική μορφή της ιταλικής μεσαιωνικήςλογοτεχνίας με χιουμοριστικό περιεχόμενο). Ο Φαλιέρος, εκτός από ταθρησκευτικά και ηθικοδιδατικά ποιήματά του, έγραψε και δύο έργα ερωτικούπεριεχομένου (Ιστορία και Όνειρο και Ερωτικόν ενύπνιον) που αναπαριστούνέναν ονειρικό διάλογο μεταξύ δύο εραστών, και βασίζονται στην ιταλικήπαράδοση του contrasto (έργο με διαλογική μορφή). Ένας μεταγενέστεροςσυγγραφέας που βασίστηκε αμεσότερα σε ιταλικό πρότυπο ήταν ο ΑντώνιοςΑχέλης, που τύπωσε το 1571 το έργο Μάλτας πολιορκία που βασίζεται σεαντίστοιχο έργο του Gentil de Vendosme το οποίο εξιστορεί την πολιορκία τηςΜάλτας από τους Τούρκους του 1565. Το έργο αυτό, θεματικά και υφολογικά,αποτελεί μεταβατικό στάδιο προς την περίοδο της ακμής[5] .

Περίοδος της ακμής

Το εξώφυλλο της έκδοσης τηςΕρωφίλης του 1637

Η περίοδος της ακμής της Κρητικής λογοτεχνίας τοποποθετείται στα τέλη του16ου αι. μέχρι την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, το 1669. Ηπλούσια λογοτεχνική παραγωγή σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική,οικονομική και πνευματική άνθηση που σημειώθηκε στο νησί κατά τα τέλητου 16ου αι., όταν έπαψαν οι Οθωμανικές εισβολές και τα επαναστατικάκινήματα των κατοίκων. Παράλληλα, η σταδιακή παρακμή του φεουδαρχικούσυστήματος και η οικονομική ανάπτυξη της αστικής τάξης διευκόλυναν τηνπνευματική εξέλιξη και την δημιουργία αξιόλογης πνευματικής κίνησης.Επίκεντρο της πνευματικής ζωής ήταν οι «Ακαδημίες» που ίδρυανδιανοούμενοι που προέρχονταν από τις τάξεις των αστών ή των ευγενών. Ταμέλη των Ακαδημιών οργάνωναν συγκεντρώσεις στις οποίες απαγγέλλονταντα ποιήματά τους ή ανεβάζονταν θεατρικές παραστάσεις. Οι συγγραφείς, ταέργα των οποίων σώζονται, ήταν μέλη ανώτερων τάξεων, είχαν μεγάλημόρφωση και παρακολουθούσαν τις λογοτεχνικές εξελίξεις της ιταλίας.

Το βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου της ακμής είναι η ανάπτυξη του θεατρικού λόγου: τα περισσότερα έργα είναι δραματικά, με εξαίρεση τον Ερωτόκριτο, που είναι έμμετρη μυθιστορία, και την Βοσκοπούλα, που

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 4

είναι ποιμενικό ειδύλλιο. Τα έργα αυτά ακολουθούν κυρίως ιταλικά πρότυπα, με αρκετή όμως ελευθερία στηνδιασκευή και κάποιες φορές ανώτερη ποιότητα από αυτά. Στην κρητική λογοτεχνία διασταυρώνονταιδιάφορα λογοτεχνικά ρεύματα, όπως οι κλασικές αναγεννησιακές τάσεις, ο μανιερισμός και το μπαρόκ.Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι το κρητικό ιδίωμα, που καλλιεργείται και εξυψώνεται σε λογοτεχνικήγλώσσα. Αυτή είναι η περίοδος στην οποία εμφανίζεται για πρώτη φορά συστηματική χρήση και καλλιέργειατης κρητικής διαλέκτου στην Κρητική Λογοτεχνία, αφού η γλώσσα των έργων της προηγούμενης περιόδουήταν η κοινή ελληνική με περιορισμένα ιδιωματικά στοιχεία. Ο λόγος των συγγραφέων όμως διαφέρει απόαυτόν της δημοτικής παράδοσης: είναι σύνθετος, συχνά με μεγάλες προτάσεις, παραβίαση της φυσικής σειράςτων λέξεων και χρήση λόγιων στοιχείων.[6]

Εξίσου περίτεχνη επεξεργασία παρουσιάζεται και στην στιχουργική. Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος,οργανωμένος σε ομοιοκατάληκτα δίστιχα, καθιερώνεται ως φόρμα, με εξαίρεση τον ιαμβικό ενδεκασύλλαβοτης Βοσκοπούλας και των χορικών της Ερωφίλης και του Ροδολίνου. Οι ποιητές χειρίζονται με δεξιότηταδιάφορα μετρικά φαινόμενα όπως συνιζήσεις, χασμωδίες και παρατονισμούς, για να πετύχουν αντίστοιχαυφολογικά αποτελέσματα. Όπως και η γλώσσα, έτσι και η μετρική μορφή διαφοροποιείται από τονπαραδοσιακό χειρισμό του δεκαπεντασύλλαβου του δημοτικού τραγουδιού: παρουσιάζονται διασκελισμοί τουνοήματος από τον ένα στίχο στον άλλο, πολλές φορές καταργείται η παραδοσιακή τομή στην μέση του στίχου ήο στίχος διαιρείται νοηματικά σε άλλες θέσεις με σημεία στίξης. Ο βαθμός εμφάνισης αυτών των φαινομένωνποικίλλει από ποιητή σε ποιητή.[7]

ΘέατροΤο θέατρο είναι το λογοτεχνικό είδος που αντιπροσωπεύεται από τον μεγαλύτερο αριθμό έργων στην περίοδοτης ακμής και μπορεί κανείς να συμπεράνει με βεβαιότητα ότι η θεατρική παραγωγή ήταν πλουσιότερη από ταλίγα έργα που έχουν σωθεί, αν κρίνει από το γεγονός ότι παραπάνω από τα μισά σωζόμενα θεατρικά έργαπαραδίδονται στο ίδιο και μοναδικό χειρόγραφο, και επιπλέον υπάρχουν μαρτυρίες για παραστάσειςκωμωδιών κατά την διάρκεια του Καρναβαλιού κάθε χρόνο. Καλλιεργήθηκαν όλα τα είδη του θεατρικούλόγου, η τραγωδία, η κωμωδία, το θρησκευτικό και το ποιμενικό δράμα. Στη διοργάνωση των παραστάσεωνέπαιζαν ρόλο και οι ακαδημίες. Οι κωμωδίες παίζονταν σε υπαίθριο χώρο (ενδεχομένως στις πλατείες τωνπόλεων) και οι ηθοποιοί (όλοι άντρες) φαίνεται πως ήταν ερασιτέχνες.[8]

Τραγωδίες

Εξώφυλλο της έκδοσης τουΒασιλεύς ο Ροδολίνος, 1647

Το πρώτο χρονολογικά έργο του κρητικού θεάτρου είναι μία τραγωδία, αλλάγραμμένη σε ιταλική γλώσσα, η Fedra του Φραντσέσκου Μπότσα, κρητικούφοιτητή της νομικής στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα, που τυπώθηκε το 1578.Η Fedra βασίζεται στον γνωστό θέμα της Φαίδρας και του Ιππολύτου,ακολουθεί τις συμβάσεις της κλασικίζουσας δραματουργίας (πρόλογος καιπέντε πράξεις με χορικά) και είναι γραμμένη σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβοστίχο. Η πρώτη σωζόμενη τραγωδία σε ελληνική γλώσσα είναι η Ερωφίλη τουΓεώργιου Χορτάτση, που όπως φαίνεται γράφτηκε στα τέλη του 16ου αι., καιακολουθούν ο Βασιλεύς ο Ροδολίνος, του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου, πουτυπώθηκε το 1647 και τέλος ο Ζήνων, αγνώστου συγγραφέα, που γράφτηκεμετά το 1648, έτος έκδοσης του ιταλικού προτύπου της. Ωστόσο η κρητικήκαταγωγή της τελευταίας αυτής τραγωδίας έχει αμφισβητηθεί πρόσφατα,καθώς υποστηρίζεται ότι γράφτηκε στα Επτάνησα, υπό την επίδραση τουκρητικού θεάτρου, ενδεχομένως από κρητικό που είχε καταφύγει εκεί μετάτην κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς.[9]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 5

Το κοινό στοιχείο που παρουσιάζουν οι τρεις τραγωδίες είναι η δραματική διαίρεση σε πρόλογο και πέντεπράξεις και η στιχουργική μορφή του ιαμβικού ομοιοκατάληκτου δεκαπεντασύλλαβου (με εξαίρεση τα χορικάπου γράφονται σε ενδεκασύλλαβο). Επίσης, και οι τρεις βασίζονται σε συγκεκριμένα ιταλικά πρότυπα, ταοποία όμως αναπλάθουν με ελευθερία και κάποιες φορές θεωρούνται ανώτερα από αυτά.Ωστόσο οι διαφορές ανάμεσα στα τρία έργα είναι σημαντικότερες από τις ομοιότητες, καθώς αυτάακολουθούν διαφορετικές τεχνοτροπικές τάσεις: η Ερωφίλη είναι μία τυπική κλασικίζουσα τραγωδία και τηρείτις ενότητες χώρου και χρόνου. Ο Βασιλεύς Ροδολίνος είναι όπως και η Ερωφίλη τοποθετημένος στονσυμβατικό χώρο της αρχαίας Αιγύπτου και έχει θέμα μία ερωτική ιστορία, προσεγγίζει όμως την τεχνοτροπίατου μπαρόκ ως προς την σκιαγράφηση της ψυχολογίας των προσώπων και των εσωτερικών τουςσυγκρούσεων. Ακόμη, υστερεί δραματουργικά σε σχέση με την Ερωφίλη, αλλά παρουσιάζει πολλές λυρικέςαρετές. Ο Ζήνων είναι χαρακτηριστική μορφή μπαρόκ τραγωδίας με ιστορικό θέμα που βασίζεται στηνεπεισοδιακή δράση και το πλούσιο θέαμα αλλά είναι λιγότερο φροντισμένος στη γλώσσα και τηνστιχουργία.[10]

Κωμωδίες

Σελίδα του χειρογράφου του Στάθη

Παραστάσεις κωμωδιών γίνονταν τακτικά τις Απόκριες, σύμφωνα μεμαρτυρίες της εποχής. Τα έργα που σώζονται όμως είναι μόνο τρία: οΚατσούρμπος του Χορτάτση, ο Στάθης, ανωνύμου, και ο Φορτουνάτος,του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου (1597-1662). Ο Κατσούρμπος είναι ηπαλαιότερη χρονολογικά (δεκαετία του 1580) και αποτέλεσε πρότυπο γιατις άλλες δύο κωμωδίες. Ο Στάθης προέρχεται από την ίδια περίπουεποχή. Ο συγγραφέας του μας είναι άγνωστος, αλλά κάποιοι φιλόλογοιεικάζουν ότι μπορεί να είναι έργο του Χορτάτση, βασιζόμενοι στην κοινήπερίπου εποχή συγγραφής και υφολογικές και δραματουργικέςομοιότητες. Παραδίδεται σε ένα χειρόγραφο του 17ου ή και του 18ου αι.,μαζί με άλλα κρητικά θεατρικά έργα, αλλά το κείμενο έχει υποστείπερικοπές που εμποδίζουν συχνά την κατανόηση της εξέλιξης τηςπλοκής. Ο Φορτουνάτος είναι αρκετά μεταγενέστερος, από τα μέσα του17ου αι., και είναι το μόνο έργο της κρητικής λογοτεχνίας που σώζεται σεχειρόγραφο γραμμένο από τον ίδιο τον συγγραφέα του.

Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η σχεδόν σύγχρονη θεματολογία, οι ήρωες που προέρχονται από μεσαίαστρώματα των αστικών τάξεων, η τήρηση της ενότητας του χρόνου (η δράση διαρκεί μία ημέρα) και οδεκαπεντασύλλαβος ομοιοκατάληκτος στίχος. Οι τρεις αυτές κρητικές κωμωδίες συνδέονται με την ιταλικήcommedia erudita, με την οποία έχουν πολλά κοινά όπως η κατανομή σε πέντε πράξεις (ο Στάθης σώζεται σετρεις πράξεις εξαιτίας των περικοπών του χειρογράφου), ο πρόλογος, τα τυποποιημένα πρόσωπα (όπως οικαυχησιάρηδες -αλλά δειλοί- στρατιωτικοί, οι ερωτευμένοι γέροι και οι σχολαστικοί δάσκαλοι) και μοτίβα(όπως αυτό του χαμένου παιδιού, που χρησιμοποιείται για να δώσει αίσιο τέλος). Οι κρητικές κωμωδίες όμωςέχουν λιγότερο περιπετειώδη και περίπλοκη δομή από τις αντίστοιχες ιταλικές, γι' αυτό δεν είναι εύκολο ναβρεθεί κάποιο συγκεκριμένο έργο το οποίο μπορεί να χρησιμοποίησαν ως πρότυπο, έχουν εντοπιστεί όμωςκάποιες σκηνές που απηχούν αντίστοιχες σκηνές ιταλικών έργων. Σημαντική διαφορά από την ιταλικήπαράδοση είναι η έμμετρη μορφή των κρητικών κωμωδιών, αφού στην Ιταλία ο πεζός λόγος κυριαρχούσε στηνκωμωδία.

Η θεματολογία των τριών κωμωδιών είναι κοινή: πρωταγωνιστεί ένα ζευγάρι που αγαπιέται, αλλά η σχέση δενμπορεί να επισημοποιθεί εξαιτίας των διαφορετικών σχεδίων των γονιών, που θέλουν να παντρέψουν ταπαιδιά τους με άλλους. Η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται χάρη στο μοτίβο της εύρεσης ενός χαμένου παιδιού:όταν αποκαλύπτονται οι πραγματικές συγγένειες μεταξύ των ηρώων ματαιώνονται τα σχέδια των γονέων και

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 6

οι νεαροί πρωταγωνιστές παντρεύονται με αυτούς που επιθυμούν. Και στις τρεις κωμωδίες γύρω από τηνυπόθεση συμπλέκονται διάφορα κωμικά επεισόδια με πρωταγωνιστές κυρίως τον Δάσκαλο, τον στρατιωτικό(«μπράβο») και τον ερωτευμένο γέρο.Πέρα από τις δομικές ομοιότητες, τα τρία αυτά έργα εμφανίζουν διαφορές ως προς τους τρόπους επίτευξηςτου χιούμορ και ως προς τα στοιχεία στα οποία δίνουν μεγαλύτερη έμφαση οι ποιητές: στον Κατσούρμπο τογέλιο στοιχείο επιτυγχάνεται κυρίως μέσω κωμικών σκηνών. Το στοιχείο της φάρσας είναι έντονο και στονΦορτουνάτο, όπου συναντώνται και σκηνές με βωμολοχικό χιούμορ, αλλά στο έργο κυρίως υπερέχει το ηθικόμήνυμα για την μεταστροφή της Τύχης. Ο Στάθης έχει περισσότερο σύνθετη πλοκή, με περισσότερεςανατροπές, αλλά ταυτόχρονα υπερτερεί στο λυρικό στοιχείο σε σχέση με τις άλλες δύο κωμωδίες.[11]

Ποιμενικό δράμα

Το είδος της ποιμενικής ποίησης, που αναπτύχθηκε στην Ιταλία στο τελευταίο τέταρτο του 16ου, έγινεδημοφιλές και στην Κρήτη˙ σώζονται τρία ποιμενικά δράματα, δύο στα ελληνικά και ένα στα ιταλικά. Το έναελληνικό έργο είναι μετάφραση του Pastor Fido του Giambattista Guarini, έργου που μετά την εκτύπωσή του το1590 διαδόθηκε και μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η κρητική μετάφραση, με τον τίτλο Οπιστικός βοσκός, είναι αγνώστου συγγραφέα. Το άλλο ελληνικό έργο είναι η Πανώρια, του Γεώργιου Χορτάτση,που γράφτηκε όπως φαίνεται γύρω στο 1600. Δεν ακολουθεί συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, αλλά βασίζεταιστα τυπικά μοτίβα της ιταλικής ποιμενικής ποίησης (ερωτευμένοι βοσκοί, βοσκοπούλες που αδιαφορούν,Σάτυροι και νύμφες), μεταφερμένα σε ελληνικό σκηνικό (διαδραματίζεται στην Ίδη) αλλά με λιγότερεςμυθολογικές αναφορές και ταυτόχρονα διανθίζεται από την ειρωνεία του Χορτάτση, που «προσγειώνει» τηνειδυλλιακή απεικόνιση της ποιμενικής ζωής παρουσιάζοντας ρεαλιστικά στοιχεία από την αγροτική ζωή τηςΚρήτης.[12] Το ιταλικό έργο είναι η Amorosa Fede του Αντώνιου Πάντιμου, που γράφτηκε το 1620.[13]

Θρησκευτικό δράμα: Η Θυσία του Αβραάμ

Το μόνο θρησκευτικό δράμα που είναι γνωστό είναι η Θυσία του Αβραάμ, που αποδίδεται στον Κορνάρο. Τοέργο αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης και βασίζεται στο δράμα Lo Isach του LuigiGrotto, το οποίο όμως χειρίζεται ελεύθερα. Η Θυσία του Αβραάμ ξεχωρίζει από τα άλλα θεατρικά έργα γιατίδεν ακολουθεί την παραδοσιακή διαίρεση σε πράξεις και δεν έχει χορικά. Ήταν δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμαμε πολλές επανεκδόσεις και μεταφράστηκε σε ξένες γλώσσες. [14]

Ιντερμέδια

Τα ιντερμέδια, από την ιταλική λέξη intermedio και intermezzo, ήταν σύντομα δραματικά κείμενα πουπροορίζονταν είτε για παράσταση ανάμεσα στις πράξεις των θεατρικών έργων, είτε για αυτόνομη παράσταση.Τα κρητικά ιντερμέδια κυμαίνονται από 34 έως 224 στίχους σε έκταση και διακρίνονται δύο τεχνοτροπικέςτάσεις: μία περισσότερο λυρική και μία βασισμένη στη δράση και στον οπτικό εντυπωσιασμό, με σκηνικέςανάγκες για μηχανήματα, εντυπωσιακά κοστούμια και άλλα θεαματικά εφέ, μουσική και μπαλέτα πουαναπαριστούν μάχες (moresca). Τα θέματά τους προέρχονται από την ελληνική μυθολογία, τον Τρωικό πόλεμοκαι τις Σταυροφορίες, με πηγές την Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ (Gerusalemme liberata) του Τορκουάτο Τάσοκαι τις Μεταμορφώσεις του Andrea dell’ Anguillara. Τα ιντερμέδια φαίνεται πως χρησιμοποιούνταν αυτόνομασε σχέση με τα έργα, αφού συχνά μεταφέρονται από χειρόγραφο σε χειρόγραφο σε διαφορετικό έργο.Συνολικά είναι 18 κείμενα: τα τέσσερα από αυτά προέρχονται από την Ερωφίλη, φαίνεται πως γράφτηκαν απότον Χορτάτση και είναι τα μόνα που έχουν θεματική συνοχή μεταξύ τους. Τέσσερα ιντερμέδια έχει και ηκωμωδία Φορτουνάτος και άλλα δύο η κωμωδία Στάθης. Για την Πανώρια σώζονται διαφορετικές σειρέςιντερμεδίων στα διάφορα χειρόγραφα γου έργου.[15]

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 7

Ποιμενικό ειδύλλιο: Η Βοσκοπούλα

Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσηςτης Βοσκοπούλας

Η Βοσκοπούλα είναι έργο ανωνύμου συγγραφέα που τυπώθηκε για πρώτηφορά το 1627 στην Βενετία, με δαπάνες ενός κρητικού, του ΝικολάουΔρυμητινού, όπως πληροφορούμαστε από έναν άτεχνο επίλογο που έχειπροσθέσει ο ίδιος. Αποτελείται από 476 ενδεκασύλλαβους ομοιοκατάληκτουςστίχους χωρισμένους σε 119 τετράστιχες στροφές. Το έργο αφηγείται τηντυχαία συνάντηση και τον κεραυνοβόλο έρωτα ενός βοσκού και μιας πολύόμορφης βοσκοπούλας. Το ζευγάρι έζησε λίγες ευτυχισμένες μέρες καιαποχωρίστηκε όταν θα επέστρεφε ο πατέρας της κοπέλας. Ο βοσκός τήςυποσχέθηκε ότι θα επιστρέψει σε ένα μήνα, αρρώστησε όμως και δεν μπόρεσενα εκπληρώσει την υπόσχεσή του εγκαίρως. Όταν, μετά από καιρό,επέστρεψε, βρήκε μόνο τον πατέρα της κοπέλας, ο οποίος του εξήγησε ότι ηβοσκοπούλα αρρώστησε και πέθανε από την στενοχώρια, επειδή πίστεψε ότιο αγαπημένος της την ξέχασε.

Στο έργο απαντώνται όλα τα μοτίβα της «αρκαδικής ποίησης», όπως οιειδυλλιακές περιγραφές που δεν αντιστοιχούν με το φυσικό τοπίο της Κρήτης.Η γλώσσα είναι η κρητική διάλεκτος όπως είχε διαμορφωθεί στην περίοδοτης ακμής και όχι η μεσαιωνική γλώσσα των κειμένων της περιόδου τηςπροετοιμασίας. Γι' αυτόν τον λόγο υποθέτουμε ότι το έργο είχε γραφτεί στατέλη του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17ου. και πιθανότατα αρκετά πριν απότην πρώτη έντυπη έκδοση, το 1627, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από τηνπληροφορία του Δρυμητινού ότι ήδη τότε το ποίημα είχε γίνει δημοφιλές καιυπήρχαν πολλά χειρόγραφά του. Το έργο αγαπήθηκε πολύ και κυκλοφορούσε σε πολλές χειρόγραφες καιέντυπες εκδόσεις, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Τραγουδήθηκε πολύ και σεδιάφορες προφορικές παραλλαγές, και γι' αυτόν τον λόγο πιστευόταν παλιότερα ότι ήταν λαϊκό έργο.[16]

Μυθιστορία: Ερωτόκριτος

Το είδος της μυθιστορίας, ιδιαίτερα δημοφιλές στους προηγούμενους αιώνες[17] , στην κρητική λογοτεχνίαεκπροσωπείται από ένα μόνο έργο, τον Ερωτόκριτο του Κορνάρου. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό κατά το τέλοςτου 15ου αιώνα να έγιναν στην Κρήτη οι ομοιοκατάληκτες διασκευές των υστεροβυζαντινών μυθιστοριών τουΒελισαρίου και του Ιμπέριου και η ομοιοκατάληκτη διασκευή του Απολλωνίου από το ιταλικό Istoria d'Apollonio di Tiro[18] . Επομένως, η παράδοση της ελληνικής μυθιστορίας φαίνεται πως ήταν διαδεδομένη καιστην Κρήτη και είναι πιθανό ο Κορνάρος να γνώριζε κάποια από αυτά τα κείμενα.Ο Ερωτόκριτος είναι ένα εκτενές έμμετρο αφήγημα που εξιστορεί τον περιπετειώδη έρωτα μεταξύ τηςΑρετούσας, κόρης του βασιλιά της Αθήνας, και του Ερωτόκριτου, γιου ενός αυλικού. Βασίζεται στο γαλλικόκείμενο Paris et Vienne, μέσω μιας ιταλικής διασκευής, από το οποίο όμως έχει αρκετές διαφορές στην πλοκή,και αναπλάθει ένα ιπποτικό περιβάλλον με πολλά παραμυθιακά στοιχεία, τοποθετημένο στον ελληνικό κόσμο.Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο συνενώνεται η ελληνική και η δυτική λογοτεχνική παράδοση τηςμυθιστορίας[19] .

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 8

Διάδοση και πρόσληψη της Κρητικής ΛογοτεχνίαςΠολλά από τα έργα της περιόδου της προετοιμασίας και της περιόδου της ακμής γνώρισαν μεγάλη διάδοσηστο ελληνικό κοινό ως λαϊκά λογοτεχνικά βιβλία μέσω των έντυπων εκδόσεων και συγκαταλέγονται σταδημοφιλέστερα αναγνώσματα των Ελλήνων κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Για παράδειγμα οΑπόκοπος, η Φυλλάδα του Γαϊδάρου, η Θυσία του Αβραάμ, ο Ερωτόκριτος, η Ερωφίλη και η Βοσκοπούλα,έκαναν περισσότερες από 10 επανεκδόσεις μέχρι το 1800. Κάποια έργα όπως ο Ερωτόκριτος, η Βοσκοπούλακαι η Ερωφίλη πέρασαν στην προφορική παράδοση και τμήματά τους διαδόθηκαν ως αυτόνομα τραγούδια.[20] Η Ερωφίλη παιζόταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας σε δραματοποιημένες διασκευές[21] . Αντίθετα με τοευρύ κοινό, η άποψη των λογίων του 18ου αι. για αυτά τα έργα ήταν αρνητική, κυρίως εξαιτίας της δημώδουςγλώσσας και της επίδρασης δυτικών προτύπων[22] . Η αναγνώριση της σημασίας της κρητικής λογοτεχνίας γιατην γενικότερη εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας έγινε μετά το 1880, κυρίως από τους υποστηρικτές τουδημοτικισμού. Ο Κωστής Παλαμάς για παράδειγμα χαρακτήρισε την Ερωφίλη αρχή του νεοελληνικούθεάτρου[23] .Σημαντική ήταν και η επίδραση των λογοτεχνικών έργων της περιόδου της ακμής στην μεταγενέστερηνεοελληνική λογοτεχνία. Η θεατρική παράδοση της Κρήτης αποτέλεσε πρότυπο για την μεταγενέστερηεπτανησιακή και αιγαιοπελαγίτικη θεατρική παραγωγή[24] Ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη τηςνεοελληνικής ποίησης ήταν και η επίδραση της στιχουργικής των κρητικών έργων της ακμής, και κυρίως τουΕρωτόκριτου, σε μεταγενέστερους ποιητές, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς και ο ΆγγελοςΣικελιανός[25] .

Αναφορές[1] Για την πνευματική κατάσταση και τις λογοτεχνικές επαφές μεταξύ Κρητών και Βενετών βλ. David Holton, «Η Κρητική

Αναγέννηση», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιμέλεια David Holton, μετάφραση ΝαταλίαΔεληγιαννάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 3-10

[2] A. F. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσειςΚρήτης, Ηράκλειο 1997, σ. 94

[3] Στυλιανός Αλεξίου, Η κρητική λογοτεχνία και η εποχή της. Μελέτη φιλολογική και ιστορική, εκδ. στιγμή, Αθήνα 1985, σελ. 16[4] A. F. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», ό.π., σ. 78[5] Αλεξίου, Η Κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, ό.π., σελ. 17[6] Για την γλώσσα της κρητικής λογοτεχνίας βλ. Στυλιανός Αλεξίου, Η Κρητική Λογοτεχνία και η εποχή της. Μελέτη φιλολογική

και ιστορική, στιγμή, Αθήνα 1985, σελ. 26-30 και Holton, «Η κρητική αναγέννηση», ό.π., σελ. 16.[7] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Αλεξίου, Η Κρητική Λογοτεχνία και η εποχή της, ό.π. σελ. 30-31 και Holton, «Η κρητική

αναγέννηση», ό.π., σελ. 13-16.[8] Για πληροφορίες σχετικά με τις παραστάσεις των θεατρικών έργων βλ. Βάλτερ Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του

νεοελληνικού θεάτρου. Από τις αρχές του ως τη Μικρασιατική Καταστροφή» στο: Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικάμελετήματα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1997, σελ. 377-379.

[9] Βλ. σχετικά Στυλιανός Αλεξίου -Μάρθα Αποσκίτη, εισαγωγή στο Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα 1991[10] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Walter Puchner, «Τραγωδία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης,

ό.π., σελ. 157-192 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 361-366[11] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Alfred Vincent, «Κωμωδία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης,

ό.π., σελ. 125-156 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 366-370[12] Βλ. σχετικά Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 372[13] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Rosemary Bancroft-Marcus, «Ποιμενικό δράμα και ειδύλλιο», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία

στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 95-124 και Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ.370-373

[14] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Wim Bakker, «Θρησκευτικό Δράμα», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη τηςΑναγέννησης, ό.π., σελ. 223-252.

[15] Rosemary Bancroft-Marcus, «Ιντερμέδια», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 195-221 καιΠούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 375-377

[16] Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Rosemary Bancroft-Marcus, «Ποιμενικό δράμα και ειδύλλιο», στο: Λογοτεχνία καιΚοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π., σελ. 95-124 και Μπεργαδής, Απόκοπος και Η Βοσκοπούλα, επιμέλεια ΣτυλιανόςΑλεξίου, Εστία, <Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη>, «Εισαγωγή» στις σελ. 47-62

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 9

[17] Βλ. σχετικά Roderick Beaton, Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού μεσαίωνα, μετάφραση Νίκη Τσιρώνη, εκδόσειςΚαρδαμίτσα, Αθήνα 1996

[18] Βλ. σχετικά Arnold van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, ό.π.,σελ. 86-88

[19] Για περισσότερες πληροφορίες βλ. David Holton, «Μυθιστορία», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης,ό.π., σελ. 253-291 και Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή», στο: Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου, Εστία,<Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη>, Αθήνα 1995

[20] Για την διάδοση της κρητικής λογοτεχνίας στο αναγνωστικό κοινό, βλ. Holton, «Η κρητική Αναγέννηση», ό.π., σελ. 19[21] Βλ. σχετικά Puchner, «Τραγωδία», ό.π., σελ. 178-181[22] Βλ. σχετικά Margaret Alexiou, «Λογοτεχνία και λαϊκή παράδοση», στο: Λογοτεχνία και Κοινωνία στην Κρήτη της

Αναγέννησης, ό.π., σελ. 295-296[23] Β. Πούχνερ, «Απηχήσεις της Ερωφίλης στη νεοελληνική λογοτεχνία», στο: Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικά

μελετήματα, ό.π., σελ. 272-275[24] Β. Πούχνερ, «Επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου», ό.π., σελ. 360. Ειδικά για την Ερωφίλη βλ. Πούχνερ,

«Απηχήσεις της Ερωφίλης στη νεοελληνική λογοτεχνία», στο Κείμενα και Αντικείμενα, ό.π., σελ. 259-262[25] Αλεξίου, εισαγωγή στο Ερωτόκριτος, ό.π., σελ. λθ΄

Γενική βιβλιογραφία• Λεονάρδου Ντελλαπόρτα, Ποιήματα (1403/1411). Έκδοση κριτική, εισαγωγή, σχόλια και ευρετήρια Μ.Ι.

Μανούσακα, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995• Μαρίνου Φαλιέρου Ερωτικά Όνειρα. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο A. van Gemert,

<Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 4>, Θεσσαλονίκη 1980• Ερωφίλη, Τραγωδία Γεωργίου Χορτάτση, επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις

στιγμή, Αθήνα 1988• Γεωργίου Χορτάτση, Η ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ (Τα Ιντερμέδια της Ερωφίλης), επιμέλεια Στυλιανού

Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 1992• Γεωργίου Χορτάτση Πανώρια. Κριτική έκδοση με εισαγωγή, σχόλια και λεξιλόγιο Εμμανουήλ Κριαρά

<Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 2>, Θεσσαλονίκη 1975• Γεωργίου Χορτάτση Κατζούρμπος. Κριτική έκδοση, σημειώσεις, γλωσσάριο Λίνου Πολίτη, Ηράκλειο 1964• Ροδολίνος, τραγωδία Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου (17ου αιώνα), επιμέλεια Μάρθας Αποσκίτη, Πρόλογος

Στυλιανού Αλεξίου, εκδ. στιγμή, Αθήνα 1987• Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου Φορτουνάτος, Κριτική έκδοση, σημειώσεις, γλωσσάριο Alfred Vincent,

Ηράκλειο 1980• Στάθης, Κρητική κωμωδία. Κριτική έκδοση, με εισαγωγή, σημειώσεις και λεξιλόγιο Lidia Martini,

<Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 3>, Θεσσαλονίκη 1976• Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου – Μάρθας Αποσκίτη, εκδόσεις στιγμή,

Αθήνα 1991• Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος. Κριτική έκδοση, εισαγωγή, σημειώσεις, γλωσσάριο Στυλιανού Αλεξίου,

Αθήνα 1980.• Η Θυσία του Αβραάμ. Κριτική έκδοση W.F. Bakker-A. van Gemert, Ηράκλειο 1996• Στ. Αλεξίου, «Κρητική Λογοτεχνία», στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Ι΄, σελ. 384-400• Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003, σελ. 89-124.• Β. Πούχνερ, Μελετήματα θεάτρου. Το κρητικό θέατρο. Αθήνα 1991.

Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας 10

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Οδηγός έργων της κρητικής λογοτεχνίας (http:/ / www. early-modern-greek. org/ odigos/ )• "Cretan Literature" από τον τόμο Greece: Books and Writers (http:/ / www. greece2001. gr/ docs/ 1-66. pdf) (pdf)

(Αγγλικά)• Βιβλιογραφικός οδηγός για την κρητική λογοτεχνία στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα (http:/ / www.

greek-language. gr/ greekLang/ literature/ studies/ essays/ 04. html)

11

Βιτσέντζος Κορνάρος

Βιτσέντζος ΚορνάροςO Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1613;) ήταν Έλληνας ποιητής. Θεωρείται ένας από τους κυριότερουςεκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας, συγγραφέας του αφηγηματικού ποίηματος Ερωτόκριτος και πιθανώςτου θρησκευτικού δράματος Η Θυσία του Αβραάμ.

ΒιογραφίαΟι πιο ασφαλείς πληροφορίες για την καταγωγή του Κορνάρου είναι αυτές που δίνει ο ποιητής στο τέλος τουέργου του : αναφέρει το όνομα Βιτσέντζος, το οικογενειακό όνομα Κορνάρος, τόπο γέννησης τη Σητεία και τοΚάστρο (Ηράκλειο), όπου παντρεύτηκε:

Κ' εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ' έχουμα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχουΒιτσέντζος είν' ο ποιητής και στη γενιά Κορνάροςπου να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,εκεί 'καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.Στο Κάστρον επαντρέυτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση,το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίση[1]

Παλαιότερα οι φιλόλογοι τοποθετούσαν την ζωή και την δράση του Κορνάρου γύρω στα μέσα του 17ου αι.,πίστευαν δηλαδή ότι η Θυσία του Αβραάμ γράφτηκε το 1635, χρονιά που αναφέρεται στο χειρόγραφο, και οΕρωτόκριτος αργότερα, μέχρι το 1645 ή το 1648, όταν άρχισε η πολιορκία του Ηρακλείου από τουςΟθωμανούς. Μάλιστα ένα επεισόδιο του Ερωτόκριτου που αφηγείται την μονομαχία του Κρητικού με τονΚαραμανίτη εθεωρείτο προσθήκη εκ των υστέρων, η οποία έγινε μάλλον κατά τα χρόνια του Βενετοτουρικούπολέμου και απηχούσε τους αγώνες των Κρητικών εναντίον των Οθωμανών. Αυτή η άποψη διατυπώνεται καισε παλαιότερες Ιστορίες της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως αυτή του Λίνου Πολίτη [2] και του Κ.Θ. Δημαρά[3] .Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, ο ποιητής του Ερωτόκριτου ταυτίζεται με έναν βενετοκρητικό ΒιτσέντζοΚορνάρο, που γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στην Τραπεζόντα της Σητείας, γιος του ΙάκωβουΚορνάρου καί της Ζαμπέτας Ντεμέτζο. Ήταν γόνος εξελληνισμένης και αρχοντικής βενετσιάνικηςοικογένειας, πιθανότατα με μεγάλη περιουσία. Ο αδερφός του, Ανδρέας Κορνάρος, είχε γράψει μια Ιστορίατης Κρήτης που δεν εκδόθηκε ποτέ. Έζησε στη Σητεία περίπου μέχρι το 1580 ενώ αργότερα εγκαταστάθηκεστον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Εκεί έλαβε χώρα ο γάμος του με την Μαριέτα Ζένο, με την οποίααπέκτησε και δύο κόρες, την Ελένη και την Κατερίνα. Από το 1591 ανέλαβε διοικητικά αξιώματα, ενώ κατάτην διάρκεια της πανούκλας (1591 -1593) ανέλαβε καθήκοντα υγειονομικού επόπτη. Υπήρξε επίσης μέλοςενός λογοτεχνικού συλλόγου, της Ακαδημίας των Παράξενων, που είχε ιδρύσει ο αδελφός του Ανδρέας, επίσηςσυγγραφέας. Πέθανε στον Χάνδακα το 1613 ή το 1614 από άγνωστη αιτία και θάφτηκε στο μοναστήρι τουΑγίου Φραγκίσκου. Αυτή η άποψη έχει γίνει αποδεκτή από τους περισσότερους μελετητές [4] .Την ταύτιση του ποιητή του Ερωτόκριτου με αυτόν τον Κορνάρο δεν αποδέχεται μέχρι σήμερα ο Σπ.Ευαγγελάτος, ο οποίος υποστηρίζει ότι το έργο είναι μεταγενέστερο[5] .

Βιτσέντζος Κορνάρος 12

Έργογραφία• Ερωτόκριτος, έμμετρη μυθιστορία• Η Θυσία του Αβραάμ, θρησκευτικό αφηγηματικό δράμα (παραδίδεται ανώνυμο αλλά θεωρείται πιθανόν

έργο του Κορνάρου)

Δείτε επίσης• Ερωτόκριτος• Η Θυσία του Αβραάμ

Σημειώσεις[1] Κατά την έκδοση Αλεξίου: Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, επιμέλεια Στ. Αλεξίου, Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1995[2] Λ.Πολίτη, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1978, σελ. 78[3] Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975 (6η έκδοση), σελ. 81[4] D. Holton, Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, σελ. 369, Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή» στο Βιτσέντζος Κορνάρος,

Ερωτόκριτος, Ερμής, Αθήνα 1995, σελ.ιστ΄-ιζ΄[5] Σπ. Ευαγγελάτος, «Για τη χρονολόγηση του Ερωτόκριτου» στο: Ερωτόκριτος. Ο ποιητής και η εποχή του, αφιέρωμα της εφ. Καθημερινή

(ένθετο «Επτά Ημέρες»), 11 Ιουνίου 2000, σελ. 29

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Βιογραφικά στοιχεία (http:/ / www. logotexnia. com/ writersgr/ kornaros/ kornaros. html)

13

Γεώργιος Χορτάτσης

Γεώργιος ΧορτάτσηςΟ Γεώργιος Χορτάτσης (1550–1660 περ.)[1] ήταν Κρητικός θεατρικός συγγραφέας της περιόδου της ακμήςτης κρητικής λογοτεχνίας. Έγραψε τα έργα Ερωφίλη, Κατσούρμπος και Πανώρια.

ΒίοςΓια τη ζωή του ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά και δεν έχουμε πληροφορίες για το πατρώνυμό του, ώστε ναεπιτευχθεί με βεβαιότητα η ταύτισή του με βάση τις αρχειακές πηγές. Φαίνεται πως ανήκε σε παλιά, καιπιθανόν αρχοντική οικογένεια της Κρήτης. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε έζησε, αλλά πιθανότατα γεννήθηκεστα μέσα του 16ου και πέθανε στις αρχές του 17ου.Πολύτιμη μαρτυρία για το έργο του Χορτάτση είναι οι ακόλουθοι στίχοι του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, απότο ποίημά του Φιλονικία του Χάνδακος και του Ρεθέμνου:

Ένα παιδί μου παλαιόν, οπού 'θελα γεννήση

κ' εκείνο με πολλή τιμήν ήθελε με στολίση•Γεώργιον Χορτάκιον εκράζαν τ' όνομά του

και καμε την πανώργιαν του με ζαχαρένια χείλη

μαζί με τον Κατζάροπον την άξιαν Ερωφίλη.Από το έργο του Χορτάτση αλλά και από μαρτυρίες της εποχής συμπεραίνει κανείς ότι είχε ευρεία μόρφωση.Δεν μπορεί να αποκλειστεί και η πιθανότητα να είχε σπουδάσει στην Ιταλία. Είναι βέβαιο πωςπαρακολουθούσε το σύγχρονο με αυτόν ιταλικό θέατρο και γνώριζε τους κλασικούς Λατίνους συγγραφείς.Φαίνεται ότι είχε και επαφές με βενετούς ευγενείς, αφού δύο από τα έργα του, η Πανώρια και η Ερωφίλη, είναιαφιερωμένα στον ευγενή από τα Χανιά Μαρκαντώνιο Βιάρο, σημαντικό προστάτη των γραμμάτων, και τονδικηγόρο από τα Χανιά Ιωάννη Μουρμούρη. Εξίσου πιθανό είναι να συμμετείχε και σε κάποια από τιςΑκαδημίες που είχαν ιδρυθεί στις μεγάλες κρητικές πόλεις και πρωταγωνιστούσαν στην πνευματική ζωή.

ΈργοΈγραψε σίγουρα τρία θεατρικά έργα: την τραγωδία Ερωφίλη, την κωμωδία Κατσούρμπος και το ποιμενικόδράμα Πανώρια. Είναι πιθανό επίσης να είναι ο συγγραφέας και της κωμωδίας Στάθης. Η χρονολόγηση τωνέργων του και η χρονική σειρά τους δεν είναι βέβαιη, αλλά τοποθετείται στις δύο τελευταίες δεκαετίες του16ου αι. Το ποιητικό ύφος του Χορτάτση διακρίνεται για την πολύ φροντισμένη στιχουργική και τηνπερίπλοκη γλωσσική μορφή, με μεγάλου μήκους προτάσεις, συχνούς διασκελισμούς και υπερβατά σχήματα.Υφολογικά όμως διαφοροποιείται από έργο σε έργο, προσαρμοζόμενος στις συμβάσεις του λογοτεχνικούείδους που κάθε φορά επιλέγει: ο λόγος του είναι πιο σύνθετος στην Ερωφίλη, ενώ στον Κατσούρμπο τολεξιλόγιο είναι πιο καθημερινό, με πολλές ιταλικές λέξεις. Έργο του Χορτάτση φαίνεται πως είναι και ταιντερμέδια που διασώζονται στα χειρόγραφα των έργων του.

Γεώργιος Χορτάτσης 14

Πηγές• Γεώργιος Χορτάτσης. Ο Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου, αφιέρωμα του ενθέτου «Επτά Ημέρες» της εφ.

Καθημερινή, 3 Δεκεμβρίου 2000

Αναφορές[1] Στέφανος Ελευθερίου. Γεώργιος Χορτάτσης, 1550-1660 περ: η ζωή και το έργο του. ΔΙΑΒΑΖΩ. (27) (1980): 54–65.

15

Νεοελληνικός διαφωτισμός

Νεοελληνικός διαφωτισμόςΟ Νεοελληνικός Διαφωτισμός είναι ιδεολογικό, φιλολογικό, γλωσσικό και φιλοσοφικό ρεύμα που επιχείρησενα μεταφέρει τις ιδέες και τις αξίες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού στον χώρο του υπόδουλου γένους. Με τονόρο διαφωτισμός εννοείται η πνευματική κίνηση που σημειώθηκε στη Δυτική Ευρώπη στα τέλη του 17ουαιώνα, με κύριους στόχους τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, τηναυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής ελευθερίας,της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οι ιδέες του διαφωτισμού διαχύθηκανστον ελληνικό χώρο, όταν διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στις αρχές του 18ου αιώνα με την ανάθεσητης εξουσίας των παραδουνάβιων ηγεμονιών σε Έλληνες ηγεμόνες και αργότερα με τη συνθήκη τουΚιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774.Κύριοι φορείς του νεοελληνικού διαφωτισμού είναι οι Έλληνες που ζουν στην δύση. Αυτοί παρακολουθούναπό κοντά όλες τις αλλαγές που γίνονται στην σκέψη, παρακολουθούν τις ανακαλύψεις πάνω στις νέεςτεχνικές, ανακαλύπτουν τις ιδεολογικές αρχές πάνω στις οποίες πραγματοποιείται η γαλλική επανάσταση.Αυτό το κοινωνικό και πολιτικό γεγονός δανείζει τις αρχές στον νεοελληνικό διαφωτισμό.Εκείνη την εποχή η Ευρώπη ανακαλύπτει τον φιλελευθερισμό και την ανάγκη της αυτοδιάθεσης των λαών. ΟιΈλληνες της Δύσης αντιλαμβάνονται πως μόνο με την πνευματική αναγέννηση των υποδούλων θα μπορέσεινα ωριμάσει η ιδέα της επανάστασης. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα πολλοί μορφωμένοι Έλληνες συμμετείχανστην διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού, που προσαρμόστηκαν στις ανάγκες του υπόδουλου γένους.

Οι ρίζεςΗ αγγλική βιομηχανική επανάσταση διαδόθηκε στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, οδηγώντας την αστική τάξησε ανοδική πορεία. Ωστόσο, στην κεντρική, τη νότια και την ανατολική Ευρώπη εξουσίαζε στη συγκεκριμένηπερίοδο η αριστοκρατία. Οι λαϊκές τάξεις, αγροτικές ως επί το πλείστον, υπέφεραν εξαιτίας της οικονομικήςαστάθειας και της επακόλουθης αύξησης των τιμών. Το αποτέλεσμα ήταν η διαφοροποίηση της βορειοδυτικήςΕυρώπης, που άρχισε να εκσυγχρονίζεται και της υπόλοιπης ηπείρου που έμεινε στο περιθώριο. Η αγγλικήαστική επανάσταση του 17ου αιώνα, η Γαλλική του 18ου και ο πόλεμος ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. στράφηκανένάντια σε ένα παρηκμασμένο πλέον φεουδαρχικό σύστημα, που αποτελούσε εμπόδιο στην αστική ανάπτυξη.Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε ριζικά την παραγωγική ικανότητα σε πολλά πεδία και τομείς τηςανθρώπινης δραστηριότητας, αλλάζοντας ριζικά τη μορφή των παραδοσιακών κοινωνιών και των οικονομιώντου ευρωπαϊκού κόσμου. Κατόπιν η Γαλλική Επανάσταση προσέφερε το ιδεολογικό υπόβαθρο μιαςδιαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης και έγινε η έμπνευση για έναν οικουμενικό, σχεδόν,ξεσηκωμό, με στόχο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό1. Ο όρος οικουμενικός δικαιολογείται, αν ανατρέξει κανείςσε παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες2 και δει πόσα απελευθερωτικά κινήματα διαδραματίστηκαν ανάμεσα στο1811 και το 1840, παράλληλα με την παγκόσμια βρετανική οικονομική διείσδυση –διείσδυση που άντλησε τηδύναμή της από τη βιομηχανική επανάσταση.Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός –προϊόν πολιτισμικής διάχυσης- θα μπορούσε να αποτιμηθεί ως παρακλάδι τουτου ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ο ίδιος ο όρος προέρχεται από τη μετάφραση των αντίστοιχων όρων τηςαγγλικής, γερμανικής και ιταλικής γλώσσας3. Συνεπώς είναι σκόπιμο να γνωρίζει κανείς τι εννοούσαν οιευρωπαίοι διανοητές με τον όρο διαφωτισμός.

Νεοελληνικός διαφωτισμός 16

Ως ιδεολογία του διαφωτισμού θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ιδέες και οι αξίες που διαμορφώθηκαναπό την παιδεία της βορειοδυτικής Ευρώπης κατά τον 18ο αιώνα, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Ηαφετηρία αυτής της νέας ιδεολογίας βρίσκεται στον αρχαιοελληνικό στοχασμό, τον οποίο οι εκπρόσωποί τηςμελέτησαν σε βάθος, αλλά στηρίχθηκε κυρίως στις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις, μεχαρακτηριστικούς εκπρόσωπους τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα. Επιδίωξη των ευρωπαίων Διαφωτιστών ήτανη υπερίσχυση του σύγχρονου πνεύματος εις βάρος των κατεστημένων ιδεών της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας,του δογματισμού, της άγνοιας και της προκατάληψης. Η ριζική αμφισβήτηση των καθιερωμένων αυθεντιών, οπροβληματισμός γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, η πίστη στην ανθρώπινη δυνατότηταπαραγωγής γνώσης, ο ορθός λόγος και ο ελεύθερος στοχασμός είναι τα κύρια στοιχεία που διαμόρφωσαν τοιδεολογικό πλαίσιο του κινήματος του Διαφωτισμού.

Ο Νεοελληνικός ΔιαφωτισμόςΌπως είναι ίσως φυσικό ο νεοελληνικός διαφωτισμός εκκινήθηκε σε περιοχές στις οποίες ήκμαζε το ελληνικόστοιχείο σε διάφορους τομείς δραστηριότητας. Τα υπάρχοντα μέσα εκπαίδευσης, δηλαδή οι σχολές, οιακαδημίες και τα ελληνικά τυπογραφεία, βοήθησαν τις διαδικασίες της αφομοίωσης και ενδεχομένως τηςμετάλλαξης των ιδεών. Στις ίδιες περιοχές υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να γνωρίσει ιδιαίτερηάνθηση η παιδεία. Οι Έλληνες έμποροι και λόγιοι ήλθαν σε επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα καιμεταφράστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελληνική τα έργα του Λοκ, του Καρτέσιου, του Ρουσό, τουΛάιμπνιτς και του Βολταίρου.Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, όπως και ο δυτικοευρωπαϊκός, εναντιώνεται στο πολιτικό, κοινωνικό καιθρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του. Ζητά παιδεία για όλους και απαλλαγή του ανθρώπου από τηνπρόληψη και τη δεισιδαιμονία. Παρουσιάζει ωστόσο όμως δυο σημαντικές διαφορές. Ως ιδεολογικό ρεύμααπευθύνθηκε σε υπόδουλους και συνεπώς το κύριο αίτημά του υπήρξε η απελευθέρωση του Έθνους. Στηνπαιδεία εναπόθεσαν οι Έλληνες –ιδιαίτερα ο Κοραής- ένα μεγάλο μέρος των ελπίδων τους γιααπελευθέρωση4. Από την άλλη, η παραγωγή της ιδεολογίας του ελληνικού διαφωτισμού φαίνεται πως υπήρξεέργο μεμονωμένων προσωπικοτήτων, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Πρώιμος ΔιαφωτισμόςΔιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος.Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστευπεύθυνοι γι΄αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στηνέλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapereaude! Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού.Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 είναι ο πρώτος που αποκλίνει από την επίσημη θέση της τότε Εκκλησίας, ηφιλοσοφία στην υπηρεσία της Θεολογίας και ο πρώτος επίσης που αντικατέστησε την αρχαΐζουσα ως γλώσσαδιδασκαλίας με τη δημώδη. Διδάσκει λογική και νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία, Καρτέσιο (Descartes) καιΜαλμπράνς Malebranche). Ο Μανουήλ Γεδεών σε πραγματεία του αναφέρει τον Μεθόδιο Ανθρακίτη ωςπροδρομική φυσιογνωμία.[1] Οι νεοτερικές του ιδέες τον έφεραν σε σύγκρουση με λόγιους της εποχής του καιμερίδα του τότε αρτηριοσκληρωτικού εκκλησιαστικού κύκλου. Η «Οδός μαθηματικής με τμήματα γεωμετρίας,τριγωνομετρίας, άλγεβρας, σφαιρικής αστρονομίας κ.α. » είναι το πρώτο ελληνικό και μάλιστα ολοκληρωμένομαθηματικό εγχειρίδιο της νεότερης ιστορίας μας, γραμμένο από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη για χρήση σταελληνικά σχολεία κατά την εποχή της τουρκοκρατίας. Μετά τον θάνατό του ο μαθητής του ΜπαλάνοςΒασιλόπουλος εκδίδει τα βιβλία του Λογική Ελάττων και Εισαγωγή της Λογικής. Διδάσκει στη Σχολή Κυρίτζηστην Καστοριά από το 1710-1822.[2]

Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζουν οι θέσεις των κυριότερων εκπροσώπων του ελληνικού διαφωτισμού για τηνΠαιδεία του Έθνους και ιδιαίτερα για τη γλώσσα που πρέπει αυτή να χρησιμοποιεί:

Νεοελληνικός διαφωτισμός 17

Ο Θεόφιλος ο Κορυδαλλεύς (1571-1646) μετέφερε με τη διδασκαλία του στην Αθήνα, τη Ζάκυνθο, τηνΚεφαλονιά -γεγονός που μας οδηγεί σε αναγκαστική θεώρηση του διαφωτισμού στα Επτάνησα- και ιδίως στηνΠατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης υπό τον Πατριάρχη Κύριλλο Α΄ Λούκαρι το ουμανιστικόπνεύμα της Αναγέννησης. Χρησιμοποιεί ωστόσο την αττικίζουσα γλώσσα ως όργανο της φιλοσοφικήςπαιδείας. Προς την επιλογή του, με την οποία ταυτίστηκε αργότερα και ο Ευγένιος Βούλγαρης, αντέδρασαν οιδιαφωτιστές Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Δημήτριος Καταρτζής, Αθανάσιος Ψαλίδας και ο Αδαμάντιος Κοραής. Τιςίδες απόψεις ακολουθεί έναν αιώνα αργότερα ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος με αποτέλεσμα η πρόσληψη τηςνεωτερικής φιλοσοφίας να γίνεται με φορέα μια γλώσσα με αρχαϊκό χαρακτήρα -καθορισμένο κυρίως απόακαδημαϊκές συμβάσεις5.Ένας από τους πρώτους που προσπάθησε να δει συγχρονικά τη γλώσσα και να την απαλλάξει από το βάροςτης ιστορίας της ήταν ο Δ. Καταρτζής, ο οποίος έγραψε μία από τις πρώτες γραμματικές της σύγχρονηςΕλληνικής, έτσι όπως μιλιόταν στην Κωνσταντινούπολη προς το τέλος του 18ου αιώνα6. Θεωρώντας πως δενείναι δυνατόν να υπάρχει φραγμός στην επιστημονική γνώση, θέλησε έτσι να τραβήξει μια διαχωριστικήγραμμή ανάμεσα στην αρχαία γλώσσα και τη σύγχρονη απόγονό της, αλλά η πρότασή του πέρασεαπαρατήρητη εν τέλει εγκαταλείφθηκε7. Οι απόψεις του Καταρτζή για το γλωσσικό ζήτημα αποτελούσαν τοπιο ριζοσπαστικό τμήμα της διαφωτιστικής του θεωρίας. Σε αντίθεση με τον Ευγένιο Βούλγαρη, ο οποίοςυποστήριζε ότι μόνο το αττικό ύφος θα μπορούσε να εκφράσει τα υψηλά νοήματα της φιλοσοφίας και κατάσυνέπεια ήταν η μόνη γλώσσα που άρμοζε στον Διαφωτισμό, ο Καταρτζής τόνιζε τις αρετές και τιςδυνατότητες του νεότερου ελληνικού ιδιώματος. Θεωρούσε πως η ομιλούμενη Νεοελληνική «διαθέτει μελωδία,ρυθμό και την πειθώ στα ρητορικά της» και μπορεί συνεπώς να χρησιμοποιηθεί για την γενική αγωγή τουέθνους8.Για τους υπερασπιστές της φυσικής γλώσσας «δε θα έπρεπε να αισθάνεται κανείς αμηχανία αποδεχόμενος τηζώσα ελληνική ως το όργανο έκφρασης του έθνους», καθώς σε όλη της Ευρώπη του Διαφωτισμού ηομιλούμενη φυσική γλώσσα είχε θριαμβεύσει και είχε οδηγήσει τις λογοτεχνίες ευρωπαϊκών λαών πουακολούθησαν το ρεύμα σε μια νέα ακμή9. Παρότι οι ρίζες του γλωσσικού διχασμού είναι αρχαιότερες, στιςανακατάξεις της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού η σύγκρουση φαίνεται να προσλαμβάνει ένα νέοένδυμα, διατηρώντας ωστόσο το αρχικό θεμέλιο της σύγκρουσης.

Παράγοντες της διαφωτιστικής προσπάθειαςΗ περίοδος του νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνεται για την ενεργοποίηση της ελληνικής κοινωνίας,διανοουμένων, εμπόρων, κληρικών, κ.ά., προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας της παιδείας, πιθανώςεξαιτίας της ουσιαστικής βελτίωσης των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων Ελλήνων. ΟιΈλληνες ομογενείς των οργανωμένων παροικιών της Ευρώπης έγιναν η αιχμή του δόρατος στη διαφωτιστικήπροσπάθεια, χρηματοδοτώντας σχολεία και εκδόσεις βιβλίων, χορηγώντας ικανά χρηματικά ποσά για σπουδέςστο εξωτερικό και γενόμενοι φορείς εκπαιδευτικής ανανέωσης. Στην Ελλάδα οι έμποροι και οι καπεταναίοιφέρνουν την πεποίθηση ότι η παιδεία μπορεί να γίνει φορέας καλύτερης και ελεύθερης ζωής, ενώ παράλληλααναζητούν νέους διδάσκαλους για την εκπαίδευση των παιδιών τους10.Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης, εξαιτίας της ύφεσης που παρουσίασε η παιδεία και ηεκπαίδευση, ο διανοητικός βίος περιορίστηκε στην αποδοχή της επίσημης θρησκευτικής ιδεολογίας, πουεξέφραζε μεταξύ των άλλων τη μοιρολατρική στάση απέναντι στον κατακτητή και συντηρούσε ακόμη και στακατώτερα στρώματα του λαού την καχυποψία και την εχθρότητα προς τη Δύση και σε κάθε τι δυτικότροπο,όπως επίσης και έναντι σε κάθε τι «ελληνικό»11.Το βάρος του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης και του διανοητικού βίου ανέλαβαν οι έλληνες λόγιοι της περιόδου μέσω της στροφής προς την κλασική αρχαιότητα αλλά και της επαφής με τον στοχασμό, τις ανακαλύψεις και τα επιστημονικά επιτεύγματα της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, η στροφή της νεοελληνικής σκέψης προς τα αρχαία κείμενα υπήρξε το μέσο για την εθνική αυτοσυνειδησία, ενώ η «μετακένωση»,

Νεοελληνικός διαφωτισμός 18

σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Κοραή, των επιτευγμάτων της ευρωπαϊκής σκέψης και επιστήμης στην ελληνικήΑνατολή αναπροσανατόλισε το περιεχόμενο και τους στόχους της ελληνικής εκπαίδευσης12.Για την απαλλαγή από το παραδοσιακό θρησκευτικό πνεύμα της εκπαίδευσης και της στροφής σε πιοεκκοσμικευμένα προγράμματα διδασκαλίας με την εισαγωγή της αρχαίας ελληνικής παιδείας έγινανπροσπάθειες και από τον χώρο της Εκκλησίας. Ο πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης (στις αρχές του 17ου αιώναοργάνωσε την εκπαίδευση σε νέες βάσεις. Η ανασυγκρότηση της Πατριαρχικής Σχολής τηςΚωνσταντινούπολης, με την εισαγωγή της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας στα προγράμματα σπουδών, η ίδρυσητυπογραφείου, η μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε απλούστερη γλώσσα για να γίνεται κατανοητή απ' όλουςκαι οι συνεχείς εγκύκλιοί του ήταν ορισμένες από τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες του13.Αποτέλεσμα της ως άνω ενεργοποίησης ήταν η ποσοτική και ποιοτική αύξηση των ελληνικών σχολείων.Πολλοί δάσκαλοι εισήγαγαν νέες μεθόδους διδασκαλίας και δίδαξαν τις νέες ανακαλύψεις της επιστήμης, ενώάλλοι μετέφρασαν βιβλία στην Ελληνική με παρόμοιο περιεχόμενο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τουΚωνσταντίνου Κούμα, ο οποίος μετέφρασε γαλλικά βιβλία μαθηματικών και φυσικής. Την περίοδο 1809 - 1812δίδαξε στο φημισμένο στην εποχή του Φιλολογικό γυμνάσιο Σμύρνης, όπου παρέδιδε δημόσια μαθήματαφυσικής και χημείας με πειράματα σε πλήθος κόσμου.

Η ελληνική εκδοχή των ιδεών του διαφωτισμούΗ εισαγωγή στην ελληνική εκπαίδευση επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων αντικατόπτριζε ακριβώς τιςαλλαγές στο διανοητικό πεδίο και φανέρωνε την αποδέσμευση σε μεγάλο βαθμό της ελληνικής σκέψης απότον εναγκαλισμό της παραδοσιακής θρησκευτικής ιδεολογίας.Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν έγιναν εύκολα, ούτε διέθεταν γενικό χαρακτήρα. Οι παραδοσιακές πρακτικέςκαι προσανατολισμοί της εκπαίδευσης έδειξαν εξαιρετικές αντοχές στις προσπάθειες αντικατάστασής τουςκαι ασφαλώς η αντίδραση των φορέων τους ήταν έντονη. Οι περιπέτειες πολλών ελλήνων Διαφωτιστών σεελληνικά σχολεία της εποχής είναι τα τεκμήρια της επώδυνης προσπάθειας των Ελλήνων λογίων για τοναναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης14. Η αντίδραση αυτή οφειλόταν κυρίως στην άγνοια και την αμάθειατων φορέων της παραδοσιακής ιδεολογίας και ενισχυόταν από τη μακραίωνη καχυποψία της ΑνατολικήςΕκκλησίας προς τη Δύση.Η Εκκλησία συσπείρωνε κάτω από την σκέπη της όλους τους ορθόδοξους λαούς της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας και αποτελούσε τον επίσημο συλλογικό φορέα τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία. Στατέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα όταν σταδιακά στην Ελλάδα τα κοινωνικά, οικονομικά καιεκπαιδευτικά δεδομένα άρχισαν αλλάζουν ποιοτικά και ποσοτικά και διοχετεύθηκαν στον χώρο τα κηρύγματατου Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η επίσημη Εκκλησία στην εισαγωγή των νέωναυτών ιδεών, είτε από συντηρητισμό, είτε από ανασφάλεια, είτε από φόβο, στάθηκε επιφυλακτική ή ακόμη καιαρνητική, καθώς πίστευε πως η υιοθέτηση φιλελεύθερων και ριζοσπαστικών ιδεών έθετε σε κίνδυνο ύπαρξήτης. Έτσι ερμηνεύεται πιθανώς και η καταδίκη του Ρήγα Βελεστινλή από τις εκκλησιαστικές αρχές, ακόμη καιμετά θάνατον15.Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Ρήγας Βελεστινλής συνέταξε χάρτες, έκδωσε προκηρύξεις και οργάνωσε τημυστική επαναστατική του δράση. Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων τωνΒαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και ταευρωπαϊκά κέντρα. Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό16, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφήςτων Ελλήνων με τις νέες ιδέες του διαφωτισμού που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφήή μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας17, ενός μνημειώδους για την εποχή τουχάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ., που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Λίγα χρόνια αργότερα, το έργο τηςπροετοιμασίας των υπόδουλων ανέλαβε η Φιλική Εταιρεία, που κατόρθωσε να οργανώσει τους Έλληνες προςτον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης.

Νεοελληνικός διαφωτισμός 19

Στις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα, περίοδο κορύφωσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οιπνευματικές εκδηλώσεις ήταν σε μεγάλη έξαρση, εξαιτίας της εμφάνισης μεγάλων μορφών των γραμμάτων,όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, οΚωνσταντίνος Βαρδαλάχος, ο Θεόφιλος Καΐρης και άλλοι.Παρ' όλες τις προσδοκίες, η φιλελεύθερη πολιτική που ενστερνιζόταν ο διαφωτισμός, δεν ήταν η τελικήπολιτική επιλογή που επιβλήθηκε από τις προστάτιδες δυνάμεις και οι περισσότεροι από τους λόγιουςεκπροσώπους του είτε απομακρύνθηκαν από τις σχολές που δίδασκαν (Γρηγόριος Κωνσταντάς) είτε είδαν ταβιβλία τους να καίγονται δημόσια (Κοραής). Οι περιπτώσεις των θρησκευτικών διώξεων του Θεόφιλου Καΐρη,του Ανδρέα Λασκαράτου και του ποιητή Παναγιώτη Συνοδινού συνιστούν τεκμήρια μιας αναζωπύρωσης τηςδίωξης της θρησκευτικής ετεροδοξίας, μακράν των αρχικών επιδιώξεων της απελευθέρωσης από τονθρησκευτικό φανατισμό18.

Σημαντικές προσωπικότητες, εκδόσεις και μυστικές εταιρείεςΑνάμεσα στις πολλές σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνονται οι:• Μεθόδιος Ανθρακίτης 1660-1736 εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας και διορθωτής

κειμένων αρχικά στον εκδοτικό οίκο στη Βενετία των Γλυκήδων από τα Ιωάννινα και από το 1710-1722Διευθυντής στη Σχολή Κυρίτζη στην Καστοριά και στη συνέχεια στη Σιάτιστα και στη Μπαλάνειο Σχολήτων Ιωαννίνων.

• Ευγένιος Βούλγαρης 1716-1806

Είναι ένας σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού. Υπήρξε θαυμαστής του Βολτέρου και οπιο θερμός υποστηρικτής του. Έγραψε πολλά επιστημονικά, φιλοσοφικά και θεολογικά συγγράμματα.• Ιώσηπος Μοισιόδαξ 1730-1800

Ασχολήθηκε με τα παιδαγωγικά και τις φυσικές επιστήμες. Στο γλωσσικό πρόβλημα, σε ποια γλώσσα θαφωτιζόταν το έθνος, τάχθηκε υπέρ της Κοινής.• Δημήτρης Καταρτζής-Φωτιάδης 1730-1800

Προοδευτική προσωπικότητα που επηρεάστηκε από το γαλλικό διαφωτισμό. Οι φιλοσοφικές του αντιλήψειςβρίσκονται μέσα στο δοκίμιό του Γνώθι σαυτόν.• Αδαμάντιος Κοραής 1748-1833

Η προσωπικότητα του Κοραή σημάδεψε την Ελλάδα και από μορφωτική και από πολιτική άποψη. Οι γνώσειςτου και η παρουσία του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τον κατατάσσουν ανάμεσα στους κορυφαίουςφιλόλογους στον ευρωπαϊκό χώρο.• Ρήγας Φεραίος 1757-1798

Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757. Σπούδασε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όπου και αρχίζειτην πολιτική του προσπάθεια. Τα έργα του Ρήγα έχουν πολιτικό, ιδεολογικό και επαναστατικό περιεχόμενο καιείναι επηρεασμένος από το γαλλικό πνεύμα. Πέρα από το συγγραφικό του έργο και την πολιτική του δράσηενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση των Ελλήνων, γνώριζε πως μέσα από την αναγέννηση της παιδείας θα έρθεικαι η αναγέννηση του έθνους. Το όραμα του, είναι η απελευθέρωση των λαών της Βαλκανικής και ηδημιουργία μιας ενιαίας πολιτικής ενότητας.Πέρα από την αναφορά στους πρωταγωνιστές του νεοελληνικού διαφωτισμού πρέπει να αναφερθούμε και σε μερικά κείμενα της εποχής. Η Ελληνική Νομαρχία, ο Ανώνυμος του 1789 και ο Ρωσαγγλογάλλος. Αυτά τα κείμενα έχουν πολιτικό περιεχόμενο, ασκούν κριτική στους φορείς συντηρητικών ιδεών και σε όσους αδιαφορούν για την ελευθερία του γένους και αναφέρονται στη θεωρία και τη σκέψη που πρέπει να έχουν οι Έλληνες για να οργανώσουν τον ένοπλο αγώνα τους. Εκφραστές των ιδεών του Διαφωτισμού ήταν και διάφορα περιοδικά της εποχής, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο Ερμής ο Λόγιος19 και η Φιλολογική Εταιρεία

Νεοελληνικός διαφωτισμός 20

Βουκουρεστίου με την υποστήριξη της οποίας εκδόθηκε.

ΕπιτομήΟ νεοελληνικός διαφωτισμός ως πνευματικό κίνημα αντλεί την καταγωγή του από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό.Παρουσιάζει, ωστόσο, ιδιαιτερότητες εξαιτίας των ιδιαίτερων κοινωνικών, πολιτικών και ιστορικών συνθηκώνπου χαρακτήριζαν τον Ελληνισμό εκείνης της περιόδου.Οι Έλληνες λόγιοι, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισαν την αντίδραση των φορέων της κατεστημένηςιδεολογίας, ανταποκρίθηκαν στο έργο της διαφώτισης των Ελλήνων. Όχι μόνο κατόρθωσαν να αφυπνίσουν τοπνεύμα της αρχαιοελληνικής παράδοσης φέρνοντας στο προσκήνιο τις αρχές και τα ιδεώδη του κλασικούπολιτισμού, αλλά έγιναν και φορείς πρόσληψης της νεωτερικής φιλοσοφίας. Με αυτόν τον τρόπο διεκδικήθηκεμεταγενέστερα κυρίως η νομιμότητα του αιτήματος αναδημιουργίας του εθνικού κράτους. Ο αγώνας τωνΕλλήνων για απελευθέρωση θα μπορούσε να γίνει η συνέχεια του αγώνα ενάντια στην 'ασιατικήβαρβαρότητα'.Στην πορεία του Νεοελληνικού διαφωτισμού τέθηκαν επίσης ζητήματα και προβλήματα που ταλαιπώρησανεπί μακρόν την ελληνική παιδεία, μεταδόθηκαν νέες γνώσεις και ανακαλύψεις της εποχής, ενώ τυπώθηκανεκατοντάδες πρωτότυπα βιβλία και μεταφράσεις. Η φιλολογική διαμάχη της εποχής με επίκεντρο το γλωσσικόπρόβλημα αντικατοπτρίζει εν μέρει τις πνευματικές αναζητήσεις και τον δυναμισμό με τον οποίοαντιμετώπισαν οι Έλληνες λόγιοι τα πνευματικά ζητήματα, αλλά και μια πάλη ανάμεσα στα συντηρητικά καιτα νεωτερικά ρεύματα της ελληνικής κοινωνίας.

Παραπομπές - σημειώσεις• 1: Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα, 84.• 2: Βλ. ιστορικούς χάρτες στο Congress Library: www.hyperhistory.com/WorldHistory• 3: Enlightenment, Aufklärung, Illuminismo• 4: Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα, 57.• 5: Κιτρομηλίδης, Π.Μ., 2000. «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής

γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα, 222-223.• 6: Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα, 374.• 7: Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα, 177-178.• 8: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ Αθήνα, 205-208.• 9: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, 152-154.• 10: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 310-311.• 11: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 2.• 12: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 19.• 13: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., . Πρόκειται ουσιαστικά για την περίοδο του θρησκευτικού ουμανισμού, κατά την

οποία η Εκκλησία εμφορείται από πνεύμα ανθρωπιστικό. Στην πραγματικότητα αυτή η νέα τάση θαοδηγήσει την εκκλησία σε εσωτερικές διαμάχες για την αποδοχή ή μη των επιστημονικών θεωριών.

• 14: Η εξορία του Ψαλίδα ή ο διωγμός του Κωσταντά από ορφανοτροφείο της Αίγινας είναι μερικά από ταπαραδείγματα. Βλ Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 475.

• 15: Xαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, ο οποίος έξιμήνες μετά τον στραγγαλισμό του Ρήγα και των επτά Συντρόφων του στο Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου(Ιούνιος 1798), σε επιστολή του, 1 Δεκεμβρίου 1798, προς τον μητροπολίτη Σμύρνης καταδικάζει τοΣύνταγμα του Ρήγα Βελεστινλή με την αιτιολογία ότι ήταν αντίθετο στα δόγματα της ορθόδοξης πίστης.

• 16: Ο Pήγας, τον Oκτώβριο του 1798, τύπωσε στη Βιέννη ανώνυμα και παράνομα στο τυπογραφείο των αδελφών Mαρκιδών Πουλίων τον καταστατικό χάρτη της μελλοντικής Eλληνικής Δημοκρατίας σε 3.000 αντίτυπα. Tο έντυπο αυτό εμφάνιζε ως υπέρτιτλο τις λέξεις: EΛEYΘEPIA - IΣOTIMIA – AΔEΛΦOTHΣ,

Νεοελληνικός διαφωτισμός 21

βάσει του ιδεολογικού τρίπτυχου που θεμελίωνε τη Γαλλική επανάσταση. Βλ. Pήγας, Nέα Πολιτική Διοίκησιςτων Kατοίκων της Pούμελης, της Mικράς Aσίας, των Mεσογείων Nήσων και της Bλαχομπογδανίας, Βουλή τωνΕλλήνων, Αρ. Κατ. 174.

• 17: Βλ. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Ελληνομνήμων»: Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797.• 18: Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, ό.π., 474-476.• 19: Δημαράς Κ.Θ., ό.π., 67.

Βιβλιογραφία• Beaton R., 1996, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα.• Δημαράς Κ.Θ., 2002, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα.• Hobsbawm E. J., 2000, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα.• Κιτρομηλίδης Π.Μ., 1996, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ, Αθήνα.• Κιτρομηλίδης Π.Μ., 2000, «Γλωσσικός αρχαϊσμός και φιλοσοφική ανανέωση», στο Ιστορία της ελληνικής

γλώσσας, επιμ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης, ΕΛΙΑ, Αθήνα.• Μαργαρίτης Γ. κ.ά. 1999, Ελληνική Ιστορία: Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα.

Παραπομπές[1] « Λυκαυγές πνευματικής κινήσεως του Γένους μας, 1700-1730», Μανουήλ Γεδεών.[2] Μ.Κ.Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της

ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867

22

Αθανάσιος Χριστόπουλος

Αθανάσιος Χριστόπουλος

Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος

Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος (Καστοριά 2 Μαΐου1772 - Βουκουρέστι 19 Ιανουαρίου 1847)[1] ήτανΈλληνας λόγιος και ποιητής. Για το ποιητικό τουέργο χαρακτηρίζεται «πρόδρομος» (μαζί με τονΙωάννη Βηλαρά και τον Ρήγα Βελεστινλή) επειδήθεωρείται ότι άνοιξε νέους ποιητικούς δρόμους μετην χρήση της δημοτικής γλώσσας. Το επιστημονικότου έργο περιλαμβάνει πραγματείες σε θέματαγλωσσικά, πολιτικά, φιλοσοφικά και φυσικώνεπιστημών, πολλές από τις οποίες όμως δεν έχουνσωθεί.

Βίος

Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος ήταν γιος ενός φτωχούιερέα από την Καστοριά. Η οικογένειά τουμετακόμισε στο Βουκουρέστι λίγο μετά την γέννηση του Αθανάσιου. Ολοκλήρωσε εκεί την βασική εκπαίδευση(είναι πιθανό να είχε δάσκαλο και τον Γρηγόριο Κωνσταντά) και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιοτης Βούδας, όπου σπούδασε λατινική φιλολογία, φιλοσοφία και ιατρική, και στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας,όπου σπούδασε νομικά. Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε στο Βουκουρέστι και μπήκε στην αυλήτου ηγεμόνα της Βλαχίας (και αργότερα της Μολδαβίας) Αλέξανδρου Μουρούζη, όπου αρχικά δίδασκε ταπαιδιά του ηγεμόνα και έγινε δικαστής και τιμήθηκε με τον τίτλο του «καμινάρη», ενώ παράλληλα ανέπτυξεκαι συγγραφική δραστηριότητα: έγραψε ένα Δράμα ηρωικόν και ένα από τα σημαντικότερα έργα του, τηνΓραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, στο οποίο υποστήριζε τηνχρήση της δημοτικής, η οποία κατά την άποψή του ήταν κράμα της αρχαίας δωρικής και αιωλικής διαλέκτου.

Μετά το 1806 ο Χριστόπουλος ακολούθησε τον Μουρούζη στην Κωνσταντινούπολη όταν εκείνος έχασε τοαξίωμά του. Εκεί ήταν ευκολότερη η προσήλωσή του στο συγγραφικό έργο καθώς ήταν απαλλαγμένος από τακαθήκοντα του δικαστή και τα παιδιά του ηγεμόνα είχαν μεγαλώσει. Αυτή η εποχή ήταν πολύ γόνιμη: ανέλαβετην σύνταξη ενός λεξικού της Νέας Ελληνικής, μαζί με άλλους λόγιους (Γρηγόριο Κωνσταντά, Άνθιμο Γαζήκ.α.) προσπάθησε να οργανώσει Πανεπιστήμιο στην Ζαγορά του Πηλίου, έγραψε μια πραγματεία σχετικά μετην ύπαρξη κενού στην φύση, μια γλωσσολογική μελέτη Περί προφοράς, στην οποία προσπαθούσε νααναιρέσει τα επιχειρήματα του Εράσμου για την Προφορά της κλασικής Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας και μιαπραγματεία Περί ποιητικής.Η ζωή του Χριστόπουλου ανατράπηκε το 1812 όταν ο ηγεμόνας Δημητράκης Μουρούζης, προστάτης των γραμμάτων, δολοφονήθηκε από τους Τούρκους. Διέφυγε τότε ξανά στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα Ιωάννη Καρατζά, όμως μεγάλο τμήμα του έργου του (οι μελέτες για το κενό και την προφορά και το λεξικό που είχε ξεκινήσει) χάθηκε. Ο Ιωάννης Καρατζάς τον διόρισε ξανά δικαστή με τον τίτλο του Μεγάλου Λογοθέτη και του ανέθεσε να συντάξει νέα νομοθεσία για την Ηγεμονία της Βλαχίας. Ο Χριστόπουλος ασχολήθηκε συστηματικά με το έργο αυτό ώς το 1816.Το 1815 περίπου έγραψε ένα φιλοσοφικοπολιτικό

Αθανάσιος Χριστόπουλος 23

σύγγραμα, τα Πολιτικά φροντίσματα, που διέπεται από τις αρχές του Νικολό Μακιαβέλι. Το έργο αυτό ήταναφορμή για αρνητική κριτική εναντίον του και δεν τυπώθηκε ποτέ όσο ζούσε.Το 1818 ο ηγεμόνας Ιωάννης Καρατζάς δραπέτευσε στην Δύση και ο Χριστόπουλος κατέφυγε στην πόληΣιμπίνι της Τρανσυλβανίας. Εκεί μελέτησε και μετέφρασε έργα του Σέξτου Εμπειρικού και έγραψε τις μελέτεςΣτοιχείωσις της σκεπτικής φιλοσοφίας και Πολιτικά παράλληλα. Εκείνα τα χρόνια μυήθηκε και στην ΦιλικήΕταιρεία. Οι ειδήσεις για την δράση του ως Φιλικού και για την ζωή του κατά τα χρόνια της Επανάστασηςείναι λιγοστές.Μετά την απελευθέρωση ο Χριστόπουλος επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1836, έμεινε όμως λιγότερο από έναχρόνο και τελικά επέστρεψε στο Σιμπίνι όπου συνέχισε το συγγραφικό του έργο. Ασχολήθηκε κυρίως με τηνμετάφραση της Ιλιάδας, αρχικά σε ομοιοκατάληκτους και από το 1844 σε ανομοιοκατάληκτους στίχους και μετα Ελληνικά αρχαιολογήματα, εγχειρίδιο στο οποίο πραγματεύεται θέματα σχετικά με τα ελληνικά φύλα και τιςαρχαίες διαλέκτους.Πέθανε στο Βουκουρέστι στις 19 Ιανουαρίου 1847[1] .

ΕργογραφίαΟ Χριστόπουλος σήμερα μνημονεύεται κυρίως για το ποιητικό του έργο, την συλλογή Λυρικά που είχε γίνειπολύ δημοφιλής: κατά την διάρκεια της ζωής του εκδόθηκε 11 φορές (πρώτη έκδοση το 1811 στην Βιέννη). Ταποιήματά του είναι σύντομες συνθέσεις επηρεασμένες από τον αρκαδισμό και τον ανακρεοντισμό (γι' αυτό καιτον αποκαλούσαν «Νέο Ανακρέοντα»), με κομψή στιχουργική και εύθυμη διάθεση, που συχνά όμωςεπικρίθηκε ως ψυχρή και επιφανειακή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι μεταφράσεις του από τηναρχαιοελληνική γραμματεία, μία μετάφραση της ραψωδίας Α της Ιλιάδας και ποιημάτων της Σαπφούς. ΤαΛυρικά του Χριστόπουλου ήταν κάποια από τα ποιήματα που μελέτησε ο Διονύσιος Σολωμός στην προσπάθειάτου να διαμορφώσει την ποιητική του γλώσσα.Έργα του:• Γραμματική της Αιολοδωρικής, ήτοι της ομιλουμένης τωρινής των Ελλήνων γλώσσας, Βιέννη, 1805• Δράμα ηρωικόν, Βιέννη, 1805• Λυρικά, 1811 (πρώτη έκδοση, ακολουθήσαν πολλές άλλες.)• Πολιτικά Παράλληλα, 1833• Ελληνικά Αρχαιολογήματα, 1853

Πηγές• Ιωάννης Αρσένης (1879). Πάνθεον Ελλήνων Ποιητών [2]. Αθήνα: Εκ του Τυπογραφείου «Μέντωρος».

Ανακτήθηκε την 17 Μαΐου 2010.

Σημειώσεις[1] Γ. Βαλέτας, "Αθανάσιος Χριστόπουλος Άπαντα", Αθήνα 1969, Έκδοση του Σωματείου "Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων Καστοριάς".[2] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 1/ 4/ 4/ metadata-265-0000145. tkl

24

Γεώργιος Σακελλάριος

Γεώργιος ΣακελλάριοςΟ Γεώργιος Κ. Σακελλάριος (1765-1838) ήταν Έλληνας ιατροφιλόσοφος και ποιητής από την Κοζάνη.

ΒιογραφίαΓεννήθηκε στην Κοζάνη το 1765. Απόγονος της οικογενείας Παπαγκίκα, των πρώτων κατοίκων της Κοζάνης,από το Χόρμοβο της Β. Ηπείρου, που εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη περί το 1612 και γιός του ΚωνσταντίνουΣακελλάριου, μεγαλεμπόρου στις παραδουνάβιες πόλεις (Βιέννη, Βουδαπέστη). Υπήρξε μαθητής τουοικοδιδασκάλου ιερομόναχου Αμφιλόχιου Παρασκευά, του Ιωαννίτη, του ιεροδιάκονου Καλλίνικου στην σχολήτης Κομπανίας στην Κοζάνη και του Νικολάου Βαρκούση και στη συνέχεια σπούδασε ιατρική στοΒουκουρέστι και την Βιέννη, απο το Πανεπιστήμιο της οποίας απεφοίτησε το 1798. Στην Βιέννη, την εποχήτων σπουδών του, συνεργάστηκε με τον Ρήγα Φεραίο και την ομάδα του, αλλά διέφυγε την σύλληψη καιεπέστρεψε στην Κοζάνη. Άσκησε το επάγγελμα του ιατρού, υποχρεωμένος να υπηρετεί κοντά σεαξιωματούχους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων ο Ιμβραήμ-πασάς στο Μπεράτι και οΑλή-πασάς στα Γιάννενα και σε διάφορες πλούσιες Ελληνικές πόλεις (Τσαρίτσανη, Αμπελάκια, Καστοριά,Ιωάννινα, Κοζάνη). Τον Οκτώβριο του 1838, μετά από πολύμηνη παραλυσία που υπέστη από δάγκωμαεντόμου, πέθανε και ετάφη στο προαύλιο του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου στην Κοζάνη.

Το έργο τουΩς λογοτέχνης ανήκει στο κλίμα του συντοπίτη, ομοτέχνου και φίλου του Μιχαήλ Περδικάρη, με τάση προςτους διδακτικούς και αλληγορικούς στίχους. Η ποίησή του συγκαταλλέγεται στο μεσοδιάστημα μεταξύ τουπροδρομικού Νεοελληνικού ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού. Εκτός από το πιο γνωστό του έργο τα«ΠΟΙΗΜΑΤΙΑ», το οποίο εκδόθηκε στην Βιέννη το 1817, έγραψε την τραγωδία «Ρωμαίος και Ιουλία» σε πεζόλόγο και την «Αρχαιολογία» Βιέννη 1789). Στην Βιέννη επίσης εξέδοσε το 1797 μετάφραση του πρώτου τόμουτου έργου «Περιήγησις του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα» του αβά Μπαρτολεμί, οι δύο επόμενοι τόμοι τουοποίου, μεταφρασμένοι από τον ίδιο δεν εξεδόθηκαν ποτέ και ο τέταρτος εκδόθηκε από τον Γεώργιο Βεντότη,σε μετάφραση του Ρήγα Φερραίου. Εκτός των ανωτέρω στην Βιβλιοθήκη Κοζάνης σώζονται χειρόγραφα καιάλλων έργων του.

Βιβλία του• «ΠΟΙΗΜΑΤΙΑ», Βιέννη 1817• «Ρωμαίος και Ιουλία»• «Αρχαιολογία», Βιέννη 1789• «Περιήγησις του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα», πρώτος τόμος, Βιέννη 1797• Εκτός των ανωτέρω στην Βιβλιοθήκη Κοζάνης σώζονται χειρόγραφα και άλλων έργων του.

Γεώργιος Σακελλάριος 25

Βιβλιογραφία1. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Οι Δυτικομακεδόνες Απόδημοι επί Τουρκοκρατίας". Θεσσαλονίκη

19612. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του Φιλικού Γεωργίου Λασσάνη".

Θεσσαλονίκη 1973.3. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ: "Οι πρόδρομοι". Τομ.11ος Βασικής Βιβλιοθήκης. Αθήνα 1955.4. ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Τα Κοζανικά" ΠΑΝΔΩΡΑ, τομ.ΚΒ', 1871-72.5. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Α': 1494-1832".

Θεσσαλονίκη 1948.6. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Β': 1833-1912".

Θεσσαλονίκη 1964.7. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Αναμνηστική εικονογραφημένη έκδοσις Παύλου Χαρίση. Μετά ιστορικών

σημειώσεων περί των εν Ουγγαρία και Αυστρία Ελληνικών Κοινοτήτων". Κοζάνη 1935.8. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Συμβολαί εις την εκκλησιαστικήν ιστορία της Κοζάνης." Κοζάνη 1958.9. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας". Αθήνα 1948.10. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Επαφές της νεώτερης Ελληνικής Λογοτεχνίας με την

Αγγλική.(1780-1821)". ΑΓΓΛΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Μάιος 1947.11. DOYGALIS CALLIOPE: "La famille Sakellarios de la ville Kozani et ses activites commerciales en Europe

centrale". Diplome a l' E.H.E.S.S. Septembre 197912. ENEPEKIDES POLYCHRONIS: "Griechische Handelsgeschaften und Kaufleute in Wien aus dem jahre 1766"13. ΖΑΒΙΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: "Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν θέατρον". Ανέκδοτα συγγράματα. Έκδοση Γ.Π.Κρέμου.

Αθήνα 1872.14. IKKEN CARL: "ΕΛΛΗΝΙΟΝ - Περί του πολιτισμού, της Ιστορίας και της φιλολογίας των Νεοελλήνων".

Λειψία 1822.15. ΚΑΛΛΙΝΔΕΡΗΣ Μ.Α: "Τα λυτά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. (1676-1808)".

Θεσσαλονίκη 1951.16. ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ "Τά ιατρικά έργα του ιατροφιλοσόφου Γεωργίου Σακελλαρίου βάσει των

αυτογράφων χειρογράφων του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Koζάνης". Πρακτικά του Διεθνούς ΣυνεδρίουΙστορίας των Επιστημών (1998): Επιστημονική σκέψη και φιλοσοφικός στοχασμός στον ελληνικόπνευματικό χώρο. 18ος-19ος αι. Προσλήψεις, ρήξεις, ενσωματώσεις. Αθήνα 19-21 Ιουνίου 1997.

17. KIND CARL - THEODOR: "Άσμα νέας Ελλάδος".18. KIND CARL - THEODOR: "Συμβολαί εις μάλλον επισταμένην γνώσιν της νεωτέρας Ελλάδος". 1831.19. KISSAS SOTIRIOS: "Icons of a Kozani Menologion". Balkan studies 17.1. Θεσσαλονίκη 1976.20. ΚΟΝΤΟΥΡΑΣ ΑΡΓΥΡΗΣ: "Η συμβολή της Κοζάνης στον Ελληνικό Διαφωτισμό". ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 4,

Μάρτιος 1982.21. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ ΜIΧΑΛΗΣ: "Η προσφορά της Κοζάνης και της περιοχής της στον Ελληνικό

Διαφωτισμό", ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 4, Μάρτιος 1982.22. ΚΥΡΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: "Ιατρική και Ιατροί της Κοζάνης κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας"

Κοζάνη 1972.23. ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: "Σελίδες εκ της Ιστορίας του εν Ουγγαρία και Αυστρία Μακεδονικού Ελληνισμού".

Λόγος Πρυτανικός. Αθήνα 1912.24. ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: "Σύμμικτα ". ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ, τομ. Γ', σελ. 353.25. ΛΑΡΙΣΣΑΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ: "Επιστολαί διαφόρων 1759-1824". Υπό Λ. Βρανούση.26. LEGRAND E. (Μετάφραση Σπ. Λάμπρου): "Ανέκδοτα έργα περί Ρήγα Βελεστινλή". Αθήνα 1891.27. ΛΙΟΥΦΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ: "Ιστορία της Κοζάνης". Αθήνα 192428. ΜΕΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ: "Η ιστορία του Αλή-πασά. Η ζωή του Λέοντος της Ηπείρου".29. ΞΕΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ: "Μία ατομική αναλυσις ". ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ.1883.

Γεώργιος Σακελλάριος 26

30. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ: "Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία. Ιστορία τηςΚοζάνης (1400-1912)" . Αθήνα 1992.

31. ΠΑΠΑΣΙΩΠΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ: "Επιγράμματα σε βρύσες, τάφους, αρχοντικά καί άλλα κτίσματα".ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ Νο 1 Μάιος 1982.

32. POUQUEVILLE FRAN.: "Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος". (Μετάφραση Ξ.Ζυγούρα)Αθήνα 1824.33. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: "Ιατρική και Ιατροί κατά την Εθνηγερσία". ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ Δεκ. 1970.34. ΣΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: "Οι μετοικεσίες του Ιατροφιλοσοφου Γεωργίου Κ.Σακελλαρίου ",

ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 1, Μάιος 1982.35. ΣΙΓΑΛΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ: "Από την ζωή των κοινοτήτων της Μακεδονίας. Α' : Αρχεία και βιβλιοθήκαι

Δυτικής Μακεδονίας."36. ΣΠΕΡΑΝΤΖΑΣ ΣΤΕΛΙΟΣ: "Ένας αντίπαλος του Χριστόπουλου". ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. τόμ. 9ος,

έτος Ε', τεύχος 100.37. Κώδικας Γεννήσεων και Βαπτίσεων 1759-1851. Ιστορικό Αρχείο Κοζάνης.38. "ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ " τομ. Ε, σελ. 327

27

Αδαμάντιος Κοραής

Αδαμάντιος Κοραής

Αδαμάντιος Κοραής

Ο Αδαμάντιος Κοραής (27 Απριλίου 1748, Σμύρνη – 6Απριλίου 1833 Παρίσι, Γαλλία), ήταν Έλληνας φιλόλογος μεβαθιά γνώση του ελληνικού πολιτισμού. Ο Κοραής είναι έναςαπό τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικούδιαφωτισμού και μνημονεύεται κυρίως για τις γλωσσικές τουαπόψεις και την υποστήριξη της καθαρεύουσας.

Νεανικά χρόνια

Ο Αδαμάντιος Κοραής καταγόταν από εμπορική οικογένειατης Χίου στην οποία όμως υπήρχε παράδοση ενασχόλησης μετα γράμματα. Από νεαρή ηλικία έδειξε το ενδιαφέρον του γιατην παιδεία και η πρώτη του επαφή με τις ξένες γλώσσες έγινεστην Σμύρνη, χάρη στη διδασκαλία του Bernhard Keun,Ολλανδού ιερέα που ζούσε εκεί, στον οποίον ο Κοραής δίδασκεελληνικά ως αντάλλαγμα για την εκμάθηση ξένων γλωσσών.Επιθυμία της οικογένειάς του όμως ήταν να ασχοληθεί με τοεμπόριο, γι' αυτό και το 1771 κατέληξαν στην συμβιβαστικήλύση να μεταβεί στο Άμστερνταμ, όπου, παράλληλα με τιςοικογενειακές επιχειρήσεις, θα μπορούσε να διευρύνει τους ορίζοντές του και να αποκτήσει την καλλιέργειαπου επιθυμούσε. Η απόπειρά του να ασχοληθεί με το εμπόριο απέτυχε και έτσι το 1777 εγκατέλειψε τοΆμστερνταμ και επέστρεψε στην Σμύρνη, απ' όπου έφυγε ξανά το 1782, για ιατρικές σπουδές στο Μονπελιέτης Γαλλίας.

Πνευματική δραστηριότητα

Τα πρώτα έργαΤο 1783 πέθανε ο πατέρας του και το 1784 η μητέρα του και από τότε ο Κοραής άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες. Για βιοποριστικούς λόγους έκανε μεταφράσεις στα γαλλικά από γερμανικά και αγγλικά βιβλία, όπως η Κατήχησις του Ρώσου μητροπολίτη Πλάτωνος και η Κλινική Ιατρική του Γερμανού ιατροφιλοσόφου Selle. Το 1788, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι με σκοπό να ασχοληθεί αποκλειστικά με τα γράμματα και την εθνική αφύπνιση. Ενώ δέχτηκε την γαλλική υπηκοότητα, η συνείδησή του παρέμεινε καθαρά ελληνική. Στο Παρίσι συνέχισε να κάνει μεταφράσεις ιατρικών κυρίως βιβλίων στα γαλλικά και ταυτόχρονα άρχισε να συγγράφει κείμενα σχετικά με την κατάσταση του ελληνισμού: με το κείμενό του Αδελφική Διδασκαλία αντιτάχθηκε στις συντηρητικές θέσεις της Πατρικής Διδασκαλίας, η οποία αντιδρούσε απέναντι στον Διαφωτισμό και την πνευματική πρόοδο και υποστήριζε την Οθωμανική κυριαρχία. Με τα ποιήματα Άσμα Πολεμιστήριον και Σάλπισμα Πολεμιστήριον προσπάθησε να τονώσει τις ελπίδες των Ελλήνων για την απελευθέρωση και να ενισχύσει την αγωνιστική διάθεση, σε μια περίοδο κατά την οποία η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο δημιουργούσε προσδοκίες για ενδεχόμενη βοήθεια των

Αδαμάντιος Κοραής 28

Γάλλων προς τους Έλληνες. Αποτέλεσμα αυτών των προσδοκιών ήταν και το κείμενό του Υπόμνημα περί τηςπαρούσης καταστάσεως της Ελλάδος.

Φιλολογικό έργοΕπηρεασμένος από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού, μαχόταν με τα γραπτά του υπέρ της πνευματικήςαναγέννησης της Ελλάδας. Κύριο μέλημά του ήταν η πνευματική ανάπτυξη του γένους, την οποία θεωρούσεπροϋπόθεση για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Στην ανανέωση της παιδείας προσπάθησε να συμβάλεικαι σε πρακτικό επίπεδο, με τις φιλολογικές εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων στην σειρά ΕλληνικήΒιβλιοθήκη, αλλά και θεωρητικά, κυρίως στα προλεγόμενα που προέτασσε στις εκδόσεις, τους ΑυτοσχέδιουςΣτοχασμούς περί της ελληνικής παιδείας και γλώσσης. Η εκδοτική του δραστηριότητα ξεκίνησε το 1799, μετους Χαρακτήρες του Θεόφραστου. Την επόμενη χρονιά τύπωσε το Περί ανέμων, υδάτων και τόπων τουΙπποκράτη, έκδοση που βραβεύτηκε το 1810, και το 1804 τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου, η εισαγωγή του οποίουείναι η πρώτη ελληνική πραγματεία για το λογοτεχνικό είδος του μυθιστορήματος. Μετά το 1805 ενέταξε τιςεκδόσεις του στην σειρά Ελληνική Βιβλιοθήκη, η οποία συνεχίστηκε έως το 1827, με την χορηγία των αδερφώνΖωσιμά. Στην Ελληνική Βιβλιοθήκη εξέδωσε, μεταξύ άλλων, τους Βίους Παραλλήλους του Πλουτάρχου, Λόγουςτου Ισοκράτη, τις τέσσερις πρώτες ραψωδίες της Ιλιάδας, Γαληνό, Στράβωνα, Μάρκο Αυρήλιο, τα Πολιτικάκαι τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα.

Θεολογικό έργοΟ Αδαμάντιος Κοραής, ως μία πολυσχιδής προσωπικότητα, ασχολήθηκε και με το θεολογικό κομμάτι τηςεπιμόρφωσης των Ελλήνων. Ο ίδιος ήταν συνειδητά ορθόδοξος χριστιανός[1] , αλλά πίστευε πως η ορθόδοξηεκκλησία είχε αλλοιωθεί αρκετά σε σχέση με το αρχική πίστη των αποστόλων, θεωρώντας ιδιαιτέρωςυπεύθυνο για αυτό το μοναχισμό[2] , αλλά και την έλλειψη παιδείας που παρατηρούσε. Ο ίδιος επεδίωκεουσιαστικά μία μεταρρύθμιση βασισμένη πάνω στην επιμόρφωση των υποδούλων Ελλήνων, εξ ου και ο θερμόςχαιρετισμός του για τη λειτουργία της Αθωνιάδας σχολής[3] . Η προσπάθεια της αναγέννησης αυτής, θεωρείταιπως είχε επηρεασθεί αισθητά από το κίνημα του διαφωτισμού και τις βάσεις των προτεσταντικών θεμελίων[4] ,χωρίς αυτό να σημαίνει πως εξαιρούσε από την κριτική του και τις προτεσταντικές εκκλησίες[5] . Τελικάεπεδίωξε μία μεταρρύθμιση για την ορθόδοξη εκκλησία, βασισμένη πάνω στο μεταφυσικό οικοδόμημα τουπροτεσταντισμού, θεμέλια που σήμερα κάποιοι υποστηρίζουν πως έχουν κατεδαφιστεί από τις σύγχρονεςκοινωνικές και θετικές επιστήμες[6] .Ο Αδαμάντιος Κοραής στα θεολογικά θέματα, συχνά παρότρυνε τους ιερείς να αρχίσουν να κηρύττουν και ναεξηγούν την Αγία Γραφή μέσα στις εκκλησίες, για την οποία έλεγε ότι «αν και είναι έργον αυτού του Θεού»έχει φθαρεί από την επίδραση της ανθρώπινης κακίας ώστε «η σημερινή θρησκεία δεν είναι πλέον η αυτή καιαπαράλλακτος θρησκεία, καθώς εξήλθεν από τας χείρας του Ιησού». Ήταν θερμός υποστηριχτής της διάδοσηςτης Αγίας Γραφής. Χαρακτηριστικό είναι πως σε γράμμα του στον Μητροπολίτη Ιγνάτιο της Oυγγροβλαχίας,έγραφε «Μόνον του Ευαγγελίου η διδαχή εμπορεί να σώση την αυτονομίαν του Γένους». [7]

Η γενική κατάπτωση στην οποία βρίσκονταν οι Έλληνες αναφορικά με την χριστιανική πίστη τους και το γεγονός ότι τα κηρύγματα των ιεροκηρύκων της εποχής αναφέρονταν μόνο σε ηθικά διδάγματα παραλείποντας την Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία υποκίνησε κληρικούς και άλλους θρησκευόμενους της εποχής να εκδώσουν θρησκευτικά βιβλία με σκοπό την κατήχηση των πιστών περί του δόγματος, της λατρείας και του ήθους[8] . Σύμφωνα με τον μητροπολίτη Νεκτάριο Πενταπόλεως, «εντός της Ελληνικής Ορθοδοξίας η πρώτη σημαντική προσπάθεια εις τον τομέα αυτόν [δηλ. την κατήχηση του λαού] οφείλεται εις τον μεγάλον διδάσκαλον του Γένους Αδαμάντιον Κοραήν». Ο Κοραής καταπολέμησε την κοινή τότε άποψη ότι η κατήχηση των Χριστιανών είναι περιττή και αναζήτησε διαθέσιμα έργα Ορθόδοξης κατήχησης. Εντόπισε και θεώρησε ως καλύτερο τους είδους του την Ορθόδοξον διδασκαλίαν του μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα, ο οποίος το είχε συντάξει το 1765 κατόπιν αιτήματος του Μεγάλου Δούκα και μετέπειτα Τσάρου της Ρωσίας Παύλου. Ο

Αδαμάντιος Κοραής 29

Κοραής μετέφρασε το έργο αυτό από τη γερμανική έκδοση στα ελληνικά και αφού το εμπλούτισε μεαγιογραφικές παραπομπές και άλλες πρόσθετες σημειώσεις το παρέδωσε για χρήση στο λαό το 1772.Σύμφωνα με τον Νεκτάριο Πενταπόλεως, «αι πολλαί υποσημειώσεις, άπασαι του Αδ. Κοραή, αποκαλύπτουσαιτην βαθείαν γνώσιν των θεμάτων του Χριστιανισμού υπό του μεγάλου αυτού διδασκάλου του Γένους». Ηκατήχηση αυτή διαδόθηκε ευρύτατα μεταξύ των Ελλήνων Ορθοδόξων και όταν απέκτησε την ανεξαρτησίατου το ελληνικό κράτος τυπώθηκε επανειλημμένα στην Αθήνα «με έγκρισιν της Ιεράς Συνόδου και του επί τωνΕκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Υπουργείου [...] προς χρήσιν των απανταχού Γυμνασίων καιΣχολείων». Η εμπλουτισμένη από τον Κοραή Κατήχηση αποδείχτηκε «ωφελιμοτάτη δια τους κατά πρώτονεξερχόμενους από της πλήρους αγνοίας Έλληνας». Στη συνέχεια ακολούθησαν πλήθος άλλων Κατηχήσεων γιαχρήση από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα τόσο εντός του Βασιλείου της Ελλάδας όσο και στις περιοχές τηςΟθωμανική αυτοκρατορίας.Ένα άλλο όμως σύγγραμα του Κοραή δεν είχε την ίδια τύχη. Το «Συνέκδημον Ιερατικόν», μιλούσε για τηνδεισιδαιμονία, την τιτλομανία και την ηθική κατάπτωση μέρους του κλήρου, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Oφίλαρχος ιερωμένος καταντά εις φονικόν τύραννον, ο φιλόπλουτος εις αισχροκερδή γόητα και ο φιλήδονοςγίνεται ίππος θηλυμανής». Επίσης συνιστούσε τη μετάφραση της Αγίας Γραφής και την ανακαίνιση τωνεκκλησιών. Το 1839 το βιβλίο καταδικάστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. [9]

Ο Κοραής ήταν θερμός υποστηριχτής της ανεξηθρησκίας.

Το άγαλμα του Κοραή μποστά από την Πρυτανείατου Πανεπιστημίου Αθηνών.

Απόψεις για τη γλώσσα και την παιδεία

Στα «Προλεγόμενα» των εκδόσεων αρχαίων συγγραφέωνκατέθετε τις προτάσεις του για την παιδεία, το περιεχόμενοτων μαθημάτων, τα εγχειρίδια και τις μεθόδους τηςδιδασκαλίας και κυρίως την γλώσσα, που ήταν το βασικόμέλημα των λογίων κατά την περίοδο του Διαφωτισμού.Βασικές του ιδέες ήταν η ανάγκη «μετακένωσης» της δυτικήςπαιδείας στην Ελλάδα και ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας(μεταξύ άλλων υποστήριζε την αλληλοδιδακτική μέθοδο, τηναποφυγή της χρήσης της αρχαίας γλώσσας στην διδασκαλίακαι την συγγραφή νέων εγχειριδίων γραμματικής καθώς καιλεξικών, για τα οποία κατέθετε συγκεκριμένες προτάσεις). Γιατην εφαρμογή των ιδεών του συμμετείχε στην ομάδα τωνλογίων που ίδρυσαν το 1811 το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος, στοοποίο αρθρογραφούσε συχνά.

Ως κύριο στόχο είχε την διαμόρφωση ενός γλωσσικού οργάνουκατάλληλου για την πνευματική ανάπτυξη. Ανάμεσα στις δύοαντίρροπες τάσεις της εποχής, την αποκλειστική χρήση τηςομιλουμένης γλώσσας και την επαναφορά της αρχαίας, οΚοραής κράτησε μία ενδιάμεση στάση: βάση του ήταν η

ομιλουμένη γλώσσα, για την οποία πρότεινε τον «καθαρισμό» από ξένες και ιδιωματικές λέξεις και τηνγενικότερη «διόρθωση» από τους λογίους. Οι υποδείξεις του Κοραή οδήγησαν στην διαμόρφωση τηςγλωσσικής μορφής που ονομάστηκε καθαρεύουσα και γι'αυτές τις θέσεις δέχτηκε επικρίσεις τόσο από τουςυποστηρικτές της αρχαΐζουσας όσο και από τους υποστηρικτές της ομιλουμένης γλώσσας.

Αδαμάντιος Κοραής 30

Τελευταία χρόνιαΌταν ξέσπασε η επανάσταση, τήρησε αρνητική στάση καθώς πίστευε ότι δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες γιανα επιτευχθεί αυτονομία. Προσπάθησε όμως να βοηθήσει με διάφορα μέσα: αλληλογραφούσε με φιλέλληνεςπολιτικούς και έγραφε άρθρα σε ξένα έντυπα για να προβάλει την Επανάσταση. Μετά την απελευθέρωσηεναντιώθηκε στην πολιτική του Καποδίστρια, τον οποίο βέβαια είχε συναντήσει στο παρελθόν, επειδήθεωρούσε αυταρχική την συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο πρόσωπο του κυβερνήτη. Τις αντιπολιτευτικέςτου θέσεις διατύπωνε σε διαλογικά κείμενα που δημοσίευε με ψευδώνυμο. Για την στάση του αυτή έφθασε ναθεωρείται και ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του. Ο Κοραής πέθανε τελικά στο Παρίσι σε ηλικία 84χρονών.Μετά τον θάνατό του, το 1833, εκδηλώθηκαν εναντίον του αντιδράσεις, με αρνητικές κριτικές για τις πολιτικέςκαι γλωσσικές του ιδέες. Τα κόκκαλα του στάληκαν στην Ελλάδα το 1877, όπου και ετάφη στην Ελληνικήπρωτεύουσα.Η μαρμάρινη προτομή του κοσμεί το Λύκειο της Χίου, το οποίο κληρονόμησε την βιβλιοθήκη του, ενώ άγαλμάτου υπάρχει και έξω από την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου στην Αθήνα.

Πηγές• Κ.Θ. Δημαράς, «Το σχήμα του Διαφωτισμού», Ελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 19802, σ. 23-120.• Κ.Θ. Δημαράς, «Ο Κοραής και η εποχή του», Ελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 19802, σ. 301-390.• Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις, Αγίου Νεκταρίου Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Εκδ. τέταρτη, Πρώτη έκδοση

1899, Εκδ. Οίκος Βασ. Ρηγοπούλου.• Ο Ιδρυτής Της Ελληνικής Γλώσσας [10]

Έργα• Βίος Αδαμαντίου Κοραή συγγραφείς παρά του ιδίου [11]

• Άτακτα [12], 5 τόμοι• Αδαμαντίου Κοραή Επιστολαί προς τον Σμύρνης Πρωτοψάλτην [13]

• Προλεγόμενα εις τας προς Τιμόθεον δύω και προς Τίτον μίαν επιστολάς του Αποστόλου Παύλου [14]

• Επιστολή ανέκδοτος Αθανασίου του Παρίου προς Κοραήν [15]

Σημειώσεις[1] Αδαμάντιος Κοραής: «Συμβουλή τριών Επισκόπων» (1820): "[...] φοβούμαι μη συκοφαντηθώ από Γραικούς ο Γραικός εγώ ως Άθεος,

ή ως Ανατροπεύς των καθεστώτων [...] Λέγω πρώτον εις απολογίαν μου, ότι είμαι τέκνον της Ανατολικής Εκκλησίας, εις αυτήνγεννημένος, με αυτήν ενωμένος, και το αυτό Σύμβολον της πίστεως ομολόγων [...]"

[2] Κ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σελ. 152[3] Παράλληλοι Βίοι Πλουτάρχου, τ. Α2, σελίς 937[4] Γεώργιος Μεταλληνός, Φωτομαχικά-Αντιφωτομαχικά, Κάτοπτρο-Ιστορητής, Αθήνα 2001, σελ. 40 & υποσημ. #72[5] Βασίλειος Καραγεώργος, Ο Αδαμάντιος Κοραής και η Ευρώπη, Αθήνα 1984, σελ. 28[6] Γεώργιος Μεταλληνός, Παράδοση και αλλοτρίωση, τομές στην πνευματική πορεία του νεώτερου ελληνισμού κατά τη Μεταβυζαντινή

περίοδο, Δόμος, Αθήνα 1994, σελ. 176[7] ' Η ιστορία των Ελ. Ευαγγελικών Εκκλησιών (http:/ / www. evangelicals. gr/ history/ Korais_kavakas. htm)', Πανελλήνιος Ευαγγελικός

Σύνδεσμος, Ανανίας Καβάκας[8] Για παράδειγμα, η Μικρά Κατήχησις και η Ορθόδοξος Ομολογία του μητροπολίτη Κιέβου Πέτρου Μογίλα (1633-1647) μεταφράσθηκε

μεταξύ άλλων και κυκλοφόρησε και στην ελληνική γλώσσα.[9] ' Η ιστορία των Ελ. Ευαγγελικών Εκκλησιών (http:/ / www. evangelicals. gr/ history/ Korais_kavakas. htm)', Πανελλήνιος Ευαγγελικός

Σύνδεσμος, Ανανίας Καβάκας[10] http:/ / www. peri-grafis. com/ ergo. php?id=1135[11] http:/ / www. snhell. gr/ testimonies/ content. asp?id=104& author_id=68[12] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ / metadata/ 0/ 1/ a/ metadata-39-0000424. tkl[13] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ d/ 4/ metadata-265-0000300. tkl

Αδαμάντιος Κοραής 31

[14] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ c/ b/ metadata-265-0000146. tkl[15] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 3/ b/ 5/ metadata-184-0000051. tkl

32

Ρήγας Φεραίος

Ρήγας Φεραίος

Ρήγας Φεραίος (1757-1798)

Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος θεωρείταιεθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του1821. Ο ίδιος υπέγραφε ως Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας οΘεσσαλός και ουδέποτε Φεραίος, κάτι που ίσως να είναιδημιούργημα μεταγενέστερων λογίων[1] . Γεννήθηκε στοΒελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757, από εύπορη οικογένεια.Από την νεανική του ζωή τα μόνα γνωστά είναι ότι ο πατέραςτου ονομαζόταν Γεώργιος Κυριαζής (μια πληροφορία πουαμφισβητείται[1] ) ενώ η μητέρα του ονομαζόταν Μαρία καιφέρεται πως είχε μία αδελφή την Ασήμω. Ο Pouqevilleαναφέρει πως είχε και ένα αδελφό, τον Κωστή, ο οποίοςμάλιστα συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Η οικογένειατου υπήρξε από τα θύματα της τουρκικής μανίας. Από αυτούςη μητέρα του με τον αδερφό του μόνο διασώθηκαν καιμεταφέρθηκαν στη Βλαχία, όπου συντηρούνταν από το Ρήγα.

Βίος και επανάσταση

Τα νεανικά χρόνια του Ρήγα Φεραίου είναι βυθισμένα στην αχλύ του θρύλου και είναι δύσκολο ναανιχνευθούν τα πραγματικά γεγονότα, όπως και ένα μεγάλο μέρος από τις δραστηριότητές του αργότερα.Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα άτομα με τα οποία συνεργαζόταν συνελήφθηκαν και εκτελέστηκαν,αλλά και οι περισσότερες από τις προκηρύξεις του καταστράφηκαν. Αργότερα η ανάγκη δημιουργίας εθνικώνηρώων του υπόδουλου έθνους, σε συνδυασμό της έλλειψης σχετικής ιστοριογραφίας ανήγαγε πολλούς θρύλουςπερί του προσώπου του. Οι βασικότερες πληροφορίες για τον ίδιο και την οικογένειά του παρέχει οΧριστόφορος Περραιβός που υπήρξε συνεργάτης του και συναγωνιστής.

Σύμφωνα με τον Περραιβό τα πρώτα του γράμματα λέγεται ότι τα διδάχθηκε από ιερέα του Βελεστίνου καικατόπιν στη Ζαγορά. Καθώς διψούσε για μάθηση, ο πατέρας του τον έστειλε στα Αμπελάκια για περαιτέρωμόρφωση. Όταν επέστρεψε, έγινε δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού Πηλίου. Στην ηλικία των είκοσι ετώνσκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στοΛιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολού θείου του Σπύρου Ζήρα. Αργότεραβρίσκεται στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της μονής Βατοπεδίου, Κοσμά με τον οποίο καιανέπτυξε στενή φιλία. Στην ίδια μονή συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του τον μοναχό Νικόδημο, οοποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για ναεμπλουτίσει τς γνώσεις του.

Ρήγας Φεραίος 33

Ο ανδριάντας του Ρήγα Φεραίου, αριστερά της εισόδου τουΠανεπιστημίου Αθηνών. Ανεγέρθηκε το 1871 με δαπάνη του

Γεωργίου Αβέρωφ. Έργο του γλύπτη Ι. Κόσσου

Στο Άγιο Όρος έμεινε πολύ λίγο. Ταξίδεψε στηνΚωνσταντινούπολη, μετά από πρόσκληση του Πρέσβητης Ρωσίας για σπουδές, στην οικία του οποίου γνώρισετον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη (1726-1806) μέγαδιερμηνέα του Σουλτάνου της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας, τον παππού του αρχηγού της ΦιλικήςΕταιρίας ,επίσης Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828).Στην Πόλη διεύρυνε τις σπουδές του στη Γαλλική, στηνΙταλική και τη Γερμανική γλώσσα. Όταν ο Υψηλάντηςέφυγε για το Ιάσιο, προκειμένου να γίνει ηγεμόνας τηςΜολδαβίας, ο Ρήγας τον ακολούθησε. Διαφωνώντας μετον Υψηλάντη έγινε γραμματέας του ηγεμόνα τηςΒλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, αδερφό του παππού τηςΜαντώς Μαυρογένους και ταξίδεψε για το Βουκουρέστιέδρα της ηγεμονίας, όντας πλέον στην ηλικία των 30χρόνων. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττατης Τουρκίας (1790) ο Μαυρογένης αποκεφαλίστηκε ωςυπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη,την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του.Στη Βιέννη ταξίδεψε μαζί με τον Αυστριακό βαρώνοΕλληνικής καταγωγής ΧριστόδουλοΛάνγκενφελτ-Κιρλιανό, ο οποίος τον έφερε σε επαφή μεάλλους ομογενείς.

Στη Βιέννη συνεργάτες του ήσαν κυρίως Έλληνες έμποροι ή σπουδαστές, αλλά οι σημαντικότεροι από αυτούςήταν οι αδελφοί Πούλιου, από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, τυπογράφοι. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε τονΘούριο και την Χάρτα που φιλοτεχνήθηκε από τον Αυστριακό λι8ογράφο Φρανσουά Μίλλερ, τηνεπαναστατική του προκήρυξη σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες τωνυπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων, το "Σχολείον των ντελικάτων Εραστών", το "Φυσικήςαπάνθισμα","Ηθικός Τρίπους","Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας","Τα Δίκαια του ανθρώπου" καθώςκαι το "Νέος Ανάχαρσις". Ο Ρήγας απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαώνκαι φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα.Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τιςνέες ιδέες που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή ή μετάφραση βιβλίων σε δημώδηγλώσσα και τη σύνταξη της Χάρτας, ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ,που αποτελείτο από επί μέρους τμήματα. Δύο έτη αργότερα, ο Άνθιμος Γαζής επιμελήθηκε μιας νέας έκδοσηςτης Χάρτας, μικροτέρων διαστάσεων (1,04 x 1,02 μ), με τον τίτλο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος, χωρίς όμωςνα αναφέρει το όνομα του Ρήγα για να αποφύγει την αυστροουγγρική λογοκρισία.

Παράλληλα με τις εκδοτικές του δραστηριότητες, ο Ρήγας προετοίμαζε και την αναχώρησή του από την Αυστρία, κυρίως εξαιτίας του επαναστατικού κλίματος που είχε καλλιεργήσει η Γαλλική Επανάσταση και της διάθεσής του να ενισχύσει τις προσπάθειες του Ναπολέοντα. Το 1792 η υπογραφή της Ρωσοτουρκικής συνθήκης ειρήνης στο Ιάσιο οδηγεί τις ελπίδες του Ρήγα για απελευθέρωση των Ελλήνων στη Γαλλία και τον Βοναπάρτη. Οι πληροφορίες για τη μυστική επαναστατική δράση του Ρήγα είναι ασαφείς και προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες βιογράφων και πληροφορίες τις οποίες απέσπασε η ανάκριση των Αυστριακών αρχών μετά τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του. Το συμπέρασμα ούτως ή άλλως είναι ότι δεν υπήρχε οργανωμένος επαναστατικός συνωμοτικός πυρήνας αλλά διάσπαρτες επαφές με ομοεθνείς, τους οποίους διέγειρε ο επαναστατικός ενθουσιασμός του Ρήγα. Το πιθανότερο και επικρατέστερο σενάριο που επικρατεί

Ρήγας Φεραίος 34

μέχρι σήμερα για τη σύλληψη του Ρήγα έχει να κάνει σχέση με τη τελευταία φάση προετοιμασίας τουσυνδέεται με δύο επαναστατικές προκηρύξεις, το Επαναστατικό Μανιφέστο και την Προκήρυξη, που τυπώθηκεσε μεγάλο αριθμό αντιτύπων και είναι το εξής. Οι δύο προκηρύξεις στάλθηκαν στον Αντώνη Νιώτη στηνΤεργέστη, για να τα παραλάβει ο Ρήγας μαζί με τον αφοσιωμένο του φίλο Χριστόφορο Περραιβό και να ταπροωθήσει στην Ελλάδα. Η επιστολή, όμως, με την οποία ενημέρωνε ο Ρήγας για την αποστολή των εντύπωντου, έπεσε στα χέρια του Δημητρίου Οικονόμου, εμπορικού συνεργάτη του Αντώνιου Κορωνιού, προς τον οποίοαπευθυνόταν η επιστολή. Ο Οικονόμου κατέδωσε και τους δύο στην αυστριακή αστυνομία και συγκεκριμέναστον βαρώνο Πιττόνι, διοικητή της αστυνομίας στη Τεργέστη. Ο οποίος με τη σειρά του ενημέρωσε τοκυβερνήτη της πόλης Κόντε Πομπήιο Μπριγκίντο κι αυτός τον διέταξε να τον συλλάβει.

Αναμνηστική πλάκα στον πύργο Nebojša Tower στον οποίο οΡήγας Φεραίος βρήκε φρικτό θάνατο.

Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη την 1ηΔεκεμβρίου του 1797 μαζί με τον Περραιβό. Κατόπινοδηγήθηκε στη Βιέννη, όπου ανακρίθηκε μαζί μετους υπόλοιπους συντρόφους του. Κατάληξη τωνανακρίσεων, σε συνδυασμό με τις συνεννοήσεις μετον Σουλτάνο, ήταν να εκτοπισθούν από τουςσυλληφθέντες οι Αυστριακοί και άλλων εθνοτήτωνυπήκοοι για να δικαστούν από τις Αυστριακέςαρχές, εκτός από τους Οθωμανούς, που απελάθηκανκαι οδηγήθηκαν στην Οθωμανική επικράτεια για ναυποστούν τις κυρώσεις του Σουλτάνου. Ο Ρήγας (40χρονών)και οι επτά σύντροφοί του που ανήκαν στηνίδια κατηγορία, ο Ευστράτιος Αργέντης (31 χρονών,έμπορος από τη Χίο), ο Δημήτριος Νικολίδης (32χρονών,γιατρός από τα Ιωάννινα), ο ΑντώνιοςΚορωνιός (27 χρονών, έμπορος και λόγιος από τη Χίο), ο Ιωάννης Καρατζάς (31 χρονών, λόγιος από τηΛευκωσία της Κύπρου), ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας (22 χρονών, έμπορος από τα Σιάτιστα), οΙωάννης Εμμανουήλ (24 χρονών, φοιτητής της ιατρικής από τη Καστοριά) και ο Παναγιώτης Εμμανουήλ (22χρονών, αδερφός του προηγούμενου και υπάλληλος του Αργέντη) , με συνοδεία των αυστριακών αρχώνπαραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στον πύργο Nebojša,παραποτάμιο φρούριο του Βελιγραδίου. Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798,στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι μόλις μαθεύτηκεη σύλληψη του Ρήγα πολλοί έκανα έκκληση, στο σουλτάνο Σελίμ Γ΄, για την απελευθέρωση του. Ανάμεσα σεαυτούς ο φίλος του Ρήγα, Οσμάν Πασβανόγλου, ηγεμόνας του Βιδηνίου και ο Αλή Πασάς αλλά μάταια.

Χαρακτηρισμοί για το έργο του ΘούριοςΑξίζει να αναφέρουμε εδώ μερικές χαρακτηριστικές απόψεις για το ξεχωριστό αυτό έργο του Ρήγα.• Ο Γάλλος ιστορικός Pouqeville (Πουκεβίλ) είχε γράψει:<<...Οι Έλληνες πολεμούσαν έχοντας στα χείλη τους

τις τρομερές στροφές του Ρήγα...>>• Ο αγωνιστής του 1821,δικαστής και ιστορικός Γεώργιος Τερτσέτης,το χαρακτήρισε ως <<Το ιερότερο άσμα

της φυλής μας>>• Ο συγγραφέας Δημήτριος Φωτιάδης, είχε γράψει ότι:<<Όσοι από τους Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι δεν

βρήκαν το θάνατο στη μάχη παρά πέσανε στα χέρια των τυράννων, τραγουδάγανε το Θούριο όταν τουςοδηγούσαν να τους σφάξουν...>>

• Ο ιστορικός Ιωάννης Κορδάτος τον ονόμασε "Παμβαλκανικό εμβατήριο"• Ενώ τέλος για τον ίδιο το Ρήγα, ο θρυλικός Γέρος του Μωρία, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, είχε πει: <<Εστάθη

ο μεγαλύτερος ευεργέτης της φυλής μας. Το μελάνι του θα είναι πολύτιμο ενώπιον του Θεού, όσο το αίμα

Ρήγας Φεραίος 35

του άγιο.>>

Έργα

Τμήμα της Χάρτας της Ελλάδας, Ελληνομνήμων [2]

• Φυσικής Απάνθισμα [3], Βιέννη 1790, στην ψηφιακήΒιβλιοθήκη Ελληνομνήμων.

• Σχολείον των ντελικάτων Εραστών, Βιέννη 1790.• Ο Στρατηγός Κεβενχύλλερ ή Στρατιωτικόν Εγκόλπιον.• Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως [4], Βιέννη, 1796,

στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ελληνομνήμων.• Χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου [5],Βιέννη 1797• Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας,

Βιέννη, 1797.• Γενική Χάρτα της Μολδαβίας, Βιέννη 1797.• Χάρτα της Ελλάδος [6], Βιέννη 1797, στην ψηφιακή

Βιβλιοθήκη Ελληνομνήμων.• Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797.• Νέος Ανάχαρσις, μετάφραση του Voyage du jeune Anacharsis en Grece, του αββά J. Barthelemy, μαζί με τον

γιατρό Γεώργιο Σακελάριο, Βιέννη 1797.• Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς ασίας, των Μεσογείων νήσων και της

Βλαχομπογδανίας, Βιέννη 1797. Περιλάμβανε τέσσερα τμήματα:• Επαναστατική Προκήρυξις, Υπέρ των νόμων και της πατρίδος• Τα Δίκαια του ανθρώπου σε 35 άρθρα• Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, σε 124 άρθρα• Θούριος.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία• Σπυρίδων Λάμπρος (1892). Αποκαλύψεις περί του μαρτυρίου του Ρήγα. Αθήναι: Εστία.• Λέανδρος Βρανούσης "Ρήγας" Αθήναι Βασική Βιβλιοθήκη 1954.• Απ. Δασκαλάκης "Μελέται περί Ρήγα Βελεστινλή" Αθήναι 1969.• Χριστόφορος Περραιβός. Σύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίου Αήνα: Μπάυρον 1971.• Γιάννης Κορδάτος, Ρήγας Φεραίος και Βαλκανική Ομοσπονδία, (Αθήνα 1974).• Κ. Δημαράς "Ιστορία της Νεοελληνικής Ιστορίας" Αθήναι - Ίκαρος 1975.• C.M. Woodhouse, Ρήγας Βελεστινλής, ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης, Αθήνα 1997.• Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής

Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, β΄έκδ., Αθήνα 2000.• Ντούσαν Πάντελιτς, Η εκτέλεση του Ρήγα, μετάφραση από τα Σερβοκροατικά Πασχαλίνα Σπυρούδη,

Εισαγωγικό σημείωμα Ιωάννης Παπαδριανός,΅Επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλος, έκδ. ΕπιστημονικήςΕταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000.

• Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας Βελεστινλής, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998.

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Betrübnis beim Anblick von Fesseln. Zum 200. Todestag des Aufklärersund Revolutionärs Rigas Velestinlis (1757-1798)».Chronika 6 (1998), σ. 4-11 και 26-29.

• Νικόλαος Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, Β΄έκδ., 1998.

Ρήγας Φεραίος 36

• Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Η "Χάρτα της Ελλάδος" του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία,εκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998.

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών και το Έρωτος Αποτελέσματα:Νέα στοιχεία για τα στιχουργήματά τους». Ο Ερανιστής 23 (2001), σ. 143-165.

• Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, έκδ.Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ο Ρήγας, η Λάνασσα, Ο Δικηγόρος και ο Χωρικός». Ελληνικά 53(2003), σ. 71-91. [σχετικά με τις θεατρικές παραστάσεις που παρακολούθησε ο Ρήγας το 1790 στη Βιέννη]

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ο συντάκτης της γερμανικής μετάφρασης του Νέα Πολιτική Διοίκησις.Βιογραφικό σημείωμα για τον Martin Spann». Μικροφιλολογικά 18 (2005), σ. 13-18.

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Η ελληνόθεμη αρθρογραφία του Franz Karl Alter στο περιοδικόAllgemeiner Litterarischer Anzeiger (1796-1801)». Κονδυλοφόρος 4 (2005), σ. 275-330. [αναλυτικές αναφορέςστα άρθρα του Alter για τη Χάρτα]

• Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Ρήγας και Ορθόδοξη πίστη, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2005.

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: «Ιωάννης Καρατζάς ο Κύπριος και Αθανάσιος Ψαλίδας, ή ο έρωταςκαι τα αποτελέσματά του στη νεοελληνική λογοτεχνία του Διαφωτισμού». Επετηρίδα ΚέντρουΕπιστημονικών Ερευνών 31 (Λευκωσία 2005), σ. 249-284. [με πολλές αναφορές στο Σχολείον τωνΝτελικάτων Εραστών]

• Ιστορία Εικονογραφημένη "Ρήγας Φεραίος" (Αφιέρωμα) Αθήνα - Εκδ. Πάπυρος, τεύχος 466 (Απρίλιος2007).

• Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister: Ο τεκτονισμός στην ελληνική κοινωνία και γραμματεία του 18ου αιώνα.Οι γερμανόφωνες μαρτυρίες. Αθήνα: Περίπλους, 2010. [με πολλά στοιχεία σχετικά με τη δράση συντρόφωντου Ρήγα στο πλαίσιο του μυστικού εταιρισμού]

• Γιώργος Κοντογιώργης: Η Ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή. Εκδόσεις Παρουσία.(2008)

Αναφορές[1] Ρήγας Βελεστινλής: Περιπέτειες ενός ονόματος (http:/ / www. karaberopoulos. gr/ karaberopoulos/ rhigas/ 27. asp), Δημ.

Καραμπερόπουλος, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου: Ο Ρήγας Βελεστινλής και οι Βαλκάνιοι λαοί (Βελιγράδι, 7-9 Μαϊου 1998)[2] http:/ / 195. 134. 75. 8/ main. htm[3] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ 0709241349300000/ main. htm[4] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ 0709241349410000/ main. htm[5] http:/ / tovima. dolnet. gr/ data/ D2005/ D0123/ 1neb37b. gif[6] http:/ / 195. 134. 75. 8/ 0709241349560000/ main. htm

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Ρήγας Φεραίος: ο αρχαιολόγος, στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (http:/ / ta-nea. dolnet. gr/ print_article. php?e=A&

f=16109& m=P09& aa=1)• Ρήγας Φεραίος: Διανοητική προετοιμασία και επαναστατική πράξη (http:/ / www. mani. org. gr/ istor/

fereos1/ rigas_feraios1. htm)• Ρήγας Βελεστινλής: Βιογραφικό κι ολόκληρος ο Θούριος του (http:/ / www. peri-grafis. com/ ergo.

php?id=802)• Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ρήγα Φεραίου,Βιέννη 1797 (http:/ / www. karaberopoulos. gr/ karaberopoulos/ b_r7.

asp)• Αφιέρωμα στη Χάρτα του Ρήγα στο διεθνές διαδικτυακό περιοδικό e-Perimetron (http:/ / www. e-perimetron.

org/ Vol_3_3/ Vol3_3. htm)• Αναφορά στη Χάρτα του Ρήγα από τη Δημοτική Χαρτοθήκη Κοζάνης (http:/ / cartography. web. auth. gr/

Kozani/ KOZ_Rigas. pdf)

37

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)Με τον όρο επτανησιακή σχολή εννοούμε τη λογοτεχνική παραγωγή των Ιονίων νήσων από τις τελευταίεςδεκαετίας του 18ου αι. έως το τέλος του 19ου αι. Ο όρος επτανησιακή σχολή εισήχθη από τον Ροΐδη και τονΑσώπιο στο 2ο μισό του 19ου αιώνα και τον υιοθέτησε αργότερα ο Κωστής Παλαμάς στα κριτικά του δοκίμιαγια τους επτανήσιους ποιητές. Επίκεντρο αυτής της αξιόλογης παραγωγής είναι ο Διονύσιος Σολωμός.Σε αυτή την περίοδο -αντίθετα απ΄ ό,τι συμβαίνει με την ποίηση έχουμε μικρή παραγωγή πεζογραφικώνκειμένων. Σε τούτη τη μικρή παραγωγή ξεχωρίζει η Αυτοβιογραφία, της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου1831, το πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφημα, μαρτυρία για την περιθωριοποιημένη θέση της γυναίκας σεσχέση με την πνευματική και κοινωνική ζωή της επτανησιακής πολιτισμικής επικράτειας.Στον αντίποδα της πεζογραφικής παραγωγής βρίσκεται η παραγωγή κριτικών δοκιμίων, φιλολογικών καιαισθητικών μελετών, όπως ο Διάλογος του Δ. Σολωμού, τα «Προλεγόμενα» του Ιακ. Πολυλά στην έκδοση τουέργου του Σολωμού και η μελέτη του Καλοσγούρου για τη μετάφραση του σαιξπηρικού Άμλετ από τον Ιακ.Πολυλά. Δυναμικό επίσης εμφανίζεται και το μεταφραστικό έργο σε ό,τι αφορά στην αρχαία ελληνικήγραμματεία και τις νεότερες δυτικές λογοτεχνίες. Εκπρόσωποι τέλος της θεατρικής παραγωγής για την ίδιαπερίοδο στην επτανησιακή σχολή είναι οι θεατρικοί συγγραφείς Σαβόγιας Ρούσμελης , ο Δ. Γουζέλης και οΙωάννης Ζαμπέλιος.

Περίοδοι της επτανησιακής ποίησης

Προσολωμικοί ποιητέςΠροσολωμικοί θεωρούνται οι ποιητές της περιόδου από τα μέσα του 18ου ως την πρώτη εικοσαετία του 19ουαι. Αυτοί οι ποιητές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως πρόδρομοι, επειδή προετοίμασαν το έδαφος γιατην μετέπειτα πνευματική πρόοδο των Επτανήσων. Οι ποιητές αυτοί είναι σχεδόν όλοι Ζακύνθιοι.Χαρακτηριστικά:• Επικαιρικά ποιήματα που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού.• ροπή προς την αποκαλούμενη αρκαδική ποίηση.Σημαντικότεροι εκπρόσωποι:• Αντώνιος Μαρτελάος (1754-1819). Είχε φιλελεύθερες ιδέες και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Τα έργα

του είναι κυρίως πατριωτικά (Θούριος, Ύμνος εις την περίφημον Γαλλίαν κ.α.) και κάποια από αυτάεπηρέασαν τον Σολωμό.

• Θωμάς Δανελάκης Είχε φιλελεύθερες ιδέες, έγραψε πατριωτικά (Θούριος, διασκευή της Μασσαλιώτιδας)και σατιρικά ποιήματα.

• Νικόλαος Κουτούζης (1741-1813). Κατ' εξοχήν σατιρικός ποιητής, με συντηρητικές ιδέες.

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) 38

Σολωμικοί ποιητέςΤο έργο τους φέρει τα ίχνη της σολωμικής επίδρασης, ενώ οι ίδιοι συνέβαλαν στη μελέτη και τη διάδοση τηςποίησης του Σολωμού. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Αντ. Μάτεσης και το κοινωνικό ρομαντικό δράμα του ΟΒασιλικός, ο Γεώργιος Τερτσέτης και η σημαντική προσπάθειά του για τη διάδοση της δημοτικής γλώσσας -Τοφίλημα, Οι Γάμοι του Μ. Αλέξανδρου, Κόρρινα και Πίνδαρος- και ο επίσης δημοτικιστής Ιουλ. Τυπάλδος, οοποίος απέδωσε στα Ελληνικά τμήμα της Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ του Torquato Tasso. Ακολουθούν οι Γερ.Μαρκοράς με το έργο Ο Όρκος και ο Ιάκωβος Πολυλάς με περιορισμένο μεν ποιητικό και πεζογραφικό έργο,αλλά σημαντική συμβολή σε μεταφραστικά και κριτικά έργα. Εξέδωσε τα Ευρισκόμενα, το σύνολο των έργωντου Δ. Σολωμού.

Μετασολωμικοί ποιητέςΔραστηριοποιούνται μετά το θάνατο του Σολωμού (1857). Ποιητές-μεταφραστές που έχουν δεχθεί επιδράσειςαπό τις κριτικές απόψεις του Πολυλά για την εφαρμογή ενός φιλόδοξου μεταφραστικού έργου εμπλουτισμούτης επτανησιακής λογοτεχνίας με νεοελληνικές αποδόσεις έργων της αρχαιοελληνικής και της σύγχρονής τουςευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της περιόδου είναι ο Στ. Χρυσομάλλης, ο Γ.Καλοσγούρος –γνωστός για τα κριτικά του δοκίμια- και ο Ν. Κογεβίνας.

Εξωσολωμικοί ποιητέςΔεν ανήκουν στη σφαίρα επιρροής του Σολωμού. Κυριότεροι εκπρόσωποι των εξωσολωμικών ποιητώνθεωρούνται ο Ανδρέας Κάλβος (1792-1869), ο έτερος κορυφαίος της επτανησιακής ποίησης, αν και στηνεποχή του το έργο του αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από τους συμπατριώτες του. Σημαντικός ποιητής είναικαι ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879), που λειτουργεί και ως μεσολαβητής ανάμεσα στην επτανησιακήκαι την ελλαδική (αθηναϊκή) λογοτεχνία του 19ου αι. -Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος, Αστραπόγιαννος,Φωτεινός. Με επιδράσεις από το γαλλικό ρομαντισμό προσπάθησε να αφηγηθεί την ελληνική ιστορία μεέντεχνο τρόπο και να συμβάλλει στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας. Ξεχωριστός υπήρξε επίσης οΑνδρέας Λασκαράτος - Μυστήρια της Κεφαλονιάς, Ιδού ο Άνθρωπος- καταγραφέας ηθών με επαναστατικέςιδέες. Αφορίστηκε από την εκκλησία εξαιτίας της σύγκρουσής του με τον τοπικό κλήρο.

Ελάσσονες και επίγονοιΕλάσσονες θεωρούνται ποιητές όπως ο Ιωάννης Πετριτσόπουλος, ο Σπ. Μελισσηνός, ο Π. Πανάς, οι Ανδρ. καιΣτ. Μαρτζώκης. Ως επίγονοι χαρακτηρίστηκαν ορισμένοι επτανήσιοι λογοτέχνες που δέχθηκανεξω-επτανησιακές επιδράσεις -κυρίως της αθηναϊκής σχολής. Ανάμεσά τους διακρίνονται οι ΛορέντζοςΜαβίλης με τα αριστοτεχνικά σονέτα του ο Γερ. Σπαταλάς κι ο Μαρίνος Σγούρος.

Γενικά χαρακτηριστικά της ποιητικής παραγωγής• σχεδόν αποκλειστική χρήση δημοτικής γλώσσας (και θεωρητική υποστήριξή της από τους περισσότερους)• έμπνευση από την ιταλική στιχουργία• ιδεαλιστική αντίληψη της τέχνης• ιδανισμός στην παρουσίαση της γυναίκας• πατριδολατρία• αγάπη για την φύση(εξιδανίκευση αυτής)• πλούσια φαντασία, δύναμη και ενέργεια εικόνων• διάχυτη αγάπη για τον άνθρωπο και το κάλος• βαθεία ειλικρίνια και αισθηματικότητα• ελευθερία και αγωνιστικότητα• θρησκεία, αγάπη και χρέος

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) 39

Βιβλιογραφία• Αναστασιάδου Α. κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος και 20ος αιώνας) , ΕΑΠ, (Πάτρα 2000)• Beaton R., Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, (μτφρ. Ε. Ζούργου-Μ. Σπανάκη), Νεφέλη, (Αθήνα,

1996).• Πολίτης Λ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ια΄ έκδοση, Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα 2001).• Γαραντούδης,Ε., Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης.(1820-1950), Καστανιώτης,

Αθήνα 2001• Μουλλάς, Π., " Λογοτεχνία 1830-1880", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.13. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών

1977, σ. 492-514

40

Ανδρέας Κάλβος

Ανδρέας ΚάλβοςΟ Ανδρέας Κάλβος (1792-1869) αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές. Η νεοκλασικιστικήτου παιδεία και η ρομαντική του ψυχοσύνθεση συμπλέκουν στην ποίηση του το δραματικό με το ειδυλλιακό, τοπαγανιστικό με το χριστιανικό, τα αρχαιοελληνικά πρότυπα με την σύγχρονη επαναστατική επικαιρότητα, τονπουριτανισμό με τον λανθάνοντα ερωτισμό, την αυστηρότητα, τη μελαγχολία, την κλασικιστική φόρμα με τορομαντικό περιεχόμενο, σύζευξη που είναι ορατή ακόμη και στη γλώσσα (αρχαΐζουσα με βάση δημοτική) καιστη μετρική (αρχαϊκή στροφή και μέτρο που συχνά δημιουργεί, σε δεύτερο επίπεδο, δεκεπεντασύλλαβους).

Βιογραφικά στοιχείαΣύγχρονος του Σολωμού, γεννήθηκε το 1792 στη Ζάκυνθο από μητέρα αρχοντοπούλα (την Ανδριανή Ρουκάνη)και από πατέρα μικροαστό και τυχοδιώκτη (τον Τζανέτο η Ιωάννη Κάλβο, πρώην ανθυπολοχαγό του ενετικούμισθοφορικού στρατού). Το 1802 ο πατέρας Κάλβος παίρνει τα δύο παιδιά του, τον Ανδρέα και τον κατά δύοχρόνια μικρότερο Νικόλαο, και εγκαταλείπει τη σύζυγο του για να εγκατασταθεί στο Λιβόρνο της Ιταλίας,γεγονός που παρέχει στον Κάλβο δυνατότητες μόρφωσης και φιλομαθής καθώς είναι, πραγματοποιεί τιςπρώτες επαφές του με τα ελληνικά γράμματα και την κλασική ελληνική και λατινική αρχαιότητα.Στο Λιβόρνο γράφει ο Κάλβος και το πρώτο του έργο, τον Ύμνο στον Ναπολέοντα, κείμενο προτρεπτικόαντιπολεμικό, που αργότερα αποκηρύσσει (κι έτσι γνωρίζουμε την ύπαρξη του, μιά που το ίδιο δεν σώζεται).Τον ίδιο χρόνο πηγαίνει για λίγους μήνες στην Πίζα, όπου εργάζεται ως γραμματέας και αμέσως μετά πηγαίνειστη Φλωρεντία, κέντρο τότε της πνευματικής ζωής και δημιουργίας. Τα δυο παιδιά μεγαλώνουν χωρίςοικογενειακή θαλπωρή. Η μητέρα χάνει τα ίχνη των παιδιών της και ο πατέρας εγκαταλείπει τα παιδιάταξιδέυοντας για τις δουλειές του. Το 1812 σημαδεύεται από τον θάνατο του πατέρα του και την ακόμημεγαλύτερη οικονομική κάμψη που γνωρίζει αλλά παράλληλα και από την γνωριμία του με τον Ugo Foscolo,τον πιο τιμημένο Ιταλό ποιητή και λόγιο της εποχής. Ο Foscolo θα γίνει δάσκαλος, καθοδηγητής και μυητήςτου Κάλβου στον νεοκλασικισμό, στα αρχαϊκά πρότυπα, και στον πολιτικό φιλελευθερισμό. Το 1813 ο Κάλβος,και υπό την σκιά του Foscolo, γράφει στα ιταλικά τις τρεις τραγωδίες: Θηραμένης, Δαναΐδες και Ιππίας.Επιπλέον ολοκληρώνει τέσσερις δραματικούς μονολόγους, σύμφωνα με τις νεοκλασικιστικές επιταγές. ΟFoscolo αυτοεξορίζεται στο τέλος του 1813 στη Ζυρίχη για να αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Ο Κάλβος τονξανασυναντά εκεί το 1816, όταν μαθαίνει και για το θάνατο της μητέρας του, γεγονός που τον συγκλονίζει,όπως φαίνεται στην ωδή του Εις θάνατον. Εν τω μεταξύ έχει συνθέσει, από το 1814, και την Ωδή εις Ιονίους.Στα τέλη του 1816 οι δύο φίλοι καταφεύγουν στην Αγγλία και η αλληλεπίδραση τους εξακολουθεί μέχρι τονΦεβρουάριο του 1817, όταν ο οξύθυμος και στρυφνός χαρακτήρας αμφοτέρων διαλύει τη φιλία τους. ΟΚάλβος εξασφαλίζει τα προς το ζειν παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα ιταλικών και μεταφράζοντας σταιταλικά και ελληνικά επί χρήμασι θρησκευτικά βιβλία, των οποίων τον απόηχο βρίσκουμε στις Ωδές του. Στα1818-19 δίνει διαλέξεις με θέμα την σωστή προφορά των αρχαίων, οι οποίες προκαλούν αίσθηση. Συντάσσεικαι εκδίδει μια Νεοελληνική Γραμματική, μια τετράτομη Μέθοδο Εκμάθησης Ιταλικών (στον τρίτο τόμο τηςοποίας τυπώνει τις Δαναΐδες) και ασχολείται με τη σύνταξη ενός αγγλοελληνικού λεξικού.Το Μάιο του 1819 παντρεύεται την Τερέζα Τόμας η οποία πεθαίνει (πιθανότατα και η κόρη που είχαν εν τωμεταξύ αποκτήσει) ένα χρόνο αργότερα. Αποτυχημένη είναι και η ταυτόχρονη ερωτική του σχέση με τηνμαθήτρια του Σούζαν Ριντού. Τότε πιθανολογείται και μιά απόπειρα αυτοκτονίας του Κάλβου (περίπου το1820). Στις αρχές του 1820 εγκαταλείπει την Αγγλία.

Ανδρέας Κάλβος 41

Τον Σεπτέμβριο του 1820 επιστρέφει στη Φλωρεντία με μια μικρής διάρκειας στάση στο Παρίσι. Εμπλέκεταιστο κίνημα των Καρμπονάρων, συλλαμβάνεται και απελαύνεται στις 23 Απριλίου του 1821. Καταφεύγει στηΓενεύη, όπου περιβάλλεται με αγάπη από τον φιλελληνικό κύκλο. Εργάζεται και πάλι ως καθηγητής ξένωνγλωσσών, ενώ παράλληλα ασχολείται με την έκδοση ενός χειρογράφου της Ιλιάδας, που όμως δενπραγματοποιείται. Συγκλονισμένος και συνεπαρμένος από το ξέσπασμα της επανάστασης εκδίδει το 1824 τοπρώτο μέρος του ελληνόγλωσσου και του μόνου με υψηλή ποιητική αξία έργου του, τη Λύρα, μια συλλογή 10ωδών. Οι ωδές του σχεδόν αμέσως μεταφράζονται και στα γαλλικά και βρίσκουν ευνοϊκότατη υποδοχή. Στιςαρχές του 1825 ο Κάλβος μεταβαίνει στο Παρίσι όπου ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύει ακόμη δέκα ωδές, μεοικονομική ενίσχυση των φιλελλήνων, τα Λυρικά.Στο τέλος του Ιουλίου του 1826 πηγαίνει στο Ναύπλιο. Απογοητεύεται όμως από την επικρατούσα διχόνοια καιαπό την αδιαφορία για εκείνον και το έργο του. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου πηγαίνει στην Κέρκυρα, όπουμέχρι το 1827 διδάσκει στην Ιόνιο Ακαδημία. Ως το 1836 ασχολείται με ιδιαίτερα μαθήματα, οπότε καιεπανατοποθετείται στην Ακαδημία. Το 1841 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κερκυραϊκού Γυμνασίου,παραιτείται όμως στο τέλος του χρόνου. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τοπικές εφημερίδες. Στο δύστροπο τουχαρακτήρα του, αλλά και στο ότι ποτέ δεν αναγνωρίστηκε στην πατρίδα του ίσως οφείλεται και το ότι, παράτη συνύπαρξη του στο νησί όλα αυτά τα χρόνια με τον Σολωμό, δεν φαίνεται να είχαν ποτέ προσωπικήγνωριμία.Στο τέλος του 1852 ο Κάλβος αφήνει την Κέρκυρα και εγκαθίσταται στο Louth της Αγγλίας, όπου ένα χρόνοαργότερα παντρεύεται την Charlotte Wadans και διδάσκει στο παρθεναγωγείο της μέχρι το τέλος της ζωής του,στις 3 Νοεμβρίου του 1869.

Ο Κάλβος ανάμεσα σε καθαρολόγους και δημοτικιστέςΤα έργα του Κάλβου δέχτηκαν αρκετή κριτική από τις δύο επικρατούσες παρατάξεις διανοουμένων τηςελληνικής πραγματικότητας. Οι Φαναριώτες από τη μία και οι Επτανήσιοι από την άλλη, αρνήθηκαν στιςΩδές του το δικαίωμα πολιτογράφησης στον χώρο της ελληνικής ποίησης. Ο Κάλβος γεννήθηκε μεν στηΖάκυνθο και γύρισε εκεί μετά τη συγγραφή των Ωδών του, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Επτανήσιοςποιητής. Δεν ανήκει στη σχολή που παγιωνόταν γύρω από τον Σολωμό και μάλιστα κανένας λόγιος τωνΕπτανήσων δεν τον θεώρησε ποτέ ως Ιόνιο ποιητή. Πολλοί άσκησαν κριτική στη γλώσσα που χρησιμοποιούσεο Κάλβος αν και παραδέχονταν την ποίηση του. Το ίδιο και οι Φαναριώτες. Σ’ αντίθεση με τους Έλληνεςλόγιους, ο γαλλικός τύπος παρουσιαζόταν ενθουσιασμένος από τα έργα του Κάλβου, ο οποίος κατάφερε ναπείσει τους ξένους πολύ πιο εύκολα από’ τι τους συμπατριώτες του.Το βιβλίο του Κάλβου ήταν ένα αποτέλεσμα εργασίας γραφείου, οι ωδές του προορίζονταν για ανάγνωση ανκαι κάποιες προφορικές διαδικασίες είναι εμφανές. Ο Κάλβος δεν έβγαινε στους δρόμους και στις πλατείεςόπως άλλοι ποιητές για να εμψυχώσει τα παλικάρια. Οι πολεμιστές της Ελλάδας δεν μπορούσαν να διαβάσουντις ωδές του, έτσι δημιουργήθηκε ένα σχήμα: ποιητής- (πολεμιστής) – αναγνώστης. Τα έργα του ίσως και ναπροορίζονταν για μία ειδική κατηγορία αναγνωστών – τους Ευρωπαίους φιλέλληνες. Η απόρριψη των έργωντου εκ μέρους των Ελλήνων λογίων και ο ενθουσιασμός των ξένων μπορούν να ερμηνευτούν και ωςαποτέλεσμα προμελετημένης στρατηγικής. Μάλιστα έκδοση των ωδών του, του 1824, περιέχει ερμηνευτικόλεξιλόγιο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός ξένου με επαρκή αρχαιογνωσία. Έτσι ο Κάλβος διοχετεύει τιςπατριωτικές επιταγές του ελληνικού Αγώνα σε ποιητικούς όρους που ανήκουν στην ευρωπαϊκή παιδεία. Όσοαφορά τη γλώσσα ο Κάλβος δεν είχε το θάρρος να απορρίψει την καθαρεύουσα ή τη δημοτική. Η γλωσσικήπολλαπλότητα της εποχής του περιοριζόταν σε δύο στάσεις που αντιπαρατάσσονταν στις ωδές του. Ησυμβίωση της δημοτικής με την καθαρεύουσα γίνεται διασταύρωση μεταξύ της ζωντανής φωνής της ζωής καιτον κόσμο των βιβλίων. Όσο αφορά τη γλώσσα, ο Κάλβος επιχειρούσε να συνδυάσει δύο αντίθετες δυνάμειςόπως έκανε με τον μυθολογισμό και τα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τον Δία και τον Θεό, τοννεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό.

Ανδρέας Κάλβος 42

Η πρώτη νομιμοποίηση του ποιητή από την ελληνική πλευρά έρχεται από τον Βικέλα και ολοκληρώνεται στηνομιλία του Παλαμά το 1889.

Εργογραφία• Ποιητικές συλλογές1. Λύρα - Ωδαί Ανδρέα Κάλβου (1824)2. Λυρικά (1826)• Ξενόγλωσσα έργα1. Ιππίας (τραγωδία)2. Θηραμένης3. Δαναϊδες4. Le Stagioni - Giovanni Meli5. Ωδή εις Ιονίους (1814)6. Σχέδιο νέων αρχών των Γραμμάτων7. Απολογία της αυτοκτονίας8. Italian lessons in four parts (1820)9. Ερευνα περί της φύσεως του διαφορικού υπολογισμού (1827)10. Χάριτες - αποσπάσματα, Φώσκολος (1846)

43

Διονύσιος Σολωμός

Διονύσιος Σολωμός

Διονύσιος Σολωμός, (1798-1857)

Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-9 Φεβρουαρίου 1857) ήτανΖακυνθινός Έλληνας ποιητής, περισσότερο γνωστός για τησυγγραφή τού ποιήματος Ύμνος εις την Ελευθερίαν το 1823, οιπρώτες δυο στροφές του οποίου έγιναν ο Ελληνικός εθνικόςύμνος. Κεντρικό πρόσωπο της Επτανησιακής σχολής, οΔιονύσιος Σολωμός θεωρήθηκε και θεωρείται εθνικός ποιητήςτης Ελλάδας όχι μόνον γιατί έγραψε τον Εθνικό Ύμνο, αλλάκαι γιατί αξιοποίησε την προγενέστερη ποιητική παράδοση(κρητική λογοτεχνία, Δημοτικό τραγούδι) και ήταν ο πρώτοςπου καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα και άνοιξετον δρόμο για τη χρησιμοποίησή της στη λογοτεχνία,αλλάζοντας ακόμη περισσότερο τη στάθμη της[1] . Σύμφωνα μετις απόψεις του δημιουργούσε «από τον ρωμαντισμό μαζί με τονκλασικισμό ένα [...]είδος μιχτό, αλλά νόμιμο[...]»[2] [3] .

Εκτός από τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, τα σπουδαιότερα έργατου είναι: Ο Κρητικός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Πόρφυρας,Η Γυναίκα της Ζάκυνθος. Το βασικό χαρακτηριστικό τηςποιητικής παραγωγής του είναι η αποσπασματική μορφή:κανένα από τα ποιήματα που έγραψε μετά τον Ύμνο εις τηνΕλευθερίαν δεν είναι ολοκληρωμένο και με ελάχιστες εξαιρέσεις, τίποτα δεν δημοσιεύτηκε από τον ίδιο. ΟΚώστας Βάρναλης περιέγραψε εύστοχα την αποσπασματικότητα του σολωμικού έργου με τη φράση «...(ΟΣολωμός) πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε»[4]

Βίος

Καταγωγή και παιδικά χρόνια

Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798, στο διάστημα μεταξύ 15 Μαρτίου και 15 Απριλίου. Γονείς του ήταν οκόντες Νικόλαος Σολωμός και η υπηρέτριά του Αγγελική Νίκλη. Ο πατέρας του καταγόταν απόοικογένεια κρητικών προσφύγων που

Διονύσιος Σολωμός 44

Άγαλμα του Δ. Σολωμού στην πόλη της Ζακύνθου

εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο το 1670, μετά τηνκατάληψη της Κρήτης 1669 από τους Οθωμανούς.Το οικογενειακό τους όνομα στα Ιταλικάπαραδίδεται με διάφορες μορφές: Salamon,Salomon, Solomon, Salomone[5] . Η καταγωγή τηςμητέρας του είναι πιθανό να ήταν από την Μάνη[6]

Ο κόντες Νικόλαος Σολωμός χήρεψε το 1802 από την νόμιμη σύζυγό του Μαρνέττα Κάκνη, με την οποίαείχε αποκτήσει δύο παιδιά, τον Ρομπέρτο και την Έλενα. Από το 1796 όμως είχε δεσμό με την υπηρέτριάτου Αγγελική Νίκλη, με την οποία απέκτησε εκτός από τον Διονύσιο άλλον έναν γιο, τον Δημήτριο,μετέπειτα πρόεδρο της Ιονίου Βουλής, το 1801. Το ζευγάρι παντρεύτηκε μόλις την προπαραμονή τουθανάτου του (27 Φεβρουαρίου 1807) και τα παιδιά τους απέκτησαν τα δικαιώματα των νόμιμων τέκνων.Ο ποιητής πέρασε τα παιδικά του χρόνια ως το 1808 στο πατρικό του σπίτι στην Ζάκυνθο, υπό τηνεπίβλεψη του δασκάλου του αβά Σάντο Ρόσι, Ιταλού πρόσφυγα. Μετά τον θάνατο του πατέρα τουανέλαβε την κηδεμονία του ο κόντες Διονύσιος Μεσσαλάς, ενώ η μητέρα του παντρεύτηκε στις 15Αυγούστου της ίδιας χρονιάς τον Μανόλη Λεονταράκη. Την επόμενη χρονιά ο Μεσσαλάς έστειλε τονμικρό Διονύσιο στην Ιταλία για σπουδές, σύμφωνα με την συνήθεια των ευγενών των Επτανήσων, αλλάενδεχομένως και εξ αιτίας του γάμου της Αγγελικής Νίκλη.

Διονύσιος Σολωμός 45

Σπουδές στην Ιταλία

Ο Διονύσιος Σολωμός σε νεανική ηλικία.Συλλογή Μουσείου Σολωμού και Επιφανών

Ζακυνθίων.

Ο Σολωμός αναχώρησε για την Ιταλία μαζί με τονδάσκαλό του, ο οποίος επέστρεφε στην πατρίδα του, τηνΚρεμόνα. Γράφτηκε αρχικά στο Λύκειο της ΑγίαςΑικατερίνης στην Βενετία, όμως δυσκολευόταν ναπροσαρμοστεί στην αυστηρή πειθαρχία του σχολείου καιγι’ αυτό ο Ρόσι τον πήρε μαζί του στην Κρεμόνα, όπουτελείωσε το Λύκειο το 1815. Τον Νοέμβριο του 1815γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου τηςΠαβίας, από την οποία αποφοίτησε το 1817. Δεδομένωντων φιλολογικών ενδιαφερόντων του, η άνθηση τηςιταλικής λογοτεχνίας δεν τον άφησε ανεπηρέαστο.Καθώς μάλιστα μιλούσε πλέον θαυμάσια την ιταλικήγλώσσα, άρχισε να γράφει ποιήματα στα Iταλικά. Τασημαντικότερα από τα πρώτα ιταλικά ποιήματα πουέγραψε εκείνην την περίοδο ήταν το Ode per la primamessa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία) και La distruzionedi Gerusalemme ( Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ).Εξάλλου γνωρίστηκε με γνωστά ονόματα τηςπνευματικής Ιταλίας (πιθανώς Μαντσόνι, Μόντι κ.ά. οιοποίοι μάλιστα τον περιέβαλαν με το κλίμα του γαλλικούδιαφωτισμού[7] ), ενσωματώθηκε στους λογοτεχνικούς κύκλους τους και τελειοποιούμενος στις ποιητικέςκατακτήσεις του, εξελισσόταν σ' έναν καλό ποιητή της ιταλικής γλώσσας.

Επιστροφή στην ΖάκυνθοΟ Σολωμός επέστρεψε στην Ζάκυνθο το 1818, μετά το τέλος των σπουδών του. Στην Ζάκυνθο υπήρχεαξιόλογη πνευματική κίνηση ήδη από τον 18ο αιώνα (δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όλοι οιπροσολωμικοί ποιητές προέρχονταν από αυτό το νησί). Για αυτό ο Σολωμός βρήκε έναν κύκλο απόανθρώπους με ενδιαφέρον για την λογοτεχνία, με τους οποίους γρήγορα ανέπτυξε φιλικές σχέσεις. Οισημαντικότεροι από αυτούς ήταν ο Αντώνιος Μάτεσης (συγγραφέας του Βασιλικού), ο ΓεώργιοςΤερτσέτης, ο Διονύσιος Ταγιαπιέρας (γιατρός, δημοτικιστής, φίλος του Βηλαρά) και ο ΝικόλαοςΛούντζης. Συγκεντρώνονταν συχνά σε φιλικά σπίτια και διασκέδαζαν με αυτοσχέδια ποιήματα. Συχνάσατίριζαν στα ποιήματά τους έναν Ζακυνθινό γιατρό, τον Ροΐδη (τα ποιήματα του Σολωμού πουσατιρίζουν τον γιατρό είναι Το Ιατροσυμβούλιο, Η Πρωτοχρονιά και οι Κρεμάλες). Επίσης,αυτοσχεδίαζαν ποιήματα σε δοσμένες ομοιοκαταληξίες και θέμα. Όπως ήταν φυσικό, ο Σολωμόςξεχώριζε εξ αιτίας του ποιητικού ταλέντου του. Τα ιταλικά ποιήματα που αυτοσχεδίασε εκείνην τηνεποχή, εκδόθηκαν το 1822, με τον τίτλο Rime Improvvisate, η μοναδική ζώντος του Σολωμούδημοσιευμένη συλλογή[8] . Με την επιστροφή στη Ζάκυνθο ο Σολωμός εκπληρώνει το ιδανικό του όπωςτο αποκαλεί ο Κ.Θ. Δημαράς και μαζεύει «εθνικά τραγούδια», δηλαδή δημοτικά τραγούδια από όλα ταμέρη της Ελλάδας σε μια προσπάθεια ανακάλυψης υλικού που θα γεμίσει το δικό του ποιητικό σχήμα[9] .

Διονύσιος Σολωμός 46

Τα πρώτα ελληνικά έργα και η συνάντηση με το Σπυρίδωνα Τρικούπη

Ο λόγιος, ιστορικός και πολιτικός ΣπυρίδωνΤρικούπης.

Παράλληλα με τα ιταλικά ποιήματα, ο Σολωμός έκανε και τιςπρώτες απόπειρες να γράψει στα ελληνικά. Αυτό το εγχείρημαήταν δύσκολο, όχι μόνο επειδή ο ποιητής δεν γνώριζε καλά τηνελληνική γλώσσα, αφού η παιδεία του ήταν κλασική καιιταλική, αλλά και επειδή δεν υπήρχαν πολλά αξιόλογαποιητικά έργα στην δημοτική γλώσσα, τα οποία θα μπορούσενα αξιοποιήσει ως πρότυπο. Για να διαμορφώσει το γλωσσικότου όργανο άρχισε να μελετά συστηματικά τα δημοτικάτραγούδια, το έργο των προσολωμικών ποιητών, δημώδη καικρητική λογοτεχνία, που ήταν τα καλύτερα ώς τότε δείγματατης χρήσης της δημοτικής γλώσσας στην νεοελληνικήλογοτεχνία. Τα ποιήματα που ξεχωρίζουν από τα έργα αυτήςτης περιόδου είναι η Ξανθούλα, η Αγνώριστη, Τα δυο αδέρφιακαι Η τρελή μάνα.

Σημαντική για την στροφή του προς τη συγγραφή στα ελληνικά θεωρείται η συνάντησή του το 1822 μετον Σπ. Τρικούπη. Ο Τρικούπης επισκέφθηκε την Ζάκυνθο το 1822 ως προσκεκλημένος του λόρδουΓκίλφορντ. Η φήμη του Σολωμού στο νησί ήταν ήδη μεγάλη και ο Τρικούπης θέλησε να τον γνωρίσει.Στη δεύτερη συνάντησή τους ο Σολωμός τού διάβασε το ιταλικό Ωδή για την πρώτη λειτουργία και οΤρικούπης τού είπε «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σας επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στον ιταλικό Παρνασσό.Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη το Δάντη του». ΟΣολωμός τού εξήγησε ότι δεν γνώριζε καλά τα ελληνικά και ο Τρικούπης τον βοήθησε στην μελέτη τωνποιημάτων του Χριστόπουλου[10] . Ο αριστοκράτης Σολωμός αντίθετα από τον Κάλβο, ξεκινώντας απότην ιταλική παιδεία, «ανακάλυψε τον νέο ελληνισμό σαν μια δύναμη άγνωστη, θαυμαστή καιγονιμοποιό»[11] .

Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν και η καθιέρωση του ποιητή

Ταπεινότατή σου γέρνειἡ τρισάθλια κεφαλή,σὰν πτωχοῦ ποὺ θυροδέρνεικι εἶναι βάρος του ἡ ζωή.Ναί, ἀλλὰ τώρα ἀντιπαλεύεικάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή,ποὺ ἀκατάπαυστα γυρεύειἢ τὴ νίκη ἢ τὴ θανῆ.Ἀπ' τὰ κόκαλα βγαλμένητῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,καὶ σὰν πρῶταἀνδρειωμένη,χαῖρε, ὦ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

Ύμνος εις την Ελευθερίανστρ. 14-16

Ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην ελληνόγλωσση δημιουργία του Σολωμού ήταν ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν που ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1823, ποίημα εμπνευσμένο από την ελληνική επανάσταση του 1821. Το ποίημα δημοσιεύθηκε και στην Ελλάδα (το 1824 στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι) και στην Ευρώπη (1825 στο Παρίσι, σε γαλλική μετάφραση, αργότερα και σε άλλες γλώσσες) και η φήμη του ποιητή εξαπλώθηκε πέρα από τα στενά όρια του νησιού του. Σε αυτό το έργο εξ άλλου οφείλεται και η

Διονύσιος Σολωμός 47

εκτίμηση που απολάμβανε ο Σολωμός μέχρι τον θάνατό του, αφού τα υπόλοιπα έργα του ήταν γνωστάμόνο στον στενό κύκλο των θαυμαστών και «μαθητών» του. Με τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν άρχισε μιασημαντική περίοδος για την μετέπειτα διαμόρφωση του ποιητή: είναι η εποχή στην οποία έχεικατακτήσει πλέον την γλώσσα και προσπαθεί να δοκιμαστεί σε συνθετότερες μορφές, να διευρύνει τονκύκλο των εμπνεύσεών του και να εγκαταλείψει την ευκολία του αυτοσχεδιασμού. Καρπός τωναναζητήσεων αυτής της περιόδου ήταν η Ωδή εις το θάνατο του Λόρδου Μπάιρον, ποίημα που έχειπολλά κοινά στοιχεία με τον Ύμνο αλλά και πολλές αδυναμίες[12] , Η Καταστροφή των Ψαρών, οΔιάλογος, που αναφέρεται στην γλώσσα (βλέπε παρακάτω), η Γυναίκα της Ζάκυνθος.

Η εγκατάσταση στην Κέρκυρα: Τα πρώτα χρόνιαΤο 1828, μετά από προστριβές και οικονομικές διαφορές με τον αδελφό του Δημήτριο για κληρονομικάζητήματα, ο Σολωμός μετακόμισε στην Κέρκυρα, σημαντικό πνευματικό κέντρο των Επτανήσων εκείνητην εποχή. Αιτία της αναχώρησής δεν ήταν όμως μόνο τα οικογενειακά προβλήματα˙ ο Σολωμόςσχεδίαζε ήδη από το 1825 να ταξιδέψει στο νησί. Η Κέρκυρα θα του προσέφερε όχι μόνο ένα περιβάλλονπνευματικότερο, αλλά και την απομόνωση που ταίριαζε στον μονήρη και ιδιότροπο χαρακτήρα του και ηοποία ήταν απαραίτητη για την μελέτη και την ενασχόλησή του με την ποίηση, σύμφωνα και με τιςυψηλές αντιλήψεις που είχε για την Τέχνη. Γι’ αυτό και τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην Κέρκυραήταν τα πιο ευτυχισμένα χρόνια Την εποχή εκείνη ξεκίνησε την εντατική μελέτη της γερμανικήρομαντική φιλοσοφία και ποίηση (Hegel. Schlegel, Schiller, Goethe). Επειδή δεν γνώριζε γερμανικά, ταδιάβαζε από ιταλικές μεταφράσεις που εκπονούσε γι’ αυτόν ο φίλος του Νικόλαος Λούντζης. Επίσηςσυνέχισε να επεξεργάζεται τα έργα Γυναίκα της Ζάκυνθος και Λάμπρος, που είχε αρχίσει το 1826.

1833: Η δίκη και τα μεγάλα έργα της ωριμότητας

Προσωπογραφία του Διονυσίου Σολωμού απόάγνωστο καλλιτέχνη.

Την περίοδο 1833-1838, και ενώ οι σχέσεις με τον αδελφότου είχαν αποκατασταθεί, η ζωή του συνταράχθηκε απόμια σειρά δίκες, με τις οποίες ο ετεροθαλής αδελφός του(από την πλευρά της μητέρας του) Ιωάννης Λεονταράκηςδιεκδικούσε τμήμα της πατρικής περιουσίας, με τοεπιχείρημα ότι ήταν και αυτός τέκνο του κόντε ΝικόλαουΣολωμού, αφού η μητέρα του ήταν έγκυος πριν από τοθάνατό του. Παρόλο που η κατάληξη της περιπέτειαςήταν ευνοϊκή για αυτόν και τον αδελφό του, η δικαστικήδιαμάχη οδήγησε σε αποξένωση του Σολωμού από τημητέρα του (πληγώθηκε πολύ από τη στάση της, κυρίωςεπειδή την υπεραγαπούσε) και στην απόσυρσή του απότη δημοσιότητα.

Παρόλο που η δίκη επηρέασε πολύ τον ψυχισμό τουποιητή, δε στάθηκε ικανή να αναστείλει την ποιητική τουδημιουργία. Το 1833 ξεκίνησε η ωριμότερη περίοδος τηςποιητικής δημιουργίας του Σολωμού, αποτέλεσμα τηςοποίας ήταν τα (ανολοκλήρωτα) ποιήματα Ο Κρητικός(1833), Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (έως το 1845), Ο Πόρφυρας (1847), τα οποία αναγνωρίζονται ως τακαλύτερα έργα του. Παράλληλα σχεδίαζε και άλλα έργα, τα οποία όμως έμειναν είτε στο στάδιο τωνσχεδιασμάτων, είτε σε πολύ αποσπασματική μορφή, όπως τα Νικηφόρος Βρυέννιος, Εις το θάνατοΑιμιλίας Ροδόσταμο, Εις Φραγκίσκα Φραίζερ, Carmen Seculare.

Διονύσιος Σολωμός 48

Ο κύκλος της Κέρκυρας

Ο Διονύσιος Σολωμός νεκρός σε σκίτσο τουΔιονυσίου Βέγκια

Στην Κέρκυρα ο Σολωμός βρέθηκε σύντομα στο στοεπίκεντρο ενός κύκλου θαυμαστών και ποιητών, ενός πυρήνααπό πνευματικούς ανθρώπους με μεγάλη μόρφωση, μεπροοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες, με αισθητικήκατάρτιση και με αυστηρές αξιώσεις για την τέχνη. Τασημαντικότερα πρόσωπα που με τα οποία συσχετίστηκε οποιητής ήταν ο Νικόλαος Μάντζαρος, ο Ιωάννης και οΣπυρίδων Ζαμπέλιος, ο Ερμάννος Λούντζης, ο NicoloTommaseo, ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Πέτρος ΒράιλαςΑρμένης, ο Ιάκωβος Πολυλάς, ο Ιούλιος Τυπάλδος, οΑνδρέας Λασκαράτος, ο Γεράσιμος Μαρκοράς.

Η διαθήκη του Δ. Σολωμού γραμμένη στην ιταλική γλώσσα.

Οι Πολυλάς, Τυπάλδος και Μαρκοράς ήταν οι«μαθητές» του Σολωμού, οι ποιητές πουσυγκροτούν την τον κύκλο των «σολωμικώνποιητών», από τον οποίο αρχίζει η ποιητικήάνοδος της ελληνικής ποίησης, πολλές δεκαετίεςπριν από την Αθήνα, όπου ο Κωστής Παλαμάςεπιχείρησε μια δεύτερη ποιητική αναγέννηση, ως«αρχηγός» της Νέας Αθηναϊκής Σχολής.

Τα τελευταία χρόνια

Ο Σολωμός μετά το 1847 άρχισε να ξαναγράφει στα Ιταλικά. Τα έργα της περιόδου είναι ημιτελήποιήματα και πεζά σχεδιάσματα και κάποια από αυτά ίσως σχεδίαζε να μεταφέρει στα Ελληνικά. Το1851 εμφανίστηκαν και σοβαρά προβλήματα υγείας και ο χαρακτήρας του έγινε ακόμα πιο ιδιόρρυθμος.Αποκόπηκε από φιλικά του πρόσωπα, όπως τον Πολυλά (οι σχέσεις τους αποκαταστάθηκαν το 1854) καιμετά και την τρίτη εγκεφαλική συμφόρηση που έπαθε το 1856 δεν έβγαινε πλέον από το σπίτι. Πέθανετελικά τον Φεβρουάριο του 1857. Ήταν τόσο γενική και στέρεη η φήμη του, ώστε όταν μαθεύτηκε οθάνατός του, όλος ο λαός πένθησε. Το θέατρο της Κέρκυρας έκλεισε, η Ιόνιος Βουλή σταμάτησε τιςεργασίες της και αποφάσισε να κηρυχθεί πένθος για τον ποιητή. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στηΖάκυνθο το 1865.

Διονύσιος Σολωμός 49

Έργο

Τα κυριότερα έργα

Ακόμη ένα έργο λαϊκής τέχνης, που αναπαριστά τονΔιονύσιο Σολωμό.

Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, αυτά της Ζακυνθινήςπεριόδου, ήταν κυρίως σύντομα στιχουργήματα σταπρότυπα των ιταλικών ποιημάτων, στο κλίμα τουαρκαδισμού (για παράδειγμα Ο θάνατος του βοσκού,Ευρυκόμη), αλλά και του πρώιμου ρομαντισμού (Τρελήμάνα). Πρώτος σημαντικός σταθμός είναι ο Ύμνος εις τηνΕλευθερίαν (1823), χάρη στον οποίο καθιερώθηκε ωςεθνικός ποιητής και απέκτησε τη φήμη που απολάμβανεως το θάνατό του. Η δεκαετία 1823-1833 είναικαθοριστική για την μετέπειτα εξέλιξή του. Τότε οποιητής προσπάθησε να εγκαταλείψει την ευκολία τουαυτοσχεδιασμού και άφησε οριστικά τον νεοκλασικισμότων ποιημάτων Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Ωδή στονθάνατο του Λόρδου Βύρωνα και Εις Μάρκο Μπότσαρη, τομόνο ποίημα που αφιερώνεται σε αγωνιστή του '21[13] .

Το 1824 συνέθεσε τον Διάλογο για τη γλώσσα.Συμμετέχουν τρία πρόσωπα: ο ποιητής, ο φίλος (σεπρώτο σχεδίασμα αναφέρεται ότι είναι ο Σπ. Τρικούπης) και ο σοφολογιότατος, αλλά στο μεγαλύτεροτμήμα συζητούν μόνο ο ποιητής και ο λόγιος. Ο ποιητής προσπαθεί να αποδείξει ότι η καθαρεύουσαείναι μια τεχνητή γλώσσα που δεν την έχει ανάγκη ούτε ο λαός ούτε η λογοτεχνία. Υποστηρίζει μιαλογοτεχνική γλώσσα που θα στηρίζεται στη γλώσσα του λαού, αλλά βέβαια θα είναι επεξεργασμένη απότον ποιητή, με τη χαρακτηριστική φράση:«υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και αν είσαι αρκετός,κυρίεψέ την». Χρησιμοποιεί τα επιχειρήματα του γαλλικού διαφωτισμού για τη χρήση των εθνικώνγλωσσών και με παραδείγματα από την ιταλική ποίηση προσπαθεί να αποδείξει ότι καμία λέξη απόμόνη της δεν είναι χυδαία, αλλά αποκτά την ιδιαίτερη αξία της μέσα στο ποίημα, σε συνδυασμό με τιςάλλες λέξεις. Στο τέλος του έργου ο ποιητής εγκαταλείπει τα ορθολογικά επιχειρήματα και εκφράζει τιςαπόψεις του με πάθος[14] .

Το διάστημα 1824-1826 άρχισε να επεξεργάζεται το ποίημα Λάμπρος, το οποίο δεν ολοκληρώθηκε. ΟΛάμπρος είναι ένας ακραίος ρομαντικός ήρωας: έχει κάνει σχέση με μια νεαρή κοπέλα, τη Μαρία, καιέχουν αποκτήσει τέσσερα παιδιά χωρίς να παντρευτούν. Τα παιδιά τους τα έβαλε σε ένα ορφανοτροφείο.Όσον καιρό πολεμούσε κατά του Αλή Πασά, συναντήθηκε με την κόρη του χωρίς να την αναγνωρίσει,και έκανε ερωτικό δεσμό μαζί της. Όταν τελικά ανακάλυψε την αιμομιξία, από κάποια σημάδια που είχεη κόρη, και της το ομολόγησε, η κοπέλα αυτοκτόνησε. Επιστρέφοντας στο σπίτι του ο Λάμπροςαναγκάστηκε να ομολογήσει στη Μαρία το έγκλημά του και κατέφυγε σε μια εκκλησία για να βρειγαλήνη. Εκεί όμως η Θεία Δίκη του έστειλε τα φαντάσματα των τριών αγοριών του που τον καταδίωξαν.Ο ήρωας, κυνηγημένος, γκρεμίστηκε τελικά από ένα βράχο και η Μαρία, που είχε ήδη τρελαθεί, έπεσεστη λίμνη ελπίζοντας ότι στον ουρανό θα έβρισκε επιτέλους τη γαλήνη.

Διονύσιος Σολωμός 50

Ο τάφος του Διονύσιου Σολωμού στη Ζάκυνθο

Το 1826 παραδίδει το Η Φαρμακωμένηεκφράζοντας την αγανάκτησή του έναντι τωνσυμπατριωτών του γιατί καταδίκασαν σεηθικό θάνατο μια νέα κοπέλλα[15] . Στηνπερίοδο 1826-1829 επεξεργαζόταν τοπεζόμορφο ποίημα Γυναίκα της Ζάκυνθος,εφιαλτική σάτιρα, που επεκτείνεται στο θέματου Κακού[16] . Το έργο είναι αφήγηση ενόςιερομόναχου, του Διονυσίου, και η «Γυναίκα»είναι η χαρακτηριστικότερη έκφραση τουΚακού. Λέγεται ότι αφορμή για τη σύνθεσηαυτή ήταν ένα συγγενικό πρόσωπο τουΣολωμού, και για αυτό ο αδερφός του ποιητήδεν επέτρεψε στον Πολυλά να το εκδώσει. Το

1829 έγραψε το Εις Μοναχήν για την Άννα Γεωργομίλα, όταν ενδύθηκε το μοναχικό σχήμα στη μονήΑγίων Θεοδώρων στην Κέρκυρα[17] .

Το 1833 έγραψε το πρώτο σημαντικό έργο της ωριμότητας, τον Κρητικό, σε στίχο ιαμβικόδεκαπεντασύλλαβο, εμπνευσμένο από την κρητική λογοτεχνία. Αφηγείται την ιστορία ενός Κρητικούπου έφυγε από την Κρήτη μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1826, το ναυάγιο και την προσπάθειάτου να σώσει την αγαπημένη του από την τρικυμία. Κεντρικό σημείο του ποιήματος είναι η εμφάνισηενός οράματος, μιας Φεγγαροντυμένης. Ο αφηγητής της ιστορίας είναι ο ίδιος ο Κρητικός: την αφηγείταιχρόνια μετά, όταν ζει μόνος ζητιανεύοντας, με αναδρομές στο παρελθόν (τη ζωή στην Κρήτη και τοναυάγιο) και προβολές στο μέλλον (τη Δευτέρα Παρουσία και τη συνάντηση με την αγαπημένη του στονΠαράδεισο). Ο Κρητικός είναι αισθητικά το πιο ολοκληρωμένο ποίημα. Το κεντρικό πρόβλημα πουαπασχολεί τους φιλολόγους είναι η ερμηνεία της μορφής της «Φεγγαροντυμένης».Κατά τη δεκαετία 1833-1844 επεξεργάστηκε και το Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, έργουπου αναφέρεται στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και την ηρωική έξοδο των κατοίκων, σεομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο. Μετά το 1845 άρχισε να το επεξεργάζεται σε άλλη μορφή, χωρίςομοιοκαταληξία. Το ποίημα περιγράφει την κατάσταση στο Μεσολόγγι τις τελευταίες ημέρες τηςπολιορκίας, όταν είχαν εξαντληθεί τα τρόφιμα και ήταν βέβαιο ότι η πόλη θα έπεφτε. Για την ερμηνείατου ποιήματος είναι ιδιαίτερα χρήσιμες οι ιταλικές σημειώσεις του ποιητή, που έχουν προταχθεί στηνέκδοση σε μετάφραση του Πολυλά. Κεντρικό θέμα είναι η δύναμη της θέλησης και η πάλη με τουςπειρασμούς της φύσης, που γεννούν την επιθυμία για ζωή και μπορούν να αποπροσανατολίσουν τουςαγωνιστές.Το τελευταίο έργο της ωριμότητας είναι ο Πόρφυρας, 1847, εμπνευσμένος από ένα πραγματικόπεριστατικό, όταν ένας καρχαρίας κατασπάραξε έναν Άγγλο στρατιώτη που κολυμπούσε στο λιμάνι τηςΚέρκυρας. Ο Πόρφυρας είναι το πιο προβληματικό ως προς την ερμηνεία έργο, κυρίως λόγω της μορφήςστην οποία έχει παραδοθεί. Αναφέρεται και αυτός στη σχέση φύσης - ανθρώπου και στη διάστασημεταξύ σώματος (ύλης) και πνεύματος[18] .

Διονύσιος Σολωμός 51

Η αντιμετώπιση του έργου του

Μικρὸς προφήτης ἔρριξε σὲ κορασιὰ τὰ μάτια,καὶ στοὺς κρυφούς του λογισμοὺς χαρὰ γιομάτους εἶπε:«Κι ἂν γιὰ τὰ μάτια σου Καλή, κι ἂν γιὰ τὴν κεφαλήσου,κρίνους ὁ λίθος ἔβγανε, χρυσὸ στεφάνι ὁ ἥλιος,δῶρο δὲν ἔχουνε γιὰ Σὲ καὶ γιὰ τὸ μέσα πλοῦτος.Ὄμορφος κόσμος, ἠθικός, ἀγγελικὰ πλασμένος.

Εἰς Φραγκίσκα Φράϊζερ

Ο Σολωμός είχε εξ αρχής σημαντική θέση στους φιλολογικούς κύκλους της Ζακύνθου. Μετά και τηδημοσίευση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν η φήμη του επεκτάθηκε και στο ελληνικό κράτος, αν και οίδιος δεν ταξίδεψε ποτέ στην ελεύθερη Ελλάδα[19] . Στο ευρύ κοινό των Επτανήσων και στην Αθήνα οποιητής ήταν γνωστός μόνο για τα ποιήματα που είχε δημοσιεύσει: τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, τοαπόσπασμα «Η δέηση της Μαρίας» από τον Λάμπρο, την Ωδή εις Μοναχήν, καθώς και τα νεανικά τουποιήματα, πολλά από τα οποία διαδίδονταν προφορικά και αρκετά από αυτά είχαν μελοποιηθεί. Ηάποψη των συγχρόνων του στηριζόταν επομένως σε αυτά τα έργα, και χάρη σε αυτά τα έργα είχεαποκτήσει τη φήμη που τον συνόδευσε μέχρι τον θάνατό του. Θαυμασμό για το έργο του Σολωμούεκδήλωναν και οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Α’ Αθηναϊκής Σχολής, εκφράζοντας όμως τιςαντιρρήσεις τους για τη γλώσσα του. Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός[20] , έγραφε το 1827 στο Cours de lalitterature grecque moderne[21] : «τα ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού… έχουν τη σπάνια αξία κάποιουδυνατού και συναρπαστικού οίστρου, μιας φαντασίας γεμάτης τόλμη και γονιμότητα»[22] . ΟΑλέξανδρος Σούτσος στο ποίημα του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα χαρακτήρισε τον Σολωμό (αλλάκαι τον Κάλβο)« μεγάλο ὠδοποιό», που όμως παραμέλησε τα κάλλη της γλώσσας και παρουσίασεπλούσιες ιδέες «πτωχά ενδεδυμένες», ενώ ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής στο Esquisses de la literaturefrecque moderne έγραφε: «το πνεύμα του τον κάνει να είναι μια από τις μεγαλύτερες δόξες της Ελλάδας….Ο Σολωμός έλαμψε σαν το πιο όμορφο πετράδι του ποιητικού στέμματος της Ελλάδας»[23] . Ήδη πριν τονθάνατό του το ποιητικό έργο του Σολωμού είχε ταυτιστεί με την έννοια της πατρίδας: το 1849 ηεφημερίδα Αιών έγραφε:«αἱ ποιήσεις τοῦ Σολωμοῦ δὲν εἶναι ποιήσεις ἀτόμου, ἀλλὰ ὁλοκλήρουἔθνους»[24] . Ανάλογες κρίσεις διατυπώθηκαν και μετά το θάνατο του ποιητή. Το περιοδικό Πανδώραέγραψε:« ἐκ τῶν ἐξοχωτέρων τῆς Ἑλλάδος, δὸς δ' εἰπεῖν καὶ τῆς Εὐρώπης αὐτῆς, ποιητῶν, ὁ συγγραφεὺςτοῦ πρὸς τὴν Ἐλευθερίαν Διθυράμβου ἐκείνου, ὁ ἐκ Ζακύνθου Διονύσιος Σολομός, ἀπέθανεν εἰςἀκμάζουσαν ἔτι ἡλικίαν»[25] . Οι επικήδειοι των μαθητών του Σολωμού ήταν βεβαίως πιο ουσιαστικοί καιαναφέρονταν και στα ανέκδοτα έργα, πολλά από τα οποία είχαν ακούσει τον ποιητή να απαγγέλλει. ΟΙούλιος Τυπάλδος χαρακτήρισε τον Σολωμό «πρώτο και μέγα θεμελιωτή της νέας μας φιλολογίας» και οΙάκωβος Πολυλάς στα «Προλεγόμενα» των ποιημάτων του Σολωμού το 1859 τον ονόμασε «εθνικόποιητή».Η εικόνα για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης, το1859. Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαντον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του, δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων.Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη: το 1857, μετά τον θάνατο του Σολωμού, έγραφε στονΚωνσταντίνο Ασώπιο ότι «ἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνους» και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη: ότι οΣολωμός άφησε πίσω του «ἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάς»[26] . Αρνητικές κρίσεις γιατα ποιήματα του Σολωμού διατύπωσε και ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος στο δοκίμιό του «Πόθεν η κοινή λέξις"τραγούδω";», το 1859.

Η πρώτη ουσιαστική επανεκτίμηση του σολωμικού έργου εκτός του επτανησιακού χώρου έγινε μετά το 1880, κυρίως από το κριτικό έργο του Παλαμά, ο οποίος αναγνώρισε την ιστορική σημασία του έργου του

Διονύσιος Σολωμός 52

Σολωμού, εξαιτίας της δημιουργίας προσωπικής ποιητικής γλώσσας και του γόνιμου συνδυασμού όλωντων στοιχείων της ποιητικής παράδοσης αλλά και των ευρωπαϊκών ποιητικών ρευμάτων και ιδεών. Στηνπραγματικότητα μορφές όπως ο Σολωμός, ο Κάλβος ή ο Παλαμάς φαίνεται πως βοήθησαν την ελληνικήλογοτεχνία να ξεφύγει από τον χαρακτηρισμό της ελάσσονος ποίησης του 19ου αιώνα και να τηνεντάξουν στο ευρύτερο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ρομαντισμού[27] .Σταθμό στη μελέτη του Σολωμικού έργου αποτέλεσε το ιδιοφυές βιβλίο του Κώστα Βάρναλη "Ο Σολωμόςχωρίς μεταφυσική" (1925), σφοδρή πολεμική ενάντια στην ιδεαλιστική -και άγονη- θεώρησή του από τονΓιάννη Αποστολάκη στο κακογραμμένο, φλύαρο και πλαδαρό βιβλίο του "Η ποίηση στη ζωή μας" (1923).

Η αποσπασματικότητα του έργου

Χειρόγραφο του Σολωμού από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους

Το πρόβλημα τηςαποσπασματικής μορφής τουσολωμικού έργου και τηςέκδοσής του είναι ένα από τασημαντικότερα θέματα τηςμελέτης της σολωμικήςποίησης αλλά και τηςΕλληνικής Φιλολογίας εν γένει.Τα μόνα έργα του Σολωμούπου δημοσιεύθηκαν όσο ζούσεήταν ο Ύμνος εις την

Ελευθερίαν (1825), ένα απόσπασμα του Λάμπρου («Η δέηση της Μαρίας») (1834), το Ωδή εις Μοναχήν(1829) και το επίγραμμα Εις Φραγκίσκα Φραίζερ (1849). Τα υπόλοιπα έργα του έμειναν ανολοκλήρωτα. ΟΣολωμός επεξεργαζόταν συνεχώς τα έργα του και αγωνιζόταν για την επίτευξη της απόλυτηςτελειότητας στη μορφή, προσπαθώντας να τα απαλλάξει από οτιδήποτε περιττό, που κατέστρεφε τηνκαθαρά λυρική ουσία. Τα χειρόγραφά του δεν περιέχουν τα έργα καθαρογραμμένα, αλλά αποκαλύπτουνόλα τα στάδια επεξεργασίας τους, χωρίς απαραίτητα η τελευταία επεξεργασία να είναι η τελική. Οποιητής συνελάμβανε πρώτα ένα προσχέδιο του ποιήματος σε πεζό, το οποίο κατέγραφε στα ιταλικά, καιστη συνέχεια άρχιζε την ελληνική επεξεργασία. Για πολλούς στίχους σώζονται διάφορες παραλλαγές, οιστίχοι συχνά δεν είναι στη σωστή σειρά, κάποιοι είναι ανολοκλήρωτοι ενώ υπάρχουν και χάσματα.Συχνά στην ίδια σελίδα ο ποιητής μπορεί να έγραφε στίχους από διαφορετικά ποιήματα.

Ο πιστός μαθητής του Σολωμού, Ιάκωβος Πολυλάς, όταν ανέλαβε μετά τον θάνατο του «δασκάλου» τουνα εκδώσει το έργο του (το οποίο ανέμεναν με αγωνία όχι μόνο στα Επτάνησα αλλά και στην υπόλοιπηΕλλάδα), είχε να αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες. Κατ' αρχάς, έπρεπε να πάρει την άδεια από τοναδερφό του ποιητή, Δημήτριο, να μελετήσει τα τετράδια. Στην συνέχεια, έπρεπε να ταξινομήσει τοακατάστατο υλικό (με τον δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα του Σολωμού) για να παρουσιάσει έναέργο όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένο και νοηματικά συνεκτικό και αυτοτελές. Ο Πολυλάςσυγκέντρωσε και ταξινόμησε αυτό το υλικό και προσπάθησε να το ανασυνθέσει επιλέγοντας τουςστίχους που εκείνος θεωρούσε ότι ανταποκρίνονταν περισσότερο στις αισθητικές απόψεις του ποιητή.Κάποιες φορές προσέθεσε και στίχους που είχε ακούσει τον Σολωμό να απαγγέλλει, και κατέγραψε καικάποιες από τις παραλλαγές των στίχων. Εξέδωσε το έργο του Σολωμού το 1859 με τον τίτλο Άπαντα ταΕυρισκόμενα και με μια εξαιρετική κριτική εισαγωγή, στην οποία διατύπωνε και την άποψη ότι ταχειρόγραφα του ποιητή με την οριστική μορφή των ποιημάτων έχουν χαθεί.

Διονύσιος Σολωμός 53

Απόπειρες ερμηνείας της αποσπασματικότητας

«...(Ο Σολωμός) πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε».

— Κ. Βάρναλης, Σολωμικά, 1957

Η μορφή που παρουσίασε το έργο του Σολωμού με την πρώτη έκδοσή του μάλλον προκάλεσεαπογοήτευση, καθώς τότε δεν μπορούσε να γίνει κατανοητή και να εκτιμηθεί η αξία ενός έργου με τόσες«ατέλειες». Ο Πολυλάς τόνισε στα προλεγόμενά του ότι τα κυριότερα χειρόγραφα, με την οριστική μορφήτων ποιημάτων είτε είχαν χαθεί, είτε είχαν καταστραφεί. Επικρατούσαν τότε οι υποθέσεις ότι μπορεί ταέργα να εκλάπησαν από τον υπηρέτη του Σολωμού ή από τον αδερφό του Δημήτριο, ή ίσως ότι μπορεί νατα κατέστρεψε ο ίδιος ο ποιητής. Μόνο από τις αρχές του 20ου αι. είχε γίνει πλέον κατανοητό ότι δενυπήρχαν άλλα χειρόγραφα και ότι ο ποιητής δεν είχε ολοκληρώσει τα έργα του. Οι πρώτες απόπειρεςερμηνείας του φαινομένου της αποσπασματικότητας ήταν περισσότερο εξωκειμενικές: η αδυναμίαολοκλήρωσης ερμηνευόταν ως αιτία της απουσίας της κατάλληλης πνευματικής ατμόσφαιρας που θατου έδινε κίνητρο να ολοκληρώσει τα έργα του, ή της απουσίας ικανοποιητικής λογοτεχνικής παράδοσηςτην οποία θα μπορούσε να ακολουθήσει, ή δίνονταν ψυχολογικές ερμηνείες σχετικά με τον αλκοολισμότου ποιητή, την έλλειψη συνθετικής ικανότητας, την δυσμενή επίδραση της δίκης του 1833-1838 ή τηντελειομανία και το αίσθημα του ανικανοποίητου [28] .Άλλοι μελετητές αντιθέτως επισήμαναν ότι ο Σολωμός σε μεγάλο βαθμό αδιαφορούσε για τηνολοκλήρωση των ποιημάτων. Ενδεικτική είναι η φράση που αποδίδεται στον ποιητή «Ο Λάμπρος θαμείνει απόσπασμα, γιατί το όλο ποίημα δε φτάνει το ύψος μερικών μερών». Ο Λίνος Πολίτης λέει σχετικάμε την αποσπασματικότητα των Ελεύθερων πολιορκημένων: «δεν θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξειτα λυρικά αυτά κομμάτια σ' ένα σύνολο αφηγηματικό... Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση,αδιαφορώντας για την μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι...προς μιά κατάκτηση ενός«καθαρού» λυρικού χώρου, πολύ πιο πριν από την εποχή του. Κάτι ανάλογο διαπιστώσαμε και στονΚρητικό, το ίδιο ισχύει και για τα άλλα του «αποσπασματικά» έργα»[29] . Αργότερα ο Σολωμός θεωρήθηκεαπό αρκετούς ποιητές και κριτικούς ως πρόδρομος την «καθαρής ποίησης»[30] και ηαποσπασματικότητα του έργου του δεν «ενοχλούσε», αντιθέτως εθεωρείτο μεγάλο πλεονέκτημα. ΟΔημήτρης Λιαντίνης αναφερόμενος στο φαινόμενο της αποσπασματικότητας του Σολωμικού έργου τουαναγνωρίζει μια νόμιμη συντριβή: «Ο Σολωμός ταιριαστός στον καιρό του ήταν ανάγκη να δημιουργήσειτέχνη ευρωπαϊκή, αλλά ταιριαστός και στον τόπο του ήταν ανάγκη να δημιουργήσει τέχνη κλασσική.Αυτή η σύγκρουση τον οδήγησε στο παράταιρο σμίξιμο τού ρομαντικού και τού κλασσικού, και στησυντριβή της τέχνης του.»[31]

Τέλος, την τελευταία δεκαετία έγινε απόπειρα συσχετισμού των ανολοκλήρωτων σολωμικών έργων με τααποσπασματικά έργα της ρομαντικής λογοτεχνίας[32] (όπως τα Kubla Khan του Coleridge, Giaour τουByron, Heinrich von Oftendingen του Novalis), αν και αυτή η ερμηνεία δεν είναι αποδεκτή από άλλους [33]

.

Το εκδοτικό πρόβλημαΤο πρόβλημα της έκδοσης του έργου του Σολωμού τέθηκε κατά τις δεκαετίες 1920-1930, μετά την έκδοση από τον Κ. Καιροφύλα το 1927 έργων που δεν είχαν συμπεριληφθεί στην έκδοση Πολυλά, όπως Η Γυναίκα της Ζάκυνθος, η σάτιρα Οι Κρεμάλες και αρκετά ιταλικά σονέτα, αλλά και την απόφαση της Ακαδημίας Αθηνών να εκδοθούν τα ποιήματα του Σολωμού με κριτική έκδοση από τον Ν.Β. Τωμαδάκη. Τότε ξεκίνησε συζήτηση σχετικά με την μορφή της έκδοσης που θα ήταν καταλληλότερη: κριτική ή «πανομοιότυπη» (όπως υποστήριζε ο Λίνος Πολίτης). Η κριτική έκδοση τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, ενώ και οι δύο φιλόλογοι ετοίμασαν «χρηστικές» εκδόσεις των ποιημάτων, που απευθύνονταν στο ευρύ κοινό. Ο Λ.Πολίτης εξέδωσε το 1964 τα χειρόγραφα του ποιητή σε φωτογραφική ανατύπωση και

Διονύσιος Σολωμός 54

τυπογραφική μεταγραφή. Η έκδοση αυτή αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην πορεία των σολωμικώνερευνών όχι μόνο διότι αποκαλύφθηκε ο τρόπος εργασίας του ποιητή, αλλά και γιατί δόθηκε πλέονστους φιλολόγους η δυνατότητα να μελετήσουν όλες τις φάσεις επεξεργασίας των ποιημάτων και,ενδεχομένως, να διατυπώσουν νέες εκδοτικές προτάσεις.Οι τωρινές εκδοτικές απόπειρες του σολωμικού έργου μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες,ανάλογα με την λύση που προτείνουν: η «αναλυτική» έκδοση αποκαλύπτει τα διαδοχικά στάδιαεπεξεργασίας του ποιήματος και τις διάφορες παραλλαγές, όπως είχε εξηγήσει ο Λίνος Πολίτης καισκόπευε να πραγματοποιήσει. Η «συνθετική» έκδοση αντιθέτως παρουσιάζει το έργο σε μορφή με λογικήαλληλουχία και μορφική πληρότητα και αποκλείει όσους στίχους ή όσα αποσπάσματα δεν πληρούναυτές τις προϋποθέσεις. Δείγμα «συνθετικής» έκδοσης είναι η εκδοτική δοκιμή του Στυλιανού Αλεξίου(1994), η οποία όμως δέχτηκε σφοδρή κριτική από τους υποστηρικτές της «αναλυτικής» προσέγγισης.[34]

.

Εργογραφία

Ελληνικά Ποιήματα

Τα πρώτα έργα

Εις κόρην η οποία ανεθρέφετο μέσα εις μοναστήρι Στο θάνατο της μικρής ανεψιάς

Πόθος (απόσπασμα) Η σκιά του Ομήρου

Ανάμνησις Η Ευρυκόμη

Εις φίλον ψυχορραγούντα O θάνατος της ορφανής

Το όνειρο Ο θάνατος του βοσκού

Προς τον Κύριον Λοδοβίκον Στράνη Η Ψυχούλα

Προς τον Κύριον Γεώργιον Δε Ρώσση Η Αγνώριστη

Κάκιωμα Η Αγνώριστη

1823-1833: Η περίοδος της διαμόρφωσης

Ύμνος εις την Ελευθερίαν (1823) Νεκρική Ωδή

Ποίημα Λυρικό εις το θάνατο του Λορδ Μπάϊρον (1824) Εις μοναχήν (1829)

Εις Μάρκο Μπότσαρη (1823) Εις το θάνατο κυρίας Αγγλίδας

Η καταστροφή των Ψαρών (1824) Η Φαρμακωμένη στον Άδη

Η Φαρμακωμένη (1826) Ο Λάμπρος (1829)

Τα μεγάλα έργα της ωριμότητας

Ο Κρητικός (1833)

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1826-1844)

Ο Πόρφυρας (1849)

Τα τελευταία σχεδιάσματα

Νικηφόρος ο Βρυέννιος Προς τον Βασιλέα της Ελλάδας

Εις το θάνατο Αιμιλίας Ροδόσταμο (1848) Ο Ανατολικός Πόλεμος

Εις Φραγκίσκα Φραίζερ (1849) Carmen Seculare

Εις το θάνατο της ανεψιάς του Ελληνίδα Μητέρα

Σατιρικά

Διονύσιος Σολωμός 55

Η Πρωτοχρονιά (1824)

Το Ιατροσυμβούλιο (1825)

Η Βίζιτα

Το όνειρο (1826)

Η Τρίχα (Σατιρικό του 1833)

Μεταφράσεις

Η άνοιξη του Μεταστάσιου

Το καλοκαίρι του Μεταστάσιου

Ωδή του Πετράρχη

Ελληνικά πεζά

O Διάλογος (1822-1825)

Η Γυναίκα της Ζάκυνθος (1826-1829)

Ιταλικά ποιήματα (επιλογή)

Πρώιμα έργα

La Distruzione di Gerusalemme (Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ)

Ode per prima messa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία)

Rime Improvvisate (συλλογή, 1822)

Ημιτελή ποιήματα της τελευταίας περιόδου

La navicella Greca (Το ελληνικό καραβάκι) L' albero mistico (frammento- απόσπασμα) (Το μυστικόδέντρο)

Saffo (Σαπφώ) L' avvelenata (frammenti) (Η φαρμακωμένη)

Orfeo, sonetto (Ορφέας) Il giovane guerriero (frammenti)(ο νέος πολεμιστής)

Sonetto in morte di Stelio Marcoran (Σονέτο στο θάνατο του ΣτέλιουΜαρκορά)

Πεζά σχεδιάσματα ποιημάτων

La madre Greca (Η ελληνίδα μητέρα) Orfeo (Ορφέας)

La donna velata (Η γυναίκα με το μαγνάδι) Ο Πόρφυρας

L'usignolo e lo sparviere (Το αηδόνι και το γεράκι)

Διονύσιος Σολωμός 56

Ιταλικά πεζά

Per Dr. Spiridione Gripari (Επικήδειος λόγος, 1820)

Elogio di Ugo Foscolo (Επιμνημόσυνος λόγος, 1827)

Σημειώσεις[1] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 24.[2] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 20.[3] Ο Beaton αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο Σολωμός, μαζί με τον Παλαμά και τον Κάλβο, «αντιμετωπίζονται ως ποιητές που

περισσότερο από κάθε άλλον αναμετρήθηκαν με τις ιδέες, τις λογοτεχνικές τεχνικές και τα οράματα του Ρομαντισμού, έτσιόπως εκδηλώθηκε σε άλλα μέρη της Ευρώπης» Βλ. Beaton R. 1996, 39.

[4] Κ. Βάρναλης, Σολωμικά, Κέδρος, Αθήνα 1957, 113.[5] Jenkins 1981, 6[6] Κριαράς 1969, 13[7] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 131.[8] Beaton R. 1996, 59.[9] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 133.[10] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 135.[11] Δημαράς Κ.Θ. 1994, 78.[12] Παρόλο που στο ποίημα διαφαίνεται ο πόθος του ποιητή για την ελευθερία, υστερεί ως προς τον πλούτο έκφρασης και την

τεχνική διάρθρωσης. Βλ. Κουκουλομμάτης Δ.Ι. 1988, 73.[13] Συντέθηκε σε μορφή μοιρολογιού, με αναφορά στην «κλάψα την πολλή» των Ελλήνων. Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 73.[14] «Στις ψυχρές όμως αυτές νοησιαρχικές θεωρίες που ασπάστηκε ο Σολωμός, πρόσθεσε μια δική του ατομική συμβολή: το

ποιητικό πάθος της ψυχής του». Βλ. Δημαράς Θ. 1994, 138.[15] Αναφέρεται στη μούσα του ποιητή, τη Μαρία Παπαγεωργοπούλου, η οποία αγαπούσε την ποίηση και τη μουσική.

Ερωτευμένη με έναν ξένο -μιαρό για την κλειστή νησιωτική κοινωνία- και για να μην αποκαλυφθεί, προτίμησε νααυτοκτονήσει. Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 73.

[16] Βλ. για την πλήρη έκδοση των τριών εκδοχών του έργου Διονύσιος Σολωμός, Η Γυναίκα της Ζάκυθος, όραμα τουΔιονυσίου Ιερομόναχου εγκάτοικου εις ξωκλήσι Ζακύνθου, επιμ. Ε. Τσαντσάνογλου, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη,Ηράκλειο 1991, αναφορά στο Beaton R. 1996, 61.

[17] Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 78.[18] Στην κριτική που ασκήθηκε στον Δ. Σολωμό γιατί ασχολήθηκε με έναν ξένο και όχι ένα εθνικό ποίημα ο ποιητής

απάντησε: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθές». Βλ. Κουκουλομάτης Δ.Ι. 1988, 80.[19] Beaton R. 1996, 67.[20] Ο πρώτος που επιχείρησε να συγγράψει ιστορία της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Βλ. Beaton R. 1996, 16.[21] Αντίστοιχα, Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, Ιστορία των Γραμμάτων παρά τοις νεωτέροις Έλλησι, εξελληνισθέν υπό Ολυμπίας

Ι.Ν. Άββοτ εν Θεσσαλονίκη, Αθήνα 1870.[22] Πολίτης 1958, 197.[23] Πολίτης 1958, 198.[24] Γαραντούδης 2001, 221.[25] Πολίτης 1958, 202.[26] Πολίτης 1958, 209.[27] Βλ. για αυτό Ιλίνσκαγια Σ. 1978, «Η ρομαντική ποίηση στην Ελλάδα: Ένα σχεδιάγραμμα», Ο Πολίτης 20,

(Ιούνιος-Ιούλιος), 45-53. Επίσης, Constantinides Elizabeth 1985, «Toward a definition of Greek Romantiscism», Journal ofModern Greek Studies 3, 121-136.

[28] Επισκόπηση αυτών των ερμηνειών στο Κριαράς 1969, 110-117.[29] Πολίτης Λ. 1978, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ. Αθήνα.[30] Γκρέκου Α. 2000.[31] Δημήτρης Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού - Ο φιλοσοφικός Σολωμός σελ 73[32] Βελουδής 1989, 374-395 και 2000, 58-135. Βλ. επίσης Ροζάνης Στ. 2000, "Η αισθητική του αποσπάσματος" στο Σολωμικά,

Ίνδικτος, Αθήναι.[33] Καψωμένος 1998, 95-96 και 2004, 14-16.[34] Ενδεικτικά: Βελουδής 2000, 9-57 και 186-220.

Διονύσιος Σολωμός 57

Βιβλιογραφία• Beaton R. 1996, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, (μτφρ. Ε. Ζούργου - Μ. Σπανάκη), Νεφέλη,

Αθήνα.• Βελουδής Γιώργος 1989, Διονύσιος Σολωμός. Ρομαντική ποίηση και ποιητική. Οι γερμανικές πηγές.,

Γνώση, Αθήνα.• Βελουδής Γιώργος 2000, Κριτικά στο Σολωμό, Δωδώνη, ΑΘήνα.• Γαραντούδης Ευριπίδης 2001, Οι επτανήσιοι και ο Σολωμός. Όψεις μιας σύνθετης σχέσης.(1820-1950),

Καστανιώτης, Αθήνα.• Γκρέκου Α. 2000, Η καθαρή ποίηση στην Ελλάδα. Από τον Σολωμό ως τον Σεφέρη: 1833-1930,

Αλεξάνδρεια, Αθήνα.• Δημαράς Κ.Θ. 1994, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα.• Καψωμένος Ερατοσθένης Γ. 1998, Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική Παράδοση, Βουλή των

Ελλήνων, Αθήνα.• Κουκουλομμάτης Δ.Ι. 1988, Νεοελληνική Λογοτεχνία: Ποίηση (Σταθμοί-Εκπρόσωποι), Παπαδήμας,

Αθήνα.• Καψωμένος Ε. 2000, "Καλή 'ναι η μαύρη πέτρα σου". Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό, Εστία, Αθήνα.• Κριαράς Ε. 1969, Διονύσιος Σολωμός, Εστία, Αθήνα 2η εκδ.• Μάκριτζ Πήτερ 1995, Διονύσιος Σολωμός, (μεταφρ. Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ), Καστανιώτης, Αθήνα.• Πολίτης Λ. 1985, Γύρω στο Σολωμό, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα.• Romilly Jenkins 1981, Dionysius Solomos, Denise Harvey&Company, Athens.• Κώστας Βάρναλης: «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», Στοχαστής, Αθήνα, 1925• Κ. Καιροφύλας: "Ο Άγνωστός Σολωμός", Στοχαστής, Αθήνα, 1927• Γιάννης Μ. Αποστολάκης: "Η ποίηση στη ζωή μας", Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991• Δημήτρης Λιαντίνης: «Χάσμα Σεισμού - Ο φιλοσοφικός Σολωμός», Βιβλιογωνία, Αθήνα 1977. Βραβείο

Ακαδημίας Αθηνών.

Επιστημονικός τύπος• Ιλίνσκαγια Σ. 1978, «Η ρομαντική ποίηση στην Ελλάδα: Ένα σχεδιάγραμμα», Ο Πολίτης 20,

(Ιούνιος-Ιούλιος), 45-53.• Constantinides Elizabeth 1985, «Toward a definition of Greek Romantiscism», Journal of Modern Greek

Studies 3, 121-136.

Πρόσθετη Βιβλιογραφία• Λορεντζάτος, Ζ., "Δοκίμιο Ι. Το εκφράζεσθαι", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994• ---------------, "Ένας ορισμός του Σολωμου για το ύφος (stile)", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994• ---------------, "Ο Διάλογος του Σολωμού: Ένας παραλληλισμὸς και ένας απολογισμός", Μελέτες, Εκδόσεις

Δόμος, Αθήνα 1994• ---------------, "Απόσωμα", Μελέτες, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1994.

Διονύσιος Σολωμός 58

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Μουσείο Σολωμού (http:/ / www. museumsolomos. gr)• Διονύσιος Σολωμός: Εθνικός, Ευρωπαίος, Οικουμενικός (http:/ / www. corfuweb. gr/ solomos. htm)• Αντιθέσεις και διλήμματα στην ποίηση του Σολωμού (http:/ / tovima. dolnet. gr/ print_article. php?e=B&

f=12521& m=B12& aa=1)• Υστερόγραφο στο έτος Σολωμού (http:/ / tovima. dolnet. gr/ print_article. php?e=B& f=12517& m=B05&

aa=1)• Το επίτευγμα του Σολωμού (http:/ / tovima. dolnet. gr/ print_article. php?e=B& f=12511& m=B11& aa=1)• Βιβλιογραφία Διονύσιου Σολωμού (http:/ / web. archive. org/ web/ 20071012031850/ http:/ / www.

philology. gr/ bibliographies/ nef_solomos. html)• Το σύνολο των ιταλικών ποιημάτων του (http:/ / www. sarantakos. com/ arxim/ index-2. html)• Ο "Διάλογος" του Δ. Σολωμού (http:/ / www. sarantakos. com/ language/ dialogos. html)• 150 Χρόνια από το θάνατο του Σολωμού - 2007 Έτος Σολωμού - Ν. Αφρική (http:/ / www. sibilla. gr/

south_africa_1. html)• Ο Σολωμός ως σωτήρας του μύθου του '21 (http:/ / www. liantinis. org/ content. php?category=27)• Ντοκιμαντέρ: Δ. Σολωμός: Ο ποιητής της επανάστασης (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/

pop-info. aspx?tid=0000007226& tsz=0& act=mInfo) ( προβολή (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/pop-view. aspx?tid=0000007226& tsz=0& act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

• Ντοκιμαντέρ: O Σολωμός των Ελλήνων (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-info.aspx?tid=0000006972& tsz=0& act=mInfo) ( προβολή (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-view.aspx?tid=0000006972& tsz=0& act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

59

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ελαιογραφία τουΣπυρίδωνος Προσαλέντη

Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879) ήταν επικός ποιητήςτου αρματολισμού και ένας από τους πιο διακεκριμένουςΕπτανήσιους ποιητές του 19ου αιώνα.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1824, από πατέρα ηπειρωτικήςκαταγωγής. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Λευκάδα καιστην Κέρκυρα. Ύστερα πήγε στη Γαλλία και στην Ιταλία καισπούδασε νομικά. Το επάγγελμα του δικηγόρου δεν τοεξάσκησε ποτέ. Αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην ποίηση.Ήταν πλούσιος κι έμενε στο γραφικό νησάκι Μαδουρή.

Σε ηλικία 25 ετών παντρεύτηκε τη κόρη του λογίου τηςΒενετίας Αιμιλίου Τυπάλδου την Ελοΐζα, την οποίαυπεραγαπούσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μελέτησε πολύ τηγνήσια γλώσσα του λαού και την έκανε όργανο, για ναεκφράσει τις ιδέες του. Χρησιμοποιώντας επικολυρικό στίχο, ο Βαλαωρίτης έγραψε για τους άθλους τωναγωνιστών του '21. Τα ποιήματά του αγαπήθηκαν στην εποχή τους, αλλά εξακολουθούν να εκτιμώνται ακόμηκαι σήμερα. Απέκτησε τον τίτλο του εθνικού ποιητή, ως ο πρώτος που έσκυψε «στις εγχώριες πηγές με τηναπόφαση να κάνει ελληνική ποίηση».

Παράλληλα με την ποίηση επιδόθηκε και στην πολιτική. Ως βουλευτής της «Ιονίου Πολιτείας» επτά ολόκληραχρόνια αγωνίστηκε για τα δίκαια των επτά νησιών. Μετά την ένωση των Επτανήσων, έδρασε ως βουλευτήςστην Αθήνα. Οι αγορεύσεις του είχαν ποιητικό χαρακτήρα και η ρητορική του δεινότητα έμεινε αλησμόνητη.Τέλος αποτραβήχτηκε από την πολιτική, για να δοθεί ολοκληρωτικά στην υπόθεση της απελευθέρωσης τηςΗπείρου.Έγραψε πολλά ποιήματα στα οποία διακρίνει κανείς μια πατριωτική ρωμαλεότητα, έναν ασυγκράτητοπατριωτισμό και μια αχαλίνωτη φαντασία. Από τα έργα του, που γνώρισαν επανειλημμένες εκδόσεις από τηβιβλιοθήκη Μαρασλή, σπουδαιότερα είναι τα εξής: Στιχουργήματα, Μνημόσυνα, Κυρά Φροσύνη, ΘανάσηςΔιάκος, Φωτεινός, Αστραπόγιαννος κλπ.

Πέθανε στη Λευκάδα το 1879 από καρδιακή πάθηση. Γιος του ήταν ο Ιωάννης Α. Βαλαωρίτης.

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης 60

ΕργογραφίαΠοιήματα

• Η Κυρά Φροσύνη (1859)• Αθανάσιος Διάκος (1867)• Θανάσης Βάγιας (1867)• Αστραπόγιαννος (1867)• Ο ανδριάς του αοιδίμου Γρηγορίου του Ε (1872)• Ο Φωτεινός (ημιτελές)Συλλογές

• Στιχουργήματα (1847)• Μνημόσυνα (1857)Διάφορα

• Ποιήματα (δίτομο) (1891)• Εργα (1893)• Βίος και έργα (τρίτομο) (1907)• Ποιήματα ανέκδοτα (1937)• Τα άπαντα (δίτομο) (1968)

Δείτε επίσης• Αρματωλοί• Νάνος Βαλαωρίτης

LP Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. (ιστορικό [1]).Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 [2] και την GFDL[3].

Παραπομπές[1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=1& action=history[2] http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/[3] http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html

61

Ανδρέας Λασκαράτος

Ανδρέας Λασκαράτος

Σκίτσο του Ανδρέα Λασκαράτου από περιοδικό του 1889

Ο Ανδρέας Λασκαράτος (1811-1901) ήταναξιόλογος σατιρικός ποιητής και πεζογράφος απότην Κεφαλλονιά. Αφορίστηκε από την Εκκλησία εξαιτίας των σατιρικών βελών του κατά του επίσημουκλήρου.

Βιογραφία

Ο Ανδρέας Λασκαράτος γεννήθηκε το 1811 στοΛηξούρι, σε μία περίοδο που τα Επτάνησαπερνούσαν από τη γαλλική στην αγγλική προστασία.Από τη φύση του ήταν πνεύμα ιδιαίτερα ανήσυχο,έξυπνος και ετοιμόλογος. Υπήρξε έντονα σατιρικόςκαι σταθερός στις απόψεις του, παραδίδοντας έργαπου έρχονται σε σύγκρουση με τις αντιλήψεις τηςεποχής του. Το γεγονός ότι δε δίσταζε να εκφράζειελεύθερα και ανεπηρέαστα τις απόψεις τουστηλιτεύοντας την υποκρισία, αποτέλεσε την κύριααιτία για τη φυλάκιση, τους διωγμούς και τουςαφορισμούς που γνώρισε κυρίως από την εκκλησία.

Έζησε ολόκληρη τη διαδικασία της ένωσης με την Ελλάδα, και μάλιστα αγωνίστηκε σκληρά ενάντια σταπιστεύω των ριζοσπαστών για άνευ όρων παράδοση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα. Διέμεινε κατά τηδιάρκεια των διωγμών του ανά περιόδους στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο και το Λονδίνο, ενώ τα τελευταία χρόνιαβρέθηκε στο Αργοστόλι.

Ως γόνος πλούσιας οικογένειας γαιοκτημόνων, σπούδασε νομικά στο Παρίσι, όμως το επάγγελμα του νομικούτο εξάσκησε μόνο όταν είχε οικονομική ανάγκη. Υπήρξε μαθητής του Ανδρέα Κάλβου, ενώ γνώρισε και τονΔιονύσιο Σολωμό, κάτι που ασφαλώς επηρέασε τη μετέπειτα πορεία του. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία,την ποίηση, ενώ είναι πιο γνωστός ως λιβελογράφος. Ήταν παντρεμένος με την Πηνελόπη Κοργιαλένειου, απόγνωστή και εύπορη οικογένεια του νησιού, με την οποία απέκτησε δύο γιους και εφτά κόρες.Εξέδωσε αρκετές σατιρικές εφημερίδες όπως ο «Λύχνος», καυτηριάζοντας αδιακρίτως την ανηθικότητα, τηναδικία, την υποκρισία. Πολλές φορές καταφέρθηκε εναντίον των πολιτικών και της ανικανότητάς τους, ενώπολέμησε σκληρά τις θρησκευτικές προλήψεις και δοξασίες, κυρίως δε την αυθαιρεσία της θρησκευτικήςαρχής.

Ανδρέας Λασκαράτος 62

Κυριότερα έργαΚυριότερα έργα του είναι:• Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς• Ιδού ο άνθρωπος ή ανθρώπινοι χαρακτήρες• Ποιήματα και ανέκδοτα• Οι καταδρομές μου εξαιτίας του «Λύχνου»• Απόκριση στον αφορισμό• Αυτοβιογραφία

Πέθανε στο Αργοστόλι, όπου διέμενε μετά από τους διωγμούς που υπέστη, το 1901, αλλά το έργο τουπαραμένει διαχρονικό έως σήμερα. Όσοι το έχουν μελετήσει αντιλαμβάνονται ότι ήταν ένας άνθρωπος πουέβλεπε ιδιαίτερα μπροστά για την εποχή του και σήμερα όσα αυτός είχε προβλέψει και επιθυμούσε να αλλάξειέχουν επαληθευτεί.

Ανέκδοτα περιστατικά• Στη γιορτή του, ένας γείτονάς του για να τον ειρωνευτεί του έστειλε με την υπηρέτριά του ως δώρο ένα

καλάθι γεμάτο κέρατα κριαριού που πάνω είχε μια επιγραφή «Στη γιορτή σου». Βλέποντας αυτό οΛασκαράτος βγαίνει έξω στον κήπο του και κόβει τα ωραιότερα άνθη και τα βάζει μέσα στο ίδιο καλάθι μετην επιγραφή «Ό,τι διαθέτει ο καθένας σε αφθονία δωρίζει» και τα δίνει στην υπηρέτρια λέγοντας: «Δώσεαυτά κόρη μου στον κύριό σου».

• Όταν ο επίσκοπος τον αφόρισε, κάποιος πήγε να τον επισκεφθεί για να του το αναγγείλει «Τα έμαθεςσιορ-Ανδρέα, ο επίσκοπος σε αφόρισε» και τότε ο Λασκαράτος του απαντά: «Ευχαριστώ τον επίσκοπο γιατον αφορισμό, αλλά θα τον παρακαλούσα πολύ να μου αφορίσει και τα παπούτσια των παιδιών μου για ναμη λιώσουνε οι σόλες τους και υποβάλλομαι σε έξοδα».

Εκδοθέντα έργαΑπό τα έργα του μετά θάνατον έχουν εκδοθεί κατά καιρούς τα ακόλουθα:• Ποιήματα, Φέξης, Αθήνα 1916• Στοχασμοί, Γανιάρης και Σία, 1921• Ήθη, έθιμα και δοξασίες της Κεφαλλονιάς, Ελευθερουδάκης, Αθήνα 1924• Αυτοβιογραφία, Δημητράκος, Αθήνα 1927• Τα παθήματά μου και οι παρατηρήσεις μου στις φυλακές της Κεφαλλονιάς, Κοντομάρης και Σία, Αθήνα 1930• Τέχνη του δημηγορείν και συγγράφειν, Κολιατσάδα, Αθήνα 1954• Ποιήματα, Μαρής, Αθήνα 1958• Άπαντα, τόμοι 1-3, Αθήνα 1959• Βιογραφικά μου ενθυμήματα, Αθήνα 1966• Ιδού ο άνθρωπος, Πάπυρος, Αθήνα 1969• Ιδού ο άνθρωπος, Ερμής 1970• Ένα ανέκδοτο ποίημα, τυπ. Κείμενα, 1976• Ποιήματα, Μαρής, Αθήνα 1976• Αυτοβιογραφία, Γνώση, Αθήνα 1983• Ιδού ο άνθρωπος, Νέος σταθμός, Αθήνα 2001

Το αρχικό κείμενο αυτού του άρθρου προέρχεται από την ιστοσελίδα http:/ / www. kefalonitis. com καιδημοσιεύτηκε μετά από άδεια.

63

Λορέντζος Μαβίλης

Λορέντζος ΜαβίληςΟ Λορέντζος Μαβίλης (1860-1912) ήταν Επτανήσιος λυρικός ποιητής, ένθερμος πατριώτης, και ικανόςσυνθέτης σκακιστικών προβλημάτων.

Βιογραφικά• 1860 : Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε στην Ιθάκη και είχε Ισπανική καταγωγή. Ο παππούς του, εκ

πατρός, ήταν πρόξενος της Ισπανίας στην Κέρκυρα, ό,που η οικογένειά του είχε εγκατασταθεί. ΣτηνΚέρκυρα πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ήταν μεγαλόσωμος, ξανθός με γαλανά μάτια.

• 1880 : Πήγε στην Γερμανία για να σπουδάσει φιλολογία και φιλοσοφία. Οι σπουδές συνεχίστηκαν επίδεκατέσσερα χρόνια και επηρεάστηκε από τις θεωρίες του Νίτσε (έχει γράψει και σονέτο με τίτλο"Υπεράνθρωπος"), την "Κριτική του Καθαρού Λόγου" του ορθολογικού Ιμμάνουελ Καντ, και από την"Βουλησιαρχία" του απαισιόδοξου Αρθούρου Σοπενχάουερ. Ασχολήθηκε με τα σανσκριτικά φιλοσοφικάκείμενα και μετέφρασε αποσπάσματα από το ινδικό έπος Μαχαμπχαράτα. Κατά την παραμονή του στηΓερμανία, ασχολήθηκε με την σύνθεση λυρικών ποιημάτων (κύρια σονέτων), και σκακιστικώνπροβλημάτων που δημοσιεύτηκαν σε γερμανικά έντυπα.

• 1887 : συμμετείχε ως Lorenzo Mabillis στο σκακιστικό τουρνουά της Φραγκφούρτης.• 1889 : συμμετείχε ως Sillibam στο σκακιστικό τουρνουά της πρωτεύουσας της νότιας Σιλεσίας Βρότσλαβ

(Breslau).• 1896 : Ο Μαβίλης συμμετείχε στην επανάσταση της Κρήτης, πολεμώντας μαζί με τους αντάρτες στα

κρητικά βουνά.• 1897 : Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, ο Μαβίλης συγκέντρωσε εβδομήντα Κερκυραίους εθελοντές και

πήγαν να πολεμήσουν στην Ήπειρο, όπου και τραυματίστηκε στο χέρι. Τα έξοδα της εκστρατείας τωνεθελοντών αυτών τα κάλυπτε ο ίδιος.

• 1909 : Γίνεται ο ενθουσιώδης κήρυκας του ξεσηκωμού.• 1910 : Εκλέγεται βουλευτής Κερκύρας.• 1911 : Υπερασπίζοντας τη δημοτική γλώσσα σαν αντιπρόσωπος της Κέρκυρας μέσα στην Ελληνική Βουλή

είπε, απευθυνόμενος στους καθαρευουσιάνους: Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι,και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν. ("Εφημερίς των συζητήσεων τηςΒουλής", Β' Αναθεωρητική Βουλή, 1911, σελ. 689, συνεδρίασις 36).

• 28 Νοεμβρίου 1912 : Επικεφαλής του λόχου του των εθελοντών, σκοτώθηκε στη Μάχη του Δρίσκου κοντάστα Ιωάννινα, κατά τον Πρώτο Βαλκανικό πόλεμο.

Λορέντζος Μαβίλης 64

Ο ποιητής ΜαβίληςΤα σονέτα του Μαβίλη είχαν άρτια μορφή και εξαίρετο περιεχόμενο, το οποίο πάντως χαρακτηρίζεται απόολοφάνερη απαισιοδοξία. Τα σονέτα του, με ενδεκασύλλαβους στίχους, είναι πολύ πιο επεξεργασμένα καιπερίτεχνα από των συγχρόνων του, (δες Κωστής Παλαμάς, "Πατρίδες", 1895), και εισάγει νέα στοιχεία, όπωςτο να αρχίζει η πρόταση στην μέση του στίχου, να υπάρχει διάλογος, κλπ.. Ακολουθούν δυο παραδείγματα:

Λήθη Καλλιπάτειρα

Καλότυχοι οι νεκροί που λησμονάνετην πίκρια της ζωής. Όντας βυθήσηο ήλιος και το σούρουπο ακλουθήση,μην τους κλαις, ο καημός σου όσος και να'ναι.Τέτοιαν ώρα οι ψυχές διψούν και πάνεστης λησμονιάς την κρουσταλλένια βρύση•μα βούρκος το νεράκι θα μαυρίση,α' στάξη γι' αυτές δάκρυ όθε αγαπάνε.Κι αν πιούν θολό νερό ξαναθυμούνται,διαβαίνοντας λιβάδια από ασφοδίλι,πόνους παλιούς, που μέσα τους κοιμούνται...A' δε μπορής παρά να κλαις το δείλι,τους ζωντανούς τα μάτια σου ας θρηνήσουν:θέλουν – μα δε βολεί να λησμονήσουν.

«Αρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαίαεδώθε». – «Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα,τρία αδέρφια, γιό, πατέραΟλυμπιονίκες•να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες,και εγώ να καμαρώσω μέσ' στα ωραίακορμιά, που για το αγρίλι του Ηρακλέαπαλεύουν, θιαμαστές ψυχές αντρίκειες.Με τες άλλες γυναίκες δεν είμαι όμοια•στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζημε της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζεισε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρουύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου».

Ο σκακιστής ΜαβίληςΛορέντζος Μαβίλης, Akademisches Monatsheft für Schach, Nr. 37, März 1893

Λορέντζος Μαβίλης 65

Ματ σε 3.Ο Λορέντζος Μαβίλης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας συνθέτης σκακιστικών προβλημάτωνμε διεθνή φήμη. Στο διάγραμμα δεξιά (που αναδημοσιεύθηκε στα Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά #8 τονΜάρτιο 1971) βλέπουμε ένα ορθόδοξο τριάρι, όπου η λευκή βασίλισσα κυριαρχεί είτε με την παρουσία της είτεμε την θυσία της. Ας δούμε την λύση του προβλήματος:

1.Βθ1!Τα λευκά απειλούν 2.Βα1+ Πγ3 3. Βη1#, και επίσης 2.Βxθ8+ Πη7 3.Βxη7#Αν 1... Πxγ6, για να δημιουργήσουν τετράγωνο διαφυγής γ5 για τον μαύρο βασιλιά, τότε 2.Βη1+Ργ3 3.Βα1#.

1... Πη7Φαίνεται ότι τα μαύρα κάλυψαν τις δυό αρχικές απειλές, αλλά...

2.Βxδ5+Τελικά η βασίλισσα επεδίωκε να απομακρύνει τον Πδ7.

2... Ρxδ5 3. Πδ6#, ή2... Πxδ5 3. Πγ4#, ή και2... Ργ3 3. Βε5# (μια που ο Πγ5 είναι καρφωμένος και ο Αθ8 δεν φρουρεί πλέον το ε5).

Και τα άλλα γνωστά προβλήματα του Λορέντζου Μαβίλη έχουν αξιόλογο στρατηγικό περιεχόμενο.

Πηγές• "Λορέντζος Μαβίλης", άρθρο του Φ. Μαστιχιάδη, περιοδικό "Ελληνικά Σκακιστικά Χρονικά", τεύχος 8,

Μάρτιος 1971, σελ. 80• "Νεοελληνική Ποιητική Ανθολογία", ΒΙΠΕΡ #100, εκδόσεις "Πάπυρος ΠΡΕΣΣ", Αθήναι, 1971• "Ελληνική Ανθολογημένη Ποίηση", Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδόσεις "Ινστιτούτο Διαδόσεως Ελληνικού

Βιβλίου", Αθήνα, 1980

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Τα Έργα του Λορέντζου Μαβίλη (Άπαντα Ποιήματα & Πεζά) [1] σε ηλεκτρονικό βιβλιο, στην ελληνική

γλώσσα.

Παραπομπές[1] http:/ / www. ebooks4greeks. gr/ forum/ viewtopic. php?p=92#p92

66

Ιάκωβος Πολυλάς

Ιάκωβος Πολυλάς

Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΟΛΥΛΑΣ (Έργο του ΓεωργίουΣαμαρτζή στην Πινακοθήκη του Δήμου της

Κέρκυρας)

Ο Ιάκωβος Πολυλάς (1825-1896) ήταν επτανήσιος συγγραφέαςκαι κριτικός, διάσημος μαθητής και εκδότης του έργου τουΣολωμού. Το λογοτεχνικό του έργο (ποιητικό και πεζογραφικό)είναι μικρής έκτασης. Έκανε επίσης μεταφράσεις αλλά είναι πιογνωστός για τα κριτικά του έργα.

Βίος

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1825, από ευγενή οικογένεια με ρίζεςαπό την Κωνσταντινούπολη. Έλαβε εξαιρετική μόρφωση, όπωςάρμοζε σε έναν ευγενή, αλλά το πιο αποφασιστικό γεγονός για τηνεξέλιξή του ήταν η γνωριμία του με τον Σολωμό. Ο ποιητήςεπισκεπτόταν συχνά το σπίτι του Πολυλά, ως τον θάνατο τηςμητέρας του τελευταίου το 1841. Από τότε ως το 1847 οι σχέσεις τουΠολυλά με τον Σολωμό διακόπηκαν προσωρινά κυρίως λόγω τωνυποχρεώσεων του Πολυλά για θέματα της πατρικής τουπεριουσίας.

Από το 1847 επανασυνδέεται με τον Σολωμό και αποτελεί μέλοςτου λογοτεχνικού κύκλου που συγκροτείται στην Κέρκυρα γύρω από τον εθνικό ποιητή, μαζί με τους Στέλιοκαι Γεράσιμο Μαρκορά, Ιούλιο Τυπάλδο, Κάρολο Μάνεση και άλλους, που αποτελούν την ομάδα των"σολωμικών ποιητών" της Επτανησιακής Σχολής. Την ίδια χρονιά παντρεύεται την Αιμιλία Σορδίνα, η οποίασύντομα αρρωσταίνει και το 1851 μεταβαίνουν στην Ιταλία για θεραπεία. Εκεί ο Πολυλάς συνεχίζει τη μελέτητου (ξένες φιλολογίες και αρχαιοελληνικά κείμενα).

Το 1853 επιστρέφει για λίγο καιρό στην Κέρκυρα και ο Σολωμός - ιδιόρυθμος και μονήρης τύπος- τοναντιμετωπίζει με ψυχρότητα, κάτι που πικραίνει τον Πολυλά. ΤΟ 1854 η σύζυγός του πεθαίνει και εκείνοςεπιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Όταν το 1857 ο Σολωμός πεθαίνει, ο Πολυλάς εκφωνεί τον επικήδειο λόγο.Από τότε ως το 1859 αφοσιώνεται στη συγκέντρωση και έκδοση των χειρογράφων του "δασκάλου", έργοιδιαίτερα δύσκολο.Ο Πολυλάς ήταν υποστηρικτής της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα. Το 1862 ίδρυσε τον πολιτικόσύλλογο Αναγέννησις και εξέδιδε ομώνυμη εφημερίδα. Από το 1869 ως το 1879 εξελέγη τέσσερις φορέςβουλευτής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με τον Χαρ. Τρικούπη. Το 1884 στράφηκε για λίγο προς την παράταξητου Δηλιγιάννη αλλά το 1890 προσέγγισε ξανά την τρικουπική παράταξη. Το 1892 εγκατέλειψε οριστικά τηνπολιτική. Πέθανε το 1896.

Ιάκωβος Πολυλάς 67

Έργο

ΠοιητικόΕίναι περιορισμένης έκτασης. Τα πιο σημαντικά είναι 3 σονέτα και η Ωδή εις τον θάνατον του ΔιονυσίουΣολωμού. Εγραψε και άλλα στιχουργήματα μικρότερης αξίας.

ΠεζογραφικόΤρία διηγήματα:• Ένα μικρό λάθος , 1891• Η συγχώρεσις, 1892• Τα τρια φλωριά, 1892

Κριτικό και φιλολογικό• Έκδοση των ποιημάτων του Δ.Σολωμού, 1859. Τα προλεγόμενα του Πολυλά θεωρούνται σημαντικό μνημείο

φιλολογικής κριτικής.• Δοκίμιο: "Πόθεν η μυστικοφοβία του κ.Σπυρίδωνος Ζαμπελίου". (απάντηση στο δοκίμιο του Ζαμπελίου για

τον Σολωμό "Πόθεν η κοινή λέξις τραγουδώ" ), 1860• Η φιλολογική μας γλώσσα, 1892 . Δοκίμιο στο οποίο υπερασπίζεται τη δημοτική.

Μεταφράσεις• Η Τρικυμία του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, 1855• Ομήρου Οδύσσεια. 1875-1881• Άμλετ του Σαίξπηρ. 1889• Ιλιάδος Ραψωδία Ζ, 1890.• Ολόκληρη η μετάφραση της Ιλιάδας δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, το 1923.

68

Ιούλιος Τυπάλδος

Ιούλιος Τυπάλδος

Ξυλογραφία του Ιούλιου Τυπάλδου από το περιοδικό ΠοικίληΣτοά του 1884

Ο Ιούλιος Τυπάλδος Πρετεντέρης ήταν επτανήσιοςποιητής (1814-1883). Ανήκει στους λεγόμενουςσολωμικούς ποιητές της Επτανησιακής Σχολής.

Βίος

Γεννήθηκε στο Ληξούρι το 1814. Οι οικογένειες τωνγονέων του ήταν παλιές αριστοκρατικές οικογένειεςμε μεγάλη μόρφωση και ο ποιητής από μικρός ήρθε σεεπαφή με τα γράμματα κυρίως μέσω της μητέρας τουπου του μετέδωσε αυτήν την αγάπη.

Σπούδασε νομικά στην Ιταλία, όπως όλοι οι νέοι τουκύκλου του, και μετά την επιστροφή του το 1839εντάχθηκε στον δικαστικό κλάδο. Υπηρέτησε ωςανακριτής, πρωτοδίκης και πρόεδρος τωνπρωτοδικών στην Κεφαλλονιά, την Κέρκυρα και τηνΖάκυνθο.

Στη Ζάκυνθο γνώρισε την μέλλουσα σύζυγό τουΛουΐζα δε Ρώσση, αδερφή του ποιητή ΓεώργιουΚανδιάνου Ρώμα, η οποία έγινε η μούσα του και πηγήέμπνευσης για τα ποιήματά του.

Αγωνίστηκε για την ελευθέρωση της Επτανήσου,θεωρούσε όμως πρόωρη την ένωση με την Ελλάδα καιγι' αυτό ήταν υπέρ μέσων λύσεων. Αυτό είχεαποτέλεσμα να κατηγορηθεί από πολλούς.Του προσφέρθηκαν οι θέσεις Αρεοπαγίτη στην Αθήνα και πρεσβευτή στη Ρώμη, τις οποίες δεν αποδέχθηκε. Το1867 παραιτήθηκε από το δικαστικό αξίωμα και πήγε για λόγους υγείας στην Φλωρεντία. Εκεί αφοσιώθηκεστο λογοτεχνικό του έργο.Το 1881, με την υγεία του σε πολύ άσχημη κατάσταση, επέστρεψε στην Κέρκυρα. Πέθανε εκεί το 1883, χωρίςνα προλάβει να ολοκληρώσει την συγκέντρωση και έκδοση του ποιητικού του έργου.

Ιούλιος Τυπάλδος 69

Το έργοΗ παραγωγή του είναι κυρίως ποιητική, πρωτότυπη και μεταφράσεις. Τα μόνα πεζά του είναι ο "Λόγος" στομνημόσυνο του Σολωμού, το δοκίμιο για τη γλώσσα, η φιλολογική επίστολή προς τον Σπυρίδωνα δε Βιάζη καιάλλες επιστολές.

Πρωτότυπο ποιητικό έργοΗ μόνη συλλογή που εξέδωσε είναι τα Ποιήματα διάφορα, το 1856. Έγραψε έκτοτε και άλλα ποιήματα ταοποία όμως δεν πρόλαβε να συγκεντρώσει και να εκδώσει.

Μεταφράσεις• Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τορκουάτο Τάσσο• 2 από τις Νύχτες του Όσσιαν

70

Γεράσιμος Μαρκοράς

Γεράσιμος Μαρκοράς

Ο Γεράσιμος Μαρκοράς

Ο Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 – 28 Αυγούστου 1911) ήταν έλληναςποιητής, μαθητής του εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωμού. Ανήκει στους«σολωμικούς ποιητές» της λεγόμενης «Επτανησιακής σχολής».

Γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά και έλαβε την Γυμνασιακή του εκπαίδευσηστην Κέρκυρα. Σε ηλικία 23 ετών έφυγε για την Ιταλία και σπούδασενομικά. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ιόνιο Ακαδημία απ' όπουαποφοίτησε και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα.

Παρά τις σπουδές του στα νομικά, αφιερώθηκε στην ποίηση. Το 1864συνέγγραψε τον Ελληνικό Βασιλικό ύμνο [1] τον οποίο μελοποίησε οΝικόλαος Μάντζαρος. Το 1875 δημοσίευσε το πρώτο του ποίημα με τοντίτλο «Όρκος» και το 1890 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή υπότον τίτλο «Ποιητικά Έργα», στην οποία περιλαμβανόταν και ο «Όρκος».Το 1898 ακολουθεί η συλλογή του «Μικρά Ταξείδια».

Επηρεασμένος από το διδάσκαλο του, στα ποιήματά του υπήρξε μελωδικός, αφηγηματικός και επιδέξιοςχειριστής της δημοτικής. Ήταν φυσιολάτρης και πατριδολάτρης, κάτι που επηρέασε έντονα την ποίησή του.Μαζί με τους Ψυχάρη, Παλαμά, Καρκαβίτσα και Πολυλά συνέβαλε στην επιβολή της δημοτικής και στηναναγέννηση των νεοελληνικών γραμμάτων.Πέθανε στην Κέρκυρα στις 28 Αυγούστου του 1911.

Πηγές[1] Anemi - Digital Library of Modern Greek Studies - Ο ερχομός του Γεωργίου πρώτου εις την Κέρκυρα και ο βασιλικός ύμνος = L' arriv'ee

de Georges premier a Corcure et l' hymne ro... (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ 9/ b/ a/ metadata-212-0000028. tkl)

• Εφημερίδα "Εμπρός" (http:/ / www. nlg. gr/ digitalnewspapers/ ns/ pdfwin_ftr. asp?c=108& pageid=-1&id=21714& s=0& STEMTYPE=0& STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ARoASJASZASSASXASZASEASa&CropPDF=0), 'O θάνατος του Μαρκορά', 30 Αυγούστου 1911, αρχείο σε μορφή .pdf.

• (http:/ / poethouse. x10. mx/ markoras. html), Στα πλαίσια της Ποιητικής Βραδιάς προς τιμή του ΓεράσιμουΜαρκορά που πραγματοποιήθηκε την 21/08/2010 στην Στρογγυλή Κερκύρας όπου έζησε, παρουσιάζεταιγια πρώτη φορά το το ποίημα του Αδικη Ζήλια, σε ενορχήστρωση ΚΙΜΩΝΑ ΧΥΤΗΡΗ, εκτέλεσηΜΑΝΤΟΛΙΝΑΤΑ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ, τενόρος ΣΠΥΡΟΣ ΣΟΥΕΡΕΦ, στο πιάνο ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΕΛΟΥΛ

• (http:/ / poethouse. x10. mx/ xeirografo. jpg), Χειρόγραφο ποίημα ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΑΡΚΟΡΑ "ΜΕΙΝΑΜΕΔΥΟ", αρχείο σε μορφή jpeg

71

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880)

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880)Με τον όρο Α' Αθηναϊκή σχολή εννοούμε το σύνολο των ποιητών της περιόδου 1830-1880 που έδρασαν στηνΑθήνα. Η ποιητική παραγωγή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναπτύχθηκε σε δύο κέντρα μεδιαφορετικά χαρακτηριστικά, την Αθήνα και τα Επτάνησα. Στην Αθήνα κυριάρχησαν οι Φαναριώτες ενώ σταΕπτάνησα ο κύκλος του Σολωμού. Το κύριο χαρακτηριστικό της Α Αθηναϊκής Σχολής είναι ο ρομαντισμός.Παρ' όλο που και στην Επτανησιακή ποίηση εντοπίζονται ρομαντικές εκδηλώσεις, έχει επικρατήσει χώροςανάπτυξης του ρομαντισμού να θεωρείται κυρίως η Αθηναϊκή Σχολή.

Ιστορική εξέλιξηΟρόσημο για την εμφάνιση του ρομαντισμού της Α' Αθηναϊκής Σχολής είναι το 1831, έτος δημοσίευσης τωνποιημάτων Ο Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου και Δήμος και Ελένη του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Ταχρόνια ώς το 1850 ονομάζονται «τα χρόνια της εξόρμησης»[1] . Είναι η περίοδος στην οποία οι ποιητέςπροσπαθούν να διαμορφώσουν την φυσιογνωμία τους· η Επανάσταση είναι το βασικό γεγονός που τροφοδοτείτην ποίηση, οι λογοτέχνες αναζητούν εκφραστικούς τρόπους και χρησιμοποιούν ακόμα και την δημοτική (ήμία μορφή που την προσεγγίζει) και την καθαρεύουσα. Τα χρόνια 1850-1870 είναι τα χρόνια της ακμής. Οικυριότεροι εκπρόσωποι (Αλέξανδρος Σούτσος, Π. Σούτσος, Ραγκαβής) έχουν φτάσει στην ωριμότητα, ενώεμφανίζονται και νεότεροι (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Σπυρίδων Βασιλειάδης). Τα χρόνια αυτάσηματοδοτούνται από την κυριαρχία των Ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών και την στροφήπρος τον αρχαϊσμό, ενώ γίνονται όλο και πιο έντονα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του Αθηναϊκού ρομαντισμού(ατημέλητη μορφή, υπερβολική μελαγχολία, στόμφος και ρητορισμός) τα οποία φτάνουν σε ακραίες μορφές(ακυρολεξία, θανατολαγνεία) κατά την τελευταία περίοδο, της παρακμής (1870-1880), όταν έχουν πεθάνει οικυριότεροι εκπρόσωποι, έχουν παρακμάσει οι Ποιητικοί διαγωνισμοί και κυριαρχεί η μορφή του ΑχιλλέαΠαράσχου.

Γενικά χαρακτηριστικά• αυστηρή καθαρεύουσα, χρήση δημοτικής κυρίως σε πατριωτικά ποιήματα που απευθύνονταν στον λαό• έμπνευση από τον γαλλικό ρομαντισμό και τον Μπάϋρον• επιδράσεις της φαναριώτικης στιχουργίας• επιφανειακή μίμηση του δημοτικού τραγουδιού, στα πατριωτικά κυρίως ποιήματα• ατημελησία μορφής, φλυαρία, ρητορισμός, ακυρολεξία• ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία (δεκαετία της παρακμής), έντονη απαισιοδοξία και πεισιθάνατη

διάθεση (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος)

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) 72

Θεματολογία• πατριωτικά ποιήματα, με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση• ερωτικά, μελαγχολικά και απαισιόδοξα ποιήματα• σατιρικά ποιήματα (κυρίως οι Αλέξανδρος Σούτσος και Θεόδωρος Ορφανίδης)

Κυριότεροι εκπρόσωποι• Παναγιώτης Σούτσος• Αλέξανδρος Σούτσος• Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής• Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος• Σπυρίδων Βασιλειάδης• Θεόδωρος Ορφανίδης• Γεώργιος Ζαλοκώστας• Ιωάννης Καρασούτσας• Ηλίας Τανταλίδης• Δημοσθένης Βαλαβάνης• Αχιλλέας Παράσχος

Ποιητικοί διαγωνισμοίΑπό το 1851 ως το 1867 στην πνευματική ζωή της Αθήνας κυριαρχούσαν οι ποιητικοί διαγωνισμοί, οι οποίοιεξελίχθηκαν σε σημαντικό θεσμό, κάτι που αποδεικνύει την εξέχουσαν θέση που κατείχε η ποίηση στηνκοινωνία. Ο πρώτος Ράλλειος Διαγωνισμός προκυρήχθηκε το 1851, με στόχο την καλλιέργεια της ποίησης σεκαθαρεύουσα γλώσσα, και απέρριπτε όσα ποιήματα υποβάλλονταν σε δημοτική. Το 1861 διακόπηκε οΡάλλειος Διαγωνισμός και το 1862 προκυρήχθηκε ο Βουτσιναίος.Κριτές στους ποιητικούς διαγωνισμούς ήταν πανεπιστημιακοί καθηγητές. Οι πιο γνωστοί ανάμεσα σ' αυτούςήταν οι : Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Στέφανος Κουμανούδης, Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος καιΔημήτριος Βερναρδάκης. Η ανακοίνωση της κρίσης της επιτροπής και του νικητή γινόταν με πανηγυρικότρόπο κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου και η τελετή ήταν κεντρικό γεγονός της πνευματικής και κοινωνικής ζωής.Οι κριτές των διαγωνισμών επεδίωκαν να περιορίσουν την επίδραση του ρομαντισμού και επέβαλαν κανόνεςπου χαρακτήριζαν τον κλασικισμό, όπως η αυστηρή διάκριση των ποιητικών ειδών. Απέρριπταν τις ακραίεςεκδηλώσεις του ρομαντισμού κυρίως για πολιτικούς λόγους, και τον κατηγορούσαν ως ξενόφερτο καιεπικίνδυνο για τα χρηστά ήθη.

Δείτε επίσης• Κατάλογος Ελλήνων λογοτεχνών

Αναφορές[1] Κ. Θ. Δημαράς, «Η ποίηση στον ΙΘ΄ αιώνα»,Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994, σελ. 169

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Για τον Αθηναϊκό ρομαντισμό (http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ page_001.

html) (από τον ιστοχώρο Η πύλη για την ελληνική γλώσσα (http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ index. html))• Ανθολογία ποιητικών κειμένων του Αθηναϊκού ρομαντισμού (http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/

anthologies/ new/ page_011. html) (από τον ιστοχώρο Η πύλη για την ελληνική γλώσσα (http:/ / 195. 251. 48.

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) 73

156/ greekLang/ index. html))

74

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Η υπογραφή του Αλέξανδρου Ραγκαβή

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892) ήταν φαναριώτηςλόγιος, ρομαντικός ποιητής της Α' Αθηναϊκής Σχολής,πεζογράφος, καθηγητής Αρχαιολογίας στο ΠανεπιστήμιοΑθηνών και διπλωμάτης.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 27 Δεκεμβρίου του1809, αλλά τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο Βουκουρέστι,στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Αλέξανδρου Σούτσου, πουήταν συγγενής του, στην Στεφανούπολη (το σημερινό Μπρασόβτης Ρουμανίας) και την Οδησσό της Ρωσίας, όπου φοίτησε στοΛύκειο και τελικά στο Μόναχο από το 1825, όπου φοίτησε στηΣτρατιωτική Σχολή της Βαυαρίας.

Στην Ελλάδα (Ναύπλιο) εγκαταστάθηκε από το 1829, ωςανθυπολοχαγός του πυροβολικού, αλλά γρήγορα παραιτήθηκε,καθώς θεωρούσε ότι είχε αδικηθεί, αφού, όπως αναφέρει σταΑπομνημονεύματά του, το κράτος, στην προσπάθεια ναπροσελκύσει ξένους αξιωματικούς στον Ελληνικό Στρατό,έδινε σ' αυτούς δύο βαθμούς ανώτερους από αυτούς που είχανστην πατρίδα τους. Μετά την παραίτησή του από τον στρατόσταδιοδρόμησε σε διοικητικές και κυβερνητικές θέσεις. Κατάτα έτη 1831-1841 υπηρέτησε ως Γενικός Γραμματέας τουΥπουργείου Παιδείας, (επεξεργάστηκε σχέδιο για τηνοργάνωση της Μέσης Εκπαίδευσης και του Πανεπιστημίου)και 1841-1844 στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου επεξεργάστηκε σχέδιο για την καταπολέμηση της ληστείας,ενός από τα σοβαρότερα προβλήματα που απασχολούσαν το νεοσύστατο κράτος. Το 1844, όταν εφαρμόστηκεο νόμος που απαγόρευε την υπηρέτηση ετεροχθόνων στο δημόσιο, απολύθηκε και διορίστηκε καθηγητήςΑρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στην πνευματική ζωή της χώρας άρχισε να συμμετέχει ενεργά αμέσως μετά την άφιξή του στην Ελλάδα. Το ποίημά του Δήμος και Ελένη, που μαζί με τον Οδοιπόρο του Π. Σούτσου είναι το πρώτο έργο του αθηναϊκού ρομαντισμού, δημοσιεύτηκε το 1831 και ακολούθησε μεγάλος αριθμός λογοτεχνικών αλλά και επιστημονικών έργων. Το 1847 άρχισε να εκδίδει το περιοδικό Ευτέρπη μαζί με τον φίλο και συμμαθητή του Γρηγόριο Καμπούρογλου. Από το 1849 αποχώρησε από την Ευτέρπη και συμμετείχε στην έκδοση του περιοδικού Πανδώρα, μαζί με τους Νικόλαο Δραγούμη και Κων/νο Παπαρρηγόπουλο. Σε αυτά τα περιοδικά δημοσίευσε και αρκετά από τα διηγήματά του, καθώς και το μυθιστόρημα Ο Αυθέντης του Μορέως και τη νουβέλα Ο Συμβολαιογράφος. Από το 1851 συμμετείχε στην κριτική επιτροπή των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχε μάλιστα επισημάνει τους κινδύνους από τις ακρότητες του ρομαντισμού, παρ' όλο που το 1837 ο πρόλογός του στο δραματικό έργο του Φροσύνη αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο το

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής 75

μανιφέστο του ρομαντισμού στην Ελλάδα.Το 1856-1859 διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών και το 1867 παραιτήθηκε από τη θέση του στο Πανεπιστήμιο,για να αφοσιωθεί στο διπλωματικό του έργο. Υπηρέτησε ως πρεσβευτής της Ελλάδας στις ΗΠΑ (ο πρώτοςΈλληνας πρεσβευτής εκεί), στην Κωνσταντινούπολη, στο Παρίσι και στο Βερολίνο μέχρι το 1887, όταν καισυνταξιοδοτήθηκε. Οι απόψεις του για την ενίσχυση των ελληνικών προϊόντων, αποτέλεσαν την αιτίαδημιουργίας ενός κινήματος της νεολαίας με ηγέτη τον γιο του και αποκορύφωμα τα Σκιαδικά.Πέθανε στην Αθήνα στις 16 Ιανουαρίου του 1892.

ΈργοΟ Α. Ρ. Ραγκαβής ήταν ευρυμαθής λόγιος με πολλά ενδιαφέροντα. Το οικογενειακό του περιβάλλον ήτανπεριβάλλον λογίων: αδερφός της μητέρας του ήταν ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ξαδέρφια του οι λογοτέχνεςΑλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος. Στην αυλή του ηγεμόνα Αλέξανδρου Σούτσου στο Βουκουρέστι, όπουέζησε από το 1813 ως το 1821 ήρθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Στο Μόναχο είχε παρακολουθήσειμαθήματα του Σέλλινγκ και μιλούσε άπταιστα 2-3 ξένες γλώσσες.

Ποιητικό έργοΠρωτοεμφανίστηκε με το εκτενές αφηγηματικό ποίημα Δήμος και Ελένη το 1831, που είναι γραμμένο σύμφωναμε την τεχνική του δημοτικού τραγουδιού και η γλώσσα του προσεγγίζει αρκετά την καθομιλουμένη. Την ίδιαπερίοδο επίσης έγραψε πολλά ποιήματα πατριωτικά, εμπνευσμένα από την ελληνική επανάσταση, τα οποίαμιμούνται τους τρόπους του δημοτικού τραγουδιού. Το πιό γνωστό απ' αυτά είναι Ο Κλέφτης. Σε αυτά ταποιήματα, τα οποία βέβαια απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό, η γλώσσα του προσεγγίζει τη δημοτική. Ένααπό τα πιο αξιόλογα ποιήματά του είναι η Ωδή για τον Αθανάσιο Χριστόπουλο, ποίημα που επαινούσε και οΔιονύσιος Σολωμός. Τα πρώτα έργα του είναι επηρεασμένα από τον ρομαντισμό και στον πρόλογο τουδραματικού έργου του Φροσύνη (1837) παρουσίαζε την ρομαντική λογοτεχνική θεωρία καιαυτοχαρακτηριζόταν ρομαντικός. Σταδιακά όμως απέρριψε τον ακραίο ρομαντισμό: οι απόψεις του και ηγραφή του άρχισαν να μεταβάλλονται προς τον κλασικισμό και η γλώσσα του να γίνεται ακόμα περισσότεροαρχαΐζουσα. Παραδείγματα τέτοιων έργων είναι οι εκτενείς ποιητικές συνθέσεις Διονύσου πλους (1864) καιΓοργός ιέραξ (1871), με θέματα από την αρχαιότητα.Το ποιητικό του έργο κινείται στο κλίμα της Α' Αθηναϊκής Σχολής, υπερτερεί όμως σε σχέση με άλλα έργα τωνσυγχρόνων του ποιητών αφού δεν έχει τα μειονεκτήματα του ατημέλητου ύφους και μέτρου και της έλλειψηςακριβολογίας. Η γλώσσα του είναι βέβαια αυστηρή καθαρεύουσα, αλλά πολύ κομψή και επιμελημένη.

Πεζογραφικό έργοΣτο πεζογραφικό του έργο δεσπόζει το ιστορικό μυθιστόρημα Ο Αυθέντης του Μορέως. Είναι το πρώτονεοελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ακολουθεί το πρότυπο του Sir Γουόλτερ Σκοτ. Έγραψε πολλάδιηγήματα, σε μια εποχή που το αυτό το είδος δεν είχε γνωρίσει ακόμα την ανάπτυξη που γνώρισε αργότερα.Γι' αυτό κάποιοι μελετητές τον χαρακτηρίζουν "πατέρα του νεοελληνικού διηγήματος". Τα διηγήματά τουβέβαια σπανίως διαδραματίζονται στην Ελλάδα και δεν έχουν καμία σχέση με την ελληνική πραγματικότητα,με εξαίρεση το εκτενέστερο απ' αυτά, Ο συμβολαιογράφος, ενώ κάποια είναι διασκευές ή παραφράσεις ξένων·αυτός και ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίον οι μεταγενέστεροι λογοτέχνες και κριτικοί τον «κατηγόρησαν»ότι δεν αξιοποίησε το συγγραφικό ταλέντο του για να δώσει «γνήσια ελληνικά» διηγήματα.

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής 76

Θεατρικό έργοΈγραψε αρκετά θεατρικά έργα, τραγικά και κωμικά, τα οποία όμως δεν γνώρισαν μεγάλη σκηνική επιτυχίακυρίως επειδή ήταν απρόσφορα για σκηνική παρουσίαση. Τα δραματικά του έργα είναι εμπνευσμένα από τηνελληνική ιστορία, από την αρχαιότητα (Οι τριάκοντα), το βυζάντιο (Δούκας) ώς την ελληνική επανάσταση (Ηπαραμονή). Στα κωμικά του έργα, το πιο γνωστό από τα οποία είναι Του Κουτρούλη ο γάμος, επιχείρησε τηνμορφολογική αναγέννηση της κλασικής αριστοφανικής κωμωδίας, με χρήση αρχαϊκών μέτρων, χορικών καιπαράβασης.Παράλληλα ο Ραγκαβής έπαιξε μεγάλο ρόλο και στην οργάνωση της θεατρικής ζωής της χώρας καισυμμετείχε στις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας θεατρικών φορέων και επιχειρήσεων (ΦιλοδραματικήΕταιρεία, Εταιρεία του εν Αθήναις Θεάτρου). Συχνά δίδασκε ηθοποιούς και επέβλεπε την προετοιμασίαπαραστάσεων και διοργάνωνε και ερασιτεχνικές παραστάσεις έργων με φοιτητές του Πανεπιστημίου.

Η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Σημαντικό έργο του, ως προς την ιστορική του αξία, είναι η Ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας, πρώτη ωςτότε συστηματική απόπειρα καταγραφής της ελληνικής λογοτεχνίας, στην οποία υπερασπίζεται τη λόγιαγλώσσα και τη φαναριώτικη ποίηση. Θεωρεί ότι μόνο αυτή είναι άξια συνέχεια της αρχαίας ελληνικήςλογοτεχνίας. Απορρίπτει τη δημοτική γλώσσα ως ακατάλληλη για να εκφράσει υψηλά ποιητικά νοήματα καιτο δημοτικό τραγούδι ως προϊόν της αμάθειας του λαού, που επιβίωσε μόνο επειδή κατά τη διάρκεια τηςΤουρκοκρατίας δεν υπήρχε άλλη, αξιολογότερη παραγωγή. Απορρίπτει επίσης και την κρητική λογοτεχνία, ωςμίμηση ξένων προτύπων και μη γνήσια γλώσσα, γεμάτη ιταλισμούς. Για την επτανησιακή σχολή γράφει ότιυπάρχουν βέβαια ποιητές με ταλέντο, αλλά δεν αποδέχεται τη δημοτική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν. Όπωςείναι φυσικό, καταλήγει σε έπαινο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και ιδιαιτέρως των δύο εξαδέρφων του,Αλέξανδρου και Παναγιώτη Σούτσου στους οποίους αφιερώνει περισσότερες σελίδες απ' ότι στον Κάλβο καιτον Σολωμό! Απάντηση στην Ιστορία του Ραγκαβή έδωσε ο Ιούλιος Τυπάλδος με επιστολή προς τονΣπυρίδωνα δε Βιάζη, στην οποία ανασκευάζει όλες τις απόψεις του.

Εργογραφία

Ποίηση• Δήμος και Ελένη, 1831• Διάφορα ποιήματα, τ.Α 1837, τ.Β 1840• Διονύσου πλους, 1864• Γοργός ιέραξ, 1871(Στα Άπαντά του, τ.Α 1874 Λυρική ποίηση, Β 1874 Δραματική και διηγηματική ποίηση, Γ-Δ 1871 Δραματικήποίηση)

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής 77

Πεζογραφία• Διάφορα Διηγήματα τ. Α 1855, τ.Β 1857, τ.Γ 1859• Ο Αυθέντης του Μορέως, ιστορικό μυθιστόρημα, 1850(Στα Άπαντά του, τ.Η, Ι, ΙΑ Διηγήματα)

Άλλα έργα• Μεταφράσεις αρχαίων δραμάτων, Δάντη, Σαίξπηρ, Γκαίτε, Σίλλερ (Άπαντα τ. Ε-Ζ 1875,Θ 1875,ΙΒ 1885,Ιθ

1889)• Αρχαιολογικές μελέτες (΄Απαντα τ. ΙΓ-ΙΔ 1885, ΙΕ-ΙΖ 1889)• Απομνημονεύματα τ.Α 1894, τ.Β 1895, τ.Γ-Δ 1930• Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 1877 στα Γαλλικά και 1882 στα Γερμανικά• Περίληψις Ιστορίας της Νεοελληνικής Φιλολογίας 1887

Βιβλιογραφία• Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλης, τ.Δ• Κ.Θ.Δημαρά, Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994• Κ.Θ.Δημαρά, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975• Βασική Βιβλιοθήκη, τ. 12, Ποιηταί του ΙΘ' αιώνα, επιμέλεια Κ.Θ.Δημαράς, Αθήνα 1954• Απ.Σαχίνης, "Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής και ο Αυθέντης του Μορέως", εισαγωγή στην έκδοση του

Αυθέντη του Μορέως, στη σειρά Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1989• Δημήτρη Σπάθη, "Το θέατρο. Τα πρώτα βήματα στο νέο κράτος", Ιστορία του νέου ελληνισμού, τ. Δ., εκδ.

Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα (Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού) [1]

• Άπαντα τα φιλολογικά Αλεξάνδρου Ρίζου του Ραγκαβή, Τόμος Γ', Δραματική Ποίησης [2]. Αθήνα: ΕλληνικήΑνεξαρτησία. 1874. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010.

• Απομνημονεύματα, Τόμος Β' [3]. Αθήνα: Γεώργιος Κασδώνης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 1895. Ανακτήθηκετην 27 Μαρτίου 2010.

Παραπομπές[1] http:/ / www. snhell. gr/ testimonies/ writer. asp?id=40[2] http:/ / www. archive. org/ details/ hapantataphilol01unkngoog[3] http:/ / www. archive. org/ details/ apomnemoneumata02rankuoft

78

Παναγιώτης Σούτσος

Παναγιώτης Σούτσος

Πορτραίτο του Παναγιώτη Σούτσου.

Ο Παναγιώτης Σούτσος (Κωνσταντινούπολη 1806- Αθήνα 1868)ήταν φαναριώτης ρομαντικός πεζογράφος και ποιητής της Α’Αθηναϊκής Σχολής. Το εκτενές ποίημά του Ο Οδοιπόρος (1831)είναι το πρώτο ποιητικό έργο του αθηναϊκού ρομαντισμού και τομυθιστόρημά του Ο Λέανδρος (1834) είναι το πρώτο νεοελληνικόμυθιστόρημα. Ήταν αδερφός του σατιρικού συγγραφέαΑλέξανδρου Σούτσου και ξάδερφος του συγγραφέα και διπλωμάτηΑλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή.

Βίος

Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικη οικογένειατης Κωνσταντινούπολης και πολλοί συγγενείς τους ασχολήθηκανμε τα γράμματα: αδερφός της μητέρας του ήταν ο ποιητής ΙάκωβοςΡίζος Νερουλός, ενώ και η αδερφή του, Αικατερίνη Σούτσου, ήτανποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’ οίκον μαθήματα μεαξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 οΠαναγιώτης και ο Αλέξανδρος Σούτσος φοίτησαν στην Σχολή τηςΧίου, όπου είχαν φημισμένους δασκάλους όπως ο ΝεόφυτοςΒάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους, ΚωνσταντίνουΣούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικόδιάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του 1820 αναχώρησανγια το Παρίσι, με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή. Στο Παρίσι τα δύοαδέρφια έμειναν περίπου για δύο χρόνια και πέρασαν άλλα τρία χρόνια στην Ιταλία, μέχρι την αναχώρησήτους για την Ελλάδα το 1825.

Μετά την άφιξή του στην Ελλάδα ο Παναγιώτης Σούτσος εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Εκεί ανέπτυξεπολιτική δράση, ενώ παράλληλα έγραφε και τα πρώτα του ποιήματα. Το 1830 διορίστηκε από τονΚαποδίστρια Γραμματέας της Γερουσίας, αλλά σύντομα εναντιώθηκε στην πολιτική του κυβερνήτη και έχασετην θέση του. Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, υποστήριξε το έργο της αντιβασιλείας στηνεφημερίδα Ήλιος που εξέδιδε και ανέλαβε σημαντικές διοικητικές θέσεις, τις οποίες όμως έχασε το 1843 ότανψηφίστηκε ο νόμος περί ετεροχθόνων, σύμφωνα με τον οποίον όσοι είχαν γεννηθεί σε υπόδουλες περιοχέςθεωρούνταν ετερόχθονες και δεν είχαν δικαίωμα να διορίζονται στο δημόσιο. Από τότε οι πολιτικές του ιδέεςμεταστράφηκαν σε ακραίο συντηρητισμό, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στις γλωσσικές του απόψεις τιςοποίες διατύπωσε στο δοκίμιό του Νέα σχολή του γραφομένου λόγου, το 1853.Παράλληλα η ζωή του σημαδεύτηκε τα χρόνια εκείνα από αρκετά δυσάρεστα γεγονότα: η πρώτη σύζυγός τουΦλωρεντία Κοπανίτσα πέθανε το 1841 σε ηλικία 25 ετών και η δεύτερη, Σεβαστή ή Σμαράγδα Σούτσου το1845, ενώ η τρίτη σύζυγός του Μαρίνα Λογοθέτη τον εγκατέλειψε το 1861. Στο ίδιο διάστημα ο αδερφός τουΑλέξανδρος αντιμετώπιζε διαρκείς διώξεις για τα αντικυβερνητικά του αισθήματα.

Παναγιώτης Σούτσος 79

Πέθανε το 1868, μετά από μακροχρόνια προβλήματα υγείας, και ενώ είχε χάσει όλη την περιουσία του, καικηδεύτηκε δημοσία δαπάνη.

ΈργοΟ Παναγιώτης Σούτσος είναι ο εισηγητής του ρομαντισμού στην ποίηση και την πεζογραφία της Α΄ ΑθηναϊκήςΣχολής με το ποίημα Οδοιπόρος (1831) και το μυθιστόρημα Λέανδρος (1834). Ο Οδοιπόρος είναι ένα διαλογικόποίημα, με δραματική μορφή αλλά χωρίς σκηνική πρόθεση. Κεντρικό θέμα είναι ο έρωτας δύο νέων, τουΟδοιπόρου και της Ραλλούς, ο οποίος παρουσιάζεται σύμφωνα με τα ρομαντικά μοτίβα, ένας έρωτας πουσυναντά εμπόδια, τελικά μένει ανεκπλήρωτος και οδηγεί τους δύο ήρωες στον θάνατο. Στο ποίημα υπάρχουνόλα τα μοτίβα της ρομαντικής λογοτεχνίας, όπως το μοτίβο της φυγής και της περιπλάνησης, η θρησκεία, ηερωτική απογοήτευση. Ο Σούτσος επεξεργαζόταν το ποίημα σε όλη την διάρκεια της ζωής του και σε κάθε τιςεπανεκδόσεις (1842, 1851, 1864) η γλώσσα του γινόταν όλο και πιο συντηρητική, ενώ η πρώτη μορφή ήταναρκετά απλουστευμένη καθαρεύουσα, καθώς προσαρμοζόταν στην σταδιακή διαμόρφωση των γλωσσικώναπόψεών του προς ακραίες αρχαϊστικές τάσεις. Στο σύνολο των ποιημάτων του Σούτσου δεσπόζει ο λυρικόςκαι ελεγειακός τόνος, με κυρίαρχα θέματα την θρησκεία, τον έρωτα και την ελευθερία και με φανερή τηνεπίδραση του γαλλικού ρομαντισμού, ιδίως της ποίησης του Λαμαρτίνου, ενώ υπάρχουν και κάποια σατιρικά,χωρίς όμως την δύναμη των σατιρικών έργων του αδερφού του.Ο Λέανδρος, το πρώτο μυθιστόρημα του απελευθερωμένου ελληνικού κράτους, είναι ένα επιστολικόμυθιστόρημα, με έντονη επίδραση από τα αντίστοιχα έργα Ultime lettere di Jacopo Ortis του Ούγκο Φόσκολοκαι Die Leiden des jungen Werthers του Γκαίτε. Το δεύτερο μυθιστόρημα|μυθιστόρημά του, Χαριτίνη ή το κάλλοςτης χριστιανικής θρησκείας, το οποίο σύμφωνα με τον υπότιτλό του («ἀντίδοτον τῶν κατὰ τῆς θεότητος τοῦἸησοῦ Χριστοῦ ληρημάτων τοῦ Ἐρνέστου Ρενάνου» έχει στόχο να ανατρέψει τις ιδέες του Ερνέστου Ρενάν,είναι λιγότερο επιτυχημένο καθώς υπερτερεί η διδακτική πρόθεση του συγγραφέα. Αξιοσημείωτα είναι καιδύο διηγήματα του Σούτσου, τα οποία δημοσιεύτηκαν ανώνυμα στην εφημερίδα του Ήλιος, το σατιρικόΑπονημονεύματα ενός ψιττακού, ένα έργο που ακολουθεί το συνηθισμένο μοτίβο ενός ομιλούντος ζώου πουσχολιάζει και επικρίνει την συμπεριφορά των ανθρώπων, και το ημιτελές Τρισχιλιόπηχος, διήγημαεπιστημονικής φαντασίας.Οι γλωσσικές απόψεις του Παναγιώτη Σούτσου διατυπώθηκαν στο δοκίμιό του Νέα Σχολή του γραφομένουλόγου ή ανάστασις της αρχαίας ελληνική γλώσσης εννοουμένης υπό πάντων, το 1853. Ο Σούτσος ήταναντίθετος στην «μέση οδό» που πρέσβευε ο Κοραής, την οποία χαρακτήριζε «Φραγκικόν και πτωχόνοικοδόμημα» και στο κείμενό του υποστήριζε την επιστροφή στην αρχαία ελληνική γλώσσα, αφού μόνο αυτήήταν ενιαία και κατανοητή από όλους τους Έλληνες, σε αντίθεση με την δημοτική, η οποία είχε πολλέςδιαλέκτους που δεν ήταν πάντα κατανοητές. Τις γλωσσικές αντιλήψεις του Σούτσου αντέκρουσε οΚωνσταντίνος Ασώπιος με το κείμενό του Τα Σούτσεια.

Παναγιώτης Σούτσος 80

Εργογραφία

Ποίηση (συλλογές)• Ποιήσεις, 1831• Η Κιθάρα, 1835

Πεζογραφία• Ο Λέανδρος, μυθιστόρημα, 1834• Η Χαριτίνη ή Το Κάλλος της Χριστιανικής θρησκείας, μυθιστόρημα, 1864• Απομνημονεύματα ενός ψιττακού, διήγημα• Ο Τρισχιλιόπηχος, διήγημα

Θέατρο• Ο Μεσσίας, 1839• Ο Ευθύμιος, 1839• Ο Καραϊσκάκης, 1842

Δοκίμιο• Νέα Σχολή του γραφομένου λόγου ή Ανάστασις της αρχαίας ελληνικής εννοουμένης υπό πάντων, 1853

Πηγές• Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003• Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975• Αλεξάνδρα Σαμουήλ, «Παναγιώτης Σούτσος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας, τ. Γ', Σοκόλης, Αθήνα 1996

81

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος

Προτομή του Αλέξανδρου Σούτσου. Περιοδικό του 1884

Ο Αλέξανδρος Σούτσος (Κωνσταντινούπολη 1803-Αθήνα 1868) ήταν φαναριώτης ρομαντικόςπεζογράφος, σατιρικός ποιητής και θεατρικόςσυγγραφέας της Α’Αθηναϊκής Σχολής. Ήταν αδερφόςτου συγγραφέα Παναγιώτη Σούτσου και ξάδερφος τουσυγγραφέα και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή.Το σύνολο του λογοτεχνικού έργου του έχει σατιρικόχαρακτήρα. Με αυτό ήθελε όχι μόνο να θίξει τα κακώςκείμενα αλλά και να «διδάξει», αναδεικνύοντας ταπροβλήματα που αντιμετώπιζε το νεοσύστατο κράτοςσε όλους τους τομείς. Στόχος της σάτιράς του ήτανκυρίως ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και οαδερφός του Αυγουστίνος και ο βασιλιάς Όθων, αλλάκαι οι πολιτικοί, οι βουλευτές, καθώς και καταστάσειςτης κοινωνικής ζωής.

Βίος

Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικηοικογένεια της Κωνσταντινούπολης και πολλοίσυγγενείς τους ασχολήθηκαν με τα γράμματα: αδερφόςτης μητέρας του ήταν ο ποιητής Ιάκωβος ΡίζοςΝερουλός, ενώ και η αδερφή του, Αικατερίνη Σούτσου,ήταν ποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’οίκον μαθήματα με αξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 ο Αλέξανδρος και οΠαναγιώτης Σούτσος φοίτησαν στην Σχολή της Χίου, όπου είχαν φημισμένους δασκάλους όπως ο ΝεόφυτοςΒάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους, ΚωνσταντίνουΣούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικόδιάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του 1820 αναχώρησανγια το Παρίσι, με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή.

Τα χρόνια της παραμονής στο Παρίσι ήταν αποφασιστικά για την διαμόρφωση της προσωπικότητας τουΑλέξανδρου Σούτσου αλλά και για την μελλοντική δράση του: επηρεάστηκε όχι μόνο από την διδασκαλία τουΚοραή αλλά και από την πνευματική ατμόσφαιρα στην Γαλλία, ιδίως από το έργο ρομαντικών ποιητών όπως οΛαμαρτίνος και ο Βερανζέρος. Το 1821 ο αδερφός του Δημήτριος σκοτώθηκε με τον Ιερό Λόχο στην Μάχη τουΔραγατσανίου. Αυτό το γεγονός τον συγκλόνισε και άργησε πολύ να συνέλθει. Εκείνο το διάστημα μετέβη στηνΙταλία, ενδεχομένως για να αναρρώσει. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και έγραψε πέντε τραγωδίες: ΜάρκοςΒότσαρης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Ιωάννης Μαυρομιχάλης, Ορέστης, Βρούτος, από τις οποίες σώζεται μόνο οΟρέστης.

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος 82

Το 1825 ο Αλέξανδρος Σούτσος έφτασε στο Ναύπλιο μαζί με τον αδερφό του Παναγιώτη. Εκεί επεδίωξε νααναπτύξει αγωνιστική δράση (ήθελε να πάει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι), ενώ παράλληλα έγραφε και ταπρώτα του σατιρικά ποιήματα. Η σάτιρά του ήταν αυστηρή και στρεφόταν εναντίον όλων των κακώς κειμένωντης πολιτικής και κοινωνικής ζωής και συχνά έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο: το 1826 του επιτέθηκαν οπαδοί τουΖαΐμη επειδή είχε σατιρίσει την κυβέρνησή του. Το 1827 αναχώρησε και πάλι για το Παρίσι, όπου συνέχισε τιςσπουδές του και έγραψε την Ιστορία της Ελληνικής επανάστασης (Histoire de la Révolution grecque), χωρίς ναπαραμελήσει και την πατριωτική δράση: εξέδιδε φυλλάδια που απευθύνονταν στους ξένους με σκοπό ναενημερώσουν για τον αγώνα των Ελλήνων. Στην Ελλάδα επέστρεψε στα τέλη του 1829 ή στις αρχές του 1830.Εγκαταστάθηκε πάλι στο Ναύπλιο, μαζί με τα άλλα μέλη της οικογένειάς του, και αφοσιώθηκε στην συγγραφήσατιρικών ποιημάτων και σατιρικών έργων. Αν και αρχικά συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια, τον οποίονθεωρούσε λυτρωτή του έθνους, γρήγορα απογοητεύτηκε από την διακυβέρνησή του και άσκησε έντονη κριτικήστο έργο του. Εξορίστηκε γι’ αυτόν τον λόγο τον Ιούνιο του 1831 και πήγε στην Ύδρα, όπου συγκεντρώνοντανοι διανοούμενοι και πολιτικοί που είχαν αντιπολιτευτική τοποθέτηση. Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια οΑλέξανδρος Σούτσος εξέφρασε την ικανοποίησή του με ένα θριαμβευτικό ποίημα στο οποίο εξυμνούσε τουςδολοφόνους του κυβερνήτη.Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, γράφοντας μάλιστα ποιήματα που απευθύνονταν στον νέοβασιλιά, αλλά σύντομα απογοητεύτηκε και από την διακυβέρνηση της Αντιβασιλείας και εξέφρασε τηναπογοήτευσή του στα έργα του και στην εφημερίδα Ελληνική πλάστιγξ που εξέδιδε , με αποτέλεσμα νέεςδιώξεις του, κατασχέσεις των έργων του και δίκες το 1840 και το 1858. Το ίδιο διάστημα όμως, όταν δενδιωκόταν ή δεν ήταν φυλακισμένος, περιόδευε σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, στηνΚωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, την Ρωσία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ ταυτόχρονα σχολίαζε με ταέργα του οτιδήποτε θεωρούσε μεμπτό και αντίθετο με τα συμφέροντα του έθνους αλλά και με τις φιλελεύθερεςιδέες με τις οποίες είχε γαλουχηθεί.Πέθανε το 1863, στην Σμύρνη. Λίγες μέρες πριν πεθάνει, έγραφε στον αδερφό του: «ὑπῆρξα, ὡς γράφεις, ἡπέτρα τῆς σφενδόνης, ἥν ἔρριψεν ὁ ὕψιστος ἐπὶ τῆς κεφαλῆς δύο τυράννων». Τα οστά του μεταφέρθηκαν στηνΑθήνα το 1875 με πρωτοβουλία του Αχιλλέα Παράσχου και του Συλλόγου Παρνασσός.

ΈργοΤο κυρίως σώμα του έργου του είναι το ποιητικό. Τα κυριότερο ποιήματά του είναι οι 4 Σάτυραι που εξέδωσεαπό το 1825 ως το 1827, κατά την διάρκεια της πρώτης παραμονής του στην Ελλάδα, στις οποία σατίριζε τηνπολιτική και κοινωνική κατάσταση στο Ναύπλιο, το Πανόραμα της Ελλάδος, στο οποίο συγκέντρωσε ταποιήματα με τα οποία σατίριζε τον Καποδίστρια, η Τουρκομάχος Ελλάς, επική περιγραφή της επανάστασηςτου '21 και η Επιστολή προς τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, στο οποίοπαρουσιάζει την πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα. Αυτό το ποίημα είναι σημαντική πηγή για την άποψητων φαναριωτών συγγραφέων για την ελληνική λογοτεχνία. Δημοφιλές εκείνη την εποχή ήταν επίσης τοεκτενές ποίημά του Ο Περιπλανώμενος, με πρότυπο το Childe Harold του Βύρωνα, που παρουσιάζει όλη τηνιστορία της Ελλάδας και επικρίνει την σύγχρονη κατάστασή της. Το μοναδικό μυθιστόρημά του, Ο Εξόριστοςτου 1831, που δημοσιεύτηκε μετά από πολλά εμπόδια το 1835 με τον υπότιτλο «κωμικοτραγικόν ιστόρημα»,είναι ένα ρομαντικό μυθιστόρημα με πλοκή παρόμοια με αυτή των υπολοίπων αισθηματικών μυθιστορημάτωντης περιόδου, αλλά με έντονο πολιτικό και σατιρικό χαρακτήρα. Το έργο αυτό ήταν το πρώτο νεοελληνικόμυθιστόρημα που μεταφράστηκε σε ξένη γλώσσα (το 1837 στα γερμανικά, με τον τίτλο Der Verbannte desJahres 1831). Το θεατρικό του έργο, εκτός από τις τραγωδίες που έγραψε στην Ιταλία και δεν σώθηκαν,περιλαμβάνει και τρεις κωμωδίες (Άσωτος, Πρωθυπουργός, Ατίθασος ποιητής, έργα αδύναμα, χωρίςενδιαφέρουσα δράση.

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος 83

ΕργογραφίαΠαρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα έργα του:

Ποιήματα• Σάτυραι (1827)• Πανόραμα της Ελλάδος, 1833• Ο περιπλανώμενος (1839)• Η Τουρκομάχος Ελλάς(1850)

Πεζά• Histoire de la revolution grecque (1829)• Ο Εξόριστος του 1831, μυθιστόρημα (1835)

Θεατρικά• Άσωτος (1830)• Πρωθυπουργός (1843)• Ατίθασος ποιητής (1843)

Πηγές• Αλέξανδρου Σούτσου, Ο εξόριστος του 1831. Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια Λουκία Δρούλια,

Νεοελληνική βιβλιοθήκη. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1994• Κ.Θ.Δημαράς, «Ο Αλέξανδρος Σούτσος από την σκοπιά της εποχής του», Ο Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής,

Αθήνα 1994• Mario Vitti, «Αλέξανδρος Σούτσος, στρατευμένος στην αντιπολίτευση», Ιστορία της Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας, Οδυσσέας, Αθήνα 2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Ο εξόριστος του 1831 [1]. Αθήνα: Νικόλαος Ρωμανίδης, Τύποι Τέκνων Δράκου. 1876. Ανακτήθηκε την 27

Μαρτίου 2010.• Ο Πρωθυπουργός και Ατίθασσος Ποιητής [2]. Βρυξέλλες. 1843. Ανακτήθηκε την 27 Μαρτίου 2010.• Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Μοντέρνων Ελληνικών Σπουδών Ανέμη, έργα του Σούτσου [3]

Παραπομπές[1] http:/ / www. archive. org/ details/ hoexoristostou00unkngoog[2] http:/ / www. archive. org/ details/ hoprthypourgosk00soutgoog[3] http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ search/ ?search_type=simple& display_mode=overview&

stored_cclquery=creator=%28%CE%A3%CE%BF%CF%8D%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%82,%20%CE%91%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82,%29&rss=0& number=10& keep_number=10& offset=1

84

Αχιλλέας Παράσχος

Αχιλλέας Παράσχος

Φωτογραφία του Αχιλλέως Παράσχου, στο κάτω μέρος η υπογραφή του

Ο Αχιλλέας Παράσχος (πραγματικόόνομα Νασάκης ή Νασίκογλου·Ναύπλιο 1838 - Αθήνα, 26 Ιανουαρίου1895) ήταν Έλληνας ρομαντικόςποιητής του 19ου αιώνα, εκπρόσωποςτης πρώτης Αθηναϊκής σχολής.Παράσχος ήταν το μικρό όνομα τουπατέρα του.

Βιογραφία

Γεννήθηκε το Ναύπλιο και κατάγοταναπό τη Χίο. Νωρίς εγκαταστάθηκεστην Αθήνα. Τα πρώτα γράμματα ταδιδάχθηκε από τον αδελφό τουΓεώργιο (1821-1886), επίσης ποιητή.Από όσα γνωρίζουμε δεν έκανεσπουδές και κατόρθωσε να μορφωθείαπό τις εφημερίδες και τα βιβλία ταοποία διάβαζε. Δεν εργάστηκε ποτέτου, καθώς χρήματα και φήμη τουέδιναν μονάχα οι στίχοι του. Οιπολιτικοί της εποχής τον διόριζαν σεδιάφορες θέσεις μόνο και μόνο για ναεισπράττει μισθό.

Στα νεανικά του χρόνια αναμείχθηκε στη Χρυσή Νεολαία, οργάνωση η οποία είχε αντιοθωνική δράση, και εξαιτίας της φυλακίσθηκε. Ωστόσο, όταν το 1867 πέθανε ο Όθων μετανιωμένος για τη στάση του έγραψε τοΕλεγείον εις τον Όθωνα.

Δημοσίευσε τους πρώτους στίχους του στα περιοδικά Αβδηρίτης και Χρυσαλλίς. Όταν το 1881 εξέδωσε τρειςτόμους με ποιήματά του, εισέπραξε το υπέρογκο για την εποχή ποσό των 50.000 δραχμών. Ωστόσο γρήγορα τοσπατάλησε και άρχισε να ζητά βοήθεια από τους φίλους του. Ταξίδεψε στη Ρουμανία, την Αίγυπτο, τη Γαλλίακαι την Αγγλία όπου οι εκεί Έλληνες τον υποδέχθηκαν με αγάπη.Απεβίωσε το 1895 και ενταφιάστηκε στο Α΄ Κοιμητήριο των Αθηνών. Η κηδεία του, με είκοσι επικήδειους,συγκέντρωσε πλήθος κόσμου και έγινε παρουσία και του τότε βασιλιά, Γεώργιου Α'.

Αχιλλέας Παράσχος 85

Αποτίμηση του έργου τουΤον Παράσχο στην εποχή του τον θεωρούσαν εθνικό ποιητή. Η φήμη του έφτασε και στο τελευταίο χωριό τηςΕλλάδας και όταν απήγγειλε, ο κόσμος έσπευδε να τον ακούσει. Ωστόσο, η άκρως ρομαντική του ποίηση, ταμετέπειτα χρόνια παρωδήθηκε και λησμονήθηκε.Η γλώσσα του ήταν μικτή, κυρίως καθαρεύουσα, αλλά κάποιες φορές και γνήσια δημοτική στο ύφος τουΑριστοτέλη Βαλαωρίτη. Από τεχνικής άποψης, οι στίχοι του παρουσιάζουν κάποια ελαττώματα - όπωςχασμωδίες και επαναλήψεις - και το ίδιο πολλές φορές συμβαίνει και με το περιεχόμενό τους, ωστόσο αυτό δενσημαίνει ότι ήταν ένας ατάλαντος ποιητής. Ο ποιητής χώρισε τα ποιήματά του στις ενότητες Δάφνες(πατριωτικά), Ιτέας (ελεγειακά), Χλόη (παιδαγωγικά), και Φύλλα (διάφορα).Ο Εμμανουήλ Ροΐδης έγραψε για τον Παράσχο: «Εις πάντα αυτού τα ποιήματα θαυμάζομεν κραυγάςανερχομένας εις τα χείλη εκ των μυχών αληθώς αλγούσης καρδίας, ευγλώττους αποστροφάς, σφοδρότηταπάθους, μεταφοράς ποιητικωτάτας». Ο Δημήτριος Βερναδάκης τον αποκάλεσε «υπέροχο» και ανάλογοθαυμασμό προς το πρόσωπό του έδειχνε και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Τέλος, για τον Κωστή Παλαμάαποτέλεσε «το λυρικό ίνδαλμα των νιάτων του».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Βιογραφία και βιβλιογραφία από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου [1].

Παραπομπές[1] http:/ / book. culture. gr/ 1935/ detail. asp?ID=320

86

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος

Δημήτριος ΠαπαρρηγόπουλοςΟ Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος (1843-1873) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και ποιητής της Α'Αθηναϊκής Σχολής.

Βιογραφικά στοιχείαΓεννήθηκε το 1843 στην Αθήνα. Πατέρας του ήταν ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Σπούδασενομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1866 με θέμα της διατριβής του τη θεωρίατου Πλάτωνα περί ποινής. Εργάσθηκε ως δικηγόρος και δημοσίευσε ιστορικές και φιλολογικές μελέτες. Το1869 ακολουθεί τα βήματα του πατέρα του δημοσιεύοντας τη Συνοπτική Ιστορία της ΕλληνικήςΕπαναστάσεως που χρησιμοποιήθηκε στα σχολεία. Πέθανε το 1873 από εγκεφαλική συμφόρηση σε ηλικίαμόλις τριάντα χρόνων.

ΈργοΤο 1861 σε ηλικία 18 χρονών δημοσιεύει ανώνυμα την πρώτη του μελέτη με τίτλο Σκέψεις ενός ληστού ή ηκαταδίκη της κοινωνίας, όπου φανερώνεται η φιλελεύθερη, αναρχική του διάθεση. Το 1864 βραβεύθηκε στοΝικοδήμειο διαγωνισμό η πραγματεία του Τα καθήκοντα του ανθρώπου ως χριστιανού και ως πολίτου.Το 1866 πρωτοεμφανίζεται ως ποιητής με τη συλλογη του Στόνοι που βραβεύεται στο Βουτσιναίο διαγωνισμό.Ακολουθουν η συλλογή Χελιδόνες το 1867 και τα ποιήματα Ορφεύς (1868) και Πυγμαλίων (1869).Απομακρύνθηκε όμως από το περιβάλλον των ποιητικών διαγωνισμών. Έγραψε επίσης και θεατρικά έργαγραμμένα κυρίως σε πρόζα και όχι σε στίχους. Η πολιτική κωμωδία του Συζύγου εκλογή γνώρισε επιτυχίαστην ελληνική σκηνή αλλά και μεταφράστηκε και παραστάθηκε στην Γαλλία και την Ιταλία. Το 1895εκδόθηκαν διάφορα αδημοσίευτα έργα του, υπό τον τίτλο Ανέκδοτα.Το έργο του ανήκει στη ρομαντική σχολή. Είναι από τους κυριότερους εκπροσώπους της ακμής της Α΄Αθηναϊκής σχολής. Το έργο του είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα. Τα ποιήματά του συνδυάζουν τιςπροσωπικές του αρετές με τα ελαττώματα της εποχής του. Χαρακτηρίζονται από έντονη απαισιοδοξία,στόμφο, ελεγειακό τόνο και φτωχή γλώσσα. Όλα αυτά δεν εξουδετερώνουν το γνήσιο πόνο που φανερώνεταιακόμα πιο γνήσιος με την απλότητα των μέσων που χρησιμοποιούνται από τον ποιητή.

Πηγές• Βιογραφία [1] από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου• Κ. Θ. Δημαράς Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (ISBN 960-235-638-3)

Παραπομπές[1] http:/ / www. ekebi. gr/ frontoffice/ portal. asp?cpage=NODE& cnode=461& t=316

87

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880Η πεζογραφική παραγωγή των πρώτων δεκαετιών του ελληνικού κράτους ήταν μέχρι πρόσφατα ελάχισταμελετημένη και υπήρχε η άποψη ότι η ποσότητα των έργων ήταν μικρή και η ποιότητα χαμηλή. Τουλάχιστονως προς την ποσότητα οι νεότερες έρευνες έχουν δείξει ότι η παραγωγή είναι πολύ πιο πλούσια απ΄ ότιπιστευόταν, και ως προς την ποιότητα έχει αναθεωρηθεί η άποψη ότι τα έργα της περιόδου δεν έχουν καμίασχέση με την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.Στην πεζογραφία της περιόδου κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Λιγότερα είναι τα δείγματα διηγημάτων. Κυρίαρχηγλώσσα είναι η καθαρεύουσα, με αρκετές διαβαθμίσεις από απλή καθαρεύουσα, ομιλουμένη των αστικώνκέντρων, ως την αυστηρή αρχαΐζουσα. Τα βασικά είδη μυθιστορήματος που καλλιεργούνται είναι τορομαντικό ερωτικό (συχνά με επιστολική μορφή, όπως ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου) και το ιστορικόμυθιστόρημα. Δεν λείπουν έργα με πιο ρεαλιστικές αναφορές στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως ΟΖωγράφος, του Γρ. Παλαιολόγου, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι του Χ. Δημόπουλου, ο Πίθηκος Ξουθ, τουΙάκωβου Πιτσιπίου. Εξέχουσα θέση στο σύνολο της παραγωγής κατέχουν τα έργα Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδηκαι ο Λουκής Λάρας του Βικέλα.

Το μυθιστόρημαΤο μυθιστόρημα είναι το κατ΄ εξοχήν είδος που αναπτύχθηκε τότε. Φυσικά επρόκειτο για νέο είδος, αφού στηνπρογενέστερη παραγωγή δεν υπάρχουν δείγματα μυθιστορημάτων σε πεζό λόγο, σε αντίθεση με κάποιαέμμετρα μυθιστορήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο Ερωτόκριτος. Οι συγγραφείς για να ονομάσουν τοείδος χρησιμοποιούσαν τον όρο «μυθιστορία» ή το «ρωμανόν», απόδοσεις του αντίστοιχου γαλλικού όρουromance, και γνώριζαν ότι αυτό το είδος ήταν καινοφανές στα νεοελληνικά γράμματα. Γι΄ αυτό και οι πρώτοισυγγραφείς διεκδικούσαν τα πρωτεία της συγγραφής του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. ΟΠαναγιώτης Σούτσος, που δημοσίεσε τον Λέανδρο το 1835, επισήμως είναι ο συγγραφέας του πρώτουνεοελληνικού μυθιστορήματος. Όμως ο Ιάκωβος Πιτσιπιός είχε προαναγγείλει το 1834 τη δημοσίευσημυθιστορίας, που τελικά έγινε το 1839. (Η ορφανή της Χίου ). Τέλος και ο Γρηγόριος Παλαιολόγος διεκδικούσετα πρωτεία, παρ' όλο που το έργο του δημοσιεύθηκε το 1839. (Ο Πολυπαθής).Η πεζογραφία εθεωρείτο εκείνη την περίοδο δευτερεύουσα σε σχέση με την ποίηση, και το μυθιστόρημα πολλοίτο απέρριπταν, επειδή πίστευαν ότι ασκούσε βλαβερή επίδραση στα «χρηστά ήθη» , κυρίως γιατί ήτανξενόφερτο είδος. Γι' αυτό και οι περισσότεροι συγγραφείς στους προλόγους τους τόνιζαν ότι το έργο τους είχεκυρίως ηθικοπλαστική πρόθεση, ότι σκόπευε να συνδυάσει το τερπνόν (που εδώ ήταν κυρίως η συγκίνηση) μετο ωφέλιμον.Οι επικρίσεις κατά των μυθιστορημάτων δεν έπαυαν όσο το είδος αυτό εξαπλωνόταν. Αντιθέτως, η πληθώρα μεταφράσεων ξένων (κυρίως γαλλικών) έργων, συνετέλεσε στην αύξηση των αντιδράσεων καθώς θεωρήθηκε ότι αυτά ειδικά έβλαπταν τα ήθη και διέφθειραν τους νέους και τις γυναίκες, που ήταν το κατ΄ εξοχήν αναγνωστικό κοινό. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αυτών ήταν η επίθεση το 1856 από το περιοδικό Αθηνά κατά του περιοδικού Πανδώρα, που δημοσίευε μεταφράσεις μυθιστορημάτων αλλά και πρωτότυπα έργα. Ο εκδότης της Πανδώρας, Νικόλαος Δραγούμης, απάντησε τεκμηριωμένα εξετάζοντας γενικά την ιστορία του μυθιστορήματος, την εξέλιξή του στην Ευρώπη, τα ελληνικά δείγματα και τα δημοσιευθέντα στο περιοδικό του έργα, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι κατηγορίες ήταν αβάσιμες και υπερβολικές. Παρά ταύτα, λίγο καιρό μετά η Πανδώρα διέκοψε τη δημοσίευση μυθιστορημάτων και την αντικατέστησε με ιστορικά αφηγήματα.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 88

Σχετική με τις αντιδράσεις αυτές πιθανόν να είναι και η στροφή, από το 1850, στο ιστορικό μυθιστόρημα,καθώς και η μεταγενέστερη απαξίωση σχεδόν του συνόλου της παραγωγής της περιόδου.

Τα πρώτα μυθιστορήματα: ερωτικές περιπετειώδεις αφηγήσειςΤο χαρακτηριστικό των πρώτων μυθιστορημάτων που εκδόθηκαν ήταν η κοινή δομή: αφηγούνταν την ιστορίαενός ζευγαριού ερωτευμένων που ο έρωτάς τους αντιμετώπιζε εμπόδια που δεν τους επέτρεπαν να είναι μαζί.Ως προς την μορφή όμως και την ανάπτυξη του θέματος τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία: το πρώτονεοελληνικό μυθιστόρημα, ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου, είναι επιστολικό μυθιστόρημα που ακολουθείξένα πρότυπα όπως το Die Leiden des jungen Werthers toy Γκαίτε και έχει τυπικά ρομαντικά μοτίβα, όπως τομοτίβο της περιπλάνησης, την υπερβολική έκφραση συναισθημάτων, τον θάνατο από θλίψη και τηναυτοκτονία. Τα ίδια μοτίβα απαντώνται και σε ένα άλλο επιστολικό μυθιστόρημα που ακολουθεί την ίδιαδομή, τον Θέρσανδρο του Επαμεινώνδα Φραγκούδη, αλλά και στο μυθιστόρημα Ο εξόριστος του 1831 τουαδερφού του Παναγιώτη, Αλέξανδρου Σούτσου, με την διαφορά ότι ο Εξόριστος δεν έχει επιστολική μορφή καισ' αυτόν η πλοκή είναι το όχημα για να παρουσιαστούν οι αντιπολιτευτικές ιδέες του συγγραφέα. Σε άλλα έργαόμως επιλέγεται το αίσιο τέλος, όπως στην δημοφιλέστατη τότε Ορφανή της Χίου του Ιάκωβου Πιτσιπιού, ηοποία, σύμφωνα με τις δηλώσεις και τις προθέσεις του συγγραφέα, ακολουθεί τις συμβάσεις τουπεριπετειώδους αρχαιοελληνικού μυθιστορήματος. Ένα ρομαντικό έργο που ξεχωρίζει είναι ο Ζωγράφος, τουΓρηγόριου Παλαιολόγου, που βασίζεται μεν σε μία ερωτική ιστορία, αλλά ασκεί με χιούμορ καυστική κριτικήστην πολιτική και κοινωνική ζωή και τις συνήθειες των αθηναίων της εποχής (της δεκαετίας του 1830).

Τα ιστορικά μυθιστορήματαΜετά το 1850 παρατηρείται η τάση της παραγωγής ιστορικών μυθιστορημάτων. Το πρώτο έργο αυτής τηςομάδας είναι ο Αυθέντης του Μορέως (1850), του Α. Ρ. Ραγκαβή, που αφηγείται μια ιστορία από τα χρόνια τηςΦραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο, βασισμένη στο Χρονικόν του Μορέως. Η εποχή της βενετοκρατίας στηνΚρήτη ενέπνευσε τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο στο δικό του ιστορικό μυθιστόρημα, τους Κρητικούς γάμους (1871),ενώ στον 17ο αιώνα, αλλά στην τουρκοκρατούμενη Αθήνα, τοποθετείται το μυθιστόρημα Βασιλική, σουλτάνα ηΑθηναία (1878), του Νικολάου Μακρή. Στα δύο αυτά μυθιστορήματα το ιστορικό στοιχείο υπερτερεί έναντι τηςμυθιστορηματικής πλοκής και του μύθου, και από αυτήν την άποψη θεωρούνται αποτυχημένα. Αντιθέτως,περισσότερο ισορροπημένη ανάπτυξη παρουσιάζουν τα εμπνευσμένα από την Τουρκοκρατία και τηνΕπανάσταση του 1821 μυθιστορήματα Η ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως (1861) του Στέφανου Ξένου καιΚατσαντώνης και Αι τελευταίαι ημέραι του Αλή πασά (1862) του Κωνσταντίνου Ράμφου, που έγιναν πολύδημοφιλή αναγνώσματα.

Μυθιστορήματα με ιδιαίτερο χαρακτήραΑπό το σύνολο των μυθιστορημάτων της περιόδου ξεχωρίζουν τα έργα Ο Πολυπαθής (1839) του ΓρηγορίουΠαλαιολόγου, Ο Πίθηκος Ξουθ (1849) του Ιάκωβου Πιτσιπιου, ο Θάνος Βλέκας (1855) του Παύλου Καλλιγά, ηΠάπισσα Ιωάννα (1866) του Ροΐδη, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι (1870) του Χαρίλαου Δημόπουλου και οΛουκής Λάρας (1871) του Δ. Βικέλα.Ο Πολυπαθής έχει μία ιδιαίτερη θέση γιατί ακολουθεί ένα διαφορετικό λογοτεχνικό πρότυπο, το πικαρικόμυθιστόρημα. Ο κεντρικός ήρωάς του, Αλέξανδρος Φαβίνης, αφηγείται την περιπετειώδη ζωή του και ταταξίδια του σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Ασίας και εξιστορεί με κωμικό και συχνά ειρωνικό τρόποόχι μόνο τα παθήματά του, αλλά και τα ήθη των λαών και των ανθρώπων που γνώρισε. Το έργοαντιμετωπίστηκε με αυστηρή κριτική γιατί θεωρήθηκε ότι προέβαλλε αρνητικά πρότυπα που μπορεί ναδιαφθείρουν τα ήθη και εθεωρείτο χαμένο μέχρι την σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη και επανέκδοσή του το1989.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 89

Κωμικό και σατιρικό περιεχόμενο, καθώς και κάποια πικαρικά στοιχεία έχει και ο ημιτελής Πίθηκος Ξουθ, τοδεύτερο έργο του Ιάκωβου Πιτσιπιού, που είναι ωστόσο τελείως διαφορετικό από την Ορφανή της Χίου. Οσυγγραφέας ασκεί κριτική στην ζωή των Ελλήνων αστών μέσω του πιθήκου πρωταγωνιστή, ο οποίοςαποδεικνύεται ότι είναι ο διάσημος περιηγητής Μπαρτόλντι που έζησε για πολλά χρόνια μακριά από τουςανθρώπους και απέκτησε χαρακτηριστικά πιθήκου.Ο Θάνος Βλέκας είναι ένα από τα λίγα έργα της περιόδου που δεν περιέπεσαν στην αφάνεια και δενκαταδικάστηκαν από την σύγχρονη και μεταγενέστερη κριτική, εξαιτίας της ξεχωριστής θεματολογίας του.Είναι ένα από τα πρώτα έργα που άντλησαν την έμπνευσή τους από την καθημερινή ζωή των αγροτών στηνύπαιθρο και γι' αυτό θεωρήθηκε πρόδρομος της ηθογραφίας και των πεζογραφικών τάσεων που επικράτησαντην επόμενη περίοδο, της γενιάς του 1880. Αφηγείται την ιστορία ενός αγρότη, του Θάνου Βλέκα, και εστιάζειστο πρόβλημα της ληστείας που ταλαιπωρούσε την ελληνική κοινωνία κατά τα μετεπαναστατικά χρόνια. Οσυγγραφέας του, Παύλος Καλλιγάς, ήταν διακεκριμένος νομικός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.Η Πάπισσα Ιωάννα είναι το πιο γνωστό ίσως έργο της περιόδου, που ξεχωρίζει όχι μόνο και για την τολμηρήεπιλογή να αφηγηθεί τον μεσαιωνικό θρύλο για την Πάπισσα Ιωάννα, μια γυναίκα που λέγεται ότι ανέβηκεστον παπικό θρόνο μεταμφιεσμένη σε άντρα , αλλά και για την λογοτεχνική ποιότητα που οφείλεται στοιδιαίτερο ύφος του Ροΐδη.Η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι είναι ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε ανώνυμα στη Βράιλα της Ρουμανίας το1870. Αφηγείται τις εντυπώσεις ενός νεαρού από την Κωνσταντινούπολη που έφτασε στην Ελλάδα μεενθουσιασμό για να καταταγεί στον ελληνικό στρατό και αποδίδει με ρεαλιστικό τρόπο την σύγχρονηκοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Το έργο παρέμεινε άγνωστο μέχρι την πρώτη αναφορά του στηνΙστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας του Κ.Θ. Δημαρά, ο οποίος διατύπωσε και την πρώτη βάσιμη υπόθεσηγια την ταυτότητα του συγγραφέα, αποδίδοντάς το στον λόγιο Χαρίλαο Δημόπουλο, που ζούσε στην Ρουμανίακαι δίδασκε στην Ελληνική Σχολή Αρρένων στην Βραΐλα. Η υπόθεση του Δημαρά έχει επαληθευτεί από τιςνεότερες έρευνες.Ο Λουκής Λάρας του Δημήτριου Βικέλα είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα αυτής της περιόδου. Πρόκειταιγια ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα χρόνια της Επανάστασης του '21 και αφηγείται τηνπραγματική ιστορία ενός χιώτη εμπόρου, όπως αυτός την διηγήθηκε στον Βικέλα. Αυτό που το ξεχωρίζει απότα άλλα ιστορικά μυθιστορήματα με θέμα την Επανάσταση είναι η αντιηρωική σκοπιά (ο ήρωας δηλώνει ότιδεν είχε καμία κλίση για τα όπλα και τον πόλεμο), οι χαμηλοί τόνοι και ο ρεαλιστικός χαρακτήρας. Το έργοθεωρήθηκε ήδη από την κριτική της Γενιά του 1880 ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην πεζογραφία τωνρομαντικών χρόνων και την ηθογραφία.

Το διήγημαΤο διήγημα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο καλλιεργήθηκε πολύ λιγότερο από το μυθιστόρημα. Τα πρώταδείγματα διηγημάτων είναι δύο ανώνυμα που αποδίδονται στον Παναγιώτη Σούτσο, το Αναμνήσεις ενόςψιττακού και το ημιτελές Τρισχιλιόπηχος, που δημοσιεύθηκαν το 1833 στην εφημερίδα "'Ηλιος", που διεύθυνε οίδιος. Διηγήματα είχαν δημοσιευτεί επίσης στο περιοδικό "Ίρις", υπό την διεύθυνση του Α.Ρ.Ραγκαβή, πουδυστυχώς δεν σώζεται. Η πρώτη αυτοτελής έκδοση διηγημάτων έγινε σχετικά νωρίς, το 1845, με το διηγήματατου Ιωάννη Δεληγιάννη. Ο πιο παραγωγικός συγγραφέας διηγημάτων ήταν ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής,που εξέδωσε τρεις τόμους (1855, 1857, 1859). Τα διηγήματά του όμως δεν διαδραματίζονται στην Ελλάδα καιέχουν μικρή σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Πολλά από αυτά είναι διασκευές ή μεταφράσεις ξένωνέργων. Άλλοι διηγηματογράφοι της περιόδου είναι οι Κωνσταντίνος Πωπ, Δημήτριος Αινιάν και ΆγγελοςΒλάχος.

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 90

Τα περιοδικάΤα μυθιστορήματα και τα διηγήματα της περιόδου δημοσιεύονταν πρώτα σε περιοδικά και αργότεραεκδίδονταν αυτοτελώς. Τα περιοδικά αυτά δεν ήταν λογοτεχνικά με τη σημερινή έννοια του όρου. Ήτανμάλλον περιοδικά εγκυκλοπαιδικά- ποικίλης ύλης που απευθύνονταν σε ευρύ κοινό με στόχο κυρίως ναδιευρύνουν τις γνώσεις τους. Οι σχετικές με λογοτεχνία ενότητές τους περιελάμβαναν πρωτότυπα ήμεταφρασμένα διηγήματα και μυθιστορήματα και περιηγήσεις. Κάποια από τα περιοδικά αυτά είναι:• Ευτέρπη (1847-1855)• Πανδώρα (1850-1872)• Θελξινόη (Κωνσταντινούπολη 1855-1857)• Αποθήκη των ωφελίμων και τερπνών γνώσεων (Σύρος, 1847-1848, Κων/πολη 1849)

Βιβλιογραφία• Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, Εισαγωγικός τόμος και τόμος Γ'• Ν. Βαγενά, " Οι αρχές της πεζογραφίας του ελληνικού κράτους" , στο: Ν. Βαγενά, Η ειρωνική γλώσσα, εκδ.

Στιγμή, Αθήνα 2004• Σ. Ντενίση,Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο sir Walter Scott (1830-1880), Καστανιώτης, Αθήνα 1994• Κ.Θ.Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 271-289,327-338• Απ. Σαχίνη, Θεωρία και άγνωστη ιστορία του μυθιστορήματος στην Ελλάδα (1760-1870), εκδ. Καρδαμίτσα,

Αθήνα 1992

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Η πεζογραφία του Ρομαντισμού [1] (από τον ιστοχώρο Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα [2])• Ανθολογία πεζών κειμένων 1830-1880 [3] (από τον ιστοχώρο Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα [2])

Παραπομπές[1] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ page_002. html[2] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ index. html[3] http:/ / 195. 251. 48. 156/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ page_010. html

91

Παύλος Καλλιγάς

Παύλος Καλλιγάς

Ο Παύλος Καλλιγάς

Η υπογραφή του Παύλου Καλλιγά

Ο Παύλος Καλλιγάς (1814-1896) ήτανδιακεκριμένος νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης καιπολιτικός, βουλευτής, πληρεξούσιος, πρόεδρος τηςΒουλής των Ελλήνων και υπουργός, καθώς καιδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στη Σμύρνη και ήταν γιος του ΠαναγήΆννινου, γόνου αρχοντικής οικογένειας από ταΚαλλιγάτα της Κεφαλονιάς και της ΣοφίαςΜαυρογορδάτου από την Σμύρνη. Είχε μία αδελφήτη Μαρία, σύζυγος Νικολάου Κωστή, η οποίακράτησε το επώνυμο Άννινος ενώ ο Παύλοςπροτίμησε το προσωνύμιο Καλλιγάς. Παντρεύτηκετο 1849 την Μαρία Μανούση από τη Σιάτιστα τηνοποία γνώρισε στην Τεργέστη , γιος τους ήταν οΓεώργιος Καλλιγάς. Μεγάλωσε στη Τεργέστη, όπουκατέφυγε η οικογένεια του μετά το ξέσπασμα τηςεπανάστασης του 1821. Σπούδασε νομικά στηΓενεύη, στο Μόναχο, στο Βερολίνο και στηΧαϊδελβέργη.

Το 1837 εκλέχτηκε υφηγητής του Ρωμαϊκού Δικαίουστο πανεπιστήμιο Αθηνών, θέση στην οποίαπαρέμεινε μέχρι το 1845, οπότε και απολύθηκε απότον Ιωάννη Κωλέττη[1] . Κατά τη διάρκεια τηςμικρής αυτής θητείας του δίδαξε και διεθνές δίκαιο και το 1842 έγινε επίτιμος καθηγητής του ΡωμαϊκούΔικαίου. Στη συνέχεια ακολούθησε τον δικαστικό κλάδο· από το 1851 έως το 1854 διετέλεσε αντεισαγγελέαςτου Αρείου Πάγου. Το 1854 επανήλθε στη θέση του στο πανεπιστήμιο και το 1862 διορίστηκε τακτικόςκαθηγητής. Την περίοδο 1869-1870 χρημάτισε πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1879 παραιτήθηκεαπό την θέση του καθηγητή και με απόφαση της συγκλήτου αναγορεύτηκε επίτιμος καθηγητής.

Η πολιτική του σταδιοδρομία ξεκίνησε για πρώτη φορά το 1843, όταν αντιπροσώπευσε το πανεπιστήμιο στη Βουλή ως πληρεξούσιος του. Στη συνέχεια εκλέχτηκε πληρεξούσιος στη Β΄ εθνοσυνέλευση, το 1854 ανέλαβε το υπουργείο δικαιοσύνης, το 1855 το υπουργείο παιδείας, στην Προσωρινή Κυβέρνηση του 1862 επί των Εξωτερικών για μια ημέρα και το 1863 υπουργός εξωτερικών στην Κυβέρνηση του Οροπεδίου. Το 1879 εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Αττικής και το 1882 ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών στη κυβέρνηση Χαρίλαου Τρικούπη. Επίσης χρημάτισε πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων δύο φορές, το 1883 και το 1885. Στις εκλογές του 1885 απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής γι'αυτό και αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Τον ίδιο χρόνο διορίστηκε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας και το 1890 ανήλθε στην θέση του διοικητή, στην

Παύλος Καλλιγάς 92

οποία παρέμεινε μέχρι και τον θάνατο του, το 1896.Ο Παύλος Καλλιγάς παρ'ολη την πολιτική του δραστηριότητα ανέπτυξε πλούσια συγγραφική δραστηριότηταστο τομέα της ιστορίας, του δικαίου και της λογοτεχνίας. Δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, το «Σύστημα ΡωμαϊκούΔικαίου καθ'ά εν Ελλάδι πολιτεύεται» (5 τόμοι, α΄ έκδοση 1848-1855), τη «Νεαρά περί εξυβρίσεων και περίτύπου», το «Περί συντάξεως πολιτικού κώδικος εις την Ελλάδα», το «Οι τρείς ιεαρατικοί βαθμοί της Εκκλησίας»κ.α. Στον τομέα της ιστορίας εξέδωσε το «Η εξάντλησις των κομμάτων, ήτοι ηθικά γεγονότα της κοινωνίας μας»(1842), «Μελέται βυζαντινής ιστορίας απο της πρώτης μέχρις της τελευταίας αλώσεως 1204-1453» (1894) ενώδημοσίευσε στο περιοδικό Πανδώρα το μυθιστόρημά του Θάνος Βλέκας το οποίο θεωρείται ως ένα από τασημαντικότερα έργα της πεζογραφίας της περιόδου 1830-1880[2] .Επίσης είχε ιδρύσει μαζί με τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο Σύλλογο προς διάδοσιν των Ελληνικώνγραμμάτων ενώ είχε διατελέσει πρόεδρος του σωματείου Εθνική Άμυνα. Βέβαια οι απόψεις τους ήτανεξ'ολοκλήρου αντίθετες[1] αφού ο Καλλιγάς δεν συμφωνούσε για την ενότητα του Μεσαιωνικού και ΝέουΕλληνισμού. Την περίοδο 1875-1881 χρημάτισε πρόεδρος της Αθηναϊκής Λέσχης.Απεβίωσε στην Αθήνα το 1896.

Αναφορές[1] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Εκδόσεις Τεγόπουλου-Μανιατέα, Αθήνα 1996[2] Τ. Καγιαλής, «Παύλος Καλλιγάς», Η παλαιότερη πεζογραφία μας τ. Δ΄, εκδ. Σοκόλη, σελ. 173

Πηγές• Γεωργίου Καλλιγά, Παύλου Καλλιγά Μελέται νομικαί, πολιτικαί, οικονομολογικαί, ιστορικαί, φιλολογικαί

κλπ. και λόγοι εν τη Εθνοσυνελεύσει και τη Βουλή / Εκδιδόμεναι υπό Γεωργίου Π. Καλλιγά., Εκ τουΤυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου,, Εν Αθήναις 1899

ΒιβλιογραφίαMarie-Paule MASSON-VINCOURT, Paul Calligas (1814-1896) et la fondation de l'État grec (Paris, ÉditionsL'Harmattan, 2000).

93

Γρηγόριος Παλαιολόγος

Γρηγόριος ΠαλαιολόγοςΟ Γρηγόριος Παλαιολόγος (1794 - 1844) ήταν πεζογράφος, λόγιος και γεωπόνος, της εποχής του ελληνικούδιαφωτισμού.

ΒιογραφίαΓεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του ήταν επιτετραμμένος του οσποδάρου της Βλαχίας στηνΟθωμανική Πύλη. Σπούδασε γεωπονία στη Δυτική Ευρώπη.Το 1829 ήρθε στην Ελλάδα και διορίζεται από τον Καποδίστρια διευθυντής του «Προτύπου Αγροκηπίου» τηςΤίρυνθας, θέση που διατήρησε έως το 1831. Στη συνέχεια υπηρέτησε στη δημόσια διοίκηση. Εισήγαγε στηνΕλλάδα τη βουτυρομηχανή και έγραψε αρκετές επιστημονικές πραγματείες (Περί αμπελουργίας καιοινοποιίας, Ερμηνεία περί ανατροφής του μεταξοσκώληκος και άλλες) Εξέδιδε το περιοδικό Τριπτόλεμος.Το 1839 εξέδωσε το δίτομο μυθιστόρημά του Ο πολυπαθής, ένα από τα πρώτα νεοελληνικά μυθιστορήματα.Στη συνέχεια διορίστηκε στην ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί εξέδωσε το δίτομομυθιστόρημα Ο ζωγράφος και το Επιστολάριον. Πεθανε το 1844 στην Κωνσταντινούπολη.Ο Πολυπαθής ακολουθεί δεδηλωμένα το πρότυπο των ευρωπαϊκών περιπετειωδών μυθιστορημάτων. ΟΠαλαιολόγος αποκαλούσε τον ήρωά του «ο ελληνικός Ζιλβλάσιος», εννοώντας το πικαρέσκ μυθιστόρημα «GilBlas» του Γάλλου Λε Σαζ. Ωστόσο, αυτό δεν μειώνει την αξία του και τη σημασία του για τα ελληνικάγράμματα. Ο Ζωγράφος είναι «αθηναϊκό» μυθιστόρημα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοιΒιογραφικό και πλήρης εργογραφία [1]

Απόσπασμα από τον Πολυπαθή [2]

Παραπομπές[1] http:/ / www. lib. uoa. gr/ hellinomnimon/ authors/ / Paleologos. html[2] http:/ / www. greek-language. gr/ greekLang/ literature/ anthologies/ new/ show. html?id=46

94

Δημήτριος Βικέλας

Δημήτριος Βικέλας

Ο Δημήτριος Βικέλας

Η υπογραφή του Δημήτριου Βικέλα

Ο Δημήτριος Βικέλας (15 Φεβρουαρίου 1835-7Ιουλίου 1908) ήταν έλληνας λόγιος, ποιητής καιπεζογράφος. Ως λογοτέχνης μνημονεύεται για τομυθιστόρημά του "Λουκής Λάρας", (1879), έργοπολύ σημαντικό για την εξέλιξη της νεοελληνικήςπεζογραφίας. Είναι επίσης γνωστός για τησυμμετοχή του στην επιτροπή διοργάνωσης τωνΟλυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896. Μάλιστα,ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ.

Βιογραφία

Η οικογένεια του πατέρα του, Εμμανουήλ Βικέλα,ήταν σπουδαία εμπορική οικογένεια με καταγωγήαπό τη Βέροια. Το αρχικό όνομά της ήτανΜπεκέλας. Η οικογένεια της μητέρας τουΣμαράγδας ήταν η επίσης μεγάλη εμπορικήοικογένεια Μελά. Η Σμαράγδα ήταν αδερφή τουσυγγραφέα Λέοντος Μελά. Ο Δημήτριος γεννήθηκεστη Σύρο αλλά από την ηλικία των τεσσάρων ετώνεγκαταστάθηκε αρχικά στο Ναύπλιο και έπειτα στηνΚωνσταντινούπολη.

Λόγω των μετακινήσεων της οικογένειας αλλά καιδικών του προβλημάτων υγείας η φοίτησή του στασχολεία δεν ήταν τακτική. Η μητέρα του όμως ήτανπολύ καλλιεργημένη και του προσέφερε αρκετάμαθήματα κατ' οίκον. Ο ίδιος αργότερα ομολόγησεότι σ' αυτήν όφειλε την κλίση του προς ταφιλολογικά ενδιαφέροντα. Σε κάποια από τις πολλέςμετακινήσεις της οικογένειάς του ξαναβρέθηκε στη Σύρο, όπου και φοίτησε στο Λύκειο του ΧρήστουΕυαγγελίδη. Εκεί, αυτός και ο συμμαθητής του Εμμανουήλ Ροΐδης, εξέδιδαν χειρόγραφη εφημερίδα.

Το 1851 μετάφρασε την "Εσθήρ" του Ρακίνα. Το 1852 μετέβη στο Λονδίνο για επαγγελματική εξάσκηση καιεργάστηκε ως υπάλληλος και ως συνέταιρος στον εμπορικό οίκο των αδελφών Μελά.Παράλληλα σπούδασε Βοτανική (το μόνο μάθημα που μπορούσε να παρακολουθήσει, λόγω ωραρίου), αλλά ταενδιαφέροντά του ήταν φιλολογικά και μ' αυτά ασχολήθηκε κυρίως (μελέτη και μεταφράσεις). Από το 1855έγραφε και ποιήματα, τα οποία δημοσίευε σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας ή υπέβαλλε στουςποιητικούς διαγωνισμούς του Πανεπιστημίου.Το 1876 η εταιρεία Μελά διαλύθηκε και αποφάσισε να επιστρέψει στην Αθήνα. Λόγω όμως των προβλημάτων υγείας της συζύγου του έζησε αναγκαστικά πολλά χρόνια στο Παρίσι. Εκεί έγραψε και τον Λουκή Λάρα και

Δημήτριος Βικέλας 95

πλήθος μεταφράσεων. Παράλληλα βέβαια ταξίδευε συχνά στην Αθήνα και στις εφημερίδες δημοσίευε ταδιηγήματά του.Εν τω μεταξύ η υγεία της συζύγου του επιδεινωνόταν και αναγκάστηκε να την εγκλείσει σε ψυχιατρικήκλινική. Αυτό του επέτρεψε να περνάει περισσότερο καιρό στην Ελλάδα και τελικά το 1897 να εγκατασταθείοριστικά στην Αθήνα. Εκτός από τα επιστημονικά του έργα, ασχολήθηκε με έργα κοινωφελή. Τοσημαντικότερο από αυτά είναι η ίδρυση του Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, το 1899, μεγραμματέα τον Γεώργιο Δροσίνη.Μετά το θάνατό του κληροδότησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στον δήμο Ηρακλείου Κρήτης, ο οποίοςονόμασε τη βιβλιοθήκη του προς τιμήν του "Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη".

ΟλυμπισμόςΟ Δημήτριος Βικέλας έλαβε μέρος στο Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο των Παρισίων το 1894 ,μετά από προτροπήτου προέδρου του Πανελλήνιου Αθλητικού Συλλόγου Ιωάννη Φωκιανού, επειδή ο τελευταίος δεν μπορούσε νασυμμετάσχει και επειδή ο Δημήτριος Βικέλας ήταν ήδη γνωστός Έλληνας λογοτέχνης στις Ευρωπαικέςπρωτεύουσες με ισχυρές διασυνδέσεις. Η ιδέα του Βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν για τον Ολυμπισμό και τηναναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας στην σύγχρονη εποχή βρήκε σάρκα και οστά στοΣυνέδριο, στο οποίο ιδρύθηκε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ,εκλέχθηκε πρώτος της πρόεδρος ο ΔημήτριοςΒικέλας ,και αποφασίστηκε να διεξαχθούν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896 μετάαπό πρόταση του Δημητρίου Βικέλα.

Εργογραφία• Εσθήρ, τραγωδία του Ιωάννου Ρακίνα, και άλλα διάφορα ποιήματα. Εν Ερμουπόλει 1851• Στίχοι. Εν Λονδίνω 1862• Περί νεοελληνικής φιλολογίας. Εν Λονδίνω 1871• Περί Βυζαντινών. Μελέτη. Εν Λονδίνω 1874• Λουκής Λάρας. Αυτοβιογραφία γέροντος Χίου. Εν Αθήναις 1879• Διηγήματα. Εν Αθήναις 1887• Διαλέξεις και Αναμνήσεις. Εν Αθήναις 1893• Η ζωή μου. Παιδικαί αναμνήσεις. Νεανικοί χρόνοι. Εν Αθήναις 1908• μεταφράσεις έργων του Σαίξπηρ κ.α

Βιβλιογραφία• Μαριάννα Δήτσα, "Εισαγωγή" στο: Δημήτριος Βικέλας, Λουκής Λάρας, Ερμής, Αθήνα 1991• Σ. Ντενίση, Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott (1830-1880), Καστανιώτης, Αθήνα 1994• Απ. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, εκδόσεις Γαλαξίας• Απ. Σαχίνη, Παλαιότεροι πεζογράφοι, Εστία, Αθήνα 1973• Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ. Ε

Δημήτριος Βικέλας 96

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Project Gutenberg: Λουκής Λάρας [1]

• Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου [2]

Παραπομπές[1] http:/ / www. gutenberg. org/ etext/ 29062[2] http:/ / www. heraklion. gr/ municipality/ library

97

Εμμανουήλ Ροΐδης

Εμμανουήλ Ροΐδης

Εμμανουήλ Ροΐδης (περ. 1866)

Η υπογραφή του Εμμανουήλ Ροΐδη

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28 Ιουλίου 1836 – 7Ιανουαρίου 1904) ήταν σημαντικός Έλληναςλογοτέχνης. Θεωρείται ένας από τους πιοπνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν σταελληνικά γράμματα ενώ το έργο του συγκροτείταιαπό πολλά διαφορετικά είδη όπως μυθιστορήματα,διηγήματα, κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικούπεριεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα.

Βιογραφία

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε την 28 Ιουλίου 1836στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορους καιαριστοκρατικής καταγωγής (εκ Χίου) γονείς, τονΔημήτριο Ροΐδη και Κορνηλία το γένος Ροδοκανάκη.Το 1841, η οικογένεια του μετακόμισε στην Ιταλίαλόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλοεμπορικό οίκο της εποχής, με έδρα την Γένοβα καιαργότερα της υπηρεσίας του ως Γενικού Προξένουτης Ελλάδας. Σε ηλικία δεκατριών ετών, και ενώ οιγονείς του είχαν εγκατασταθεί στο Ιάσιο, ο Ροΐδηςεπέστρεψε στην Ερμούπολη, όπου σπουδάζειεσωτερικός στο φημισμένο ελληνοαμερικανικόλύκειο Χ. Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ολόγιος, συγγραφέας και έμπορος Δημήτριος Βικέλαςκαι μαζί εξέδιδαν μια εβδομαδιαία χειρόγραφηεφημερίδα υπό τον τίτλο Μέλισσα.

Το 1855 αποφοιτώντας εγκαταστάθηκε στοΒερολίνο για θεραπεία για το πρόβλημα τηςβαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί από τα μαθητικά τουχρόνια και συνέχισε να τον ταλαιπωρεί σε όλη τηζωή του. Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματαφιλολογίας και φιλοσοφίας. Μετά ένα χρόνο και εξαιτίας της επιδείνωσης της υγείας του πήγε στοΙάσιο και το 1857 στην Βραΐλα, όπου ανέλαβε τηναλληλογραφία του εμπορικού οίκου του θείου τουΔημητρίου Ροδοκανάκη. Τότε ασχολήθηκε κρυφά με

Εμμανουήλ Ροΐδης 98

τη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου, ο θείος του όμως το αντιλήφθηκε και τον παρότρυνε νατην δημοσιεύσει. Την πλήρη μετάφραση εξέδωσε το 1860, έναν χρόνο αφού είχε εγκατασταθεί στην Αθήναμαζί με την οικογένειά του. Την επόμενη χρονιά ακολούθησε τους γονείς του στην Αίγυπτο, για θεραπεία τηςμητέρας του, όμως μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του το 1862 επέστρεψε με την μητέρα του καιεγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, αποφασισμένος να μην ακολουθήσει τις εμπορικές δραστηριότητες πουτου είχε αφήσει ο πατέρας του αλλά να αφοσιωθεί στην ενασχόληση με τα γράμματα.Το 1866 ολοκλήρωσε την συγγραφή του μυθιστορήματος Πάπισσα Ιωάννα, έργο μέσα από το οποίο σατιρίζειτον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο(αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς πέντε εκδόσεις του κατάφερε να καταξιώσει διεθνώςτον Ροΐδη (ως διάσημο ή μάλλον διαβόητο - κατά σημείωση του Αρίστου Καμπάνη), ο οποίος τα επόμεναχρόνια συνεργάστηκε με γαλλόφωνες εφημερίδες ενώ το 1870 έγινε και διευθυντής της εφημερίδας Grèce(Γκρες).Το 1873 απώλεσε σχεδόν όλη του την περιουσία που είχε επενδύσει σε μετοχές της Εταιρίας Λαυρίου και τηςΠιστωτικής.Τον Ιανουάριο του 1875 και για 18 μήνες εξέδιδε με τον Θέμο Άννινο το εβδομαδιαίο περιοδικό, χιουμοριστικόστην αρχή, σατιρικό κατόπιν, Ασμοδαίος μέσα από τις σελίδες του οποίου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει τηνδημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας καθώς και να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Υπέγραφε με ταψευδώνυμα «Θεοτούμπης», «Σκνίπας» και πολλά άλλα παρόμοια, τα περισσότερα μιας μόνο χρήσεως, αφού ταψευδώνυμα αυτά φαίνεται πως ήταν συνήθως αναγραμματισμοί φράσεων που τόνιζαν κάτι που είχεαναφερθεί στο αντίστοιχο άρθρο.[1] Kαυτηρίαζε τη κομματική συναλλαγή της εποχής του, υποστηρίζονταςόμως την πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη.Το 1877 άρχισε η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή ένα κριτικό του κείμενο με τίτλο «ΠερίΣυγχρόνου Ελληνικής Ποιήσεως», στο οποίο στρεφόταν κατά του ακραίου ρομαντισμού και της πραγμάτωσήςτου στο έργο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1878διορίστηκε έφορος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν κατά την διάρκεια των κυβερνήσεωνΤρικούπη, ενώ απολυόταν από τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη. Παράλληλα, εμφανιζόταν ως υπέρμαχος τηςδημοτικής με μια σειρά από γλωσσικές μελέτες αν και ο ίδιος έγραφε τα κείμενά του στην καθαρεύουσα. Το1885 είχε ένα σοβαρό ατύχημα όταν τον χτύπησε μια άμαξα με αποτέλεσμα να σπάσει το σαγόνι του και ναμην μπορεί να μιλήσει για μήνες. Το 1890 έχασε την ακοή του οριστικά.Την περίοδο 1890-1900 δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος του καθαρά αφηγηματικού του έργου, πουπεριλαμβάνει αρκετά διηγήματα. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεργαζόταν με πολλά λογοτεχνικά περιοδικάκαι εφημερίδες της εποχής στα οποία δημοσίευε διηγήματα και κριτικά άρθρα.Πέθανε στην Αθήνα, στις 7 Ιανουαρίου 1904.

Έργο

Η Πάπισσα Ιωάννα

Η Πάπισσα Ιωάννα είναι το πιο διάσημο από τα αφηγηματικά έργα του Ροΐδη και ένα από τα πιο γνωστάμυθιστορήματα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, με πολλές μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες. Με το έργο αυτό οσυγγραφέας έρχεται σε ρήξη με την κρατούσα λογοτεχνική παράδοση, τον ρομαντισμό, και με την ενίσχυσητου κύρους της Εκκλησίας.Η υπόθεση του έργου είναι ένας θρύλος του 9ου αι. αρκετά διαδεδομένος στην Ευρώπη, για μια γυναίκα που κατάφερε να ανέλθει στον παπικό θρόνο, έμεινε έγκυος και γέννησε κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας, όπου και πέθανε. Ο Ροΐδης είχε πρωτοακούσει την ιστορία στη Γένοβα, όταν ήταν παιδί, και επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, έκανε εκτεταμένη έρευνα σε βιβλιοθήκες στην Αθήνα και στη Γερμανία και συγκέντρωσε

Εμμανουήλ Ροΐδης 99

πλούσιο υλικό για την περίοδο στην οποία διαδραματίζεται το έργο. Επέμεινε ιδιαίτερα σε αυτή τη διάστασητου μυθιστορήματος, γι' αυτό και το εξέδωσε με τον υπότιτλο «Μεσαιωνική Μελέτη». Kαι πράγματι το έργοείναι πιστότατο στην απεικόνιση της εποχής του (οι πόλεις, τα ταξίδια, τα μοναστήρια, οι συνήθειες,αποδίδονται με εξαιρετική ακρίβεια).Το έργο εμφανώς παρουσιάζει τα αρνητικά της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά είναι φανερό ότι η κριτική και ηαπόρριψη απευθύνονται κυρίως στην Ορθόδοξη. Γι' αυτό και οι αντιδράσεις απέναντί του ήταν τόσο έντονες.Στον αφορισμό του έργου ο συγγραφέας απάντησε αρχικά χιουμοριστικά, με τις υποτιθέμενες «Επιστολές ενόςΑγρινιώτου» με την υπογραφή Διονύσιος Σουρλής (στην εφημερίδα Αυγή, Μάιος 1866) και έπειτα με σοβαρό-αλλά και πιο δηκτικό τόνο-με το «Ολίγαι λέξες εις απάντησιν της αφοριστικής εγκυκλίου της Συνόδου».

ΔιηγήματαΤα διηγήματα του Ροΐδη διαδραματίζονται στην Αθήνα και στην Ερμούπολη και στηρίζονται κυρίως σεπροσωπικά του βιώματα. Είναι εμφανής σε όλα η κριτική του διάθεση εναντίον της κοινωνικής και πολιτικήςπραγματικότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά έχουν ήρωες ζώα: η σύγκριση των ζώων με τον άνθρωποείναι αρνητική εις βάρος του δευτέρου.

Το ύφος του συγγραφέαΟ Ροΐδης είναι ο κατ' εξοχήν στυλίστας συγγραφέας και θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που καθιέρωσεπροσωπικό ύφος στη νεοελληνική λογοτεχνία. Το βασικό χαρακτηριστικό του είναι το χιούμορ και η ειρωνία,που επιτυγχάνεται κυρίως με την απροσδόκητη σύναψη αταίριαστων λέξεων και εννοιών. Ο ίδιος είχεπαρομοιάσει το ύφος του με την μέθοδο της «κολοκυνθοπληγίας», δηλαδή του χτυπήματος στο κεφάλι τουαναγνώστη με μια ξερή κολοκύθα. Αυτό ήταν, όπως εξηγούσε, ένα «ανθυπνωτικόν φάρμακον», δηλαδή ομόνος τρόπος για να κρατάει σε ενδιαφέρον και εγγρήγορση τον (απαίδευτο) Έλληνα αναγνώστη.

Η λογοτεχνική κριτικήΟ Ροΐδης είναι ένας από τους οξυδερκέστερους Έλληνες κριτικούς. Διέβλεψε την φθορά του ΑθηναϊκούΡομαντισμού στην ποίηση και την πεζογραφία, ενίσχυσε τις ανανεωτικές προσπάθειες του περιοδικού Εστίαστον τομέα του διηγήματος, στηλίτευσε τις υπερβολές της ηθογραφίας και κατέκρινε τον επαρχιωτισμό,δηλαδή τη φοβία για ξένες επιδράσεις στη λογοτεχνία.

Η διαμάχη με τον Άγγελο Βλάχο

Το 1877 ο Ροΐδης ήταν εισηγητής της κριτικής επιτροπής στον δραματικό διαγωνισμό του συλλόγου«Παρνασσός». Στην ομιλία του απέρριψε την ποιητική αξία όχι μόνο των υποβληθέντων στον διαγωνισμόέργων αλλά και εν γένει της ελληνικής ποιητικής παραγωγής της εποχής. Τη χαμηλή ποιότητα της ποίησης τηναπέδιδε στην απουσία κατάλληλης «περιρρέουσας ατμόσφαιρας». Οι απόψεις του απηχούν τη διδασκαλία τουTaine, σύμφωνα με τον οποίον η τέχνη, ως κοινωνική εκδήλωση, εξαρτάται απόλυτα από το περιβάλλον και τιςσυνθήκες στις οποίες γεννάται. Δεδομένης λοιπόν της κατάστασης στην Ελλάδα ο Ροΐδης θεωρούσε λογική τηνχαμηλή ποιότητα της ποιητικής παραγωγής.Ένα μήνα μετά απάντησε στην ομιλία του Ροΐδη ο Άγγελος Βλάχος με την ομιλία «Περί νεωτέρας ελληνικήςποιήσεως και ιδίως περί Γεωργίου Ζαλοκώστα», στην οποία αντέκρουσε τις απόψεις περί της δημιουργίας τουποιητή υπό την επίδραση του κοινωνικού και πνευματικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ότι οι ποιητές μεταλέντο γεννιούνται και ότι το έργο είναι αποτέλεσμα ποιητικής ευφυίας και όχι επίδρασης της κοινωνίας. ΟΓεώργιος Ζαλοκώστας ήταν το παράδειγμά του για την αξία της ποιητικής παραγωγής της εποχής.Ο Ροΐδης απάντησε με άλλες δύο μελέτες «Περί συγχρόνου Ελληνικής κριτικής» και «Περί συγχρόνου Ελληνικής ποιήσεως», στις οποίες επαίνεσε το έργο των «Προδρόμων» (Ιωάννης Βηλαράς, Αθανάσιος Χριστόπουλος), την Επτανησιακή Σχολή και από σύγχρονους ποιητές μόνο τον Βαλαωρίτη και τον Αχ.

Εμμανουήλ Ροΐδης 100

Παράσχο. Ο Άγγελος Βλάχος ανταπάντησε με το έργο «Ο Νέος Κριτικός» και ο Ροΐδης με το έργο «ΤαΚείμενα» και έτσι έληξε η διαμάχη.

Οι γλωσσικές μελέτες

Ο Ροΐδης, παρ' όλο που ο ίδιος έγραψε σε καθαρεύουσα, υποστήριζε τη χρήση της δημοτικής στη λογοτεχνία.Οι κυριότερες μελέτες του στις οποίες αναφέρεται σε γλωσσικά θέματα είναι: Ο Πρόλογος στη μετάφραση του«Οδοιπορικού» του Σατωβριάνδου, Ο Πρόλογος στα «Πάρεργα», η μελέτη για το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρηκαι, η σημαντικότερη και εκτενέστερη, τα «Είδωλα» (1893).Το πρόβλημα της «διγλωσσίας» το θεωρούσε εθνική συμφορά και επέρριπτε στους λογίους την ευθύνη γιααυτό. Τη δημοτική γλώσσα τη θεωρούσε ισάξια της καθαρεύουσας σε πλούτο, ακρίβεια και σαφήνεια καιπρότεινε για τη λογοτεχνική γλώσσα την σταδιακή απλοποίηση της καθαρεύουσας και τον εμπλουτισμό τηςδημοτικής ώστε τελικά να «συναντηθούν» σε μια γλώσσα.Σχετικά με το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη, έγραψε ότι ήταν θετικό το γεγονός ότι η ενασχόληση με τη γλώσσαπέρασε από το χέρια των λογίων στα χέρια των επιστημόνων, επαίνεσε το έργο για την πιστή εφαρμογή τωνεπιστημονικών πορισμάτων του συγγραφέα του, τόνισε την ανάγκη να υπάρχει συμφωνία μεταξύ γραπτού καιπροφορικού λόγου, αλλά απέρριψε και τις ακρότητες του συγγραφέα σημειώνοντας ότι δεν ήταν δυνατόν νααγνοηθεί η μακρόχρονη ιστορία της ελληνικής γλώσσας και οι τύποι που αποτυπώνουν αυτήν την επίδραση,δηλαδή οι προσμίξεις της δημοτικής με την καθαρεύουσα δεν ήταν δυνατό -ούτε αναγκαίο- να αποφευχθούνπλήρως.

Εργογραφία

Μυθιστορήματα• Πάπισσα Ιωάννα (1866)

Διηγήματα• Ιστορία ενός σκύλου (1893)• Ιστορία μιας γάτας (1893)• Ιστορία ενός αλόγου (1894)• Ψυχολογία Συριανού συζύγου (1894)• Η μηλιά (στη δημοτική) (1895)• Το παράπονο ενός νεκροθάπτου (1895)

Μελέτες, κείμενα• Περί συγχρόνου εν Ελλάδι κριτικής (1877)• Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως (1877)• Τα Κείμενα (1877)• Γεννηθήτω φως (1879)• Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1879)• Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880 (1885)• Πάρεργα, επιμ. Δ. Ι. Σταματόπουλος (1885)• Το ταξίδι του Ψυχάρη (1888)• Τα Είδωλα (1893)

Εμμανουήλ Ροΐδης 101

Μεταφράσεις• Σατωβριάνδου Οδοιπορικόν. Από Παρισίων εις Ιεροσόλυμα και από Ιεροσολύμων εις Παρισίους. (1860)• Μακώλεϋ Ιστορία της Αγγλίας - 7 τόμοι• Ποιήματα του Εντγκαρ Αλαν Πόε• Ιστορία της Αγγλικής λογοτεχνίας

Συλλογές• Διηγήματα• Συριανά διηγήματα• Απαντα - 7τομη έκδοση (1911-1914)• Απαντα - 4τομη έκδοση (1940)• Εμμανουήλ Ροΐδης (1952)• Απαντα - 2τομη έκδοση (1955)

Βιβλιογραφία• Κλέων Παράσχος, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η ζωή, το έργο, η εποχή του.,Αθήνα 1942• Αλκη Θρύλου, Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας, 1963• Α. Αγγέλου, '"Η εκκλησία, η Πάπισσα, ο Ροΐδης", Εποχές, αρ. 47, 1967• Στάθης Καρράς, Λογοτεχνικά πορτραίτα, 1967• Α. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, 1975• Αθηνά Γεωργαντά, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η πορεία προς την Πάπισσα Ιωάννα., Ιστός, Αθήνα 1993• Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ.Ε• περιοδικό «Διαβάζω», αρ. 96, 13.6.1984, Αφιέρωμα• περιοδικό Χάρτης, αρ. 15-16, Μάιος και Ιούλιος 1985, Αφιέρωμα

Σημειώσεις[1] Για παράδειγμα, στον Ασμοδαίο της 25.1.1876 ο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», κατ’ ισχυρισμόν οινοπώλης, στο κατάστημα του οποίου

υποτίθεται πως έρχεται ενίοτε ο «Ασμοδαίος» για να «σφίξη το ποτήριόν του», υπογράφει ένα αρθρίδιο με το οποίο σατιρίζει ένανανόητο νόμο του υπουργού Οικονομικών. Αυτόν τον νόμο σατιρίζει όμως και το ονοματεπώνυμο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», αφούαναγραμματισμένο γίνεται «Νόμος βλακός, ένοικε Ροΐδη». Άλλο παράδειγμα είναι το ψευδώνυμο Πέτρος Σαμιαμίδης (Ασμοδαίος,26.10.1875), που αναγραμματιζόμενο γίνεται «Πταίσας, Εμμ. Ροΐδης». Βλέπε Σταύρος Κρητιώτης, «Τα αναγραμματιζόμενα ψευδώνυματου Ροΐδη στον Ασμοδαίο», περ. Νέα Εστία, τχ. 1794, Νοέμβριος 2006, σ. 820-857.

Εξωτερικές συνδέσεις• http:/ / www. phys. uoa. gr/ ~nektar/ arts/ tributes/ emmanuel_roides/ roidhs-kritikes. htm• Σύνδεσμοι προς έργα του Ροΐδη από τον ιστότοπο του Νίκου Σαραντάκου (http:/ / www. sarantakos. com/

kibwtos/ s-roidis. html)• Τα τεύχη του περιοδικού "Ασμοδαίος" ψηφιοποιημένα από την συλλογή Κοσμόπολις (http:/ / xantho. lis.

upatras. gr/ kosmopolis/ index. php/ asmodaios)• Άρθρο του Νίκου Δήμου από το περιοδικό Επίκαιρα (http:/ / www. ndimou. gr/ articledisplay.

asp?cat_parent=9& time_id=214& cat_id=21)

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 102

Πηγές άρθρων και ΣυνεισφέροντεςΚρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258831 Συνεισφέροντες: Costas78, Egmontaz, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS,VJSC263IO, Veron, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Βιτσέντζος Κορνάρος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2425070 Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Deyteros, Diderot, Elena153, Indy, Pezanos, Tony Esopi, Ttzavaras,Xoristzatziki, Αχρήστης, 7 ανώνυμες επεξεργασίες

Γεώργιος Χορτάτσης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2232558 Συνεισφέροντες: Dada, Delirium, Diomidis Spinellis, Elena153, MARKELLOS, Αχρήστης, 2 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Νεοελληνικός διαφωτισμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2430044 Συνεισφέροντες: Aristoteles, Badseed, Dgolitsis, Diderot, Egmontaz, Elena153, Flashdart2,FocalPoint, Greeklunatic, Kalogeropoulos, Nataly8, Polyvios, Pvasiliadis, Smerdakas, Ttzavaras, Αρχίδαμος, Ασμοδαίος, Μυρμηγκάκι, 6 ανώνυμες επεξεργασίες

Αθανάσιος Χριστόπουλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2398848 Συνεισφέροντες: Antirropos, Elena153, Farofylakas, Mercy, Ntetos, Pavlos1988, Pyraechmes, TonyEsopi, Μυρμηγκάκι, Мико, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Γεώργιος Σακελλάριος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2231175 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, FocalPoint, MARKELLOS, Pyraechmes, Vaspas, Μυρμηγκάκι,Андрей Романенко, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Αδαμάντιος Κοραής Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2421673 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alexikoua, Badseed, Ebababi, Elena153, Flashdart2, Geraki,Jimcoun, Kalambaki2, Kalogeropoulos, Kostisl, Lemur12, MARKELLOS, Mu8os, Murtasa, Nataly8, Pvasiliadis, Templar52, The Phantom, Tony Esopi, Transistor, Θεοδωρος, Μυρμηγκάκι, 44ανώνυμες επεξεργασίες

Ρήγας Φεραίος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2400062 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Anthimos852, Aspiotis, Atlantia, Badseed, CeeKay, Dada, Dai, Diderot, Dimitrisss,Diu, Egmontaz, Flashdart2, Flyax, FocalPoint, Geraki, J.Ch.-S., Kalogeropoulos, Kornoslimnos, Kostisl, MARKELLOS, Matia.gr, Mitsver, N!kod!mos, Sardur, Simonelebaron, Templar52, TonyEsopi, Ttzavaras, Veron, Wutsje, Μυρμηγκάκι, Мико, 62 ανώνυμες επεξεργασίες

Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2374592 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dada, Elena153, Kalogeropoulos, Lucinos, MARKELLOS,Marcos.th, Niki81, 22 ανώνυμες επεξεργασίες

Ανδρέας Κάλβος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2401896 Συνεισφέροντες: Dada, Diamond, Diderot, Egmontaz, Mik, Pumpie, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, ΟυΚουτσούλς, 13ανώνυμες επεξεργασίες

Διονύσιος Σολωμός Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2431661 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Amarantos, Anska, Atlantia, Badseed, Costakis, Crammer, Dada,Diamond, Diu, Egmontaz, Elena153, Erud, Fefeli, Geraki, Greco22, Hypnotist, Kalogeropoulos, Kostisl, Kriton, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Magioladitis, Matia.gr, Murtasa,Nakos2208, Nataly8, Nevoner33, Nips, Pelagia, Sarant, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Valentin, Yannismarou, Αχρήστης, Μυρμηγκάκι, Ωριγένης, 77 ανώνυμες επεξεργασίες

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277487 Συνεισφέροντες: 96679247, Alaniaris, Badseed, CommonsDelinker, Dada, Diomidis Spinellis, Diu,Greco22, Kalogeropoulos, Kostisl, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Ανδρέας Λασκαράτος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2413047 Συνεισφέροντες: Badseed, Christos Vittoratos, Diu, Flashdart2, Greekhari, My account, Sarant, Tony Esopi,Ttzavaras, V-astro, Veron, Μυρμηγκάκι, 11 ανώνυμες επεξεργασίες

Λορέντζος Μαβίλης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2391509 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, Dada, Egmontaz, Gcarter, Geraki, Kostisl, Lucinos, MARKELLOS,Mipa5, Mmsoft, Tony Esopi, Ttzavaras, Veron, Wikijens, 10 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιάκωβος Πολυλάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2333918 Συνεισφέροντες: Badseed, Elena153, Flashdart2, Georgescarter, MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi,Μυρμηγκάκι

Ιούλιος Τυπάλδος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2198274 Συνεισφέροντες: Elena153, Ntetos, Tony Esopi, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι

Γεράσιμος Μαρκοράς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2266704 Συνεισφέροντες: Cxmgp, Diu, Elena153, Kassianos, Lemur12, Peeperman, Tony Esopi, V-astro, 1ανώνυμες επεξεργασίες

Ρομαντική Σχολή (Ποίηση 1830-1880) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=145053 Συνεισφέροντες: Dada, Elena153, FocalPoint, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Odd

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2325275 Συνεισφέροντες: Ammonius, Asp1961, Atlantia, Dada, Elena153, Ferengi, FocalPoint,Kalogeropoulos, Klearchoskapoutsis, Kostisl, MARKELLOS, Ntetos, Templar52, Tony Esopi, VJSC263IO, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Παναγιώτης Σούτσος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258281 Συνεισφέροντες: Alexikoua, Atlantia, Badseed, Dada, Diu, Egmontaz, Elena153, Kalogeropoulos,MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi, 5 ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξανδρος Κ. Σούτσος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2410875 Συνεισφέροντες: Atlantia, Diu, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS, Ntetos, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι,3 ανώνυμες επεξεργασίες

Αχιλλέας Παράσχος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2113068 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, CubicStar, Dada, Geraki, Kostisl, Selinous, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, 5ανώνυμες επεξεργασίες

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2137727 Συνεισφέροντες: Ntetos

Ελληνική πεζογραφία 1830-1880 Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2258271 Συνεισφέροντες: Badseed, Elena153, FocalPoint, MARKELLOS, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Παύλος Καλλιγάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2256032 Συνεισφέροντες: Diu, Elena153, Ferengi, FocalPoint, Kostisl, Tony Esopi, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Γρηγόριος Παλαιολόγος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2185738 Συνεισφέροντες: Dada, Egmontaz, Sarant, Μυρμηγκάκι

Δημήτριος Βικέλας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2145194 Συνεισφέροντες: Atlantia, Avala, Badseed, Cedric B., Dai, Dimis1507, Diu, Egmontaz, Elena153, Erud,Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Pyraechmes, Tony Esopi, Veron, Βασπ, Μυρμηγκάκι, 16 ανώνυμες επεξεργασίες

Εμμανουήλ Ροΐδης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2270640 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Aspiotis, Atlantia, CubicStar, Dada, Dai, Elena153, Kostisl, Lhtwtritsh, ManosGR,Matesi1976, Mik, Papyrus, Pyraechmes, Sarant, Smerdakas, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Vanakaris, Κερατόκωνος, Μυρμηγκάκι, ΟυΚουτσούλς, Χρυσοχαίτας, 10 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 103

Πηγές Εικόνων, Άδειες και ΣυνεισφέροντεςΕικόνα:apokopos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Apokopos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΕικόνα:Erwtikon enypnion.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Erwtikon_enypnion.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Marinos Falieros (1397-1474)Εικόνα:erwfili_exwfyllo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Erwfili_exwfyllo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Rodolinos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rodolinos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΕικόνα:Stathis_xeirografo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Stathis_xeirografo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Cover of Voskopoula.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Cover_of_Voskopoula.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Athanasios Christopoulos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athanasios_Christopoulos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannis ArsenisΑρχείο:Korais.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Korais.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Geraki, LoopstationΑρχείο:Adamantios Korais statue Athens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Adamantios_Korais_statue_Athens.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:BadseedΑρχείο:Rigas Feraios 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rigas_Feraios_01.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Anton-kurt, Bogdan, Greco22,Makthorpe, Phso2, Shakko, YannismarouΑρχείο:Rigas_Feraios.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rigas_Feraios.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Templar52Αρχείο:Nbs rof.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nbs_rof.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Anton-kurt, Avala, CrniBombarder!!!, Nikola SmolenskiΑρχείο:Kartaferaios.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kartaferaios.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Rigas FeraiosΑρχείο:Solomos portrait 2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_2.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Dionysios Solomos statue at Dionysios Solomos Square, Zakynthos City, Greece 01.jpg Πηγή:http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_statue_at_Dionysios_Solomos_Square,_Zakynthos_City,_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Christaras AΑρχείο:Solomos young.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_young.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Spyridon Trikoupis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Spyridon_Trikoupis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Solomos portrait 4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_4.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Dionysios Solomos dead.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_dead.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios VeggiasΑρχείο:Solomos will.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_will.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios SolomosΑρχείο:Solomos portrait 3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_portrait_3.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: UnknownΑρχείο:Dionysios Solomos tomb in his mausoleum, Zakynthos City, Greece 01.jpg Πηγή:http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dionysios_Solomos_tomb_in_his_mausoleum,_Zakynthos_City,_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες:User:Christaras AΑρχείο:Solomos manuscript.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solomos_manuscript.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Dionysios SolomosΕικόνα:Nuvola apps kaboodle.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nuvola_apps_kaboodle.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alphax, CyberSkull, Gmaxwell,Kanonkas, Rocket000, The Evil IP address, Waldir, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςFile:Valaoritis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Valaoritis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Σπυρίδων Προσαλέντης (1830 - 1895)Αρχείο:Andreas Laskaratos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Andreas_Laskaratos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Eleftherios Kazanis (1861 - 1930)Αρχείο:Σκακιστικό περίγραμμα 26.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Σκακιστικό_περίγραμμα_26.PNG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Χρήστης:LucinosΑρχείο:chess_zver_26.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_zver_26.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Andrejj, Falcorian, It IsMe Here, Klin, YsangkokΑρχείο:chess_kll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_kll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, TrockennasenaffeΑρχείο:chess_ d44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_d44.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Falcorian, François Haffner,Gengiskanhg, It Is Me Here, Klin, Luinfana, ParadoctorΑρχείο:chess_ l44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_l44.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Falcorian, François Haffner,Gengiskanhg, It Is Me Here, Klin, Luinfana, ParadoctorΑρχείο:chess_ndd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_ndd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal ProfilΑρχείο:chess_bdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, KlinΑρχείο:chess_pdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_pdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Luinfana,TrockennasenaffeΑρχείο:chess_rdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal ProfilΑρχείο:chess_rll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, TrockennasenaffeΑρχείο:chess_rdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_rdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin,TrockennasenaffeΑρχείο:chess_pdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_pdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Klin, TrockennasenaffeΑρχείο:chess_kdd44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_kdd44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin,TrockennasenaffeΑρχείο:chess_bld44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bld44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, KlinΑρχείο:chess_qll44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_qll44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, TrockennasenaffeΑρχείο:chess_bdl44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_bdl44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Lokal Profil,NyrkΑρχείο:chess_nld44.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chess_nld44.png Άδεια: GNU General Public License Συνεισφέροντες: Gengiskanhg, Klin, Nyrk,TrockennasenaffeΑρχείο:ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΟΛΥΛΑΣ.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ΙΑΚΩΒΟΣ_ΠΟΛΥΛΑΣ.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Georgescarter,MARKELLOSΑρχείο:Typaldos Pretenteris.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Typaldos_Pretenteris.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs , Michael A. RaphaelobitsΑρχείο:Lytras gerasimos markoras.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lytras_gerasimos_markoras.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Diu, MARKELLOSΑρχείο:Rhankaves 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rhankaves_01.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ammonius, Ferengi, ΜυρμηγκάκιΑρχείο:Alexandros Ragkabis - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexandros_Ragkabis_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: IoannesA. Arsenēs , Michael A . RaphaelobitsΑρχείο:Panagiotis Soutsos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Panagiotis_Soutsos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Άγνωστος/Unknownαρχείο:Alexandros_K._Soutsos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexandros_K._Soutsos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: unknownΑρχείο:Αχιλλεύς Παράσχος.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Αχιλλεύς_Παράσχος.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: SelinousΕικόνα:Kalligas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kalligas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Georgios Roilos (1867 – 1928)

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 104

Αρχείο:Paulos Kalligas - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Paulos_Kalligas_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A. Arsenēs, Michael A . RaphaelobitsΑρχείο:Demetrius Vikelas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Demetrius_Vikelas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:FreeMOΑρχείο:Dimitrios Vikelas - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimitrios_Vikelas_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A.Arsenēs , Michael A . RaphaelobitsΑρχείο:Royidis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Royidis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Man vyi, Ntetos, Tony Rotondas, Zerep11, ΜυρμηγκάκιΑρχείο:Emmanouil Roidis - ypografi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emmanouil_Roidis_-_ypografi.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ioannes A.Arsenēs , Michael A . Raphaelobits

Άδεια 105

ΆδειαCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/