บทท 1

ความหมาย และความสาคญของกายวภาคและสรรวทยาของสตว

จดประสงคทวไป

เพอใหผเรยนทราบความหมายและความสาคญของ วชากายวภาคศาสตรและสรรวทยา การ

จดวางตาแหนงในรางกายสตว และคาศพทพนฐานทางกายวภาคศาสตร

จดประสงคเชงพฤตกรรม

1. บอกความหมาย ประวต และความสาคญ ของการศกษาวชากายวภาคศาสตรและ

สรรวทยาได

2. บอกถงการทามาตรฐานทางกายวภาคศาสตร การตดแบงระนาบของรางกายและคาศพท

พนฐานทางกายวภาคศาสตรได

3. บอกลกษณะภายนอกของรางกายสตว ความสาคญของการจดวางตาแหนง และการทางาน

ของอวยวะภายในรางกายสตวได

เนอหา

กายวภาคและสรรวทยาของสตว สาคญทเปนวชาทเปนพนฐานของการศกษาในแขนง

วชาชพทางดานวทยาศาสตรประยกตมากมาย เชน สตวแพทยศาสตร สตวศาสตร และสตวบาล

เปนตน

1. ความหมายของกายวภาคและสรรวทยาของสตว

ในป 384 – 22 กอนครสตกาล นกวทยาศาสตร ชออรสโตเตล ศกษาโครงรางของสตว

และพช โดยการชาแหละ (dissection) ดแตละสวนวาโครงสรางของสตวและพชมรปรางและ

ตาแหนงอยางไร วางอยในลกษณะอยางไร คาวา anatomy มรากศพทมาจากภาษากรก 2 คา คอคาวา

Ana = แยกออก

Tome = ตด

ดงนน คาวา Anatome หรอ anatomy แปลวา การตดแยกออกเปนชน ๆ หรอการ

ชาแหละ สรปวาวชากายวภาค เปนวชาทกลาวถงรปรางและตาแหนงทอยของอวยวะและสวนตาง ๆ

ทประกอบเปนรางกาย รวมทงการตดตอเกยวของระหวางอวยวะเหลานน กอนทจะพฒนาขนเปน

วชากายวภาคศาสตร ในปจจบนมนกวทยาศาสตรจานวนมากทสนใจและเขาใจคลาดเคลอนเกยวกบ

ระบบกายวภาคของรางกาย ยกตวอยาง เชน ฮปโปเครตส (Hippocrates) เชอวาหวใจเปนทตงของ

ความคดและจตวญญาณ (The heart is the seat of thought and of the soul) หลงจากนนไมนาน

2

นายฮโรฟลลส (Herophilus) ซงเกดสมยอยปตในสมยกษตรยปโตเลม (Ptolemies) ทาการชาแหละ

ชนสวนมนษยจานวน 600 คน ทาใหพบขอมลทางกายวภาคมากมายและพบวาสมองเปนศนยกลาง

ของระบบประสาทและเปนทต งของความฉลาดสามารถแบงแยกการทางานแล ะภายใตอานาจของ

จตใจ (voluntary) และนอกอานาจจตใจได (involuntary) นกวทยาศาสตรคนตอมาทชอ

อลาซลตราตส (Erasistratus) สงเกตน าเหลองมทศทางเดนทางเขาสระบบหวใจ นอกจากนยงอธบาย

ถงหนาทของ ฝาปดกลองเสยง อธบายลกษณะของลนหวใจ (tricuspid valve) สามารถแยกความ

แตกตางระหวาง sensory nerve และ motor nerve สวนนายคลอเดยส กาเลน ไดแสดงใหเหนวาน า

ปสสาวะเกดจากไต (kidney) ไมใชเกดมาจากกระเพาะปสสาวะ (urinary bladder) และยงทดลองตด

บางสวนของไขสนหลง (spinal cord) เพอศกษาการเกดอมพาตในสวนลางทถกตด จนในสมยของ

นายฮาว (Harvey) ไดศกษาวชากายวภาคศาสตรเปนขนตอนในระบบของวทยาศาสตรสามารถจดตง

โรงเรยนเพอศกษาวชากายวภาคศาสตรในแขนงตาง ๆ

2. วชาตาง ๆ ทเกยวของกบการศกษาวชากายวภาคศาสตร

2.1 มหกายวภาคศาสตร (Gross Anatomy or Macroscopic Anatomy)

เปนการศกษาโดยการชาแหละดสวนตาง ๆ หรออวยวะตาง ๆ ของรางกายรวมทง

ตาแหนงและรปรางของอวยวะนน ๆ ดวย

2.2 จลกายวภาคศาสตร (Microscopic Anatomy)

เปนการศกษาสวนตาง ๆ ของรางกายวามสวนประกอบของเซลลและเนอเยออะไรบาง

โดยอาศยกลองจลทรรศนในการศกษา บางทเรยกอกชอวา วชาเนอเยอวทยา (Histology)

2.3 คพภะวทยา (Developmental Anatomy or Embryology)

เปนการศกษาการเจรญเตบโตหรอการเปลยนแปลงโครงสรางของอวยวะตาง ๆ ของ

รางกาย นบตงแตเรมปฏสนธจนถงระยะกอนคลอด รวมทงการเจรญพฒนาเปลยนแปลงของอวยวะ

ทผดปกตของตวออนดวย

2.4 กายวภาคศาสตรเปรยบเทยบ (Comparative anatomy)

เปนการศกษาโครงสราง รปรางอวยวะของสตวมกระดกสนหลงชนดตาง ๆ นามา

เปรยบเทยบขอแตกตางในระดบกายวภาค

ในกรณศกษากายวภาคศาสตร เพอสะดวกตอการเขาใจจงมกศกษากนเปนระบบ

(Systemic Anatomy) แตละระบบจะลงทายดวยคาวา “ology” หมายถง แขนงความรโดยไปเชอม

ตดอยกบรากคาทบงบอกถงระบบนน ๆ แสดงไวทตารางท 1.1

3

ตารางท 1.1 แสดงแขนงความรตาง ๆ ทเกยวของกบวชากายวภาคศาสตร

ระบบ ชอวชาเฉพาะ อวยวะสาคญทศกษา

1. Skeleton system

2. Articular system

3. Muscular system

4. Digestive system

5. Urinary system

6. Urinary system

7. Reproductive system

8. Endrocrine system

9. Circulatory system

10. Nervous system

11. Integumentary system

12. Sensory system

Osteology

Arthrology

Myology

Splanchnology

Splanchnology

Splanchnology

Splanchnology

Endrocrinology

Angiology

Neurology

Dermatology

Esthesiology

กระดกและกระดกออน

ขอตอ , เอน

กลามเนอลาย , เรยบและหวใจ

กระเพาะ , ลาไส

ทางเดนหายใจ , ปอด

ไต , กระเพาะปสสาวะ

รงไข , อณฑะ

ตอมไรทอ

หวใจ , เสนเลอด , เสนน าเหลอง

สมอง, ไขสนหลง,เสนประสาท

ผวหนง,ตอมเหงอ,ขน,เขา,กบ

ตา,ห,จมก,ลน และอวยวะรบ

ความรสก

ดดแปลงจาก : ประกายดาว (2544) และวโรจน (2540)

3. ทามาตรฐานทางกายวภาคศาสตร ( Anatomical position)

ทามาตรฐาน ถาเปนมนษยจะอยในลกษณะยนตวตรง ตาทงสองขางมองตรงไปขางหนา

ในแนวขนานกบพน แขนทงสองขางแนบชดลาตว โดยฝามอทงสองแบบออกไปขางหนา เทาทง

สองขางวางชดกน สาหรบในสตว จะเปนทายนตรงทง 4 ขา ทศทางของหว ตา หรอจมกอยใน

ทศทางขนานกบพน

4. ระนาบหรอแนวตดแบงของรางกาย ( Anatomical planes หรอ Section)

4.1 Median Plane เปนระนาบในแนวดงทแบงรางกาย ออกเปน 2 ซก ครงซายและขวา

เทากน (Symmetry)

4.2 Saggital Plane เปนระนาบแนวดงทตดรางกาย ออกเปน 2 ซก ซายและขวาแตไม

เทากน

4.3 Frontal Plane เปนระนาบทแบงรางกายสตวเลยงออกเปนครงบนและครงลางไมเทากน

(ภาพท 1.1) ระนาบนจะเหนชด ถาสตวอยในน า โดยทระดบน าอยในแนวหนาอก

4.4 Transverse Plane เปนระนาบทมหลายระบบ ซงตงฉากกบ median plane และแบง

รางกายสตวออกเปนซกหนา และซกหลง

4

ระนาบ หรอแนวตดแบงของรางกายสตวตางๆ แสดงไวในภาพท 1.1– 1.4

ภาพท 1.1 ตาแหนง และทศทางของรางกายแพะ

ทมา : ประสาน (2535)

ภาพท 1.2 ตาแหนง และทศทางของรางกายลกสกร

ทมา : Pork Industry Institute, Texas Tech University (2010)

5

ภาพท 1.3 ระนาบ หรอแนวตดแบงของรางกายสตวโดยใชโคเปนตวอยาง

ทมา : Dyce et al. (1996)

ภาพท 1.4 แสดงระนาบตดแบงในสนข

ทมา : Evans and Delahumta (1971)

6

5. ศพทชบอกตาแหนงและทศทาง

Cranial หรอ Anterior : สวนหวหรอดานหนาของสตว

Caudal หรอ Posterior : สวนทายหรอดานหลงของสตว

Dorsal : ดานบนหรอดานหลงของรางกายสตวเลยง

Ventral : ดานลางหรอดานหนาของรางกายสตวเลยง

Proximal : อยสงกวาหรอเหนอกวา ใกลเสนแนวกลางตวมากกวา

Distal : อยหางจากแนวแกนกลางตวอยลางกวา ต ากวา หรอไกลจาก

กระดกสนหลง

Superior : สวนบน เหนอหว หรอสวนหว

Inferior : สวนลางของรางกาย

Midial : ใกลเสนแนวกลางตว หรอดานใน อยชดเสนแบงกลางตว

Lateral : หางออกไปจากเสนแนวกลางตวหรอดานนอก

Deep : อยลก อยใกลชดกบจดศนยถวงของรางกาย

Superficial : อยใกลผวหนง บนผวหนง

External : ดานนอก

Internal : ดานใน

Volar หรอ Palmar : ฝามอ

Prone : นอนควา

Supine : นอนหงาย

Visceral : เกยวกบชนทแนบตดอยกบผวของอวยวะภายใน

Peripheral : เกยวกบชนทบทผนงดานในของชองวางของรางกาย

Central : อยใกลเสนศนยกลางของรางกายหรออวยวะกวา

Peripheral : อยหางศนยกลางของรางกายหรออวยวะกวา

Flexion : การงอของขอตอใดขอตอหนงของรางกาย

Extension : การยดของขอตอใดขอตอหนงของรางกาย

Abduction : เปนการเคลอนทแยกหางออกจากแนวแกนกลางของรางกาย

เชน กางแขนออก การกางขาออก

Adduction : เปนการเคลอนทเขาหาแนวแกนกลางของรางกาย เชน การหบ

แขนหบขา

7

6. สวนตาง ๆ ของรางกายสตว

รางกายสตวแบงออกเปนสวนตาง ๆ ดงน

6.1 หว (head) ประกอบดวย : กระหมอม (poll) หนาผาก (frontal) ทายทอย ( occiput)

ขมบ (temporal) ห (ears) และบรเวณใบหนา (face) ซงนบจากโหนกควถงคางจะมอวยวะตางๆ

ตงอย เชน ตา จมก และปาก เปนตน

6.2 คอ (neck) จะยาวหรอสนขนอยกบชนดของสตว

6.3 ลาตว (trunk) แบงออกเปนสวนตาง ๆ ดงน

6.3.1 สวนอก (thorax) ประกอบดวย หนาอก (chest) โหนก (wither) และชองอก

(thoracic cavity)

6.3.2 สวนทอง (abdomen) ประกอบดวย สะดอ (umbilicus) สวาป (flank) กลามเนอ

สนหลง (loin) และชองทอง (abdominal cavity)

6.3.3 สวนทองนอย (pelvis) ประกอบดวย ชองเชงกราน (pelvic cavity) อวยวะ

สบพนธ (genital organs) และหาง (tail)

6.4 ขา (limbs or extremities) แบงออกเปนสวนตาง ๆ ดงน

6.4.1 ขาหนา (pectoral limbs or fore limbs) ตดตอกบสวนไหล และผนงอก (chest)

ประกอบดวย ตนแขน (arms) ขอศอก (elbows) ปลายขา (fore arms) ขอเทา (pastern) และนวเทา

(phalanx)

6.4.2 ขาหลง (pelvic limbs or hind limbs) ตดตอกบเชงกราน (pelvic) ประกอบ ดวย

ตนขา (thigh) เขา (stifle) ปลายขา (fore legs) ขอเทาหรอเอนรอยหวาย (hock) ขอเทา (pastern)

และนวเทา (phalanx)

สวนตาง ๆ ของรางกายสกร โค และไกแสดงไวใน ภาพท 1.5, 1.6 และ 1.7

ภาพท 1.5 สวนตาง ๆ ของรางกายสกร

ทมา : Ifrance (2011)

8

ภาพท 1.6 สวนตาง ๆ ของรางกายโค

ทมา : ดดแปลงจาก : Cache.eb.com (2011)

ภาพท 1.7 แสดงลกษณะทางกายวภาคภายนอกของไก

ทมา : เชดชย และ เลอชาต (2528)

9

7. ศพททใชแสดงการเคลอนทของอวยวะในลกษณะตาง ๆ กน

ศพททใชแสดงการเคลอนทของอวยวะในลกษณะตาง ๆ กน ( terminology of movement)

กาหนดชอเรยกไวเพอสะดวกในการอางอง และเพอใหเกดความเขาใจตรงกน การเคลอนทของอวยวะ

ในลกษณะตาง ๆ แสดงไวในตารางท 1.2 และภาพท 1.8

ตารางท 1.2 คาศพท และความหมายของการเคลอนไหว หรอเคลอนทของอวยวะในลกษณะตาง ๆ

คาศพท ความหมาย

Abduction

Adduction

Flexion

Extension

Circumduction

Rotation

การเคลอนไหวทออกจากแนวกลางตว

การเคลอนไหวเขาหาแนวกลางตว

การงอขอตอขอใดขอหนง ทาใหมมขอตอลดลง

การยดขอตอขอใดขอหนงทมทศทางตรงกนขามกบ Flexion

การเคลอนไหวของสวนของรางกายทอยรอบนอกพนทของ

รปกรวย เชน การแกวงขา กรอกลกตา

การเคลอนไหวของสวนของรางกายทหมนไปรอบ ๆ แกนกลาง

ดดแปลงจาก : ประกายดาว (2544) และ วโรจน (2540)

ภาพท 1.8 การเคลอนไหวแบบตาง ๆ ของมา

ทมา : Frandson (1981)

10

8. ประโยชนของการศกษาวชากายวภาคศาสตร และ สรรวทยา

8.1 ทาใหรถงสภาพปกต และสภาพผดปกตของสตว เชน สกร จงหวะการหายใจ

ตามปกตโดยเฉลย 10-16 ครง/นาท แตถาวดการหายใจแลวไดคาเฉลยตากวา หรอสงกวาปกต ก

แสดงวาสกรนน ๆ รางกายอยในสภาพทผดปกต ซงตองคนหาสาเหต และแกไขกนตอไป

8.2 นาไปเปนพนฐานการศกษาวชาศลยศาสตร อายรศาสตร พยาธวทยา สตศาสตร และ

โรคทเกยวกบระบบสบพนธ

8.3 ทาใหทราบถงรปราง และหนาทแหงอวยวะนนๆ ซงจะเปนประโยชนตอการศกษาวชา

วทยาศาสตร สาขาวชาสตวศาสตรตาง ๆ

8.4 ทาใหเกดแนวความคดใหม ทจะนามาประยกตในการเลยงสตวใหมประสทธภาพยงขน

11

แบบฝกหด 1.1

1. จงอธบายความหมายและความสาคญของวชากายวภาคศาสตร

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

2. วชากายวภาคศาสตร มประโยชนตอวชาชพใดบาง เพราะเหตใด ใหยกตวอยางมาคนละ 3 วชาชพ

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….

3. จงอธบายความหมายของ Directional terms ดงตอไปน

1. Dorsal ……………………………………………………………………………………….

2. Ventral ………………………………………………………………………………………

3. Proximal…………………………………………………………………………………….

4. Distal ……………………………………………………………………………………….

5. Cranial ……………………………………………………………………………………..

6. Caudal ………………………………………………………………………………………..

7. Anterior ……………………………………………………………………………………

8. Posterior ……………………………………………………………………………………

9. Transverse plane …………………………………………………………………………….

10. Frontal plane ………………………………………………………………………………

12

แบบฝกหด 1.2

ภาพท 1.9 แสดงลกษณะภายนอกของโค

จงเตมหมายเลขหนาศพททางกายวภาคศาสตรทกาหนดให

………………. fore head …………. auricle

………………. elbow …………. pastern

………………. rump …………. nostril

………………. horn …………. dew lap

………………. foot …………. loin

………………. muzzle …………. hump

………………. udder …………. hock

………………. girth …………. teat

………………. stifle …………. flank