ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ · 2006-04-13 · στην Ελλάδα, όπως ήταν η οπλιτική τάξη και η ανάπτυξη της τάξης των αγροτών

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 6Ο ΑΙΩΝΑΗ γέννηση της τυραννίαςΌταν ο θεσµός της πόλης-κράτους µετά τον 8ο αιώνα π.Χ. έφτασε στο στάδιο της ολοκλήρωσης, η εξουσία του άνακτος ή του κυραννού στις περισσότερες πόλεις είχε αρχίσει να ανατρέπεται ή να περιορίζεται. Στα οµηρικά έπη φαίνεται ότι οι µεγάλοι γαιοκτήµονες άρχισαν να περιορίζουν τη βασιλική εξουσία. Σε πολλά κείµενα αρχαίων συγγραφέων υπάρχουν αρκετές αναφορές για τη µετάβαση από τη βασιλεία στην αρι-στοκρατία, αρχικά, και στη συνέχεια στην ολιγαρχία, στην τυραννία και στη δηµο-κρατία. Σε πολλές περιπτώσεις, µάλιστα, η κατάργηση της βασιλείας συνδέεται µε θρύλους, όπως στην περίπτωση της Αθήνας, όπου γίνεται λόγος για την αυτοθυσία του βασιλιά Κόδρου, προκειµένου να µην αλωθεί η πόλη από τους Δωριείς. Και οι Αθηναίοι σε ανάµνησή του κατάργησαν τη βασιλεία, γιατί δεν θεωρούσαν κανέναν άξιο να τον διαδεχτεί. Σε άλλες πόλεις, η αλλαγή αυτή δεν µπορεί να καθοριστεί µε ακρίβεια πότε έγινε. Σε άλλες πόλεις της Πελοποννήσου οι βασιλείς θεωρούνταν απόγονοι των φυλε-τικών αρχηγών που, κατά την παράδοση, τις κατέλαβαν. Στη Σπάρτη υπάρχουν δύο βασιλείς που προέρχονταν από τα γένη των Αγιαδών και των Ευρυποντιδών. Και εκεί, ωστόσο, η εξουσία τους περιοριζόταν από τη Γερουσία, τους Eφόρους και την Απέλλα. Αντίθετα, σε άλλες ελληνικές περιοχές, όπως στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, και στη Μακεδονία, οι βασιλείς διατήρησαν µέχρι την υποταγή της Ελλάδας στους Ρωµαίους (146 π.Χ.) την εξουσία, η οποία όµως ελεγχόταν µόνο από τον στρατό. Η επικράτηση των ευγενών και η εγκαθίδρυση αριστοκρατικών πολιτευµάτων σήµαινε ότι η εξουσία βρισκόταν στα χέρια των αρίστων, δηλαδή εκείνων που αντλούσαν τη δύναµή τους από την καταγωγή τους και την κατοχή της γης. Αυτοί αποτελούσαν µια κλειστή «οµάδα» µε µέλη που συνδέονταν µε συγγενικούς δεσµούς και αποτελούσαν µια ευρύτερη «οικογένεια», τους ευπατρίδες, που κατάγονταν από «ευγενείς προγό-νους». Τέτοιες οικογένειες ήταν οι Βακχιάδες στην Κόρινθο, οι Ιππείς στην Ερέτρια κ.ά. Σταδιακά, όµως, άρχισαν να χάνουν το µονοπώλιο της εξουσίας, και παρότι πολ-λές οικογένειες εξακολουθούσαν να υπάρχουν ακόµη και κατά την Κλασική εποχή και µεταγενέστερα, ωστόσο η εξουσία τους περιορίστηκε και µεταβιβάστηκε σε νέες κοινωνικές οµάδες, τους εµπόρους, τους βιοτέχνες, τους ναυτικούς και τους τεχνίτες που αποτελούσαν τους νέους ισχυρούς του χρήµατος. Ήταν επόµενο, λοιπόν, ο κοινω-

Προτοµή του Σπαρτιάτη νοµο-θέτη Λυκούργου. (Αρχαιολογικό

http://tmg.t02_k06_p001_1

νικός ανταγωνισµός να οξυνθεί, γιατί οι νέες τάξεις διεκδίκησαν µερίδιο στην εξουσία. Εξαιτίας, µάλιστα, και των νέων δεδοµένων, που από τον 7ο αιώνα π.Χ. εµφανίστηκαν στην Ελλάδα, όπως ήταν η οπλιτική τάξη και η ανάπτυξη της τάξης των αγροτών µέσα από τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις, οι αντιπαραθέσεις µεταξύ των ευγενών από τη µια και των πλουσίων και του πλήθους από την άλλη έγιναν εντονότερες.Για να αντιµετωπιστεί η κατάσταση, σε πολλές πόλεις έγινε προσπάθεια να κωδικοποι-ηθεί το άγραφο, εθιµικό δίκαιο, µε την ανάθεση της καταγραφής των νόµων σε πρό-σωπα κοινής αποδοχής, τους γνωστούς νοµοθέτες ή αισυµνήτες. Τέτοιοι ήταν ο Ζάλευ-κος στους Επιζεφύριους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας, ο οποίος όρισε την επιβολή των ποινών για τα αδικήµατα και ρύθµισε τη σύναψη συµβολαίων κατά τις αγοραπωλησίες, ο Χαρώνδας στην Κατάνη της Σικελίας που ασχολήθηκε µε το οικογενειακό δίκαιο, ο Πιττακός στη Μυτιλήνη, ο Λυκούργος στη Σπάρτη του οποίου η ρήτρα ρύθµιζε την κατανοµή των µελών της κοινότητας κατά φυλές και ωβές και την οργάνωση των εξουσιών, ο Δράκων µε τους γνωστούς αυστηρούς νόµους και ο Σόλων στην Αθήνα, ο οποίος µε τη νοµοθεσία του θεµελίωσε την αθηναϊκή δηµοκρατία. Όλοι αυτοί µε τις µεταρρυθµίσεις που πρότειναν συνέβαλαν στον περιορισµό ή στην κατάργηση του αριστοκρατικού πολιτεύµατος. Οι γραπτοί νόµοι, οι οποίοι στην Αθήνα ήταν δηµόσια αναρτηµένοι, ενώ στη Γόρτυνα της Κρήτης ήταν γραµµένοι σε λίθινες πινακίδες που διατηρούνται ακόµη, έκαναν τους πολίτες να νιώθουν ασφαλείς, γιατί αποφεύγονταν, σε µεγάλο βαθµό, οι καταχρήσεις από την πλευρά των ευγενών. Σε µερικές πόλεις οι ίδιοι οι νοµοθέτες, εκτός από την καταγραφή των νόµων, προχώρησαν και στην µετατροπή του πολιτεύµατος, παραχωρώντας στον λαό το δικαίωµα να παίρνει µέρος στη λήψη των αποφάσεων. Έτσι διευρύνθηκε η πολιτική βάση, γιατί η συµµετοχή στην εξουσία των πολιτών έγινε ανάλογα µε την οικονοµική τους κατάσταση. Οι νέοι ισχυροί του χρήµατος άρχισαν να µετέχουν στην εξουσία και το πολίτευµα µεταβλήθηκε σε ολιγαρχικό ή τιµοκρατικό.Και ενώ το πλήθος περίµενε ότι η νέα κατάσταση, µε την επικράτηση των ολίγων, θα βελτίωνε τη θέση τους, κάτι τέτοιο όµως δεν συνέβη. Άρχισε να εµφανίζεται πάλι δυσαρέσκεια εναντίον αυτών που κατείχαν την εξουσία, η οποία εκφράστηκε µε ταρα-χές που οδήγησαν τους πολίτες στη διαίρεση σε ανταγωνιστικές οµάδες µε κίνδυνο να καταστραφούν οι πόλεις. Οι έριδες αυτές ξέσπασαν ανάµεσα σε ισχυρές οικογένειες,

Ερυθρόµορφη κύλικα του ζωγράφου της Αγοράς µε

Στις προσπάθειες κωδικοποί-ησης του άγραφου δικαίου

http://tmg.t02_k06_p002_1http://tmg.t02_k06_p002_2

οι οποίες στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την εξουσία χρησιµοποίησαν τη λαϊκή δυσαρέσκεια ως µέσο πίεσης του αντιπάλου. Τέτοιοι δυσαρεστηµένοι ευγενείς, εκµεταλλευόµενοι την κατάσταση, παρουσιάζονταν ως ηγέτες της µάζας και επιδίωκαν να εκδιώξουν από την εξουσία τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Στην περίπτωση που οι ηγέτες αυτοί καταλάµβαναν την εξουσία, συνήθως µετέβαλλαν το πολίτευµα σε µοναρχικό, ασκώντας την εξουσία µε τη δύναµη των όπλων. Η µεγάλη µάζα του λαού που βοηθούσε τον ηγέτη να καταλάβει την εξουσία, εκδιώκοντας τους µισητούς ευγε-νείς, δεν µπορούσε να αντιληφθεί το πολιτικό παιχνίδι που εξελισσόταν εν αγνοία της και εµπιστευόταν τον νέο ηγέτη, περιµένοντας να ικανοποιήσει τις προσδοκίες της. Τις περισσότερες φορές τα όνειρα και οι προσδοκίες του λαού αποδείχθηκαν µάταια. Ο νέος ηγέτης, αφού εδραιωνόταν στην εξουσία, µετέτρεπε τη διακυβέρνηση της πόλης σε µοναρχία, µε τη διαφορά ότι η εξουσία δεν ήταν κληρονοµική, όπως συνέβαινε µε τις βασιλείες, αλλά στηριζόταν στην υλική δύναµη και απέβλεπε στην ικανοποίηση των προσωπικών και οικογενειακών του συµφερόντων, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης. Οι νέοι αυτοί άρχοντες ήταν οι γνωστοί τύραννοι της αρχαίας Ελλάδας και το πολίτευµα ονοµάστηκε τυραννίς.

Η προέλευση της τυραννίας

Η λέξη τύραννος, όταν πρωτοεµφανίστηκε στον ελληνικό κόσµο δεν είχε ατιµωτική σηµα-σία. Προήλθε πιθανόν από τη Λυδία, την εποχή του Γύγη, και σήµαινε τον κύριο, το βασιλιά. Επειδή, όµως, στον ανατολικό κόσµο η εξουσία είχε δεσποτική µορφή, αποδό-θηκε στον ελληνικό χώρο από τους αντιπάλους της τυραννίας µε µειωτικό περιεχόµενο και σήµαινε αυτούς που πήραν την εξουσία είτε µε επανάσταση είτε µε τη «συναίνεση και τη βοήθεια µέρους του λαού», όπως έγινε µε τον Πεισίστρατο στην Αθήνα, και την άσκησαν µε απόλυτο τρόπο και όχι µε τη συναίνεση των κοµµάτων. Σε κάποιες περιπτώ-σεις οι τύραννοι είχαν τον τίτλο του βασιλιά, όπως ο Φείδων στο Άργος ή ο Κύψελος στην Κόρινθο, οι ίδιοι πάντως δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους τυράννους. Η αρνητική εικόνα για τους τυράννους προέρχεται κυρίως από τους πολιτικούς τους αντιπάλους, τους ευγενείς, από τους οποίους αφήρεσαν όχι µόνο την εξουσία αλλά και την περιουσία την οποία, συνήθως, έδιναν στον λαό. Γι’ αυτό και ο ρόλος του τυράννου υπήρξε καθοριστι-

Μαρµάρινο ανάγλυφο οπλίτη. Λεπτοµέρεια από τη βάση αττι-


Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά (1279 β.5) του αναφέρει ότι «παρέκβασις δὲ βασιλείας µὲν τυραννίς· ἄµφω γὰρ µοναρχίαι, διαφέρουσι δὲ πλεῖστον· ὁ µὲν γὰρ τύραννος τὸ αὑτῷ συµφέρον σκοπεῖ, ὁ δὲ βασιλεὺς τὸ τῶν ἀρχοµένων». Είναι δηλαδή η τυραννία παρέ-κβαση της βασιλείας, µια µορφή µοναρχίας, και ο τύραννος αποβλέπει στο προσωπικό του συµφέρον: «ἡ τυραννίς ἐστι µοναρχία πρὸς τὸ συµφέρον τὸ τοῦ µοναρχοῦντος». Διακρίνει δύο τύπους τυράννων: ο πρώτος τύπος περιλαµβάνει όσους ξεκίνησαν από βασιλείς και κατέληξαν τύραννοι, όπως ο Φείδων του Άργους, και ο δεύτερος όσους προήλθαν από τον λαό και ο ρόλος τους ήταν να προστατεύουν τις µάζες από τους αριστοκράτες, για να µην αδικηθούν από αυτούς. Στόχος όµως των τυράννων της δεύτερης αυτής κατηγορίας ήταν η εξουσία και ο πλούτος. Γι’ αυτό και πολύ γρήγορα, παρά τα έργα που έκαναν και τα µέτρα που έπαιρναν, επειδή άρχισαν να φοβούνται τις µάζες, τις αφόπλιζαν και τις διασκόρπιζαν στην ύπαιθρο. Από τους αριστοκράτες αντιµετωπίζονταν µε εχθρότητα, η οποία κατέληγε συχνά σε δολοφονικές απόπειρες εναντίον τους ή εκδίωξη από την εξουσία. Κλασικό παράδειγµα του τύπου αυτού τυραννίας ήταν ο Πεισίστρατος στην Αθήνα (για τον οποίο θα γίνει αναλυτικά λόγος σε άλλο κεφάλαιο). Είναι χαρακτηριστικό ότι η τυραννία στον ελλαδικό χώρο εγκαθιδρύθηκε σε πόλεις που είχαν αναπτύξει το εµπόριο και τη βιοτεχνία, αλλά και σε πόλεις µε µέτρια βιοτεχνική ανάπτυξη και περιορισµένο ή καθόλου εµπόριο. Η αγροτική οικονοµία των πόλεων είχε αρχίσει να µειώνεται και είχε αρχίσει σταδιακά να αντικαθίσταται από άλλες πηγές, όπως το εµπόριο και η βιοτεχνία. Η προέλευση των τυράννων από την τάξη των ευγενών δείχνει ότι αυτοί είχαν και την ανατροφή και τη γνώση αλλά και τον τρόπο να πραγµατοποιήσουν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες για την κατάληψη της εξουσίας.

κός στην ιστορική εξέλιξη. Άλλοτε ως «δηµαγωγός» οδηγούσε τους φτωχούς εναντίον των πλουσίων και τον απλό λαό εναντίον των ευγενών. Άλλοτε ως αρχηγός των οπλι-τών, που αποτελούσαν τον δήµο, γίνεται ο προστάτης τους, δίνοντάς τους και κάποιες ελευθερίες, γι’ αυτό και εκείνοι τον ακολουθούσαν τυφλά.

Με την υποστήριξη άλλοτε των συγγενών και των φίλων τους και άλλοτε των λαϊκών µαζών καταλάµβαναν την εξουσία, την οποία στη συνέχεια µετέτρεπαν σε προσωπική υπόθεση, ασκώντας την µε απόλυτο τρόπο. Συνήθως, οι δρόµοι για την κατάκτηση της τυραννικής εξουσίας ήταν η κατοχή ενός πολιτικού αξιώµατος (π.χ. βασιλιάς), η άσκηση στρατιωτικού αξιώµατος (π.χ. πολέµαρχος) και η κατάκτηση της εµπιστοσύνης του λαού (δηµαγωγία). Στην περίπτωση αυτή ο «δηµαγωγός» οργάνωνε τη µάζα και την έστρεφε εναντίον των ευγενών και των πλουσίων, ασχέτως αν τελικά το µεγάλο όφελος το αποκόµιζε ο ίδιος. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι καθώς η Ελλάδα γινόταν ισχυρότερη και αποκτούσε όλο και περισσότερα πλούτη, στις περισσότερες πόλεις επικρατούσαν τυραννικά καθεστώτα. Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι φυλετικές διαφορές υπήρξαν αιτία συγκρού-σεων και επιβολής τυραννίας, όπως στη Σικυώνα, όπου οι Ορθαγορίδες παρέσυραν το προδωρικό στοιχείο εναντίον των Δωριέων, ή στη Μίλητο, όπου οι ιθαγενείς Γέργιθες ενώθηκαν µε το κόµµα των φτωχών, τη Χειροµάχα, ενώ η Πλουτίδα, που περιλάµβανε τους πλούσιους και παλιούς αριστοκράτες, εξέφραζε τους νέους αποίκους της πόλης. Έχουµε, ακόµη, περιπτώσεις τυράννων που προέρχονταν από αριστοκρατική γενιά, αλλά εγκατέλειψαν την τάξη τους και πήγαν µε τον λαό προκειµένου να µπορέσουν να καταλάβουν την εξουσία, όπως ο Θεαγένης των Μεγάρων, ενώ άλλοι ασκώντας ήδη κάποια εξουσία που τους είχε δοθεί από τον λαό –όπως ο Πιττακός στη Μυτιλήνη που ήταν αισυµνήτης ή ο Θρασύβουλος στη Μίλητο που ήταν πρύτανης– τη µετέτρεψαν σε τυραννία. Κατά κανόνα ο τύραννος καταλάµβανε αιφνιδιαστικά την ακρόπολη της πόλης, συνή-θως µε τη σωµατοφυλακή του, όπως ο Πεισίστρατος στην Αθήνα, ο Λύγδαµης στη Νάξο, ο Πολυκράτης στη Σάµο, αφόπλιζε τους αντιπάλους του, όπως ο Πεισίστρατος, και στη συνέχεια τους εξόριζε και κυβερνούσε µε τρόπο που εξυπηρετούσε περισ-σότερο το προσωπικό του συµφέρον. Ο περιορισµός της δύναµης των αριστοκρατών αποτελούσε τον κύριο στόχο του τυράννου, γιατί η οποιαδήποτε εναντίον του αντί-δραση, συνήθως, προερχόταν από αυτούς. Συχνά οι τύραννοι έδειχναν πραγµατική ή προσποιητή ευσέβεια προς τους θεούς, µε προσφορές και αφιερώσεις στα πανελλήνια ιερά λατρείας, όπως στους Δελφούς και στην Ολυµπία, ενώ σε τοπικό επίπεδο πρόβαλ-λαν τις θεότητες εκείνες που είχαν ιδιαίτερη εθνική σηµασία για την πόλη τους, όπως

Αρχαϊκές πρόχοι, δείγµα βιο-τεχνικής παραγωγής της περι-

http://img.t02_k06_p005_1

ο Κλεισθένης στη Σικυώνα που κατήργησε τη λατρεία του Άδραστου και καθιέρωσε τη λατρεία του Διόνυσου, ενώ ο Πεισίστρατος στην Αθήνα εγκατέστησε τη Βραυρωνία Άρτεµη. Αν και το κύριο πρόβληµα του φτωχού λαού ήταν το αγροτικό, δεν γνωρίζουµε µε σαφήνεια περιπτώσεις τυράννων οι οποίοι έκαναν αναδασµό της γης. Ίσως µερικοί να έδωσαν στους φτωχούς την περιουσία όσων αριστοκρατών εξόρισαν ή να έκαναν κάποια έργα βελτίωσης της γης, τα οποία θα βοηθούσαν στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής, αλλά αυτό δεν επιβεβαιώνεται. Έχοντας υπόψη το σύνολο των µέτρων όλων των τυράννων, διαπιστώνουµε ότι µε αυτά από τη µια επιδίωκαν να πλήξουν τους ευγενείς, συνήθως, πολιτικούς τους αντιπάλους και από την άλλη, χωρίς να υπάρ-χει ενιαία γραµµή, απέβλεπαν, γενικά, στην ικανοποίηση των αιτηµάτων της µάζας. Αν εξετάσουµε τα µέτρα κάθε τυράννου χωριστά, βλέπουµε ότι, αναλόγως των τοπι-κών συνθηκών, ο κάθε τύραννος έπαιρνε µέτρα, κοινωνικά και πολιτικά, τα οποία ανταποκρίνονταν στις ιδιαιτερότητες της πόλης του. Ο Πεισίστρατος στην Αθήνα για να συγκρατεί τους χωρικούς στην ύπαιθρο και να µην έρχονται στην πόλη, έστελνε δικαστές στον τόπο τους για την επίλυση των προβληµάτων τους και µερικές φορές πήγαινε και ο ίδιος, ενώ ο Περίανδρος στην Κόρινθο είχε κάνει τοπικές βουλές σε όλες τις πόλεις του κράτους του. Εκείνο όµως που κυρίως χαρακτηρίζει τους τυράν-νους είναι τα οικοδοµικά έργα κοινής ωφέλειας που έκαναν. Ενδεικτικά σηµειώνουµε τον Εκατόµπεδο και την Εννεάκρουνο στην Αθήνα του Πεισιστράτου, το Ευπαλίνειο υδραγωγείο του Πολυκράτη στη Σάµο, τον Δίολκο του Περίανδρου στην Κόρινθο. Όλα αυτά τα έργα, ανεξαρτήτως της ερµηνείας που µπορεί να δώσει κανείς για τους λόγους κατασκευής τους, ωφέλησαν τους πολίτες και διευκόλυναν τη ζωή τους. Όµως, η αρχαία τυραννία στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν βραχύβια. Αν εξαιρέ-σουµε τους Ορθαγορίδες της Σικυώνας, οι οποίοι κυβέρνησαν πάνω από εκατό χρό-νια εξαιτίας της µετριοπαθούς συµπεριφοράς τους προς τους υπηκόους τους και της γενικότερης ικανοποίησης των αιτηµάτων, στις άλλες πόλεις οι τύραννοι µε δυσκολία µεταβίβασαν την εξουσία στους απογόνους τους, ενώ το τέλος των περισσότερων τυράννων ήταν άσχηµο. Στην Κόρινθο η τυραννία των Κυψελιδών διήρκεσε 73 χρό-νια και οι λόγοι είναι περίπου οι ίδιοι µε τη Σικυώνα. Στην Αθήνα οι Πεισιστρατίδες παρέµειναν περίπου 35 χρόνια, από τα οποία δεκαεπτά ο Πεισίστρατος και δεκαοκτώ

Προτοµή του Θουκυδίδη. Ρωµαϊκό αντίγραφο έργου του

Η πάλη Ηρακλή-Τρίτωνα, τµήµα από το αρχαϊκό αέτωµα του


οι γιοι του, ενώ στις άλλες πόλεις πολύ λιγότερα. Οι πιο πολλοί είτε εκδιώχθηκαν από την εξουσία µε τη σύµπραξη και άλλων πόλεων, όπως της Σπάρτης που συνέβαλε στην αποµάκρυνση των Πεισιστρατιδών της Αθήνας και του Λύγδαµη στη Νάξο, είτε ανατράπηκαν µε λαϊκή εξέγερση, όπως οι διάδοχοι του Περίανδρου στην Κόρινθο. Μετά την κατάλυση της τυραννίας, σε αρκετές πόλεις την εξουσία πήρε ο λαός και το πολίτευµα εξελίχθηκε σε δηµοκρατικό, σε άλλες όµως επανήλθε η ολιγαρχία.

Οι πόλεις της Πελοποννήσου και του Ισθµού

ΆργοςΣτις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. το Άργος είχε αρχίσει να διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο ανάµεσα στις πόλεις της Πελοποννήσου και είχε υποκαταστήσει τις Μυκήνες ως κέντρο ισχύος, µετά την παρακµή τους. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του φιλοδο-ξούσε να έχει την ηγεµονία της Πελοποννήσου. Σύµφωνα µε την παράδοση, αρχηγός των Δωριέων που εγκαταστάθηκαν στο Άργος ήταν ο Ηρακλείδης Τήµενος. Η περι-οχή της Αργολίδας παλαιότερα αποτελείτο από διασπαρµένα χωριά και κωµοπόλεις. Κατά τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., σύµφωνα µε τον Παυσανία, το Άργος αύξησε τον πληθυσµό του, καταστρέφοντας την Τίρυνθα, τις Ορνεές, τις Μυκήνες, τη Μιδέα και άλλες µικρότερες πόλεις της Αργολίδας, και απέκτησε µεγάλη δύναµη, περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο να κατακτηθεί από τους Λακεδαιµονίους. Τα κεραµικά αγγεία της Ύστερης Γεωµετρικής περιόδου που παρήγαγαν τα εργαστήρια του Άργους µαρτυρούν τον πλούτο της πόλης. Είναι πιθανόν οι Αργείοι να πήραν µέρος στον αποικισµό των Συρακουσών, όπως µπορεί να συµπεράνει κανείς από αγγεία αργειακής κεραµικής που βρέθηκαν εκεί. Το Άργος, όµως, δεν πήρε µέρος στον γενικότερο αποικισµό, γιατί οι εύφορες και επαρκείς κτήσεις του επαρκούσαν για τις ανάγκες του πληθυσµού του. Γεωγραφικά το Άργος εκτεινόταν από τη Θυρεάτιδα και την Κυνουρία έως τη χερσόνησο του Μαλέα και τα Κύθηρα. Ήδη, πριν από τον 8ο αιώνα π.Χ. η περιοχή αυτή υπήρξε το µήλον της έριδος µεταξύ Σπάρτης και Άργους και γι’ αυτό ήρθαν σε σύγκρουση για την κατοχή της. Κατά την παράδοση, στη σύγκρουση αυτή οι Σπαρτιάτες µε τον βασιλιά τους Αλκαµένη νίκησαν τους Αργείους, ενώ αργότερα µε τους βασιλείς Χάριλλο και Νίκανδρο λεηλάτησαν την επικράτεια του Άργους. Κατά τα µέσα του 8ου αιώνα π.Χ.

Αγγεία της Ύστερης Γεωµετρι-κής περιόδου από το Άργος,


οι Aργείοι βοήθησαν τους Aχαιούς της νότιας Λακωνικής που τους πολιορκούσαν οι Σπαρτιάτες, αλλά οι Σπαρτιάτες νίκησαν και κατέλαβαν την περιοχή του Έλους, στον µυχό του Λακωνικού κόλπου, και έτσι απέκτησαν πρόσβαση στη θάλασσα. Αργότερα, οι Αργείοι, κατά τον Α’ Μεσσηνιακό πόλεµο, ενίσχυσαν τους Μεσσηνίους, αλλά και εδώ νίκησαν οι Σπαρτιάτες, τους οποίους υποστήριξαν οι αργολικές πόλεις, εξαιτίας της πίεσης που υφίσταντο από το Άργος. Τότε, για αντίποινα, ο βασιλιάς του Άργους Έρατος κατέστρεψε, µετά από αρκετή δυσκολία, τη γειτονική κωµόπολη Aσίνη, επειδή υποστήριξε τους Σπαρτιάτες.Φαίνεται λοιπόν ότι το Άργος κατά τη διάρκεια του 8ου αιώνα π.Χ. δεν αποτελούσε ισχυρό αντίπαλο για τη Σπάρτη αλλά και για την Κόρινθο. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι υπήρξαν εσωτερικές δυσκολίες στο Άργος εξαιτίας της αύξησης του πλη-θυσµού µε την κατάληψη άλλων µικρότερων πόλεων και εξαιτίας της ύπαρξης από τη µια πλούσιας αριστοκρατικής τάξης και από την άλλη της τάξης των δουλαπάροικων (γυµνητών), αλλά και της καλλιτεχνικής ανάπτυξης που εκδηλώθηκε µετά τον 8ο αιώνα π.Χ. Στα µέσα του 7ου αιώνα π.Χ. το Άργος έφτασε στο απόγειο της δύναµής του. Την περί-οδο αυτή αναφέρεται ως βασιλιάς του Άργους ο Φείδων, ο οποίος θεωρείται ότι ήταν ο ένατος απόγονος του Τήµενου, του αρχηγού των Δωριέων που εγκαταστάθηκαν στο Άργος. Οι πληροφορίες, όµως, για την ακριβή χρονολόγηση της βασιλείας του είναι ασαφείς και συγκεχυµένες. Από τη µια αναφέρεται ότι αυτός εισήγαγε τα µέτρα και τα σταθµά και ότι πρώτος έκοψε ασηµένια νοµίσµατα στην Αίγινα, αφού κατήργησε τους σιδερένιους οβολούς (σουβλιά) που χρησιµοποιούσαν µέχρι τότε ως ανταλλακτικό µέσο και τους αφιέρωσε στον ναό της Ήρας του Άργους. Οι οβολοί αυτοί βρέθηκαν σε ανασκαφές και χρονολογήθηκαν στο β’ µισό του 7ου αιώνα π.Χ. Από το όνοµα του Φείδωνα επικράτησε να λέγονται τα µέτρα του συστήµατος φειδώνια και είναι τα ίδια που υιοθέτησε και η Αθήνα. Παράλληλα υπάρχει η αναφορά του Ηρόδοτου ο οποίος, αναφερόµενος στον γάµο της Αγαρίστης (580/575 π.Χ.), κόρης του τυράννου της Σικυώνας Κλεισθένη, παραθέτει µεταξύ των ονοµάτων των µνηστήρων και το όνοµα του Λεωκήδη, γιου του βασιλιά των Αργείων Φείδωνα «ο οποίος καθιέρωσε µέτρα µέτρησης (µήκους, επιφάνειας, όγκου) και σταθµά για τους Πελοποννήσιους και ήταν ο πιο θρασύς απ’ όλους τους Έλληνες» (Ηρόδοτος 6, 127). Σύµφωνα µε τις παραπάνω

Στον βασιλιά του Άργους Φεί-δωνα αποδίδεται η κατάργηση


πληροφορίες ο Φείδων βασίλεψε στις τελευταίες δεκαετίες του 7ου ή στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ.Από την άλλη, όµως, υπάρχουν αναφορές από αρχαίες πηγές που τοποθετούν τη βασι-λεία του Φείδωνα πολύ νωρίτερα, στα µέσα του 8ου αιώνα π.Χ. Κατά τον Παυσανία οι κάτοικοι της Πίσας, εξαιτίας της έχθρας τους προς τους Ελεάτες και της φιλοδοξίας τους να αποσπάσουν από τους Ηλείους τη διεύθυνση των Ολυµπιακών αγώνων, κάλε-σαν κατά την 8η Ολυµπιάδα (748 π.Χ.) τον Αργείο Φείδωνα, τον πιο αγέρωχο από τους τυράννους της Ελλάδας, για βοήθεια, ο οποίος παραβιάζοντας την ιερή εκεχειρία επιτέθηκε στην Oλυµπία, και οργάνωσαν τους αγώνες µαζί µε τους Πισάτες. Σύµφωνα µε µια άλλη άποψη δεν πρόκειται για την 8η αλλά για την 28η Ολυµπιάδα (668 π.Χ.). Οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί συγκλίνουν σε µια ενδιάµεση άποψη, ότι δηλαδή ο Φείδων συνδέεται µε την 28η Ολυµπιάδα και όχι µε την 8η και ότι νίκησε τους Σπαρτι-άτες στη µάχη των Υσιών το 669 π.Χ., οπότε και εισήγαγε την οπλιτική φάλαγγα. Είναι φανερό ότι η βασιλεία του Φείδωνα προσδιορίζεται σε ένα εύρος χρόνου πάνω από εκατό χρόνια, από το α’ µισό του 8ου αιώνα π.Χ. έως το β’ µισό του 7ου ή τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. Ανάλογα µε τη χρονική περίοδο που θα τοποθετήσει κανείς τη βασιλεία του Φείδωνα, δηλαδή κατά το α’ µισό του 8ου ή κατά το β’ µισό του 7ου ή τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., θα πρέπει να ερµηνεύσει τα γεγονότα που σχετίζονται µε τη βασιλεία του. Οποιαδήποτε όµως περίοδο και αν δεχτούµε, ο Φείδων αναφέρεται ως παράδειγµα κληρονοµικού βασιλιά που εξελίχθηκε σε «τύραννο», γιατί συγκέντρωσε περισσότερες εξουσίες από αυτές που είχαν οι βασιλείς και περιόρισε τους ευγενείς. Στις παρατηρή-σεις του για την τυραννίδα ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο τύπους τυράννων. Από τη µια αυτός ο οποίος ξεκίνησε βασιλιάς και κατέληξε τύραννος, όπως ο Φείδων που ήταν φιλόδοξος και αψήφησε τους παραδοσιακούς περιορισµούς για να επιβάλει µια δεσπο-τική εξουσία, και από την άλλη αυτός που προέρχεται από τον λαό και τη µάζα και ο ρόλος του είναι να προστατεύει τις µάζες από τους αριστοκράτες, για να µην υποστούν αδικίες από αυτούς. Επιδίωξη της δεύτερης αυτής κατηγορίας τυράννου ήταν η από-κτηση του πλούτου µέσω της εξουσίας. Οι τύραννοι αυτοί, επειδή φοβούνται τη µάζα, προσπαθούν να την αφοπλίσουν και να τη διασκορπίσουν στην ύπαιθρο ή να την κρα-τούν συγκεντρωµένη για να την ελέγχουν καλύτερα. Επειδή δείχνουν εχθρότητα προς

Ο Αριστοτέλης µας πληροφορεί για τα είδη της τυραννίας· στην


τους αριστοκράτες, τους οποίους εκδίωξαν από την εξουσία, συχνά γίνονται δολο-φονικές απόπειρες εναντίον τους, ενώ άλλοτε εκδιώκονται από την εξουσία. Τέτοιες περιπτώσεις τυράννων ο Αριστοτέλης παραθέτει αρκετές, µεταξύ των οποίων και τους Πεισιστρατίδες της Αθήνας.Η όλη κληρονοµιά του Τήµενου συνδέεται µε πολλές παραδόσεις. Σύµφωνα µε µία από

Ο Φείδων και η Ολυµπία

Η ιερή άλτις, το ιερό δηλαδή άλσος της Ολυµπίας, ο «κάλλιστος της Ελλάδος χώρος», απλωνόταν στους πρόποδες του βουνού Κρονίου και στο µέρος όπου ενώνονταν τα ποτάµια Κλάδεος και Αλφειός. Ήταν αφιερωµένη στη λατρεία του Δία. Αρχικά αναφέρε-ται ως τόπος λατρείας του Πέλοπα, του γιου του Τάνταλου που ήρθε από τη Φρυγία στην Πίσα, νίκησε σε αρµατοδροµία το βασιλιά της Πίσας Οινόµαο και πήρε ως έπαθλο τη βασιλεία και την κόρη του Ιπποδάµεια. Η παράδοση αναφέρει ότι και ο Δίας είχε πάρει µέρος στους ολυµπιακούς αγώνες και είναι ολυµπιονίκης, γιατί νίκησε τον Κρόνο στην πάλη, ενώ ο Απόλλων νίκησε τον Ερµή στο δρόµο και τον Άρη στην πυγµή. Το ιερό άλσος βρισκόταν στην επικράτεια της Πίσας και η επιµέλεια και η διαχείριση των γιορτών ανήκε αρχικά στους Πισάτες. Όµως οι Ηλείοι, που ήταν ισχυρότεροι από τους Πισάτες, θέλησαν να έχουν αυτοί τον έλεγχό του ιερού της Ολυµπίας και την οργάνωση των γιορτών, πράγµα το οποίο και πέτυχαν µε τη βοήθεια της Σπάρτης. Το Άργος, επειδή έβλεπε ότι η δύναµη της Σπάρτης αυξανόταν, ανταποκρίθηκε στο κάλε-σµα της Πίσας για βοήθεια και µε το Φείδωνα εκστράτευσε στην Ολυµπία. Αφαίρεσε τη διεύθυνση των αγώνων από την Ήλιδα και την έδωσε πίσω στην Πίσα που τη διατήρησε όσο διάστηµα η Σπάρτη ήταν απασχοληµένη µε τους Μεσσήνιους και δεν µπορούσε να βοηθήσει τους Ηλείους. Μετά το τέλος των µεσσηνιακών πολέµων, η Σπάρτη βοήθησε τους Ηλείους οι οποίοι ξαναπήραν τον έλεγχο των αγώνων, αφού το Άργος, µετά το θάνατο του Φείδωνα, είχε αρχίσει να παρακµάζει και δεν µπορούσε να βοηθήσει τους Πισάτες. Θεωρείται πιθανόν ότι ο Φείδων αναδιοργάνωσε τους αγώνες και εγκαινίασε µια νέα περίοδο στην ιστορία τους. (Bury J.B., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, εκδ. Καρ-δαµίτσα, Αθήνα 1998, σελ. 154 κ.ε., Διασκευή).

Ερείπια των αρχαίων Κλεωνών, πόλη στην οποία ο Φείδων απο-


αυτές κάποιοι Αργείοι πέρασαν από την Επίδαυρο –την οποία είχε παραδώσει στον Δειφόντη, γαµπρό του Τήµενου, και στους Αργείους ο µη Δωριέας Πιτυρέας– στην Αίγινα και εγκαταστάθηκαν εκεί ανάµεσα στους παλιούς κατοίκους της. Στη συνέ-χεια οι Δωριείς του Άργους κατέλαβαν την Τροιζήνα, ενώ ο γιος του Τήµενου Φάλκης κατέκτησε τη Σικυώνα και από εκεί τη Φλειούντα. Σύµφωνα µε µία άλλη άποψη, που αναφέρει ο Παυσανίας, στην περιοχή ανάµεσα στη Λέρνα και στο Ναύπλιο υπήρχε το Τηµένιο, το σηµείο δηλαδή το οποίο κατέλαβαν πρώτο οι Δωριείς και το χρησιµοποίη-σαν ως ορµητήριο για να καταλάβουν το Άργος, ύστερα από µακροχρόνιες µάχες.Αναφέρεται, ακόµη, ότι ο Φείδων αποκατέστησε την κληρονοµιά του Τήµενου, η οποία αφορούσε την κυριαρχία του Άργους στις Κλεωνές, στη Φλιούντα, στην Επίδαυρο, στην Τροιζήνα και στην Αίγινα. Όλες αυτές οι πόλεις, οι οποίες είχαν σχηµατιστεί από Αργείους αποίκους, είχαν γίνει σχεδόν ανεξάρτητες. Δεν είναι βέβαιο όµως ότι κατέ-λαβε όλες αυτές τις πόλεις, αλλά ρητά αναφέρεται ότι το Άργος εξουσίασε την Αίγινα. Ο Φείδων, στο πλαίσιο της ίδιας εξωτερικής πολιτικής, προσπάθησε να επεκτείνει την επιρροή του σε όλη τη βορειοανατολική Πελοπόννησο, επικαλούµενος τον µύθο ότι ο πρόγονός του Ηρακλείδης Τήµενος κατέλαβε τα βασίλεια του Αγαµέµνονα και του Διοµήδη. Σύµφωνα µε έναν µεταγενέστερο συγγραφέα, σκοτώθηκε στην Κόρινθο στην προσπάθειά του να βοηθήσει κάποιον από τους φίλους τους κατά τη διάρκεια των διενέξεων που δηµιουργήθηκαν πριν από την πτώση των Bακχιαδών και την κατάληψη της εξουσίας από τον Κύψελο. Εκείνο, τελικά, που πρέπει να έχουµε υπόψη µας από όσα αναφέρονται στον Φείδωνα, ανεξαρτήτως του ακριβούς χρόνου που βασίλεψε, είναι ότι έδειξε εχθρότητα προς την αριστοκρατία, ευνόησε τον δήµο και καθιέρωσε µέτρα που διευκόλυναν την ανάπτυξη των συναλλαγών. Το Άργος επί της εποχής του έφτασε στο απόγειο της δόξας του και µετά τον θάνατό του άρχισε η σταδιακή παρακµή του, η οποία θα ολοκληρωθεί µε το τέλος της βασιλείας του Μέλτα, εγγονού του Φείδωνα.Μετά τον θάνατο του Φείδωνα ο διάδοχός του Δαµοκρατίδας κατέλαβε το Ναύπλιο και έδιωξε τους κατοίκους από την πόλη. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μέλτα, εγγο-νού του Φείδωνα, οι Λακεδαιµόνιοι νίκησαν τους Αρκάδες και τους Αργείους και κατέ-λαβαν αρκαδικές πόλεις, οι κάτοικοι των οποίων κατέφυγαν στην περιοχή του Άργους. Στη συνέχεια οι Αργείοι µε τον Μέλτα επιτέθηκαν εναντίον των Λακεδαιµονίων και

Αρχαιολογικά κατάλοιπα από την αγορά του Άργους· πρόκει-


τους έδιωξαν από την Αρκαδία, αποκαθιστώντας έτσι τους πρόσφυγες Αρκάδες στις πόλεις τους. Όµως, πολλοί από τον δήµο των Αργείων ήθελαν να σφετεριστούν τις αρκαδικές πόλεις και διαφώνησαν µε τις ενέργειες του Μέλτα τον οποίο εκδίωξαν από το Άργος. Ο Μέλτας κατέφυγε στην Τεγέα, όπου οι Τεγεάτες τον τίµησαν ως ευεργέτη. Έτσι, µε την καθαίρεση του Μέλτα τελειώνει η κληρονοµιά του Τήµενου στο Άργος και καταργείται η βασιλεία ως πολίτευµα. Έκτοτε η εξουσία δόθηκε από τον λαό σε έναν αιρετό άρχοντα ο οποίος τιµητικά είχε τον τίτλο του βασιλιά. Κόρινθος

Η ιστορία της ΚορίνθουΗ Κόρινθος υπήρξε χώρος εγκατάστασης της τέταρτης δωρικής οµάδας που έφτασε στην περιοχή της Κορινθίας (µετά το 1100 π.Χ.) µε καθυστέρηση σε σχέση µε τις άλλες δωρικές οµάδες που κατέλαβαν την Αργολίδα και τις άλλες περιοχές της Πελο-ποννήσου. Επικεφαλής ήταν ο Αλήτης, γιος του πρώτου αρχηγού Ιππότη και γαµπρός του Τήµενου που κατέλαβε το Άργος. Πρώτα κατέλαβαν τον Σολύγειο λόφο που βρί-σκεται νότια του Ισθµού, κοντά στην παραλία. Αυτό δείχνει ότι η δωρική οµάδα ήρθε από τη θάλασσα, πιθανώς, όπως υποστηρίζουν κάποιοι νεότεροι ερευνητές, από την Κρήτη. Υπάρχει, επίσης, και η άποψη ότι ο Αλήτης οδήγησε εναντίον της Κορίνθου ένα τµήµα Δωριέων, οι οποίοι είχαν καταλάβει νωρίτερα το Άργος. Οι βασιλείς των Κορινθίων ονοµάζονταν Ηρακλείδες. Πέντε γενιές µετά τον Αλήτη βασίλεψε ο Βακχίας ή Βάκχις από τον οποίο προήλθε η γενιά των Βακχιαδών. Από τους παλιούς κατοίκους της Κορίνθου, είτε αναφέρονται ως Αιολείς είτε ως Ίωνες, ένα µέρος παρέµεινε και συγκατοίκησε µε τους νεοφερµένους και ένα άλλο µετανάστευσε σε άλλα µέρη. Όταν, κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. η Κόρινθος άρχισε να αναπτύσσεται, υστερούσε έναντι του Άργους στην ύπαρξη τοπικών µυθικών ηρώων. Τότε, επινοήθηκε ως ιδρυτής της πόλης ο ήρωας Κόρινθος, γιος του Δία. Αλλά και µε τον Σίσυφο, τον γιο του Αιόλου, ο οποίος θεωρείτο κτίστης της γειτονικής Εφύρας, συνέδεσαν οι Κορίνθιοι τη µυθική τους κατα-γωγή, αναφέροντάς τον ως ιδρυτή της δεύτερης δυναστείας της πόλης τους. Στην Ιλιάδα η Κόρινθος αναφέρεται µε το επίθετο ἀφνειός, δηλαδή πλούσια, γιατί, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, πάνω στον Ισθµό, και της ναυτικής της δύναµης ήταν εµπορικό κέντρο (ἐµπόριον) και οι Κορίνθιοι εκµε-

Από τον Σίσυφο έλκουν την καταγωγή τους οι Κορίνθιοι σύµ-


ταλλεύονταν πάντα τη στρατηγική τους θέση, επειδή οι Έλληνες, είτε έµεναν στην Πελοπόννησο είτε έξω από αυτήν, επικοινωνούσαν µεταξύ τους περισσότερο από τη στεριά παρά από τη θάλασσα και περνούσαν αναγκαστικά από την πόλη τους. Με την κατασκευή του περίφηµου διόλκου, η Κόρινθος αποκόµισε τεράστια κέρδη µε τη φορολογία που επέβαλε στα εµπορικά πλοία που περνούσαν τον δίολκο. Σύµφωνα µε τον Θουκυδίδη (Α, 13,5), στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., η πόλη χάρη στις χρηµατικές προσόδους απέκτησε πολλά χρήµατα και είχε γίνει ήδη µία από τις σηµαντικότερες ναυτικές δυνάµεις του ελληνικού κόσµου. Με τις γειτονικές πόλεις-κράτη η Κόρινθος δεν διατηρούσε πάντοτε καλές σχέσεις. Όταν οι Αργείοι βοήθησαν τους Μεσσήνιους εναντίον των Σπαρτιατών, οι Κορίνθιοι από έχθρα προς το Άργος βοήθησαν τη Σπάρτη. Αλλά και εναντίον των Μεγαρέων, τους οποίους προστάτευαν οι Αργείοι, στράφηκαν οι Κορίνθιοι, αποσπώντας τους µάλιστα εδάφη, τα οποία αργότερα ανακατέλαβαν οι Μεγαρείς µε αρχηγό τον Όρσιππο, νικητή των Ολυµπιακών αγώνων του 720 π.Χ. Οι ΒακχιάδεςΤον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. η Κόρινθος είχε ήδη γίνει ένα από τα µεγάλα κέντρα παραγω-γής κεραµικών ειδών. Οι αγγειοπλάστες της, από το 725 π.Χ. και εξής, εκµεταλλευόµε-νοι τις σχέσεις µε την Ανατολή, πλούτισαν τα θέµατά τους µε πλήθος ανατολικών δια-κοσµητικών στοιχείων και εγκατέλειψαν τη γεωµετρική τεχνοτροπία. Τα καλλιτεχνικά επιτεύγµατα της πόλης, τα οποία είχαν φτάσει στη µεγαλύτερη ακµή τους την εποχή των Βακχιαδών, είχαν διαδοθεί στη Μεγάλη Ελλάδα – Ιταλία και Σικελία. Ταυτόχρονα, άρχισε η ανάπτυξη του εµπορίου µε τη Δύση, µε την πώληση αγγείων που παράγο-νταν σε διάφορες πόλεις της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας και όχι µόνο στην Κόρινθο. Από τις αρχές µάλιστα του 7ου αιώνα π.Χ. η Κόρινθος διεξήγαγε το εµπόριο µονοπωλιακά µέχρι τα µέσα του 6ου αιώνα, οπότε άρχισε να αναπτύσσεται η Αθήνα. Οι Βακχιάδες, οι «πρίγκιπες έµποροι» όπως ονοµάστηκαν από κάποιον νεότερο µελετητή, εκµεταλλευόµενοι τη θέση της πόλης στον Ισθµό, ήλεγχαν το εµπόριο της δυτικής Μεσογείου, αποκοµίζοντας µεγάλα κέρδη. Παράλληλα, στην Κόρινθο αναπτύσσεται και η ναυπηγική που αφορά την κατασκευή τριήρων. Όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, στην Κόρινθο κατασκευάστηκαν από τον περίφηµο ναυπηγό Αµεινοκλή, οι πρώτες τέσσε-ρις τριήρεις τις οποίες παρήγγειλαν οι Σάµιοι το 704 π.Χ. και προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση.

Η ακµή της Κορίνθου σχετίζεται άµεσα µε τη γεωγραφική της

Σύγχρονη άποψη της διώρυγας της Κορίνθου.

http://img.t02_k06_p013_1http://img.t02_k06_p013_2

Την περίοδο της µεγάλης ακµής της Κορίνθου (8ος – 7ος αιώνας π.Χ.) την εξουσία ασκούσε το γένος των Βακχιαδών, που αριθµούσε περίπου διακόσια άρρενα µέλη και τα οποία αποφάσιζαν για τα κοινά, εξέλεγαν άρχοντες και νέµονταν τα έσοδα. Ο Ηρόδο-τος, αναφερόµενος στην τυραννίδα των Κυψελιδών, γράφει ότι στα πλαίσια του γένους οι Βακχιάδες είχαν επιβάλει την ενδογαµία, κρατώντας µακριά όσους δεν ανήκαν στο γένος τους. Μετά τη δολοφονία του βασιλιά Τελέστη από κάποιον συγγενή του, κάθε χρόνο εξέλεγαν ένα µέλος τους ως βασιλιά που λεγόταν πρύτανις. Η µεταβολή αυτή δεν σηµαίνει ότι το πολίτευµα µεταβλήθηκε σε αριστοκρατικό, γιατί η εξουσία ανήκε αποκλειστικά στους Βακχιάδες και δεν επιτρεπόταν σε άλλη αριστοκρατική οµάδα ή άλλη τάξη να συµµετάσχει στην εξουσία. Πριν από την ανατροπή των Βακχιαδών (620 π.Χ.), δηµιουργήθηκε και το αξίωµα του πολεµάρχου. Η ετυµολογία της λέξης παρα-πέµπει σε στρατιωτικό αξίωµα, όµως µάλλον πρόκειται για δικαστικό µε αστυνοµικά περισσότερο καθήκοντα, αν λάβει κανείς υπόψη τη µαρτυρία του ιστορικού Εφόρου του 4ου αιώνα π.Χ., την οποία αναφέρει ο Νικόλαος Δαµασκηνός. Σύµφωνα µε αυτή «οι Κορίνθιοι είχαν ένα νόµο σύµφωνα µε τον οποίο όσοι είχαν καταδικαστεί από δικαστήριο παραδίνονταν στον πολέµαρχο που τους έβαζε φυλακή για να τους κάνει να πληρώσουν τα πρόστιµα, από τα οποία ένα µέρος εισέπραττε ο ίδιος για λογαριασµό του». Οι βλέψεις της Κορίνθου προς τη Δύση δεν περιορίστηκαν µόνο στην ανάπτυξη του εµπορίου, αλλά και στην ίδρυση αποικιών. Από πολύ νωρίς είχαν ήδη αρχίσει να στρέ-φουν το ενδιαφέρον τους προς τη Δύση και να ιδρύουν αποικίες, όπως την Κέρκυρα και τις Συρακούσες. Ακόµη ίδρυσαν την Αµβρακία και το Ανακτόριο στον Αµβρακικό κόλπο. Με την ίδρυση των αποικιών η Κόρινθος επιδίωξε να δώσει διέξοδο στους ακτήµονες και σε όσους αριστοκράτες ήταν δυσαρεστηµένοι, χωρίς όµως αυτό να το επιτύχει ικα-νοποιητικά. Μετά από λίγα χρόνια, όµως, οι αποικίες άρχισαν να ανεξαρτητοποιούνται. Τότε, στα µέσα του 7ου αιώνα π.Χ., η Κόρινθος, υπερασπιζόµενη τα συµφέροντά της, δεν δίστασε να προβεί ακόµη και σε ναυµαχία, όπως έγινε µε την Κέρκυρα το 664 π.Χ., κατά την οποία όµως ηττήθηκε, ενώ µε τις Συρακούσες διατήρησε χαλαρούς δεσµούς. Αργότερα, µε τον Περίανδρο ίδρυσε καινούργιες αποικίες, όπως την Επίδαµνο µαζί µε τους Κερκυραίους, την Απολλωνία και την Ποτίδαια στη Χαλκιδική. Επειδή όµως στις αποικίες δεν απορροφήθηκε σηµαντικός αριθµός ακτηµόνων, εξακο-

Η Κόρινθος αποτέλεσε ένα από µεγαλύτερα κέντρα παραγωγής


λουθούσαν στην Κόρινθο να εντείνονται οι απαιτήσεις των φτωχών για αναδασµό της γης, µε αποτέλεσµα οι Βακχιάδες να αναθέσουν σε ένα µέλος του γένους τους, τον Φείδωνα, να βρει λύση ως νοµοθέτης. Σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη (Πολιτικά 1265 β 12) ο Φείδων υποστήριξε ότι ο αριθµός των κλήρων και των πολιτών πρέπει να παρα-µείνει ίσος, χωρίς αναδασµό της γης. Απέρριψε δηλαδή το αίτηµα των ακτηµόνων και πρότεινε να γίνεται έλεγχος των γεννήσεων, ώστε κάθε οικογένεια να έχει ένα αγόρι και ένα κορίτσι, για να µη διαιρείται ο κλήρος αλλά να µεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.

Ο ΚύψελοςΟι συνθήκες που οδήγησαν στην πτώση των Βακχιαδών και στην άνοδο του Κύψελου στην εξουσία µας είναι γνωστές από τον Ηρόδοτο. Σύµφωνα µε αυτές ο Κύψελος επωφελήθηκε από την έντονη δυσαρέσκεια των Κορινθίων εναντίον των ανίκανων δυναστών και κατάφερε να γίνει άρχοντας της πόλης. Ένας δελφικός χρησµός προέ-βλεψε την κατάληψη της εξουσίας από τον Κύψελο, ο οποίος ανέτρεψε το γένος των Βακχιαδών και κυβέρνησε τριάντα χρόνια. Ο Κύψελος µόλις έγινε πολέµαρχος, παρότι είχε δικαίωµα, δεν φυλάκισε κανέναν και δεν εισέπραττε το µέρος του προστίµου που του ανήκε ούτε και επέτρεψε να που-ληθούν ως δούλοι όσοι δεν µπόρεσαν να ανταποκριθούν στα χρέη τους. Έτσι έγινε αγαπητός στον δήµο των οπλιτών και κατόρθωσε µε τη στήριξή του να εκδιώξει τον Βακχιάδη βασιλιά Πατροκλείδη ή Ιπποκλείδη και να πάρει την εξουσία στα χέρια του το 657/6 π.Χ., την οποία διατήρησε έως τον θάνατό του το 626 ή 623 π.Χ. Μερικοί ιστορικοί, συσχετίζοντας γεγονότα που αφορούν τον γιο και διάδοχο του Κύψελου Περίανδρο µε ιστορικά πρόσωπα που έζησαν αργότερα, δέχονται ότι ο Κύψελος ανέ-τρεψε τους Βακχιάδες γύρω στο 620 π.Χ. Αν αφήσουµε κατά µέρος την ηροδότεια άποψη για τον δελφικό χρησµό σχετικά µε την κατάληψη της εξουσίας από τον Κύψελο και αναζητήσουµε τις πραγµατικές αιτίες που οδήγησαν στην πτώση των Βακχιαδών, µπορούµε να δεχθούµε ότι µια σειρά αρνητικών για την Κόρινθο γεγονότων συνέβαλαν στην πτώση τους. Μετά την ήττα της Κορίνθου στη ναυµαχία µε την Κέρκυρα (664 π.Χ.) και την άνοδο της ισχύος του Άργους στην περιοχή του Ισθµού εις βάρος της Κορίνθου, το κλίµα κατά των Βακχι-

Χάλκινος Κορίνθιος οπλίτης· λεπτοµέρεια διακόσµησης

Οι Κορίνθιοι ίδρυσαν αποικίες στη δύση· στην εικόνα ασηµέ-


αδών ήταν ιδιαίτερα αρνητικό, δεδοµένου ότι η εµπορική κυριαρχία της πόλης είχε αρχίσει να περιορίζεται. Μόλις κατέλαβε την εξουσία ο Κύψελος άλλους από τους Βακχιάδες εξόρισε και άλλους σκότωσε. Αρκετοί από τους εξόριστους κατέφυγαν στην Κέρκυρα, στη Μακεδονία, στη Σπάρτη, στην Καρία και στην Ετρουρία. Σύµφωνα µε τον Ηρόδοτο ο Κύψελος, εκτός από τους Βακχιάδες, «τυραννεύσας…πολλούς µέν Κοριν-θίων ἐδίωξε, πολλούς δέ χρηµάτων ἀπεστέρησε, πολλῷ δε τι πλείστους τῆς ψυχῆς» (Ηρόδοτος 5, 92). Αν λάβουµε υπόψη µας τον Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1315, β 77) «ὁ µέν Κύψελος δηµαγωγός ἦν καί κατά τήν ἀρχήν διετέλει ἀδορυφόρτητος», θα πρέπει να δεχθούµε ότι ο Κύψελος κυκλοφορούσε χωρίς σωµατοφύλακες, κυβέρνησε µε µετριο-πάθεια και ήταν αρκετά δηµοφιλής. Σύµφωνα µάλιστα µε τα κριτήρια του Αριστοτέλη για τους τυράννους, ο Κύψελος ήταν περισσότερο βασιλιάς παρά τύραννος, όπως και ο Φείδων του Άργους. Στράφηκε περισσότερο εναντίον της αριστοκρατίας παρά ενα-ντίον του λαού. Για τον τρόπο άσκησης της εξουσίας του οι λιγοστές πληροφορίες που έχουµε προέρχονται από τον ιστορικό Έφορο. Σύµφωνα µε αυτές ο Κύψελος δήµευσε την περιουσία των Βακχιαδών φυγάδων προς όφελος του κράτους και τις µοίρασε σε ακτήµονες. Δεν είναι όµως γνωστό αν έκανε αναδασµό της γης ή αν αρκέστηκε µόνο στην ικανοποίηση των οπαδών του. Οι αρχαίες πηγές δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτι-στικές. Από ένα κείµενο του 4ου αιώνα π.Χ., τον Οικονοµικό, που αποδίδεται στον Αριστοτέλη, πληροφορούµαστε ότι ο Κύψελος για να εκπληρώσει την υπόσχεσή του προς τον Δία, ότι δηλαδή αν γίνει κύριος της πόλης θα του αφιερώσει όλα τα αγαθά των Κορινθίων, επέβαλε επί δέκα χρόνια φορολογία 10% στην περιουσία των πολιτών, αφού προηγουµένως τους διέταξε να δηλώσουν όλη την περιουσία τους. Στη συνέχεια κάθε χρόνο τους έπαιρνε το 1/10, έως ότου συγκέντρωσε όλα τα αγαθά που είχε υποσχεθεί στον Δία. Το µέτρο αυτό στην ουσία ήταν φορολογία εισοδήµατος και όχι παρακράτηση του 1/10 της περιουσίας κάθε πολίτη. Η δεκάτη αυτή επιβλήθηκε για να πραγµατοποιηθεί η υπόσχεση στον θεό, αλλά παράλληλα αύξησε την περιουσία του Κύψελου και, ίσως, αυτό να του επέτρεψε να κάνει αναδασµό της γης που απαιτούσε ο δήµος, αν δεχτούµε ότι έγινε.Ο Κύψελος έκοψε τα πρώτα κορινθιακά νοµίσµατα, πιθανώς το 600 π.Χ. (αν δεχτούµε ότι κατέλαβε την εξουσία γύρω στα 620 π.Χ.). Την εποχή αυτή η Κόρινθος είχε ανα-πτύξει σε µεγάλο βαθµό την οικονοµία της, οι εµπορικές συναλλαγές γίνονται πλέον

Χάλκινο οµοίωµα πλοίου µε επιβάτες από το ιερό του


µε βάση το νόµισµα και όχι τις ανταλλαγές ειδών. Ένας νεότερος ερευνητής, ο Eduard Will, υποστηρίζει ότι η κοπή νοµισµάτων συνδέεται µε την κοινωνική πολιτική του Κύψελου, ο οποίος, αφού δήµευσε το ασήµι των πλουσίων, στη συνέχεια έκοψε νοµί-σµατα τα οποία µοίρασε στους πολίτες, εφαρµόζοντας έτσι µια φιλολαϊκή κοινωνική πολιτική. Όµως, η άποψη αυτή δεν είναι ιδιαίτερα πειστική και µάλλον πρέπει να δεχτούµε την κοπή νοµισµάτων ως απόρροια της οικονοµικής ανάπτυξης της πόλης. Στην προσπάθειά του ο Κύψελος να αναπτύξει την αποικιακή πολιτική της Κορίνθου, εγκατέστησε ένα δίκτυο αποικιών κατά µήκος της βορειοδυτικής ακτής της Ελλάδος, στην Ακαρνανία, στη Λευκάδα και στον Αµβρακικό κόλπο. Ακόµη βορειότερα, µαζί µε την Κέρκυρα, ίδρυσαν την Επίδαµνο στην Αδριατική ακτή. Με την ίδρυση των αποικιών αυτών και την ανάπτυξη των παλαιότερων, η Κόρινθος από τη µια ήλεγχε τον δρόµο προς την Αδριατική και από την άλλη έλυσε µερικώς το αγροτικό και πολι-τικό πρόβληµα που είχε. Παράλληλα, εξασφάλισε την ελεύθερη διακίνηση των πλοίων της, προµηθευόταν πολύτιµα µέταλλα από τα κοιτάσµατα της Ιλλυρίας για τις ανάγκες κοπής νοµισµάτων, ανέπτυξε το εµπόριο, κερδίζοντας πολλά χρήµατα, τα οποία ο Κύψελος χρησιµοποιούσε µε τρόπο που πρόβαλε το γόητρό του. Έτσι έκανε δωρεές στα ιερά των Δελφών και της Ολυµπίας, αναφέρεται ότι ίδρυσε τους αγώνες των Ισθµίων. Στους Δελφούς ο Κύψελος ανήγειρε τον θησαυρό των Κορινθίων, στον οποίο υπήρχε, τον 5ο αιώνα π.Χ., επιγραφή µε την αφιέρωση των Κορινθίων. Έτσι ο Κύψελος ξεπλήρωσε τους ευνοϊκούς χρησµούς που οι Δελφοί του έδωσαν για λόγους πολιτι-κούς, αφού έβλεπαν ότι οι µέρες της αριστοκρατίας έφταναν στο τέλος τους. Στην Ολυµπία αφιέρωσε επίχρυσο άγαλµα του Δία. Επίσης αναφέρεται ότι επτά αιώνες αργό-τερα ένας από τους θησαυρούς του ναού της Ήρας που θαυµαζόταν περισσότερο ήταν το κιβώτιο του Κύψελου, από ξύλο κέδρου, διακοσµηµένο µε ανάγλυφες µυθολογικές παραστάσεις. Πιθανώς αυτό να ήταν αφιέρωµα του Περίανδρου, γιου του Κύψελου, και όχι του ίδιου του Κύψελου. Έτσι, σύµφωνα µε τα κριτήρια του Αριστοτέλη για τους τυράννους, ο Κύψελος παρου-σιάζεται ως τύραννος-δηµαγωγός που εξελίχθηκε σε µετριοπαθή, ενώ άλλοι αρχαίοι συγγραφείς –εκτός από τον Ηρόδοτο ο οποίος, µέσα από τα λόγια ενός Κορίνθιου αντίπαλου της τυραννίας, τον παρουσιάζει σκληρό και φαύλο– τον θεωρούν έναν από τους καλύτερους και σοφότερους τυράννους.

Προτοµή του Ηροδότου· ρωµα-ϊκό αντίγραφο έργου του 4ου

Ο Κύψελος φρόντισε για την ανάπτυξη του εµπορίου· στην

Ο Κύψελος έκοψε τα πρώτα κορινθιακά νοµίσµατα· στην

http://tmg.t02_k06_p017_1http://tmg.t02_k06_p017_2http://tmg.t02_k06_p017_3

Ο ΠερίανδροςΟ Κύψελος κυβέρνησε τριάντα χρόνια. Μετά τον θάνατό του τον διαδέχθηκε ο Περί-ανδρος, ο οποίος ήταν νόµιµος γιος του (είχε και άλλους γιους από παλλακίδες, τον Πυλιάδη, τον Εχιάδη και τον Γόργο). Υπάρχουν γι’ αυτόν αρκετές αλληλοσυγκρουόµε-νες πληροφορίες. Ο Ηρόδοτος λέει ότι ο Περίανδρος στην αρχή ήταν πιο ήπιος από τον

Ο µύθος για τον Κύψελο

Κατά τον µύθο η Λάβδα, κόρη του Αµφίονα, που ανήκε στη γενιά των Βακχιαδών, επειδή ήταν χωλή και δεν µπορούσε να βρει κάποιον αριστοκράτη της γενιάς της ως σύζυγο, παντρεύτηκε κάποιον άνθρωπο ονόµατι Ηετίωνα, που ήταν έξω από τη γενιά της αλλά από τη γενιά του βασιλικού οίκου των Λαπιθών. Επειδή δεν µπορούσαν να αποκτήσουν παιδιά, ζήτησαν από το µαντείο των Δελφών χρησµό και αυτό απάντησε στον Ηετίωνα: «Τιµές µεγάλες σου πρέπουν, Ηετίων, κι όµως δεν σε τιµά κανένας. Η Λάβδα γίνεται µητέρα και θα γεννήσει έναν πελώριο τρόχαλο. Αυτό θα πέσει καταπάνω σε όσους µονάχοι εξουσιάζουν, στην Κόρινθο το δίκιο της να δώσει» (Ηρόδοτος Ε, 92).Μόλις οι Βακχιάδες έµαθαν τον χρησµό και γεννήθηκε το παιδί της Λάβδας, έστειλαν δέκα δικούς τους ανθρώπους, για να το θανατώσουν. Όταν πήγαν στο σπίτι του Ηετίωνα οι απεσταλµένοι των Βακχιαδών και πήραν το παιδί στα χέρια τους από την ανύποπτη µητέρα του, δεν µπόρεσαν να το σκοτώσουν, παρότι ήταν έτοιµοι γι’ αυτό, επειδή τους χαµογέλασε το παιδί και το λυπήθηκαν. Τότε βγήκαν έξω από το σπίτι και ρίχνοντας ο ένας στον άλλο την ευθύνη για τη λιποψυχία τους, αποφάσισαν να ξαναµπούν και να εκτελέσουν την εντολή που είχαν. Η µητέρα όµως του παιδιού, επειδή κρυφάκουσε και κατάλαβε τα σχέδιά τους, έκρυψε το παιδί σε ένα δοχείο σιτηρών, µια κυψέλη, από την οποία πήρε το όνοµά του Κύψελος, και πέτυχε να το σώσει από τους φονιάδες. Όταν το παιδί µεγάλωσε, οι Βακχιάδες το δέχτηκαν ως µέλος του γένους τους και του ανέθεσαν το αξίωµα του πολέµαρχου.

πατέρα του «Περίανδρος κατ’ ἀρχάς µέν ἦν ἠπιώτερος τοῦ πατρός», αλλά αργότερα έγινε πολύ σκληρότερος «πολλῷ ἔτι ἐγένετο Κυψέλου µιαιφονώτερος» (5, 92). Η στάση του προς την αριστοκρατία ήταν πολύ σκληρή και η βία που χρησιµοποίησε µετέτρε-ψαν τη βασιλεία του σε τυραννία. Ίσως η στάση του αυτή να οφείλεται στην επίδραση του τυράννου της Μιλήτου Θρασύβουλου που του έδινε τέτοιες βλαβερές συµβουλές. Λέγεται ότι, όταν ένας απεσταλµένος του Περίανδρου επισκέφθηκε τον Θρασύβουλο και του ζήτησε να τον συµβουλεύσει πώς θα ενισχύσει καλύτερα την εξουσία του, ο Θρασύβουλος τον οδήγησε σε ένα χωράφι σπαρµένο µε σιτάρι και καθώς προχωρούσαν µαζί µέσα στο χωράφι κουβεντιάζοντας, έκοβε όσα στάχυα ξεπερνούσαν τα άλλα. Όταν ο απεσταλµένος γύρισε στην Κόρινθο και διηγήθηκε στον Περίανδρο το περιστατικό, εκείνος κατάλαβε το νόηµα της ενέργειας του Θρασύβουλου και άρχισε να σκοτώνει όσους πολίτες ήταν καλύτεροι από τους άλλους. Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά αναφέρει το περιστατικό µε αντίστροφους ρόλους, ότι δηλαδή ο Περίανδρος συµβούλευσε τον Θρασύβουλο µε τη συγκεκριµένη ενέργεια και όχι ο Θρασύβουλος τον Περίανδρο. Ο Περίανδρος, προκειµένου να στεριώσει την εξουσία του, σε αντίθεση µε τον πατέρα του, διατηρούσε ένα σώµα 300 δορυφόρων-σωµατοφυλάκων µε σκοπό να εξασφα-λίζουν τη ζωή του από κάθε επιβουλή, δεδοµένου ότι ως τύραννος είχε πολλούς εχθρούς, κυρίως αριστοκράτες, γιατί από την πρώτη στιγµή ακολούθησε µια εχθρική πολιτική εναντίον τους, αφού άλλους σκότωσε και άλλους εξόρισε. Η εσωτερική πολι-τική του συνίσταται σε µια σειρά µέτρων που έλαβε κατά τη διάρκεια της τυραννίας του. Απαγόρευσε στους πολίτες να αποκτούν δούλους, γιατί έτσι θα δεν θα εργάζο-νταν και θα παρέµεναν στην Αγορά συγκεντρωµένοι, µε κίνδυνο να συνωµοτήσουν εναντίον του. Με αυτό το µέτρο, βέβαια, πέτυχε να εξασφαλιστεί έµµισθη εργασία στους φτωχούς κυρίως αγρότες. Διαρκώς προσπαθούσε να βρίσκει νέες εργασίες για τους πολίτες, ώστε να είναι απασχοληµένοι και να µην περιφέρονται στην πόλη χωρίς λόγο. Ο Αριστοτέλης αποδίδει την ενέργεια αυτή του Περίανδρου στην πρόθεσή του να αναγκάσει τους πολίτες να µην ενδιαφέρονται για την πολιτική. Ίδρυσε µία επι-τροπή, την «βουλή ἐπ’ ἐσχάτων», µε την οποία ήλεγχε αν οι δαπάνες των πολιτών είναι σύµφωνες µε τα εισοδήµατά τους, κάτι δηλαδή σαν το σηµερινό «πόθεν έσχες», περιορίζοντας έτσι την πολυτέλεια των πλουσίων. Ακόµη, αναφέρεται ότι διέταξε να ρίξουν στη θάλασσα όλες τις µαστρωπούς της Κορίνθου. Κατασκεύασε, επίσης, τρι-

Προτοµή του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου· ρωµαϊκό


ήρεις µε τις οποίες κυριάρχησε στη θάλασσα. Συνέλαβε και πραγµατοποίησε µεγάλα έργα, όπως ο δίολκος. Λέγεται ότι σχεδίασε να κόψει τον Ισθµό της Κορίνθου, αλλά επειδή τα τεχνικά µέσα της εποχής δεν ήταν επαρκή, αναγκάστηκε να µην προχωρήσει στην υλοποίηση ενός τόσο µεγάλου τεχνικού έργου. Στην εξωτερική του πολιτική ο Περίανδρος ανέπτυξε ιδιαίτερες σχέσεις µε τις πόλεις της Ιωνίας και το βασίλειο των Λυδών. Το περιστατικό µε τον Θρασύβουλο και τα λυδικά αφιερώµατα του θησαυρού των Κορινθίων στους Δελφούς µαρτυρούν την ύπαρξη αυτών των σχέσεων. Έχοντας αναπτύξει ισχυρό στόλο, είχε τη δυνατότητα να παρεµβαίνει, στο πλαίσιο της πολιτικής του στο Αιγαίο, ως διαιτητής σε περιπτώσεις που ανέκυπταν διαφορές µεταξύ των πόλεων, εφόσον µπορούσε να έχει κάποιο όφε-λος. Έτσι παρενέβη στη διαµάχη Αθήνας και Μυτιλήνης που πολεµούσαν για το Σίγειο, αποδίδοντάς το στους Αθηναίους, ενέργεια που, πιθανόν, να είχε κάποια εµπορική σηµασία για την Κόρινθο. Άλλωστε και ο γάµος της αδελφής του µε έναν Αθηναίο αριστοκράτη, από το γένος των Φιλαϊδών, δείχνει την πρόθεσή του. Η παρουσία, εξάλλου, κορινθιακών αγγείων στην ανατολική Μεσόγειο –βρέθηκαν ακόµη και στη Ναύκρατη της Αιγύπτου– αποδεικνύει ότι η Κόρινθος ανέπτυξε το εµπόριό της σε Ανα-τολή και Δύση. Αλλά και η ίδρυση της Ποτίδαιας στη Χαλκιδική, µπορεί να θεωρηθεί ως προσπάθεια της Κορίνθου να έχει έναν εµπορικό σταθµό στη βορειοανατολική περιοχή του Αιγαίου, για να διεισδύσει στο εσωτερικό της Μακεδονίας. Με την ίδρυση της Απολλωνίας στη νότια Αδριατική προσπάθησε να προσεγγίσει τα αποθέµατα αργύρου της περιοχής, αφού η ίδρυσή της (600 π.Χ.) συµπίπτει χρονικά µε την αρχή της κοπής νοµισµάτων στην Κόρινθο.Όταν πέθανε ο Περίανδρος, τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Ψαµµήτιχος, γιος του αδερ-φού του Γόργου, γιατί οι γιοι του είχαν πεθάνει. Προφανώς η ονοµασία του Ψαµµήτιχου ενισχύει την άποψη ότι ο Περίανδρος είχε αναπτύξει σχέσεις µε την Αίγυπτο. Όµως, ύστερα από τρία χρόνια παραµονής του στην εξουσία, ο λαός επαναστάτησε, τον ανέτρεψε και τον σκότωσε, αφήνοντας το πτώµα του άταφο. Οι τάφοι των προγόνων του βεβηλώθηκαν, τα σπίτια των Κυψελιδών γκρεµίστηκαν και οι περιουσίες τους δηµεύτηκαν. Φαίνεται ότι ο λαός, παρά τα θετικά στοιχεία των Κυψελιδών, διατηρούσε κακή ανάµνηση από αυτούς, όπως αναφέρει ο Νικόλαος Δαµασκηνός, επικαλούµενος τον Έφορο. Ίσως αυτή η λαϊκή αντίδραση να θεωρείται υπερβολική αλλά εκφράζει το

Σηµερινή άποψη του διόλκου στον Ισθµό της Κορίνθου, έργο


µίσος για την τυραννία, όπως αποτυπώνεται στον λόγο του Κορίνθιου Σωσικλέους στο συµβούλιο της πελοποννησιακής συµµαχίας, που παραθέτει ο Ηρόδοτος. Μετά την πτώση της τυραννίας, σε αντίθεση µε άλλες πόλεις στις οποίες εγκαθίστατο δηµοκρατικό πολίτευµα, στην Κόρινθο επικράτησε ολιγαρχικό πολίτευµα, στο οποίο την εξουσία κατείχαν οι πλούσιοι. Την κατάληψη των αξιωµάτων δεν επηρέαζε η καταγωγή ή η συγγένεια αλλά ο πλούτος. Αν και πολύ λίγα είναι γνωστά για τη µορφή και τον τρόπο λειτουργίας αυτού του πολιτεύµατος, την εξουσία ασκούσε βουλή µε 80 βουλευτές (δέκα από κάθε φυλή). Από αυτούς τους 80 βουλευτές οι οκτώ λέγονταν πρόβουλοι (ένας από κάθε φυλή) και αποτελούσαν µία επιτροπή µε έργο την προπα-ρασκευή και διεύθυνση των εργασιών της βουλής. Αν και στα ολιγαρχικά καθεστώτα άλλων πόλεων οι πρόβουλοι ασκούσαν ουσιαστικά την εξουσία, στην Κόρινθο δεν γνωρίζουµε αν συνέβαινε κάτι τέτοιο.Συµπερασµατικά, θα µπορούσαµε να δεχθούµε ότι η τυραννίδα στην Κόρινθο γεννή-θηκε από την κρίση της αριστοκρατικής κοινωνίας που χαρακτήριζε όλη την ελληνική κοινωνία της Αρχαϊκής περιόδου και συνέβαλε, µε τον βίαιο συχνά τρόπο που άσκησε την εξουσία, στην κατάργηση των προνοµίων των αριστοκρατών και στον περιορισµό των κοινωνικών ανισοτήτων. Εκτός όµως από αυτά, το µίσος για την τυραννία δεν προ-έρχεται µόνο από τους αντιπάλους της, οι οποίοι για διάφορους λόγους ήταν φυσικό να εναντιώνονται, αλλά και γενικά από όλο τον λαό. Η εξήγηση, βέβαια, δεν είναι εύκο

Documents

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ · 2006-04-13 · στην Ελλάδα, όπως ήταν η οπλιτική τάξη και η ανάπτυξη της τάξης των αγροτών