È.Í. ÑÒÛÐ ÊÀÑ, Ã.Ø. ÀÁ ÄÓË ËÀ Å ÂÀ, Ð.Ð. ÒÓÌ ÏÀ ÐÎÂ

Ëèòåðàòóðà

Ó÷åá íèê-õðå ñ òî ìà òèÿ äëÿ 6 êëàñ ñà øêî­ë­общего­ ñðåä­íåго­образования

ñ ðóñ ñêèì ÿçû êîì îáó ÷å íèÿ

ÓòâåðæäåíÌèíèñòåðñòâîì íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ

Ðåñïóáëèêè Óçáåêèñòàí

ÃËÀ ÍÀß ÐÅ ÄÀÊ ÖÈßÈÇ ÄÀ ÒÅËÜ ÑÊÎ-ÏÎ ËÈ ÃÐÀ ÔÈ ×Å Ñ ÊÎÉ

ÀÊ ÖÈ Î ÍÅÐ ÍÎÉ ÊÎÌ ÏÀ ÍÈÈ «SHARQ»ÒÀØ ÊÅÍÒ — 2013

I часть

Ëèòåðàòóðà:­ I­ часть.­ Ó÷åáíèê-õðåñòîìàòèÿ­ äëÿ­ 6­êëàññà­ /­Àâò.-ñîñò.:­È.Í.­Ñòûðêàñ,­ Ã.Ø.­Àáäóëëàåâà,­Ð.Ð.­Òóìïàðîâ.­—­Ò.:­«Sharq»,­2013.—­160­ñ.I.­Ñòûðêàñ­È.Í.,­ñîñò.

УДК:­821.161.1ÁÁÊ­83.3­(2­Ðîñ)-93 Ë 64

Ð å ö å í ç å í ò û:

Корчуганова О.А. —­главный­методист­отдела­­ ­ ­­­­­­­­­­­­­иностранных­языков­РЦО

Èê ðà ìî âà Ш.И. — ó÷è òåëü âûñ øåé êà òå ãî ðèè øêîëû ¹­96­ã.­Òàø­êåí­òà

­ó÷åáíèêå-õðåñòîìàòèè­èñïîëüçîâàíû­èëëþñòðàöèè­õóäîæíèêîâ: Â. Васнецова, Â. Ãàëüäÿåâà, Ï. Ïèíêåñåâè÷à,

Ì. Êóñòîäèåâà, Í. Êîøêèíà, С. Алимова, Л. Непомнящего, Ã. Íèêîëüñêîãî, Ë. Áàøàðîâîé

Îáðàòèòå âíèìàíèå!

Ä­—­ìàòåðèàë­äëÿ­äîïîëíèòåëüíîãî­÷òåíèÿ

Èçäàí çà ñ÷åò Ðåñïóáëèêàíñêîãî öåëåâîãî êíèæíîãî ôîíäà äëÿ âûäà÷è â àðåíäó

Äëÿ èñïîëüçîâàíèÿ â êëàññå

© Ãëàâ íàÿ ðå äàê öèÿÈÏÀÊ­«Sharq»,­2005,­2008,­2009,­2013.

ISBN­978-9943-00-963-9УДК: 821.161.1ÁÁÊ 83.3 (2 Ðîñ)-93

ISBN 978-9943-00-963-9

Ë 64

3

Öâåòè, çåìëÿ ìîÿ —

ðîäíîé Óçáåêèñòàí!

1 ñåí òÿ á ðÿ íà ðî ä Óç áå êè ñ òàíà îò ìå ÷à åò Äåíü íå çà âè ñè­ìî ñ òè.

Ñ 1991 ãî äà Óç áå êè ñ òàí äî ñòèã îã ðîì íûõ óñ ïå õîâ íà ïó ­ òè îá íîâ ëå íèÿ. Ýòî — ïðå îá ðà çèâøèåñÿ ãî ðî äà è ñåëåíèÿ. Ýòî — êðà ñè âåé øèå çäà íèÿ è ñî âðå ìåí íûå ïðåä ïðè ÿ òèÿ, íî­âûå øêî ëû, êîëëåäæè è ëèöåè.

Íå çà âè ñè ìûé Óç áå êè ñ òàí çà íè ìà åò ñâîå äî ñòîé íîå ìå ñ òî íà ìåæ äó íà ðîä íîé àðå íå, ñî òðóä íè ÷àÿ áî ëåå ÷åì ñî 120 ãî­ñó äàð ñò âà ìè ìè ðà. Íà øà ñè ëà ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ è íà ìåæ äó íà­ðîä íîé ñïîð òèâ íîé àðå íå. Ñ ãîð äî ñ òüþ ìû íà çû âà åì èìåíà íà øèõ àòëåòîâ, âû ñî êî ïîä íÿâ øèõ çíà ìÿ óç áåê ñ êî ãî ñïîð òà íà Îëèì ïèé ñêèõ èã ðàõ â Аòëàíòå (ÑША), Аôè íàõ (Ãðå öèÿ), Ïåêèíå (Êèòàé), Ëîíäîíå (Båëèêîáðèòàíèÿ).

Íà ðîä Óç áå êè ñ òà íà óâåðåííî èäåò ïî ïóòè ïîñòðîåíèÿ äåìîêðà òè ÷åñêîãî îáùåñòâà. Äëÿ ýòî ãî âñåì íà äî ìíî ãî òðó­äèòü ñÿ âî èìÿ èí òå ðå ñîâ íà øå ãî ãî ñó äàð ñò âà, íà øå ãî íà ðî äà, ëþ áèòü è áå ðå÷ü ñâîþ Ðî äè íó.

Èìß Îò ×Èç íû

Âñå ýòî çåì ëÿ ðîä íàÿ —Êðàé äðåâ íèé Óç áå êè ñ òàí.Ëèê ñòðà íû óê ðà øà åòÏî ýòîâ òðóä è äåõ êàí. åå âû ñî êèå ñâî äûÂïëå ëè óçî ðû ñâîè

Çîä ÷èå è çâåç äî ÷å òû.Íàêøáàíä, Òå ìóð, Íà âîè...È íåò âû øå öå ëè â æèç íè:Òâî ðÿ â ñâÿ ùåí íûõ ñà äàõ,Âîç âû ñèòü èìÿ Îò ÷èç íû äíå íû íåø íåì è â âå êàõ!

Õóñ íèò äèí Шà ðè ïîâ (Ïåðåâîä Ð. Ôàð õà äè)

4

Êðà ñÎ òà ðÎä íÎ ãÎ Êðàß

Âñÿ ïå ðå äî ìíîþ — Ðî äè íà ìîÿ!Ñâåò ëûå äî ðî ãè, äî á ðûå äðó çüÿ.Ñ÷à ñ òüå çäåñü ðî äèòü ñÿ — â ñîë íå÷ íîì êðàþ.Ìèð ñå ãî äíÿ ñëà âèò êðà ñî òó òâîþ!

Íåæ íî ðàñ öâå òà þò íà çà ðå öâå òû, èõ óëûá êàõ, çíàþ, îò ðà çè ëàñü òû,Ñòå ïè è äî ëè íû, òè øè íà ñà äîâ,Áëåñê òâî èõ ñòà ðèí íûõ, ñëàâ íûõ ãî ðî äîâ.

Çâåç äû Ñà ìàð êàí äà, ïåñ íè Áó õà ðû,Ðîä íè êè Äæè çà êà, Ôåð ãà íû êî â ðûÈç óçî ðîâ ÿð êèõ, òðå ïå òà äó øè,È Õî ðåç ìà êðà ñ êè, è ïðî ñòîð Êàð øè.

È íà ïåâ Íó êó ñà, Ãó ëè ñ òà íà ñâåò,È âîñ õîä Ñóð õà íà, è â îã íÿõ — Òàø êåíò!Ñëàâ ëþ íå óñ òàí íî Ðî äè íó ñâîþ, Òû — Óç áå êè ñ òàí ìîé, ÿ òå áå ïîþ!

Äæó ìà íè ÿç Äæàá áà ðîâ(Ïåðåâîä Ð. Ôàð õà äè)

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Ïî ÷å ìó ïðà çä íèê Äåíü íå çà âè ñè ìî ñ òè îñî áåí íî äî ðîã æè­òåëÿì Óç áå êèñ òà íà?

2. Êà êèå èç ìå íå íèÿ ïðî èçî ø ëè çà ïî ñëåä íèå ãî äû â âà øåì ãî ðî äå, ðàé î íå? ×òî íî âî ãî ïî ÿâè ëîñü â âà øåé øêî ëå?

3. Ïðî ÷è òàé òå ñòè õî òâî ðå íèå Õ. Шà ðè ïî âà «Èìÿ Îò ÷èç íû». Èìå íà êà êèõ âå ëè êèõ ïðåä êîâ íà çâà íû â ñòè õî òâî ðå íèè? ×òî âû î íèõ çíà å òå? Êî ãî åùå èç âå ëè êèõ ó÷å íûõ, ïî ýòîâ, ãî ñó äàð ñò­âåí íûõ äå ÿ òå ëåé âû ìî æå òå íà çâàòü?

4. Ïðî ÷è òàé òå ñòè õî òâî ðå íèå Äæ. Äæàá áà ðî âà «Êðà ñî òà ðîä­íîãî êðàÿ». Ïî äó ìàé òå, ñ êà êèì ÷óâ ñò âîì è íà ñò ðî å íè åì ïî ýò ïè ñàë ñâîè ñòðî êè.

Íà çî âè òå ãî ðî äà Óç áå êè ñ òà íà, óïî ìÿ íó òûå â ñòè õî òâî ðå íèè. Êà êèå åùå ãî ðî äà íà øåé ðå ñ ïóá ëè êè âû ìî æå òå íà çâàòü? Ðàñ­ñêà æèòå î íèõ.

5

Óñòíîå íàðîäíîå òâîð÷åñòâî

ìÈÔû È ËÅ ãÅí äû

Ñëî âî «ìèô» ãðå ÷å ñ êî ãî ïðî èñ õîæ äå íèÿ. Åãî ïå ðå âî äÿò êàê «ñëî âî» èëè «ïðå äà íèå», «ñêà çà íèå». Íî ñëî âî ýòî îñî­áåí íîå — î áî ãàõ è ãå ðî ÿõ.

Ìè ôû ñî çäà âà ëèñü â ãëó áî êîé äðåâ íî ñ òè, êîã äà ëþ äè äå­ëà ëè ïåð âûå øà ãè íà ïó òè ïî íè ìà íèÿ òî ãî, êàê âîç íèê ìèð, â êî òî ðîì îíè æè âóò, è êà êèå ñè ëû óï ðàâ ëÿ þò èì.

Èç âå ñò íû ìè ôû Äðåâ íåé Èí äèè, Åãèï òà, äðåâ íèõ ñëà âÿí, äðåâ íèõ ãðå êîâ è äð. Äà ëå êèå ïðåä êè ðàç íûõ íà ðî äîâ ïðåä­ñòàâ ëÿ ëè ñè ëû ïðè ðî äû â âè äå æè âûõ ñó ùåñòâ, âû äâè ãà ëè ñâîè âåð ñèè ñî òâî ðå íèÿ ìè ðà.

Ïðî øëî íå ñêîëü êî òû ñÿ ÷å ëå òèé ñ ìî ìåí òà ïî ÿâ ëå íèÿ ìè­ôîâ, íî èí òå ðåñ ê íèì íå îñ ëà áå âà åò, õî òÿ ñî âðå ìåí íûé ÷å ëî âåê ïðå êðàñ íî ïî íè ìà åò, ÷òî ñî äåð æà íèå ìè ôîâ — ýòî âû ìû ñåë. È ýòî íå ñëó ÷àé íî, èáî ìè ôû ïî ìî ãà þò íàì ïðåä­ñòà âèòü æèçíü äðåâ íèõ ëþ äåé, èõ áûò, èí òå ðå ñû è óñ ò ðåì ­ëå íèÿ. Èçî á ðà æàÿ ñâî èõ áî ãîâ è ãå ðî åâ, äðåâ íèå ëþ äè íà­äå ëÿ ëè èõ ñà ìû ìè ðàç ëè÷ íû ìè êà ÷å ñò âà ìè: â ìè ôàõ ìû âñòðå ÷à åì ïðè ìå ðû ìó æå ñò âà, îò âà ãè, ñòîé êî ñ òè, è â òî æå âðå ìÿ — òðó ñî ñ òè, ïðå äà òåëü ñò âà, ñëà áî âî ëèÿ. Äî íà øèõ äíåé ìè ôû îñ òà þò ñÿ íå èñ ÷åð ïà å ìûì èñ òî÷ íè êîì ìûñ ëè è ñþ æå òîâ äëÿ ïè ñà òå ëåé, ïî ýòîâ, õó äîæ íè êîâ, ìó çû êàí òîâ, àð õè òåê òî ðîâ.

ìÈÔû äðÅÂíÅÉ ãðÅÖÈÈ

ÏÎ äÂÈ ãÈ ãÅ ðàÊ Ëà

 äðåâ íå ãðå ÷å ñ êîé ìè ôî ëî ãèè Ãå ðàêë — ñûí âåð õîâ íî ãî áî ãà­ãðî ìî âåðæ öà Çåâ ñà è ñìåðò íîé æåí ùè íû Аëê ìå íû. Íà­äå ëåí íûé íå î áû ÷àé íîé ñè ëîé, Ãå ðàêë ñî âåð øèë ìíî æå ñò âî

6

ïî äâè ãîâ. Íà è áî ëåå èç âå ñ òåí öèêë ñêà çà íèé î 12 ïî äâè ãàõ Ãå ðàê ëà. Êðî ìå òî ãî, Ãå ðàêë îñ âî áî äèë Ïðî ìå òåÿ, ïî áå äèë âå ëè êà íà Аí òåÿ, ñðà æàë ñÿ ñ ìî ãó ÷è ìè ãè ãàí òà ìè…

Ïî ïî âå ëå íèþ áî ãà­öå ëè òå ëÿ è ïðî ðè öà òå ëÿ, ïî êðî âè òå ëÿ èñ êóññòâ Аïîë ëî íà, Ãå ðàêë ïî ñå ëÿ åò ñÿ â ãî ðî äå Òè ðèí ôå è ñëó æèò öà ðþ Ýâ ðè ñ ôåþ. Âû ïîë íÿÿ ïðè êà çà íèÿ Ýâ ðè ñ ôåÿ, Ãå ðàêë ñî âåð øà åò äâå íàä öàòü âå ëè êèõ ïî äâè ãîâ.

íå ìåé ñêèé ëåâ (ïåð âûé ïî äâèã)

Ãå ðàê ëó íå äîë ãî ïðè øëîñü æäàòü ïåð âî ãî ïî ðó ÷å íèÿ öà ðÿ Ýâ ðè ñ ôåÿ. Îí ïðè êà çàë Ãå ðàê ëó óáèòü íå ìåé ñêî ãî ëüâà. Ýòîò ëåâ, ïî ðîæ äåí íûé Òè ôî íîì1 è Åõèä íîé2, áûë ÷ó äî âèù íîé âå ëè ÷è íû. Îí æèë îêî ëî ãî ðî äà Íå ìåè è îïó ñ òî øàë âñå îê ðå ñò íî ñ òè. Ïðè áûâ â Íå ìåþ, òîò ÷àñ îò ïðà âèë ñÿ Ãå ðàêë â ãî ðû, ÷òî áû ðà çû ñ êàòü ëî ãî âè ùå ëüâà. Óæå áûë ïîë äåíü, êîã äà ãå ðîé äî ñòèã ñêëî íîâ ãîð. Íè ãäå íå âèä íî áû ëî íè îä íîé æè âîé äó øè: íè ïà ñ òó õîâ, íè çåì ëå äåëü öåâ. Âñå æè­âîå áå æà ëî èç ýòèõ ìåñò â ñòðà õå ïå ðåä óæàñ íûì ëüâîì. Äîë ãî èñ êàë Ãå ðàêë ïî ëå ñè ñ òûì ñêëî íàì ãîð è â óùå ëü ÿõ ëî ãî âè ùå ëüâà; íà êî íåö, êîã äà óæå ñîëí öå ñòà ëî ñêëî íÿòü­ñÿ ê çà ïà äó, íà øåë åãî Ãå ðàêë â ìðà÷ íîì óùå ëüå. Ëî ãî âè­ùå íà õî äè ëîñü â ãðî ìàä íîé ïå ùå ðå, èìåâ øåé äâà âû õî äà. Ãå ðàêë çà âà ëèë îäèí èç âû õî äîâ êàì íÿ ìè è ñòàë æäàòü ëüâà. Êîã äà óæå íà äâè ãà ëèñü ñó ìåð êè, ïî êà çàë ñÿ ÷ó äî âèù­íûé ëåâ ñ äëèí íîé êî ñ ìà òîé ãðè âîé. Íà òÿ íóë òå òè âó ñâî å ãî ëó êà Ãå ðàêë è ïó ñ òèë âî ëüâà îä íó çà äðó ãîé òðè ñòðå ëû, íî ñòðå ëû îò ñêî ÷è ëè îò åãî øêó ðû — òàê òâåð äà îíà áû ëà. Ãðîç íî çà ðû ÷àë ëåâ, ðû ÷à íüå åãî ðàñ êà òè ëîñü ïî ãî ðàì ïî­äîá íî ãðî ìó. Ëåâ ñòî ÿë â óùå ëüå è èñ êàë ãî ðÿ ùè ìè ÿðî ñ òüþ ãëà çà ìè òî ãî, êòî îñ ìå ëèë ñÿ ïó ñ òèòü â íå ãî ñòðå ëû. Íî âîò

1 Òèôîí — â ãðå÷. ìè ôî ëî ãèè ñòî ãëà âîå îã íå äû øà ùåå ÷ó äî­ âè ùå.

2 Å õ è ä í à — â ãðå÷. ìè ôî ëî ãèè ÷ó äî âè ùå — ïî ëó æåí ùè íà­ïî ëóç ìåÿ. (Ïå ðå íîñíîå — çëîé, êî âàð íûé ÷å ëî âåê).

7

îí óâè äåë Ãå ðàê ëà è áðî ñèë ñÿ ãðî ìàä íûì ïðûæ êîì íà ãå ðîÿ. Êàê ìîë íèÿ ñâåðê íó ëà ïà ëè öà Ãå ðàê ëà è ãðî ìî âûì óäà ðîì îá ðó øè ëàñü íà ãî ëî âó ëüâà. Îã ëó øåí íûé ñòðàø íûì óäà ðîì, ëåâ óïàë íà çåì ëþ. Ãå ðàêë áðî ñèë ñÿ íà íå ãî, îá õâà òèë åãî ñâî è ìè ìî ãó ÷è ìè ðó êà ìè è çà äó øèë. <…> Êîã äà Ãå ðàêë ïðè íåñ óáè òî ãî èì ëüâà â Ìè êå íû, Ýâ ðè ñ ôåé ïî áëåä íåë îò ñòðà õà, âçãëÿ íóâ íà ÷ó äî âè ùå. Öàðü Ìè êåí ïî íÿë, êà êîé íå­÷å ëî âå ÷å ñ êîé ñè ëîé îá ëà äà åò Ãå ðàêë. Îí çà ïðå òèë åìó äà æå ïðè áëè æàòü ñÿ ê âî ðî òàì Ìè êåí; êîã äà æå Ãå ðàêë ïðè íî ñèë äî êà çà òåëü ñò âà ñâî èõ ïî äâè ãîâ, Ýâ ðè ñ ôåé ñ óæà ñîì ñìî ò ðåë íà íèõ ñ âû ñî êèõ ìè êåí ñêèõ ñòåí.

ñêîò íûé äâîð öà ðÿ àâ ãèÿ (øå ñ òîé ïî äâèã)

Âñêî ðå Ýâ ðè ñ ôåé äàë íî âîå ïî ðó ÷å íèå Ãå ðàê ëó. Îí äîë æåí áûë î÷è ñ òèòü îò íà âî çà âåñü ñêîò íûé äâîð Аâ ãèÿ, öà ðÿ Ýëè­äû, ñû íà ëó ÷å çàð íî ãî Ãå ëèî ñà. Áîã ñîëí öà äàë ñâî å ìó ñû íó íå èñ ÷èñ ëè ìûå áî ãàò ñò âà. Îñî áåí íî ìíî ãî ÷èñ ëåí íû áû ëè ñòà­äà Аâ ãèÿ. Ñðå äè åãî ñòàä áû ëî òðè ñ òà áû êîâ ñ áå ëû ìè êàê ñíåã íî ãà ìè, äâå ñ òè áû êîâ áû ëè êðàñ íûå, êàê ñè äîí ñêèé ïóð ïóð, äâå íàä öàòü áû êîâ, ïî ñâÿ ùåí íûõ áî ãó Ãå ëèî ñó, áû­ëè áå ëûå, êàê ëå áå äè, à îäèí áûê, îò ëè ÷àâ øèé ñÿ íå î áûê­íî âåí íîé êðà ñî òîé, ñè ÿë, ïî äîá íî çâåç äå. Ãå ðàêë ïðåä ëî æèë Аâ ãèþ î÷è ñ òèòü â îäèí äåíü âåñü åãî ãðî ìàä íûé ñêîò íûé äâîð, åñ ëè îí ñî ãëà ñèò ñÿ îò äàòü åìó äå ñÿ òóþ ÷àñòü ñâî èõ ñòàä. Аâ ãèé ñî ãëà ñèë ñÿ. Îí ñ÷è òàë, ÷òî íå âîç ìîæ íî âû ïîë­íèòü òà êóþ ðà áî òó â îäèí äåíü. Ãå ðàêë ñëî ìàë ñ äâóõ ïðî­òè âî ïî ëîæ íûõ ñòî ðîí ñòå íó, îê ðó æàâ øóþ ñêîò íûé äâîð, è îò âåë â íå ãî âî äó äâóõ ðåê, Аë ôåÿ è Ïå íåÿ. Âî äà ýòèõ ðåê â îäèí äåíü óíåñ ëà âåñü íà âîç ñî ñêîò íî ãî äâî ðà, à Ãå ðàêë îïÿòü ñëî æèë ñòå íû. Ïðè øåë Ãå ðàêë ê Аâ ãèþ òðå áî âàòü íà­ãðà äû, íî öàðü íå îò äàë åìó îáå ùàí íîé äå ñÿ òîé ÷à ñ òè ñòàä, è ïðè øëîñü íè ñ ÷åì âåð íóòü ñÿ Ãå ðàê ëó â Òè ðèíô.

Ñòðàø íî îòî ìñòèë Ãå ðàêë öà ðþ Ýëè äû. ×å ðåç íå ñêîëü­êî ëåò, óæå îñ âî áî äèâ øèñü îò ñëóæ áû ó Ýâ ðè ñ ôåÿ, Ãå ðàêë âòîðã ñÿ ñ áîëü øèì âîé ñêîì â Ýëè äó, ïî áå äèë â êðî âî ïðî­

8

ëèò íîé áèò âå Аâ ãèÿ è óíè÷òîæèë åãî ñìåð òî íîñ íîé ñòðå ëîé. Ïî ñëå ïî áå äû ñî áðàë Ãå ðàêë âîé ñêî è âñþ áî ãà òóþ äî áû ÷ó ó ãî ðî äà Ïè ñû, ïðè íåñ æåðò âû îëèì ïèé ñêèì áî ãàì è ó÷ ðå äèë Îëèì ïèé ñêèå èã ðû, êî òî ðûå ïðî âî äè ëèñü ñ òåõ ïîð êàæ äûå ÷å òû ðå ãî äà íà ñâÿ ùåí íîé ðàâ íè íå, îá ñà æåí íîé ñà ìèì Ãå­ðàê ëîì îëè âà ìè, ïî ñâÿ ùåí íû ìè áî ãè íå Аôè íå­Ïàë ëà äå1.

(Ïî Í. Êó íó)

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Êòî òà êîé Ãå ðàêë? ×åì îí ïðî ñëà âèë ñÿ?2. Êà êèå ÷åð òû õà ðàê òå ðà âî ïëî ùå íû â îá ðà çå Ãå ðàê ëà?3. Ïå ðå ñêà æè òå áëèç êî ê òåêñòó ýïè çîä áîðü áû Ãå ðàê ëà ñî

ëüâîì. Âû äå ëè òå ñëî âà è âû ðà æå íèÿ, îïè ñû âà þ ùèå íå î áûê íî­âåí íóþ ñè ëó ãå ðîÿ.

4.  êíè ãå «Ëå ãåí äû è ìè ôû äðåâ íåé Ãðå öèè» Í. А. Êó íà — îä íî ãî èç èç âå ñò íåé øèõ ó÷å íûõ ïåð âîé ïî ëî âè íû ÕÕ âå êà, çà íè­ìàâ øå ãî ñÿ èçó ÷å íè åì äðåâ íå ãðå ÷å ñ êîé êóëü òó ðû, à òàê æå â ñáîð­íè êå «Ãå ðîè Ýë ëà äû» ïè ñà òåëü íè öû Â. Ñìèð íî âîé âû íàé äå òå ñêà çà íèÿ îá îñ òàëü íûõ ïî äâè ãàõ Ãå ðàê ëà. Ïðî ÷è òàé òå èõ ñà ìî­ñòî ÿ òåëü íî.

5. Ïîä ãî òîâü òå íå áîëü øîå ñî îá ùå íèå îá ó÷à ñ òèè ñïîðò ñ ìå íîâ Óç áå êè ñ òà íà â Ìåæ äó íà ðîä íûõ Îëèì ïèé ñêèõ èã ðàõ.

ìÈ Ôû äðÅ íÈÕ ñËà Âßí

Ìè ôû äðåâ íèõ ñëà âÿí îò ëè ÷à þò ñÿ áî ãàò ñò âîì îá ðà çîâ è êðà ñîê, áåñ êî íå÷ íûì ðàç íî îá ðà çè åì òåì è ñþ æå òîâ. Шè ðî êî èç âå ñò íû ìè ôî ëî ãè ÷å ñ êèå ïåñ íè î Ñîëí öå, î ñè ëàõ ïðè ðî­äû, åå îæèâ ëå íèè è óâÿ äà íèè, ðîæ äå íèè æè âî íîñ íî ãî ñâå òà è íà ñòóï ëå íèè òÿ ãî ñò íî ãî ìðà êà, áû ëè÷ êè è áû âàëü ùè íû2

1 А ô è í à­Ï à ë ë à ä à — â ãðå÷. ìè ôî ëî ãèè áî ãè íÿ âîé íû è ïî áå äû, à òàê æå ìó ä ðî ñ òè, çíà íèé, èñ êóññòâ è ðå ìåñ ëà. Çåâñ, çíàÿ, ÷òî åãî ñû íó Ãå ðàê ëó ïðè äåò ñÿ ïðå îäî ëåòü ìíî ãî îïàñ íî ñ òåé, ïî âå ëåë Аôè íå­Ïàë ëà äå ïî ìî ãàòü åìó.

2 Á û ë è ÷ ê è è á û â à ë ü ù è í û — íà ðîä íûå ïðå äà íèÿ è ñêà çà íèÿ.

9

î äó õàõ ïðè ðî äû — Ëå øåì, Âî äÿ íîì, Ðó ñàë êå, â êî òî ðûõ äðåâ íèå ñëà âÿ íå ïî ýòè ÷å ñ êè âû ðà æà ëè ñâîè ðàç äó ìüÿ, ìå÷­òû è æå ëà íèÿ.

Îñî áîå ìå ñ òî â ñî êðî âèù íè öå íà ðîä íî ãî òâîð ÷å ñò âà çà íè­ìà åò ñëà âÿí ñêèé ìèô î âå÷ íî þíîì, âå÷ íî ðà äî ñò íîì ßðè­ ëå — áî ãå âå ñåí íå ãî ñîëí öà, ïî êðî âè òå ëå ëþá âè è ïëî äî­ðî äèÿ. Ìî ëî äîé è ïðå êðàñ íûé, îäå òûé â áå ëûå îäåæ äû, îí åäåò íà áå ëîì êî íå. Íà ãî ëî âå åãî âå íîê èç âå ñåí íèõ öâå­òîâ, â ðó êå — ãîðñòü ðæà íûõ êî ëî ñü åâ. È êó äà íè ñòó ïèò ßðè ëî ñâî è ìè áî ñû ìè íî ãà ìè – òàì òîò ÷àñ âû ðà ñ òà åò ãó ñ òàÿ ðîæü.

Ïè ñà òåëü Ï. È. Ìåëü íè êîâ­Ïå ÷åð ñêèé ïî ýòè ÷å ñ êè îá ðà­áî òàë ìè ôî ëî ãè ÷å ñ êèé ñþ æåò î ëó ÷å çàð íîì ßðè ëå.  ìè ôå ìèð ïðåä ñòà åò êàê òâî ðå íèå ìî ãó ÷èõ ñòè õèé íûõ ñèë ïðè­ðî äû, ïî âå ñò âó åò ñÿ î ñìå íå ëå òà çè ìîþ, î òîì, êàê ßðè ëî äà ðî âàë ÷å ëî âå êó îãîíü.

íà ðÎä íûÉ ìÈÔ Î ñÎËí ÖÅ

Ëå æà ëà Ìàòü­Ñû ðà­Çåì ëÿ âî ìðà êå è ñòó æå. Ìåðò âà áû­ëà — íè ñâå òà, íè òåï ëà, íè çâó êîâ, íè êà êî ãî äâè æå íèÿ. È ñêà çàë âå÷ íî þíûé, âå÷ íî ðà äî ñò íûé ñâåò ëûé ßð: «Âçãëÿ­íåì ñêâîçü òüìó êðî ìåø íóþ íà Ìàòü­Ñû ðó­Çåì ëþ, õî ðî øà ëü, ïðè ãî æà ëü îíà?» È ïëà ìåíü âçî ðà ñâåò ëî ãî ßðà â îä íî ìãíî âå íèå ïðî íè çàë íå èç ìå ðè ìûå ñëîè ìðà êà, ÷òî ëå æà ëè íàä ñïàâ øåþ Çåì ëåþ, è ãäå ßðè ëèí âçîð ïðî ðå çàë òüìó, òàì âîñ ñè ÿ ëî ñîëí öå êðàñ íîå. È ïî ëè ëèñü ÷å ðåç ñîëí öå æàð êèå âîë íû ëó ÷å çàð íî ãî ßðè ëè íà ñâå òà.

Ìàòü­Ñû ðà­Çåì ëÿ îò ñíà ïðî ñíó ëàñü è â þíîé êðà ñå ðàñ êè­íó ëàñü. Æàä íî ïè ëà îíà çî ëî òûå ëó ÷è æè âî íîñ íî ãî ñâå òà, è îò òî ãî ñâå òà ïà ëÿ ùàÿ æèçíü è òî ìÿ ùàÿ íå ãà ðàç ëè ëèñü ïî íå äðàì åå… Ëþ áû Çåì ëå ßðè ëè íû ðå ÷è, âîç ëþ áè ëà îíà áî ãà ñâåò ëî ãî, è îò æàð êèõ åãî ïî öå ëó åâ ðà çó êðà ñè ëàñü çëà êà ìè, öâå òà ìè, òåì íû ìè ëå ñà ìè, ñè íè ìè ìî ðÿ ìè, ãî ëó áû ìè ðå êà­ìè, ñå ðå á ðè ñ òû ìè îçå ðà ìè… È èç íåäð åå âû ëå òà ëè ïîä íå­

10

áåñ íûå ïòè öû, èç âåð òå ïîâ1 âû áå ãà ëè ëåñ íûå è ïî ëå âûå çâå­ðè, â ðå êàõ è ìî ðÿõ çà ïëà âà ëà ðû áà, â âîç äó õå çà òîë ê ëèñü ìåë êèå íà ñå êî ìûå, ìóø êè äà ìîø êè. È âñå æè ëî, è âñå ëþ áè ëî, è âñå ïå ëî õâà ëåá íûå ïåñ íè Îò öó­ßðè ëå, Ìà òå ðè­ Ñû ðîé­Çåì ëå. А ïî òîì Çåì ëÿ ïî ðî äè ëà ÷å ëî âå êà. È êîã äà âû­øåë îí èç íåäð çåì íûõ, óäà ðèë åãî ßðè ëî ïî ãî ëî âå çî ëî òîé âîæ æåé — ÿð êîé ìîë íè åé, è îò òîé ìîë íèè óì â ÷å ëî âå êå çà ðî äèë ñÿ. Çäðàâ ñò âî âàë ßðè ëî ëþ áè ìî ãî çåì íî ðîä íî ãî ñû íà íå áåñ íû ìè ãðî ìà ìè, ïî òî êà ìè ìîë íèé, è îò òåõ ãðî ìîâ, îò òîé ìîë íèè âñÿ æè âàÿ òâàðü â óæà ñå âñòðå ïå íó ëàñü: ðàç ëå­òå ëèñü ïîä íå áåñ íûå ïòè öû, ïî ïðÿ òà ëèñü â ïå ùå ðû äó á ðàâ íûå çâå ðè, îäèí ÷å ëî âåê ïîä íÿë ê íå áó ðà çóì íóþ ãî ëî âó è íà ðå÷ü îò öà ãðî ìî âóþ îò âå ÷àë âå ùèì ñëî âîì, ðå ÷üþ êðû ëà­òîé… È óñ ëû øà òî ñëî âî è óç ðåâ öà ðÿ ñâî å ãî è âëà äû êó, âñå äðå âà, âñå öâå òû è çëà êè ïå ðåä íèì ïðå êëî íè ëèñü.

Ïî òîì ñòà ëà ñëà áåòü ñè ëà ßðè ëû, Ìàòü­Ñû ðà­Çåì ëÿ ñòà ëà òî ñ êî âàòü, áî ÿñü ÷òî çà ìåðç íåò. ßðè ëî óòå øèë åå, ñêà çàâ, ÷òî îïÿòü âåð íåò ñÿ, à ïî êà äëÿ ïîä äåð æà íèÿ òåï ëà íà çåì­ëå ïî ñëàë Îãîíü.

Òàê ìûñ ëè ëè ëþ äè î ñìå íå ëå òà çè ìîþ è î íà ÷à ëå Îã íÿ… Îò òî ãî íà øè ïðåä êè è ÷å ñò âî âà ëè âå ëè êè ìè ïðà çä íè êà ìè äà ðî âà íèå ßðè ëîé îã íÿ ÷å ëî âå êó. Ïðà çä íè êè ñî âåð øà ëèñü â äîë ãèå ëåò íèå äíè, êîã äà Ñîëí öå, íå óêî ðà ÷è âàÿ õîä, íà ÷è­íà åò ðàñ ñòà âàòü ñÿ ñ Çåì ëåþ.

(Èç ðî ìà íà «Â ëå ñàõ» Ï. È. Ìåëü íè êî âà-Ïå ÷åð ñêî ãî.)

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. ×òî âû óç íà ëè î ìè ôàõ äðåâ íèõ ñëà âÿí? Î ÷åì â íèõ ïî­âå ñò âó åòñÿ?

2. Êòî òà êîé ßðè ëî? Êà êèì åãî ïðåä ñòàâ ëÿ ëè äðåâ íèå ñëà âÿ íå?3. Î ÷åì ïî âå ñò âó åò ñÿ â ìè ôå î ßðè ëå? Êà êèì â íåì ïðåä ñòà åò ìèð? 4. Ïîä ãî òîâü òå õó äî æå ñò âåí íûé ïå ðå ñêàç ìè ôà î ßðè ëå.

1 Â å ð ò å ï — óáå æè ùå, íî ðà.'

11

Äå ëà äàâ íî ìè íóâ øèõ äíåé,ïðå äà íüÿ ñòà ðè íû ãëó áî êîé.

À. Ñ. Ïóø êèí

Óñò íîå ïî ýòè ÷å ñ êîå èñ êóñ ñò âî äå ëèò ñÿ íà òðè ðî äà: ýïîñ, ëè ðè êó è äðà ìy.  ýïî ñå äåé ñò âè òåëü íîñòü èçî á ðà æà åò ñÿ ïðè ïî ìî ùè ïî âå ñò âî âà íèÿ î ñî áû òè ÿõ è ïî ñòóï êàõ ãå ðîÿ, ëè­ðè êà ïåðåäàåò âíó ò ðåí íèå ïå ðå æè âà íèÿ è ÷óâ ñò âà ÷å ëî âå êà, à äðà ìà — ýòî íå ïî ñðåä ñò âåí íî ñöå íè ÷å ñ êîå äåé ñò âèå, òå àòð.

Êàæ äûé èç ðî äîâ ïî ýòè ÷å ñ êî ãî èñ êóñ ñò âà, â ñâîþ î÷å ­ ðåäü, äå ëèò ñÿ íà âè äû è æà í ðû, ò. å. íà õó äî æå ñò âåí íûå ôîð ìû.  ðóñ ñêîì ôîëü ê ëî ðå òà êè ìè æà í ðà ìè ÿâ ëÿ þò ñÿ áû ëè íû, ñêàç êè, ïåñ íè, ëå ãåí äû, ïî ñëî âè öû, çà ãàä êè, ÷à ñ­òóø êè.

Êàæ äûé æàíð èìåë ñà ìî ñòî ÿ òåëü íîå çíà ÷å íèå. Ýïè ÷å ñ êèå æà í ðû — ñêàç êè, áû ëè íû è èñ òî ðè ÷å ñ êèå ïåñ íè èçî á ðà æà­ëè áîðü áó ÷å ëî âå êà ñ ïðè ðî äîé, ñòà íîâ ëå íèå åäè íî ãî ãî ñó­äàð ñò âà, ñòðåì ëå íèå ê ñïëî ÷åí íî ñ òè, îáú å äè íå íèå â áîðü áå ïðî òèâ çëûõ ñèë.

Áû ËÈ íû

Áû ëè íû — ðóñ ñêèå íà ðîä íûå ýïè ÷å ñ êèå ïåñ íè ñ ãå ðî è ÷å­ñ êèì ñþ æå òîì.  íèõ ðàñ ñêà çû âà åò ñÿ î ñî áû òè ÿõ äà ë¸êî ãî ïðî øëî ãî. Ãëàâ íûé ãå ðîé áûëèí — áî ãà òûðü — ïî áåæ äà­åò íå ñìåò íûå ïîë ÷è ùà âðà ãîâ Ðóñ ñêîé çåì ëè èëè ñêà çî÷ íîå ÷ó äî âè ùå. Íå ñìî ò ðÿ íà òî, ÷òî ìíî ãîå â áû ëè íàõ ïðî èñ­õî äèò ÷ó äåñ íûì îá ðà çîì, ïî âîë øåá ñò âó, ñëó øà òå ëè âîñ ïðè­íè ìà ëè èõ êàê äåé ñò âè òåëü íî ïðî èñ õî äèâ øåå. Ðàñ ñêà çû âà ëè áû ëè íû ñòðàí ñò âó þ ùèå ïåâ öû­ñêà çè òå ëè. ×à ñ òî ñâîè ðàñ­ñêà çû îíè ñî ïðî âîæ äà ëè èã ðîé íà ãóñ ëÿõ. Èõ íå ñëó ÷àé íî íà çû âà ëè ïåâ öà ìè, ïî òî ìó ÷òî áû ëè íû íà ïî ìè íà þò ïåñ íè ñâî åé ïðî òÿæ íî ñ òüþ, íà ïåâ íî ñ òüþ, òîð æå ñò âåí íî­âå ëè ÷à âûì òî íîì, ìåä ëè òåëü íûì è ñïî êîé íûì ñòè ëåì. Áû ëè íû èìå þò

12

è ñâîè îñî áåí íî ñ òè: îíè íà ÷è íà þò ñÿ ñ çà ïå âà èëè çà ÷è íà, ãäå ñêà çè òåëü ïðè âëå êà åò âíè ìà íèå ñëó øà òå ëåé, ñî çäà åò íà­ñò ðî å íèå, îá ðà ùà åò ñÿ ê ñëó øà òå ëÿì. Åñòü â áû ëè íàõ òàê íà çû âà å ìûå îá ùèå ìå ñ òà, ïî âòî ðå íèÿ, çà ìåä ëå íèå äåé ñò âèÿ è êîí öîâ êà èëè èñ õîä, â êî òî ðîì îáû÷ íî ïðî ñëàâ ëÿ åò ñÿ áî­ãà òûðü è åãî ïî áå äà.

Ñâî å îá ðà çåí è ñþ æåò áû ëèí. Îñ íî âîé ÿâ ëÿ åò ñÿ îáû÷ íî âàæ íîå, çíà ÷è òåëü íîå ñî áû òèå, íî â öåí ò ðå áû ëè íû — âñå ãäà áî ãà òûðü. Âñå ñî áû òèÿ è ãå ðîè â áû ëè íàõ ãè ïåð áî ëè çè ðî âà­íû, ò.å. ïðå óâå ëè ÷å íû.

Áî ãà òûðü áüåò ñÿ ïà ëè öåé «â äå âÿ íî ñ òî ïóä», ñõâà òèâ âðà ãà çà íî ãè, «ïî áè âà åò ñèëü íîå âîé ñêî».

Æå ñ òî êèì è áåñ ïî ùàä íûì èçî á ðà æà åò ñÿ â áû ëè íàõ âî­ðâàâ øèé ñÿ íà ðóñ ñêèå çåì ëè âðàã. Îí ææåò ãî ðî äà è ñå ëà, ãðà áèò è ðà çî ðÿ åò «öåðê âè ñî áîð íûå», îò áè ðà åò ó êðå ñ òü ÿí «äî á ðî­èìó ùå ñò âî», óãî íÿ åò ñêîò, òîë ïà ìè óâî äèò â ïëåí «äî á ðûõ ìî ëîä öåâ», çà áè ðà åò â íà ëîæ íè öû «êðàñ íûõ äå âó­øåê».

Íî íå î áûê íî âåí íàÿ ñè ëà è ìîùü âðà ãîâ òîëü êî ïîä ÷åð­êè âà åò ñìå ëîñòü è îò âà ãó áî ãà òû ðåé, âñòó ïà þ ùèõ ñ íè ìè â áîðü áó.

Ãëàâ íûé ãå ðîé áû ëè íû — áî ãà òûðü — áûë âî ïëî ùå íè åì íà ðîä íûõ èäå à ëîâ ñè ëû, ìó æå ñò âà, ñïðà âåä ëè âî ñ òè, ëþá âè ê Ðî äè íå. È ñà ìû ìè ëþ áè ìû ìè íå ñëó ÷àé íî ñòà ëè Èëüÿ Ìó ðî ìåö, Äî á ðû íÿ Íè êè òè÷ è Аëå øà Ïî ïî âè÷. Èõ ñóäü áû òåñ íî ñâÿ çà íû, îíè ÷åì­òî ïî õî æè. Ñà ìûé ñòàð øèé èç íèõ, ñà ìûé ìî ãó ÷èé — Èëüÿ Ìó ðî ìåö.

Èëüÿ Ìó ðî ìåö — ãå ðîé ðóñ ñêèõ áû ëèí. Ïî ýòè ÷å ñ êóþ áè î ãðà ôèþ Èëüè îò êðû âà þò áû ëè íû î ïî ëó ÷å íèè èì áî­ãà òûð ñêîé ñè ëû. Ïî îä íèì áû ëè íàì, îí ïî ëó ÷à åò ñè ëó îò Ñâÿ òî ãî ðà­áî ãà òû ðÿ, ïî äðó ãèì — îí òðèä öàòü òðè ãî äà áûâ­øèé ñèä íåì, ïî ëó ÷à åò èñ öå ëå íèå îò êà ëåê è ïðè îá ðå òà åò ìî ãó ÷óþ ñè ëó.

Îá ðàç Èëüè Ìó ðîì öà — ýòî îá ðàç èäå àëü íî ãî ÷å ëî âå êà. Ãëàâ íûå ÷åð òû â îá ðà çå Èëüè — áåñ êî ðû ñ òèå, ñà ìî îò âåð æåí­

13

íàÿ ëþ áîâü ê íà ðî äó è ðî äè íå, ãî òîâ íîñòü âñå ãäà âñòàòü íà çà ùè òó âñåõ áåñ ïðàâ íûõ è îáåç äî ëåí íûõ, óìå íèå ïî ñòî ÿòü çà ñâîå ÷å ëî âå ÷å ñ êîå äî ñòî èí ñò âî.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Î ÷åì ðàñ ñêà çû âà åò ñÿ â áû ëè íàõ?2. Êòî ÿâ ëÿ åò ñÿ ãå ðî åì áû ëèí?3. Êà êè ìè êà ÷å ñò âà ìè îá ëà äà þò ãå ðîè áû ëèí?

ÈËÜß ìÓ ðÎ ìÅÖ È ñÎ ËÎ ÂÅÉ­ðàç ÁÎÉ íÈÊ

Èç òî ãî ëè òî èç ãî ðî äà èç Ìó ðî ìà,Èç òî ãî ñå ëà äà ñ Êà ðà ÷à ðî âàÂû åç æàë óäà ëåíü êèé äî ðîä íûé äî á ðûé ìî ëî äåö.Îí ñòî ÿë çà óò ðå íþ1 âî Ìó ðî ìå.А ê îáå äåí êå2 ïî ñïåòü õî òåë îí â ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä.Äà è ïîäú å õàë îí êî ñëàâ íî ìó êî ãî ðî äó ê ×åð íè ãî âó.Ó òî ãî ëè òî ãî ðî äà ×åð íè ãî âàÍà ãíà íî­òî ñè ëóø êè ÷åð íûì­÷åð íî,Аé, ÷åð íûì­÷åð íî, êàê ÷åð íà âî ðî íà.Òàê ïå õî òîþ íè êòî òóò íå ïðî õà æè âàò,Íà äî á ðîì êî íå íè êòî òóò íå ïðî åç æè âàò,Ïòè öà ÷åð íûé âî ðîí íå ïðî ëå òû âàò,Ñå ðûé çâåðü äà íå ïðî ðû ñ êè âàò.А ïîäú å õàë êàê êî ñè ëóø êå âå ëè êî åé.

Îí êàê ñòàë­òî ýòó ñè ëó âå ëè êóþ,Ñòàë êî íåì òîï òàòü äà ñòàë êî ïü åì êî ëîòü,Аé ïî áèë îí ýòó ñè ëó âñþ âå ëè êóþ,Îí ïîäú å õàë­òî ïîä ñëàâ íûé ïîä ×åð íè ãîâ­ãðàä.

1 Ç à ó ò ð å í ÿ — öåð êîâ íàÿ ñëóæ áà â ïåð âîé ïî ëî âè íå äíÿ.2 Î á å ä å í ê à (îáåä íÿ) — öåð êîâ íàÿ ñëóæ áà âî âòî ðîé ïî­

ëî âè íå äíÿ.

14

Âû õî äè ëè ìó æè êè äà òóò ÷åð íè ãîâ ñêèÈ îò âî ðÿ ëè­òî âî ðî òà âî ×åð íè ãîâ­ãðàä,Аé çî âóò åãî â ×åð íè ãîâ âî å âî äîþ1.Ãî âî ðèò­òî èì Èëüÿ äà òà êî âû ñëî âà:«Аé æå ìó æè÷ êè äà âû ÷åð íè ãîâ ñêè!ß íåé äó ê âàì âî ×åð íè ãîâ âî å âî äîþ.Óêà æè òå ìíå äî ðîæ êó ïðÿ ìî åç æóþ,Ïðÿ ìî åç æóþ äà ïðÿ ìî â ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä».Ãî âî ðè ëè ìó æè÷ êè åìó ÷åð íè ãîâ ñêè:«Òû óäà ëåíü êèé äî ðîä íûé äî á ðûé ìî ëî äåö,Аé òû ñëàâ íûé áî ãà òûðü äà ñâÿ òî ðóñ ñêèé!Ïðÿ ìî åç æàÿ äî ðîæ êà çà êî ëî äå ëà2,Çà êî ëî äå ëà äî ðîæ êà, çà ìó ðà âå ëà3,Аé ïî òîé äî ðîæ êå ïðÿ ìî åç æåþÄà ïå õî òîþ íè êòî äà íå ïðî õà æè âàë,Íà äî á ðîì êî íå íè êòî äà íå ïðî åç æè âàë.Êàê ó òîé ëè­òî ó Ãðÿ çè­òî ó ×åð íîé,Äà ó òîé ëè ó áå ðåç êè ó ïî êëÿ ïûÿ,Äà ó òîé ëè ðå÷ êè ó Ñìî ðî äè íû,Ó òî ãî êðå ñ òà ó Ëå âà íè äî âà4

Ñè äèò Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê âî ñû ðîì äó áó,Ñâè ñ òèò Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê äà ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Îí êðè ÷èò, çëî äåé­ðàç áîé íèê, ïî­çâå ðè íî ìó.È îò åãî ëè­òî îò ïî ñâè ñ òà ñî ëî âü å ãî,È îò åãî ëè­òî îò ïî êðè êà çâå ðè íî ãî,Òî âñå òðà âóø êè­ìó ðà âû óï ëå òà þò ñÿ,Âñå ëà çî ðå âû öâå òî÷ êè îñû ïà þò ñÿ.

1  î å â î ä à — íà ÷àëü íèê âîéñê, îá ëà ñ òè, îê ðó ãà.2 Ç à ê î ë î ä å ë à — çà âà ëå íà êî ëî äü åì, ïàâ øè ìè äå ðå âü­

ÿ ìè; ñòà ëà íå ïðî õî äè ìîé.3 Ç à ì ó ð à â å ë à — çà ðîñ ëà òðà âîé, ñòà ëà íå çà ìåò íîé.4 Ë å â à í è ä î â ê ð å ñ ò — ìå ñ òî íà çíà ÷åí íûõ âñòðå÷ áî ãà­

òû ðåé è îñ òà íî âîê âî âðå ìÿ èõ ñòðàí ñò âèé, êî òî ðîå ñ÷è òà ëîñü ñâÿ­ùåí íûì.

15

Òåì íû ëå ñóø êè ê çåì ëå âñå ïðè êëî íÿ þò ñÿ,А ÷òî åñòü ëþ äåé — òî âñå ìåðò âû ëå æàò.Ïðÿ ìî åç æåþ äî ðî æåíü êîé — ïÿòü ñîò åñòü âåðñò,Аé, îêîëü íî åé äî ðîæ êîé — öå ëà òû ñÿ ÷à».Îí ïó ñ òèë äî á ðà êî íÿ äà áî ãà òûð ñêî ãî,Îí ïî åõàë­òî äî ðîæ êîé ïðÿ ìî åç æåþ.Åãî äî á ðûé êîíü äà áî ãà òûð ñêèéÑ ãî ðû íà ãî ðó ñòàë ïå ðå ñêà êè âàòü,Ñ õîë ìà íà õîë ìó ñòàë ïå ðå ìà õè âàòü,Ìåë êè ðå ÷åíü êè, îç¸ð êà ïðî ìåæ íîã ñïó ùàë.Ïîäú åç æà åò îí êî ðå÷ êå êî Ñìî ðî äè íå,Äà êî òî åé îí êî Ãðÿ çè îí êî ×å ð íî åé.Äà êî òîé ëè êî áå ðåç êå êî ïî êëÿ ïûÿ,Ê òî ìó ñëàâ íî ìó êðå ñ òó êî Ëå âà íè äî âó...Çà ñâè ñ òàë­òî Ñî ëî âåé äà ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Çà êðè ÷àë çëî äåé­ðàç áîé íèê ïî­çâå ðè íî ìó,Òàê âñå òðà âóø êè­ìó ðà âû óï ëå òà ëè ñÿ,Äà ëà çî ðå âû öâå òî÷ êè îñû ïà ëè ñÿ,Òåì íû ëå ñóø êè ê çåì ëå âñå ïðè êëî íÿ ëè ñÿ.Åãî äî á ðûé êîíü äà áî ãà òûð ñêèé,А îí íà êîðç íè1 äà ñïî òû êà åò ñÿ.А êàê ñòà ðûé­òî êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåöÁå ðåò ïëå òî÷ êó øåë êî âóþ â áå ëó ðó êó,А îí áèë êî íÿ äà ïî êðó òûì ðå á ðàì,Ãî âî ðèë­òî îí, Èëüÿ, äà òà êî âû ñëî âà:«Аõ òû, âîë ÷üÿ ñûòü äà òðà âÿ íîé ìå øîê!Аëè òû èä òè íå õîøü, àëè íå ñòè íå ìîæü?×òî òû íà êîðç íè, ñî áà êà, ñïî òû êà åøü ñÿ?Íå ñëû õàë ëè ïî ñâè ñ òà ñî ëî âü åãî?Íå ñëû õàë ëè ïî êðè êà çâå ðè íî ãî,Íå âè äàë ëè òû óäà ðîâ áî ãà òûð ñêèõ?»Аé òóò ñòà ðûé êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåö,

1 Ê î ð ç í è — êîð íè.

16

Äà áå ðåò­òî îí ñâîé òó ãîé ëóê ðàç ðûâ ÷à òûé,Âî ñâîè áå ðåò âî áå ëû îí âî ðó ÷óø êè,Îí òå òè âî÷ êó øåë êî âóþ íà òÿ ãè âàë,А îí ñòðå ëî÷ êó êà ëå íóþ íà êëà äû âàë.Îí ñòðå ëèë â òî ãî­òî Ñî ëî âüÿ­ðàç áîé íè êà,Åìó âû áèë ïðà âî îêî ñî êî ñè öåþ1,Îí ñïó ñ òèë­òî Ñî ëî âüÿ äà íà ñû ðó çåì ëþ,Ïðè ñòåã íóë åãî êî ïðà âî ìó êî ñòðå ìå÷ êó áó ëàò íî ìó.È ïî âåç åãî ïî ñëàâ íó ïî ÷è ñ òó ïî ëþ,Ìè ìî ãíåç äûø êà ïî âåç äà Ñî ëî âü è íî ãî.

Ñîëîâåé-ðàçáîéíèê ïðåäëàãàåò áîãàòûðþ çàåõàòü ïî äîðîãå â ñâîé äîì è óãîñòèòü åãî.

Äà ìó æèê­òî äå ðå âåí ùè íà íå ñëó øàë ñÿ,А îí åäåò­òî ïî ñëàâ íî ìó ÷è ñ òó ïî ëþÏðÿ ìî åç æåþ äî ðîæ êîé â ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä.Îí ïðè åõàë­òî âî ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä,А êî ñëàâ íî ìó êî êíÿ çþ íà øè ðî êèé äâîð.Аé Âëà äè ìèð­êíÿçü îí âû øåë èç Áî æü åé öåðê âè,Îí ïðî øåë â ïà ëà òó áå ëî êà ìåí íó,Âî ñòî ëî âóþ ñâîþ âî ãî ðåí êó,Îíè ñå ëè åñòü äà ïèòü äà õëå áà êó øà òè,Õëå áà êó øà òè äà ïî îáå äà òè.Òóò Âëà äè ìèð­êíÿçü ñòàë ìî ëîä öà âû ñïðà øè âàòü:«Òû ñêà æè­êî, òû îò êó ëåø íûé2, äî ðîä íûé äî á ðûé ìî ëî äåö,Òå áÿ êàê­òî, ìî ëîä öà, äà èìå íåì çî âóò,Âå ëè ÷à þò, óäà ëî ãî, ïî îòå ÷å ñò âó?»Ãî âî ðèë­òî ñòà ðûé êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåö:«Åñòü ÿ ñ ñëàâ íî ãî èç ãî ðî äà èç Ìó ðî ìà,Èç òî ãî ñå ëà äà ñ Êà ðà ÷à ðî âà,Åñòü ÿ ñòà ðûé êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåö,Èëüÿ Ìó ðî ìåö äà ñûí Èâà íî âè÷».

1 Ê î ñ è ö à — âè ñîê.2 Î ò ê ó ë å ø í û é — îò êó äà âçÿë ñÿ.

17

Ãî âî ðèò åìó Âëà äè ìèð òà êî âû ñëî âà:«Аé æå ñòà ðûé êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåö!Äà äàâ íî ëè òû ïî âû å õàë èç Ìó ðî ìàÈ êî òî ðîþ äî ðî æåíü êîé òû åõàë â ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä?»«А ÿ åõàë­òî äî ðîæ êîé ïðÿ ìî åç æåþ,Ïðÿ ìî åç æåþ äî ðî æåíü êîé ÿ åõàë ìè ìî­òî ×åð íè ãîâ­ãðàä,Åõàë ìè ìî ýòó Ãðÿçü äà ìè ìî ×åð íóþ.Ìè ìî ñëàâ íó ðå ÷åíü êó Ñìî ðî äè íó,Ìè ìî ñëàâ íóþ áå ðå çó òó ïî êëÿ ïóþ,Ìè ìî ñëàâ íûé åõàë Ëå âà íè äîâ êðåñò».

Êíÿçü Âëàäèìèð íå ïîâåðèë Èëüå Ìóðîìöó, òàê êàê ïî ýòîé äîðîãå íèêòî íå ñìîã áû ïðîåõàòü.

Ãî âî ðèë åìó Èëüÿ äà òà êî âû ñëî âà:«Òû Âëà äè ìèð­êíÿçü äà ñòîëü íî êè åâ ñêèé!Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê íà òâî åì äâî ðå.Åìó âû áè òî âåäü ïðà âî îêî ñî êî ñè öåþ,È îí êî ñòðå ìå íè áó ëàò íî ìó ïðè êî âàí íûé».Òóò Âëà äè ìèð­êíÿçü äà ñòîëü íî êè åâ ñêèéÎí ñêî ðå øåíü êî âñòà âàë äà íà ðåç âû íîæ êè,Êó íüþ øó áîíü êó íà êè íóë íà îä íî ïëå÷ êî,Òóò îí øà ïî÷ êó ñî áî ëüþ íà îä íî óø êî,Âû õî äèë­òî îí íà ñâîé øè ðî êèé äâîðÏî ñìî ò ðåòü íà Ñî ëî âüÿ­ðàç áîé íè êà.Ãî âî ðèë Âëà äè ìèð­êíÿçü äà òà êî âû ñëî âà:«Çà ñâè ùè­êî, Ñî ëî âåé, òû ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Çà êðè ÷è­êî, ñî áà êà, ïî­çâå ðè íî ìó!»Ãî âî ðèë Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê Îäèõ ìàí òü åâ ñûí:«Íå ó âàñ­òî ÿ ñå ãî äíÿ, êíÿçü, îáå äàþ,А íå âàñ­òî ÿ õî ÷ó äà è ïî ñëó øà òè.ß îáå äàë­òî ó ñòà ðî ãî êà çà êà Èëüè Ìó ðîì öà,Äà åãî õî ÷ó­òî ÿ ïî ñëó øà òè».Ãî âî ðèë Âëà äè ìèð­êíÿçü äà ñòîëü íî êè åâ ñêèé:«Аé æå ñòà ðûé êà çàê òû Èëüÿ Ìó ðî ìåö!Ïðè êà æè­êà çà ñâè ñ òàòü òû Ñî ëî âüþ äà ïî­ñî ëî âü ̧ ìó,

18

Ïðè êà æè­êî çà êðè ÷àòü äà ïî­çâå ðè íî ìó».Ãî âî ðèë Èëüÿ äà òà êî âû ñëî âà:«Аé æå Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê Îäèõ ìàí òü åâ ñûí!Çà ñâè ùè­òêî òû âî ïîë ñâè ñ òà ñî ëî âü å ãî,Çà êðè ÷è­òêî òû âî ïîë êðè êà çâå ðè íî ãî».Ãî âî ðèë­òî åìó Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê Îäèõ ìàí òü åâ ñûí:«Аé æå ñòà ðûé êà çàê òû Èëüÿ Ìó ðî ìåö!Ìîè ðà íî÷ êè êðî âà âû çà ïå ÷à òà ëèñü,Äà íå õî òÿò­òî ìîè óñ òà ñà õàð íûå,Íå ìî ãó ÿ çà ñâè ñ òàòü äà ïî­ñî ëî âü ̧ ìó,Çà êðè ÷àòü­òî íå ìî ãó ÿ ïî­çâå ðè íî ìó.Аé âå ëè­êà êíÿ çþ òû Âëà äè ìè ðóÍà ëèòü ÷à ðó ìíå äà çå ëå íà âè íà.ß ïî âû ïüþ­òî êàê ÷à ðó çå ëå íà âè íà, —Ìîè ðà íî÷ êè êðî âà âû ïî ðà çîé äóò ñÿ,Äà óñ òà ìîè ñà õàð íû ïî ðàñ õî äÿò ñÿ,Äà òîã äà ÿ çà ñâè ùó äà ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Äà òîã äà ÿ çà êðè ÷ó äà ïî­çâå ðè íî ìó».Òóò Âëà äè ìèð­êíÿçü äà ñòîëü íî êè åâ ñêèéÎí ñêî ðåíü êî øåë âî ñòî ëî âó ñâîþ ãî ðåí êó.Íà ëè âàë îí ÷à ðó çå ëå íà âè íà,Äà íå ìà ëó îí ñòî ïó — äà ïîë òî ðà âå ä ðà,Ðàç âî äèë ìå äà ìè îí ñòî ÿ ëû ìè,Ïðè íî ñèë­òî îí êî Ñî ëî âüþ­ðàç áîé íè êó.Ñî ëî âåé­ðàç áîé íèê Îäèõ ìàí òü åâ ñûíÏðè íÿë ÷à ðî÷ êó îò êíÿ çÿ îí îä íîé ðó÷ êîé,Âû ïèë ÷à ðî÷ êó òó Ñî ëî âåé îä íèì äó õîì.Çà ñâè ñ òàë êàê Ñî ëî âåé òóò ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Çà êðè ÷àë ðàç áîé íèê ïî­çâå ðè íî ìó, —Ìà êîâ êè íà òå ðå ìàõ ïî êðè âè ëèñü,А îêî ëåí êè âî òå ðåì êàõ ðàñ ñû ïà ëèñü.Îò íå ãî, îò ïî ñâè ñ òà ñî ëî âü å ãî,×òî åñòü ëþ äè øåê, òàê âñå ìåðò âû ëå æàò,А Âëà äè ìèð­êíÿçü ñòîëü íî êè åâ ñêèéÊó íü åé øó áîíü êîé îí óê ðû âà åò ñÿ.

19

Аé òóò ñòà ðûé êà çàê äà Èëüÿ Ìó ðî ìåöÎí ñêî ðå øåíü êî ñà äèë ñÿ íà äî á ðà êî íÿ,È îí âåç­òî Ñî ëî âüÿ äà âî ÷è ñ òî ïî ëå,È îí ñðó áèë åìó äà áóé íó ãî ëî âó.Ãî âî ðèë Èëüÿ äà òà êî âû ñëî âà:«Òå áå ïîë íî­òêî ñâè ñ òàòü äà ïî­ñî ëî âü ̧ìó,Òåáå ïîëíî­òêî êðè÷àòü äà ïî­çâåðèíîìó,Òå áå ïîë íî­òêî ñëå çèòü äà îò öîâ­ìà òå ðåé,Òå áå ïîë íî­òêî âäî âèòü äà æåí ìî ëî äû èõ,Òå áå ïîë íî­òêî ñïó ùàòü ñè ðî òàòü ìà ëûõ äå òó øåê!»А òóò Ñîëîâüþ è ñëà âó ïî þò,Аé ñëà âó ïî þò åìó âåê ïî âå êó!

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Êà êîå ñî áû òèå ÿâ ëÿ åò ñÿ ãëàâ íûì â áû ëè íå?2. Âû äå ëè òå â òåê ñ òå îò ðûâ êè:à) Áèò âà Èëüè Ìó ðîì öà ñ «ñè ëóø êîé âå ëè êî åé».á) Èëüÿ Ìó ðî ìåö ðå øèë åõàòü «äî ðîæ êîé ïðÿ ìî åç æåþ».â) Áî ãà òûðü áå ðåò â ïëåí Ñî ëî âüÿ­ðàç áîé íè êà.3. Ñðàâ íèòå, êàê îïè ñà íû â áû ëè íå Èëüÿ Ìó ðî ìåö è Ñî ëî­

âåé­ðàç áîé íèê.4. Êàê õà ðàê òå ðè çó þò Èëüþ Ìó ðîì öà ýòè îïè ñà íèÿ?5. Âû ïè øè òå îò äåëü íûå ñëî âî ñî ÷å òà íèÿ è ïðåä ëî æå íèÿ, õà ðàê­

òåð íûå äëÿ íà ðîä íî ãî ÿçû êà. Íà ïðè ìåð: «Îí ïðî øåë â ïà ëà òó áå ëî êà ìåí íó»; «Îíè ñå ëè... õëå áà êó øà òè äà ïî îáå äà òè»; «Êî òî­ðîé äî ðî æåíü êîé òû åõàë â ñòîëü íûé Êè åâ­ãðàä?»

àË Ïà ìûØ

 ñî êðî âèù íè öå ìè ðî âîé êóëü òó ðû è äó õîâ íî ñ òè äî ñòîé­íîå ìå ñ òî ïðè íàä ëå æèò óç áåê ñ êî ìó ãå ðî è ÷å ñ êî ìó ýïî ñó «Аë­ïà ìûø».

Ïî ïó ëÿð íîñòü è îã ðîì íàÿ öåí íîñòü äà ñ òà íà1 â òîì, ÷òî â íåì ñ âû ñî êèì ïî ýòè ÷å ñ êèì ìà ñ òåð ñò âîì îò ðà æå íû èäåè

1 Ä à ñ ò à í — ýïè ÷å ñ êîå ïðî èç âå äå íèå â ïî ýòè ÷å ñ êîé ôîð ìå.

20

ñïðà âåä ëè âî ñ òè è ãó ìà íèç ìà, ñâî áî äû è ïà ò ðè î òèç ìà, ìó æå­ñò âà è ÷å ñ òè, òîð æå ñò âî äî á ðà íàä çëîì.

Äà ñ òàí ïî ëó ÷èë øè ðî êîå ðàñ ïðî ñò ðà íå íèå ñðå äè òþð êî­ÿçû÷ íûõ íà ðî äîâ. Èç âå ñò íû óç áåê ñ êèå, êà ðà êàë ïàê ñ êèå, êà­çàõ ñêèå âåð ñèè â ôîð ìå äà ñ òà íà, òà ä æèê ñ êèå, àë òàé ñêèå, òà òàð ñêèå, áàø êèð ñêèå âåð ñèè â ôîð ìå ïðå äà íèé è ñêà çîê.

Èòàê, «Аë ïà ìûø» áû òó åò â óñò íîì íà ðîä íîì òâîð ÷å ñò âå ìíî ãèõ òþðê ñêèõ íà ðî äîâ, íî íà è áî ëåå ïîë íûì, çíà ÷è òåëü­ íûì ïî îáú å ìó, áî ãà òûì ïî ñî äåð æà íèþ ïðè çíàí óç áåê ñ êèé âà ðè àíò äà ñ òà íà (â èç ëî æå íèè íà ðîä íî ãî ñêà çèòå ëÿ Ôà çè ëà Þë äàø­îã ëû).

Ó âîæ äÿ ïëå ìå íè Êîí ãðàò Áàé áó ðû ðîæ äà åò ñÿ äâîé íÿ — äî÷ü Êàë äûð ãà÷ è ñûí Õà êèì, êî òî ðûé åùå â äåò ñò âå ñî­âåð øà åò áî ãà òûð ñêèå ïî äâè ãè è ïî ëó ÷à åò èìÿ Аë ïà ìûø. Ó Áàé ñà ðû, áðà òà Áàé áó ðû â ýòî æå âðå ìÿ ðîæ äà åò ñÿ äî÷ü Áàð ÷èí. Аë ïà ìûø è Áàð ÷èí â ðàí íåì âîç ðà ñ òå ïî äî ãî âî ðåí­íî ñ òè ðî äè òå ëåé áû ëè îá ðó ÷å íû. Êîã äà äå òÿì èñ ïîë íÿ åò ñÿ ñåìü ëåò, Áàé áó ðû è Áàé ñà ðû ññî ðÿò ñÿ. Îáè æåí íûé Áàé ñà ðû óõî äèò â êàë ìûö êèå ñòå ïè.

— Ðî äè ÷è ìîè, ïî äàé òå ìíå ñî âåò!..×åì íà ëîã ïëà òèòü ìíå áðà òó ñâî å ìó, óíè æå íüå æèòü â ñâî åì ðîä íîì äî ìó,×åì â ñâî åé ñòðà íå ìíå ïðè âû êàòü ê ÿð ìó, —Ëó÷ øå ìíå Áàé ñóí ïî êè íóòü ñà ìî ìó!.. ÷ó æå äàëü íèé êðàé îò êî ÷å âàòü õî ÷ó —Òàì â èç ãíà íüå âåê ñâîé äî æè âàòü õî ÷ó.Îïî ñòû ëåë ìíå íå ñïðà âåä ëè âûé ìèð!Çà ãî ðîé — ãî ðà, çà íè ìè — ñòåïü ×èë áèð, —Ìî æåò áûòü, ÿ òàì íàé äó ñ÷à ñò ëè âûé ìèð.Ý, ìîé ïðè òåñ íè òåëü, Áàé áó ðû, ìîé áðàò!Òå ñåí äëÿ íå ãî, êàê âèä íî, ñòàë Êîí ãðàò,Âè äè ìî, ìå íÿ îí âî âñå âû æèòü ðàä.Ëó÷ øå ìíå Áàé ñóí ïî êè íóòü ñà ìî ìó!..Ñëûø íî, ó êàë ìû êîâ ñòå ïè õî ðî øè, —Ëó÷ øå áó äó èì ïëà òèòü íà ëîã ñ äó øè.

21

Ìî æåò áûòü, àë ëàõ ïî ìî æåò ìíå è òàì,А ðîä íî ìó áðà òó ÿ çÿ êåò1 íå äàì!Ìûñ ëè ìî ëè ìíå òåð ïåòü ïî äîá íûé ñðàì?Ðî äè ÷è ìîè, ÷òî ìíå òà èòü îò âàñ?Ñâåò ìî åé çâåç äû íà ðî äè íå óãàñ!Ëüþò ñÿ ìîè ñëå çû â äâà ðó ÷üÿ èç ãëàç.Ëó÷ øå ìíå Áà éñóí ïî êè íóòü ñà ìî ìó!

Áàð ÷èí âû ðîñ ëà êðà ñà âè öåé, åå ðó êè äî áè âà þò ñÿ êðîìå Аëïàìûøà, äå âÿ íî ñ òî êàë ìûö êèõ áî ãà òû ðåé.

Âî âåñü îïîð ïî ñêà êà ëè êàë ìû êè ê òî ìó õîë ìó, ÷òîáû ó÷àñòâîâàòü â ñîñòÿçàíèÿõ íà ïðàâî çàâîåâàòü êðàñàâèöó.

Íà äû áû âçâè âàÿ êî íåé, ïóòü îíè ïó ñ êà þò ñÿ ê íåé,Êàæ äûé ìíèò, ÷òî âñåõ îí ñèëü íåé,×òî îí êðà øå âñåõ è ñòðîé íåé,×òî åãî, ìîë, äå ëî — âåð íåé!Ïëÿ øóò êî íè, êðó ïîì âåð òÿ.Ñêà ÷óò æå íè õè — óäàëü öû,Ñêà ÷óò îíè, øóò êè øó òÿ,Óñ êàë ìûö êèé ëè õî êðó òÿ.Ñòî áåç äå ñÿ òè æå íè õîâÅäóò, îá îä íîì ãî âî ðÿò:— Ðàç îíà ñî ãëà ñüå äà åò,Ïóñòü ñà ìà èç áå ðåò,Êòî èç íàñ â ìó æüÿ ïîé äåò! —Âñåì èì äî ðî ãà Аé­Áàð ÷èí:Çó áû — æåì ÷ó ãà ó Áàð ÷èí,Ëè êîì — ïîë íî ëó íüÿ íåæ íåé,Ñòà íîì — êè ïà ðè ñà ñòðîé íåé,А ãëà çà ãà çå ëüè ó íåé!..Íà õîë ìå âå ñå ëüå ó íåé:Ñ íåþ äëÿ çà áàâ è óñ ëóã

1 Ç ÿ ê å ò — íà ëîã.'

22

Ñî ðîê íå ðàç ëó÷ íûõ ïî äðóã —Äðó æåí èõ äå âè ÷å ñ êèé êðóã,Ñëà äîê èõ ïðè âîëü íûé äî ñóã.Ðî çà ìè öâå òóò íà õîë ìåÏðè ñâî åé Áàð ÷èí­ãîñ ïî æå.Ðÿ äîì ñ Аé­Áàð ÷èí — Аé­Ñóê ñóð...Òàê îíè ñè äÿò — ãî âî ðÿò, —Íà äî ðî ãó ïà äà åò âçãëÿä.Ïî äî ðî ãå êî íè ïû ëÿò,Åäóò êàë ìû êè ê íèì, — áå äà!Äå âóø êè ðàñ òå ðÿ íû âñå,Аé­Áàð ÷èí — íå ìà è ñëå ïà.Æå íè õîâ âñå áëè æå òîë ïà, — äå âóø êå óâå ðå íû âñå,Ñâà òàòü ñÿ íà ìå ðå íû âñå.«Âîò êàê ñìó ùå íà! — ãî âî ðÿò. —Çíà ÷èò, ðà äà îíà! — ãî âî ðÿò. —Âû áîð îñ òà íî âèò íà êîì?»Êàæ äûé îò íåå áåç óìà,Êàæ äûé èç áà òû ðîâ òàé êîìÂè äèò ñå áÿ â ñ÷à ñ òüå òà êîì.А Áàð ÷èí, ñëå ïà è íå ìà,Ïðåä þð òîþ ñè äÿ, ìîë ÷èò,Ñëîâ íî èõ íå âè äÿ, ìîë ÷èò...Ùó ðÿ ìî ëî äå ÷å ñ êè ãëàç,Ñòà òüþ áî ãà òûð ñêîé õâà ëÿñü,Ñòî áåç äå ñÿ òè æå íè õîâÅç äÿò ïå ðåä íåé íà ïî êàç,Åç äÿ, ñêà ëÿò çó áû îíè...×òî óç áå÷ êå èõ óäàëü ñò âî,Èõ íà ñèëü íîå ñâà òîâ ñò âî, —Âñå ðàâ íî åé íå ëþ áû îíè:Íå î òå ñàíû, ãðó áû îíè!Ïî ïó ñ òó øà òà þò ñÿ òóò,Îò íåå ðå øå íèÿ æäóò —

23

Ñåðä öå Áàð ÷èí­àé íå ïîé ìóò,Áåä íî ãî ñåð äå÷ êà Áàð ÷èí!А îíà, òóò ñè äÿ, ìîë ÷èò,Ñëîâ íî èõ íå âè äÿ — ìîë ÷èò,Ãîð äàÿ óç áå÷ êà Áàð ÷èí...

Äî ïî ëó äíÿ ãîð äå ëè âî ïðî åç æà ëè ïå ðåä Áàð ÷èí êàë ìûö­êèå áà òû ðû— êðà ñî âà ëèñü ïå ðåä íåþ...

Ñà ìûé ñèëü íûé èç äå âÿ íî ñ òà áà òû ðîâ — Êî êàëü äàø­áà­òûð ñêà çàë åé:

— Óæ íå äó ìà åøü ëè òû â äó ðà êàõ íàñ îñ òà âèòü? Èëè òàê è áó äåì òóò ðàçú åç æàòü äî âå ÷åð íåé çà ðè?

Ýòè ñëî âà óñ ëû õàâ, ñêà çà ëà Áàð ÷èí òà êîå ñëî âî:

— Âîò ÷òî âàì ñêà çàòü õî òÿò ìîè óñ òà:Ñè ëîé âçÿòü ìå íÿ — íà ïðàñ íàÿ ìå÷ òà!ß îá ðó ÷å íà, è ìíå äðó ãîé æå ëàí:Ìè ëûé ìîé â ñòðà íå Áàé ñóí­Êîí ãðàò — ñóë òàí,Èìÿ — Õà êèì áåê, ïðî çâà íüå — Аë ïà ìûø!Ñè ëîé âçÿòü ìå íÿ — ý, ðó êè êî ðîò êè!Åõà ëè á ñâî åé äî ðî ãîé, äó ðà êè!Âåð òè òåñü íà ïðàñ íî ïðå äî ìíîþ çäåñü.Ðàç âå ê Аë ïà ìû øó íå äî ì÷èò ñÿ âåñòü?Ðàç âå íà êî íÿ îí ïî áî èò ñÿ ñåñòü?Ñâå òî ïðåä ñ òàâ ëå íü åì áó äåò åãî ìåñòü —Íè êî ìó èç âàñ ãî ëîâ òîã äà íå ñíåñòü!Íå çà ÷åì êî ìíå ñ áà õ âàëü ñò âîì äåðç êèì ëåçòü!Åõà ëè á íà çàä, ïî êó äà êî íè åñòü!Êîëü õî òè òå çíàòü, ÿ â ñè ëå âàì ðàâ íà,Òîëü êî íè êî ìó èç âàñ ÿ íå æå íà!Êðó æè òåñü âû òóò, êàê âî ðî íû, ãëóï öû, —Ïðî÷ü íà âñå ÷å òû ðå ñòî ðî íû, ãëóï öû!..

Áàð ÷èí ñòà âèò óñ ëî âèå æå íè õàì: ÷å ðåç øåñòü ìå ñÿ öåâ îíà âûé äåò çà ìóæ çà òî ãî, êòî ïî áå äèò â ñêà÷ êàõ, â ñòðå ëüáå èç ëó êà, èç ðó æüÿ è â áîðü áå. Ìåæ äó òåì Áàð ÷èí òàé íî ïî ñû­ëà åò ê Аë ïà ìû øó ãîí öîâ ñ ïðîñüáîé ñðî÷ íî ïðè åõàòü.

24

— Ïîë íàÿ ëó íà ñè ÿ íüå ëüåò âî êðóã.Ëó÷ íèê â áîé áå ðåò ñâîé ñà ìûé ëó÷ øèé ëóê.×ó æå äàëü íèé êðàé — çåì ëÿ ãîð ÷àé øèõ ìóê.Âû ðó ÷èòü Áàð ÷èí ïðè äåò äà ëå êèé äðóã...ß æå ëàþ âàì â ïó òè íå âå äàòü áåä,Ðî äè íå ïðî øó ìîé ïå ðå äàòü ïðè âåò,Êîê êà ìûø ñêèì âî äàì, âñåì ðîä íûì ìå ñ òàì,Íà øå ìó íà ðî äó, ÷òî îñ òàë ñÿ òàì,È ïðè âåò îñî áûé äðó ãó øêîëü íûõ ëåò!Ñêà æè òå: òà êîé êðà ñà âè öå, êàê ÿ,Âî âñå îò êàë ìû êîâ íåò æè òüÿ, —Ïëà ÷åò è ãî ðþ åò Áàð ÷èí­àé òâîÿ!Îäè íî êî ÿ ìåæ íå äðó ãîâ æè âó,Äðó ãà íåò — êî ãî íà ïî ìîùü ïðè çî âó?Ãî ëî âó òå ðÿþ, ìó ÷à þñü îä íà.Òÿæ êèé ãíåò êàë ìûö êèé ÿ ñíî ñèòü äîëæ íà —Íà ïîë ãî äà ëèøü îò ñðî÷ êà ìíå äà íà.Ó÷àñòü Аé­Áàð ÷èí ïî èñ òè íå ñòðàø íà!..Äÿ äå Áàé áó ðû äî ñòàâü òå ýòó âåñòü:Ñòàòü æå íîé êàë ìû êó ìíå óã ðî çà åñòü, —Íå õî ÷ó â ïëå íó áåç âðå ìåí íî îò öâåñòü!Ïëà ÷åò ìàòü ìîÿ — åé óòå øå íüÿ íåò,Ó îò öà â î÷àõ ïî ìåðê îò ãî ðÿ ñâåò,Äà ïðî ñòÿò ñÿ ìíå îøèá êè þíûõ ëåò!..Ì÷è òåñü æå, ìîè ïî ñëû, â ðîä íîé Êîí ãðàò,Âû ðó ÷èòü ìå íÿ íà ðîä ìîé áó äåò ðàä, —Òàì äðó çüÿ ìîè, ñå ñ ò ðà ìîÿ è áðàò.Ïî ñïå øè òå æå, ãîí öû, â Êîí ãðàò ðîä íîé,×òî áû ñáû ëîñü âñå çà äó ìàí íîå ìíîé!..

Аë ïà ìûø îò ïðàâ ëÿ åò ñÿ â ïî õîä.

Шëåì åãî áó ëàò íûé ãó äèò;Êó ïî ëî ïî äîá íûé ãðå ìèòÊî æè íî ñî ðî ãî âîé ùèò;Ìåä íûé íà êî íå÷ íèê íî æîíÇâÿ êà åò î ñòðå ìÿ, çâå íèò.

25

Âçäðà ãè âà åò êîíü è ôûð ÷èò,˸ òîì ñî êî ëè íûì ëå òèò.Ãíå âîì è ëþ áî âüþ âëå êîì,Ñêà ÷åò Аë ïà ìûø ïðÿ ìè êîì...Õà êèì áåê îò âà æåí è ñòðîã:Ãî ðå — íå ïî ñïåòü åìó â ñðîê!Ó íå ãî îò âà ãà â î÷àõ,Ó íå ãî ðó æüå íà ïëå ÷àõ!ßñ íûå ãëà çà èñ ñëå çÿ,Ïî ìî ùè ó íå áà ïðî ñÿ,Ñêà ÷åò Õà êèì áåê äåíü è íî÷ü,Íå äðó ãàì äà ëå êèì ãðî çÿ.Äíÿ åìó ïðî ñðî ÷èòü íåëü çÿ!Ææåò ðàç ëó êè áîëü ñå äî êà.Ðà çóì òåì, ÷òî âè äåë, ñìó ùåí.Ñêà ÷åò Аë ïà ìûø, âîç áóæ äåí,Ñàì ñ ñî áîé â ïó òè ãî âî ðèò,Ñëîâ íî êàê â áðå äó ãî âî ðèò.—  òó ñòðà íó ïðè äó, — ãî âî ðèò, —

26

Ìè ëóþ íàé äó, — ãî âî ðèò, —ß ëü íå îò âå äó, — ãî âî ðèò, —Îò íåå áå äó? — ãî âî ðèò. —Äî êà æó â áîþ, — ãî âî ðèò, —È â ðîä íîì êðàþ, — ãî âî ðèò, —Ñàì ÿ áó äó øàõ! — ãî âî ðèò.Âîò ÷òî îí â ìå÷ òàõ ãî âî ðèò!..

Îí ïðè áû âà åò â êàë ìûö êèå ñòå ïè. Áàð ÷èí è îò Аë ïà ìû­øà òðå áó åò ó÷à ñ òèÿ âî âñåõ ñî ñòÿ çà íè ÿõ.

Аë ïà ìû øó­áå êó ïî äî øåë ÷å ðåä.Áî å âîé ñâîé ëóê ñïî êîé íî îí áå ðåò.Ýòîò ëóê åãî íå äå ðå âÿí íûì áûë —Áðîí çî âûì, â ÷å òûð íàä öàòü áàò ìà íîâ áûë!Íà ÷å êàí ûé ëóê ðó êà åãî ëåã ëà,Áðî ñèë íà ìè øåíü îí çîð êèé ãëàç îð ëà,Âû íóë îí ñòðå ëó, à òà ñòðå ëà áû ëàÄëèí íîé, ÷òî êî ïüå, è îñ ò ðîé, êàê èã ëà!Êàë ìû êè âñå ñìî ò ðÿò íà åãî äå ëà —Çà âèñòü ãëó áî êî èõ äó øè îáî æã ëà:Ãäå òà êàÿ ñè ëà âçÿòü ñÿ â íåì ìîã ëà?!Òÿ íåò Аë ïà ìûø òó ãóþ òå òè âó —Âû òÿ íåò ëè îí òà êóþ òå òè âó?Âû òÿ íóë! Ëå òèò òî ÷å íàÿ ñòðå ëà,Ïî ïà äà åò â öåëü — õâà ëà åìó, õâà ëàÁå êó Аë ïà ìû øó çà åãî äå ëà!È íå ñëî ìàí ëóê, è òå òè âà öå ëà,È êàë ìû êàì ïëà êàòü õî ÷åò ñÿ ñî çëà:È ñòðåëü áà èç ëó êîâ ñ÷à ñ òüÿ íå äà ëà!..Òðå òüå íóæ íî èì óñ ëî âüå âû ïîë íÿòü —Íóæ íî èì èç ðó æåé ïî òåíü ãå1 ñòðå ëÿòü,Ïó ëåþ ïî ïàñòü — áûë óãî âîð òà êîâ —Â ìà ëóþ òåíü ãó çà òû ñÿ ÷ó øà ãîâ!Îé, íå äà ðîì øóì, ñìÿ òå íüå ó âðà ãîâ!

1 Ò å í ü ã à — ìî íå òà.'

27

Áó äåò ëè òå ïåðü óäà ÷à äëÿ ñòðåë êîâ?Áî å âûì ñâî èì èã ðà þ ÷è ðó æü åì,Аë ïà ìûø­áà òûð ñêà çàë: «Äà âàé íà÷ íåì!»Ñ ðó æü ÿ ìè êàë ìû êè ñòà ëè âû ñòó ïàòü,Ïî òåíü ãå­ìè øå íè ïó ëÿ ìè ñòðå ëÿòü.Íî øà ãîâ íà ñòî èëü íà ñòî äâàä öàòü ïÿòüÒîëü êî è ìîã ëè èõ ïó ëè äî ñòà âàòü.Ñåðä öå Аë ïà ìûø îá ðà äî âàë â òîò ÷àñ:Îí áå ðåò ðó æüå è áî å âîé ïðè ïàñ,Öå ëèò ñÿ â òåíü ãó, ñî ùó ðèâ ëå âûé ãëàç,Öå ëèò ñÿ — è ïó ëåé áüåò â òåíü ãó, êàê ðàç ìà ëóþ òåíü ãó íà òû ñÿ ÷ó øà ãîâ,Äî êà çàâ áåñ ñè ëüå âñåõ ñâî èõ âðà ãîâ!Ïåð âåí ñò âà íå âçÿâ íè â ñêà÷ êå, íè â ñòðåëü áå,Âñå êàë ìû êè øëþò ïðî êëÿ òèÿ ñóäü áå.Áó äåò ëè òå ïåðü óäà ÷à èì â áîðü áå?Èëü óç áåê óç áå÷ êó óâå çåò ê ñå áå?Ñòðà ñ òüþ ñî êî ëè íîé Аë ïà ìûø êè ïèò,ßðûì ãíå âîì ëüâè íûì Аë ïà ìûø ãî ðèò,Ñè ëîþ òè ã ðè íîé Аë ïà ìûø íà ëèò:Îí êàë ìû êà æìåò — êàë ìûê åä âà ñòî èò,Îí êàë ìû êà ãíåò — õðå áåò åãî òðå ùèò;Îò çåì ëè åãî îí îò ðû âà åò âäðóã, íå áî âû ñî êî åãî øâû ðÿ åò âäðóã!Âè äÿ ýòî ÷ó äî, âåñü íà ðîä øó ìèò.Ãî ëî âû çà êè íóâ, â íå áå ñà ãëÿ äèò,Êàê áà òûð îã ðîì íûé ñ íå áà âíèç ëå òèò —Аëü ÷è êîì èã ðàëü íûì êà æåò ñÿ íà âèä. çåì ëþ ãî ëî âîé çà ðûë ñÿ íàø áà òûð —È ïî ãèá çëî ñ÷à ñò íûé Êî êàëü äàø­áà òûð...Ñ÷à ñò ëèâ Аë ïà ìûø, ãîð äà Áàð ÷èí­àèì.Ó êàë ìû êîâ ãî ðå — ïëà ÷óò ìëàä è ñòàð:Ñëèø êîì èì òÿ æå ëûé íà íå ñåí óäàð.Öâåò áà òûð ñò âà èõ â òîò ÷åð íûé äåíü çà ÷àõ!Ó êàë ìû ÷åê ñêîëü êèõ ñëå çû íà ãëà çàõ!

28

Óä ðó ÷åí ñóäü áîé, óøåë êàë ìûö êèé øàõ,А çà íèì è âåñü íà ðîä åãî â ñëå çàõ...

Аë ïà ìûø ïî áåæ äà åò âñåõ ñî ïåð íè êîâ è æå íèò ñÿ íà Áàð­÷èí. Ïî ñëå ñâà äåá íî ãî ïè ðà Аë ïà ìûø óâî çèò ìî ëî äóþ æå íó â Êîí ãðàò, à îòåö Áàð ÷èí, Áàé ñà ðû, îñ òà åò ñÿ ó êàë ìû êîâ.

А äî ðî ãà âñÿ ëþäü ìè çà ïðó æå íà,Âñÿ Êîí ãðàò­ñòðà íà ñþ äà óñ ò ðåì ëå íà, —Äëÿ ïî äîá íûõ òîëï è øèðü ñòå ïåé òåñ íà!Áðà òüÿ âîç âðà òè ëèñü èç ÷ó æîé ñòðà íû!Áû ëè ñòîëü êî ëåò îíè ðàç ëó ÷å íû!Ðà äî ñ òüþ ãî ðÿò êîí ãðàò ñêèå ñåðä öà,Òàê æå è áàé ñóí öåâ áðàò ñêèå ñåðä öà!Ëè êî âà íüå ñ òîé è ñ ýòîé ñòî ðî íû,Âçî ðû ê Аë ïà ìû øó âñå îá ðà ùå íû.«Ñëàâü ñÿ, ïî áå äè òåëü!» — êðè êè òàì ñëûø íû,«Íàø îáú å äè íè òåëü!» — êðè êè òàì ñëûø íû.Ðÿ äîì ñ Аë ïà ìû øåì, ïðå ëå ñ òè ïîë íà,Åäåò Аé­Áàð ÷èí, ñè ÿÿ, êàê ëó íà.Ëþ äè êðà ñî òîé Áàð ÷èí âîñ õè ùå íû.

29

Ìî ùüþ Êà ðà ä æà íà1 âñå ïî òðÿ ñå íû.Çàä íèå ê ïå ðåä íèì çà âè ñ òè ïîë íû,Ëå çóò — êòî íà êðû øè, êòî íà êà ðà ãà÷.Åäóò, åäóò ãîñ òè! Òû íà íèõ ñìî ò ðè!Ìå ñÿ öà ñâåò ëåé è óò ðåí íåé çà ðè,Âè äèò Áàð ÷èí­àé ïî ìå ñ òüå Áàé áó ðû.Аë ïà ìûø­áà òûð è Êà ðà ä æàí — ñìî ò ðè! —Ñïå øè ëèñü — è ñëó ãàì îò äà þò êî íåé.Ñ äâóõ òà êèõ äðó çåé è òû ïðè ìåð áå ðè!Äî ðî ãî ãî ñû íà, Õà êèì áå êà­ëüâà,Âè äèò Áàé áó ðû — òå ðÿ åò ñÿ ñïåð âà,Åëå ãî âî ðèò è ïó òà åò ñëî âà,Íà íî ãàõ îò ñ÷à ñ òüÿ äåð æèò ñÿ åä âà.Аë ïà ìû øà òàê âîò ê ñåðä öó îí ïðè æàë:— Õà êèì äæàí, ñû íîê ìîé, êàê òû âîç ìó æàë!Åñ ëè æèâ­çäî ðîâ òû ïðå äî ìíîé ñòî èøü, —Íå î ÷åì ìå÷ òàòü ìíå, ñûí ìîé Аë ïà ìûø, Ñáû ëèñü âñå æå ëà íüÿ òâî å ãî îò öà! —Ñìà õè âàÿ ñëå çû ðà äî ñ òè ñ ëè öà,Îí è Êà ðà ä æà íà îá íÿë ìî ëîä öà:— Âîò êà êîâ òû åñòü, îêà çû âà åò ñÿ,Ìî å ãî ñûí êà òî âà ðèù áî å âîé!Æàëü, ÷òî íå áûë ðàíü øå ÿ çíà êîì ñ òî áîé!..Òóò, ñâî èì ãîð äÿñü âîç ëþá ëåí íûì ñûí êîì,Áðî ñè ëàñü ê Õà êè ìó è ñòà ðó õà ìàòü,Ñòà ëà äî ðî ãî ãî ñû íà îá íè ìàòü.Òàê æå Êà ðà ä æà íà îá íÿ ëà îíà,È áëà ãî ñëî âå íüå èì äà ëà îíà...Ïðè áëè æåí íû ìè, äðó çü ÿ ìè îê ðó æåí,Âî äâî ðåö îò öîâ ñêèé Аë ïà ìûø ââå äåí —Îí ïî ñà æåí çäåñü íà çî ëî ÷å íûé òðîí.Âñëåä çà íèì Áàð ÷èí òó äà ïðè âå äå íà —Ñ äå âóø êà ìè â ðÿä ñòà íî âèò ñÿ îíà,

1 Ê à ð à ä æ à í — äðóã Аëïàìûøà.

30

Ñ äàëü íå ãî ïó òè óòîì ëå íà, áëåä íà,Ëèøü âî øëà — íà ðî äó îò äà ëà ïî êëîí.Êàæ äàÿ óëûá êà ïðå ëå ñ òè ïîë íà!Êàê îíà ó÷ òè âà, êàê îíà ñêðîì íà —Âèä íî, ÷òî óì íà, áëà ãî âîñ ïè òàíà,Êðà ñî òîþ — ãó ðèé1 âñåõ çà òìèò îíà!..Âñå îíè ïî þò, ðåç âÿò ñÿ ó êî ñò ðà, —Шóì íûé ïðà çä íèê âñòðå ÷è äëèò ñÿ äî óò ðà,Ëà ñ êî âà îíà ñî âñå ìè, êàê ñå ñ ò ðà.Ìíî ãî òàì êðà ñà âèö, íî îíà ñà ìàÊðà ñî òîé ñâî åé ñâî äèò èõ ñ óìà.Ãîñ òè ê Áàé áó ðû ñî âñåõ ñòî ðîí èäóò —Ñ âîç âðà ùå íü åì ñû íà ïî ç ä ðàâ ëÿòü èäóò;Òàê â Êîí ãðàò âåð íóë ñÿ Аë ïà ìûø­áà òûð,Ïî äâè ãè ñâåð øèâ, êà êèõ íå âè äåë ìèð:Îí áî ãà òû ðåé êàë ìûö êèõ ïî ñðà ìèë,Шàõ ñêèå âîé ñêà îäèí îí ðàç ãðî ìèë,Áðàò ñêèõ äâà íà ðî äà âíîâü îáú å äè íèë, —È ðàñ öâåë ïðè íåì, êàê ðàé ñêèé ñàä çåì íîé,Âåñü Áàé ñóí­Êîí ãðàò ñêèé êðàé åãî ðîä íîé!

Âî âòî ðîé ÷à ñ òè ïî âå ñò âó åò ñÿ î òîì, ÷òî êàë ìû êè ïðè òåñ­íÿ þò Áàé ñà ðû. Óç íàâ îá ýòîì, Аë ïà ìûø ñïå øèò âû ðó ÷èòü äÿ äþ, íî ïî ïà äà åò ê êàë ìû êàì â ïëåí è ñåìü ëåò ïðî âî äèò â òåì íè öå, îò êó äà åìó óäà åò ñÿ áå æàòü.  Êîí ã ðà òå ãëà âîé ïëå ìå íè ñòà íî âèò ñÿ ñâîä íûé áðàò Аë ïà ìû øà, îí ïðè íóæ­äà åò Áàð ÷èí ñòàòü åãî æå íîé.  ðàç ãàð ñâà äåá íî ãî ïè ðà ïî­ÿâ ëÿ åò ñÿ Аë ïà ìûø, óáè âà åò ñî ïåð íè êà è îñ âî áîæ äà åò íà ðîä îò åãî ãíå òà.

Äà ñ òàí çà êàí ÷è âà åò ñÿ âîç âðà ùå íè åì íà ðî äè íó ñòà ðî ãî Áàé ñà ðû è îáú å äè íå íèåì ïîä âëà ñ òüþ Аë ïà ìû øà ïëå ìå íè Êîí ã ðàò.

Аé­Áàð ÷èí íà äî ðî ãó âû øëà — óâè äå ëà èç äà ëè ðî äè òå ëåé ñâî èõ è òà êèå ñêà çà ëà ñëî âà:

1 à ó ð è è — â âîñòî÷íîé ìèôîëîãèè ïðåêðàñíûå äåâû.'

31

— Áî ëè ñåðä öà ìíå óæåëü òå ïåðü íå çíàòü?ßâü èëü ñîí ÿ âè æó, — íå ìî ãó ïî íÿòü! ïðàâ äó ëü ïðå äî ìíîé ìîÿ ðîä íàÿ ìàòü?!Íå ðîä íîé ëè ìîé îòåö ïå ðå äî ìíîé?! —Ðàñ ïàõ íóâ îáú ÿ òüÿ, ê íèì áå æèò Áàð ÷èí,Ñëå çû ñ÷à ñ òüÿ èç î÷åé ñòðó èò Áàð ÷èí.Äî÷ü ñâîþ óâè äåâ, îñ ëà áåë ñòà ðèê,Шå âåëü íóòü íå ìîã ñó ñ òà âà ìè â òîò ìèã —Ãðó çîì ðà äî ñ òè ðàç äàâ ëåí áûë â òîò ìèã.Äî÷ü ñâîþ óâè äåâ, ñëåç íå óäåð æàë,Ê ñòàð ÷å ñ êîé ãðó äè äè òÿ ñâîå ïðè æàë.Äà ëå êî­äà ë¸ êî êðàé âðà ãîâ òå ïåðü!Êàê áû íè áûë òîò äà ëå êèé ïóòü òÿ æåë,Ñòà ðûé Áàé ñà ðû íà ðî äè íó ïðè øåë!Äî÷ü ñâîþ â îáú ÿ òèÿ ïðè íè ìà åò ìàòü, —Ðà äîñòü ýòîé âñòðå ÷è íà äî ïî íè ìàòü!Òàê­òî âîç âðà òèë ñÿ ïî ñëå âñåõ íå âç ãîä òó ñòðà íó ðîä íóþ, â ñâîé ðîä íîé íà ðîäАë ïà ìûø­áà òûð, ìî ãó ÷èé ñî êîë òîò.Òàê, ñåìü ëåò ïðî áûâ âî âðà æå ñ êîì ïëå íó,Ìè ëóþ ñâîþ óâè äåë îí ñòðà íó,Òàê âåð íóë ñå áå ëþ áè ìóþ æå íó,Òàê îáú å äè íèë áàé ñóí­êîí ãðàò ñêèé ìèð!..Ýòè âñå äå ëà ñëó ÷è ëèñü â ñòà ðè íó,Èõ ñâåð øèë òîò ñî êîë, Аë ïà ìûø­áà òûð,Î êî òî ðîì ñëà âà îá ëå òà ëà ìèð.Ñâîé äà ñ òàí î íåì ïî åò Ôà çèë­øà èð.Åñ ëè, âîñ ïå âàÿ Аë ïà ìû øà òóò,Êðè êè îäî á ðå íüÿ ÷à ñ òî ñëû øó òóò,Ëó÷ øèå ñëî âà íà ïà ìÿòü ìíå ïðè äóò.ß — Ôà çèë, ïðî ñòîé äåõ êà íèí è ïå âåö,Êàê óìåë, òàê ïåë — ïåñ íå òóò êî íåö!

32

Î äàñòàíå «àëïàìûø»

Ãëàâ íûé ãå ðîé äà ñ òà íà — Аë ïà ìûø — áî ãà òûðü ñòåï íûõ ïðî ñòî ðîâ, íà äåæ äà è îïî ðà ïëå ìå íè Êîí ãðàò, îëè öå òâî ðå íèå ñè ëû ñâî å ãî íà ðî äà.  äðåâ íèå âðå ìå íà ÷å ëî âåê, îá ëà äàâ øèé ìî ãó ÷åé ñè ëîé áîð öà, öå íèë ñÿ íå î áû ÷àé íî âû ñî êî.  áîðü áå ñ èíî çåì íû ìè âðà ãà ìè è ñâè ðå ïî ñ òüþ ïðè ðî äû ðå øà þ ùóþ ðîëü èã ðà ëà ôè çè ÷å ñ êàÿ ñè ëà. Èìåí íî ïî ýòî ìó â ãå ðî è ÷å ñ­êèõ ïåñ íÿõ, ñêàç êàõ, â ïðî èç âå äå íè ÿõ ýïî ñà êàæ äûé íà ðîä ñî çäà âàë îá ðàç áî ãà òû ðÿ, êî òî ðûé ìîã â îäè íî÷ êó âñòó ïèòü â áèò âó ñ íå ñìåò íû ìè ïîë ÷è ùà ìè âðà ãîâ, ñ ìî ãó ÷è ìè è ãðîç íû ìè ÷ó äî âè ùà ìè è âûé òè ïî áå äè òå ëåì.

Íå ñëó ÷àé íî â äà ñ òà íå îñî áîå âíè ìà íèå óäå ëÿ åò ñÿ èçî á ðà­æå íèþ êî ëîñ ñàëü íîé ôè çè ÷å ñ êîé ìî ùè è áî ãà òûð ñêîé õâàò­êè Аë ïà ìû øà.  7 ëåò îí, íà òÿ íóâ òå òè âó ëó êà âå ñîì â 14 áàò ìà íîâ1, ñáèë âåð øè íó ó ãî ðû. Çà ýòî îí ïî ëó ÷èë ïðî çâè­ùå «àëï» (áî ãà òûðü).  áîðü áå ñ èíî ïëå ìåí íû ìè áî ãà òû ðÿ ìè Аë ïà ìûø ïðå âîñ õî äèò èõ íå òîëü êî â ñè ëå, ëîâ êî ñ òè, íî è â óìå. Аë ïà ìûø òî÷ íî çíà åò, çà ÷òî è ñ êåì îí áî ðåò ñÿ. Ýòî ãå ðîé ñ ÿñ íûì óìîì è áëà ãî ðîä íîé öå ëüþ. Îí ëåã êî îò ëè ÷à­åò ïðà âî ãî îò âè íî âà òî ãî, óã íå òà å ìî ãî îò íà ñèëü íè êà. Áåç êðàé íåé íå îá õî äè ìî ñ òè îí íå ïðè ìå íÿ åò ñâîè ñè ëû. Ïðåæ äå âñå ãî îí ñòðå ìèò ñÿ ðå øèòü äå ëî ìèð íû ìè ïó òÿ ìè.

×ðåç âû ÷àé íî âà æåí â äà ñ òà íå òàê æå îá ðàç Áàð ÷èí, êî­òî ðûé ñ÷è òà åò ñÿ îä íèì èç ñà ìûõ ñî âåð øåí íûõ æåí ñêèõ îá ðà çîâ óç áåê ñ êî ãî ôîëü ê ëî ðà. Ëþ áîâü ê ðî äè íå è ñå ìüå, óâà æå íèå ê íà ðî äó, îò âà ãà è ñà ìî ñòî ÿ òåëü íîñòü ñî ñòàâ ëÿ­þò ñóù íîñòü åå õà ðàê òå ðà.  îá ðà çå Áàð ÷èí âî ïëî ùå íû òðà äè öè îí íûå äëÿ ýïî ñà ïðåä ñòàâ ëå íèÿ î äå âóø êå­áî ãà òû­ðå. Åå ìó æå ñò âî, îò âà ãà, ñìå ëîñòü, âå ðà â ñîá ñò âåí íûå ñè­ëû ïðî ÿâ ëÿ þò ñÿ â ýïè çî äàõ, êîã äà êàë ìûö êèå áî ãà òû ðè õî òÿò íà ñèëü íî óâåç òè åå èç ðîä íî ãî äî ìà. Îíà íå òîëü êî îò âàæ íà, íî è ãîð äà. Îò áî ãà òû ðåé, ïðå òåí äó þ ùèõ íà åå

1 Á à ò ì à í — ñòàðàÿ ìåðà âåñà, ðàâíàÿ 5,74 êã.'

33

ðó êó, òàê æå òðå áó åò äî ñòîé íî ãî åå ìó æå ñò âà è âî èí ñêî ãî èñ êóñ ñò âà. Îá ýòîì ñâè äå òåëü ñò âó þò óñ ëî âèÿ, ïî ñòàâ ëåí íûå ãå ðî è íåé ïå ðåä Аë ïà ìû øåì è äå âÿ íî ñ òà áî ãà òû ðÿ ìè (íà òÿ­íóòü ëóê, ïî ïàñòü ñòðå ëîé â öåëü, îäåð æàòü ïî áå äó â ñêà÷­êàõ è â áî ðüáå).

Òå ìà äðóæ áû è ïî áðà òèì ñò âà ãå ðî åâ, øè ðî êî ðàñ ïðî ñò ðà­íåí íàÿ â ïðî èç âå äå íè ÿõ ìè ðî âî ãî ýïî ñà, çà íè ìà åò íå ìà ëîå ìå ñ òî è â óç áåê ñ êîì äà ñ òà íå.

Òðà äè öè îí íû è òà êèå ñþ æåò íûå ëè íèè, êàê ñòðàí ñò âèÿ ãå ðîÿ è ïðå îäî ëå íèå âñåõ ïðå ïÿò ñò âèé, âñòðå ÷à þ ùèõ ñÿ íà ïó òè, ñöå íû áèòâ è ñî ñòÿ çà íèé, îñ âî áîæ äå íèå âîç ëþá ëåí íîé è ñ÷à ñò ëè âûé «ïèð íà âåñü ìèð».

 1999 ãî äó â Óç áå êè ñ òà íå øè ðî êî îò ìå ÷à ëîñü 1000­ëå­òèå áåñ öåí íî ãî ïà ìÿò íè êà õó äî æå ñò âåí íî ãî íà ñëå äèÿ íà øèõ ïðåä êîâ «Аë ïà ìû øà». Ýòà êíè ãà î åäèí ñò âå íà ðî äà, î ãó­ìà íèç ìå è ñïðà âåä ëè âî ñ òè, ëþá âè è ïðå äàí íî ñ òè, ïðè çû âà åò çà ùè ùàòü ñâîþ ðî äè íó, ñâîé äîì, ñâîþ ñå ìüþ îò ïî ñÿ ãà­òåëüñòâ âðà ãîâ.

«Äà ñ òàí «Аë ïà ìûø» — ïî âå ñò âî âà íèå î ñâî áî äî ëþ áè âûõ, ãîð äûõ è ïðå êðàñ íûõ ëþ äÿõ, ýòî ãèìí â èõ ÷åñòü, ýòî ýïîñ, íà øåä øèé ïóòü ê ñåðä öó íà ðî äà», — ïè ñàë Õ. Аëèì äæàí. «Аë ïà ìûø» — ïðî èç âå äå íèå, îòî á ðà çèâ øåå ñëîæ íûé, ìíî­ãî òðóä íûé è ãå ðî è ÷å ñ êèé ïå ðè îä â èñ òî ðèè íà ðî äà.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Êà êèå ñöå íû (èëè îïè ñà íèÿ) â äà ñ òà íå âàì çà ïîì íè ëèñü?2. Îõà ðàê òå ðè çóé òå îá ðàç Аë ïà ìû øà. ×òî îá ùå ãî â èçî á ðà æå­

íèè áî ãà òû ðåé â ðóñ ñêèõ áû ëè íàõ (íà ïðè ìåð, Èëüè Ìó ðîì öà) è â äà ñ òà íå «Аë ïà ìûø»?

3. ×åì ïðè âëå êà åò âàñ îá ðàç Áàð ÷èí? Âû ïè øè òå èç òåê ñ òà ñòðî êè, ïîä ÷åð êè âà þ ùèå êðà ñî òó, îò âà ãó, óì, ïðå äàí íîñòü äå âóø­êè.

4. Íà çî âè òå ãå ðî è ÷å ñ êèå ýïî ñû äðó ãèõ íà ðî äîâ, êî òî ðûå âàì èç âå ñò íû.

2–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. I ÷.

34

äðåâíåðóññêàÿ ëèòåðàòóðà

Íà ÷à ëî ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû îò íî ñèò ñÿ ê XI âå êó, ê òî ìó ïå ðè î äó ðóñ ñêîé èñ òî ðèè, êî òî ðûé ïðè íÿ òî íà çû âàòü Êè åâ­ñêèì. Ïðà âèë â òå âðå ìå íà Êè åâ ñêîé Ðó ñüþ âå ëè êèé êíÿçü ßðî ñëàâ Ìó ä ðûé. È Ìó ä ðûì îí íà çâàí íå ñëó ÷àé íî — îá ðà­

çî âàí íûé è ñïðà âåä ëè âûé êíÿçü ñî áè ðàë âî êðóã ñå áÿ êíè ãî ïèñ öåâ, êî òî ðûå ïå ðå âî äè ëè íà ðóñ ñêèé ÿçûê ãðå ÷å ñ êèå, áîë ãàð ñêèå, ëà­òèí ñêèå êíè ãè.  ýòî æå âðå ìÿ íà ÷à ëè ñî çäà âàòü ñÿ è ïåð âûå ëå­òî ïè ñè — îïè ñà íèÿ ñî áû òèé ïî ãî äàì, ñè ñ òå ìà òè ÷å ñ êè.

Êàê ïðà âè ëî, ëå òî ïè ñè âå ëèñü â ìî íà ñ òû ðÿõ è èìå ëè, â îò ëè ÷èå îò ñêà çà íèé, àâ òî ðà­ëå òî ïèñ öà, êî òî ðûé â îä íîì ëè öå ïðåä ñòàâ­ëÿë è èñ òî ðè êà, è ïè ñà òå ëÿ, è ãå î ãðà ôà, è ïî ëè òè êà, è äèï ëî­ìà òà. Áëà ãî äà ðÿ áåñ öåí íî ìó ìà­òå ðè à ëó, êî òî ðûé ñî äåð æèò ñÿ â ëå òî ïè ñÿõ, ìû óç íà åì ïî äðîá íî­ñ òè î æèç íè ñëà âÿí ñêèõ ïëå ìåí ñ íå çà ïà ìÿò íîé äðåâ íî ñ òè.

Ïåð âûé ïà ìÿò íèê ðóñ ñêî­ãî ëå òî ïè ñà íèÿ, äî øåä øèé äî íàñ, — «Ïî âåñòü âðå ìåí íûõ ëåò», ñî çäàí íàÿ ó÷å íûì­ìî íà õîì Íå ñòî ðîì â 1113 ãî äó.  «Ïî âå­ñ òè» ëå òî ïè ñåö îïè ñû âà åò ñî áû­òèÿ ñâî å ãî âðå ìå íè è ïðî øëûõ ëåò â õà ðàê òåð íîì áû ëèí íîì ñòè ëå, ïî ýòî ìó «Ïî âåñòü» — ýòî

Â.Ì. Âàñíåöîâ «Íåñòîð­ëåòîïèñåö».

35

íå òîëü êî ïåð âàÿ èñ òî ðèÿ Ðó ñè, íî è õó äî æå ñò âåí íîå ïðî èç­âå äå íèå. Èç âå ñò íûé èñ ñëå äî âà òåëü äðåâ íå ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû àêà äå ìèê Ä. Ñ. Ëè õà ÷åâ íà çâàë ïî âåñòü «öåëü íîé, ëè òå ðà­òóð íî èç ëî æåí íîé èñ òî ðè åé Ðó ñè».

Íå ñòîð ïî âå ñò âó åò î âîé íàõ, ïî õî äàõ, êíÿ çüÿõ, î êðå ùå­íèè Ðó ñè, ïðî ñëàâ ëÿ åò çà ùèò íè êîâ çåì ëè ðóñ ñêîé è îñóæ­äà åò òåõ êíÿ çåé, êî òî ðûå âî þ þò ñî ñâî è ìè áðà òü ÿ ìè. Аâ òîð ñëà âèò êíÿ çÿ Âëà äè ìè ðà, êî òî ðûé ââåë íà Ðó ñè õðè ñ òè àí ñò­âî è ïðè îá ùèë ñòðà íó ê ìè ðî âîé êóëü òó ðå, êíÿ çÿ ßðî ñëà âà Ìó ä ðî ãî, ìíî ãî ñäå ëàâ øå ãî äëÿ ïðî ñâå ùå íèÿ Ðó ñè. Îïè ñà íû â ëå òî ïè ñè è ïðî ñòûå ëþ äè, õðà á ðî ñ òüþ, ñè ëîé èëè õè ò ðî­ñ òüþ ïî áå äèâ øèå âðà ãîâ.

Äîë ãèå ãî äû â ñâî åé òè õîé êå ëüå ïðè òó ñ ê ëîì ñâå òå ëàì­ïà äû òðó äèë ñÿ Íå ñòîð íàä ëå òî ïè ñüþ. Ëå æàò íà ñòî ëå äðåâ­íèå êíè ãè — îã ðîì íûå, â òîë ñòûõ êî æà íûõ ïå ðå ïëå òàõ ñ ìåä íû ìè çà ñòåæ êà ìè. Îíè íà ïè ñà íû îò ðó êè (ïå ÷à òàòü åùå íå óìå ëè) íà ëè ñ òàõ èç òîí êî âû äå ëàí íîé òå ëÿ ÷ü åé êî æè (áó ìà ãè òî æå åùå íå çíà ëè). Ñêðè ïèò ãó ñè íîå ïå ðî â ðó êå ëå­òî ïèñ öà, âû âî äÿ çà ãëà âèå êíè ãè: «Ñå ïî âå ñ òè âðå ìåí íûõ ëåò, îò êó äà åñòü ïî ø ëà Ðóñ ñêàÿ çåì ëÿ, êòî â Êè å âå íà ÷àë ïåð âåå êíÿ æè òè, è îò êó äà Ðóñ ñêàÿ çåì ëÿ ñòà ëà åñòü»1. È îæè âà þò ïîä ïå ðîì ëå òî ïèñ öà ñî áû òèÿ è ëþ äè äà ëå êèõ ëåò.

ñÊà çà íÈÅ Î ÊÎ ÆÅ ìß ÊÅ

(îò ðû âîê èç «Ïî âå ñ òè âðå ìåí íûõ ëåò»)

 ëå òî2 992. Êíÿçü Âëà äè ìèð òîëü êî âîç âðà òèë ñÿ ñ âîé íû, êàê íà ïà ëè íà Ðóñü ïå ÷å íå ãè3. Âû ñòó ïèë Âëà äè ìèð ïðî òèâ íèõ è âñòðå òèë èõ íà áå ðå ãó ðå êè Òðó áåæ ó áðî äà. È ñòî ÿë

1  íà øå âðå ìÿ ýòî çâó ÷èò òàê: «Âîò ïî âå ñ òè ìè íóâ øèõ ëåò, îò­êó äà ïî ø ëà Ðóñ ñêàÿ çåì ëÿ, êòî â Êè å âå íà ÷àë ïåð âûì êíÿ æèòü è êàê âîç íèê ëà Ðóñ ñêàÿ çåì ëÿ».

2 «Â ëå òî…» , ò.å. «â ãîä…».3 Ïå ÷å íå ãè — äðåâ íÿÿ íà ðîä íîñòü, êî ÷å âàâ øàÿ â IX—XI âå êàõ

â þæ íî­ðóñ ñêèõ ñòå ïÿõ.

36

Âëà äè ìèð íà ýòîé ñòî ðî íå, à ïå ÷å íå ãè — íà òîé, è íå ðå­øà ëèñü íè íà øè ïå ðåé òè íà òó ñòî ðî íó, íè òå — íà ýòó.

È ïîäú å õàë êíÿçü ïå ÷å íåæ ñêèé ê ðå êå, âû çâàë Âëà äè ìè­ðà è ñêà çàë åìó: «Âû ïó ñ òè òû ñâî å ãî âî è íà, à ÿ — ñâî å ãî, ïóñòü áî ðþò ñÿ. Åñ ëè òâîé ìóæ áðî ñèò ìî å ãî íà çåì ëþ, òî íå áó äåì âî å âàòü òðè ãî äà, åñ ëè æå íàø ìóæ áðî ñèò òâî å ãî íà çåìü, òî áó äåì ðà çî ðÿòü âàñ òðè ãî äà».

È ðà çî øëèñü. Âëà äè ìèð, âåð íóâ øèñü â ñâîé ñòàí, ïî ñëàë ãëà øà òà åâ ñî ñëî âà ìè: «Íåò ëè òà êî ãî ìó æà, êî òî ðûé áû ñõâà òèë ñÿ ñ ïå ÷å íå ãîì?» Íî íè êî ãî íå íà øëîñü.

Íà ñëå äó þ ùåå óò ðî ïðè åõà ëè ïå ÷å íå ãè è ïðè âå ëè ñâî å ãî ìó æà, à ó íà øèõ íå îêà çà ëîñü. È ñòàë òó æèòü Âëà äè ìèð, ïî ñû ëàÿ ãîíöîâ ïî âñå ìó âîé ñêó ñâî å ìó. È ïðè øåë ê êíÿ çþ îäèí ñòà ðûé ìóæ è ñêà çàë åìó:

— Êíÿçü! Åñòü ó ìå íÿ îäèí ñûí ìåíü øèé äî ìà. Ñ ñà ìî ãî äåò ñò âà íè êòî åãî íå áðî ñèë åùå îçåìü. Îä íàæ äû ÿ áðà íèë åãî, à îí ìÿë êî æó, òàê îí ðàñ ñåð äèë ñÿ è ðà çî äðàë êî æó ðó êà ìè.

Óñ ëû øàâ îá ýòîì, êíÿçü îá ðà äî âàë ñÿ è ïî ñëàë çà íèì. È ïðè âå ëè åãî ê êíÿ çþ, è ïî âå äàë åìó êíÿçü âñå. Þíî øà ñêà çàë:

— Êíÿçü! Íå çíàþ, ìî ãó ëè ÿ ñ íèì áî ðîòüñÿ — èñ ïû òàé ìå íÿ. Íåò ëè áîëü øî ãî è ñèëü íî ãî áû êà?

È íà øëè áû êà áîëü øî ãî è ñèëü íî ãî. È ïî âå ëåë îí ðàçú­ÿ ðèòü åãî. Ïðè æã ëè áû êà êà ëåíû ì æå ëå çîì è ïó ñ òè ëè, è ïî áå æàë áûê ìè ìî íå ãî, è õâà òèë îí áû êà ðó êîþ çà áîê, è âû ðâàë êî æó ñ ìÿ ñîì, ñêîëü êî ðó êà çà õâà òè ëà. È ñêà çàë åìó Âëà äè ìèð: «Ìî æåøü ñ íèì áî ðîòü ñÿ».

Íà ñëå äó þ ùåå óò ðî ïðè øëè ïå ÷å íå ãè è ñòà ëè çâàòü: «Ãäå æå ìóæ? Âîò íàø ãî òîâ!» Áûë ïå ÷å íåã î÷åíü âå ëèê è ñòðà­øåí. È âû ñòó ïèë ìóæ Âëà äè ìè ðà, è óâè äåë åãî ïå ÷å íåã è ïî ñìå ÿë ñÿ, èáî áûë îí ñðåä íå ãî ðîñ òà.

È ðàç ìå ðè ëè ìå ñ òî ìåæ äó îáî èìè âîé ñêà ìè, è ïó ñ òè ëè èõ äðóã ïðî òèâ äðó ãà. È ñõâà òè ëèñü, è íà ÷à ëè êðåï êî æàòü äðóã äðó ãà. È óäà âèë þíî øà ïå ÷å íå æè íà ðó êà ìè äî ñìåð òè.

37

È áðî ñèë åãî îçåìü. Ðàç äàë ñÿ êðèê, è ïå ÷å íå ãè ïî áå æà ëè, à ðóñ ñêèå ïî ãíà ëèñü çà íè ìè è ïðî ãíà ëè èõ.

Âëà äè ìèð æå ðàä áûë è çà ëî æèë ãî ðîä ó áðî äà òî ãî è íà çâàë åãî Ïå ðå ÿ ñëàâëü, èáî ïå ðå íÿë ñëà âó îò ðîê òîò. È ñäå ëàë åãî Âëà äè ìèð âå ëè êèì ìó æåì è îò öà åãî òî æå. È âîç âðà òèë ñÿ Âëà äè ìèð â Êè åâ ñ ïî áå äîé è ñî ñëà âîé âå­ëè êîé.

 ýòîò èñ òî ðè ÷å ñ êèé ïå ðè îä íà Ðó ñè ñî çäà âà ëèñü ïðî èç âå äå íèÿ è äðó ãèõ æà í ðîâ. Ïðî èç âå äå íèÿ, ïî ñâÿ ùåí íûå æèç íè ñâÿ òûõ, íà çû âà ëèñü æè òèÿ; ïðî èç âå äå íèÿ, ïî ñâÿ ùåí íûå âî è íàì, èõ ïî­äâè ãàì, ïî ëó ÷è ëè íà çâà íèå âî èí ñêèõ ïî âå ñ òåé. Áû ëè åùå èí òå­ðåñ íåé øèå îïè ñà íèÿ ïó òå øå ñò âèé è ïà ëîì íè ÷åñòâ (ïó òå øå ñò âèé â ñâÿ òûå ìå ñ òà), êî òî ðûå äà âà ëè ñâå äå íèÿ î äà ëå êèõ ñòðà íàõ, íà ðî äàõ, èõ íà ñå ëÿâ øèõ, èõ íðà âàõ è îáû ÷à ÿõ (íà è áî ëåå èç âå ñò íî «Õîæ äå íèå çà òðè ìî ðÿ Аôà íà ñèÿ Íè êè òè íà»). Âû ñî êèé óðî âåíü ðàç âè òèÿ ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû è êóëü òó ðû XI âå êà ïîä ãî òî âèë ïî÷ âó äëÿ ñî çäà íèÿ â XII âå êå çà ìå ÷à òåëü íî ãî ïà ìÿò íè êà ëè òå ðà­òó ðû «Ñëî âà î ïîë êó Èãî ðå âå».  äàëü íåé øåì æå ìíî ãèå ðóñ ñêèå ïè ñà òå ëè è ïî ýòû îá ðà ùà ëèñü ê äðåâ íèì êíè ãàì, ÷åð ïà ëè â íèõ ñþ æå òû äëÿ ñâî èõ ïðî èç âå äå íèé.

Òàê, â «Ïî âå ñ òè âðå ìåí íûõ ëåò» Íå ñòîð îïè ñû âà åò ïå ðè îä êíÿ æå íèÿ â Êè å âå êíÿ çÿ Îëå ãà. Îëåã ïî øåë ïî õî äîì â Âè çàí­òèþ â Öàðü ãðàä çà äà íüþ. Íî ãðå êè çà êðû ëè ïðî ëèâ â ìî ðå, è êî ðàá ëè Îëå ãà íå ñìîã ëè ïî äîé òè ê ãî ðî äó. Òîã äà êíÿçü ïî­âå ëåë ñâî åé äðó æè íå ñîé òè íà áå ðåã, ñäå ëàòü îã ðîì íûå êî ëå ñà è ïî ñòà âèòü íà íèõ êî ðàá ëè. Èñ ïîë íè ëè âî è íû ïðè êàç êíÿ çÿ, ñäå ëà ëè êî ëå ñà è ïî ñòà âè ëè íà íèõ êî ðàá ëè è ñ ïî ïóò íûì âå ò­ðîì íà âñåõ ïà ðó ñàõ ïî ø ëè îíè ê ãî ðî äó. Ãðå êè, óâè äåâ òà êîå ÷ó äî, èñ ïó ãà ëèñü è ïðî ñè ëè Îëå ãà îñ òà íî âèòü áèò âó. Îëåã íà­÷àë ïå ðå ãî âî ðû î ìè ðå. Ãðå êè ñî ãëà ñè ëèñü ïëà òèòü Îëå ãó äàíü.  çíàê ïî áå äû Îëåã ïî âå ñèë ñâîé ùèò íà âî ðî òàõ Öàðü ãðà äà è âåð íóë ñÿ â Êè åâ. Æèë Îëåã â Êè å âå, ïðà âèë â ìè ðå è ñî ãëà­ñèè ñî âñå ìè ñòðà íà ìè. Êàê­òî îñå íüþ âñïîì íèë îí ñâî å ãî êî­íÿ, êî òî ðî ãî êîã äà­òî ïî ñòà âèë êîð ìèòü, ðå øèâ íà íå ãî íè êîã äà íå ñà äèòü ñÿ, ïî òî ìó ÷òî ãà äà òå ëè ïðåä ñêà çà ëè åìó: «…Îò êî íÿ òâî å ãî ëþ áè ìî ãî, íà êî òî ðîì òû åç äèøü, îò íå ãî è óìå ðåòü!» Ìíî ãî âðå ìå íè ïðî øëî ñ òåõ ïîð, êîíü äàâ íî óìåð, ïðè øåë Îëåã

38

âçãëÿ íóòü íà åãî êî ñ òè, ïî ñìå ÿë ñÿ: «Íå ïðà âî ãî âî ðÿò âîë õ âû1, íî âñå òî ëîæü: êîíü óìåð, à ÿ æèâ». Óâè äåâ êî ñ òè êî íÿ è åãî ÷å ðåï, ñêà çàë: «Îò ýòî ãî ëè ÷å ðå ïà ñìåðòü ìíå ïðè íÿòü?» È ñòó­ïèë îí íî ãîþ íà ÷å ðåï, è âû ïîëç ëà èç ÷å ðå ïà çìåÿ, è óæà ëè ëà åãî â íî ãó. È îò ýòî ãî ðàç áî ëåë ñÿ è óìåð îí. Îï ëà êè âà­ëè åãî âñå ëþ äè ïëà ÷åì âå ëè êèì, è ïî íåñ ëè åãî, è ïî õî ðî íè­ëè íà ãî ðå, íà çû âà å ìîþ Ùå êî âè öà: åñòü æå ìî ãè ëà åãî è äî­íû íå, ñëû âåò ìî ãè ëîé Îëå ãî âîé. È áû ëî âñåõ ëåò êíÿ æå íèÿ åãî òðèä öàòü è òðè».

Ýòîò ñþ æåò èñ ïîëü çî âàë А. Ñ. Ïóø êèí ïðè ñî çäà íèè ñòè õî­òâî ðå íèÿ «Ïåñíü î âå ùåì2 Îëå ãå».

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Êîã äà è êåì áûë ñî çäàí ïåð âûé ïà ìÿò íèê ëè òå ðà òó ðû íà Ðó ñè? Êàê îí íà çû âàë ñÿ?

2. Êà êèå ñî áû òèÿ îïè ñà íû â «Ïî âå ñ òè âðå ìåí íûõ ëåò»?3. Î ÷åì ïî âå ñò âó åò ñÿ â «Ñêà çà íèè î Êî æå ìÿ êå»? 4. Äëÿ ÷å ãî íóæ íî çíàòü ëè òå ðà òó ðó ïðî øëûõ ëåò? Èí òå ðåñ íû

ëè ëå òî ïèñ íûå ñêà çà íèÿ ñî âðå ìåí íî ìó ÷è òà òå ëþ? Åñ ëè èí òå ðåñ­íû, òî ÷åì?

1 Â î ë õ â û — ïðåä ñêà çà òå ëè ñó äåá.2 Â å ù è é — ïðåä âè äÿ ùèé áó äó ùåå.

39

6 èþ íÿ 1799 ãî äà â Ìîñê âå â ñå ìüå íå áî ãà òî ãî äâî ðÿ íè íà Ñåð ãåÿ Ëüâî âè ÷à Ïóø êè íà ðî äèë ñÿ ñûí, êî òî ðî ìó ñóæ äå íî áû ëî ñòàòü ñîëí öåì ðóñ ñêîé ïî ýçèè, ñëà âîé è ãîð äî ñ òüþ ðóñ­ñêîé ëè òå ðà òó ðû.

Äåò ñò âî Аëåêñàí ä ðà Ñåð ãå å âè ÷à Ïóø êè íà ïðî øëî â Ìîñê­âå è ïîä ìî ñ êîâ íîé äå ðåâ íå Çà õà ðî âî.  äå ðåâ íå ìàëü ÷èê ëþ áî âàë ñÿ ðóñ ñêîé ïðè ðî äîé, âè äåë òå íè ñ òûå ðî ùè, ëó ãà, ïðå âðà ùàâ øè å ñÿ âåñ íîé â îã ðîì íûé ðà äóæ íûé êî âåð, ñëó­øàë òðî ãà þ ùèå çà ñåðä öå ìå ëî äè÷ íûå ïåñ íè, â êî òî ðûõ íà­ðîä ïî ýòè ÷å ñ êè âû ðà æàë ñâîè ðà äî ñ òè, ïå ÷à ëè è ìå÷ òû. Ýòè âïå ÷àò ëå íèÿ ñòà íî âè ëèñü äëÿ Ïóø êè íà ðîä íû ìè, îáî ãà ùà ëè åãî ìî ãó ÷åå ïî ýòè ÷å ñ êîå äà ðî âà íèå.

Ïî ñëî âàì ìëàä øå ãî áðà òà, Ïóø êèí, åùå áó äó ÷è ìàëü ÷è­êîì, ïðî âî äèë áåñ ñîí íûå íî ÷è, òàé êîì çà áè ðà ÿñü â êà áè íåò îò öà è áåç ðàç áî ðà «ïî æè ðàÿ» âñå êíè ãè, ïî ïà äàâ øè å ñÿ åìó ïîä ðó êó.

Îòåö Ïóø êè íà ðàñ ñêà çû âàë, ÷òî Аëåê ñàíäð óæå íà îäèí­íàä öà òîì ãî äó áûë õî ðî øî çíà êîì ñ ôðàí öóç ñêîé ëè òå ðà òó­ðîé. Ñâî åé íà ÷è òàí íî ñ òüþ ìàëü ÷èê âïîñ ëåä ñò âèè ïî ðà æàë òî âà ðè ùåé.

àëåêñàíäðñåðãååâè÷Ïóøêèí

(1799—1837)

Ëèòåðàòóðà XIX âåêà

40

Ýòó áîëü øóþ ëþ áîâü ê êíè ãå Ïóø êèí ñî õðà íèë äî êîí öà ñâî èõ äíåé. Ïî çä íåå, íà õî äÿñü â èç ãíà íèè, ïî ýò ÷à ñ òî îá­ðà ùàë ñÿ ê äðó çü ÿì ñ ïðîñü áîé ïðè ñëàòü åìó òó èëè èíóþ êíè ãó. Ïî÷ òè ñ êàæ äîé ïî÷ òîé ïî ëó ÷àë îí êíèæ íûå ïî ñûë­êè. Åãî áèá ëè î òå êà â Ìè õàé ëîâ ñêîì áû ëà î÷åíü îá øèð íà è, êàê ïè ñàë åãî áè î ãðàô, «ðîñ ëà ïî ÷à ñàì».

Ê êíè ãå ïî ýò îò íî ñèë ñÿ î÷åíü áå ðåæ íî. Âîç âðà ùà ÿñü èç äëè òåëü íîé ïî åçä êè â Îðåí áóðã, Ïóø êèí ïè ñàë æå íå: «Êíè­ãè, âçÿ òûå â äî ðî ãó, ïå ðå áè ëèñü è ïî èñ òåð ëèñü â ñóí äó êå. Îò ýòî ãî ÿ òàê ñåð äèò».

Îñå íüþ 1811 ãî äà îò êðûë ñÿ Öàð ñêî ñåëü ñêèé ëè öåé, êî òî­ðî ìó ïðåä ñòî ÿ ëî ñû ã ðàòü îã ðîì íóþ ðîëü â æèç íè è ôîð ìè­ðî âà íèè îá ùå ñò âåí íûõ âçãëÿ äîâ Ïóø êè íà.

 1817 ãî äó Ïóø êèí îêîí ÷èë ëè öåé.  ýòè ãî äû îí áûë óæå èç âå ñ òåí ÷è òà òå ëÿì. Çíàìåíèòûå ïèñàòåëè — Ã. Ð. Äåð æà âèí, Â. А. Æóêîâ ñêèé, Í. Ì. Êà ðàì çèí — ïî äî ñòî èí ñò âó îöå íè ëè òà ëàíò þíî ãî àâ òî ðà.

Ïî ñëå îêîí ÷à íèÿ ëè öåÿ Ïóø êèí ïî ñå ëèë ñÿ â Ïå òåð áóð ãå. Ñòî ëè÷ íàÿ æèçíü ñ åå òå à ò ðà ìè, áà ëà ìè, ëè òå ðà òóð íû ìè êðóæ êàìè çà õâà òè ëà ïî ýòà. Îí âñòðå ÷à åò ñÿ ñ ìî ëî äû ìè îôè ­ öå ðà ìè, âå äåò ðàç ãî âî ðû î ñóäü áàõ ðî äè íû è íà ðî äà, î íå îá­õî äè ìî ñ òè ïå ðå ìåí â îá ùå ñò âåí íîì óñ ò ðîé ñò âå Ðîñ ñèè. Âîëü­íî ëþ áè âûå ñòè õè Ïóø êè íà, íà ñìå ø ëè âûå ýïè ãðàì ìû íà öà­ðÿ è åãî ïðè áëè æåí íûõ ðàñ õî äè ëèñü ïî âñå ìó Ïå òåð áóð ãó.

È çà ýòî ïî ýòà ñî ñëà ëè â Êè øè íåâ (1820 ãîä). Íî è çäåñü îí îêà çàë ñÿ â öåí ò ðå ïî ëè òè ÷å ñ êîé æèç íè, âñòðå ÷àë ñÿ ñ äå­ÿ òå ëÿ ìè þæ íîé ãðóï ïû äå êà á ðè ñ òîâ. Çà òåì Ïóø êèí áûë ïå­ðå âå äåí â Îäåñ ñó, à â 1824 ãî äó ïî ðàñ ïî ðÿ æå íèþ öà ðÿ ïî ýòà âû ñëà ëè â ñå ëî Ìè õàé ëîâ ñêîå — â èìå íèå ðî äè òå ëåé.

 Ìè õàé ëîâ ñêîì ïî ñëå øó ìà è ñó òî ëî êè Êè øè íå âà è Îäåñ ñû ïî ýò îêà çàë ñÿ â óå äè íå íèè, ìíî ãî, ñ áîëü øèì âäîõ­íî âå íè åì ðà áî òàë. «Çíà åøü ëè ìîè çà íÿ òèÿ? — ïè ñàë îí áðà òó. — Äî îáå äà ïè øó çà ïè ñ êè, îáå äàþ ïî çä íî.., âå ÷å ðîì ñëó øàþ ñêàç êè — è âîç íà ã ðàæ äàþ òåì íå äî ñòàò êè ïðî êëÿ­òî ãî ñâî å ãî âîñ ïè òà íèÿ!»

41

Êàê áû íè áû ëè òÿ æå ëû îá ñòî ÿ òåëü ñò âà æèç íè, Ïóø êèí íè êîã äà íå òå ðÿë íà äåæ äû íà ëó÷ øåå. Íå èç ìåí íûé çà ðÿä áî ä ðî ñ òè îí ïî ëó ÷àë îò ïðè ðî äû. Ìè õàé ëîâ ñêèå ðî ùè, ïî­ëÿ Áîë äè íà, ïàðê Ïàâ ëîâ ñêî ãî íå òîëü êî íå ñëè óòå øå íèå îò òðå âîã è ãî ðÿ, íî è ðîæ äà ëè òâîð ÷å ñ êèå ñè ëû. Ñà ìûå îáûê íî âåí íûå êàð òè íû ïðå âðà ùà ëèñü ïîä ïå ðîì ïî ýòà â ïðå­êðàñ íûå îá ðà çû.

çÈì íÅÅ Óò ðÎ

Ìî ðîç è ñîëí öå; äåíü ÷ó äåñ íûé!Åùå òû äðåì ëåøü, äðóã ïðå ëå ñò íûé, —Ïî ðà, êðà ñà âè öà, ïðî ñíèñü:Îò êðîé ñî ìê íó òû íå ãîé1 âçî ðû,Íà âñò ðå ÷ó ñå âåð íîé Аâ ðî ðû2

Çâåç äîþ ñå âå ðà ÿâèñü!Âå ÷îð3, òû ïî ìíèøü, âüþ ãà çëè ëàñü,Íà ìóò íîì íå áå ìãëà íî ñè ëàñü;Ëó íà, êàê áëåä íîå ïÿò íî,Ñêâîçü òó ÷è ìðà÷ íûå æåë òå ëà,È òû ïå ÷àëü íàÿ ñè äå ëà, —А íûí ÷å... ïî ãëÿ äè â îê íî:Ïîä ãî ëó áû ìè íå áå ñà ìè,Âå ëè êî ëåï íû ìè êî â ðà ìè,Áëå ñ òÿ íà ñîëí öå, ñíåã ëå æèò;Ïðî çðà÷ íûé ëåñ îäèí ÷åð íå åò,È åëü ñêâîçü èíåé çå ëå íå åò,È ðå÷ êà ïî äî ëüäîì áëå ñ òèò.Âñÿ êîì íà òà ÿí òàð íûì áëå ñ êîìÎçà ðå íà. Âå ñå ëûì òðå ñ êîìÒðå ùèò çà òîï ëåí íàÿ ïå÷ü.Ïðè ÿò íî äó ìàòü ó ëå æàí êè.

1 Í å ã à — ïîë íîå äî âîëü ñò âî, áëà æåí ñò âî, ïðè ÿò íîå ñî ñòî ÿ íèå.2 А â ð î ð à — â ðèì ñêîé ìè ôî ëî ãèè: áî ãè íÿ óò ðåí íåé çà ðè,

ïðè íî ñÿ ùàÿ ëþ äÿì äíåâ íîé ñâåò.3  å ÷ î ð — â÷å ðà âå ÷å ðîì.

42

Íî çíà åøü, íå âå ëåòü ëè â ñàí êèÊî áûë êó áó ðóþ çà ïðå÷ü?Ñêîëü çÿ ïî óò ðåí íå ìó ñíå ãó,Äðóã ìè ëûé, ïðå äà äèì ñÿ áå ãóÍå òåð ïå ëè âî ãî êî íÿ,È íà âå ñ òèì ïî ëÿ ïó ñ òûå,Ëå ñà, íå äàâ íî ñòîëü ãó ñ òûå,È áå ðåã, ìè ëûé äëÿ ìå íÿ.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1.  ñòè õî òâî ðå íèè ñî ïî ñ òàâ ëÿ åò ñÿ îïè ñà íèå âå ÷å ðà è ñëå äó þ­ùå ãî çà íèì ìî ðîç íî ãî óò ðà. Äëÿ ÷å ãî ïî ýò ïðî òè âî ïî ñ òà âèë èõ? Êàê èç ìå íå íèÿ â ïðè ðî äå îò ðà çè ëèñü íà íà ñò ðî å íèè ëè ðè ÷å ñ êî ãî ãå ðîÿ?

2. Îá ðà òè òå âíè ìà íèå íà íå êî òî ðûå ïî ýòè ÷å ñ êèå îá ðà çû, íà­ïðè ìåð: «äðóã ïðå ëå ñò íûé», «êîì íà òà ÿí òàð íûì áëå ñ êîì îçà ðå­íà». Çà ìå íè òå ñëî âà ïðå ëå ñò íûé è îçà ðå íà ñè íî íè ìà ìè. ×òî ïðî­èçî ø ëî ñ îá ðà çîì?

3. Íàé äè òå â ñòè õî òâî ðå íèè ñðàâ íå íèÿ. Êàê ýòîò ïðè åì ïî ìî­ãà åò âû ðà çèòü ÷óâ ñò âî è íà ñò ðî å íèå ïî ýòà? (Ê ïðè ìå ðó, îïè ñà íèå ëó íû è ñíå ãà).

4. Ïîä ãî òîâü òå âû ðà çè òåëü íîå ÷òå íèå ñòè õî òâî ðå íèÿ.

ÏÅñíÜ Î ÂÅ ÙÅì ÎËÅ ãÅ

Êàê íû íå ñáè ðà åò ñÿ âå ùèé ÎëåãÎò ìñòèòü íå ðà çóì íûì õà çà ðàì:Èõ ñå ëà è íè âû çà áóé íûé íà áåãÎá ðåê îí ìå ÷àì è ïî æà ðàì.Ñ äðó æè íîé ñâî åé, â öà ðå ãðàä ñêîé áðî íå,Êíÿçü ïî ïî ëþ åäåò íà âåð íîì êî íå.

Èç òåì íî ãî ëå ñà íà âñò ðå ÷ó åìóÈäåò âäîõ íî âåí íûé êó äåñ íèê1,Ïî êîð íûé Ïå ðó íó2 ñòà ðèê îä íî ìó,

1 Ê ó ä å ñ í è ê — ïðåä ñêà çà òåëü.2 Ï å ð ó í — áî æå ñò âî.

43

Çà âå òîâ ãðÿ äó ùå ãî âå ñò íèê, ìîëü áàõ è ãà äà íü ÿõ ïðî âåä øèé âåñü âåê,È ê ìó ä ðî ìó ñòàð öó ïîäú å õàë Îëåã.

«Ñêà æè ìíå, êó äåñ íèê, ëþ áè ìåö áî ãîâ,×òî ñáó äåò ñÿ â æèç íè ñî ìíîþ?È ñêî ðî ëü, íà ðà äîñòü ñî ñå äåé­âðà ãîâ,Ìî ãèëü íîé çà ñûï ëþñü çåì ëåþ?Îò êðîé ìíå âñþ ïðàâ äó, íå áîé ñÿ ìå íÿ:Â íà ãðà äó ëþ áî ãî âîçü ìåøü òû êî íÿ».

«Âîë õ âû íå áî ÿò ñÿ ìî ãó ÷èõ âëà äûê,А êíÿ æå ñ êèé äàð èì íå íó æåí;Ïðàâ äèâ è ñâî áî äåí èõ âå ùèé ÿçûêÈ ñ âî ëåé íå áåñ íîþ äðó æåí.Ãðÿ äó ùèå ãî äû òà ÿò ñÿ âî ìãëå;Íî âè æó òâîé æðå áèé íà ñâåò ëîì ÷å ëå.Çà ïîì íè æå íû íå òû ñëî âî ìîå:Âî è òå ëþ ñëà âà — îò ðà äà;Ïî áå äîé ïðî ñëàâ ëå íî èìÿ òâîå;Òâîé ùèò íà âðà òàõ Öà ðå ãðà äà;È âîë íû, è ñó øà ïî êîð íû òå áå;Çà âè äó åò íå äðóã ñòîëü äèâ íîé ñóäü áå.

Ó ñè íå ãî ìî ðÿ îá ìàí ÷è âûé âàë ÷à ñû ðî êî âîé íå ïî ãî äû,È ïðàù, è ñòðå ëà, è ëó êà âûé êèí æàëÙà äÿò ïî áå äè òå ëÿ ãî äû...Ïîä ãðîç íîé áðî íåé òû íå âå äà åøü ðàí;Íå çðè ìûé õðà íè òåëü ìî ãó ùå ìó äàí.

Òâîé êîíü íå áî èò ñÿ îïàñ íûõ òðó äîâ;Îí, ÷óÿ ãîñ ïîä ñêóþ âî ëþ,Òî ñìèð íî ñòî èò ïîä ñòðå ëà ìè âðà ãîâ,Òî ì÷èò ñÿ ïî áðàí íî ìó ïî ëþ,È õî ëîä è ñå ÷à1 åìó íè ÷å ãî.Íî ïðè ìåøü òû ñìåðòü îò êî íÿ ñâî å ãî».

1 Ñ å ÷ à — áèò âà, ñðà æå íèå.

44

Îëåã óñ ìåõ íóë ñÿ; îä íà êî ÷å ëî1

È âçîð îì ðà ÷è ëè ñÿ äó ìîé. ìîë ÷à íüå, ðó êîé îïåð øèñü íà ñåä ëî,Ñ êî íÿ îí ñëå çà åò óã ðþ ìûé;È âåð íî ãî äðó ãà ïðî ùàëü íîé ðó êîéÈ ãëà äèò è òðåï ëåò ïî øåå êðó òîé.

«Ïðî ùàé, ìîé òî âà ðèù, ìîé âåð íûé ñëó ãà,Ðàñ ñòàòü ñÿ íà ñòà ëî íàì âðå ìÿ:Òå ïåðü îò äû õàé; óæ íå ñòó ïèò íî ãà òâîå ïî çëà ùåí íîå ñòðå ìÿ.Ïðî ùàé, óòå øàé ñÿ, äà ïî ìíè ìå íÿ,Âû, îò ðî êè­äðó ãè, âîçü ìè òå êî íÿ!Ïî êðîé òå ïî ïî íîé, ìîõ íà òûì êî â ðîì; ìîé ëóã ïîä óçä öû îò âå äè òå;Êó ïàé òå, êîð ìè òå îò áîð íûì çåð íîì;Âî äîé êëþ ÷å âîþ ïî èòå».È îò ðî êè òîò ÷àñ ñ êî íåì îòî øëè,А êíÿ çþ äðó ãî ãî êî íÿ ïîä âå ëè.

Ïè ðó åò ñ äðó æè íîþ âå ùèé ÎëåãÏðè çâî íå âå ñå ëîì ñòà êà íà.È êó ä ðè èõ áå ëû, êàê óò ðåí íèé ñíåãÍàä ñëàâ íîé ãëà âîþ êóð ãà íà...Îíè ïî ìè íà þò ìè íóâ øèå äíèÈ áèò âû, ãäå âìå ñ òå ðó áè ëèñü îíè.

«А ãäå ìîé òî âà ðèù? — ïðî ìîë âèë Îëåã, —Ñêà æè òå, ãäå êîíü ìîé ðå òè âûé?Çäî ðîâ ëè? âñå òàê æå ëü ëå ãîê åãî áåã?Âñå òîò æå ëü îí áóð íûé, èã ðè âûé?»È âíåì ëåò îò âå òó: íà õîë ìå êðó òîìÄàâ íî óæ ïî ÷èë íå ïðî áóä íûì îí ñíîì.Ìî ãó ÷èé Îëåã ãî ëî âîþ ïî íèêÈ äó ìà åò: «×òî æå ãà äà íüå?

1 × å ë î — ëîá.

45

46

Êó äåñ íèê, òû ëæè âûé, áå çóì íûé ñòà ðèê!Ïðå çðåòü1 áû òâîå ïðåä ñêà çà íüå!Ìîé êîíü è äî íû íå íî ñèë áû ìå íÿ».È õî ÷åò óâè äåòü îí êî ñ òè êî íÿ.

Âîò åäåò ìî ãó ÷èé Îëåã ñî äâî ðà,Ñ íèì Èãîðü è ñòà ðûå ãîñ òè,È âè äÿò: íà õîë ìå, ó áðå ãà Äíå ï ðà,Ëå æàò áëà ãî ðîä íûå êî ñ òè;Èõ ìî þò äîæ äè, çà ñû ïà åò èõ ïûëü,È âå òåð âîë íó åò íàä íè ìè êî âûëü1.Êíÿçü òè õî íà ÷å ðåï êî íÿ íà ñòó ïèëÈ ìîë âèë: «Ñïè, äðóã îäè íî êèé!Òâîé ñòà ðûé õî çÿ èí òå áÿ ïå ðå æèë:Íà òðèç íå, óæå íå äà ëå êîé,Íå òû ïîä ñå êè ðîé êî âûëü îáà ã ðèøü,È æàð êîþ êðî âüþ ìîé ïðàõ íà ïî èøü.Òàê âîò ãäå òà è ëàñü ïî ãè áåëü ìîÿ!Ìíå ñìåð òèþ êîñòü óã ðî æà ëà!»Èç ìåðò âîé ãëà âû ãðî áî âàÿ çìåÿШè ïÿ ìåæ äó òåì âû ïîë çà ëà;Êàê ÷åð íàÿ ëåí òà âêðóã íîã îá âè ëàñü;È âñêðèê íóë âíå çàï íî óæà ëåí íûé êíÿçü.Êîâ øè êðó ãî âûå, çà ïå íÿñü, øè ïÿòÍà òðèç íå ïëà ÷åâ íîé Îëå ãà:Êíÿçü Èãîðü è Îëü ãà íà õîë ìå ñè äÿò;Äðó æè íà ïè ðó åò ó áðå ãà;Áîé öû ïî ìè íà þò ìè íóâ øèå äíèÈ áèò âû, ãäå âìå ñ òå ðó áè ëèñü îíè.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. ×òî â ñòè õî òâî ðå íèè «Ïåñíü î âå ùåì Îëå ãå» ïðî èç âå ëî íà âàñ íà è áîëü øåå âïå ÷àò ëå íèå? ×òî çà ñòà âè ëî çà äó ìàòü ñÿ?

1 Ï ð å ç ð å ò ü — îñòàâèòü áåç âíèìàíèÿ.1 K î â û ë ü — ñòåïíàÿ òðàâà.

47

2. Êà êèì âû ïðåä ñòàâ ëÿ å òå ñå áå êíÿ çÿ Îëå ãà?3. Êàê âû ìî æå òå îáú ÿñ íèòü îáè ëèå óñ òà ðåâ øèõ ñëîâ â ñòè­

õî òâî ðå íèè?4. Êà êèå èç ñëîâ, ïðè âå äåí íûõ â ñíîñêàõ, âàì èç âå ñò íû, à ñ

êà êè ìè âû âñòðå òè ëèñü âïåð âûå?5. Ïîä ãî òîâü òå âû ðà çè òåëü íîå ÷òå íèå ñòè õî òâî ðå íèÿ ïî ðî ëÿì.6. Ïî äó ìàé òå, âñå ãäà ëè ìîæ íî âå ðèòü ïðåä ñêà çà íè ÿì è ïðè­

ìå òàì.Âñïîì íè òå, áû ëè ëè â âà øåé æèç íè èëè, áûòü ìî æåò, âàì

èç âå ñò íû ñè òó à öèè, êîã äà ÷üå­ëè áî ïðåä ñêà çà íèå èëè ïðî ðî ÷å ñò­âî ñáû âà ëîñü.

äÓ Á ðΠñÊÈÉ

(Â ñîêðàùåíèè)

òîì ïåðâûé

ãËà Âà I

Íå ñêîëü êî ëåò òî ìó íà çàä â îä íîì èç ñâî èõ ïî ìå ñ òèé æèë ñòà ðèí íûé ðóñ ñêèé áà ðèí, Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ Òðî å êó ðîâ. Åãî áî ãàò ñò âî, çíàò íûé ðîä è ñâÿ çè äà âà ëè åìó áîëü øîé âåñ â ãó áåð íè ÿõ, ãäå íà õî äè ëîñü åãî èìå íèå. Ñî ñå äè ðà äû áû ëè óãîæ äàòü ìà ëåé øèì åãî ïðè õî òÿì; ãó áåðí ñêèå ÷è íîâ íè êè òðå ïå òà ëè ïðè åãî èìå íè; Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïðè íè ìàë çíà êè ïî äî áî ñò ðà ñ òèÿ1 êàê íàä ëå æà ùóþ äàíü, äîì åãî âñå ãäà áûë ïî ëîí ãîñ òÿ ìè, ãî òî âû ìè òå øèòü åãî áàð ñêóþ ïðà çä íîñòü, ðàç äå ëÿÿ øóì íûå, à èíî ãäà è áóé íûå åãî óâå ñå ëå íèÿ. <...> Ñ êðå ñ òü ÿ íà ìè è äâî ðî âû ìè îá õî äèë ñÿ îí ñòðî ãî è ñâî å íðàâ íî; íå ñìî ò ðÿ íà òî, îíè áû ëè åìó ïðå äàí íû: îíè òùå ñëà âè ëèñü2 áî ãàò ñò âîì è ñëà âîþ ñâî å ãî ãîñ ïî äè íà è â ñâîþ î÷å ðåäü ïîç­âî ëÿ ëè ñå áå ìíî ãîå â îò íî øå íèè ê èõ ñî ñå äÿì, íà äå ÿñü íà åãî ñèëü íîå ïî êðî âè òåëü ñò âî.

1 Ï î ä î á î ñ ò ð à ñ ò è å — óãîä ëè âîñòü, ëüñòè âîñòü.2 Ò ù å ñ ë à â è ë è ñ ü — êè ÷è ëèñü, õâà ëè ëèñü.

48

Âñå ãäàø íèå çà íÿ òèÿ Òðî å êó ðî âà ñî ñòî ÿ ëè â ðàçú åç äàõ îêî­ëî ïðî ñò ðàí íûõ åãî âëà äå íèé, â ïðî äîë æè òåëü íûõ ïè ðàõ è â ïðî êà çàõ, åæå äíåâ íî ïðè òîì èçî á ðå òà å ìûõ è æåðò âîþ êî èõ áû âàë îáûê íî âåí íî êà êîé­íè áóäü íî âûé çíà êî ìåö; õî òÿ è ñòà ðèí íûå ïðè ÿòå ëè íå âñå ãäà èõ èç áå ãà ëè, çà èñ êëþ ÷å íè åì îä íî ãî Аí ä ðåÿ Ãà â ðè ëî âè ÷à Äó á ðîâ ñêî ãî. Ñåé Äó á ðîâ ñêèé, îò ñòàâ íîé ïî ðó ÷èê1 ãâàð äèè, áûë åìó áëè æàé øèì ñî ñå äîì è âëà äåë ñå ìè äå ñÿ òüþ äó øà ìè. Òðî å êó ðîâ, íàä ìåí íûé â ñíî­øå íè ÿõ ñ ëþäü ìè ñà ìî ãî âûñ øå ãî çâà íèÿ, óâà æàë Äó á ðîâ­ñêî ãî íå ñìî ò ðÿ íà åãî ñìè ðåí íîå ñî ñòî ÿ íèå. Íå êîã äà áû ëè îíè òî âà ðè ùà ìè ïî ñëóæ áå, è Òðî å êó ðîâ çíàë ïî îïû òó íå­òåð ïå ëè âîñòü è ðå øè òåëü íîñòü åãî õà ðàê òå ðà. Îá ñòî ÿ òåëü ñò âà ðàç ëó ÷è ëè èõ íà äîë ãî. Äó á ðîâ ñêèé ñ ðàñ ñò ðî åí íûì ñî ñòî ÿ íè­åì ïðè íóæ äåí áûë âûé òè â îò ñòàâ êó è ïî ñå ëèòü ñÿ â îñ òàëü­íîé ñâî åé äå ðåâ íå. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, óç íàâ î òîì, ïðåä ëà ãàë åìó ñâîå ïî êðî âè òåëü ñò âî, íî Äó á ðîâ ñêèé áëà ãî äà ðèë åãî è îñ òàë ñÿ áå äåí è íå çà âè ñèì. Ñïó ñ òÿ íå ñêîëü êî ëåò Òðî å êó ðîâ, îò ñòàâ íîé ãå íå ðàë­àí øåô, ïðè åõàë â ñâîå ïî ìå ñ òèå; îíè ñâè­äå ëèñü è îá ðà äî âà ëèñü äðóã äðó ãó. <...> Áó äó ÷è ðî âåñ íè êà­ìè, ðîæ äåí íûå â îä íîì ñî ñëî âèè, âîñ ïè òàí íûå îäè íà êî âî, îíè ñõîä ñò âî âà ëè îò ÷à ñ òè è â õà ðàê òå ðàõ è â íà êëîí íî ñ òÿõ.  íå êî òî ðûõ îò íî øå íè ÿõ è ñóäü áà èõ áû ëà îäè íà êî âà: îáà æå íè ëèñü ïî ëþá âè, îáà ñêî ðî îâ äî âå ëè, ó îáî èõ îñ òà âà ëîñü ïî ðå áåí êó. Ñûí Äó á ðîâ ñêî ãî âîñ ïè òû âàë ñÿ â Ïå òåð áóð ãå, äî÷ü Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à ðîñ ëà â ãëà çàõ ðî äè òå ëÿ, è Òðî å­êó ðîâ ÷à ñ òî ãî âà ðè âàë Äó á ðîâ ñêî ìó: «Ñëó øàé, áðàò Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷: êî ëè â òâî åì Âî ëîäü êå áó äåò ïóòü, òàê îò äàì çà íå ãî Ìà øó; äà ðîì ÷òî îí ãîë êàê ñî êîë». Аí ä ðåé Ãà â­ðè ëî âè÷ êà ÷àë ãî ëî âîþ è îò âå ÷àë îáûê íî âåí íî: «Íåò, Êè­ðè ëà Ïå ò ðî âè÷: ìîé Âî ëîäü êà íå æå íèõ Ìà ðèè Êè ðè ëîâ íå. Áåä íî ìó äâî ðÿ íè íó, êà êîâ îí, ëó÷ øå æå íèòü ñÿ íà áåä íîé äâî ðÿ íî÷ êå, äà áûòü ãëà âîþ â äî ìå, ÷åì ñäå ëàòü ñÿ ïðè êàç­÷è êîì èç áà ëî âàí íîé áà áåí êè».

<...>

1 Ï î ð ó ÷ è ê — îôè öåð ñêèé ÷è í.

49

Ðàç â íà ÷à ëå îñå íè Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñî áè ðàë ñÿ â îòú åç­æåå ïî ëå1. Íà êà íó íå áûë îò äàí ïðè êàç ïñà ðÿì2 è ñòðå ìÿí­íûì3 áûòü ãî òî âû ìè ê ïÿ òè ÷à ñàì óò ðà. Ïà ëàò êà è êóõ íÿ îò ïðàâ ëå íû áû ëè âïå ðåä íà ìå ñ òî, ãäå Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ äîë æåí áûë îáå äàòü. Õî çÿ èí è ãîñ òè ïî ø ëè íà ïñàð íûé äâîð, ãäå áî ëåå ïÿ òè ñîò ãîí ÷èõ è áîð çûõ æè ëè â äî âîëü ñò âå è òåï ëå, ïðî ñëàâ ëÿÿ ùå ä ðîñòü Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à íà ñâî åì ñî áà ÷ü åì ÿçû êå. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ãîð äèë ñÿ ñèì ïðå êðàñ íûì çà âå äå íè åì è íè êîã äà íå óïó ñ êàë ñëó ÷àÿ ïî õâà ñ òàòü ñÿ îíûì ïå ðåä ñâî èìè ãîñ òÿ ìè, èç êî èõ êàæ äûé îñ ìà ò ðè âàë åãî ïî êðàé íåé ìå ðå óæå â äâàä öà òûé ðàç. <...> Ãîñ òè ïî ÷è òà ëè îáÿ çàí íî ñ òèþ âîñ õè ùàòü ñÿ ïñàð íåþ Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à. Îäèí Äó á ðîâ ñêèé ìîë ÷àë è õìó ðèë ñÿ. «×òî æå òû õìó ðèøü ñÿ, áðàò,— ñïðî ñèë åãî Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, — èëè ïñàð íÿ ìîÿ òå áå íå íðà âèò ñÿ?» «Íåò, — îò âå ÷àë îí ñó ðî âî, — ïñàð íÿ ÷óä íàÿ, âðÿä ëþ äÿì âà øèì æè òüå òà êîå æ, êàê âà øèì ñî­áà êàì». Îäèí èç ïñà ðåé îáè äåë ñÿ. «Ìû íà ñâîå æè òüå, — ñêà çàë îí, — áëà ãî äà ðÿ áî ãà è áà ðè íà íå æà ëó åì ñÿ, à ÷òî ïðàâ äà, òî ïðàâ äà, èíî ìó è äâî ðÿ íè íó íå õó äî áû ïðî ìå íÿòü óñàäü áó íà ëþ áóþ çäåø íþþ êî íóð êó.— Åìó áû ëî á è ñûò íåå è òåï ëåå». Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ãðîì êî çà ñìå ÿë ñÿ ïðè äåðç êîì çà ìå ÷à íèè ñâî å ãî õî ëî ïà, à ãîñ òè âîñ ëåä çà íèì çà õî õî òà­ëè, õî òÿ è ÷óâ ñò âî âà ëè, ÷òî øóò êà ïñà ðÿ ìîã ëà îò íå ñ òè ñÿ è ê íèì. Äó á ðîâ ñêèé ïî áëåä íåë è íå ñêà çàë íè ñëî âà.  ñèå âðå ìÿ ïîä íåñ ëè â ëó êîø êå Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó íî âî ðîæ­äåí íûõ ùå íÿò; îí çà íÿë ñÿ èìè, âû áðàë ñå áå äâóõ, ïðî ÷èõ âå ëåë óòî ïèòü. Ìåæ äó òåì Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ ñêðûë ñÿ, è íè êòî òî ãî íå çà ìå òèë.

Âîç âðà òÿñü ñ ãîñ òÿ ìè ñî ïñàð íî ãî äâî ðà, Êè ðè ëà Ïå òðî­ âè÷ ñåë óæè íàòü è òîã äà òîëü êî, íå âè äÿ Äó á ðîâ ñêî ãî,

1 Î ò ú å ç æ è é — îò äà ëåí íûé îò óñàäü áû. Îòú åç æåå ïî ëå (äàëü íåå ïî ëå äëÿ îõî òû).

2 Ï ñ à ð ü — íàä ñìîòð ùèê çà îõîò íè ÷ü è ìè ñî áà êà ìè.3 Ñ ò ð å ì ÿ í í û é — êî íþõ­ñëó ãà, óõà æè âà þ ùèé çà âåð õî âîé

ëî øà äüþ.

'

50

õâà òèë ñÿ î íåì. Ëþ äè îò âå ÷à ëè, ÷òî Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ óå õàë äî ìîé. Òðî å êó ðîâ âå ëåë òîò ÷àñ åãî äî ãíàòü è âî ðî­ òèòü íå ïðå ìåí íî. Îò ðî äó íå âû åç æàë îí íà îõî òó áåç Äó á ­ ðîâ ñêî ãî, îïûò íî ãî è òîí êî ãî öå íè òå ëÿ ïñî âûõ äî ñòî­èíñòâ è áå çî øè áî÷ íî ãî ðå øè òå ëÿ âñå âîç ìîæ íûõ îõîò­íè ÷ü èõ ñïî ðîâ. Ñëó ãà, ïî ñêà êàâ øèé çà íèì, âî ðî òèë ñÿ, êàê åùå ñè äå ëè çà ñòî ëîì, è äî ëî æèë ñâî å ìó ãîñ ïî äè­íó, ÷òî, äå ñ êàòü, Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ íå ïî ñëó øàë ñÿ è íå õî òåë âî ðî òèòü ñÿ.

Íà äðó ãîé äåíü ïåð âûé âî ïðîñ åãî áûë: çäåñü ëè Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷? Âìå ñ òî îò âå òà åìó ïî äà ëè ïèñü ìî, ñëî æåí íîå òðå ó ãîëü íè êîì; Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïðè êà çàë ñâî å ìó ïè ñà ðþ ÷è òàòü åãî âñëóõ è óñ ëû øàë ñëå äó þ ùåå:

«Ãî ñó äàðü ìîé ïðå ìè ëî ñ òè âûé.ß äî òåõ ïîð íå íà ìå ðåí åõàòü â Ïî êðîâ ñêîå, ïî êà íå

âû øëå òå Âû ìíå ïñà ðÿ Ïà ðà ìîø êó ñ ïî âèí íîþ; à áó äåò ìîÿ âî ëÿ íà êà çàòü åãî èëè ïî ìè ëî âàòü, à ÿ òåð ïåòü øóò êè îò Âà øèõ õî ëî ïü åâ íå íà ìå ðåí, äà è îò Âàñ èõ íå ñòåðï ­ ëþ — ïî òî ìó ÷òî íå øóò, à ñòà ðèí íûé äâî ðÿ íèí. — Çà ñèì îñ òà þñü ïî êîð íûì êî óñ ëó ãàì.

Àí ä ðåé Äó á ðîâ ñêèé».

Ïî íû íåø íèì ïî íÿ òè ÿì îá ýòè êå ïèñü ìî ñèå áû ëî áû âåñü ìà íå ïðè ëè÷ íûì, íî îíî ðàñ ñåð äè ëî Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè­÷à íå ñòðàí íûì ñëî ãîì è ðàñ ïî ëî æå íè åì, íî òîëü êî ñâî åþ ñóù íî ñ òüþ: «Êàê,— çà ãðå ìåë Òðî å êó ðîâ, âñêî ÷èâ ñ ïî ñòå ëè áî ñîé, — âû ñû ëàòü ê íåìó ìî èõ ëþ äåé ñ ïî âèíí îé, îí âî­ëåí èõ ìè ëî âàòü, íà êà çû âàòü! — äà ÷òî îí â ñà ìîì äå ëå çà äó ìàë; äà çíà åò ëè îí ñ êåì ñâÿ çû âà åò ñÿ? Âîò ÿ æ åãî... Íà ïëà ÷åò ñÿ îí ó ìå íÿ, óç íà åò, êà êî âî èä òè íà Òðî å êó ðî âà!» Íî âîå îá ñòî ÿ òåëü ñò âî óíè÷ òî æè ëî è ïî ñëåä íþþ íà äåæ äó íà ïðè ìè ðå íèå.

Äó á ðîâ ñêèé îáú åç æàë îä íàæ äû ìà ëîå ñâîå âëà äå íèå; ïðè­áëè æà ÿñü ê áå ðå çî âîé ðî ùå, óñ ëû øàë îí óäà ðû òî ïî ðà è ÷å ðåç ìè íó òó òðåñê ïî âà ëèâ øå ãî ñÿ äå ðå âà. Îí ïî ñïå øèë â ðî­ùó è íà åõàë íà ïî êðîâ ñêèõ ìó æè êîâ, ñïî êîé íî âî ðó þ ùèõ ó

51

íå ãî ëåñ. Óâè äÿ åãî, îíè áðî ñè ëèñü áû ëî áå æàòü. Äó á ðîâ ñêèé ñî ñâî èì êó ÷å ðîì ïîé ìàë èç íèõ äâî èõ è ïðè âåë èõ ñâÿ­çàí íûõ ê ñå áå íà äâîð. Äóá ðîâ ñêèé âè äåë, ÷òî òå ïåðü ïîëü­çî âà ëèñü îíè ïðî èñ øåä øèì ðàç ðû âîì, è ðå øèë ñÿ, âî ïðå êè âñåì ïî íÿ òè ÿì î ïðà âå âîé íû, ïðî ó÷èòü ñâî èõ ïëåí íè êîâ ïðó òü ÿ ìè, êî è ìè çà ïàñ ëèñü îíè â åãî æå ðî ùå, à ëî øà äåé îò äàòü â ðà áî òó, ïðè ïè ñàâ ê áàð ñêî ìó ñêî òó.

Ñëóõ î ñåì ïðî èñ øå ñò âèè â òîò æå äåíü äî øåë äî Êè ðè­ëà Ïå ò ðî âè ÷à. Îí âû øåë èç ñå áÿ è â ïåð âóþ ìè íó òó ãíå âà õî òåë áû ëî ñî âñå ìè ñâî è ìè äâî ðî âû ìè ó÷è íèòü íà ïà äå íèå íà Êè ñ òå íåâ êó (òàê íà çû âà ëàñü äå ðåâ íÿ åãî ñî ñå äà), ðà çî ðèòü åå äî òëà è îñà äèòü ñà ìî ãî ïî ìå ùè êà â åãî óñàäü áå.

<...> Òðîåêóðîâ ïðèãëàñèë ê ñåáå ñóäåáíîãî çàñå äàòåëÿ Шàáàø êèíà è ïîðó÷èë åìó «çàâåñòè äåëî» î íå çàêîííîì âëà äåíèè Äóáðîâ ñêèì ñâîèì èìåíèåì.

Шà áàø êèí ïî êëî íèë ñÿ ïî÷ òè äî çåì ëè, âû øåë âîí, ñ òî ãî æå äíÿ ñòàë õëî ïîòàòü ïî çà ìû ø ëåí íî ìó äå ëó, è, áëà ãî äà ðÿ åãî ïðî âîð ñò âó, ðîâ íî ÷å ðåç äâå íå äå ëè Äó á ðîâ ñêèé ïî ëó ÷èë èç ãî ðî äà ïðè ãëà øå íèå äî ñòà âèòü íå ìåä ëåí íî íàä ëå æà ùèå îáú ÿñ íå íèÿ íà ñ÷åò åãî âëà äå íèÿ ñåëü öîì Êè ñ òå íåâ êîþ.

Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷, èçóì ëåí íûé íå î æè äàí íûì çà ïðî ñîì, â òîò æå äåíü íà ïè ñàë â îò âåò äî âîëü íî ãðó áîå îò íî øå íèå, â êî åì îáú ÿâ ëÿë îí, ÷òî ñåëü öî Êè ñ òå íåâ êà äî ñòà ëîñü åìó ïî ñìåð òè ïî êîé íî ãî åãî ðî äè òå ëÿ, ÷òî îí âëà äå åò èì ïî ïðà­âó íà ñëåä ñò âà, ÷òî Òðî å êó ðî âó äî íå ãî äå ëà íè êà êî ãî íåò è ÷òî âñÿ êîå ïî ñòî ðîí íåå ïðè òÿ çà íèå íà ñèþ åãî ñîá ñò âåí íîñòü åñòü ÿáå äà è ìî øåí íè ÷å ñò âî.

Êàê áû òî íè áû ëî, 18... ãî äà, ôå â ðà ëÿ 9 äíÿ, Äó á ðîâ­ñêèé ïî ëó ÷èë ÷å ðåç ãî ðî äî âóþ ïî ëè öèþ ïðè ãëà øå íèå ÿâèòü­ñÿ ê çåì ñêî ìó ñó äüå äëÿ âû ñëó øà íèÿ ðå øå íèÿ î íî ãî ïî äå ëó ñïîð íî ãî èìå íèÿ ìåæ äó èì, ïî ðó ÷è êîì Äó á ðîâ ñêèì, è ãå íå ðàë­àí øå ôîì Òðî å êó ðî âûì.  òîò æå äåíü Äó á ðîâ ñêèé îò ïðà âèë ñÿ â ãî ðîä; íà äî ðî ãå îáî ãíàë åãî Òðî å êó ðîâ. Îíè ãîð äî âçãëÿ íó ëè äðóã íà äðó ãà, è Äó á ðîâ ñ êèé çà ìå òèë çëîá­íóþ óëûá êó íà ëè öå ñâî å ãî ïðî òèâ íè êà.

52

ãËà Âà II

Ïðè åõàâ â ãî ðîä, Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ îñ òà íî âèë ñÿ ó çíà­êî ìî ãî êóï öà, íî ÷å âàë ó íå ãî, è íà äðó ãîé äåíü óò ðîì ÿâèë­ñÿ â ïðè ñóò ñò âèå1 óå çä íîãî ñó äà. Íè êòî íå îá ðà òèë íà íå ãî âíè ìà íèÿ. Âñëåä çà íèì ïðè åõàë è Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷. Ïè­ñà ðÿ âñòà ëè è çà ëî æè ëè ïå ðüÿ çà óõî. ×ëå íû âñòðå òè ëè åãî ñ èçú ÿâ ëå íè ÿ ìè ãëó áî êî ãî ïî äî áî ñò ðà ñ òèÿ, ïðè äâè íó ëè åìó êðåñ ëà èç óâà æå íèÿ ê åãî ÷è íó, ëå òàì è äî ðîä íî ñ òè; îí ñåë ïðè îò êðû òûõ äâå ðÿõ, — Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ ñòîÿ ïðè ñëî­íèë ñÿ ê ñòåí êå, — íà ñòà ëà ãëó áî êàÿ òè øè íà, è ñå ê ðå òàðü çâîí êèì ãî ëî ñîì ñòàë ÷è òàòü îï ðå äå ëå íèå ñó äà.

<...> Ãå íå ðàë­àí øå ôó Òðî å êó ðî âó â èçú ÿâ ëåí íîì íà ãâàð­äèè ïî ðó ÷è êà Äó á ðîâ ñêî ãî èñ êå îò êà çàòü, èáî ïðè íàä ëå æà­ùåå åìó èìå íèå âîç âðà ùà åò ñÿ â åãî âëà äå íèå, íå èçúåì ëÿ èç îíî ãî íè ÷å ãî. А ÷òî ïðè ââî äå çà íå ãî îêà çàòü ñÿ ìî æåò âñå áåç îñ òàò êà, ïðå äî ñòà âÿ ìåæ äó òåì ãå íå ðàë­àí øå ôó Òðî­å êó ðî âó, áó äåò îí èìå åò îò òà êî âîé ñâî åé ïðå òåí çèè êà êèå­ ëè áî ÿñ íûå è çà êîí íûå äî êà çà òåëü ñò âà, ìî æåò ïðî ñèòü ãäå ñëå äó åò îñî áî. — Êà êî âîå ðå øå íèå íà ïåðåä îáú ÿ âèòü êàê èñò öó, ðàâ íî è îò âåò ÷è êó, íà çà êîí íîì îñ íî âà íèè, àïåë ëÿ öè­îí íûì ïî ðÿä êîì, êî èõ è âû çâàòü â ñåé ñóä äëÿ âû ñëó øà íèÿ ñå ãî ðå øå íèÿ è ïîä ïè ñ êè óäî âîëü ñò âèÿ èëè íå óäî âîëü ñò âèÿ ÷å ðåç ïî ëè öèþ.

Êà êî âîå ðå øå íèå ïîä ïè ñà ëè âñå ïðè ñóò ñò âó þ ùèå òî ãî ñó äà —.

Ñå ê ðå òàðü óìîëê íóë, çà ñå äà òåëü âñòàë è ñ íèç êèì ïî­êëî íîì îá ðà òèë ñÿ ê Òðî å êó ðî âó, ïðè ãëà øàÿ åãî ïîä ïè ñàòü ïðåä ëà ãà å ìóþ áó ìà ãó, è òîð æå ñò âó þ ùèé Òðî å êó ðîâ, âçÿâ îò íå ãî ïå ðî, ïîä ïè ñàë ïîä ðå øå íè åì ñó äà ñî âåð øåí íîå ñâîå óäî âîëü ñò âèå.

Î÷å ðåäü áû ëà çà Äó á ðîâ ñêèì. Ñå ê ðå òàðü ïîä íåñ åìó áó ìà­ãó. Íî Äó á ðîâ ñêèé ñòàë íå ïî äâè æåí, ïî òó ïÿ ãî ëî âó.

Âäðóã îí ïîä íÿë ãî ëî âó, ãëà çà åãî çà ñâåð êà ëè, îí òîï íóë

1 Ï ð è ñ ó ò ñ ò â è å — çäåñü: ïîìåùåíèå.'

53

íî ãîþ, îò òîëê íóë ñå ê ðå òà ðÿ ñ òà êîþ ñè ëîþ, ÷òî òîò óïàë è, ñõâà òèâ ÷åð íèëü íè öó, ïó ñ òèë åþ â çà ñå äà òå ëÿ. Âñå ïðè øëè â óæàñ. «Êàê! íå ïî ÷è òàòü öåð êîâü áî æèþ! ïðî÷ü, õà ìî âî ïëå ìÿ!» Ïî òîì, îá ðà òÿñü ê Êè ðèëó Ïå ò ðî âè ÷ó: «Ñëû õà íî äå ëî, âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî, — ïðî äîë æàë îí,— ïñà ðè ââî äÿò ñî áàê â áî æèþ öåð êîâü! ñî áà êè áå ãà þò ïî öåðê âè. ß âàñ óæî ïðî ó÷ó...» Ñòî ðî æà ñáå æà ëèñü íà øóì è íà ñè ëó èì îâ ëà äå ëè. Åãî âû âå ëè è óñà äè ëè â ñà íè. Òðî å êó ðîâ âû­øåë âñëåä çà íèì, ñî ïðî âîæ äà å ìûé âñåì ñó äîì. Âíå çàï íîå ñó ìàñ øå ñò âèå Äó á ðîâ ñêî ãî ñèëü íî ïî äåé ñò âî âà ëî íà åãî âî­îá ðà æå íèå è îò ðà âè ëî åãî òîð æå ñò âî.

ãËà Âà III

Ïðî øëî íå ñêîëü êî âðå ìå íè, à çäî ðî âüå áåä íî ãî Äó á ðîâ­ñêî ãî âñå åùå áû ëî ïëî õî; ïðàâ äà, ïðè ïàä êè ñó ìàñ øå ñò âèÿ óæå íå âî çîá íîâ ëÿ ëèñü, íî ñè ëû åãî ïðè ìåò íî îñ ëà áå âà ëè. Îí çà áû âàë ñâîè ïðåæ íèå çà íÿ òèÿ, ðåä êî âû õî äèë èç ñâî åé êîì íà òû è çà äó ìû âàë ñÿ ïî öå ëûì ñóò êàì. Åãî ðîâ íà, äî á ðàÿ ñòà ðó õà, íå êîã äà õî äèâ øàÿ çà åãî ñû íîì, òå ïåðü ñäå ëàëàñü è åãî íÿíü êîþ. Îíà ñìî ò ðå ëà çà íèì, êàê çà ðå áåí êîì, íà ïî­ìè íà ëà åìó î âðå ìå íè ïè ùè è ñíà, êîð ìè ëà åãî, óê ëà äû âà ëà ñïàòü. Аí ä ðåé Ãà â ðè ëî âè÷ òè õî ïî âè íî âàë ñÿ åé è êðî ìå åå íå èìåë íè ñ êåì îòíî øå íèÿ. Îí áûë íå â ñî ñòî ÿ íèè äó ìàòü î ñâî èõ äå ëàõ, õî çÿé ñò âåí íûõ ðàñ ïî ðÿ æå íè ÿõ, è Åãî ðîâ íà óâè äå ëà íå îá õî äè ìîñòü óâå äî ìèòü îáî âñåì ìî ëî äî ãî Äó á ðîâ­ñêî ãî, ñëó æèâ øå ãî â îä íîì èç ãâàð äåé ñêèõ ïå õîò íûõ ïîë êîâ è íà õî äÿ ùå ãî ñÿ â òî âðå ìÿ â Ïå òåð áóð ãå.

Íî ïî ðà ÷è òà òå ëÿ ïî çíà êî ìèòü ñ íà ñòî ÿ ùèì ãå ðî åì íà­øåé ïî âå ñ òè.

Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé âîñ ïè òû âàë ñÿ â Êà äåò ñêîì êîð ïó ñå1 è âû ïó ùåí áûë êîð íå òîì2 â ãâàð äèþ; îòåö íå ùà äèë íè ÷å ãî

1 Ê à ä å ò ñ ê è é ê î ð ï ó ñ — çà êðû òîå âî åí íîå ó÷è ëè ùå äëÿ äå òåé äâî ðÿí.

2 Ê î ð í å ò — ìëàä øèé îôè öåð ñêèé ÷èí.

54

äëÿ ïðè ëè÷ íî ãî åãî ñî äåð æà íèÿ, è ìî ëî äîé ÷å ëî âåê ïî ëó ÷àë èç äî ìó áî ëåå, íå æå ëè äîë æåí áûë îæè äàòü. Áó äó ÷è ðàñ òî­÷è òå ëåí è ÷å ñ òî ëþ áèâ, îí ïîç âî ëÿë ñå áå ðîñ êîø íûå ïðè õî òè, èã ðàë â êàð òû è âõî äèë â äîë ãè, íå çà áî òÿñü î áó äó ùåì è ïðåä âè äÿ ñå áå ðà íî èëè ïî çä íî áî ãà òóþ íå âå ñ òó, ìå÷ òó áåä­íîé ìî ëî äî ñ òè.

Îä íàæ äû âå ÷å ðîì, êîã äà íå ñêîëü êî îôè öå ðîâ ñè äå ëè ó íå­ãî, ðàç âà ëèâ øèñü ïî äè âà íàì è êó ðÿ èç åãî ÿí òà ðåé, Ãðè øà, åãî êà ìåð äè íåð1, ïî äàë åìó ïèñü ìî, êî å ãî íàä ïèñü è ïå ÷àòü òîò ÷àñ ïî ðà çè ëè ìî ëî äî ãî ÷å ëî âå êà. Îí ïî ñïåø íî åãî ðàñ ïå­÷à òàë è ïðî ÷åë ñëå äó þ ùåå:

«Ãî ñó äàðü òû íàø, Âëà äè ìèð Аí ä ðå å âè÷, — ÿ, òâîÿ ñòà ðàÿ íÿíü êà, ðå øè ëàñü òå áå äî ëî æèòü î çäî ðî âüè ïà ïåíü êè íîì! Îí î÷åíü ïëîõ, èíî ãäà çà ãî âà ðè âà åò ñÿ è âåñü äåíü ñè äèò êàê äè òÿ ãëó ïîå, à â æè âî òå2 è ñìåð òè áîã âî ëåí. Ïðè åç æàé òû ê íàì, ñî êî ëèê ìîé ÿñ íûé, ìû òå áå è ëî øà äåé âû øëåì íà Ïå ñî÷ íîå. Ñëûø íî, çåì ñêèé ñóä ê íàì åäåò îò äàòü íàñ ïîä íà ÷à ëî Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó Òðî å êó ðî âó, ïî òî ìó ÷òî ìû­äå ñ­êàòü èõ íèå, à ìû èñ êî íè âà øè, — è îò ðî äó òî ãî íå ñëû­õè âà ëè. — Òû áû ìîã, æè âÿ â Ïå òåð áóð ãå, äî ëî æèòü î òîì öà ðþ­áà òþø êå, à îí áû íå äàë íàñ â îáè äó. — Îñ òà þñü òâîÿ âåð íàÿ ðà áà, íÿíü êà

Îðè íà Åãî ðîâ íà Áó çû ðå âà».Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé íå ñêîëü êî ðàç ñðÿ äó ïå ðå ÷è òàë ñèè

äî âîëü íî áåñ òîë êî âûå ñòðî êè ñ íå î áûê íî âåí íûì âîë íå íè åì. Îí ëè øèë ñÿ ìà òå ðè ñ ìà ëî ëåò ñò âà è, ïî÷ òè íå çíàÿ îò öà ñâî å ãî, áûë ïðè âå çåí â Ïå òåð áóðã íà âîñü ìîì ãî äó ñâî å ãî âîç ðà ñ òà; ñî âñåì òåì îí ðî ìàí òè ÷å ñ êè3 áûë ê íå ìó ïðè âÿ çàí è òåì áî ëåå ëþ áèë ñå ìåé ñò âåí íóþ æèçíü, ÷åì ìå íåå óñ ïåë íà ñëà äèòü ñÿ åå òè õè ìè ðà äî ñ òÿ ìè.

Ìûñëü ïî òå ðÿòü îò öà ñâî å ãî òÿ ãî ñò íî òåð çà ëà åãî ñåðä öå, à

1 Ê à ì å ð ä è í å ð — äî ìàø íèé ñëó ãà.2 Æ è â î ò (óñòàð.) — æèçíü.3 Ð î ì à í ò è ÷ å ñ ê è — íå î áûê íî âåí íî ñèëü íî è íåæ íî.

55

ïî ëî æå íèå áåä íî ãî áîëü íî ãî, êî òî ðîå óãà äû âàë îí èç ïèñü ìà ñâî åé íÿ íè, óæà ñà ëî åãî.

Îí ðå øèë ñÿ ê íå ìó åõàòü è äà æå âûé òè â îò ñòàâ êó, åñ­ëè áî ëåç íåí íîå ñî ñòî ÿ íèå îò öà ïî òðå áó åò åãî ïðè ñóò ñò âèÿ. Òî âà ðè ùè, çà ìå òÿ åãî áåñ ïî êîé ñò âî, óø ëè. Âëà äè ìèð, îñ òàâ­øèñü îäèí, íà ïè ñàë ïðîñü áó îá îò ïó ñ êå, — çà êó ðèë òðóá êó è ïî ãðó çèë ñÿ â ãëó áî êèå ðàç ìû ø ëå íèÿ.

Òîò æå äåíü ñòàë îí õëî ïî òàòü îá îò ïó ñ êå è ÷å ðåç òðè äíÿ áûë óæ íà áîëü øîé äî ðî ãå.

Îò ñòàí öèè äî äå ðåâ íè Êè ñ òå íåâ êà Âëà äè ìè ðà âåç ñòà ðûé êó ÷åð Аí òîí, êî òî ðûé ðàñ ñêà çàë î òîì, ÷òî Òðî å êó ðîâ íå çà­êîí íî îò íè ìà åò ó Äó á ðîâ ñêèõ èõ èìåíèå.

×å ðåç äå ñÿòü ìè íóò âúå õàë Âëàäèìèð íà áàð ñêèé äâîð. Îí ñìî ò ðåë âî êðóã ñå áÿ ñ âîë íå íè åì íå î ïè ñàí íûì. Äâå íàä öàòü ëåò íå âè äàë îí ñâî åé ðî äè íû. Áå ðåç êè, êî òî ðûå ïðè íåì òîëü êî ÷òî áû ëè ïî ñà æå íû îêî ëî çà áî ðà, âû ðîñ ëè è ñòà ëè òå ïåðü âû ñî êè ìè âåò âè ñ òû ìè äå ðå âü ÿ ìè. Äâîð, íå êîã äà óê­ðà øåí íûé òðå ìÿ ïðà âèëü íû ìè öâåò íè êà ìè, îá ðà ùåí áûë â íå êî øå íûé ëóã, íà êî òî ðîì ïàñ ëàñü îïó òàí íàÿ ëî øàäü. Ñî­áà êè áû ëî çà ëà ÿ ëè, íî, óç íàâ Аí òî íà, óìîë ê ëè è çà ìà õà ëè êî ñ ìà òû ìè õâî ñ òà ìè. Äâîð íÿ âû ñû ïà ëà èç ëþä ñêèõ èçîá è îê ðó æè ëà ìî ëî äî ãî áà ðè íà ñ øóì íû ìè èçú ÿâ ëå íè ÿ ìè ðà äî­ñ òè. Íà ñè ëó ìîã îí ïðî äðàòü ñÿ ñêâîçü èõ óñåðä íóþ òîë ïó è âçáå æàë íà âåò õîå êðûëü öî; â ñå íÿõ âñòðå òè ëà åãî Åãî ðîâ­ íà è ñ ïëà ÷åì îá íÿ ëà ñâî å ãî âîñ ïè òàí íè êà. «Çäî ðî âî, çäî ­ ðî âî, íÿ íÿ, — ïî âòî ðÿë îí, ïðè æè ìàÿ ê ñåðä öó äî á ðóþ ñòà ðó õó, — ÷òî áà òþø êà, ãäå îí? êà êîâ îí?»

 ýòó ìè íó òó â çà ëó âî øåë, íà ñè ëó ïå ðå äâè ãàÿ íî ãè, ñòà­ðèê âû ñî êî ãî ðîñ òà, áëåä íûé è õó äîé, â õà ëà òå è êîë ïà êå.

— Çäðàâ ñò âóé, Âî ëîäü êà! — ñêà çàë îí ñëà áûì ãî ëî ñîì, è Âëà äè ìèð ñ æà ðîì îá íÿë îò öà ñâî å ãî. Ðà äîñòü ïðî èç âå ëà â áîëü íîì ñëèø êîì ñèëü íîå ïî òðÿ ñå íèå, îí îñ ëà áåë, íî ãè ïîä íèì ïîä êî ñè ëèñü, è îí áû óïàë, åñ ëè áû ñûí íå ïîä­äåð æàë åãî.

— Çà ÷åì òû âñòàë ñ ïî ñòå ëè, — ãî âî ðè ëà åìó Åãî ðîâ íà, — íà íî ãàõ íå ñòî èøü, à òó äà æå íî ðî âèøü, êó äà è ëþ äè.

56

Ñòà ðè êà îò íåñ ëè â ñïàëü íþ. Îí ñè ëèë ñÿ ñ íèì ðàç ãî âà­ðè âàòü, íî ìûñ ëè ìå øà ëèñü â åãî ãî ëî âå, è ñëî âà íå èìå ëè íè êà êîé ñâÿ çè. Îí çà ìîë ÷àë è âïàë â óñûï ëå íèå. Âëà äè ìèð ïî ðà æåí áûë åãî ñî ñòî ÿ íè åì. Îí ðàñ ïî ëî æèë ñÿ â åãî ñïàëü íå è ïðî ñèë îñ òà âèòü åãî íà åäè íå ñ îò öîì.

ãËà Âà IV

Ãäå ñòîë áûë ÿñòâ1, òàì ãðîá ñòî èò.

Íå ñêîëü êî äíåé ñïó ñ òÿ ïî ñëå ñâî å ãî ïðè åç äà ìî ëî äîé Äó á­ðîâ ñêèé õî òåë çà íÿòü ñÿ äå ëà ìè, íî îòåö åãî áûë íå â ñî ñòî­ÿ íèè äàòü åìó íóæ íûå îáú ÿñ íå íèÿ; ó Аí ä ðåÿ Ãà â ðè ëî âè ÷à íå áû ëî ïî âå ðåí íî ãî2. Ðàç áè ðàÿ åãî áóìà ãè, íà øåë îí òîëü êî ïåð âîå ïèñü ìî çà ñå äà òå ëÿ è ÷åð íî âîé îò âåò íà îíîå; èç òî ãî íå ìîã îí ïî ëó ÷èòü ÿñ íîå ïî íÿ òèå î òÿæ áå è ðå øèë ñÿ îæè­äàòü ïî ñëåä ñò âèé, íà äå ÿñü íà ïðà âî òó ñà ìî ãî äå ëà.

Ìåæ äó òåì ïî ëî æåí íûé ñðîê ïðî øåë, è àïåë ëÿ öèÿ3 íå áû ëà ïî äà íà. Êè ñ òå íåâ êà ïðè íàä ëå æà ëà Òðî å êó ðî âó. Шà áàø­êèí ÿâèë ñÿ ê íå ìó ñ ïî êëî íà ìè è ïî ç ä ðàâ ëå íè ÿ ìè. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñìó òèë ñÿ. Îò ïðè ðî äû íå áûë îí êî ðû ñ òî ëþ áèâ, æå ëà íèå ìå ñ òè çà âëåê ëî åãî ñëèø êîì äà ëå êî, ñî âåñòü åãî ðîï òà ëà. Îí çíàë, â êà êîì ñî ñòî ÿ íèè íà õî äèë ñÿ åãî ïðî òèâ­íèê, ñòà ðûé òî âà ðèù åãî ìî ëî äî ñ òè, è ïî áå äà íå ðà äî âà ëà åãî ñåðä öå. <...> Íà êî íåö îí âå ëåë çà ïðÿ÷ü ñå áå áå ãî âûå äðîæ êè, îäåë ñÿ ïî òåï ëåå (ýòî áû ëî óæå â êîí öå ñåí òÿ á ðÿ) è, ñàì ïðà âÿ, âû åõàë ñî äâî ðà.

Îí ðå øèë ñÿ ïî ìè ðèòü ñÿ ñ ñòà ðûì ñâî èì ñî ñå äîì, óíè÷ ­ òî æèòü è ñëå äû ññî ðû, âîç âðà òèâ åìó åãî äî ñòî ÿ íèå. Îá­ëåã ÷èâ äó øó ñèì áëà ãèì íà ìå ðå íè åì, Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïó­ñ òèë ñÿ ðû ñüþ ê óñàäü áå ñâî å ãî ñî ñå äà è âúå õàë ïðÿ ìî íà äâîð.

1 ß ñ ò â î — êóøàíå, óãîùåíüå.2 Ï î â å ð å í í û é — àäâîêàò.3 А ï å ë ë ÿ ö è ÿ — ïðîøåíèå î ïåðåñìîòðå äåëà.

57

 ýòî âðå ìÿ áîëü íîé ñè äåë â ñïàëü íîé ó îê íà. Îí óç­íàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à, è óæàñ íîå ñìÿ òå íèå èçî á ðà çè ëîñü íà ëè öå åãî: áà ã ðî âûé ðó ìÿ íåö çà ñòó ïèë ìå ñ òî îáûê íî âåí­íîé áëåä íî ñ òè, ãëà çà çà ñâåð êà ëè, îí ïðî èç íî ñèë íå âíÿò íûå çâó êè. <...> Áîëü íîé óêà çû âàë ïàëü öåì íà äâîð ñ âè äîì óæà ñà è ãíå âà. Îí òî ðîï ëè âî ïîä áè ðàë ïî ëû ñâî å ãî õà ëà­òà, ñî áè ðà ÿñü âñòàòü ñ êðå ñåë, ïðè ïîä íÿë ñÿ... è âäðóã óïàë. Ñûí áðî ñèë ñÿ ê íå ìó, ñòà ðèê ëå æàë áåç ÷óâñòâ è áåç äû õà­íèÿ, ïà ðà ëè÷ åãî óäà ðèë. «Ñêî ðåé, ñêî ðåé â ãî ðîä çà ëå êà ­ ðåì!» — êðè ÷àë Âëà äè ìèð. — «Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñïðà øè­âà åò âàñ», — ñêà çàë âî øåä øèé ñëó ãà. Âëà äè ìèð áðî ñèë íà íå ãî óæàñ íûé âçãëÿä.

— Ñêà æè Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó, ÷òîá îí ñêî ðåå óáè ðàë ñÿ, ïî êà ÿ íå âå ëåë åãî âû ãíàòü ñî äâî ðà... ïî­ øåë! — Ñëó ãà ðà äî ñò íî ïî áå æàë èñ ïîë íèòü ïðè êà çà íèå ñâî å ãî áà ðè íà; Åãî­ðîâ íà âñïëåñ íó ëà ðó êà ìè. «Áà òþø êà òû íàø, — ñêà çà ëà îíà ïè ñ ê ëè âûì ãî ëî ñîì, — ïî ãó áèøü òû ñâîþ ãî ëî âóø êó! Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñúåñò íàñ». — «Ìîë ÷è, íÿ íÿ,— ñêà çàë ñ ñåðä öåì Âëà äè ìèð, — ñåé ÷àñ ïî ø ëè Аí òî íà â ãî ðîä çà ëå­êà ðåì». — Åãî ðîâ íà âû øëà.

Äâîð íÿ ñ øó ìîì òîë êî âà ëà î ñåì ïðî èñ øå ñò âèè. Âäðóã Âëà äè ìèð ÿâèë ñÿ ìåæ äó ëþäü ìè è îò ðû âè ñ òî ñêà çàë: «Íå íà äîá íî ëå êà ðÿ, áà òþø êà ñêîí ÷àë ñÿ».

Ñäå ëà ëîñü ñìÿ òå íèå. Ëþ äè áðî ñè ëèñü â êîì íà òó ñòà ðî ãî áà ðè íà. Îí ëå æàë â êðåñ ëàõ, íà êî òî ðûå ïå ðå íåñ åãî Âëà äè­ìèð; ïðà âà ðó êà åãî âè ñå ëà äî ïî ëó, ãî ëî âà îïó ùå íà áû ëà íà ãðóäü, íå áû ëî óæ è ïðè çíà êà æèç íè â ñåì òå ëå, åùå íå îõ ëà äå ëîì, íî óæå îáå çî á ðà æåí íîì êîí ÷è íîþ.

ãËà Âà V

<...> Ïî ñëå ïî õî ðîí îò öà Âëà äè ìèð, ïîë íûé ãîðå ñò íûõ ðàç äó ìèé, ïî øåë áðî äèòü ïî ëå ñó.

Ìåæ äó òåì Âëà äè ìèð óã ëóá ëÿë ñÿ â ÷à ùó äå ðåâ, äâè æå íè­åì è óñ òà ëî ñ òèþ ñòà ðà ÿñü çà ãëó øàòü äó øåâ íóþ ñêîðáü. Îí øåë íå ðàç áè ðàÿ äî ðî ãè; ñó ÷üÿ ïî ìè íóò íî çà äå âà ëè è öà ðà­

58

ïà ëè åãî, íî ãà åãî ïî ìè íóò íî âÿç ëà â áî ëî òå, — îí íè ÷å ãî íå çà ìå ÷àë. Áó äó ùåå äëÿ íå ãî ÿâ ëÿ ëîñü ïî êðû òûì ãðîç íû ìè òó ÷à ìè. Âðàæ äà ñ Òðî å êó ðî âûì ïðåä âå ùà ëà åìó íî âûå íå­ñ÷à ñ òèÿ. Áåä íîå åãî äî ñòî ÿ íèå ìîã ëî îòîé òè îò íå ãî â ÷ó æèå ðó êè; â òà êîì ñëó ÷àå íè ùå òà îæè äà ëà åãî. Äîë ãî ñè äåë îí íå ïî äâèæ íî íà òîì æå ìå ñ òå, âçè ðàÿ íà òè õîå òå ÷å íèå ðó­÷üÿ. Íà êî íåö çà ìå òèë îí, ÷òî íà ÷à ëî ñìåð êàòü ñÿ; îí âñòàë è ïî øåë èñ êàòü äî ðî ãè äî ìîé, íî åùå äîë ãî áëóæ äàë ïî íå çíà êî ìî ìó ëå ñó, ïî êà íå ïî ïàë íà òðî ïèí êó, êî òî ðàÿ è ïðè âå ëà åãî ïðÿ ìî ê âî ðî òàì åãî äî ìà.

Ïðè áëè æà ÿñü, óâè äåë îí ìíî æå ñò âî íà ðî äà; êðå ñ òü ÿ íå è äâî ðî âûå ëþ äè òîë ïè ëèñü íà áàð ñêîì äâî ðå. Èç äà ëè óñ ëû­øàë Âëà äè ìèð íå î áûê íî âåí íûé øóì è ãî âîð. Ó ñà ðàÿ ñòî­ÿ ëè äâå òðîé êè. Íà êðûëü öå íå ñêîëü êî íå çíà êî ìûõ ëþ äåé â ìóí äèð íûõ ñþð òó êàõ, êà çà ëîñü, î ÷åì­òî òîë êî âà ëè.

— ×òî ýòî çíà ÷èò? — ñïðî ñèë îí ñåð äè òî ó Аí òî íà, êî­òî ðûé áå æàë åìó íà âñò ðå ÷ó. — Ýòî êòî òà êèå, è ÷òî èì íà äîá íî?

— Аõ, áà òþø êà Âëà äè ìèð Аí ä ðå å âè÷, — îò âå ÷àë ñòà ðèê çà äûõà ÿñü. — Ñóä ïðè åõàë. Îò äà þò íàñ Òðî å êó ðî âó, îòû ìà­þò íàñ îò òâî åé ìè ëî ñ òè!..

Âëà äè ìèð ïî òó ïèë ãî ëî âó, ëþ äè åãî îê ðó æè ëè íå ñ÷à ñò íî­ãî ñâî å ãî ãîñ ïî äè íà. «Îòåö òû íàø, — êðè ÷à ëè îíè, öå ëóÿ åìó ðó êè, — íå õî òèì äðó ãî ãî áà ðè íà, êðî ìå òå áÿ, ïðè êà æè, ãî ñó äàðü, ñ ñó äîì ìû óï ðà âèì ñÿ. Óì ðåì, à íå âû äà äèì». — Âëà äè ìèð ñìî ò ðåë íà íèõ, è ñòðàí íûå ÷óâ ñò âà âîë íî âà ëè åãî. «Ñòîé òå ñìèð íî — ñêà çàë îí èì, — à ÿ ñ ïðè êàç íû ìè1 ïå ðå ãî âî ðþ». — «Ïå ðå ãî âî ðè, áà òþø êà, — çà êðè ÷à ëè åìó èç òîë ïû, — äà óñî âå ñ òè îêà ÿí íûõ».

Âëà äè ìèð ïî äî øåë ê ÷è íîâ íè êàì. Îí êè ïåë îò íå ãî äî­âà íèÿ. «Ïîç âîëü òå óç íàòü, ÷òî ýòî çíà ÷èò»,— ñïðî ñèë îí ñ ïðè òâîð íûì õî ëîä íî êðî âè åì ó âå ñå ëî ãî èñ ïðàâ íè êà. — «А ýòî òî çíà ÷èò, — îò âå ÷àë çà ìûñ ëî âà òûé ÷è íîâ íèê, — ÷òî ìû

1 Ï ð è ê à ç í û é — ìåëêèé ñëóæàùèé êàíöåëÿðèè.

59

ïðè åõà ëè ââî äèòü â âëà äå íèå ñå ãî Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à Òðî å­ êó ðî âà è ïðî ñèòü èíûõ ïðî ÷èõ óáè ðàòü ñÿ ïî äî á ðó­ïîç äî ðî­âó». — «Íî âû ìîã ëè áû, êà æåò ñÿ, îò íå ñ òè ñÿ êî ìíå, ïðåæ äå ÷åì ê ìî èì êðå ñ òü ÿ íàì, è îáú ÿ âèòü ïî ìå ùè êó îò ðå øå íèå îò âëà ñ òè...» — «А òû êòî òà êîé, — ñêà çàë Шà áàø êèí ñ äåðç êèì âçî ðîì.— Áûâ øèé ïî ìå ùèê Аí ä ðåé Ãà â ðè ëîâ, ñûí Äó á ðîâ ñêèé, âî ëåþ áî æè åþ ïî ìðå, — ìû âàñ íå çíà åì, äà è çíàòü íå õî òèì».

— Âëà äè ìèð Аí ä ðå å âè÷ íàø ìî ëî äîé áà ðèí,— ñêà çàë ãî­ëîñ èç òîë ïû.

Ñòà ðî ñòà îá ðà òèë ñÿ ê òîë ïå, ñïðà øè âàÿ, êòî ãî âî ðèë? Íî âñå ìîë ÷à ëè; âñêî ðå â çàä íèõ ðÿ äàõ ïîä íÿë ñÿ ðî ïîò, ñòàë óñè ëè âàòü ñÿ è â îä íó ìè íó òó ïðå âðà òèë ñÿ â óæàñ íåé øèå âî ïëè. Èñ ïðàâ íèê ïî íè çèë ãî ëîñ è õî òåë áû ëî èõ óãî âà ðè­âàòü. «Äà ÷òî íà íå ãî ñìî ò ðåòü, — çà êðè ÷à ëè äâî ðî âûå, — ðå áÿ òà! äî ëîé èõ!» — è âñÿ òîë ïà äâè íó ëàñü. Шà áàø êèí è äðó ãèå ÷ëå íû ïî ñïåø íî áðî ñè ëèñü â ñå íè è çà ïåð ëè çà ñî­áîþ äâåðü.

— «Ðå áÿ òà, âÿ çàòü», — çà êðè ÷àë òîò æå ãî ëîñ, — è òîë ïà ñòà ëà íà ïè ðàòü... «Ñòîé òå, — êðèê íóë Äó á ðîâ ñêèé. — Äó­ðà êè! ÷òî âû ýòî? âû ãó áè òå è ñå áÿ è ìå íÿ. Ñòó ïàé òå ïî äâî ðàì è îñ òàâü òå ìå íÿ â ïî êîå. Íå áîé òåñü, ãî ñó äàðü ìè­ëî ñ òèâ, ÿ áó äó ïðî ñèòü åãî. Îí íàñ íå îáè äèò. Ìû âñå åãî äå òè. А êàê åìó çà âàñ áó äåò çà ñòó ïèòü ñÿ, åñ ëè âû ñòà íå òå áóí òî âàòü è ðàç áîé íè ÷àòü».

Ðå÷ü ìî ëî äî ãî Äó á ðîâ ñêî ãî, åãî çâó÷ íûé ãî ëîñ è âå ëè ÷å­ñò âåí íûé âèä ïðî èç âå ëè æå ëà å ìîå äåé ñò âèå. Íà ðîä óòèõ, ðà­çî øåë ñÿ, äâîð îïó ñ òåë. Íà êî íåö Шà áàø êèí òè õîíü êî îò ïåð äâå ðè, âû øåë íà êðûëü öî è ñ óíè æåí íû ìè ïî êëî íà ìè ñòàë áëà ãî äà ðèòü Äó á ðîâ ñêî ãî çà åãî ìè ëî ñ òè âîå çà ñòóï ëå íèå.

ãËà Âà VI

«Èòàê, âñå êîí ÷å íî, — ñêà çàë îí ñàì ñå áå; — åùå óò ðîì èìåë ÿ óãîë è êó ñîê õëå áà. Çà â ò ðà äîë æåí ÿ áó äó îñ òà âèòü äîì, ãäå ÿ ðî äèë ñÿ è ãäå óìåð ìîé îòåö, âè íîâ íè êó åãî ñìåð­

60

òè è ìî åé íè ùå òû. È ãëà çà åãî íå ïî äâèæ íî îñ òà íî âè ëèñü íà ïîð ò ðå òå åãî ìà òå ðè. Æè âî ïè ñåö ïðåä ñòà âèë åå îá ëî êî ÷åí íóþ íà ïå ðè ëà, â áå ëîì óò ðåí íåì ïëà òüå ñ àëîé ðî çîþ â âî ëî ñàõ. «È ïîð ò ðåò ýòîò äî ñòà íåò ñÿ âðà ãó ìî å ãî ñå ìåé ñò âà, — ïî äó­ìàë Âëà äè ìèð, — îí çà áðî øåí áó äåò â êëà äî âóþ âìå ñ òå ñ èç ëî ìàí íû ìè ñòó ëü ÿ ìè èëè ïî âå øåí â ïå ðåä íåé, ïðåä ìå òîì íà ñìå øåê è çà ìå ÷à íèé åãî ïñà ðåé, à â åå ñïàëü íîé, â êîì íà­òå, ãäå óìåð îòåö, ïî ñå ëèò ñÿ åãî ïðè êàç ÷èê èëè ïî ìå ñ òèò ñÿ åãî ãà ðåì. Íåò! íåò! ïó ñ êàé æå è åìó íå äî ñòà íåò ñÿ ïå ÷àëü­íûé äîì, èç êî òî ðî ãî îí âû ãî íÿ åò ìå íÿ».

<...> Ñòåííûå ÷àñû ïðîáèëè îäèííàäöàòü. Âëà äè ìèð ïî­ëî æèë ïèñü ìà â êàð ìàí, âçÿë ñâå ÷ó è âû øåë èç êà áè íå òà.  çà ëå ïðè êàç íûå ñïà ëè íà ïî ëó. Íà ñòî ëå ñòî ÿ ëè ñòà êà íû, èìè îïî ðîæ íåí íûå, è ñèëü íûé äóõ ðî ìà ñëû øàë ñÿ ïî âñåé êîì íà òå. Âëà äè ìèð ñ îò âðà ùå íè åì ïðî øåë ìè ìî èõ â ïå­ðåä íþþ.— Äâå ðè áû ëè çà ïåð òû. Íå íà éäÿ êëþ ÷à, Âëà äè ìèð âîç âðà òèë ñÿ â çà ëó, — êëþ÷ ëå æàë íà ñòî ëå, Âëà äè ìèð îò­âî ðèë äâåðü è íà òê íóë ñÿ íà ÷å ëî âå êà, ïðè æàâ øå ãî ñÿ â óãîë; òî ïîð áëå ñ òåë ó íå ãî, è, îá ðà òÿñü ê íå ìó ñî ñâå ÷îþ, Âëà äè­ìèð óç íàë Аð õè ïà­êóç íå öà. Аðõèï äåðæàë â ðóêàõ òîïîð. Âèäèìî, îí õîòåë ðàñïðàâèòüñÿ ñ ÷èíîâíèêàìè.

Äó á ðîâ ñêèé íà õìó ðèë ñÿ. «Ïî ñëó øàé, Аð õèï,— ñêà çàë îí, íå ìíî ãî ïî ìîë ÷àâ, — íå äå ëî òû çà òå ÿë. Íå ïðè êàç íûå âè­íî âà òû. Çà ñâå òè­êà ôî íàðü òû, ñòó ïàé çà ìíîþ».

Äó á ðîâ ñêèé ïî øåë äà ëåå. Äâà ÷å ëî âå êà ïðè áëè çè ëèñü ê íå ìó; îíè åãî îê ëè êà ëè. Äó á ðîâ ñêèé óç íàë ãî ëîñ Аí òî íà è Ãðè øè. «Çà ÷åì âû íå ñïè òå?» — ñïðî ñèë îí èõ. «Äî ñíà ëè íàì, — îò âå ÷àë Аí òîí. — Äî ÷å ãî ìû äî æè ëè, êòî áû ïî äó ìàë...»

— Òè øå! — ïðå ðâàë Äó á ðîâ ñêèé, — ãäå Åãî ðîâ íà?—  áàð ñêîì äî ìå, â ñâî åé ñâå òåë êå, — îò âå ÷àë Ãðè øà.— Ïî äè, ïðè âå äè åå ñþ äà, äà âû âå äè èç äî ìó âñåõ íà­

øèõ ëþ äåé, ÷òîá íè îä íîé äó øè â íåì íå îñ òà âà ëîñü, êðî ìå ïðè êàç íûõ, à òû, Аí òîí, çà ïðÿ ãè òå ëå ãó.

— Âñå ëè çäåñü? — ñïðî ñèë Äó á ðîâ ñêèé, — íå îñ òà ëîñü ëè íè êî ãî â äî ìå?

61

— Íè êî ãî, êðî ìå ïî äüÿ ÷èõ,— îò âå ÷àë Ãðè øà.— Äà âàé òå ñþ äà ñå íà èëè ñî ëî ìû, — ñêà çàë Äó á ðîâ ñêèé.Ëþ äè ïî áå æà ëè â êî íþø íþ è âîç âðà òè ëèñü, íå ñÿ â îõàï­

êàõ ñå íî.— Ïîä ëî æè òå ïîä êðûëü öî. Âîò òàê. Íó, ðå áÿ òà, îã ­

íþ! — Аð õèï îò êðûë ôî íàðü, Äó á ðîâ ñêèé çà æåã ëó ÷è íó.— Ïî ñòîé, — ñêà çàë îí Аð õè ïó, — êà æåò ñÿ, âòî ðî ïÿõ ÿ

çà ïåð äâå ðè â ïå ðåä íþþ, ïî äè ñêî ðåé îòî ïðè èõ.Аð õèï ïî áå æàë â ñå íè — äâå ðè áû ëè îò ïåð òû. Аð õèï çà­

ïåð èõ íà êëþ÷, ïðî ìîë âÿ âïîë ãî ëî ñà: êàê íå òàê, îòî ïðè! è âîç âðà òèë ñÿ ê Äó á ðîâ ñêî ìó.

Äó á ðîâ ñêèé ïðè áëè çèë ëó ÷è íó, ñå íî âñïûõ íó ëî, ïëà ìÿ âçâè ëîñü è îñ âå òè ëî âåñü äâîð.

Ïî ñëå ïî æà ðà â Êè ñ òå íåâ êå Äó á ðîâ ñêèé è ïðå äàí íûå åìó ëþ äè èñ ÷åç ëè.  òî æå âðå ìÿ ðàñ ïðî ñò ðà íè ëèñü ñëó õè î ïî­ÿâ ëå íèè ðàç áîé íè êîâ.

ãËà Âà VIII

×è òà òåëü, âå ðî ÿò íî, óæå äî ãà äàë ñÿ, ÷òî äî÷ü Êè ðè ëà Ïå­ò ðî âè ÷à, î êî òî ðîé ñêà çà ëè ìû åùå òîëü êî íå ñêîëü êî ñëîâ, åñòü ãå ðî è íÿ íà øåé ïî âå ñ òè.  ýïî õó, íà ìè îïè ñû âà å ìóþ, åé áû ëî 17 ëåò è êðà ñî òà åå áû ëà â ïîë íîì öâå òå. Îòåö ëþ áèë åå äî áå çó ìèÿ, íî îá õî äèë ñÿ ñ íåþ ñî ñâî é ñò âåí íûì åìó ñâî å íðà âè åì, òî ñòà ðà ÿñü óãîæ äàòü ìà ëåé øèì åå ïðè õî­òÿì, òî ïó ãàÿ åå ñó ðî âûì, à èíî ãäà è æå ñ òî êèì îá ðà ùå íè åì. Îíà ïðè âûê ëà ñêðû âàòü îò íå ãî ñâîè ÷óâ ñò âà è ìûñ ëè, èáî íè êîã äà íå ìîã ëà çíàòü íà âåð íî, êà êèì îá ðà çîì áó äóò îíè ïðè íÿ òû. Îíà íå èìå ëà ïî äðóã è âû ðîñ ëà â óå äè íå íèè. Ðåä­êî íà øà êðà ñà âè öà ÿâ ëÿ ëàñü ïî ñðå äè ãîñ òåé, ïè ðó þ ùèõ ó Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à. Îã ðîì íàÿ áèá ëè î òå êà, ñî ñòàâ ëåí íàÿ áîëü­øåþ ÷à ñ òèþ èç ñî ÷è íå íèé ôðàí öóç ñêèõ ïè ñà òå ëåé XVIII âå­êà, áû ëà îò äà íà â åå ðàñ ïî ðÿ æå íèå. <...> Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ âû ïè ñàë èç Ìîñê âû äëÿ ñâî å ãî ìà ëåíü êî ãî Ñà øè1 ôðàí öó­

1 Ñ à ø à — ñûí Òðîåêóðîâà.

62

çà­ó÷è òå ëÿ, êî òî ðûé è ïðè áûë â Ïî êðîâ ñêîå âî âðå ìÿ ïðî­èñ øå ñò âèé, íà ìè òå ïåðü îïè ñû âà å ìûõ.

Ñåé ó÷è òåëü ïî íðà âèë ñÿ Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó ñâî åé ïðè­ÿò íîé íà ðóæ íî ñ òèþ è ïðî ñòûì îá ðà ùå íè åì. Îí ïðåä ñòà âèë Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó ñâîè àò òå ñ òà òû è ïèñü ìî îò îä íî ãî èç ðîä ñò âåí íè êîâ Òðî å êó ðî âà, ó êî òî ðî ãî ÷å òû ðå ãî äà æèë îí ãó âåð íå ðîì. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ âñå ýòî ïå ðå ñìî ò ðåë è áûë íå äî âî ëåí îä íîþ ìî ëî äî ñ òüþ ñâî å ãî ôðàí öó çà — íå ïî òî ìó, ÷òî ïî ëà ãàë áû ñåé ëþ áåç íûé íå äî ñòà òîê íå ñî âìå ñò íûì ñ òåð­ïå íè åì è îïûò íî ñ òèþ, ñòîëü íóæ íû ìè â íå ñ÷à ñò íîì çâà íèè ó÷è òå ëÿ, íî ó íå ãî áû ëè ñâîè ñî ìíå íèÿ, êî òî ðûå òîò ÷àñ è ðå øèë ñÿ åìó îáú ÿñ íèòü. Äëÿ ñå ãî âå ëåë îí ïîç âàòü ê ñå áå Ìà øó (Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïî­ôðàí öóç ñêè íå ãî âî ðèë, è îíà ñëó æè ëà åìó ïå ðå âîä ÷è êîì).

— Ïî äîé äè ñþ äà, Ìà øà: ñêà æè òû ýòî ìó ìó ñüå, ÷òî òàê è áûòü, ïðè íè ìàþ åãî; òîëü êî ñ òåì, ÷òîá îí ó ìå íÿ çà ìî è ìè äå âóø êà ìè íå îñ ìå ëèë ñÿ âî ëî ÷èòü ñÿ, íå òî ÿ åãî, ñî áà ÷ü å ãî ñû íà... ïå ðå âå äè ýòî åìó, Ìà øà.

Ìà øà ïî êðàñ íå ëà è, îá ðà òÿñü ê ó÷è òå ëþ, ñêà çà ëà åìó

63

ïî­ôðàí öóç ñêè, ÷òî îòåö åå íà äå åò ñÿ íà åãî ñêðîì íîñòü è ïî ðÿ äî÷ íîå ïî âå äå íèå.

Ôðàí öóç åé ïî êëî íèë ñÿ è îò âå ÷àë, ÷òî îí íà äå åò ñÿ çà­ñëó æèòü óâà æå íèå, äà æå åñ ëè îò êà æóò åìó â áëà ãî ñ êëîí íî­ñ òè.

Ìà øà ñëî âî â ñëî âî ïå ðå âå ëà åãî îò âåò.— Õî ðî øî, õî ðî øî, — ñêà çàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî­ âè÷, — íå

íóæ íî äëÿ íå ãî íè áëà ãî ñ êëîí íî ñ òè, íè óâà æå íèÿ. Äå ëî åãî õî äèòü çà Ñà øåé è ó÷èòü ãðàì ìà òè êå äà ãå î ãðà ôèè, ïå ðå âå­äè ýòî åìó.

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà ñìÿã ÷è ëà â ñâî åì ïå ðå âî äå ãðó áûå âû­ðà æå íèÿ îò öà, è Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ îò ïó ñ òèë ñâî å ãî ôðàí öó çà âî ôëè ãåëü, ãäå íà çíà ÷å íà áû ëà åìó êîì íà òà. <...>

Íà äâî ðå ó Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à âîñ ïè òû âà ëèñü îáûê íî âåí­íî íå ñêîëü êî ìåä âå æàò è ñî ñòàâ ëÿ ëè îä íó èç ãëàâ íûõ çà áàâ ïî êðîâ ñêî ãî ïî ìå ùè êà.  ïåð âîé ñâî åé ìî ëî äî ñ òè ìåä âå­æà òà ïðè âî äè ìû áû ëè åæå äíåâ íî â ãîñ òè íóþ, ãäå Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïî öå ëûì ÷à ñàì âî çèë ñÿ ñ íè ìè, ñòðàâ ëè âàÿ èõ ñ êîø êà ìè è ùå íÿ òà ìè. Âîç ìó æàâ, îíè áû âà ëè ïî ñà æå íû íà öåïü, â îæè äà íèè íà ñòî ÿ ùåé òðàâ ëè. <...> Ñëó ÷à ëîñü, ÷òî â òå ëå ãó âïðÿ ãà ëè ïà ðó ìåä âå äåé, âî ëåþ è íå âî ëåþ ñà æà­ëè â íåå ãîñ òåé è ïó ñ êà ëè èõ ñêà êàòü íà âî ëþ áî æèþ. Íî ëó÷ øåþ øóò êîþ ïî ÷è òà ëàñü ó Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à ñëå äó þ­ùàÿ.

Ïðî ãîëî äàâ øå ãî ñÿ ìåä âå äÿ çà ïðóò áû âà ëî â ïó ñ òîé êîì­íà òå, ïðè âÿ çàâ åãî âå ðåâ êîþ çà êîëü öî, ââèí ÷åí íîå â ñòå íó. Âå ðåâ êà áûëà äëè íîþ ïî÷ òè âî âñþ êîì íà òó, òàê ÷òî îäèí òîëü êî ïðî òè âî ïî ëîæ íûé óãîë ìîã áûòü áå çî ïàñ íûì îò íà ïà­äå íèÿ ñòðàø íî ãî çâå ðÿ. Ïðè âî äè ëè îáûê íî âåí íî ãî íî âè÷ êà ê äâå ðÿì ýòîé êîì íà òû, íå ÷à ÿí íî âòàë êè âà ëè åãî ê ìåä âå äþ, äâå ðè çà ïè ðà ëèñü, è íå ñ÷à ñò íóþ æåðò âó îñ òàâ ëÿ ëè íà åäè íå ñ êî ñ ìà òûì ïó ñ òûí íè êîì. Áåä íûé ãîñòü, ñ îáî ðâàí íîé ïî­ëîþ è äî êðî âè îöà ðà ïàí íûé, ñêî ðî îòû ñ êè âàë áå çî ïàñ íûé óãîë, íî ïðè íóæ äåí áûë èíî ãäà öå ëûõ òðè ÷à ñà ñòî ÿòü ïðè­æàâ øèñü ê ñòå íå è âè äåòü, êàê ðàçú ÿ ðåí íûé çâåðü â äâóõ

64

øà ãàõ îò íå ãî ðå âåë, ïðû ãàë, ñòà íî âèë ñÿ íà äû áû, ðâàë ñÿ è ñè ëèë ñÿ äî íå ãî äî òÿ íóòü ñÿ. Òà êî âû áû ëè áëà ãî ðîä íûå óâå ñå ëå íèÿ ðóñ ñêî ãî áà ðè íà! Íå ñêîëü êî äíåé ñïó ñ òÿ ïî ñëå ïðè åç äà ó÷è òå ëÿ, Òðî å êó ðîâ âñïîì íèë î íåì è âîç íà ìå ðèë­ñÿ óãî ñ òèòü åãî â ìåä âå æü åé êîì íà òå: äëÿ ñå ãî, ïðè çâàâ åãî îä íàæ äû óò ðîì, ïî âåë îí åãî ñ ñî áîþ òåì íû ìè êî ðè äî ðà ìè; âäðóã áî êî âàÿ äâåðü îò âî ðè ëàñü, äâîå ñëóã âòàë êè âà þò â íåå ôðàí öó çà è çà ïè ðà þò åå íà êëþ÷. Îïî ìíèâ øèñü, ó÷è òåëü óâè äåë ïðè âÿ çàí íî ãî ìåä âå äÿ, çâåðü íà ÷àë ôûð êàòü, èç äà­ëè îá íþ õè âàÿ ñâî å ãî ãîñ òÿ, è âäðóã, ïîä íÿâ øèñü íà çàä íèå ëà ïû, ïî øåë íà íå ãî... Ôðàí öóç íå ñìó òèë ñÿ, íå ïî áå æàë è æäàë íà ïà äå íèÿ. Ìåä âåäü ïðè áëè æàë ñÿ, Äå ôîðæ âû íóë èç êàð ìà íà ìà ëåíü êèé ïè ñ òî ëåò, âëî æèë åãî â óõî ãî ëîä íî ìó çâå ðþ è âû ñò ðå ëèë. Ìåä âåäü ïî âà ëèë ñÿ. Âñ¸ ñáå æà ëîñü, äâå­ðè îò âî ðè ëèñü, Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ âî øåë, èçóì ëåí íûé ðàç âÿç­êîþ ñâî åé øóò êè. Îí ïî ñëàë çà Ìà øåé, Ìà øà ïðè áå æà ëà è ïå ðå âå ëà ôðàí öó çó âî ïðî ñû îò öà.

— ß íå ñëû õè âàë î ìåä âå äå,— îò âå ÷àë Äå ôîðæ,— íî ÿ âñå ãäà íî øó ïðè ñå áå ïè ñ òî ëå òû, ïî òî ìó ÷òî íå íà ìå ðåí òåð­ïåòü îáè äó, çà êî òî ðóþ, ïî ìî å ìó çâà íüþ, íå ìî ãó òðå áî âàòü óäîâ ëå ò âî ðå íèÿ.

Ìà øà ñìî ò ðå ëà íà íå ãî ñ èçóì ëå íè åì è ïå ðå âå ëà ñëî âà åãî Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ íè ÷å ãî íå îò âå ÷àë, âå ëåë âû òà ùèòü ìåä âå äÿ è ñíÿòü ñ íå ãî øêó ðó; ïî òîì, îá­ðà òÿñü ê ñâî èì ëþ äÿì, ñêà çàë: «Êà êîâ ìî ëî äåö! íå ñòðó ñèë, åé­áî ãó íå ñòðó ñèë». Ñ òîé ìè íó òû îí Äå ôîð æà ïî ëþ áèë è íå äó ìàë óæ åãî ïðî áî âàòü.

Íî ñëó ÷àé ñåé ïðî èç âåë åùå áîëü øåå âïå ÷àò ëå íèå íà Ìà­ðüþ Êè ðè ëîâ íó. Âî îá ðà æå íèå åå áû ëî ïî ðà æå íî: îíà âè äå ëà ìåðò âî ãî ìåä âå äÿ è Äå ôîð æà, ñïî êîé íî ñòî ÿ ùå ãî íàä íèì è ñïî êîé íî ñ íåþ ðàç ãî âà ðè âà þ ùå ãî. Îíà óâè äå ëà, ÷òî õðà­á ðîñòü è ãîð äîå ñà ìî ëþ áèå íå èñ êëþ ÷è òåëü íî ïðè íàä ëå æàò îä íî ìó ñî ñëî âèþ1, è ñ òåõ ïîð ñòà ëà îêà çû âàòü ìî ëî äî ìó

1 Ñ î ñ ë î â è å — çäåñü: äâîðÿíå.

65

ó÷è òå ëþ óâà æå íèå, êî òî ðîå ÷àñ îò ÷à ñó ñòà íî âè ëîñü âíè­ìà òåëü íåå. Ìåæ äó íèìè îñ íî âà ëèñü íå êî òî ðûå îòíî øå íèÿ. Ìà øà èìå ëà ïðå êðàñ íûé ãî ëîñ è áîëü øèå ìó çû êàëü íûå ñïî­ñîá íî ñ òè; Äå ôîðæ âû çâàë ñÿ äà âàòü åé óðî êè. Ïî ñëå òî ãî ÷è òà òå ëþ óæå íå òðóä íî äî ãà äàòü ñÿ, ÷òî Ìà øà â íå ãî âëþ­áè ëàñü, ñà ìà åùå â òîì ñå áå íå ïðè çíà âà ÿñü.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ ê 1­îìó òî ìó ïî âå ñ òè «äó á ðîâ ñêèé»

I. Âà øè ïåð âûå âïå ÷àò ëå íèÿ

1. ×òî âàñ çà èí òå ðå ñî âà ëî â ïåð âîì òî ìå ïî âå ñ òè? Çà õî òå ëîñü ëè óç íàòü, êàê áó äóò ðàç âè âàòü ñÿ ñî áû òèÿ äàëü øå?

2. Êòî èç ãå ðî åâ âàì çà ïîì íèë ñÿ? Â êà êèõ ñöå íàõ (ýïèçî äàõ) íà è áî ëåå ÿð êî ïðî ÿâèë ñÿ õà ðàê òåð ýòî ãî ãå ðîÿ?

II. ðàç áå ðåì ñÿ â ïðî ÷è òàí íîì

1. ×òî âû óç íà ëè î Êèðèëå Òðî å êó ðî âå è Аí ä ðåå Ãà â ðè ëî âè ÷å Äó á ðîâ ñêîì? Íà ÷åì áû ëà îñ íî âà íà èõ äðóæ áà?

2. Ñðàâ íè òå, êàê âå ëè ñå áÿ Òðî å êó ðîâ è Äó á ðîâ ñêèé íà ïñàð íå. Ïî ÷å ìó íè êòî èç ïðè ñóò ñò âó þ ùèõ íå ïî ñìåë îò êðî âåí íî âû ðà çèòü ñâîå ìíå íèå è ñâîè ÷óâ ñò âà?

3. Êàê ðàç âè âà ëèñü ñî áû òèÿ ïî ñëå ññî ðû íà ïñàð íå? Ñðàâ íè òå ïî âå äå íèå äâóõ ïî ìå ùè êîâ â ýòîé ñè òó à öèè. Êà êèå ÷åð òû õà ðàê­òå ðà îñî áåí íî âû äå ëÿ åò àâ òîð â Òðî å êó ðî âå è Äó á ðîâ ñêîì?

4. ×òî âû óç íà ëè î æèç íè ìî ëî äî ãî Äó á ðîâ ñêî ãî â Ïå òåð áóð ãå? Êàê âåë ñå áÿ è ÷òî ïå ðå æèë Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé â Êè ñ òå íåâ­êå? (Ïå ðå ÷è òàé òå ýïè çî äû: ïðè åçä â ðîä íîå èìå íèå; ðàç áîð áó ìàã; ïîõîðîíû îòöà; ñòîëê íî âå íèå ñ ïðè êàç íû ìè).

5. Ðàñ ñêà æè òå î ïî æà ðå â Êè ñ òå íåâ êå.6. Ñîñòàâüòå îïèñàíèå Âëàäèìèðà Äó á ðîâ ñêî ãî, èñïîëüçóéòå

àâòîðñêèå õàðàêòåðèñòèêè åãî ãîëîñà, äâèæåíèé, ìàíåðû ïîâå­äåíèÿ.

III. Áóäü òå âíè ìà òåëü íû ê õó äî æå ñò âåí íî ìó ñëî âó

 1­îé ÷à ñ òè ïî âå ñ òè ìû âñòðå ÷à åì ìíî ãî àâ òîð ñêèõ îïè ñà­íèé. Íà ïðè ìåð: îá ðàç æèç íè è ïðè âû÷ êè Òðî å êó ðî âà; «çà áà âû è ïðî êà çû», êî è ìè òå øèë ñå áÿ è ãîñ òåé ñòà ðèí íûé ðóñ ñêèé áà ðèí; ñî ñòî ÿ íèå áîëü íî ãî Äó á ðîâ ñêî ãî; ðàç ìû ø ëå íèÿ Âëà äè ìè ðà ïî ñëå

3–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. I ÷.

66

ñìåð òè îò öà è äð. Êàê ïî ýòèì îïè ñà íè ÿì ìîæ íî ñó äèòü îá îò­íî øå íèè àâ òî ðà ê ñâî èì ãå ðî ÿì; ïðî ÿâ ëÿ þò ñÿ ëè ñî ÷óâ ñò âèå èëè íå ïðè ÿçíü ïè ñà òå ëÿ ê íèì â ÿçû êå àâ òîð ñêèõ îïè ñà íèé? Ïîä òâåð­äè òå âû âî äû ïðè ìå ðà ìè.

òîì âòîðîé

 îäèí èç ïðà çä íè êîâ â äî ìå Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à ñî áðà ëîñü ìíî ãî ãîñ òåé. Ðàç ãî âîð çà øåë î ðàç áîé íè êàõ, ïðåä âî äè òå ëåì êî òî­ðûõ âñå íà çû âà ëè Âëà äè ìè ðà Äó á ðîâ ñêî ãî.  ïî ëè öèè ñî ñòà âè ëè ñëî âå ñ íûé ïîð ò ðåò Äó á ðîâ ñêî ãî.

Â Õ ãëà âå ïî âå ñò âó åò ñÿ î òîì, êàê Äó á ðîâ ñêèé âñòðå òèë ñÿ íà ñòàí öèè ñ íà ñòî ÿ ùèì ó÷è òå ëåì ôðàí öóç ñêî ãî ÿçû êà, êî òî ðî ãî â äî ìå Òðî å êó ðî âûõ íè êòî íå çíà åò, à åäåò îí òó äà ñ ðå êî ìåí äà­òåëü íûì ïèñü ìîì. Äó á ðîâ ñêèé óãî âî ðèë ôðàí öó çà îò äàòü åìó ñâîè äî êó ìåí òû â îá ìåí íà äå ñÿòü òû ñÿ÷ ðóá ëåé. Îí ïðî ñèë ôðàí öó çà âåð íóòü ñÿ â Ïà ðèæ è íè êî ìó íå ãî âî ðèòü îá èõ äî ãî âî ðå.

ãËà Âà XI

<...> Äó á ðîâ ñêèé, îâ ëà äåâ áó ìà ãà ìè ôðàí öó çà, ñìå ëî ÿâèë ñÿ, êàê ìû óæå âè äå ëè, ê Òðî å êó ðî âó è ïî ñå ëèë ñÿ â åãî äî ìå. Êà êî âû íè áû ëè åãî òàé íûå íà ìå ðå íèÿ (ìû èõ óç íà åì ïî ñëå), íî â åãî ïî âå äå íèè íå îêà çà ëîñü íè ÷å ãî ïðå äî ñó äè­òåëü íî ãî. Ïðàâ äà, îí ìà ëî çà íè ìàë ñÿ âîñ ïè òà íè åì ìà ëåíü êî­ãî Ñà øè, äà âàë åìó ïîë íóþ ñâî áî äó ïî âåñ íè ÷àòü1 è íå ñòðî ãî âçû ñ êè âàë çà óðî êè, çà äà âà å ìûå òîëü êî äëÿ ôîð ìû, çà òî ñ áîëü øèì ïðè ëå æà íè åì ñëå äî âàë çà ìó çû êàëü íû ìè óñ ïå ­ õà ìè ñâî åé ó÷å íè öû è ÷à ñ òî ïî öå ëûì ÷à ñàì ñè æè âàë ñ íåþ çà ôîð òå ïü ÿ íî. Âñå ëþ áè ëè ìî ëî äî ãî ó÷è òå ëÿ — Êè ðè ëà Ïå­ò ðî âè÷ çà åãî ñìå ëîå ïðî âîð ñò âî íà îõî òå, Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ ­ íà — çà íå î ãðà íè ÷åí íîå óñåð äèå è ðîá êóþ âíè ìà òåëü íîñòü, Ñà øà — çà ñíè ñ õî äè òåëü íîñòü ê åãî øà ëî ñ òÿì, äî ìàø­ íèå — çà äî á ðî òó è çà ùå ä ðîñòü, ïî­âèäè ìî ìó íå ñî âìå ñò íóþ ñ åãî ñî ñòî ÿ íè åì. Ñàì îí, êà çà ëîñü, ïðè âÿ çàí áûë êî âcåìó ñå ìåé ñò âó è ïî ÷è òàë óæå ñå áÿ ÷ëå íîì îíî ãî.

1 Ï î â å ñ í è ÷ à ò ü — áåç äåëü íè ÷àòü.

67

Ïðî øëî îêî ëî ìå ñÿ öà îò åãî âñòóï ëå íèÿ â çâà íèå ó÷è òåëü­ñêîå äî äî ñòî ïà ìÿò íî ãî ïðà çä íå ñò âà, è íè êòî íå ïî äî çðå âàë, ÷òî â ñêðîì íîì ìî ëî äîì ôðàí öó çå òà èë ñÿ ãðîç íûé ðàç áîé­íèê, êî å ãî èìÿ íà âî äè ëî óæàñ íà âñåõ îê ðå ñò íûõ âëà äåëü öåâ. Âî âñå ýòî âðå ìÿ Äó á ðîâ ñêèé íå îò ëó ÷àë ñÿ èç Ïî êðîâ ñêî­ãî, íî ñëóõ î ðàç áî ÿõ åãî íå óòè õàë áëà ãî äà ðÿ èçî á ðå òà­òåëü íî ìó âî îá ðà æå íèþ ñåëü ñêèõ æè òå ëåé, íî ìîã ëî ñòàòü ñÿ è òî, ÷òî øàé êà åãî ïðî äîë æà ëà ñâîè äåé ñò âèÿ è â îò ñóò­ñò âèå íà ÷àëü íè êà.

Ñëó÷èëîñü òàê, ÷òî Ñïèöûí çàíî÷åâàë ó Òðîåêóðîâà â îäíîé êîìíàòå ñ Äóáðîâñêèì. Äóáðîâñêèé, ïîìíÿ î òîì, êàêóþ ðîëü ñûãðàë ÷èíîâíèê â íåçàêîííîé ïåðåäà÷å îòöîâñêîãî èìåíèÿ Òðîåêóðîâó, ðåøèë îòîìñòèòü åìó, îãðàáèâ Аíòîíà Ïàôíóòüè÷à — îòíÿâ ñóìêó ñ áîëüøèìè äåíüãàìè — è ïðè ýòîì îòêðûâ ñâîå íàñòîÿùåå èìÿ.

Íî ÷óÿ â îä íîé êîì íà òå ñ ÷å ëî âå êîì, êîòîðîãî îí ñ÷èòàë ëè÷ íûì âðà ãîì è îä íèì èç ãëàâ íûõ âè íîâ íè êîâ åãî áåä ñò­âèÿ, Äó á ðîâ ñêèé íå ìîã óäåð æàòü ñÿ îò èñ êó øå íèÿ. Îí çíàë î ñó ùå ñò âî âà íèè ñóì êè è ðå øèë ñÿ åþ çà âëà äåòü.

 äå âÿòü ÷à ñîâ óò ðà ãîñ òè, íî ÷å âàâ øèå â Ïî êðîâ ñêîì, ñî­áðà ëè ñÿ îäèí çà äðó ãèì â ãîñ òè íîé, ãäå êè ïåë óæå ñà ìî âàð, ïå ðåä êî òî ðûì â óò ðåí íåì ïëà òüå ñè äå ëà Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà, à Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ â áàé êî âîì ñþð òó êå è â òó ô ëÿõ âû ïè âàë ñâîþ øè ðî êóþ ÷àø êó, ïî õî æóþ íà ïî ëî ñ êà òåëü íóþ. Ïî ñëåä­íèì ÿâèë ñÿ Аí òîí Ïàô íó òü è÷; îí áûë òàê áëå äåí è êà çàë­ñÿ òàê ðàñ ñò ðî åí, ÷òî âèä åãî âñåõ ïî ðà çèë è ÷òî Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ îñ âå äî ìèë ñÿ î åãî çäî ðî âèè. Ñïè öûí îò âå ÷àë áå çî âñÿ êî ãî ñìûñ ëà è ñ óæà ñîì ïî ãëÿ äû âàë íà ó÷è òå ëÿ, êî òî­ðûé òóò æå ñè äåë, êàê íè â ÷åì íå áû âà ëî. ×å ðåç íå ñêîëü­êî ìè íóò ñëó ãà âî øåë è îáú ÿ âèë Ñïè öû íó, ÷òî êî ëÿ ñ êà åãî ãî òî âà; Аí òîí Ïàô íó òü è÷ ñïå øèë îò êëà íÿòü ñÿ è íå ñìî ò ðÿ íà óâå ùà íèÿ õî çÿ è íà âû øåë ïî ñïåø íî èç êîì íà òû è òîò­÷àñ óå õàë.

68

ãËà Âà XII

<...> Îä íàæ äû, ïðè øåä â çà ëó, ãäå îæè äàë åå ó÷è òåëü, Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà ñ èçóì ëå íè åì çà ìå òè ëà ñìó ùå íèå íà áëåä­íîì åãî ëè öå. Îíà îò êðû ëà ôîðòå ïü ÿ íî, ïðî ïå ëà íå ñêîëü êî íîò, íî Äó á ðîâ ñêèé ïîä ïðåä ëî ãîì ãî ëî âíîé áî ëè èç âè íèë ñÿ, ïðåðâàë óðîê è, çà êðû âàÿ íî òû, ïî äàë åé óê ðàä êîþ çà ïè­ñ êó. Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà, íå óñ ïåâ îäó ìàòü ñÿ, ïðè íÿ ëà åå è ðàñ êà ÿ ëàñü â òó æå ìè íó òó, íî Äó á ðîâ ñêî ãî íå áû ëî óæå â çà ëå. Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà ïî ø ëà â ñâîþ êîì íà òó, ðàç âåð íó ëà çà ïè ñ êó è ïðî ÷ëà ñëå äó þ ùåå:

«Áóäü òå ñå ãî äíÿ â 7 ÷à ñîâ â áå ñåä êå ó ðó ÷üÿ. Ìíå íå îá­õî äè ìî ñ âà ìè ãî âî ðèòü».

Ëþ áî ïûò ñò âî åå áû ëî ñèëü íî âîç áóæ äå íî. Îíà äàâ íî îæè­äà ëà ïðè çíà íèÿ, æå ëàÿ è îïà ñà ÿñü åãî. Åé ïðè ÿò íî áû ëî áû óñ ëû øàòü ïîä òâåðæ äå íèå òî ãî, î ÷åì îíà äî ãà äû âà ëàñü, íî îíà ÷óâ ñò âî âà ëà, ÷òî åé áû ëî áû íå ïðè ëè÷ íî ñëû øàòü òà êî­âîå îáú ÿñ íå íèå îò ÷å ëî âå êà, êî òî ðûé ïî ñî ñòî ÿ íèþ ñâî å ìó íå ìîã íà äå ÿòü ñÿ êîã äà­íè áóäü ïî ëó ÷èòü åå ðó êó. Îíà ðå øè ëàñü èä òè íà ñâè äàíèå, íî êî ëå áà ëàñü â îä íîì: êà êèì îá ðà çîì ïðè ìåò îíà ïðè çíà íèå ó÷è òå ëÿ, ñ àðè ñ òî êðà òè ÷å ñ êèì ëè íå­ãî äî âà íè åì, ñ óâå ùà íè ÿ ìè ëè äðóæ áû, ñ âå ñå ëû ìè øóò êà ìè, èëè ñ áåç ìîëâ íûì ó÷à ñ òè åì. Ìåæ äó òåì îíà ïî ìè íóò íî ïî­ãëÿ äû âà ëà íà ÷à ñû. Ñòî ëî âûå ÷à ñû ïðî áè ëè òðå òüþ ÷åò âåðòü ñåäü ìî ãî, è Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà òè õîíü êî âû øëà íà êðûëü öî, îã ëÿ äå ëàñü âî âñå ñòî ðî íû è ïî áå æà ëà â ñàä.

Íî÷ü áû ëà òåì íà, íå áî ïî êðû òî òó ÷à ìè, â äâóõ øà ãàõ îò ñå áÿ íåëü çÿ áû ëî íè ÷å ãî âè äåòü, íî Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà øëà â òåì íî òå ïî çíà êî ìûì äî ðîæ êàì è ÷å ðåç ìè íó òó î÷ó òè ëàñü ó áå ñåä êè; òóò îñ òà íî âè ëàñü îíà, äà áû ïå ðå âå ñ òè äóõ è ÿâèòü ñÿ ïå ðåä Äå ôîð æåì ñ âè äîì ðàâ íî äóø íûì è íå òî ðîï ëè âûì. Íî Äå ôîðæ ñòî ÿë óæå ïå ðåä íåþ.

— Áëà ãî äà ðþ âàñ, — ñêà çàë îí åé òè õèì è ïå ÷àëü íûì ãî ëî ñîì, — ÷òî âû íå îò êà çà ëè ìíå â ìî åé ïðîñü áå. ß áûë áû â îò ÷à ÿ íèè, åñ ëè á âû íà òî íå ñî ãëà ñè ëèñü.

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà îò âå ÷à ëà çà ãî òîâ ëåí íîþ ôðà çîé:

69

— Íà äå þñü, ÷òî âû íå çà ñòà âè òå ìå íÿ ðàñ êà ÿòü ñÿ â ìî åé ñíè ñ õî äè òåëü íî ñ òè.

Îí ìîë ÷àë è, êà çà ëî ñÿ, ñî áè ðàë ñÿ ñ äó õîì.— Îá ñòî ÿ òåëü ñò âà òðå áó þò... ÿ äî ëæåí âàñ îñ òà âèòü, —

ñêà çàë îí íà êî íåö, — âû ñêî ðî, ìî æåò áûòü, óñ ëû øè òå... Íî ïå ðåä ðàç ëó êîé ÿ äîë æåí ñ âà ìè ñàì îáú ÿñ íèòü ñÿ...

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà íå îò âå ÷à ëà íè ÷å ãî.  ýòèõ ñëî âàõ âè­äå ëà îíà ïðå äèñ ëî âèå ê îæè äà å ìî ìó ïðè çíà íèþ.

— ß íå òî, ÷òî âû ïðåä ïî ëà ãà å òå, — ïðî äîë æàë îí, ïî­òó ïÿ ãî ëî âó,— ÿ íå ôðàí öóç Äå ôîðæ, ÿ Äó á ðîâ ñêèé.

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà âñêðèê íó ëà.— Íå áîé òåñü, ðà äè áî ãà, âû íå äîëæ íû áî ÿòü ñÿ ìî å ãî

èìå íè. Äà, ÿ òîò íå ñ÷à ñò íûé, êî òî ðî ãî âàø îòåö ëè øèë êó­ñ êà õëå áà, âû ãíàë èç îòå ÷å ñ êî ãî äî ìà è ïî ñëàë ãðà áèòü íà áîëü øèõ äî ðî ãàõ. Íî âàì íå íà äîá íî ìå íÿ áî ÿòü ñÿ — íè çà ñå áÿ, íè çà íå ãî. Âñå êîí ÷å íî. ß åìó ïðî ñòèë. Ïî ñëó­øàé òå, âû ñïàñ ëè åãî. <...> ß ïî íÿë, ÷òî äîì, ãäå îáè òà å òå âû, ñâÿ ùåí, ÷òî íè åäè íîå ñó ùå ñò âî, ñâÿ çàí íîå ñ âà ìè óçà­ìè êðî âè, íå ïîä ëå æèò ìî å ìó ïðî êëÿ òèþ. ß îòêà çàë ñÿ îò ìùå íèÿ, êàê îò áå çóì ñò âà. Öå ëûå äíè ÿ áðî äèë îêî ëî ñà äîâ Ïî êðîâ ñêî ãî â íà äåæ äå óâè äåòü èç äà ëè âà øå áå ëîå ïëà òüå.  âà øèõ íå î ñòî ðîæ íûõ ïðî ãóë êàõ ÿ ñëå äî âàë çà âà ìè, ïðî­êðà äû âà ÿñü îò êó ñ òà ê êó ñ òó, ñ÷à ñò ëè âûé ìûñ ëèþ, ÷òî âàñ îõ ðà íÿþ, ÷òî äëÿ âàñ íåò îïàñ íî ñ òè òàì, ãäå ÿ ïðè ñóò ñò âóþ òàé íî. Íà êîíåö ñëó ÷àé ïðåä ñòà âèë ñÿ. ß ïî ñå ëèë ñÿ â âà øåì äî ìå. Ýòè òðè íå äå ëè áû ëè äëÿ ìå íÿ äíÿ ìè ñ÷à ñ òèÿ. Èõ âîñ ïî ìè íà íèå áó äåò îò ðà äîþ ïå ÷àëü íîé ìî åé æèç íè... Ñå­ãî äíÿ ÿ ïî ëó ÷èë èç âå ñ òèå, ïî ñëå êî òî ðî ãî ìíå íå âîç ìîæ íî äî ëåå çäåñü îñ òà âàòü ñÿ. ß ðàñ ñòà þñü ñ âà ìè ñå ãî äíÿ... ñåé æå ÷àñ... Íî ïðåæ äå ÿ äîë æåí áûë âàì îò êðûòü ñÿ, ÷òîá âû íå ïðî êëè íà ëè ìå íÿ, íå ïðå çè ðà ëè... Äó ìàé òå èíî ãäà î Äó­á ðîâ ñêîì. Çíàé òå, ÷òî îí ðîæ äåí áûë äëÿ èíî ãî íà çíà ÷å íèÿ, ÷òî äó øà åãî óìå ëà âàñ ëþ áèòü, ÷òî íè êîã äà...

Òóò ðàç äàë ñÿ ëåã êèé ñâèñò, è Äó á ðîâ ñêèé óìîëê. Îí ñõâà­òèë åå ðó êó è ïðè æàë ê ïû ëà þ ùèì óñ òàì. Ñâèñò ïî âòî ðèë­ñÿ.

70

— Ïðî ñòè òå, — ñêà çàë Äó á ðîâ ñêèé, — ìå íÿ çî âóò, ìè­íó òà ìî æåò ïî ãó áèòü ìå íÿ. — Îí îòî øåë, Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ­íà ñòî ÿ ëà íå ïî äâèæ íî. Äó á ðîâ ñêèé âî ðî òèë ñÿ è ñíî âà âçÿë åå ðó êó. — Åñ ëè êîã äà­íè áóäü, — ñêà çàë îí åé íåæ íûì è òðî ãà òåëü íûì ãî ëî ñîì, — åñ ëè êîã äà­íè áóäü íå ñ÷à ñ òèå âàñ ïî ñòèã íåò è âû íè îò êî ãî íå áó äå òå æäàòü íè ïî ìî ùè, íè ïî êðî âè òåëü ñò âà, â òà êîì ñëó ÷àå îáå ùà å òåñü ëè âû ïðè áåã­

71

íóòü êî ìíå, òðå áî âàòü îò ìå íÿ âñå ãî — äëÿ âà øå ãî ñïà ñå­íèÿ? Îáå ùà å òåñü ëè âû íå îò âåðã íóòü ìî åé ïðå äàí íî ñ òè?

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà ïëà êà ëà ìîë ÷à. Ñâèñò ðàç äàë ñÿ â òðå­òèé ðàç.

— Âû ìå íÿ ãó áè òå! — çà êðè ÷àë Äó á ðîâ ñêèé.— ß íå îñ òàâ ­ ëþ âàñ, ïî êà íå äà äè òå ìíå îò âå òà, îáå ùà å òåñü ëè âû èëè íåò?

— Îáå ùà þñü, — ïðî øåï òà ëà áåä íàÿ êðà ñàâè öà.Âçâîë íî âàí íàÿ ñâè äà íè åì ñ Äó á ðîâ ñêèì, Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ­

íà âîç âðà ùà ëàñü èç ñà äà.— Ãäå òû áû ëà, Ìà øà, — ñïðî ñèë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, —

íå âñòðå òè ëà ëè òû m­r Äå ôîðæà? — Ìà øà íà ñè ëó ìîã ëà îò âå ÷àòü îò ðè öà òåëü íî.

— Âî îá ðà çè, — ïðî äîë æàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, èñ ïðàâ­íèê ïðè åõàë åãî ñõâà òèòü è óâå ðÿ åò ìå íÿ, ÷òî ýòî ñàì Äó­á ðîâñêèé.

— Âñå ïðè ìå òû, âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî, — ñêà çàë ïî÷­òè òåëü íî èñ ïðàâ íèê.

— Ýõ, áðà òåö, — ïðå ðâàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, — óáè ðàé ñÿ, çíà åøü êó äà, ñî ñâî è ìè ïðè ìå òà ìè. ß òå áå ìî å ãî ôðàí öó çà íå âû äàì, ïî êà ìåñò ñàì íå ðàç áå ðó äå ëà. Êàê ìîæ íî âå ðèòü íà ñëî âî Аí òî íó Ïàô íó òü è ÷ó, òðó ñó è ëãó íó: åìó ïðè ãðå­çè ëîñü, ÷òî ó÷è òåëü õî òåë îã ðà áèòü åãî. Çà ÷åì îí â òî æå óò ðî íå ñêà çàë ìíå î òîì íè ñëî âà?

— Ôðàí öóç çà ñò ðà ùàë åãî, âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî, — îò âå ÷àë èñ ïðàâ íèê, — è âçÿë ñ íå ãî êëÿò âó ìîë ÷àòü...

— Âðà íüå, — ðå øèë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, — ñåé ÷àñ ÿ âñ¸ âû âå äó íà ÷è ñ òóþ âî äó. Ãäå æå ó÷è òåëü?— ñïðî ñèë îí ó âî øåä øå ãî ñëó ãè.

— Íè ãäå íå íàé äóò­ñ, — îò âå ÷àë ñëó ãà.— Òàê ñû ñ êàòü åãî, — çà êðè ÷àë Òðî å êó ðîâ, íà ÷è íà þ ùèé

ñóì íå âàòü ñÿ. — Ïî êà æè ìíå òâîè õâà ëå íûå ïðè ìå òû, — ñêà çàë îí èñ ïðàâ íè êó, êî òî ðûé òîò ÷àñ è ïî äàë åìó áó ìà­ ãó. — Ãì, ãì, äâàä öàòü òðè ãî äà... Îíî òàê, äà ýòî åùå íè ÷å ãî íå äî êà çû âà åò. ×òî æå ó÷è òåëü?

— Íå íàé äóò­ñ,— áûë îïÿòü îò âåò. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ íà ÷è ­ íàë áåñ ïî êî èòü ñÿ, Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà áû ëà íè æè âà íè ìåðò âà.

72

Ìåæ äó òåì ôðàí öó çà íå íà õî äè ëè. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ õî­äèë âçàä è âïå ðåä ïî çà ëå, ãðîç íî íà ñâè ñ òû âàÿ «Ãðîì ïî áå­äû ðàç äà âàé ñÿ». Ãîñ òè øåï òà ëèñü ìåæ äó ñî áîé, èñ ïðàâ íèê êà çàë ñÿ â äó ðà êàõ, ôðàí öó çà íå íà øëè. Âå ðî ÿò íî, îí óñ ïåë ñêðûòü ñÿ, áûë ïðå äó ïðåæ äåí. Íî êåì è êàê? Ýòî îñ òà âà ëîñü òàé íîþ.

ãËà Âà XIII

Ïðî øëî íå ñêîëü êî âðå ìå íè áåç âñÿ êî ãî çà ìå ÷à òåëü íî ãî ñëó ÷àÿ. Íî â íà ÷à ëå ñëå äó þ ùå ãî ëå òà ïðî èçî ø ëî ìíî ãî ïå­ðå ìåí â ñå ìåé íîì áû òó Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à.

 òðèä öà òè âåð ñòàõ îò íå ãî íà õî äè ëîñü áî ãà òîå ïî ìå ñ òèå êíÿ çÿ Âå ðåé ñêî ãî. Êíÿçü äîë ãîå âðå ìÿ íà õî äèë ñÿ â ÷ó æèõ êðà ÿõ, âñåì èìå íè åì åãî óï ðàâ ëÿë îò ñòàâ íîé ìàé îð, è íè­êà êî ãî ñíî øå íèÿ íå ñó ùå ñò âî âà ëî ìåæ äó Ïî êðîâ ñêèì è Аð­áà òî âûì. Íî â êîí öå ìàÿ ìå ñÿ öà êíÿçü âîç âðà òèë ñÿ èç­çà ãðà íè öû è ïðè åõàë â ñâîþ äå ðåâ íþ, êî òî ðîé îò ðî äó åùå íå âè äàë.

Êíÿ çþ áû ëî îêî ëî ïÿ òè äå ñÿ òè ëåò, íî îí êà çàë ñÿ ãî ðàç äî ñòà ðåå. Èç ëè øå ñò âà âñÿ êî ãî ðî äà èç íó ðè ëè åãî çäî ðî âèå è ïî ëî æè ëè íà íåì ñâîþ íå èç ãëà äè ìóþ ïå ÷àòü. Íå ñìî ò ðÿ íà òî, íà ðóæ íîñòü åãî áû ëà ïðè ÿò íà, çà ìå ÷à òåëü íà, à ïðè âû÷ êà áûòü âñå ãäà â îá ùå ñò âå ïðè äà âà ëà åìó íå êî òî ðóþ ëþ áåç íîñòü, îñî áåí íî ñ æåí ùè íà ìè.

<...>  çà ëå âñòðå òè ëà èõ Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà, è ñòà ðûé âî ëî êè òà áûë ïî ðà æåí åå êðà ñî òîé. Òðî å êó ðîâ ïî ñà äèë ãîñ òÿ ïîä ëå åå. Êíÿçü áûë îæèâ ëåí åå ïðè ñóò ñò âè åì, áûë âå ñåë è óñ ïåë íå ñêîëü êî ðàç ïðè âëå÷ü åå âíè ìà íèå ëþ áî ïûò íû ìè ñâî è ìè ðàñ ñêà çà ìè. Ïî ñëå îáå äà Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ïðåä ëî æèë åõàòü âåð õîì, íî êíÿçü èç âè íèë ñÿ, óêà çû âàÿ íà ñâîè áàð­ õàò íûå ñà ïî ãè è øó òÿ íàä ñâî åþ ïî äà ã ðîé; îí ïðåä ïî ÷åë ïðî ãóë êó â ëè íåé êå1, ñ òåì ÷òîá íå ðàç ëó ÷àòü ñÿ ñ ìè ëîþ ñâî åé ñî ñåä êîþ. Ëè íåé êó çà ëî æè ëè. Ñòà ðè êè è êðà ñà âè öà ñå ëè âòðî åì è ïî åõà ëè. <...>

1 Ë è í å é ê à — êîëÿñêà.

73

Äâà äíÿ ñïó ñ òÿ ïî ñëå ñå ãî ïî ñå ùå íèÿ Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ îò­ïðà âèë ñÿ ñ äî ÷å ðüþ â ãîñ òè ê êíÿ çþ Âå ðåé ñêî ìó. Ïîäú åç æàÿ ê Аð áà òî âó, îí íå ìîã íå ëþ áî âàòü ñÿ ÷è ñ òû ìè è âå ñå ëû ìè èç áà ìè êðå ñ òü ÿí è êà ìåí íûì ãîñ ïîä ñêèì äî ìîì, âû ñò ðî åí­íûì âî âêó ñå àí ã ëèé ñêèõ çàì êîâ. Ïå ðåä äî ìîì ðàñ ñòè ëàë ñÿ ãó ñ òî­çå ëå íûé ëóã, íà êî åì ïàñ ëècü øâåé öàð ñêèå êî ðî âû, çâå íÿ ñâî è ìè êî ëî êîëü ÷è êà ìè. Ïðî ñò ðàí íûé ïàðê îê ðó æàë äîì ñî âñåõ ñòî ðîí. Õî çÿ èí âñòðå òèë ãîñ òåé ó êðûëü öà è ïî äàë ðó êó ìî ëî äîé êðà ñà âè öå. Îíè âî øëè â âå ëè êî ëåï íóþ çà ëó, ãäå ñòîë áûë íà êðûò íà òðè ïðè áî ðà. Êíÿçü ïîä âåë ãîñ òåé ê îê íó, è èì îò êðûë ñÿ ïðå ëå ñò íûé âèä.

Ïî ñëå îáå äà õî çÿ èí ïðåä ëî æèë ãîñ òÿì ïîé òè â ñàä. Îíè ïè ëè êî ôåé â áå ñåä êå íà áå ðå ãó øè ðî êî ãî îçå ðà, óñå ÿí íî ãî îñ ò ðî âà ìè. Âäðóã ðàç äà ëàñü äó õî âàÿ ìó çû êà, è øå ñ òè âå ñåëü­íàÿ ëîä êà ïðè ÷à ëè ëà ê ñà ìîé áå ñåä êå. Îíè ïî åõà ëè ïî îçå­ðó, îêî ëî îñ ò ðî âîâ, ïî ñå ùà ëè íå êî òî ðûå èç íèõ, íà îä íîì íà õî äè ëè ìðà ìîð íóþ ñòà òóþ, íà äðó ãîì óå äè íåí íóþ ïå ùå ðó, íà òðå òü åì ïà ìÿò íèê ñ òà èí ñò âåí íîé íàä ïè ñüþ, âîç áóæ äàâ­øåé â Ìà ðüå Êè ðè ëîâ íå äå âè ÷å ñ êîå ëþ áî ïûò ñò âî, íå âïîë íå óäîâ ëå òâî ðåí íîå ó÷ òè âû ìè íå äî ìîëâ êà ìè êíÿ çÿ; âðå ìÿ ïðî­øëî íå çà ìåò íî, íà ÷à ëî ñìåð êàòü ñÿ.

ãËà Âà XIV

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà ñè äå ëà â ñâî åé êîì íà òå, âû øè âàÿ â ïÿëü öàõ, ïå ðåä îò êðû òûì îêîø êîì.

<...> Âäðóã â îêîø êî òè õîíü êî ïðî òÿ íó ëàñü ðó êà, êòî­òî ïî ëî æèë íà ïÿëü öû ïèñü ìî è ñêðûë ñÿ, ïðåæ äå ÷åì Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà óñ ïå ëà îá ðà çó ìèòü ñÿ.  ýòî ñà ìîå âðå ìÿ ñëó ãà ê íåé âî øåë è ïîç âàë åå ê Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó. Îíà ñ òðå­ïå òîì ñïðÿ òà ëà ïèñü ìî çà êî ñûí êó è ïî ñïå øè ëà ê îò öó â êà áè íåò.

Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ áûë íå îäèí. Êíÿçü Âå ðåé ñêèé ñè äåë ó íå ãî. Ïðè ïî ÿâ ëå íèè Ìà ðüè Êè ðè ëîâ íû êíÿçü âñòàë è ìîë ÷à ïî êëî íèë ñÿ åé ñ çà ìå øà òåëü ñò âîì äëÿ íå ãî íå î áûê­íî âåí íûì.

74

— Ïî äîé äè ñþ äà, Ìà øà, — ñêà çàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷,— ñêà æó òå áå íî âîñòü, êî òî ðàÿ, íà äå þñü, òå áÿ îá ðà äó åò. Âîò òå áå æå íèõ, êíÿçü òå áÿ ñâà òà åò.

Ìà øà îñ òîë áå íå ëà, ñìåðò íàÿ áëåä íîñòü ïî êðû ëà åå ëè öî. Îíà ìîë ÷à ëà. Êíÿçü ê íåé ïî äî øåë, âçÿë åå ðó êó è ñ âè­äîì òðî íó òûì ñïðî ñèë: ñî ãëàñ íà ëè îíà ñäå ëàòü åãî ñ÷à ñ ò­ ëèâûì? Ìà øà ìîë ÷à ëà.

— Ñî ãëàñ íà, êî íå÷ íî, ñî ãëàñ íà, — ñêà çàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî­âè÷, — íî çíà åøü, êíÿçü: äå âóø êå òðóä íî âû ãî âî ðèòü ýòî ñëî âî. Íó, äå òè, ïî öå ëóé òåñü è áóäü òå ñ÷à ñò ëè âû.

Ìà øà ñòî ÿ ëà íå ïî äâèæ íî, ñòà ðûé êíÿçü ïî öå ëî âàë åå ðó­êó, âäðóã ñëå çû ïî áå æà ëè ïî åå áëåä íî ìó ëè öó. Êíÿçü ñëåã­êà íà õìó ðèë ñÿ.

— Ïî ø ëà, ïî ø ëà, ïî ø ëà, — ñêà çàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, — îñó øè ñâîè ñëå çû è âî ðî òèñü ê íàì âå ñå ëå øåíü êà. Îíè âñå ïëà ÷óò ïðè ïî ìîëâ êå, — ïðî äîë æàë îí, îá ðà òÿñü ê Âå ðåé­ñêî ìó, — ýòî ó íèõ óæ òàê çà âå äå íî... Òå ïåðü, êíÿçü, ïî ãî­âî ðèì î äå ëå, òî åñòü î ïðè äà íîì.

Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà æèâî âîñ ïîëü çî âà ëàñü ïîç âî ëå íè åì óäà ëèòü ñÿ. Îíà ïî áå æà ëà â ñâîþ êîì íà òó, çà ïåð ëàñü è äà ëà âî ëþ ñâî èì ñëå çàì, âî îá ðà æàÿ ñå áÿ æå íîþ ñòà ðî ãî êíÿ çÿ; îí âäðóã ïî êà çàë ñÿ åé îò âðà òè òåëü íûì è íå íà âè ñò íûì... áðàê ïó ãàë åå êàê ïëà õà, êàê ìî ãè ëà... «Íåò, íåò,— ïî âòî ðÿ ëà îíà â îò ÷à ÿ íèè, — ëó÷ øå óìå ðåòü, ëó÷ øå â ìî íà ñ òûðü, ëó÷­øå ïîé äó çà Äó á ðîâ ñêî ãî». Òóò îíà âñïîì íè ëà î ïèñü ìå è æàä íî áðî ñè ëàñü åãî ÷è òàòü, ïðåä ÷óâ ñò âóÿ, ÷òî îíî áû ëî îò íå ãî.  ñà ìîì äå ëå îíî áû ëî ïè ñà íî èì è çà êëþ ÷à ëî òîëü êî ñëå äó þ ùèå ñëî âà:

«Âå ÷å ðîì â 10 ÷àñ. íà ïðåæ íåì ìå ñ òå».

ãËà Âà XV

Ëó íà ñè ÿ ëà, èþëü ñêàÿ íî÷ü áû ëà òè õà, èç ðåä êà ïî äû ­ ìàë ñÿ âå òå ðîê, è ëåã êèé øî ðîõ ïðî áå ãàë ïî âñå ìó ñà äó.

Êàê ëåã êàÿ òåíü ìî ëî äàÿ êðà ñà âè öà ïðè áëè çè ëàñü ê ìå ñ òó íà çíà ÷åí íî ãî ñâè äà íèÿ. Åùå íè êî ãî íå áû ëî âèä íî, âäðóã èç­çà áå ñåä êè î÷ó òèë ñÿ Äó á ðîâ ñêèé ïå ðåä íåþ.

75

— ß âñå çíàþ, — ñêà çàë îí åé òè õèì è ïå ÷àëü íûì ãî­ëî ñîì.— Âñïîì íè òå âà øå îáå ùà íèå.

— Âû ïðåä ëà ãà å òå ìíå ñâîå ïî êðî âè òåëüñòâî, — îò âå ÷à ëà Ìà øà, — íî íå ñåð äè òåñü: îíî ïó ãà åò ìå íÿ. Êà êèì îá ðà çîì îêà æå òå âû ìíå ïî ìîùü?

— ß áû ìîã èç áà âèòü âàñ îò íå íà âè ñò íî ãî ÷å ëî âå êà.— Ðà äè áî ãà, íå òðî ãàé òå åãî, íå ñìåé òå åãî òðî íóòü, åñ­

ëè âû ìå íÿ ëþ áè òå; ÿ íå õî ÷ó áûòü âè íîþ êà êî ãî­íè áóäü óæà ñà...

— ß íå òðî íó åãî, âî ëÿ âà øà äëÿ ìå íÿ ñâÿ ùåí íà. Âàì îáÿ çàí îí æèç íèþ. Íè êîã äà çëî äåé ñò âî íå áó äåò ñî âåð øå íî âî èìÿ âà øå. Âû äîëæ íû áûòü ÷è ñ òû äà æå è â ìî èõ ïðå­ñòóï ëå íè ÿõ. Íî êàê æå ñïà ñó âàñ îò æå ñ òî êî ãî îò öà?

— Åùå åñòü íà äåæ äà. ß íà äå þñü òðî íóòü åãî ìî è ìè ñëå­çà ìè è îò ÷à ÿ íè åì. Îí óï ðÿì, íî îí òàê ìå íÿ ëþ áèò.

— Íå íà äåé òåñü ïî ïó ñ òî ìó: â ýòèõ ñëå çàõ óâè äèò îí òîëü êî îáûê íî âåí íóþ áî ÿç ëè âîñòü è îò âðà ùå íèå, îá ùåå âñåì ìî ëî äûì äå âóø êàì, êîã äà èäóò îíè çà ìóæ íå ïî ñòðà ñ òè, à èç áëà ãî ðà çóì íî ãî ðàñ ÷å òà; ÷òî åñ ëè âîçü ìåò îí ñå áå â ãî ëî­âó ñäå ëàòü ñ÷à ñ òèå âà øå âî ïðå êè âàñ ñà ìèõ; åñ ëè íà ñèëü íî ïî âå çóò âàñ ïîä âå íåö, ÷òîá íà âå êè ïðå äàòü ñóäü áó âà øó âî âëàñòü ñòà ðî ãî ìó æà...

— Òîã äà, òîã äà äå ëàòü íå ÷å ãî, ÿâè òåñü çà ìíîþ, ÿ áó äó âà øåé æå íîþ.

Äó á ðîâ ñêèé çà òðå ïå òàë, áëåä íîå ëè öî ïî êðû ëîñü áà ã ðî­âûì ðó ìÿí öåì è â òó æå ìè íó òó ñòà ëî áëåä íåå ïðåæ íå ãî. Îí äîë ãî ìîë ÷àë, ïî òó ïÿ ãî ëî âó.

— Ñî áå ðè òåñü ñ âñå ìè ñè ëà ìè äó øè, óìî ëÿé òå îò öà, áðîñü­òåñü ê åãî íî ãàì: ïðåä ñòàâü òå åìó âåñü óæàñ áó äó ùå ãî, âà øó ìî ëî äîñòü, óâÿ äà þ ùóþ áëèç õè ëî ãî è ðàç âðàò íî ãî ñòà ðè êà, ðå øè òåñü íà æå ñ òî êîå îáú ÿñ íå íèå: ñêà æè òå, ÷òî åñ ëè îí îñ­òà íåò ñÿ íå óìî ëèì, òî... òî âû íàé äå òå óæàñ íóþ çà ùè òó... ñêà æè òå, ÷òî áî ãàò ñò âî íå äî ñòà âèò âàì è îä íîé ìè íó òû ñ÷à ñ òèÿ; ðîñ êîøü óòå øà åò îä íó áåä íîñòü è òî ñ íå ïðè âû÷­êè íà îä íî ìãíî âå íèå; íå îò ñòà âàé òå îò íå ãî, íå ïó ãàé òåñü íè åãî ãíå âà, íè óã ðîç, ïî êà îñ òà íåò ñÿ õîòü òåíü íà äåæ äû,

76

ðà äè áî ãà, íå îò ñòà âàé òå. Åñ ëè æå íå áó äåò óæå äðó ãî ãî ñðåä ñò âà...

Òóò Äó á ðîâ ñêèé çà êðûë ëè öî ðó êà ìè, îí, êà çà ëîñü, çà äû­õàë ñÿ, Ìà øà ïëà êà ëà...

Îí òè õî îá íÿë ñòðîé íûé åå ñòàí è òè õî ïðè âëåê åå ê ñâî å ìó ñåðä öó. Äî âåð ÷è âî ñêëî íè ëà îíà ãî ëî âó íà ïëå ÷î ìî­ëî äî ãî ðàç áîé íè êà. Îáà ìîë ÷à ëè.

Âðå ìÿ ëå òå ëî. «Ïî ðà», — ñêà çà ëà íà êî íåö Ìà øà. Äó á­ðîâ ñêèé êàê áóä òî î÷ íóë ñÿ îò óñûï ëå íèÿ. Îí âçÿë åå ðó êó è íà äåë åé íà ïà ëåö êîëü öî.

— Åñ ëè ðå øè òåñü ïðè áåã íóòü êî ìíå, — ñêà çàë îí, — òî ïðè íå ñè òå êîëü öî ñþ äà, îïó ñ òè òå åãî â äóï ëî ýòî ãî äó áà, ÿ áó äó çíàòü ÷òî äå ëàòü.

Äó á ðîâ ñêèé ïî öå ëî âàë åå ðó êó è ñêðûë ñÿ ìåæ äó äå ðå âü­ÿ ìè.

 îò÷àÿíèè Ìàøà íàïèñàëà ïèñüìî êíÿçþ Âåðåéñêîìó ñ ïðîñüáîé îòêàçàòüñÿ îò íåå, òàê êàê îíà íå ëþáèò åãî, íî ïèñüìî âîçûìåëî íà êíÿçÿ îáðàòíîå äåéñòâèå: îí ðåøèë óñ­êîðèòü ñâàäüáó. Íå ïîìîãëî è îáúÿñíåíèå ñ îòöîì. Ìàøó çàïåðëè íà êëþ÷ â åå êîìíàòå.

ãËà Âà XVII

Îíà ïðî ñíó ëàñü, è ñ ïåð âîé ìûñ ëüþ ïðåä ñòà âèë ñÿ åé âåñü óæàñ åå ïî ëî æå íèÿ. Îíà ïî çâî íè ëà, äåâ êà âî øëà è íà âî­ïðî ñû åå îò âå ÷à ëà, ÷òî Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ âå ÷å ðîì åç äèë â Аð áà òîâ è âîç âðà òèë ñÿ ïî çä íî, ÷òî îí äàë ñòðî ãîå ïðè êà çà­íèå íå âû ïó ñ êàòü åå èç åå êîì íà òû è ñìî ò ðåòü çà òåì, ÷òîá íè êòî ñ íåþ íå ãî âî ðèë, ÷òî âïðî ÷åì íå âèä íî íè êà êèõ îñî áåí íûõ ïðè ãî òîâ ëå íèé ê ñâàäü áå, êðî ìå òî ãî, ÷òî âå ëå íî áû ëî ïî ïó íå îò ëó ÷àòü ñÿ èç äå ðåâ íè íè ïîä êà êèì ïðåä ëî­ãîì. Ïî ñëå ñèõ èç âå ñ òèé äåâ êà îñ òà âè ëà Ìà ðüþ Êè ðè ëîâ íó è ñíî âà çà ïåð ëà äâå ðè.

Åå ñëî âà îæå ñ òî ÷è ëè ìî ëî äóþ çà òâîð íè öó, ãî ëî âà åå êè­ïå ëà, êðîâü âîë íî âà ëàñü, îíà ðå øè ëàñü äàòü çíàòü îáî âñåì Äó á ðîâ ñêî ìó, è ñòà ëà èñ êàòü ñïî ñî áà îò ïðà âèòü êîëü öî â

77

äóï ëî çà âåò íî ãî äó áà; â ýòî âðå ìÿ êà ìó øåê óäà ðèë ñÿ â îê íî åå, ñòåê ëî çà çâå íå ëî, è Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà âçãëÿ íó ëà íà äâîð è óâè äå ëà ìà ëåíü êî ãî Ñà øó, äå ëà þ ùå ãî åé òàé íûå çíà êè. Îíà çíà ëà åãî ïðè âÿ çàí íîñòü è îá ðà äî âà ëàñü åìó. Îíà îò âî­ðè ëà îê íî.

— Çäðàâ ñò âóé, Ñà øà, — ñêà çà ëà îíà, — çà ÷åì òû ìå íÿ çî âåøü?

— ß ïðè øåë, ñå ñ ò ðè öà, óç íàòü îò âàñ, íå íà äîá íî ëè âàì ÷å ãî­íè áóäü. Ïà ïåíü êà ñåð äèò è çà ïðå òèë âñå ìó äî ìó âàñ ñëó øàòü ñÿ, íî âå ëè òå ìíå ñäå ëàòü, ÷òî âàì óãîä íî, è ÿ äëÿ âàñ âñå ñäå ëàþ.

— Ñïà ñè áî, ìè ëûé ìîé Ñà øåíü êà, ñëó øàé: òû çíà åøü ñòà ðûé äóá ñ äóï ëîì, ÷òî ó áå ñåä êè?

— Çíàþ, ñå ñ ò ðè öà.— Òàê åñ ëè òû ìå íÿ ëþ áèøü, ñáå ãàé òó äà ïî ñêî ðåé è

ïî ëî æè â äóï ëî âîò ýòî êîëü öî, äà ñìî ò ðè æå, ÷òîá íè êòî òå áÿ íå âè äàë.

Ñ ýòèì ñëî âîì îíà áðî ñè ëà åìó êîëü öî è çà ïåð ëà îêîø êî.Ìàëü ÷èê ïîä íÿë êîëü öî, âî âåñü äóõ ïó ñ òèë ñÿ áå æàòü è â

òðè ìè íó òû î÷ó òèë ñÿ ó çà âåò íî ãî äå ðå âà. Òóò îí îñ òà íî âèë ñÿ çà äû õà ÿñü, îã ëÿ íóë ñÿ âî âñå ñòî ðî íû è ïî ëî æèë êî ëå÷ êî â äóï ëî. <...>

Íî êîëü öî íå äî øëî äî Äó á ðîâ ñêî ãî. Êà êîé­òî ðû æèé ìàëü ÷èø êà, êîòîðûé çàëåç â ñàä ïîìåùèêà ïîëàêîìèòüñÿ ìàëèíîé, âû òà ùèë êîëü öî èç äóï ëà. Ñà øà ñòàë ñ íèì äðàòü­ñÿ. Âìå øàë ñÿ ñà äîâ íèê. Èñ òî ðèÿ äî øëà äî Êè ðè ëû Ïå ò ðî âè­÷à. Ïîä óã ðî çîé ïîð êè Ñà øå ïðè øëîñü âî âñåì ñî çíàòü ñÿ.

«Òóò íåò íè êà êî ãî ñî ìíå íèÿ. Îíà ñî õðà íè ëà îòíî øå íèÿ ñ ïðî êëÿ òûì Äó á ðîâ ñêèì. Íî óæå ëè è â ñà ìîì äå ëå îíà çâà­ëà åãî íà ïî ìîùü?— äó ìàë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, ðàñ õà æè âàÿ ïî êîì íà òå è ñåð äè òî íà ñâè ñ òû âàÿ Ãðîì ïî áå äû. — Ìî æåò áûòü, ÿ íà êî íåö íà øåë íà åãî ãî ðÿ ÷èå ñëå äû, è îí îò íàñ íå óâåð íåò ñÿ. Ìû âîñ ïîëü çó åì ñÿ ýòèì ñëó ÷à åì. ×ó! êî ëî­êîëü ÷èê, ñëà âà áî ãó, ýòî èñ ïðàâ íèê».

— Ãåé, ïðè âå ñ òè ñþ äà ìàëü ÷èø êó ïîé ìàí íî ãî.

78

Ìåæ äó òåì òå ëåæ êà âúå õà ëà íà äâîð, è çíà êî ìûé óæå íàì èñ ïðàâ íèê âî øåë â êîì íà òó âåñü çà ïû ëåí íûé.

— Ñëàâ íàÿ âåñòü, — ñêà çàë åìó Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, — ÿ ïîé ìàë Äó á ðîâ ñêî ãî.

— Ñëà âà áî ãó, âà øå ïðå âîñ õî äè òåëü ñò âî, — ñêà çàë èñ ïðàâ­íèê ñ âè äîì îá ðà äî âàí íûì, — ãäå æå îí?

— Òî åñòü íå Äó á ðîâ ñêî ãî, à îä íî ãî èç åãî øàé êè. Ñåé­÷àñ åãî ïðè âå äóò. Îí ïî ñî áèò íàì ïîé ìàòü ñà ìî ãî àòà ìà íà. Âîò åãî è ïðè âå ëè.

Èñ ïðàâ íèê1, îæè äàâ øèé ãðîç íî ãî ðàç áîé íè êà, áûë èçóì­ëåí, óâè äåâ 13­ëåò íå ãî ìàëü ÷è êà, äî âîëü íî ñëà áîé íà ðóæ­íî ñ òè. Îí ñ íå äî óìå íè åì îá ðà òèë ñÿ ê Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó è æäàë îáú ÿñ íå íèÿ. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñòàë òóò æå ðàñ ñêà çû­âàòü óò ðåí íåå ïðî èñ øå ñò âèå, íå óïî ìè íàÿ îä íà êî æå î Ìà­ðüå Êè ðèëîâ íå.

Ìàëü÷èøêó îòïóñòèëè, ðåøèâ ñëåäèòü çà íèì.<...> Íà ÷è íà ëî ñìåð êàòü ñÿ. Ìè òÿ ïðî áè ðàë ñÿ îâè íà ìè è

îãî ðî äà ìè â Êè ñ òå íåâ ñêóþ ðî ùó. Äî øåä øè äî äâóõ ñî ñåí, ñòî ÿ ùèõ ïå ðå äî âû ìè ñòðà æà ìè ðî ùè, îí îñ òà íî âèë ñÿ, îã ëÿ­íóë ñÿ âî âñå ñòî ðî íû, ñâè ñ òíóë ïðîí çè òåëü íî è îò ðû âè ñ òî è ñòàë ñëó øàòü; ëåã êèé è ïðî äîë æè òåëü íûé ñâèñò ïî ñëû­øàë ñÿ åìó â îò âåò, êòî­òî âû øåë èç ðî ùè è ïðè áëè çèë ñÿ ê íå ìó.

ãËà Âà XVIII

Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ õî äèë âçàä è âïå ðåä ïî çà ëå, ãðîì­÷å îáûê íî âåí íî ãî íà ñâè ñ òû âàÿ ñâîþ ïåñ íþ; âåñü äîì áûë â äâè æå íèè, ñëó ãè áå ãà ëè, äåâ êè ñó å òè ëèñü, â ñà ðàå êó ÷å ðà çà êëà äû âà ëè êà ðå òó, íà äâî ðå òîë ïèë ñÿ íà ðîä.  óáîð íîé áà ðûø íè, ïå ðåä çåð êà ëîì, äà ìà, îê ðó æåí íàÿ ñëó æàí êà ìè, óáè ðà ëà áëåä íóþ, íå ïî äâèæ íóþ Ìà ðüþ Êè ðè ëîâ íó, ãî ëî âà åå òîì íî êëî íè ëàñü ïîä òÿ æå ñ òüþ áðèë ëè àí òîâ, îíà ñëåã­êà âçäðà ãè âà ëà, êîã äà íå î ñòî ðîæ íàÿ ðó êà óêà ëû âà ëà åå, íî ìîë ÷à ëà, áåñ ñìûñ ëåí íî ãëÿ äÿñü â çåð êà ëî.

1 È ñ ï ð à â í è ê — ïîëèöåéñêèé.

79

— Ñêî ðî ëè? — ðàç äàë ñÿ ó äâå ðåé ãî ëîñ Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè ÷à.— Ñèþ ìè íó òó, — îò âå ÷à ëà äà ìà; — Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà,

âñòàíü òå, ïî ñìî ò ðè òåñü; õî ðî øî ëè?Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà âñòà ëà è íå îò âå ÷à ëà íè ÷å ãî. Äâå ðè

îò âî ðè ëèñü.— Íå âå ñ òà ãî òî âà, — ñêà çà ëà äà ìà Êè ðè ëó Ïå ò ðî âè ÷ó, —

ïðè êà æè òå ñà äèòü ñÿ â êà ðå òó. — Ñ áî ãîì,— îò âå ÷àë Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ è, âçÿâ ñî ñòî ëà

îá ðàç1,— ïî äîé äè êî ìíå, Ìà øà, — ñêà çàë îí åé òðî íó òûì ãî ëî ñîì,— áëà ãî ñëîâ ëÿþ òå áÿ...— Áåä íàÿ äå âóø êà óïà ëà åìó â íî ãè è çà ðû äà ëà.

— Ïà ïåíü êà... ïà ïåíü êà... — ãî âî ðè ëà îíà â ñëå çàõ, è ãî ëîñ åå çà ìè ðàë. Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷ ñïå øèë åå áëà ãî ñëî âèòü, åå ïîä íÿ ëè, è ïî÷ òè ïî íåñ ëè â êà ðå òó. Ñ íåþ ñå ëà ïî ñà­æ¸íàÿ ìàòü2 è îä íà èç ñëó æà íîê. Îíè ïî åõà ëè â öåð êîâü. Òàì æå íèõ óæ èõ îæè äàë. Îí âû øåë íà âñò ðå ÷ó íå âå ñ òå è áûë ïî ðà æåí åå áëåä íî ñ òèþ è ñòðàí íûì âè äîì. Îíè âìå ñ òå âî øëè â õî ëîä íóþ, ïó ñ òóþ öåð êîâü; çà íè ìè çà ïåð ëè äâå­ðè. Ñâÿ ùåí íèê âû øåë èç àë òà ðÿ3 è òîò ÷àñ æå íà ÷àë. Ìà ðüÿ Êè ðè ëîâ íà íè ÷å ãî íå âè äà ëà, íè ÷å ãî íå ñëû õà ëà, äó ìà ëà îá îä íîì, ñ ñà ìî ãî óò ðà îíà æäà ëà Äó á ðîâ ñêî ãî, íà äåæ äà íè íà ìè íó òó åå íå ïî êè äà ëà, íî êîã äà ñâÿ ùåí íèê îá ðà òèë ñÿ ê íåé ñ îáû÷ íû ìè âî ïðî ñà ìè, îíà ñî äðîã íó ëàñü è îá ìåð ëà, íî åùå ìåä ëè ëà, åùå îæè äà ëà; ñâÿ ùåí íèê, íå äîæ äàâ øèñü åå îò âå òà, ïðî èç íåñ íå âîç âðà òè ìûå ñëî âà.

Îá ðÿä áûë êîí ÷åí. Îíà ÷óâ ñò âî âà ëà õî ëîä íûé ïî öå ëóé íå ìè ëî ãî ñó ïðó ãà, îíà ñëû øà ëà âå ñå ëûå ïî ç ä ðàâ ëå íèÿ ïðè­ñóò ñò âó þ ùèõ è âñå åùå íå ìîã ëà ïî âå ðèòü, ÷òî æèçíü åå áû­ëà íà âå êè îêî âà íà, ÷òî Äó á ðîâ ñêèé íå ïðè ëå òåë îñ âî áî äèòü åå. Ìî ëî äûå ñå ëè âìå ñ òå â êà ðå òó è ïî åõà ëè â Аð áà òî âî;

1 Î á ð à ç — èêî íà.2 Ï î ñ à æ ¸ í à ÿ ì à ò ü — æåí ùè íà, çà ìå íÿ þ ùàÿ ìàòü ïðè

ñâà äåá íîì îá ðÿ äå.3 А ë ò à ð ü — íå áîëü øîå âîç âû øå íèå â öåðê âè, îò äå ëåí íîå ïå­

ðå ãî ðîä êîé.

80

òó äà óæå îò ïðà âèë ñÿ Êè ðè ëà Ïå ò ðî âè÷, äà áû âñòðå òèòü òàì ìî ëî äûõ. Íà åäè íå ñ ìî ëî äîþ æå íîé êíÿçü íè ìà ëî íå áûë ñìó ùåí åå õî ëîä íûì âè äîì. Îí íå ñòàë äî êó ÷àòü åå ïðè òîð­íû ìè èçú ÿñ íå íè ÿ ìè è ñìåø íû ìè âîñ òîð ãà ìè, ñëî âà åãî áû­ëè ïðî ñòû è íå òðå áî âà ëè îò âå òîâ. Òà êèì îá ðà çîì ïðî åõà ëè îíè îêî ëî äå ñÿ òè âåðñò, ëî øà äè íå ñëèñü áû ñ ò ðî ïî êî÷ êàì ïðî ñå ëî÷ íîé äî ðî ãè, è êà ðå òà ïî÷ òè íå êà ÷à ëàñü íà ñâî èõ àí ã ëèí ñêèõ ðåñ ñî ðàõ. Âäðóã ðàç äà ëèñü êðè êè ïî ãî íè, êà ðå­òà îñ òà íî âè ëàñü, òîë ïà âî îðó æåí íûõ ëþ äåé îê ðó æè ëà åå, è ÷å ëî âåê â ïîëó ìà ñ êå, îò âî ðèâ äâåð öû ñî ñòî ðî íû, ãäå ñè äå ëà ìî ëî äàÿ êíÿ ãè íÿ, ñêà çàë åé: «Âû ñâî áîä íû, âû õî äè òå». «×òî ýòî çíà ÷èò, — çà êðè ÷àë êíÿçü, — êòî òû òà êîé?..» «Ýòî Äó á ðîâ ñêèé», — ñêà çà ëà êíÿ ãè íÿ. Êíÿçü, íå òå ðÿÿ ïðè ñóò­ñò âèÿ äó õà, âû íóë èç áî êî âî ãî êàð ìà íà äî ðîæ íûé ïè ñ òî ëåò è âû ñò ðå ëèë â ìà ñ êè ðî âàí íî ãî ðàç áîé íè êà. Êíÿ ãè íÿ âñêðèê­íó ëà è ñ óæà ñîì çà êðû ëà ëè öî îáå è ìè ðó êà ìè. Äó á ðîâ ñêèé áûë ðà íåí â ïëå ÷î, êðîâü ïî êà çà ëàñü. Êíÿçü, íå òå ðÿÿ íè ìè íó òû, âû íóë äðó ãîé ïè ñ òî ëåò, íî åìó íå äà ëè âðå ìå íè âû ñò ðå ëèòü, äâåð öû ðàñ òâî ðè ëèñü è íå ñêîëü êî ñèëü íûõ ðóê âû òà ùè ëè åãî èç êà ðå òû è âû ðâà ëè ó íå ãî ïè ñ òî ëåò. Íàä íèì çà ñâåð êà ëè íî æè.

— Íå òðî ãàòü åãî! — çà êðè ÷àë Äó á ðîâ ñêèé, è ìðà÷ íûå åãî ñî îáù íè êè îò ñòó ïè ëè.

— Âû, ñâî áîä íû, — ïðî äîë æàë Äó á ðîâ ñêèé, îá ðà ùà ÿñü ê áëåä íîé êíÿ ãè íå.

— Íåò, — îò âå ÷à ëà îíà. — Ïî çä íî, ÿ îá âåí ÷à íà, ÿ æå íà êíÿ çÿ Âå ðåé ñêî ãî.

— ×òî âû ãî âî ðè òå, — çà êðè ÷àë ñ îò ÷à ÿ íèÿ Äó á ðîâ ñêèé, — íåò, âû íå æå íà åãî, âû áû ëè ïðè íå âî ëå íû, âû íè êîã äà íå ìîã ëè ñî ãëà ñèòü ñÿ...

— ß ñî ãëà ñè ëàñü, ÿ äà ëà êëÿò âó, — âîç ðà çè ëà îíà ñ òâåð­äî ñ òèþ,— êíÿçü ìîé ìóæ, ïðè êà æè òå îñ âî áî äèòü åãî è îñ­òàâü òå ìå íÿ ñ íèì. ß íå îá ìà íû âà ëà. ß æäà ëà âàñ äî ïî­ñëåä íåé ìè íó òû... Íî òå ïåðü, ãî âî ðþ âàì, òå ïåðü ïî çä íî. Ïó ñ òè òå íàñ.

81

Íî Äó á ðîâ ñêèé óæå åå íå ñëû øàë, áîëü ðà íû è ñèëü íûå âîë íå íèÿ äó øè ëè øè ëè åãî ñè ëû. Îí óïàë ó êî ëå ñà, ðàç áîé­íè êè îê ðó æè ëè åãî. Îí óñ ïåë ñêà çàòü èì íå ñêîëü êî ñëîâ, îíè ïî ñà äè ëè åãî âåð õîì, äâîå èç íèõ åãî ïîä äåð æè âà ëè, òðå òèé âçÿë ëî øàäü ïîä óçä öû, è âñå ïî åõà ëè â ñòî ðî íó, îñ òà âÿ êà ðå òó ïî ñðå äè äî ðî ãè, ëþ äåé ñâÿ çàí íûõ, ëî øà äåé îò ïðÿ æåí íûõ, íî íå ðàç ãðà áÿ íè ÷å ãî è íå ïðî ëèâ íè åäè íîé êàï ëè êðî âè â îò ìùå íèå çà êðîâü ñâî å ãî àòà ìà íà.

ãËà Âà XIX

Ïî ñðå äè äðå ìó ÷å ãî ëå ñà íà óç êîé ëó æàé êå âîç âû øà ëîñü ìà ëåíü êîå çåì ëÿ íîå óê ðåï ëå íèå, ñî ñòî ÿ ùåå èç âà ëà è ðâà, çà êî è ìè íà õî äè ëîñü íå ñêîëü êî øà ëà øåé è çåì ëÿ íîê.

Íà äâî ðå ìíî æå ñò âî ëþ äåé, êî èõ ïî ðàç íî îá ðà çèþ îäåæ­äû è ïî îá ùå ìó âî îðó æå íèþ ìîæ íî áû ëî òîò ÷àñ ïðè çíàòü çà ðàç áîé íè êîâ, îáå äà ëî, ñè äÿ áåç øà ïîê, îêî ëî áðàò ñêî ãî êîò ëà. Íà âà ëó ïîä ëå ìà ëåíü êîé ïóø êè ñè äåë êà ðà óëü íûé, ïîä æàâ ïîä ñå áÿ íî ãè; îí âñòàâ ëÿë çà ïëàò êó â íå êî òî ðóþ ÷àñòü ñâî åé îäåæ äû, âëà äåÿ èãîë êîþ ñ èñ êóñ ñò âîì, îá ëè ÷à­þ ùèì îïûò íî ãî ïîðò íî ãî, è ïî ìè íóò íî ïî ñìà ò ðè âàë âî âñå ñòî ðî íû.

 øà ëà øå, èç êî òî ðî ãî âû øëà ñòà ðó õà, çà ïå ðå ãî ðîä êîþ ðà íå íûé Äó á ðîâ ñêèé ëå æàë íà ïî õîä íîé êðî âà òè. Ïå ðåä íèì íà ñòî ëè êå ëå æà ëè åãî ïè ñ òî ëå òû, à ñàá ëÿ âè ñå ëà â ãî ëî­âàõ. Çåì ëÿí êà óñò ëà íà è îá âå øà íà áû ëà áî ãà òû ìè êî â ðà­ìè, â óã ëó íà õî äèë ñÿ æåí ñêèé ñå ðå á ðÿ íûé òó à ëåò è òðþ ìî. Äó á ðîâ ñêèé äåð æàë â ðó êå îò êðû òóþ êíè ãó, íî ãëà çà åãî áû ëè çà êðû òû. È ñòà ðóø êà, ïî ãëÿ äû âà þ ùàÿ íà íå ãî èç­çà ïå ðå ãî ðîä êè, íå ìîã ëà çíàòü, çà ñíóë ëè îí èëè òîëü êî çà­äó ìàë ñÿ.

Âäðóã Äó á ðîâ ñêèé âçäðîã íóë: â óê ðåï ëå íèè ñäå ëà ëàñü òðå­âî ãà, è Ñòåï êà ïðî ñó íóë ê íå ìó ãî ëî âó â îêîø êî. «Áà òþø êà, Âëà äè ìèð Аí ä ðå å âè÷,— çà êðè ÷àë îí, — íà øè çíàê ïî äà þò, íàñ èùóò». Äó á ðîâ ñêèé âñêî ÷èë ñ êðî âà òè, ñõâà òèë îðó æèå è âû øåë èç øà ëà øà. Ðàç áîé íè êè ñ øó ìîì òîë ïè ëèñü íà äâî­

82

ðå; ïðè åãî ïî ÿâ ëå íèè íà ñòà ëî ãëó áî êîå ìîë ÷à íèå. «Âñå ëè çäåñü?» — ñïðî ñèë Äó á ðîâ ñêèé. «Âñå, êðî ìå äî çîð íûõ», — îò âå ÷à ëè åìó. «Ïî ìå ñ òàì!» — çà êðè ÷àë Äó á ðîâ ñêèé. È ðàç­áîé íè êè çà íÿ ëè êàæ äûé îï ðå äå ëåí íîå ìå ñ òî.  ñèå âðå ìÿ òðîå äî çîð íûõ ïðè áå æà ëè ê âî ðî òàì. Äó á ðîâ ñêèé ïî øåë ê íèì íà âñò ðå ÷ó. «×òî òà êîå?»— ñïðî ñèë îí èõ. «Ñîë äà òû â ëå ñó,— îò âå ÷à ëè îíè, — íàñ îê ðó æà þò». Äó á ðîâ ñêèé âå ëåë çà ïå ðåòü âî ðî òà è ñàì ïî øåë îñ âè äå òåëü ñò âî âàòü ïó øå÷ êó. Ïî ëå ñó ðàç äà ëîñü íå ñêîëü êî ãî ëî ñîâ è ñòà ëè ïðè áëè æàòücÿ; ðàç áîé íè êè îæè äà ëè â áåç ìîë âèè. Âäðóã òðè èëè ÷å òû ðå ñîë äà òà ïî êà çà ëèñü èç ëå ñó è òîò ÷àñ ïî äà ëèñü íà çàä, âû ñò­ðå ëà ìè äàâ çíàòü òî âà ðè ùàì. «Ãî òî âèòü ñÿ ê áîþ», — ñêà çàë Äó á ðîâ ñêèé, è ìåæ äó ðàç áîé íè êà ìè ñäå ëàë ñÿ øî ðîõ, ñíî âà âñå óòèõ ëî. Òîã äà óñ ëû øà ëè øóì ïðè áëè æà þ ùåé ñÿ êî ìàí­äû, îðó æèÿ áëåñ íó ëè ìåæ äó äå ðå âü ÿ ìè, ÷å ëî âåê ïîë òî ðà ñ òà ñîë äàò âû ñû ïà ëî èç ëå ñó è ñ êðè êîì óñ ò ðå ìè ëèñü íà âàë. Äó á ðîâ ñêèé ïðè ñòà âèë ôè òèëü, âû ñò ðåë áûë óäà ÷åí: îä íî ìó îòî ðâà ëî ãî ëî âó, äâîå áû ëè ðà íå íû. Ìåæ äó ñîë äà òà ìè ïðî­èçî ø ëî ñìÿ òå íèå, íî îôè öåð áðî ñèë ñÿ âïå ðåä, ñîë äà òû çà íèì ïî ñëå äî âà ëè è ñáå æà ëè â ðîâ; ðàç áîé íè êè âû ñò ðå ëè ëè â íèõ èç ðó æåé è ïè ñ òî ëå òîâ è ñòà ëè ñ òî ïî ðà ìè â ðó êàõ çà ùè­ùàòü âàë, íà êî òî ðûé ëåç ëè îñ òåð âå íå ëûå ñîë äà òû, îñ òà âÿ âî ðâó ÷å ëî âåê äâàä öàòü ðà íå íûõ òî âà ðè ùåé. Ðó êî ïàø íûé áîé çà âÿ çàë ñÿ, ñîë äà òû óæå áû ëè íà âà ëó, ðàç áîé íè êè íà ÷à ëè óñ òó ïàòü, íî Äó á ðîâ ñêèé, ïî äî øåä ê îôè öå ðó, ïðè ñòà âèë åìó ïè ñ òî ëåò êî ãðó äè è âû ñò ðå ëèë, îôè öåð ãðÿ íóë ñÿ íà âç íè÷ü, íå ñêîëü êî ñîë äàò ïîä õâà òè ëè åãî íà ðó êè è ñïå øè ëè óíå ñ­òè â ëåñ, ïðî ÷èå, ëè øàñü íà ÷àëü íè êà, îñ òà íî âè ëèñü. Ïî áå äà áû ëà ðå øå íà. Äó á ðîâ ñêèé, ïî ëà ãà ÿñü íà ñî âåð øåí íîå ðàñ ñò­ðîé ñò âî íå ïðè ÿòå ëÿ, îñ òà íî âèë ñâî èõ è çà ïåð ñÿ â êðå ïî ñ òè, ïðè êà çàâ ïî äî áðàòü ðà íå íûõ, óä âî èâ êà ðà ó ëû è íè êî ìó íå âå ëåâ îò ëó ÷àòü ñÿ.

Ïî ñëåä íèå ïðî èñ øå ñò âèÿ îá ðà òè ëè óæå íå íà øóò êó âíè­ìà íèå ïðà âè òåëü ñò âà íà äåðç íî âåí íûå ðàç áîè Äó á ðîâ ñêî ãî. Ñî áðà íû áû ëè ñâå äå íèÿ î åãî ìå ñ òî ïðå áû âà íèè. Îò ïðàâ ëå íà

83

1 Â è ä — çäåñü: ïà ñ ïîðò, «âèä íà æè òåëü ñò âî».

áû ëà ðî òà ñîë äàò, äà áû âçÿòü åãî ìåðò âî ãî èëè æè âî ãî. Ïîé­ìà ëè íå ñêîëü êî ÷å ëî âåê èç åãî øàé êè è óç íà ëè îò íèõ, ÷òî óæ Äó á ðîâ ñêî ãî ìåæ äó íèìè íå áû ëî. Íå ñêîëü êî äíåé ïî ñëå ñðà æå íèÿ îí ñî áðàë âñåõ ñâî èõ ñî îáù íè êîâ, îáú ÿ âèë èì, ÷òî íà ìå ðåí íà âñåã äà èõ îñ òà âèòü, ñî âå òî âàë è èì ïå ðå ìå íèòü îá­ðàç æèç íè. «Âû ðàç áî ãà òå ëè ïîä ìî èì íà ÷àëü ñò âîì, êàæ äûé èç âàñ èìå åò âèä1, ñ êî òî ðûì áå çî ïàñ íî ìî æåò ïðî áðàòü ñÿ â êà êóþ­íè áóäü îò äà ëåí íóþ ãó áåð íèþ è òàì ïðî âå ñ òè îñ òàëü­íóþ æèçíü â ÷å ñò íûõ òðó äàõ è â èçî áè ëèè. Íî âû âñå ìî­øåí íè êè è, âå ðî ÿò íî, íå çà õî òè òå îñ òà âèòü âà øå ðå ìåñ ëî». Ïî ñëå ñåé ðå ÷è îí îñ òà âèë èõ, âçÿâ ñ ñî áîþ îä íî ãî. Íè êòî íå çíàë, êó äà îí äå âàë ñÿ. Ñíà ÷à ëà ñóì íå âà ëèñü â èñ òè íå ñèõ ïî êà çà íèé: ïðè âåð æåí íîñòü ðàç áîé íè êîâ ê àòà ìà íó áû­ëà èç âå ñò íà. Ïî ëà ãà ëè, ÷òî îíè ñòà ðà ëèñü î åãî ñïà ñå íèè. Íî ïî ñëåä ñò âèÿ èõ îï ðàâ äà ëè; ãðîç íûå ïî ñå ùå íèÿ, ïî æà ðû è ãðà áå æè ïðå êðà òè ëèñü. Äî ðî ãè ñòà ëè ñâî áîä íû. Ïî äðó ãèì èç âå ñ òè ÿì óç íà ëè, ÷òî Äó á ðîâ ñêèé ñêðûë ñÿ çà ãðà íè öó.

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ êî 2­îìó òî ìó è âñåé ïî âå ñ òè «äóá ðîâ­ñêèé»

I. ðàç áå ðåì ñÿ â ïðî ÷è òàí íîì

1. Âñïîì íè òå ñî äåð æà íèå ïåð âî ãî è âòî ðî ãî òî ìîâ ïî âå ñ òè. Êà­êèì ñî áû òè ÿì îíè ïî ñâÿ ùå íû è êàê ñâÿ çà íû ìåæ äó ñî áîé?

2. Êà êèå íî âûå ñòî ðî íû õà ðàê òå ðà Òðî å êó ðî âà è Âëà äè ìè ðà Äó á ðîâ ñêî ãî ðàñ êðû âà þò ñÿ âî âòî ðîì òî ìå?

3. Íà çî âè òå íî âûõ ïåð ñî íà æåé, êî òî ðûå ïî ÿâè ëèñü âî âòî ðîé ÷à ñ òè ïî âå ñò âî âà íèÿ. Êà êî âà èõ ðîëü â ðàç âè òèè ñî áû òèé?

II. Ïî ðàç ìû ø ëÿ åì íàä ïðî èç âå äå íè åì

1. Âñå ëè âû ïðè íè ìà å òå â õà ðàê òå ðå Âëà äè ìè ðà Äó á ðîâ ñêî ãî èëè ñ ÷åì­òî íå ñî ãëàñ íû? Êà êî âî îò íî øå íèå ê íå ìó Ïóø êè íà? Äî êà æè òå ïðè ìå ðà ìè èç òåê ñ òà.

2. Ðàñ ñêà æè òå «èñ òî ðèþ» Ìà øè Òðî å êó ðî âîé. Êà êèå îñî áåí íî­ñ òè åå õà ðàê òå ðà áëèç êè ñî âðå ìåí íûì ÷è òà òå ëÿì?

84

3. Êà êîå ñî áû òèå â ïî âå ñ òè ÿâè ëîñü ïðè ÷è íîé âñåõ ïî ñëå äó­þ ùèõ ñî áû òèé (çà âÿç êîé)?  êà êîì ìå ñ òå ðàç âè òèå äåé ñò âèÿ äî­ñòèã ëî íà è âûñ øå ãî íà ïðÿ æå íèÿ (êóëü ìè íà öèè)? ×åì çà âåð øà åò ñÿ ðàç âè òèå äåé ñò âèÿ (ðàç âÿç êà)? Âñå ëè êîí ôëèê òû ðàç ðå øè ëèñü â ðàç âÿç êå?

III. ñäå ëà åì âû âî äû

1.  ÷åì ïðè ÷è íà êîí ôëèê òà, âîç íèê øå ãî ìåæ äó Äó á ðîâ ñêèì è Òðî å êó ðî âûì? Òîëü êî ëè ýïè çîä íà ïñàð íå ñòàë ïðè ÷è íîé ññî­ðû äâóõ ïî ìå ùè êîâ?

2. Ïî ÷å ìó ñòà ëè ðàç áîé íè êà ìè Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé è åãî êðå ñ òü ÿ íå? ×åé ïðî òåñò ïðî òèâ ïî ðÿä êîâ êðå ïî ñò íè ÷å ñ êîé Ðîñ ñèè áûë áî ëåå ïî ñëå äî âà òåëü íûì? Åñ ëè Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé ìñòèë òîëü êî çà ëè÷ íóþ îáè äó, òî ïðî òèâ ÷å ãî âû ñòó ïà ëè êðå ñ òü ÿ íå?

3. Ñðàâ íè òå íå ñêîëü êî ñõîä íûõ ïî ñî äåð æà íèþ ýïè çî äîâ, â êî òî ðûõ äåé ñò âó þò Òðî å êó ðîâ è Âå ðåé ñêèé (íà ïðè ìåð: ïðè åì ãîñ­òåé â Ïî êðîâ ñêîì ó Òðî å êó ðî âà è â Аð áà òî âå ó Âå ðåé ñêî ãî; êðóã çà íÿ òèé ïî ìå ùè êîâ; èõ îò íî øå íèå ê íå æå ëà íèþ Ìà øè âû õî äèòü çà ìóæ çà íå ëþ áè ìî ãî ÷å ëî âå êà è äð.). Ñäå ëàé òå âû âîä. ×òî îá ùå­ãî ìåæ äó Òðî å êó ðî âûì è Âå ðåé ñêèì? ×åì îíè îò ëè ÷à þò ñÿ äðóã îò äðó ãà?

4. Êà êî âû òå ìà è èäåé íîå ñî äåð æà íèå ïî âå ñ òè?

IV. äëÿ ñà ìî ñòî ÿ òåëü íîé ðà áî òû

1. Íà ïè øè òå êðàò êîå èç ëî æå íèå íà îä íó èç ñëå äó þ ùèõ òåì: «Ïðè ÷è íà ññî ðû Äó á ðîâ ñêî ãî è Òðî å êó ðî âà è å¸ ïî ñëåä ñò âèÿ», «Òðî å êó ðîâ è ìå ñò íûå ïî ìå ùè êè», «Èñ òî ðèÿ æèç íè Âëà äè ìè ðà Äó á ðîâ ñêî ãî».

2. Ïîä ãî òîâü òå óñò íîå èç ëî æå íèå èëè îïè ñà íèå ïî âû áî ðó:à) ïîð ò ðåò Òðî å êó ðî âà (Аí ä ðåÿ èëè Âëà äè ìè ðà Äó á ðîâ ñêî ãî,

Ìà øè Òðî å êó ðî âîé, êóç íå öà Аð õè ïà);á) âèä Êè ñ òå íåâ êè (Ïî êðîâ ñêî ãî èëè Аð áà òî âà);â) ñòîëê íî âå íèå êè ñ òå íåâ ñêèõ êðå ñ òü ÿí è ñîë äàò;ã) ïå ðå æè âà íèÿ Äå ôîð æà, îêà çàâ øå ãî ñÿ â êîì íà òå ñ ìåä âå äåì;ä) ëà ãåðü ðàç áîé íè êîâ.

85

Î ÊÎì ÏÎ çÈ ÖÈÈ ÝÏÈ ×Å ñ ÊÎ ãÎ ÏðÎ Èç ÂÅ äÅ íÈß

Ëè òå ðà òóð íî­õó äî æå ñò âåí íîå ïðî èç âå äå íèå âñå ãäà âêëþ ­ ÷à åò îïè ñà íèå êà êèõ­òî ñî áû òèé, ÷óâñòâ, ïå ðå æè âà íèé ëþ­äåé. Ïî ñëå äî âà òåëü íîå èç ëî æå íèå ñî áû òèé â ïðî èç âå äå íèè ïðè íÿ òî íà çû âàòü ñþ æå òîì. ×òî áû ïå ðå äàòü ñþ æåò ïî âå ñ òè «Äó á ðîâ ñêèé», íà äî ïî ñëå äî âà òåëü íî ðàñ ñêà çàòü ñî äåð æà íèå îñ íîâ íûõ ñöåí, ðàñ ñìî ò ðåòü, êàê â íèõ ðàñ êðû âà þò ñÿ õà ðàê­òå ðû äåé ñò âó þ ùèõ ëèö.

 ðàç âè òèè ñþ æå òà îáû÷ íî îò ìå ÷à þò ýêñ ïî çè öèþ, çà âÿç­êó, êóëü ìè íà öèþ è ðàç âÿç êó.

Ýêñ ïî çè öèÿ — ýòî âñòó ïè òåëü íàÿ ÷àñòü, â êî òî ðîé ÷è òà­òåëü çíà êî ìèò ñÿ ñ âðå ìå íåì, îïè ñàí íûì â õó äî æå ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè, ñ îñ íîâ íû ìè äåé ñò âó þ ùè ìè ëè öà ìè. Íå ðåä êî ýêñ ïî çè öèè ïðåä øå ñò âó åò ïðî ëîã — ââå äå íèå, çíà êî ìÿ ùåå ñ àâ òîð ñêèì çà ìûñ ëîì èëè ñî áû òè ÿ ìè, êî òî ðûå ïðåä øå ñò­âî âà ëè èç ëî æåí íûì â ïðî èç âå äå íèè. Ýêñ ïî çè öè åé ïî âå ñ òè «Äó á ðîâ ñêèé» áó äåò ÷àñòü ïåð âîé ãëà âû, èç êî òî ðîé ìû óç­íà åì, êòî òà êèå Òðî å êó ðîâ è Äó á ðîâ ñêèé, êàê ñëî æè ëàñü èõ æèçíü, êàê ê Òðî å êó ðî âó îò íî ñè ëèñü â ãó áåð íèè.

çà âÿç êà — ñî áû òèå, ñ êî òî ðî ãî íà ÷è íà åò ñÿ äåé ñò âèå â õó äî æå ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè, âëå êó ùåå çà ñî áîé âñå ïî­ñëå äó þ ùèå ñó ùå ñò âåí íûå ñî áû òèÿ. Çà âÿç êîé â ïðî ÷è òàí íîé âà ìè ïî âå ñ òè ñëó æèò ññî ðà Òðî å êó ðî âà è Äó á ðîâ ñêî ãî: íå áóäü å¸, Êè ñ òå íåâ êà îñ òà ëàñü áû ó ïîä ëèí íî ãî âëà äåëü öà, Âëà äè ìèð Äó á ðîâ ñêèé ïðî äîë æàë áû ñëóæ áó â Ïå òåð áóð ãå, ïî­äðó ãî ìó ñëî æè ëàñü áû ñóäü áà êðå ïî ñò íûõ êðå ñ òü ÿí, Ìà­øè Òðî å êó ðî âîé è ò. ä.

Êóëü ìè íà öèÿ — ìî ìåíò íà è âûñ øå ãî íà ïðÿ æå íèÿ â ðàç­âè òèè äåé ñò âèÿ. Â ïî âå ñ òè Ïóø êè íà êóëü ìè íà öèÿ — íà ïà­äå íèå Äó á ðîâ ñêî ãî íà ýêè ïàæ, â êî òî ðîì Âå ðåé ñêèé è Ìà øà âîç âðà ùà ëèñü èç öåðê âè.

ðàç âÿç êà — ðàç ðå øå íèå êîí ôëèê òà, âû çâàâ øå ãî áîðü áó äåé ñò âó þ ùèõ ëèö ëè òå ðà òóð íî­õó äî æå ñò âåí íî ãî ïðî èç âå äå­íèÿ. Êàê ïðà âè ëî, îíà ñîâ ïà äà åò ñ çà êëþ ÷è òåëü íû ìè ñöå­

86

íà ìè.  ïî ñëåä íåé ãëà âå ÷è òà òåëü óç íà åò, êàê ñëî æè ëàñü ñóäü áà Äó á ðîâ ñêî ãî, êîã äà îò ðÿä ðàç ãðî ìè ëè.

Èíî ãäà àâ òîð ðàñ ñêà çû âà åò, êàê ñêëà äû âà åò ñÿ ñóäü áà ãå­ðî åâ ïî ñëå îïè ñàí íûõ ñî áû òèé; ýòî ñâîå îá ðàç íîå ïî ñëå ñëî âèå ïðè íÿ òî íà çû âàòü ýïè ëî ãîì.

Äëÿ ïî íè ìà íèÿ ïðî èç âå äå íèÿ èìå åò çíà ÷å íèå ýïè ãðàô — ñòè õî òâîð íàÿ ñòðî÷ êà, îò ðû âîê, ïî ñëî âè öà, îò äåëü íàÿ ôðà çà èç ïðî èç âå äå íèé äðó ãèõ àâ òî ðîâ, êî òî ðûå ïè ñà òåëü ïî ìå ùà åò â íà ÷à ëå ðàñ ñêà çà, ïî âå ñ òè, ïî ýìû, ðî ìà íà èëè êà êîé­ëè áî ãëà âû äëÿ ïî ÿñ íå íèÿ îñ íîâ íîé ìûñ ëè, ñî äåð æà íèÿ, òå ìû. Òàê, ÷åò âåð òîé ãëà âå ïî âå ñ òè «Äó á ðîâ ñêèé» ïðåä øå ñò âó åò ýïè ãðàô: «Ãäå ñòîë áûë ÿñòâ, òàì ãðîá ñòî èò», ïðå äó ïðåæ­äà þ ùèé î òðà ãè ÷å ñ êîì ñî äåð æà íèè ïî ñëå äó þ ùå ãî ïî âå ñò âî­âà íèÿ.

Îá ùåå æå ïî ñò ðî å íèå ïðî èç âå äå íèÿ íà çû âà åò ñÿ êîì ïî çè ­öè åé.

87

Ëþá ëþÎò ÷èç íó ÿ...

ì. Þ. Ëåð ìîí òîâ

... Ìû óç íà åì â íåì ïî ýòà ðóñ ñêî ãî, íà ðîä íî ãî, â âûñ-øåì è áëà ãî ðîä íåé øåì çíà ÷å íèè ýòî ãî ñëî âà, — ïî ýòà, â êî òî ðîì âû ðà çèë ñÿ èñ òî ðè ÷å ñ êèé ìî ìåíò ðóñ ñêî ãî îá ùå ñò âà.

Â. ã. Áå ëèí ñêèé

Êîã äà îò êðû âà åøü òî ìèê ñòè õîâ Ëåð ìîí òî âà è áðî ñà åøü âçãëÿä íà ìî ëî äîå ëè öî ñ ïå ÷àëü íû ìè ãëà çà ìè, ïðå êðàñ íîå ëè öî ÷å ëî âå êà, îá ðå ÷åí íî ãî íà äîë ãèå ñòðà äà íèÿ è êî ðîò êóþ æèçíü, òî íå èç ìåí íî îõ âà òû âà åò ÷óâ ñò âî ãðó ñ òè è íåæ íî ñ òè, òî ñ êè è ãîð äî ñ òè.

Âîò óæå áî ëåå, ÷åì ïîë òî ðà ñòî ëå òèÿ åãî ñòè õè è ïðî çà âîñ ïðè íè ìà þò ñÿ ìèë ëè î íà ìè ëþ äåé êàê î÷åíü ëè÷ íîå ïå­ðå æè âà íèå.

Êîã äà ÷è òà åøü ñòðî êè ïðå êðàñ íî ãî ëåð ìîí òîâ ñêî ãî ñòè ­ õî òâî ðå íèÿ «Ïà ðóñ» — «А îí ìÿ òåæ íûé ïðî ñèò áó ðè...», òî ÷óâ ñò âó åøü âçâîë íî âàí íîñòü, æå ëà íèå æèòü, äåé ñò âî­âàòü.

ìèõàèëÞðüåâè÷

Ëåðìîíòîâ

(1814—1841)

88

Ìè õà èë Þðü å âè÷ Ëåð ìîí òîâ — ëè ðè ÷å ñ êèé ãåðîé ïî÷­òè âñåõ ñâî èõ ñòè õîâ. Ìû çíà åì åãî êàê ÷å ëî âå êà — ñ åãî îäè íî ÷å ñò âîì, òî ñ êîé, ïðåä ÷óâ ñò âè åì ñâî åé ðàí íåé ãè áå ëè, íî âñå ãäà æèç íå ëþ áè âî ãî ñî ñòðà ñò íûì æå ëà íè åì âî ëè, ñâî­áî äû, ñ÷à ñ òüÿ.

Îò âî ðè òå ìíå òåì íè öó,Äàé òå ìíå ñè ÿ íüå äíÿ,×åð íî ãëà çóþ äå âè öó,×åð íî ãðè âî ãî êî íÿ.Äàé òå ðàç ïî ñè íþ ïî ëþÏðî ñêà êàòü íà òîì êî íå;Äàé òå ðàç íà æèçíü è âî ëþ,Êàê íà ÷óæ äóþ ìíå äî ëþ,Ïî ñìî ò ðåòü ïî áëè æå ìíå.

Ïåñ íÿ ìà òå ðè. Ðî äè òå ëåé Ëåð ìîí òîâ ïî÷ òè íå çíàë.  ïà ìÿ òè Ëåð ìîí òî âà îñ òà ëèñü ëèøü ñìóò íûå âîñ ïî ìè íà­ íèÿ î ðàí íåì äåò ñò âå. Òàê, îí çà ïîì íèë, ÷òî ìàòü, Ìà­ðèÿ Ìè õàé ëîâ íà, ÷à ñ òî èã ðà ëà åìó íà ôîð òå ïè à íî è òè õèì ãî ëî ñîì ïå ëà ñâîè ëþ áè ìûå ïåñ íè. Âïîñ ëåä ñò âèè Ëåð ìîí­ òîâ çà ïè ñàë â îä íîé èç þíî øå ñ êèõ òå ò ðà äåé: «Êîã äà ÿ áûë òðåõ ëåò, òî áû ëà ïåñ íÿ, îò êî òî ðîé ÿ ïëà êàë: åå íå ìî ãó òå ïåðü âñïîì íèòü, íî óâå ðåí, ÷òî åñ ëè á óñ ëû õàë åå, îíà áû ïðî èç âå ëà ïðåæ íåå äåé ñò âèå. Åå ïå ëà ìíå ïî êîé íàÿ ìàòü».

Ìà ðèÿ Ìè õàé ëîâ íà óìåð ëà, êîã äà Ìè øå íå áû ëî òðåõ ëåò, íî îí íà âñåã äà ñî õðà íèë â ïà ìÿ òè åå ïåñ íþ è ïî òîì âñå ïðå êðàñ íîå è ñâåò ëîå íà ïî ìè íà ëî çâó êè ýòîé ïåñ íè. Ïî ñëå ñìåð òè ìà òå ðè îòåö óå õàë, è Ìè øà âè äåë åãî ðåä êî.

Äåò ñò âî Ëåð ìîí òî âà ïðî øëî â ñå ëå Òàð õà íû Ïåí çåí ñêîé ãó áåð íèè â èìå íèè áà áóø êè. Áà áóø êà Ëåð ìîí òî âà, áî ãà­òàÿ ïî ìå ùè öà Åëè çà âå òà Аëåê ñå åâ íà Аð ñå íü å âà î÷åíü ëþ­áè ëà ñâîþ äî÷ü, à ïî ñëå åå ñìåð òè ñâîþ ëþ áîâü è íåæ íîñòü ïå ðå íåñ ëà íà âíó êà. Îíà íå çà õî òå ëà îò äàòü Ìè øó îò öó, òàê êàê ñ÷è òà ëà åãî âè íîâ íûì â ñìåð òè äî ÷å ðè è ïî ñòà âè ëà

89

óñ ëî âèå, ÷òî â çà âå ùà íèè âñå ñâîå íà ñëåä ñò âî îñ òà âèò âíó­ êó, åñ ëè îí áó äåò ó íåå âîñ ïè òû âàòü ñÿ äî ñî âåð øåí íî ëå­òèÿ.

Îòåö èç ðåä êà íà âå ùàë ñû íà, íî ïî÷ òè âñå ãäà ïðè ýòîì ïðî èñ õî äè ëè ññî ðû ñ áà áóø êîé. Ìàëü ÷èê î÷åíü ïå ðå æè âàë ýòî. Îí ëþ áèë è ñâî å ãî ìîë ÷à ëè âî ãî, êðà ñè âî ãî îò öà, ëþ áèë è áà áóø êó è íå ìîã ïî íÿòü, êòî âè íî âàò â ññî ðàõ.

Ýòà äëèâ øà ÿ ñÿ ãî äû ñå ìåé íàÿ ññî ðà îñ òà âè ëà ãëó áî êèé ñëåä â äó øå âïå ÷àò ëè òåëü íî ãî ðå áåí êà è íå ìîã ëà íå ñêà­çàòü ñÿ íà ôîð ìè ðî âà íèè åãî õà ðàê òå ðà. Îò ïðè ðî äû îá ùè­òåëü íûé è äî âåð ÷è âûé, ìàëü ÷èê çà ìê íóë ñÿ â ñå áå è ïðåä­ïî ÷è òàë îäè íî ÷å ñò âî.

 îä íîì èç ñâî èõ þíî øå ñ êèõ ñòè õî òâî ðå íèé Ëåð ìîí òîâ ïè ñàë:

Ëþ áèë ñ íà ÷à ëà æèç íè ÿÓã ðþì îå óå äè íå íüå,Ãäå óê ðû âàë ñÿ âåñü â ñå áÿ,Áî ÿ ñÿ, ãðóñòü íå óòàÿ,Áó äèòü ëþä ñêîå ñî æà ëå íüå...

Íî áû ëî â äåò ñò âå Ëåð ìîí òî âà íå ìà ëî è òà êèõ âïå ÷àò ëå­íèé, êî òî ðûå áëà ãî òâîð íî âëè ÿ ëè íà íå ãî è ïî ìîã ëè ðàñ­êðûòü ñÿ åãî ïî ýòè ÷å ñ êî ìó äà ðî âàíèþ.

Îí ðîñ â ñà ìîì ñåðä öå Ðîñ ñèè, ñðå äè ïðå êðàñ íîé ðóñ ñêîé ïðè ðî äû, îí âñìà ò ðè âàë ñÿ â æèçíü áàð ñêîé óñàäü áû è êðå­ïî ñò íîé äå ðåâ íè, âñå ýòè íà áëþ äå íèÿ ïîç æå îò ðà çèë â ñâî åé ïî ýçèè.

È âè æó ÿ ñå áÿ ðå áåí êîì, è êðó ãîìÐîä íûå âñå ìå ñ òà: âû ñî êèé áàð ñêèé äîìÈ ñàä ñ ðàç ðó øåí íîé òåï ëè öåé.Çå ëå íîé ñå òüþ òðàâ ïî äåð íóò ñïÿ ùèé ïðóä,À çà ïðó äîì ñå ëî äû ìèò ñÿ — è âñòà þòÂäà ëè òó ìà íû íàä ïî ëÿ ìè.

(«Êàê ÷à ñ òî ïå ñ ò ðîþ òîë ïîþ îê ðó æåí»)

90

Ó òàð õàí ñêèõ êðå ñ òü ÿí ó÷èë ñÿ Ëåð ìîí òîâ ðóñ ñêîé íà ðîä­íîé ðå ÷è, ñëó øàÿ ïåñ íè è ïðå äà íèÿ îá Èâà íå Ãðîç íîì, î Ðà çè íå, î Ïó ãà ÷å âå.

Îä íàæ äû â ðó êè Ìè øè ïî ïà ëà ðó êî ïèñ íàÿ ïî ýìà äå êà á­ ðè ñ òà Áåñ òó æå âà­Ìàð ëèí ñêî ãî. Íà ìàëü ÷è êà ïðî èç âå ëî ñèëü­íîå âïå ÷àò ëå íèå îïè ñà íèå áóð íî ãî ìî ðÿ è îäè íî êî ãî ãðåá öà ñðå äè âîëí. ×å ðåç ïÿòü ëåò Ëåð ìîí òîâ íà ïè ñàë ñòè õî òâî ðå­íèå «Ïà ðóñ», ïåð âàÿ ñòðî÷ êà êî òî ðî ãî ïî âòî ðÿ åò áåñ òó æåâ­ñêóþ: «Áå ëå åò ïà ðóñ îäè íî êèé».

Òàê, óæå â äåò ñêèå ãî äû, ïîä âëè ÿ íèåì ñî áû òèé, ïðî èñ­õî äèâ øèõ âî êðóã íå ãî, ñòà ëè ôîð ìè ðî âàòü ñÿ íðàâ ñò âåí íûå óáåæ äå íèÿ Ëåð ìîí òî âà, êî òî ðûå âïîñ ëåä ñò âèè íàé äóò âî ïëî­ùå íèå â åãî òâîð ÷å ñò âå.

Ïà ðÓñ

Áå ëå åò ïà ðóñ îäè íî êèé òó ìà íå ìî ðÿ ãî ëó áîì!..×òî èùåò îí â ñòðà íå äà ëå êîé?×òî êè íóë îí â êðàþ ðîä íîì?..

Èã ðà þò âîë íû, âå òåð ñâè ùåò,È ìà÷ òà ãíåò ñÿ è ñêðè ïèò...Óâû! Îí ñ÷à ñ òèÿ íå èùåòÈ íå îò ñ÷à ñ òèÿ áå æèò!

Ïîä íèì ñòðóÿ ñâåò ëåé ëà çó ðè,Íàä íèì ëó÷ ñîëí öà çî ëî òîé...А îí, ìÿ òåæ íûé, ïðî ñèò áó ðè,Êàê áóä òî â áó ðÿõ åñòü ïî êîé!

Î ñòè õî òâî ðå íèè «Ïà ðóñ»

Ïî ðàç ìû ø ëÿ åì íàä ñòè õî òâî ðå íè åì.Âû ïðî ÷è òà ëè ñòè õî òâî ðå íèå è, íà âåð íîå, î÷åíü ÿð êî ñå áå

ïðåä ñòà âè ëè êàð òè íó, íà ðè ñî âàí íóþ Ëåð ìîí òî âûì: ãî ëó áàÿ ìîð ñêàÿ äàëü è îäè íî êèé áå ëûé ïà ðóñ. Íå ïðàâ äà ëè, êðà­ñè âî! Íî îò ÷å ãî òàê òðå âîæ íî? Аâ òîð çà äà åò âî ïðîñ­ðàç ìû­

91

ø ëå íèå. ×òî èùåò îí â ñòðà íå äà ëå êîé? ×òî êè íóë îí â êðàþ ðîä íîì?

Âî âòî ðîé ñòðî ôå êàð òè íà ðåç êî ìå íÿ åò ñÿ. Ïðè áëè æà åò­ñÿ áó ðÿ, âñå ïðè õî äèò â äâè æå íèå, è ìû ñ âà ìè íå òîëü êî âè äèì ìî ðå, íî è ñëû øèì åãî: «âå òåð ñâè ùåò», à âîë íû ãî òî âû ñìÿòü ïà ðóñ («ìà÷ òà ãíåò ñÿ è ñêðè ïèò»). Òðå âîæ íîå íà ñò ðî å íèå íà ðà ñ òà åò è çâó ÷èò ãîðü êàÿ óâå ðåí íîñòü, ÷òî äëÿ ïà ðó ñà íå âîç ìîæ íî ñ÷à ñ òüå: «Óâû! Îí ñ÷à ñ òèÿ íå èùåò è íå îò ñ÷à ñ òèÿ áå æèò». Íî âîò ìî ðå îïÿòü ñïî êîé íî («ñòðóÿ ñâåò ëåé ëà çó ðè», «ëó÷ ñîëí öà çî ëî òîé»), îä íà êî ìÿ òåæ íî ìó ãå ðîþ íå õî ÷åò ñÿ ïî êîÿ, îí ïðî ñèò áó ðè.

Íàì ÿñ íî, ÷òî àâ òîð ñî ÷óâ ñò âó åò ñòðåì ëå íèþ ãå ðîÿ è ãðó­ñ òèò: âåäü íå ëåã êèé ïóòü âû áðàë ñå áå «ïà ðóñ» — áó ðþ âìå­ñ òî ïî êîÿ.

«Ïà ðóñ» — ñòè õî òâî ðå íèå ñ î÷åíü ãëó áî êèì ñìûñ ëîì.  äâåíàäöàòè ñòðî÷ êàõ ñòîëü êî ñå ðü åç íûõ ìûñ ëåé, òà êîå áî­ãàò ñò âî ÷óâñòâ! Çäåñü ãðóñòü è òî ñ êà ñî ÷å òà þò ñÿ ñ ðà äî ñ òüþ è ãîð äî ñ òüþ, çäåñü íå óäîâ ëå òâî ðåí íîñòü è îäè íî ÷å ñò âî, æàä­íîå æå ëà íèå âìå øàòü ñÿ â æèçíü, îò êàç îò ñìè ðå íèÿ, ïî êîð ­ íî ñ òü ñóäü áå.

92

Ìå ëî äè÷ íûé è ìÿã êèé ðèòì ñòè õà äå ëà þò åãî ìó çû êàëü­íûì, à æè âî ïèñ íîñòü èçî á ðà æå íèÿ ïî ìî ãà þò íà ðè ñî âàòü â âî îá ðà æå íèè ÿð êóþ êàð òè íó. (Íà ñòè õî òâî ðå íèå «Ïà ðóñ» íà ïè ñàí ðî ìàíñ êîì ïî çè òî ðîì А. Âàð ëà ìî âûì, à ñàì Ëåð­ìîí òîâ ñî çäàë ïðå êðàñ íûé àê âà ðåëü íûé ðè ñó íîê).

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

I. ðàçáåðåìñÿ â ïðî÷èòàííîì

1. Ïðî ñëó øàé òå âû ðà çè òåëü íîå ÷òå íèå ñòè õî òâî ðå íèÿ «Ïà ðóñ» ó÷è òå ëåì.

2. Óñò íî íà ðè ñóé òå êàð òè íó, èçî á ðà æåí íóþ â ñòè õî òâî ðå íèè. Ïðè ýòîì ïî äó ìàé òå: Êàê ïî ýò èçî á ðà æà åò áó ðþ íà ìî ðå? Ìî ðå ïî ñëå áó ðè?

3. Êà êîå íà ñò ðî å íèå âû çâà ëî ýòî ñòè õî òâî ðå íèå ó âàñ? Ìî æå òå ëè âû îáú ÿñ íèòü, ïî ÷å ìó?

4. Ñ êà êîé èí òî íà öè åé íà äî ÷è òàòü ýòî ñòè õî òâî ðå íèå? (Ñïî­êîé íî, âçâîë íî âàí íî). Îá ðà òè òå âíè ìà íèå íà âî ïðî ñè òåëü íûå, âîñ­êëè öà òåëü íûå ïðåä ëî æå íèÿ, ìíî ãî òî ÷èÿ. Âû ðà çè òåëü íî ïðî ÷è òàé­òå ñòè õî òâî ðå íèå.

5. Êà êèå ñëî âà è ñëî âî ñî ÷å òà íèÿ ïî ìî ãà þò î÷åíü îá ðàç íî ïðåä­ñòà âèòü êàð òè íó, íà ðè ñî âàí íóþ Ëåð ìîí òî âûì?

6. Âñïîì íè òå çíà ÷å íèå ñëî âà «àë ëå ãî ðèÿ» (èíî ñêà çà íèå). Èñ­ïîëü çî âàë ëè Ëåð ìîí òîâ â ñòè õî òâî ðå íèè ýòîò ïðè åì? Îáú ÿñ íè òå, êàê.

7. Îáú ÿñ íè òå òåð ìèí «âîë üíî ëþ áè âàÿ ëè ðè êà». Ìîæ íî ëè ñòè­õî òâî ðå íèå «Ïà ðóñ» îò íå ñ òè ê ýòî ìó âè äó ïî ýçèè? Äî êà æè òå ñâîé îò âåò, ðàñ êðû âàÿ ñìûñë ñòè õî òâî ðå íèÿ.

II. Âû ïîë íè òå ñà ìî ñòî ÿ òåëü íî

1. Ïðî ñëó øàé òå ðî ìàíñ А. Âàð ëà ìî âà íà ñòè õè Ëåð ìîí òî âà «Áå ëå åò ïà ðóñ îäè íî êèé». Ïå ðå äà íû ëè â ìó çû êå ÷óâ ñò âà, íà ïîë­íÿ þ ùèå ñòè õî òâî ðå íèå?

2. Ïî ïðî áóé òå íà ðè ñî âàòü èë ëþ ñ ò ðà öèþ ê ñòè õî òâî ðå íèþ «Ïà­ðóñ». Êà êèå âû èñ ïîëü çó å òå êðà ñ êè? Êàê èçî á ðà çè òå áó ðþ íà ìî ðå?

93

òðÈ ÏàËÜ ìû

Âîñòî÷íîå ñêàçàíèå

 ïå ñ ÷à íûõ ñòå ïÿõ àðà âèé ñêîé çåì ëèÒðè ãîð äûå ïàëü ìû âû ñî êî ðîñ ëè.Ðîä íèê ìåæ äó íè ìè èç ïî÷ âû áåñ ïëîä íîé,Æóð ÷à, ïðî áè âàë ñÿ âîë íîþ õî ëîä íîé,Õðà íè ìûé, ïîä ñå íüþ çå ëå íûõ ëè ñ òîâ,Îò çíîé íûõ ëó ÷åé è ëå òó ÷èõ ïå ñ êîâ.È ìíî ãèå ãî äû íå ñëûø íî ïðî øëè;Íî ñòðàí íèê óñ òà ëûé èç ÷óæ äîé çåì ëèÏû ëà þ ùåé ãðó äüþ êî âëà ãå ñòó äå íîéÅùå íå ñêëî íÿë ñÿ ïîä êó ùåé çå ëå íîé,È ñòà ëè óæ ñîõ íóòü îò çíîé íûõ ëó ÷åéÐîñ êîø íûå ëè ñ òüÿ è çâó÷ íûé ðó ÷åé.

È ñòà ëè òðè ïàëü ìû íà áî ãà ðîï òàòü:«Íà òî ëü ìû ðî äè ëèñü, ÷òîá çäåñü óâÿ äàòü?Áåç ïîëü çû â ïó ñ òû íå ðîñ ëè è öâå ëè ìû,Êî ëåá ëå ìû âè õ ðåì è çíî åì ïà ëè ìû,Íè ÷åé áëà ãî ñ êëîí íûé íå ðà äóÿ âçîð?..Íå ïðàâ òâîé, î íå áî, ñâÿ òîé ïðè ãî âîð!»

È òîëü êî çà ìîë ê ëè — â äà ëè ãî ëó áîéÑòîë áîì óæ êðó òèë ñÿ ïå ñîê çî ëî òîé,Çâîí êîâ ðàç äà âà ëèñü íå ñò ðîé íûå çâó êè,Ïå ñ ò ðå ëè êî â ðà ìè ïî êðû òûå âüþ êè,È øåë, êî ëû õà ÿñü, êàê â ìî ðå ÷åë íîê,Âåð á ëþä çà âåð á ëþ äîì, âçðû âàÿ ïå ñîê.

Ìî òà ÿñü âè ñå ëè ìåæ òâåð äûõ ãîð áîâÓçîð íûå ïî ëû ïî õîä íûõ øà ò ðîâ;Èõ ñìóã ëûå ðó÷ êè ïî ðîé ïî äû ìà ëè,È ÷åð íûå î÷è îò òó äà ñâåð êà ëè...È, ñòàí õó äî ùà âûé ê ëó êå1 íà êëî íÿ,Аðàá ãî ðÿ ÷èë2 âî ðî íî ãî êî íÿ.

1 Ë ó ê à — èçãèá ñåäëà.2 «Ãîðÿ÷èë ... êîíÿ» — ïîäãîíÿë êîíÿ ïëåòüþ.

'

94

È êîíü íà äû áû ïî äû ìàë ñÿ ïî ðîé,È ïðû ãàë, êàê áàðñ, ïî ðà æåí íûé ñòðå ëîé;È áå ëîé îäåæ äû êðà ñè âûå ñêëàä êèÏî ïëå ÷àì ôà ðè ñà1 âè ëèñü â áåñ ïî ðÿä êå;È ñ êðè êîì è ñâè ñ òîì íå ñÿñü ïî ïå ñ êó,Áðî ñàë è ëî âèë îí êî ïüå íà ñêà êó.

Âîò ê ïàëü ìàì ïîä õî äèò øó ìÿ êà ðà âàí: òå íè èõ âå ñå ëûé ðàñ êè íóë ñÿ ñòàí.Êóâ øè íû çâó ÷à íà ëè ëè ñÿ âî äîþ,È ãîð äî êè âàÿ ìà õ ðî âîé ãëà âîþ,Ïðè âåò ñò âó þò ïàëü ìû íå æäàí íûõ ãîñ òåé,È ùå ä ðî ïî èò èõ ñòó äå íûé ðó ÷åé.

Íî òîëü êî ÷òî ñó ì ðàê íà çåì ëþ óïàë,Ïî êîð íÿì óï ðó ãèì òî ïîð çà ñòó ÷àë,È ïà ëè áåç æèç íè ïè òîì öû ñòî ëå òèé!Îäåæ äó èõ ñî ðâà ëè ìà ëûå äå òè,Èç ðóá ëå íû áû ëè òå ëà èõ ïî òîì,È ìåä ëåí íî æãëè èõ äî óò ðà îã íåì.

Êîã äà æå íà çà ïàä óì ÷àë ñÿ òó ìàí,Óðî÷ íûé ñâîé ïóòü ñî âåð øàë êà ðà âàí;È ñëå äîì ïå ÷àëü íûì íà ïî÷ âå áåñ ïëîä íîéÂèä íåë ñÿ ëèøü ïå ïåë ñå äîé è õî ëîä íûé;È ñîëí öå îñ òàò êè ñó õèå äî æã ëî,А âå ò ðîì èõ â ñòå ïè ïî òîì ðàç íåñ ëî.

È íû íå âñå äè êî è ïó ñ òî êðó ãîì —Íå øåï ÷óò ñÿ ëè ñ òüÿ ñ ãðå ìó ÷èì êëþ ÷îì:Íà ïðàñ íî ïðî ðî êà î òå íè îí ïðî ñèò —Åãî ëèøü ïå ñîê ðàñ êà ëåí íûé çà íî ñèò,Äà êîð øóí õîõ ëà òûé, ñòåï íîé íå ëþ äèì,Äî áû ÷ó òåð çà åò è ùèï ëåò íàä íèì.

1 Ô à ð è ñ (àðàá.) — âñàäíèê.

95

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Ïî ÷å ìó ïàëü ìû ðîï òà ëè íà ñâîþ ñóäü áó? ×åì îíè áû ëè íå ­ äî âîëü íû?

2. Êàê âñòðå òè ëè êà ðà âàí çå ëå íûå ïàëü ìû?

I. Ïî ðàç ìû ø ëÿ åì íàä ñòè õî òâî ðå íè åì

 ÷åì çà êëþ ÷à åò ñÿ îñ íîâ íàÿ ìûñëü ñòè õî òâî ðå íèÿ? Òîëü êî ëè î ïðè ðî äå àðà âèé ñêîé çåì ëè èäåò ðå÷ü? Âû äå ëè òå ñòðî ôû ñ îïè­ñà íè åì òî ãî, êàê ãîñ òå ïðè èì íî âñòðå òè ëè ïàëü ìû è ðó ÷åé ïóò­íè êîâ, è êàê ëþ äè îò ïëà òè ëè èì ÷åð íîé íå áëà ãî äàð íî ñ òüþ. Ïî­äó ìàé òå, êà êî âû áû ëè ïî ñëåä ñò âèÿ âàð âàð ñêî ãî ïî ñòóï êà ëþ äåé èç êà ðà âà íà.

II. Áóäü òå âíè ìà òåëü íû ê ïî ýòè ÷å ñ êî ìó ñëî âó

Ïðî ÷è òàâ ñòè õî òâî ðå íèå, âû âîñ ïðè íÿ ëè ïàëü ìû êàê îäó øåâ­ëåí íûå ñó ùå ñò âà. Êà êèå èçî á ðà çè òåëü íûå ñðåä ñò âà èñ ïîëü çî âàë ïî ýò äëÿ «îæèâ ëå íèÿ» ïðè ðî äû? Íàé äè òå â ñòè õî òâî ðå íèè òà êèå ïî ýòè ÷å ñ êèå îá ðà çû, íà ïðè ìåð: «ãîð äûå ïàëü ìû», «È ñòà ëè òðè ïàëü ìû íà Áî ãà ðîï òàòü...», «èç ðóá ëå íû áû ëè òå ëà èõ ïî òîì...» Ïðî äîë æè òå ýòîò ðÿä. Äëÿ ÷å ãî Ëåð ìîí òîâ èñ ïîëü çî âàë òà êîé ïî­ýòè ÷å ñ êèé ïðè åì?

III. äëÿ ñà ìî ñòî ÿ òåëü íîé ðà áî òû

Ïðî ÷è òàé òå â ñëî âà ðå ëè òå ðà òó ðî âåä ÷å ñ êèõ òåð ìè íîâ îï ðå äå ëå­íèå ìå òà ôî ðû è îëè öå òâî ðå íèÿ. Ìîæ íî ëè îò íå ñ òè ñëî âà è îáî­ðî òû èç ðàçäåëà II âîïðîñîâ ê ýòèì âè äàì òðî ïîâ?

IV. ðàçâèòå ðå÷è.

Cîñòàâüòå íåáîëüøîå ýññå íà òåìó: «Áåðå÷ü ïðèðîäó – íàø äîëã».

ÓòÅñ

Íî ÷å âà ëà òó÷ êà çî ëî òàÿÍà ãðó äè óòå ñà­âå ëè êà íà;Óò ðîì â ïóòü îíà óì ÷à ëàñü ðà íî,Ïî ëà çó ðè âå ñå ëî èã ðàÿ;

Íî îñ òàë ñÿ âëàæ íûé ñëåä â ìîð ùè íåÑòà ðî ãî óòå ñà. Îäè íî êîÎí ñòî èò, çà äó ìàë ñÿ ãëó áî êî,È òè õîíü êî ïëà ÷åò îí â ïó ñ òû íå.

96

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

I. Ïîðàçìûøëÿåì íàä ïðî÷èòàííûì

1. Îò ÷å ãî çà äóì ÷èâ è ïå ÷à ëåí ñòà ðûé óòåñ?2.  ÷åì âû âè äè òå ðàç ëè ÷èå «ñó äåá» çî ëî òîé òó÷ êè è óòå ñà­

âå ëè êà íà?

II. Áóäü òå âíè ìà òåëü íû ê ïî ýòè ÷å ñ êî ìó ñëî âó

 ñòè õî òâî ðå íèè äà íà êàê áû áåã ëàÿ çà ðè ñîâ êà — òó÷ êà îïó ñ­òè ëàñü íà íî÷ü íà áîëü øîé êà ìåí íûé óòåñ. Êà çà ëîñü áû, íàä ÷åì òóò îñî áåí íî ðàç ìû ø ëÿòü. Íî ïî ýòè ÷å ñ êîå îôîðì ëå íèå ýòîé ìûñ ëè ñî çäà åò î÷à ðî âà íèå è îï ðå äå ëåí íîå íà ñò ðî å íèå. Òàê, ýïè òå òû (ñëî­âà­îï ðå äå ëå íèÿ) ñòî ÿò íà íå î áû÷ íîì ìå ñ òå, ïî ñëå îï ðå äå ëÿ å ìî ãî ñëî âà, è ýòî ñäå ëà ëî èõ îñî áåí íî çà ìåò íû ìè, âû äå ëåí íû ìè.

Ïîä ëå æà ùåå òàê æå ïî ìå íÿ ëîñü ìå ñ òîì ñî ñêà çó å ìûì, è ïðè­íÿëî íà ñå áÿ ñìûñ ëî âóþ íà ãðóç êó.

Íî ÷åâ à ëà òó÷ êà çî ëî òàÿÍà ãðó äè óòå ñà — âå ëè êà íà.Íî îñ òàë ñÿ âëàæ íûé ñëåä â ìîð ùè íå...

Íå î áû÷ íûé ïî ðÿ äîê ñëîâ â ïðåä ëî æå íèè íà çû âà åò ñÿ èí­âåð ñè åé. Èí âåð ñèÿ — îä íî èç âû ðà çè òåëü íûõ ñðåäñòâ ñòè õî­òâî ðå íèÿ, êî òî ðîå ïî ìî ãà åò ïå ðå äàòü íà ñò ðî å íèå ëè ðè ÷å ñ êî ãî ãå ðîÿ.

×òÎ òà ÊÎÅ ñòÈ ÕÈ. äÂÓ ñËÎÆ íûÅ ðàç ìÅ ðû ñòÈ Õà

Êàæ äûé èç íàñ áå çî øè áî÷ íî îò ëè ÷à åò ñòè õè îò ïðî çû, íà ñëóõ. Ñòè õî òâîð íàÿ ðå÷ü âû äå ëÿ åò ñÿ ñâî èì ðèò ìè ÷å ñ êèì ïî ñò ðî å íè åì è ìó çû êàëü íî ñ òüþ.  ÷åì òóò äå ëî?  ñëî âå, êàê èç âå ñò íî, ÷à ùå âñå ãî íå ñêîëü êî ñëî ãîâ è îäèí èç íèõ óäàð íûé. È åñ ëè â ïðî çà è ÷å ñ êîì òåê ñ òå íå èìå åò çíà ÷å íèÿ ðàñ ïî ëî æå íèå ñëîâ, òî â ñòè õî òâîð íîì òåê ñ òå ñëî âà ñòðî ãî îð ãà íè çî âà íû. Ñòè õî òâîð íûå ñòðî êè îò ëè ÷à þò ñÿ îð ãà íè çî­âàí íî ñ òüþ, ðàç ìå ðåí íûì è ïðà âèëü íûì ÷å ðå äî âà íè åì óäàð­íûõ ñëî ãîâ ñ íå óäàð íû ìè, òî åñòü ðèò ìè÷ íî ñ òüþ.

Ðàñ ñìî ò ðèì, ê ïðè ìå ðó, îò ðû âîê èç ñòè õî òâî ðå íèÿ А.Ñ. Ïóø êè íà «Çèì íÿÿ äî ðî ãà»:

97

' ' '

' ' '

' ' ' '

' '' '

'

Ïî äî ðî ãå çèì íåé, ñêó÷ íîéÒðîé êà áîð çàÿ áå æèò.

Ïðåä ñòà âèì ñõå ìó ýòèõ ñòðîê:

— — — — — — — —— — — — — — —

Ïî ñëå óäàð íî ãî ñëî ãà ñëå äó åò íå óäàð íûé, îíè ÷å ðå äó þò ñÿ â îï ðå äå ëåí íîì ïî ðÿä êå. Âû, âå ðî ÿò íî, çà ìå òè ëè, ÷òî âñå ñëî âà ðàç áè âà þò ñÿ íà ãðóï ïû, â êàæ äîé èç êî òî ðûõ óäàð íûé ñëîã ñî ÷å òà åò ñÿ ñ íå óäàð íûì. Òà êàÿ ãðóï ïà íî ñèò íà çâà íèå ñòî ïû.  çà âè ñè ìî ñ òè îò êî ëè ÷å ñò âà ñëî ãîâ ñòî ïà ìî æåò áûòü äâó­ ñëîæ íîé èëè òðåõ ñëîæ íîé.  íà øåì ïðè ìå ðå ñòî ïà äâó­ ñëîæ íàÿ. Ïî ðÿ äîê ðàñ ïî ëî æå íèÿ óäàð íûõ è íå óäàð íûõ ñëî ãîâ â ñòî ïå íà çû âà åò ñÿ ðàç ìå ðîì. Åñ ëè óäà ðå íèå ïà äà åò íà ïåð­ âûé ñëîã â äâó ñëîæ íîé ñòî ïå, òî ýòîò ðàç ìåð íî ñèò íà çâà íèå õî ðåé: (— —). Ñòè õî òâî ðå íèå А.Ñ.Ïóø êè íà «Çèì íÿÿ äî ðîãà» íà ïè ñà íî õî ðå åì.

Âòî ðîé äâó ñëîæ íûé ðàç ìåð — ÿìá. Óäà ðå íèå â ýòîì ñëó­÷àå ïà äà åò íà âòî ðîé ñëîã: ñíà ÷à ëà íå óäàð íûé, à ïî òîì — óäàð íûé.

Âîò ñòðî êè èç ñòè õî òâî ðå íèÿ А.Ñ. Ïóø êè íà «Çèì íåå óò­ðî»:

Ìî ðîç è ñîëí öå! Äåíü ÷ó äåñ íûé!Åùå òû äðåì ëåøü, äðóã ïðå ëå ñò íûé...

Íà ñõå ìå ýòè ñòðî êè âû ãëÿ äÿò òàê:

— — — — — — — — —— — — — — — — — —

Ýòî ñòè õî òâî ðå íèå íà ïè ñà íî ÿì áîì.Êî íå ÷íî, íå îä íèì òîëü êî ðàç ìå ðîì îï ðå äå ëÿ åò ñÿ ìó çû­

êàëü íûé õà ðàê òåð ïî ýòè ÷å ñ êî ãî ïðî èç âå äå íèÿ. Îä íîé èç îñî­áåí íî ñ òåé ñòè õî òâîð íîé ðå ÷è ÿâ ëÿ åò ñÿ ðèô ìà, òî åñòü ñî­çâó÷ íîñòü îêîí ÷à íèé â äâóõ èëè íå ñêîëü êèõ ñòðî êàõ.

' ' ' '

''''

' ' ' '' ' ' '

4–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. I ÷.

98

íèêîëàéÂàñèëüåâè÷

ãîãîëü

(1809—1852)

1 Ê ð å ï î ñ ò í î é ò å à ò ð — òåàòð, â êîòîðîì àêòåðàìè áûëè êðåïîñòíûå êðåñòüÿíå.

Çà ìå ÷à òåëü íûé ðóñ ñêèé ïè ñà òåëü Í. Â. Ãî ãîëü ðî äèë ñÿ íà Óê ðà è íå, â ìå ñ òå÷ êå Áîëü øèå Ñî ðî ÷èí öû, â ñå ìüå ïî­ìå ùè êà. Áîëü øèå Ñî ðî ÷èí öû è èìå íèå îò öà Âà ñè ëü åâ êà íà Ïîë òàâ ùè íå, ãäå ïðî øëî äåò ñò âî ïè ñà òå ëÿ, ñòà ëè ïî òîì èç­âå ñò íû âñåé Ðîñ ñèè: Ãî ãîëü îïè ñàë èõ â ñâî èõ ðàí íèõ ïî­âå ñ òÿõ.

Ðî äè òå ëè Ãî ãî ëÿ áû ëè «äî á ðû ìè» ïî ìå ùè êà ìè. Íî âñå­òà êè êðå ñ òü ÿ íå óáå ãà ëè èç Âà ñè ëü åâ êè, ïî òî ìó ÷òî îíà áû ëà îáû÷ íîé êðå ïî ñò íîé óñàäü áîé: ïî ìå ùè ÷üÿ ñå ìüÿ, ìíî ãî ÷èñ­ëåí íàÿ äâîð íÿ, ïî ñòî ÿí íîå ïðå áû âà íèå ãîñ òåé, ïðè åç æàâ øèõ ñþ äà öå ëû ìè ñå ìü ÿ ìè,— âñå ýòî òðå áî âà ëî áîëü øèõ ñðåäñòâ. È âñå æå Âà ñè ëü åâ êó íåëü çÿ íà çâàòü óñàäü áîé, ïî õî æåé íà âñå îñ òàëü íûå. Ïî ÷å ìó? Ïîä êðû øåé ïî ìå ùè ÷ü å ãî äî ìà íà­øëà ïðè þò ëþ áîâü ê êíè ãå, ê ðóñ ñêîé è óê ðà èí ñêîé ïî ýçèè. Èìåí íî çäåñü íà ÷à ëîñü çíà êîì ñò âî áó äó ùå ãî ïè ñà òå ëÿ ñ íà­ðîä íû ìè ïåñ íÿ ìè, ñêàç êà ìè, ïðå äà íè ÿ ìè è îáû ÷à ÿ ìè, åãî óâ ëå ÷å íèå íà ðîä íû ìè ïåñ íÿ ìè.

Îòåö Ãî ãî ëÿ íå òîëü êî ëþ áèë ëè òå ðà òó ðó, íî è ñî ÷è íÿë êî ìå äèè íà ðóñ ñêîì è óê ðà èí ñêîì ÿçû êàõ.

Êðå ïî ñò íîé òå àòð1, ìó çû êàëü íûå âå ÷å ðà, áî ãà òàÿ áèá ëè î­òå êà, çà ìå ÷à òåëü íûå êîë ëåê öèè ïðî èç âå äå íèé èñ êóñ ñò âà —

99

è ðÿ äîì ñ ýòèì øó òû, íàä êî òî ðû ìè èç äå âà ëèñü íå òîëü êî ãîñ òè, íî è õî çÿ å âà Òðî ùèí ñêèå, òû ñÿ ÷è êðå ïî ñò íûõ... Ýòè âïå ÷àò ëå íèÿ äåò ñò âà íà âñþ æèçíü îñ òà ëèñü â ïà ìÿ òè Ãî ãî­ëÿ. Îíè æè ëè ðÿ äîì ñ âîñ ïî ìè íà íè ÿ ìè î íà ðîä íîé æèç íè, î ïåñ íÿõ, ñêà çà íè ÿõ íà ðî äà.

 ãî äû ó÷å íèÿ â Ïîë òàâ ñêîì óå çä íîì ó÷è ëè ùå ïðî ÿâèë ñÿ ðàç íî ñòî ðîí íèé òà ëàíò Ãî ãî ëÿ­õó äîæ íè êà: îí ðè ñî âàë, ïè ñàë ñòè õè, ïüå ñû, ïðî çó. Áûë ñî çäà òå ëåì è äó øîé ãèì íà çè ÷å ñ­êî ãî òå à ò ðà, ïîëü çî âàë ñÿ áîëü øèì óñ ïå õîì ó çðè òå ëåé êàê àê òåð.

1828 ãîä. Ãî ãîëü â Ïå òåð áóð ãå. Ñ ýòèì ãî ðî äîì îí ñâÿ çàë ñâîè ìå÷ òû î ñëó æå íèè Ðî äè íå è íà ðî äó â äà ëå êîì Íå æè íå. Òîã äà îí åùå íå çíàë, êàê òÿ æå ëî ìî æåò áûòü ÷å ëî âå êó â ýòîì îã ðîì íîì êà ìåí íîì ãî ðî äå.

Ïî èñê ñâî å ãî ìå ñ òà â æèç íè è ñðåäñòâ ê æèç íè ïðî äîë­æàë ñÿ. Ãî ãîëü ïû òàë ñÿ ïî ñòó ïèòü àê òå ðîì â òå àòð, äà âàë ÷à ñò íûå óðî êè, ïè ñàë ñòà òüè... È æàä íî ïðî äîë æàë ó÷èòü­ñÿ: çà íè ìàë ñÿ æè âî ïè ñüþ â Аêà äå ìèè õó äî æåñòâ, ãëó áî êî è ñå ðü åç íî èçó ÷àë èñ òî ðèþ, îáû ÷àè è ïðå äà íèÿ, íà ðîä íîå òâîð ÷å ñò âî óê ðà èí ñêî ãî íà ðî äà. È ïè ñàë.

Ìà ëåíü êóþ êîì íàò êó ìðà÷ íî ãî ïå òåð áóðã ñêî ãî äî ìà îñ âå­ùà åò ÿð êîå ñîëí öå Óê ðà è íû.  íåé ñëû øàòñÿ çâîí êèå ãî ëî ñà óê ðà èí ñêèõ äå âó øåê è ïàð íåé. Âå ñå ëûõ, ñìå ëûõ, èñ êðåí íèõ, îçîð íûõ. Ýòè ëó÷ øèå ÷åð òû íà ðîä íî ãî õà ðàê òå ðà, ñè ëó ñâî­å ãî íà ðî äà, åãî êðà ñî òó îïè ñû âà åò Ãî ãîëü â ñâî èõ ïåð âûõ ïî âå ñ òÿõ, êî òî ðûå ïî òîì âûé äóò ïîä íà çâà íè åì «Âå ÷å ðà íà õó òî ðå áëèç Äè êàíü êè».

Ãî ãîëü íà ñå ëèë ýòè ïî âå ñ òè ãå ðî ÿ ìè íà ðîä íûõ óê ðà èí ñêèõ ñêà çîê. ×åð òè, âåäü ìû, ðó ñàë êè, âûé äÿ èç ýòèõ ñêà çîê, âìå­ñ òå ñ ãå ðî ÿ ìè Ãî ãî ëÿ âî øëè â ðóñ ñêóþ ëè òå ðà òó ðó èìåí íî òàì, â ìà ëåíü êîé êîì íàò êå ìðà÷ íî ãî ïå òåð áóðã ñêî ãî äî ìà.

È âîò óæå äà ëå êî îò Ïå òåð áóð ãà, ó ñå áÿ â Âà ñè ëü åâ êå, ìàòü Ãî ãî ëÿ ÷è òà åò â ïèñü ìå ñû íà: «... ß òå ïåðü áî ëåå, íå­æå ëè êîã äà­ëè áî, òðó æóñü è áî ëåå, íå æå ëè êîã äà­ëè áî, âå ñåë. Ñïî êîé ñò âèå â ìî åé ãðó äè âå ëè ÷àé øåå».

100

Îò êó äà â ýòîé ìà ëåíü êîé êîì íàò êå âäðóã âå ñå ëüå, ñïî êîé­ñò âèå? Ìî æåò áûòü, ýòî ñâÿ çà íî ñ òåì, ÷òî ó Ãî ãî ëÿ ïî ÿâè­ëèñü íî âûå äðó çüÿ— ïî ýò Æó êîâ ñêèé, ïðî ôåñ ñîð Ïëåò íåâ, êî òî ðûå áû ëè è äðó çü ÿ ìè Ïóø êè íà. А ìî æåò áûòü òåì, ÷òî ñàì òðóä äà âàë ýòî ñ÷à ñ òüå?

Âåäü î êíè ãå «Âå ÷å ðà íà õó òî ðå áëèç Äè êàíü êè» Áå ëèí­ñêèé íà ïè ñàë ïî òîì: «Ýòî áû ëà ïî ýçèÿ þíàÿ, ñâå æàÿ, áëà­ãî óõàí íàÿ, ðîñ êîø íàÿ, óïî è òåëü íàÿ».

А ïî òîì Ãî ãîëü óç íàë è îá îò çû âå Ïóø êè íà íà ýòó êíè ãó: «Ïðî ÷åë «Âå ÷å ðà áëèç Äè êàíü êè». Îíè èçó ìè ëè ìå íÿ... Âñå ýòî òàê íå î áûê íî âåí íî â íà øåé ëè òå ðà òó ðå, ÷òî ÿ äî ñå ëå íå îá ðà çó ìèë ñÿ...»

 ãî ãî ëåâ ñêèõ «Âå ÷å ðàõ» âû ñî êóþ îöåí êó Ïóø êè íà ïî­ëó ÷è ëà îò ðà æåí íàÿ çäåñü æèçíü íà ðî äà, åãî õà ðàê òåð, ìûñ­ëè, ÷óâ ñò âà. È ïðåæ äå âñå ãî ñâî áî äî ëþ áèå. Íà ðîä Óê ðà è íû ïðåä ñòà åò â ýòîé êíè ãå ñâî áîä íûì, ïî òî ìó ÷òî Ãî ãîëü ðè ñó­åò Óê ðà è íó ñòðà íîé, ãäå íåò êðå ïî ñò íî ãî ïðà âà. А âåäü âî âðå ìå íà Ãî ãî ëÿ êðå ïî ñò íîå ïðà âî áû ëî: êðå ïî ñò íè êîì áûë îòåö ïè ñà òå ëÿ è ðîä ñò âåí íèê Òðî ùèí ñêèé. Ìî æåò áûòü, Ãî­ãîëü õî òåë ïðè óêðà ñèòü, òî åñòü ïî êà çàòü â ëó÷ øåì âè äå æèçíü? Íåò, ïðî ñòî îí âû ðà æàë ñâîè âîëü íî ëþ áè âûå íà ñò­ðî å íèÿ: âåäü òîëü êî ñâî áîä íûé ÷å ëî âåê ìî æåò áûòü ñ÷à ñò­ëè âûì.

Âîïðîñû è çàäàíèÿ

1. Êà êèå îá ñòî ÿ òåëü ñò âà æèç íè ïî âëè ÿ ëè íà ôîð ìè ðî âà íèå èí­òå ðå ñîâ áó äó ùå ãî ïè ñà òå ëÿ?

2. ×òî ïî ìîã ëî Ãî ãî ëþ ÿð êî èçî á ðà çèòü æèçíü óê ðà èí ñêî ãî íà ðî äà â êíè ãå «Âå ÷å ðà íà õó òî ðå áëèç Äè êàíü êè»?

3. Êàê îöå íèë êíè ãó Ãî ãî ëÿ А. Ñ. Ïóø êèí? ×åì áû ëè áëèç êè «Âå ÷å ðà» Ïóø êè íó?

101

ñÎ ðÎ ×Èí ñÊàß ßð ìàð Êà

(Â ñî êðà ùå íèè)

I

Êàê óïî è òå ëåí, êàê ðîñ êî øåí ëåò íèé äåíü â Ìà ëî ðîñ ñèè1! Êàê òî ìè òåëü íî æàð êè òå ÷à ñû, êîã äà ïîë äåíü áëå ùåò â òè­øè íå è çíîå, è ãî ëó áîé íå èç ìå ðè ìûé îêå àí, ñëà äî ñò ðàñ òíûì êó ïî ëîì íà ãíóâ øèé ñÿ íàä çåì ëåé, êà æåò ñÿ, çà ñíóë, âåñü ïî­òî íóâ øè â íå ãå, îá íè ìàÿ è ñæè ìàÿ ïðå êðàñ íóþ â âîç äóø­íûõ îáú ÿ òü ÿõ ñâî èõ! Íà íåì íè îá ëà êà.  ïî ëå íè ðå ÷è. Âñå êàê áóä òî óìåð ëî; ââåð õó òîëü êî, â íå áåñ íîé ãëó áè íå, äðî æèò æà âî ðî íîê, è ñå ðå á ðÿ íûå ïåñ íè ëå òÿò ïî âîç äóø íûì ñòó ïå íÿì íà âëþá ëåí íóþ çåì ëþ, äà èç ðåä êà êðèê ÷àé êè èëè çâîí êèé ãî ëîñ ïå ðå ïå ëà îò äà åò ñÿ â ñòå ïè...

Ñå ðûå ñòî ãà ñå íà è çî ëî òûå ñíî ïû õëå áà ñòà íîì ðàñ ïî ëà­ãà þò ñÿ â ïî ëå è êî ÷ó þò ïî åãî íå èç ìå ðè ìî ñ òè. Íà ãíóâ øè å ñÿ îò òÿ æå ñ òè ïëî äîâ øè ðî êèå âåò âè ÷å ðå øåí, ñëèâ, ÿá ëîíü, ãðóø; íå áî, åãî ÷è ñ òîå çåð êà ëî — ðå êà â çå ëå íûõ, ãîð äî ïîä íÿ òûõ ðà ìàõ... êàê ïîë íî ñëà äî ñò ðà ñ òèÿ è íå ãè ìà ëî­ðîñ ñèé ñêîå ëå òî!

Òà êîþ ðîñ êî øüþ áëè ñ òàë îäèí èç äíåé æàð êî ãî àâ ãó ñ òà òû ñÿ ÷ó âî ñåìü ñîò... âî ñåìü ñîò... Äà, ëåò òðèä öàòü áó äåò òî ìó íà çàä, êîã äà äî ðî ãà, âåðñò çà äå ñÿòü äî ìå ñ òå÷ êà Ñî ðî ÷è íåö, êè ïå ëà íà ðî äîì, ïî ñïå øàâ øèì ñî âñåõ îê ðå ñò íûõ è äàëü íèõ õó òî ðîâ íà ÿð ìàð êó. Ñ óò ðà åùå òÿ íó ëèñü íå ñêîí ÷à å ìîþ âå­ðå íè öåþ ÷ó ìà êè ñ ñî ëüþ è ðû áîþ. Ãî ðû ãîð ø êîâ, çà êó òàí­íûõ â ñå íî, ìåä ëåí íî äâè ãà ëèñü...

Ìíî ãî ïðî õî æèõ ïî ãëÿ äû âà ëî ñ çà âè ñ òüþ íà âû ñî êî ãî ãîí ÷à ðà, âëà äåëü öà ñèõ äðà ãî öåí íî ñ òåé, êî òî ðûé ìåä ëåí­íû ìè øà ãà ìè øåë çà ñâî èì òî âà ðîì, çà áîò ëè âî îêó òû âàÿ ãëè íÿ íûõ ñâî èõ ùå ãî ëåé è êî êå òîê íå íà âè ñò íûì äëÿ íèõ ñå íîì.

1 Ì à ë î ð î ñ ñ è ÿ — òàê âî âðåìåíà Í. Â. Ãî ãîëÿ íàçûâàëè Óêðàèíó.

102

Îäè íî êî â ñòî ðî íå òà ùèë ñÿ íà èñ òîì ëåí íûõ âî ëàõ âîç, íà­âà ëåí íûé ìåø êà ìè, ïåíü êîþ, ïî ëîò íîì è ðàç íîé äî ìàø íåé ïî êëà æåþ, çà êî òî ðûì áðåë, â ÷è ñ òîé ïî ëîò íÿ íîé ðó áàø êå è çà ïà÷ êàí íûõ ïî ëîò íÿ íûõ øà ðî âà ðàõ, åãî õî çÿ èí... Ìíî ãî âñòðå÷ íûõ, è îñîá ëè âî ìî ëî äûõ ïà ðóá êîâ, áðà ëèñü çà øàï­êó, ïî ðàâ íÿâ øèñü ñ íà øèì ìó æè êîì. Îä íà êî æ íå ñå äûå óñû è íå âàæ íàÿ ïî ñòóïü åãî çà ñòàâ ëÿ ëè ýòî äå ëàòü; ñòî è ëî òîëü êî ïîä íÿòü ãëà çà íå ìíî ãî ââåðõ, ÷òî áû óâè äåòü ïðè ÷è íó òà êîé ïî÷ òè òåëü íî ñ òè: íà âî çó ñè äå ëà õî ðî øåíü êàÿ äî÷ êà ñ êðóã ëûì ëè ÷è êîì, ñ ÷åð íû ìè áðî âÿ ìè, ðîâ íû ìè äó ãà ìè ïîä íÿâ øè ìè ñÿ íàä ñâåò ëû ìè êà ðè ìè ãëà çà ìè, ñ áåñ ïå÷ íî óëû áàâ øè ìè ñÿ ðî çî âû ìè ãóá êà ìè, ñ ïî âÿ çàí íû ìè íà ãî ëî âå êðàñ íû ìè è ñè íè ìè ëåí òà ìè, êî òî ðûå âìå ñ òå ñ äëèí íû ìè êî ñà ìè è ïó÷ êîì ïî ëå âûõ öâå òîâ, áî ãà òîþ êî ðî íîþ ïî êî è­ëèñü íà åå î÷à ðî âà òåëü íîé ãî ëî âêå. Âñå, êà çà ëîñü, çà íè ìà ëî åå; âñå áû ëî åé ÷óä íî, íî âî... è õî ðî øåíü êèå ãëàç êè áåñ­ïðå ñ òàí íî áå ãà ëè ñ îä íî ãî ïðåä ìå òà íà äðó ãîé. Êàê íå ðàñ­ñå ÿòü ñÿ!  ïåð âûé ðàç íà ÿð ìàð êå! Äå âóø êà â îñüìíàä öàòü ëåò â ïåð âûé ðàç íà ÿð ìàð êå!..

Íî íè îäèí èç ïðî õî æèõ è ïðî åç æèõ íå çíàë, ÷å ãî åé ñòî è ëî óï ðî ñèòü îò öà âçÿòü ñ ñî áîþ, êî òî ðûé è äó øîé ðàä áûë áû ñäå ëàòü ýòî ïðåæ äå, åñ ëè áû íå çëàÿ ìà ÷å õà, âû­ó÷èâ øà ÿ ñÿ äåð æàòü åãî â ðó êàõ òàê æå ëîâ êî, êàê îí âîæ æè ñâî åé ñòà ðîé êî áû ëû. Íå óãî ìîí íàÿ ñó ïðó ãà, íî ìû è ïî çà­áû ëè, ÷òî è îíà òóò æå ñè äå ëà íà âû ñî òå âî çà, â íà ðÿä íîé øåð ñòÿ íîé çå ëå íîé êîô òå, ïî êî òî ðîé, áóä òî ïî ãîð íî ñòà å âî­ìó ìå õó, íà øè òû áû ëè õâî ñ òè êè, êðàñ íî ãî òîëü êî öâå òà, â ñèò öå âîì öâåò íîì î÷èï êå, ïðè äà âàâ øåì êà êóþ­òî îñî áåí íóþ âàæ íîñòü åå êðàñ íî ìó, ïîë íî ìó ëè öó, ïî êî òî ðî ìó ïðî ñêàëü­çû âà ëî ÷òî­òî ñòîëü íå ïðè ÿò íîå, ñòîëü äè êîå, ÷òî êàæ äûé òîò ÷àñ ñïå øèë ïå ðå íå ñ òè âñòðå âî æåí íûé âçãëÿä ñâîé íà âå­ñå ëåíü êîå ëè ÷è êî äî÷ êè.

Ãëà çàì íà øèõ ïó òå øå ñò âåí íè êîâ íà ÷àë óæå îò êðû âàòü ñÿ Ïñ¸ë; èç äà ëè óæå âå ÿ ëî ïðî õëà äîþ, êî òî ðàÿ êà çà ëàñü îùó­òè òåëü íåå ïî ñëå òî ìè òåëü íî ãî ðàç ðó øà þ ùå ãî æà ðà. <...>

103

Âîç ñî çíà êî ìû ìè íàì ïàñ ñà æè ðà ìè âúå õàë â ýòî âðå ìÿ íà ìîñò, è ðå êà âî âñåé êðà ñî òå è âå ëè ÷èè, êàê öåëü íîå ñòåê ëî, ðàñ êè íó ëàñü ïå ðåä íè ìè.

Êðà ñà âè öà íà øà çà äó ìà ëàñü, ãëÿ äÿ íà ðîñ êîøü âè äà, è ïî­çà áû ëà äà æå ëó ùèòü ñâîé ïîä ñîë íå÷ íèê, êî òî ðûì èñ ïðàâ íî çà íè ìà ëàñü âî âñå ïðî äîë æå íèå ïó òè, êàê âäðóã ñëî âà: «Аé, äà äèâ ÷è íà!» — ïî ðà çè ëè ñëóõ åå. Îã ëÿ íóâ øèñü, óâè äå ëà îíà òîë ïó ñòî ÿâ øèõ íà ìîñ òó ïà ðóá êîâ, èç êî òî ðûõ îäèí, îäå òûé ïî ùå ãî ëå âà òåå ïðî ÷èõ, â áå ëîé ñâèò êå è â ñå ðîé øàï­êå ðå øå òè ëîâ ñêèõ ñìó øåê, ïîä ïåð øèñü â áî êà, ìî ëî äåö êè ïî ãëÿ äû âàë íà ïðî åç æà þ ùèõ. Êðà ñà âè öà íå ìîã ëà íå çà ìå­òèòü åãî çà ãî ðåâ øå ãî, íî èñ ïîë íåí íî ãî ïðè ÿò íî ñ òè ëè öà è îã íåí íûõ î÷åé, êà çà ëîñü, ñòðå ìèâ øèõñÿ âè äåòü åå íà ñê âîçü, è ïî òó ïè ëà ãëà çà ïðè ìûñ ëè, ÷òî, ìî æåò áûòü, åìó ïðè íàä­ëå æà ëî ïðî èç íå ñåí íîå ñëî âî.

— Ñëàâ íàÿ äèâ ÷è íà! — ïðî äîë æàë ïà ðó áîê â áå ëîé ñâèò­êå, íå ñâî äÿ ñ íåå ãëàç.— ß áû îò äàë âñå ñâîå õî çÿé ñò âî, ÷òî áû ïî öå ëî âàòü åå. А âîò âïå ðå äè è äüÿ âîë ñè äèò!

Õî õîò ïîä íÿë ñÿ ñî âñåõ ñòî ðîí, íî ðàç ðÿ æåí íîé ñî æè­òåëü íè öå ìåä ëåí íî âû ñòó ïàâ øå ãî ñó ïðó ãà íå ñëèø êîì ïî­êà çà ëîñü òà êîå ïðè âåò ñò âèå: êðàñ íûå ùå êè åå ïðå âðà òè ëèñü â îã íåí íûå, è òðåñê îò áîð íûõ ñëîâ ïî ñû ïàë ñÿ äîæ äåì íà ãî ëî âó ðàç ãóëü íî ãî ïà ðóá êà:

— ×òîá òû ïî äà âèë ñÿ, íå ãîä íûé áóð ëàê! ×òîá òâî å ãî îò­öà ãîð ø êîì â ãî ëî âó ñòóê íó ëî! ×òîá îí ïîä ñêîëüç íóë ñÿ íà ëüäó, àí òè õðèñò ïðî êëÿ òûé! ×òîá åìó íà òîì ñâå òå ÷åðò áî­ðî äó îáæåã! <...>

II

Âàì, âåð íî, ñëó ÷à ëîñü ñëû øàòü ãäå­òî âà ëÿ ùèé ñÿ îò äà ëåí­íûé âî äî ïàä, êîã äà âñòðå âî æåí íàÿ îê ðå ñò íîñòü ïîë íà ãó ëà è õà îñ ÷óä íûõ íå ÿñ íûõ çâó êîâ âè õ ðåì íî ñèò ñÿ ïå ðåä âà ìè. Íå ïðàâ äà ëè, íå òå ëè ñà ìûå ÷óâ ñò âà ìãíî âåí íî îá õâà òÿò âàñ â âè õ ðå ñåëü ñêîé ÿð ìàð êè, êîã äà âåñü íà ðîä ñðà ñ òà åò ñÿ â îä íî îã ðîì íîå ÷ó äî âè ùå è øå âå ëèò ñÿ âñåì ñâî èì òó ëî­

104

âè ùåì ïî ïëî ùà äè è ïî òåñ íûì óëè öàì, êðè ÷èò, ãî ãî ÷åò, ãðå ìèò? <...>

Ïðè åç æèé ìó æèê íàø ñ ÷åð íî áðî âîþ äî÷ êîé äàâ íî óæå òîë êàë ñÿ â íà ðî äå. Ïîä õî äèë ê îä íî ìó âî çó, ùó ïàë äðó ãîé, ïðè ìå ðè âàë ñÿ ê öå íàì; à ìåæ äó òåì ìûñ ëè åãî âî ðî ÷à ëèñü áå çî ñ òà íî âî÷ íî îêî ëî äå ñÿ òè ìåø êîâ ïøå íè öû è ñòà ðîé êî­áû ëû, ïðè âå çåí íûõ èì íà ïðî äà æó. Ïî ëè öó åãî äî÷ êè çà­ìåò íî áû ëî, ÷òî åé íå ñëèø êîì ïðè ÿò íî íàõîäèòü ñÿ îêî ëî âî çîâ ñ ìó êîþ è ïøå íè öåþ. Åé áû õî òå ëîñü òó äà, ãäå ïîä ïî ëîò íÿ íû ìè ÿò êà ìè1 íà ðÿä íî ðàç âå øà íû êðàñ íûå ëåí òû, ñåðü ãè, îëî âÿí íûå, ìåä íûå êðå ñ òû è äó êà òû...

Íî âîò ïî ÷óâcòâî âà ëà îíà, êòî­òî äåð íóë åå çà øè òûé ðó êàâ ñî ðî÷ êè. Îã ëÿ íó ëàñü — è ïà ðó áîê â áå ëîé ñâèò êå, ñ ÿð êè ìè î÷à ìè ñòî ÿë ïå ðåä íåþ. Æèë êè åå âçäðîã íó ëè, è ñåðä öå çà áè ëîñü òàê, êàê åùå íè êîã äà, íè ïðè êà êîé ðà äî­ñ òè, íè ïðè êà êîì ãî ðå: è ÷óä íî è ëþ áî åé ïî êà çà ëîñü, è ñà ìà íå ìîã ëà ðàñ òîë êî âàòü, ÷òî äå ëà ëîñü ñ íåþ.

— Íå áîé ñÿ, ñåð äåíü êî, íå áîé ñÿ! — ãî âî ðèë îí åé âïîë­ãî ëî ñà, âçÿâ øè åå ðó êó,— ÿ íè ÷å ãî íå ñêà æó òå áå õó äî ãî.

«Ìî æåò áûòü, ýòî è ïðàâ äà, ÷òî òû íè ÷å ãî íå ñêà æåøü õó äî ãî, — ïî äó ìà ëà ïðî ñå áÿ êðà ñà âè öà,— òîëü êî ìíå ÷óä­íî... âåð íî, ýòî ëó êà âûé! Ñà ìà, êà æåò ñÿ, çíà åøü, ÷òî íå ãî­äèò ñÿ òàê... à ñè ëû íå äî ñòà åò âçÿòü îò íå ãî ðó êó».

III

Îòåö äå âóø êè ðàç ãî âî ðèë ñÿ ñ äðó ãè ìè òîð ãîâ öà ìè î öå-íàõ íà ïøå íè öó, î òîì, êàê âû ãîä íåé ïðî äàòü ñâîé òî âàð. Íî ìó æè êè áû ëè îçà áî ÷å íû òåì, ÷òî â ýòèõ ìå ñ òàõ, ÿêî-áû, çà âå ëàñü «íå ÷è ñ òàÿ ñè ëà».

— Ñëû øàë ëè òû, ÷òî ïî ãî âà ðè âà þò â íà ðî äå?— ïðî­äîë æàë òîò, ÷òî ñ øèø êîþ íà ëáó, íà âî äÿ íà íå ãî èñ êî ñà óã ðþ ìûå ñâîè î÷è.

— Íó!

1 ß ò ê è — íàâåñû.

105

— Íó, òî­òî íó! Çà ñå äà òåëü îò âåë äëÿ ÿð ìàð êè ïðî êëÿ­òîå ìå ñ òî, íà êî òî ðîì, õîòü òðåñ íè, íè çåðíà íå ñïó ñ òèøü. Âè äèøü ëè òû òîò ñòà ðûé ñà ðàé, ÷òî âîí­âîí ñòî èò ïîä ãî­ðîþ? (Òóò ëþ áî ïûò íûé îòåö íà øåé êðà ñà âè öû ïî äâè íóë ñÿ åùå áëè æå è âåñü ïðå âðà òèë ñÿ, êà çà ëîñü, âî âíè ìà íèå.)  òîì ñà ðàå òî è äå ëî, ÷òî âî äÿò ñÿ ÷åð òîâ ñêèå øàø íè, è íè îä íà ÿð ìàð êà â ýòîì ìå ñ òå íå ïðî õî äè ëà áåç áå äû. Â÷å ðà âî ëî ñò íîé ïè ñàðü ïðî õî äèë ïî çä íî âå ÷å ðîì, òîëü êî ãëÿäü — â ñëó õî âîå îê íî âû ñòà âè ëîñü ñâè íîå ðû ëî è õðþê íó ëî òàê, ÷òî ó íå ãî ìî ðîç ïî äðàë ïî êî æå; òî ãî è æäè, ÷òî îïÿòü ïî êà æåò ñÿ êðàñ íàÿ ñâèò êà1!

— ×òî æå ýòî çà êðàñ íàÿ ñâèò êà?Òóò ó íà øå ãî âíè ìà òåëü íî ãî ñëó øà òå ëÿ âî ëî ñû ïîä íÿ ëèñü

äû áîì; ñî ñòðà õîì îáî ðî òèë ñÿ îí íà çàä è óâè äåë, ÷òî äî÷ êà åãî è ïà ðó áîê ñïî êîé íî ñòî ÿ ëè, îá íÿâ øèñü è íà ïå âàÿ äðóã äðó ãó êà êèå­òî ëþ áîâ íûå ñêàç êè, ïî çà áûâ ïðî âñå íà õî äÿ­ùè å ñÿ íà ñâå òå ñâèò êè. Ýòî ðà çî ãíà ëî åãî ñòðàõ è çà ñòà âè ëî îá ðà òèòü ñÿ ê ïðåæ íåé áåñ ïå÷ íî ñ òè.

— Ýãå­ãå­ãå, çåì ëÿê! Äà òû ìà ñ òåð, êàê âè æó, îá íè ìàòü ñÿ!Ïà ðó áîê çà ìå òèë òîò æå ÷àñ, ÷òî îòåö åãî ëþ áåç íîé íå

ñëèø êîì äà ëåê, è â ìûñ ëÿõ ïðè íÿë ñÿ ñòðî èòü ïëàí, êàê áû ñêëî íèòü åãî â ñâîþ ïîëü çó.

— Òû, âåð íî, ÷å ëî âåê äî á ðûé, íå çíà åøü ìå íÿ, à ÿ òå áÿ òîò ÷àñ óç íàë.

— Ìî æåò, è óç íàë.— Åñ ëè õî ÷åøü, è èìÿ, è ïðî çâè ùå, è âñÿ êóþ âñÿ ÷è íó

ðàñ ñêà æó: òå áÿ çî âóò Ñî ëî ïèé ×å ðå âèê.— Òàê, Ñî ëî ïèé ×å ðå âèê.— А âãëÿ äèñü­êî õî ðî øåíü êî: íå óç íà åøü ëè ìå íÿ?— Íåò, íå ïî çíàþ. Íå âî ãíåâ áóäü ñêà çà íî, íà âå êó

ñòîëü êî äî âå ëîñü íà ãëÿ äåòü ñÿ ëèö âñÿ êèõ, ÷òî ÷åðò èõ è ïðè ïîì íèò âñåõ!

1 Ñ â è ò ê à — óêðàèíñêàÿ íàöèîíàëüíàÿ ìóæñêàÿ îäåæäà â âèäå óäëèíåííîãî ïèäæàêà.

106

— Æàëü æå, ÷òî òû íå ïðè ïîì íèøü Ãî ëî ïó ïåí êî âà ñû­íà!

— А òû áóä òî Îõ ðè ìîâ ñûí?— А êòî æ? Ðàç âå îäèí òîëü êî ëû ñûé äÿäü êî, åñ ëè íå îí.Òóò ïðè ÿòå ëè ïî áðà ëèñü çà øàï êè, è ïî ø ëî öåëîâà­

íèå...— Íó, Ñî ëî ïèé, âîò, êàê âè äèøü, ÿ è äî÷ êà òâîÿ ïî ëþ­

áè ëè äðóã äðó ãà òàê, ÷òî õîòü áû è íà âå êè æèòü âìå ñ òå.— ×òî æ, Ïà ðà ñêà,— ñêà çàë ×å ðå âèê, îáî ðî òèâ øèñü è

ñìå ÿñü ê ñâî åé äî ÷å ðè,— ìî æåò, è â ñà ìîì äå ëå, ÷òî áû óæå, êàê, ãî âî ðÿò, âìå ñ òå è òî ãî... ÷òî áû ïàñ ëèñü íà îä íîé òðà âå! ×òî? Ïî ðó êàì? А íó­êà, íî âî áðàí íûé çÿòü, äà âàé ìà ãà ðû ÷ó!..

IV

— Íó, æèí êà! А ÿ íà øåë æå íè õà äî÷ êå!— Âîò êàê ðàç äî òî ãî òå ïåðü, ÷òî áû æå íè õîâ îòû ñ êè âàòü!

Äó ðåíü, äó ðåíü! Òå áå, âåð íî, è íà ðî äó íà ïè ñà íî îñ òàòü ñÿ òà êèì! Ãäå æ òà êè òû âè äåë, ãäå æ òà êè òû ñëû øàë, ÷òî­áû äî á ðûé ÷å ëî âåê áå ãàë òå ïåðü çà æå íè õà ìè? Òû ïî äó ìàë áû ëó÷ øå, êàê ïøå íè öó ñ ðóê ñáûòü; õî ðîø äîë æåí áûòü è æå íèõ òàì! Äó ìàþ, îáî ðâàí íåé øèé èç âñåõ ãî ëî äðàíöåâ.

— Ý, êàê áû íå òàê! Ïî ñìî ò ðå ëà áû òû, ÷òî òàì çà ïà­ðó áîê? Îä íà ñâèò êà áîëü øå ñòî èò, ÷åì òâîÿ çå ëå íàÿ êîô òà è êðà ñè âûå ñà ïî ãè.

— Áüþñü îá çà êëàä, åñ ëè ýòî íå òîò ñà ìûé ñî ðâà íåö, êî­òî ðûé óâÿ çàë ñÿ çà íà ìè íà ìîñ òó. Æàëü, ÷òî äî ñèõ ïîð îí íå ïî ïà äåò ñÿ ìíå: ÿ áû äà ëà åìó çíàòü.

— ×òî æ, Õè â ðÿ, õîòü áû è òîò ñà ìûé; ÷åì æå îí ñî­ðâà íåö?

— Ý! ×åì æå îí ñî ðâà íåö! Аõ òû, áåç ìîç ã ëàÿ áàø êà! Ñëû­øèøü! ×åì æå îí ñî ðâà íåö! Êó äà æå òû çà ïðÿ òàë äó ðàö êèå ãëà çà ñâîè, êîã äà ïðî åç æà ëè ìû ìåëü íè öû; åìó õîòü áû

107

òóò æå, ïå ðåä åãî çà ïà÷ êàí íûì â òà áà ÷è ùå íî ñîì, íà íåñ ëè æèí êå åãî áåñ ÷å ñ òüå, åìó áû è íóæ äî÷ êè íå áû ëî.

— Âñå, îä íà êî æå, ÿ íå âè æó â íåì íè ÷å ãî õó äî ãî, ïà­ðåíü õîòü êó äà! Òîëü êî ðàç âå ÷òî çà êëå èë íà ìèã îá ðà çè íó òâîþ íà âî çîì.

— Ýãå! Äà òû, êàê ÿ âè æó, ñëî âà íå äàøü ìíå âû ãî âî­ðèòü! А ÷òî ýòî çíà ÷èò? Êîã äà ýòî áû âà ëî ñ òî áîþ? Âåð íî, óñ ïåë óæå õëåá íóòü, íå ïðî äàâ øè íè÷å ãî...

V

Ðàñ ñå ÿí íî ãëÿ äåë ïà ðó áîê â áå ëîé ñâèò êå, ñè äÿ ó ñâî å ãî âî çà, íà ãëó õî øó ìåâ øèé âî êðóã íå ãî íà ðîä.

— Î ÷åì çà ãî ðþ íèë ñÿ, Ãðèöü êî? — âñêðè ÷àë âû ñî êèé çà ãî ðåâ øèé öû ãàí, óäà ðèâ ïî ïëå ÷ó íà øå ãî ïà ðóá êà. — ×òî æ, îò äà âàé âî ëû çà äâàä öàòü!

— Òå áå áû âñå âî ëû äà âî ëû. Âà øå ìó ïëå ìå íè âñå áû êî ðûñòü òîëü êî. Ïîä äåòü äà îá ìà íóòü äî á ðî ãî ÷å ëî âå êà...

— А ñïó ñ òèøü âî ëîâ çà äâàä öàòü, åñ ëè ìû çà ñòà âèì ×å ðå­âè êà îò äàòü íàì Ïàðà ñêó?

 íå äî óìå íèè ïî ñìî ò ðåë íà íå ãî Ãðèöü êî.— Íå çà äâàä öàòü, à çà ïÿò­

íàä öàòü îò äàì, åñ ëè íå ñî ëæåøü òîëü êî! — îò âå ÷àë ïà ðó áîê, íå ñâî äÿ ñ íå ãî èñ ïû òó þ ùèõ î÷åé.

— Çà ïÿò íàä öàòü? Ëàä íî! Ñìî ò ðè æå, íå çà áû âàé: çà ïÿò­íàä öàòü! Âîò òå áå è ñè íè öà â çà äà òîê!

— Íó, à åñ ëè ñî ëæåøü?— Ñî ëãó — çà äà òîê òâîé!— Ëàä íî! Íó, äà âàé æå ïî

ðó êàì!— Äà âàé!

108

VII

Íà ÿð ìàð êå ñëó ÷è ëîñü ñòðàí íîå ïðî èñ øå ñò âèå: âñå íà ïîë­íè ëîñü ñëó õîì, ÷òî ãäå­òî ìåæ äó òî âà ðîì ïî êà çà ëàñü êðàñ íàÿ ñâèò êà. Ñòà ðó õå, ïðî äà âàâ øåé áóá ëè êè, ïî ÷ó äèë ñÿ ñà òà íà â îá ðà çèíå ñâè íüè, êî òî ðûé áåñ ïðå ñ òàí íî íà êëî íÿë ñÿ íàä âî­çà ìè, êàê áóä òî èñ êàë ÷å ãî.

Ê ýòî ìó ïðè ñî å äè íè ëèñü åùå óâå ëè ÷åí íûå âå ñ òè î ÷ó äå, âè äåí íîì âî ëî ñò íûì ïè ñà ðåì â ðàç âà ëèâ øåì ñÿ ñà ðàå, òàê ÷òî ê íî ÷è âñå òåñ íåå æà ëèñü äðóã ê äðó ãó; ñïî êîé ñò âèå ðàç ðó øè ëîñü, è ñòðàõ ìå øàë âñÿ êî ìó ñî ìê íóòü ãëà çà ñâîè; à òå, êî òî ðûå áû ëè íå ñîâ ñåì õðà á ðî ãî äå ñÿò êà è çà ïàñ ëèñü íî÷ ëå ãà ìè â èç áàõ, óá ðà ëèñü äî ìîé. Ê ÷èñ ëó ïî ñëåä íèõ ïðè­íàä ëå æàë è ×å ðå âèê ñ êó ìîì è äî÷ êîþ, êî òî ðûå âìå ñ òå ñ íà ïðî ñèâ øè ìè ñÿ ê íèì â õà òó ãîñ òü ìè ïðî èç âå ëè ñèëü íûé ñòóê, òàê ïå ðå ïó ãàâ øèé íà øó Õè â ðþ.

×å ðå âèê íàø, êî òî ðî ãî äàâ íî ìó ÷è ëà êðàñ íàÿ ñâèò êà è íå äà âà ëà íè íà ìè íó òó ïî êîþ ëþ áî ïûò íî ìó åãî äó õó, ïðè­ñòó ïèë ê êó ìó:

— Ñêà æè, áóäü ëà ñ êîâ, êóì! Âîò ïðî øóñü, äà è íå äî ïðî­øóñü èñ òî ðèè ïðî ýòó ïðî êëÿ òóþ ñâèò êó.

— Ý, êóì! Îíî áû íå ãî äè ëîñü ðàñ ñêà çû âàòü íà íî÷ü, äà ðàç âå óæå äëÿ òî ãî, ÷òî áû óãî äèòü òå áå è äî á ðûì ëþ äÿì (ïðè ñåì îá ðà òèë ñÿ îí ê ãîñ òÿì), êî òî ðûì, ÿ ïðè ìå ÷àþ, ñòîëü æå, êàê è òå áå, õî ÷åò ñÿ óç íàòü ïðî ýòó äè êî âè íó. Íó, áûòü òàê. Ñëó øàé òå æ!..

— Ðàç, çà êà êóþ âè íó, åé­áî ãó, óæå è íå çíàþ, òîëü êî âû ãíà ëè îä íî ãî ÷åð òà èç ïåê ëà.

— Êàê æå, êóì? — ïðå ðâàë ×å ðå âèê, — êàê æå ìîã ëî ýòî ñòàòü ñÿ, ÷òî áû ÷åð òà âû ãíà ëè èç ïåê ëà?

— ×òî æ äå ëàòü, êóì? âû ãíà ëè, äà è âû ãíà ëè, êàê ñî­áà êó ìó æèê âû ãî íÿ åò èç õà òû.

Âîò ÷åð òó áåä íî ìó òàê ñòà ëî ñêó÷ íî, òàê ñêó÷ íî ïî ïåê ëå, ÷òî õîòü äî ïåò ëè. ×òî äå ëàòü? Äà âàé ñ ãî ðÿ ïüÿí ñò âî âàòü. Óã íåç äèë ñÿ â òîì ñà ìîì ñà ðàå, êî òî ðûé, òû âè äåë, ðàç âà ëèë­ñÿ ïîä ãî ðîþ è ìè ìî êî òî ðî ãî íè îäèí äî á ðûé ÷å ëî âåê íå

109

ïðîé äåò òå ïåðü, íå îã ðà äèâ íà ïå ðåä ñå áÿ êðå ñ òîì ñâÿ òûì, è ñòàë ÷åðò òà êîé ãó ëÿ êà, êà êî ãî íå ñû ùåøü ìåæ äó ïà ðóá êà­ìè. Ñ óò ðà äî âå ÷å ðà òî è äå ëî, ÷òî ñè äèò â øèí êå!..

— Áîã çíà åò, ÷òî ãî âî ðèøü òû, êóì! Êàê ìîæ íî, ÷òî áû ÷åð òà âïó ñ òèë êòî­íè áóäü â øè íîê? Âåäü ó íå ãî æå åñòü, ñëà âà áî ãó, è êîã òè íà ëà ïàõ, è ðîæ êè íà ãî ëî âå.

— Âîò òî­òî è øòó êà, ÷òî íà íåì áû ëà øàï êà è ðó êà âè­öû. Êòî åãî ðàñ ïîç íà åò? Ãó ëÿë, ãó ëÿë — íà êî íåö ïðè øëîñü äî òî ãî, ÷òî ïðî ïèë âñå, ÷òî èìåë ñ ñî áîþ. Шèí êàðü äîë ãî âå ðèë, ïî òîì è ïå ðå ñòàë. Ïðè øëîñü ÷åð òó çà ëî æèòü êðàñ íóþ ñâèò êó ñâîþ...

— Çà ëî æèë è ãî âî ðèò åìó: «Ñìî ò ðè, æèä, ÿ ïðè äó ê òå­áå çà ñâèò êîé ðîâ íî ÷å ðåç ãîä: áå ðå ãè åå!» — è ïðî ïàë, êàê áóä òî â âî äó...

Ñî âðå ìå íåì øèí êàðü çà áûë ïðî óñ ëî âèå, ïðî äàë ñâèò êó êà­êî ìó­òî ïðî åç æå ìó ïà íó çà ïÿòü ÷åð âîí öåâ. А ðîâ íî ÷å ðåç ãîä ÿâèë ñÿ ÷åðò â ÷å ëî âå ÷å ñ êîì îá ëè ÷üå è ïî òðå áî âàë îò äàòü ñâîþ ñâèò êó. Õî çÿ èí øèí êà «ïðè êè íóë ñÿ, ÷òî è â ãëà çà íå âè äåë íè êà êîé ñâèòêè», íî âî âðå ìÿ âå ÷åð íåé ìî ëèò âû óñ ëû øàë êà êîé­òî øî ðîõ è âäðóã óâè äåë, ÷òî âî âñåõ îê íàõ «ïî âû ñ­òàâ ëÿ ëèñü ñâè íûå ðû ëà...»

<...> Òóò â ñà ìîì äå ëå ïî ñëû øàë ñÿ êà êîé­òî íå ÿñ íûé çâóê, âåñü ìà ïî õî æèé íà õðþ êà íüå ñâè íüè, âñå ïî áëåä íå ëè... Ïîò âû ñòó ïèë íà ëè öå ðàñ ñêàç÷è êà.

— ×òî? — ïðî èç íåñ â èñ ïó ãå ×å ðå âèê.— Íè ÷å ãî!.. — îò âå ÷àë êóì, òðÿ ñÿñü âñåì òå ëîì.— Аñü?.. — îòî çâàë ñÿ îäèí èç ãîñ òåé.— Òû ñêà çàë?..— Íåò!— Êòî æ ýòî õðþê íóë?— Áîã çíà åò, ÷å ãî ìû ïå ðå ïî ëî øè ëèñü! Íè êî ãî íåò!Âñå áî ÿç ëè âî ñòà ëè îñ ìà ò ðè âàòü ñÿ âî êðóã è íà ÷à ëè øà­

ðèòü ïî óã ëàì. Õè â ðÿ áû ëà íè æè âà íè ìåðò âà.— Ýõ âû, áà áû! áà áû! — ïðî èç íåñ ëà îíà ãðîì êî. — Âàì

ëè êî çà êî âàòü è áûòü ìó æü ÿ ìè! Âàì áû âå ðå òå íî â ðó êè, äà è ïî ñà äèòü çà ãðå áåíü! Îäèí êòî­íè áóäü, ìî æåò, ïðî ñòè

110

ãîñ ïî äè... Ïîä êåì­íè áóäü ñêà ìåé êà çà ñêðè ïå ëà, à âñå è ìåò­íó ëèñü êàê ïî ëî óì íûå!

Ýòî ïðè âå ëî â ñòûä íà øèõ õðà á ðå öîâ è çà ñòà âè ëî èõ îáî­ä ðèòü ñÿ; êóì õëåá íóë èç êðóæ êè è íà ÷àë ðàñ ñêà çû âàòü äà­ëåå:

— Æèä îá ìåð; îä íà êî æ ñâè íüè, íà íî ãàõ, äëèí íûõ, êàê õî äó ëè, ïî âëå çà ëè â îê íà è ìè ãîì îæè âè ëè æè äà ïëå òå íû ìè òðîé ÷àò êà ìè, çà ñòà âÿ åãî ïëÿ ñàòü ïî âû øå âîò ýòî ãî ñâî ëî êà. Æèä — â íî ãè, ïðè çíàë ñÿ âî âñåì... Òîëü êî ñâèò êè íåëü çÿ óæå áû ëî âî ðî òèòü ñêî ðî. Ïà íà îáî êðàë íà äî ðî ãå êà êîé­òî öû ãàí è ïðî äàë ñâèò êó ïå ðå êóï êå1, òà ïðè âåç ëà åå ñíî âà íà Ñî ðî ÷èí ñêóþ ÿð ìàð êó, íî ñ òåõ ïîð óæå íè êòî íè ÷å ãî íå ñòàë ïî êó ïàòü ó íåé. Ïå ðå êóï êà äè âè ëàñü, äè âè ëàñü, è, íà êî íåö, ñìåê íó ëà: âåð íî, âè íîþ âñå ìó êðàñ íàÿ ñâèò êà. Íå­äà ðîì, íà äå âàÿ åå, ÷óâ ñò âî âà ëà, ÷òî åå âñå äàâèò ÷òî­òî. Íå äó ìàÿ, íå ãà äàÿ äîë ãî, áðî ñè ëà â îãîíü — íå ãî ðèò áå ñîâ ñêàÿ îäåæ äà! «Ý, äà ýòî ÷åð òîâ ïî äà ðîê!» Ïå ðå êóï êà óìó ä ðè ëàñü è ïîä ñó íó ëà â âîç îä íî ìó ìó æè êó, âû âåç øå ìó ïðî äà âàòü ìàñ ëî. Äó ðåíü è îá ðà äî âàë ñÿ, òîëü êî ìàñ ëà íè êòî è ñïðà­øè âàòü íå õî òåë. «Ýõ, íå äî á ðûå ðó êè ïîä êè íó ëè ñâèò êó!» Ñõâà òèë òî ïîð è èç ðó áèë åå â êó ñ êè, ãëÿäü — è ëå çåò êó ñîê ê äðó ãî ìó è îïÿòü öå ëàÿ ñâèò êà. Ïå ðå êðå ñ òèâ øèñü, õâà òèë òî ïî ðîì â äðó ãîé ðàç, êó ñ êè ðàç áðî ñàë ïî âñå ìó ìå ñ òó è óå õàë. Òîëü êî ñ òåõ ïîð êàæ äûé ãîä, è êàê ðàç âî âðå ìÿ ÿð ìàð êè, ÷åðò ñ ñâè íîþ ëè ÷è íîþ õî äèò ïî âñåé ïëî ùà äè, õðþ êà åò è ïîä áè ðà åò êó ñ êè ñâî åé ñâèò êè. Òå ïåðü, ãî âî ðÿò, îä íî ãî òîëü êî ëå âî ãî ðó êà âà íå äî ñòà åò åìó. Ëþ äè ñ òåõ ïîð îò êðå ùè âà þò ñÿ îò òî ãî ìå ñ òà, è âîò óæå áó äåò ëåò äå ñÿ òîê, êàê íå áû ëî íà íåì ÿð ìàð êè. Äà íå ëåã êàÿ äåð íó ëà òå ïåðü çà ñå äà òå ëÿ îò...

Äðó ãàÿ ïî ëî âè íà ñëî âà çà ìåð ëà íà óñ òàõ ðàñ ñêàç ÷è êà...Îê íî áðÿê íó ëî ñ øó ìîì, ñòåê ëà, çâå íÿ, âû ëå òå ëè âîí, è

ñòðàø íàÿ ñâè íàÿ ðî æà âû ñòà âè ëàñü, ïî âî äÿ î÷à ìè, êàê áóä òî ñïðà øè âàÿ: «А ÷òî âû òóò äå ëà å òå, äî á ðûå ëþ äè?»

1 Ï å ð å ê ó ï ê à — òîðãîâêà.

111

VIII

Óæàñ ñêî âàë âñåõ íà õî äèâ øèõ ñÿ â õà òå. Êóì ñ ðà çè íó­òûì ðòîì ïðå âðà òèë ñÿ â êà ìåíü. Ãëà çà åãî âû ïó ÷è ëèñü, êàê áóä òî õî òå ëè âû ñò ðå ëèòü...

— Аé! Аé! Аé! — îò ÷à ÿí íî çà êðè ÷àë îäèí, ïî âà ëèâ øèñü íà ëàâ êó â óæà ñå è áîë òàÿ íà íåé ðó êà ìè è íî ãà ìè. «Ñïà ñàé­ òå!» — ãîð ëà íèë äðó ãîé, çà êðûâ øèñü òó ëó ïîì. Êóì, âû âå­äåí íûé èç ñâî å ãî îêà ìå íå íèÿ âòî ðè÷ íûì èñ ïó ãîì, ïî ïîëç â ñó äî ðî ãàõ ïîä ïî äîë ñâî åé ñó ïðó ãè. Âû ñî êèé õðà á ðåö ïî ëåç â ïå÷ü, íå ñìî ò ðÿ íà óç êîå îò âåð ñòèå, è ñàì çà äâè íóë ñå áÿ çà ñëîí êîþ. А ×å ðå âèê, êàê áóä òî îá ëè òûé ãî ðÿ ÷èì êè ïÿò­êîì, ñõâà òèâ øè íà ãî ëî âó ãîð øîê âìå ñ òî øàï êè, áðî ñèë ñÿ ê äâå ðÿì è êàê ïî ëî óì íûé áå æàë ïî óëè öå, íå âè äÿ çåì ëè ïîä ñî áîþ, îä íà óñ òà ëîñòü òîëü êî çà ñòà âè ëà åãî óìåíü øèòü íå ìíî ãî ñêî ðîñòü áå ãà. Ñåðä öå åãî êî ëî òè ëîñü, êàê ìåëü íè÷­íàÿ ñòó ïà, ïîò ëèë ãðà äîì.  èç íå ìî æå íèè ãî òîâ óæå áûë îí óïàñòü íà çåì ëþ, êàê âäðóã ïî ñëû øà ëîñü åìó, ÷òî êòî­òî ãî íèò ñÿ çà íèì.. Äóõ ó íå ãî çà íÿë ñÿ... «×åðò! ÷åðò!» — êðè­÷àë îí áåç ïà ìÿ òè, óò ðî ÿ ñè ëû, è ÷å ðåç ìè íó òó áåç ÷óâñòâ ïî âà ëèë ñÿ íà çåì ëþ...

Õ

Íà ñëå äó þ ùåå óò ðî ïî ñëå íî ÷è, íà ïîë íåí íîé ñòðà õà ìè, ×å ðå âèê âñå æå ðå øèë ïðî äà âàòü ñâîþ êî áû ëó. Íî íà äó øå ó íå ãî áû ëî êà êîå-òî äóð íîå ïðåä ÷óâ ñò âèå...

— Áó äåò ïðî äà æà òå ïåðü! — âîð ÷àë îí ñàì ñå áå, îò âÿ çû âàÿ êî áû ëó è âå äÿ åå íà ïëî ùàäü. — Íå äà ðîì, êîã äà ÿ ñáè ðàë­ñÿ íà ýòó ïðî êëÿ òóþ ÿð ìàð êó, íà äó øå áû ëî òàê òÿ æå ëî, êàê áóä òî êòî âçâà ëèë íà òå áÿ äîõ ëóþ êî ðî âó, è âî ëû äâà ðà çà ñà ìè ïî âî ðà ÷è âà ëè äî ìîé.

Òóò ôè ëî ñîô ñò âî âà íèå íà øå ãî ×å ðå âè êà ïðå ðâà íî áû ëî òîë ñòûì è ðåç êèì ãî ëî ñîì. Ïðåä íèì ñòî ÿë âû ñî êèé öû ãàí.

— ×òî ïðî äà åøü, äî á ðûé ÷å ëî âåê?Ïðî äà âåö ïî ìîë ÷àë, ïî ñìî ò ðåë íà íå ãî ñ íîã äî ãî ëî âû

è ñêà çàë ñ ñïî êîé íûì âè äîì, íå îñ òà íàâ ëè âà ÿñü è íå âû ïó­ñ êàÿ èç ðóê óç äû:

112

— Ñàì âè äèøü, ÷òî ïðî äàþ!— Ðå ìåø êè? — ñïðî ñèë öû ãàí, ïî ãëÿ äû âàÿ íà íà õî äèâ­

øó þ ñÿ â ðó êàõ åãî óç äó.— Äà, ðå ìåø êè, åñ ëè òîëü êî êî áû ëà ïî õî æà íà ðå ìåø êè.— Îä íà êî æ, ÷åðò âîçü ìè, çåì ëÿê, òû, âèä íî, åå ñî ëî­

ìîþ êîð ìèë!— Ñî ëî ìîþ? Òóò ×å ðå âèê õî òåë áû ëî ïî òÿ íóòü óç äó, ÷òî áû ïðî âå ñ òè

ñâîþ êî áû ëó è îá ëè ÷èòü âî ëæè áåñ ñòûä íî ãî ïî íî ñè òå ëÿ, íî ðó êà åãî ñ íå î áûê íî âåí íîþ ëåã êî ñ òüþ óäà ðè ëàñü â ïîä áî ðî­äîê. Ãëÿ íóë — â íåé ïå ðå ðå çàí íàÿ óç äà è ê óç äå ïðè âÿ çàí­íûé — î óæàñ! Âî ëî ñû åãî ïîä íÿ ëèñü ãî ðîþ! — êó ñîê êðàñ­íî ãî ðó êà âà ñâèò êè!.. Ïëþ íóâ, êðå ñ òÿñü è áîë òàÿ ðó êà ìè, ïî áå æàë îí îò íå î æè äàí íî ãî ïî äàð êà è, áû ñ ò ðåå ìî ëî äî ãî ïà ðóá êà, ïðî ïàë â òîë ïå.

XII

Êó ìà ïî ñ÷è òà ëè çà ñî îáù íè êà ×å ðå âè êà è ñâÿ çà ëè èõ âìå ñ òå.

— Çà ÷òî æå ýòî, êóì, íà íàñ íà ïàñòü òà êàÿ? Òå áå åùå íè ÷å ãî, òå áÿ âè íÿò ïî êðàé íåé ìå ðå çà òî, ÷òî ó äðó ãî ãî óê ðàë, íî çà ÷òî ìíå íå ñ÷à ñò ëèâ öó, íå äî á ðûé ïî êëåï òà êîé: áóä òî ó ñà ìî ãî ñå áÿ ñòÿ íóë êî áû ëó? Âèä íî, íàì, êóì, íà ðî äó óæå íà ïè ñà íî íå èìåòü ñ÷à ñ òüÿ!

— Ãî ðå íàì, ñè ðî òàì áåä íûì!Òóò îáà êó ìà ïðè íÿ ëèñü âñõëè ïû âàòü íà âç ðûä.— ×òî ñ òî áîþ, Ñî ëî ïèé?— ñêà çàë âî øåä øèé â ýòî âðå ìÿ

Ãðèöü êî. — Êòî ýòî ñâÿ çàë òå áÿ?— А! Ãî ëî ïó ïåí êî, Ãî ëî ïó ïåí êî!— çà êðè ÷àë, îá ðà äî âàâ­

øèñü, Ñî ëî ïèé. — Âîò, êóì, ýòî òîò ñà ìûé, î êî òî ðîì ÿ ãî âî ðèë òå áå...

— ×òî æ òû, êóì, òàê íå óâà æèë òà êî ãî ñëàâ íî ãî ïà ðóá êà?— Âîò, êàê âè äèøü,— ïðî äîë æàë ×å ðå âèê, îáî ðî òÿñü ê

Ãðèöü êó,— íà êà çàë áîã, âèä íî, çà òî, ÷òî ïðî âè íèë ñÿ ïå ðåä òî áîé. Ïðî ñòè, äî á ðûé ÷å ëî âåê! Åé­áî ãó, ðàä áû áûë ñäå­

113

ëàòü âñå äëÿ òå áÿ... Íî ÷òî ïðè êà æåøü? Â ñòà ðó õå äüÿ âîë ñè äèò!

— ß íå çëî ïà ìÿ òåí, Ñî ëî ïèé. Åñ ëè õî ÷åøü, ÿ îñ âî áî æó òå áÿ! — Òóò îí ìèã íóë õëîï öàì, è òå æå ñà ìûå, êî òî ðûå ñ òî ðî æè ëè åãî, êè íó ëèñü ðàç âÿ çû âàòü. — Çà òî è òû ñäå ëàé, êàê íóæ íî: ñâàäü áó! — äà è ïî ïè ðó åì òàê, ÷òî áû öå ëûé ãîä áî ëå ëè íî ãè îò ãî ïà êà.

— Ñìî ò ðè æ, Ñî ëî ïèé, ÷å ðåç ÷àñ ÿ áó äó ê òå áå, à òå ïåðü ñòó ïàé äî ìîé: òàì îæè äà þò òå áÿ ïî êóï ùè êè òâî åé êî áû ëû è ïøå íè öû!

— Êàê! Ðàç âå êî áû ëà íà øëàñü?— Íà øëàñü!×å ðå âèê îò ðà äî ñ òè ñòàë íå ïî äâè æåí, ãëÿ äÿ âñëåä óõî­

äèâ øå ìó Ãðèöü êî.— ×òî, Ãðèöü êî, õó äî ìû ñäå ëà ëè ñâîå äå ëî?— ñêà çàë

âû ñî êèé öû ãàí ñïå øèâ øå ìó ïà ðóá êó. — Âî ëû âåäü ìîè òå­ïåðü?

— Òâîè! Òâîè!

XIII

Ïîä ïåð øè ëîê òåì õî ðî øåíü êèé ïîä áî ðî äîê ñâîé, çà äó­ìà ëàñü Ïà ðà ñêà, îä íà, ñè äÿ â õà òå. Ìíî ãî ãðåç îá âè âà ëîñü îêî ëî ðó ñîé ãî ëî âû. Èíî ãäà âäðóã ëåã êàÿ óñ ìåø êà òðî ãà ëà åå àëûå ãóá êè è êà êîå­òî ðà äî ñò íîå ÷óâ ñò âî ïî äû ìà ëî òåì­íûå åå áðî âè, à èíî ãäà ñíî âà îá ëà êî çà äóì ÷è âî ñ òè îïó ñ êà­ëî èõ íà êà ðèå ñâåò ëûå î÷è. «Íó ÷òî, åñ ëè íå ñáó äåò ñÿ òî, ÷òî ãî âî ðèë îí? — øåï òà ëà îíà ñ êà êèì­òî âû ðà æå íè åì ñî ìíå íèÿ. — Íó ÷òî, åñ ëè ìå íÿ íå âû äà äóò? Åñ ëè... Íåò, íåò; ýòî ãî íå áó äåò! Ìà ÷å õà äå ëà åò âñå, ÷òî åé íè âçäó ìà­åò ñÿ; ðàç âå è ÿ íå ìî ãó äå ëàòü òî ãî, ÷òî ìíå âçäó ìà åò ñÿ? Óï ðÿì ñò âà­òî è ó ìå íÿ äî ñòà íåò. Êà êîé æå îí õî ðî øèé! Êàê ÷óä íî ãî ðÿò åãî ÷åð íûå î÷è! Êàê ëþ áî ãî âî ðèò îí: Ïà ðà ñþ, ãî ëóá êî! Êàê ïðè ñòà ëà ê íå ìó áå ëàÿ ñâèò êà! Åùå áû ïî ÿñ ïî ÿð ÷å!.. Ïó ñ êàé óæå, ïðàâ äà, ÿ åìó âû òêó, êàê ïå ðåé äåì æèòü â íî âóþ õà òó...

114

Òóò âñòà ëà îíà, äåð æà â ðó êàõ çåð êàëü öå, è, íà êëî íÿñü ê íå ìó ãî ëî âîþ, òðå ïåò íî øëà ïî õà òå...

...È íà ÷à ëà ïðè òî ïû âàòü íî ãà ìè, âñå ÷åì äà ëåå, ñìå ëåå, íà êî íåö ëå âàÿ ðó êà åå îïó ñ òè ëàñü è óïåð ëàñü â áîê, è îíà ïî ø ëà òàí öå âàòü, ïî áðÿ êè âàÿ ïîä êî âà ìè, äåð æà ïå ðåä ñî áîþ çåð êà ëî è íà ïå âàÿ ëþ áè ìóþ ïåñ íþ...

×å ðå âèê çà ãëÿ íóë â ýòî âðå ìÿ â äâåðü è, óâè äÿ äî÷ü ñâîþ òàí öó þ ùåé ïå ðåä çåð êà ëîì, îñ òà íî âèë ñÿ. <...> Ãðîì êèé õî­õîò êó ìà çà ñòà âèë îáî èõ âçäðîã íóòü.

— Âîò õî ðî øî, áàòü êà ñ äî÷ êîé çà òå ÿ ëè çäåñü ñà ìè ñâàäü­áó! Ñòó ïàé òå æå ñêî ðåå: æå íèõ ïðèøåë!

Ïðè ïî ñëåä íåì ñëî âå Ïà ðà ñêà âñïûõ íó ëà ÿð ÷å àëîé ëåí­òû, ïî âÿ çû âàâ øåé åå ãî ëî âó, à áåñ ïå÷ íûé îòåö åå âñïîì íèë, çà ÷åì ïðè øåë îí.

— Íó, äî÷ êà! Ïîé äåì ñêî ðåé! Õè â ðÿ ñ ðà äî ñ òè, ÷òî ÿ ïðî­äàë êî áû ëó, ïî áå æà ëà, — ãî âî ðèë îí, áî ÿç ëè âî îã ëÿ äû âà ÿñü ïî ñòî ðî íàì, — ïî áå æà ëà çà êó ïàòü ñå áå ïëàõò1 è äå ðþã âñÿ­êèõ, òàê íóæ íî äî ïðè õî äó åå âñå êîí ÷èòü.

Íå óñ ïå ëà Ïà ðà ñêà ïå ðå ñòó ïèòü çà ïî ðîã õà òû, êàê ïî­÷óâ ñò âî âà ëà ñå áÿ íà ðó êàõ ïà ðóá êà â áå ëîé ñâèò êå, êî òî ðûé ñ êó ÷åþ íà ðî äà âû æè äàë åå íà óëè öå.

— Áî æå, áëà ãî ñëî âè! — ñêà çàë ×å ðå âèê, ñêëà äû âàÿ èì ðó êè.— Ïóñòü èõ æè âóò, êàê âåí êè âüþò!

Òóò ïî ñëû øàë ñÿ øóì â íà ðî äå:— ß ñêî ðåå òðåñ íó, ÷åì äî ïó ùó äî ýòî ãî! — êðè ÷à ëà ñî­

æè òåëü íè öà Ñî ëî ïèÿ, êî òî ðóþ, îä íà êî æ, ñ õî õî òîì îò òàë­êè âà ëà òîë ïà íà ðî äà.

— Íå áå ñèñü, íå áå ñèñü, æèí êà! — ãî âî ðèë õëàä íî êðîâ íî ×å ðå âèê, âè äÿ, ÷òî ïà ðà äþ æèõ öû ãàí îâ ëà äå ëà åå ðó êà ­ ìè. — ×òî ñäå ëà íî, òî ñäå ëà íî, ÿ ïå ðå ìå íÿòü íå ëþá ëþ!

— Íåò! Íåò! Ýòî ãî­òî íå áó äåò! — êðè ÷à ëà Õè â ðÿ, íî íè­êòî íå ñëó øàë åå, íå ñêîëü êî ïàð îá ñòó ïè ëî íî âóþ ïà ðó è ñî ñòà âè ëè îêî ëî íåå íå ïðî íè öà å ìóþ òàí öó þ ùóþ ñòå íó.

1 Ï ë à õ ò à — îòðåç òêàíè.

115

Ëþ äè, íà óã ðþ ìûõ ëè öàõ êî òî ðûõ, êà æåò ñÿ, âåê íå ïðî­ñêàëü çû âà ëà óëûá êà, ïðè òî ïû âà ëè íî ãà ìè è âçäðà ãè âà ëè ïëå ÷à ìè. Âñå íå ñëîñü. Âñå òàí öå âà ëî.

Âîïðîñû è çàäàíèÿ

I. Êàê âû ïî íÿ ëè ïðî èç âå äå íèå í. Â. ãî ãî ëÿ è ÷òî âàñ â íåì çà èí òå ðå ñî âà ëî?

1. Ãäå ïðî èñ õî äÿò îñ íîâ íûå ñî áû òèÿ, îïè ñàí íûå â ïî âå ñ òè?2. ×òî ÿâè ëîñü ïðè ÷è íîé âîë íå íèÿ ëþ äåé íà ÿð ìàð êå?3. Êàê óäà ëîñü ìî ëî äî ìó ïà ðóá êó çà ïî ëó ÷èòü â íå âå ñ òû êðà­

ñà âè öó Ïà ðà ñêó?

II. Ïî ðàç ìû ø ëÿ åì íàä ïðî ÷è òàí íûì

1. Ïå ðå ÷è òàé òå îïè ñà íèå âî çà (òå ëå ãè) è åãî ñå äî êîâ. Êà êèå âïå ÷àò ëå íèÿ ñëî æè ëèñü ó âàñ î õî çÿ è íå, åãî æå íå è äî ÷å ðè?

2. Êà êèå ÷à ñ òè ìîæ íî âû äå ëèòü â ïî âå ñ òè? Îçà ãëàâü òå êàæ­äóþ èç íèõ.

3. Ïðî ñëå äè òå, êàê øåë ê äî ñòè æå íèþ ñâî åé öå ëè Ãðèöü êî. Ïðàâ ëè áûë îí, êîã äà ðå øèë âîñ ïîëü çî âàòü ñÿ ñëó õà ìè î íå ÷è­ñ òîé ñè ëå?

III. Áóäü òå âíè ìà òåëü íû ê õó äî æå ñò âåí íî ìó ñëî âó

1.  íà ÷à ëå II ãëà âû ñåëü ñêàÿ ÿð ìàð êà ñðàâ íè âà åò ñÿ ñ âî äî­ïà äîì. Íàé äè òå ñëî âà è âû ðà æå íèÿ, êî òî ðûå ïå ðå äà þò ýòî ñõîä­ñò âî.

2. Âû äå ëè òå îïè ñà íèÿ âíåø íî ñ òè (ëè öà, îäåæ äû, ôè ãó ðû) ìî­ëî äûõ ãå ðî åâ ïî âå ñ òè. Ìîæ íî ëè óò âåðæ äàòü, ÷òî ïè ñà òåëü ëþ­áó åò ñÿ êðà ñî òîé ñâî èõ ãå ðî åâ?

3. Êà êèå ñëî âà è âû ðà æå íèÿ, ïî­âà øå ìó, ìîæ íî îò íå ñ òè ê óê­ðà è íèç ìàì, ò. å. õà ðàê òåð íûì äëÿ óê ðà èí ñêî ãî íà ðî äà?

4. Ïîä ãî òîâü òå õó äî æå ñò âåí íûé ïå ðå ñêàç îä íî ãî èç ýïè çî äîâ, íà ïðè ìåð: «Аé äà äèâ ÷è íà!» (ïåð âàÿ âñòðå ÷à Ãðèöü êî ñ Ïà ðà ñêîé), «Ñòðàí íîå ïðî èñ øå ñò âèå íà ÿð ìàð êå».

5. Ïîä ãî òîâü òå ÷òå íèå â ëè öàõ îä íî ãî èç äè à ëî ãîâ. Îá ðà òè òå âíè ìà íèå, êàê âå äóò ñå áÿ ãå ðîè, êàê îíè âû ãëÿ äÿò.

IV. ðàçâèòèå ðå÷è

Ñîñòàâüòå ðàññêàç íà òåìó: «Ýòî ÿðìàðêè êðàñêè...», «Äàðû óçáåêñêîé çåìëè» (Îá îñåííèõ ÿðìàðêàõ â Óçáåêèñòàíå).

116

Ñ.Ò. Аê ñà êîâ ðî äèë ñÿ â Óôå, â íå áî ãà òîé, íî ñòà ðèí íîé äâî ðÿí ñêîé ñå ìüå. Äåò ñêèå ãî äû Аê ñà êîâ ïðî âåë â äå äîâ ñêîì èìå íèè, â ðà äî ñò íîì îùó ùå íèè øè ðî êî ãî ðàç äî ëüÿ ñòåï­íûõ ïðî ñòî ðîâ. Îí óíàñ ëå äî âàë îò îò öà æè âóþ ïî ýòè ÷å ñ êóþ ñòðàñòü ê îá ùå íèþ ñ ïðè ðî äîé. Ëîä êà, óäî÷ êà, à âñêî ðå è ðó æüå íà ÷è íàþò çà ïîë íÿòü íå òîëü êî äî ñóã, íî ïî÷ òè âñþ æèçíü ìàëü ÷è êà.

Ãî äû ó÷å áû áû ëè ñâÿ çà íû ó Аê ñà êî âà ñ Êà çà íüþ: ñíà ÷à­ëà ãèì íà çèÿ, à çà òåì — óíè âåð ñè òåò. Åùå â ãèì íà çè ÷å ñ êèå ãîäû Аê ñà êîâ îêà çàë ñÿ â öåí ò ðå êðóæ êà ìî ëî äûõ ëþ äåé, ïðî ÿâ ëÿâ øèõ æè âîé èí òå ðåñ ê èñ êóñ ñò âó — òå à ò ðó è ëè òå­ðà òó ðå.  óíè âåð ñè òå òå æå Аê ñà êîâ áûë îð ãà íè çà òî ðîì ñà­ìî äå ÿ òåëü íî ãî òå à ò ðà, åãî ïåð âûì «äè ðåê òî ðîì».

Íå ìåíü øèì áû ëî óâ ëå ÷å íèå ãèì íà çè ñ òîâ è ñòó äåí òîâ ëè òå ðà òóð íûì òâîð ÷å ñò âîì. Ñòó äåí òû ñà ìè èç äà âà ëè ðó êî ­ ïèñ íûå æóð íà ëû. Êàæ äûé íî ìåð «Æóð íà ëà íà øèõ çà íÿ ­òèé» (òàê íà çû âàë ñÿ îäèí èç íèõ) îò êðû âàë ñÿ ýïè ãðà ôîì, ñî ÷è íåí íûì Аê ñà êî âûì: «Ìíî ãèå ïè øóò äëÿ ñëà âû, ìû ïè øåì äëÿ óäî âîëü ñò âèÿ; ïðè ÿò íàÿ óëûá êà íà óñ òàõ íà­ øèõ òî âà ðè ùåé è äðó çåé åñòü äëÿ íàñ äðà ãî öåí íûé âå íîê íà ãðà äû».

Ïî ñëå îêîí ÷à íèÿ óíè âåð ñè òå òà Аê ñà êîâ ïå ðå åõàë â Ïå­ òåð áóðã, ãäå îí ðà áî òàë ïå ðå âîä ÷èêîì íà «ãî ñó äàð ñò âåí­

ñåðãåéòèìîôååâè÷

àêñàêîâ

(1791—1859)

117

íîé ñëóæ áå» â «Êî ìèñ ñèè ñî ñòàâ ëå íèÿ çà êî íîâ», à ïîç­æå îí áûë îï ðå äå ëåí â «Ýêñ ïå äè öèþ î ãî ñó äàð ñò âåí íûõ äî õî äàõ». Ñêó÷ íàÿ êàí öå ëÿð ñêàÿ ðà áî òà ðàç äðà æà ëà è îãîð­÷à ëà Аê ñà êî âà, è â 1819 ãî äó îí ïî äàë ïðî øå íèå îá îò ­ñòàâ êå.

Ñ ýòî ãî âðå ìå íè íà ÷è íà åò ñÿ ëè òå ðà òóð íûé ïå ðè îä æèç íè Аê ñà êî âà. Îí ïè øåò ñòè õè, çà íè ìà åò ñÿ ïå ðå âî äà ìè (â îñ­íîâ íîì ïå ðå âî äèò äðà ìà òè ÷å ñ êèå ïðî èç âå äå íèÿ çà ðó áåæ íûõ àâ òî ðîâ — Ñî ôîê ëà, Ìî ëü å ðà).

Íà äî ñêà çàòü, ÷òî ëè òå ðà òóð íóþ äå ÿ òåëü íîñòü Аê ñà êîâ ñîâ ìå ùà åò ñ âîñ ïè òà íè åì äå òåé, îõî òîé, ðûá íîé ëîâ ëåé, ÷òå­íè åì, ïå ðè î äè ÷å ñ êè ìå íÿÿ ðó æüå èëè óäî÷ êó íà ïå ðî.

 1821 ãî äó Аê ñà êî âà èç áðà ëè â äåé ñò âè òåëü íûå ÷ëå íû «Îá ùå ñò âà ëþ áè òå ëåé ðîñ ñèé ñêîé ñëî âåñ íî ñ òè».

Ïî ñëå äó þ ùèå ãî äû æèç íè áû ëè ñâÿ çà íû ó Аê ñà êî âà íå òîëü êî ñ ëè òå ðà òóð íîé, íî è ïå äà ãî ãè ÷å ñ êîé äå ÿ òåëü íî ñ òüþ.  30­å ãî äû îí ðà áî òàë èí ñïåê òî ðîì ó÷è ëè ùà, à çà òåì äè­ðåê òî ðîì èí ñòè òó òà. Äè ðåê òîð ñò âî Аê ñà êî âà îñ òà âè ëî äî á ðûå âîñ ïî ìè íà íèÿ â ïà ìÿ òè âîñ ïè òàí íè êîâ èí ñòè òó òà. Îí ïðè äà­âàë áîëü øîå çíà ÷å íèå ðàñ øè ðå íèþ êðó ãî çî ðà âîñ ïè òàí íè êîâ, ðó êî âî äèë èõ äî ìàø íèì ÷òå íè åì. «Êòî õî ÷åò íà ó÷èòü ñÿ, — ïè ñàë îí ñû íó Ãðè ãî ðèþ, — òîò íà ó÷èò ñÿ âåç äå — õó äû èëè õî ðî øè áó äóò åãî ó÷è òå ëÿ. Ìà ëî òî ãî, ÷òî áû âû ó÷èòü çà äàí íîå íà ïà ìÿòü ïðè êà çà íèå — íà äîá íî æå ëàòü îá ðà çî âà­íèÿ, èñ êàòü åãî âåç äå, íå ïðî ïó ñ êàòü ñëó ÷àÿ íè ãäå, è òîã äà óñ ïå õè áó äóò âåð íû».

Êðóï íûì ñî áû òè åì ëè òå ðà òóð íîé áè î ãðà ôèè Аê ñà êî âà â 30­å ãî äû ÿâèë ñÿ åãî î÷åðê «Áó ðàí». Ýòîò î÷åðê îçíà ìå­íî âàë ðîæ äå íèå â Аê ñà êî âå õó äîæ íè êà­ðå à ëè ñ òà. Êàð òè íà ðàç áó øå âàâ øåé ñÿ ïðè ðî äû ïîêàçàíà ñ çà ìå ÷à òåëü íîé ñè ëîé ïî ýòè ÷å ñ êîé âû ðà çè òåëü íî ñ òè. Аê ñà êîâ ñêîå îïè ñà íèå áó ðà íà ñòà ëî îá ðàç öîì ïåé çàæ íîé æè âî ïè ñè â ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðå.

 1839 ãî äó Ñ. Ò. Аê ñà êîâ ñáëè æà åò ñÿ ñ Í. Â. Ãî ãî ëåì, è ýòî çíà êîì ñò âî ïå ðå õî äèò çà òåì â äîë ãî ëåò íþþ äðóæ áó, ïðî äîë æàâ øó þ ñÿ äî ñà ìîé ñìåð òè Ãî ãî ëÿ.

118

Ãî ãîëü ñ ïðè ñòàëü íûì âíè ìà íè åì ñëó øàë ðàñ ñêà çû Аê­ñà êî âà î ïðè ðî äå ñòåï íî ãî Çà âîë æüÿ è òà ìîø íåé æèç íè è ïî ñòî ÿí íî ïî áóæ äàë åãî âçÿòü ñÿ çà ïå ðî è íà ïè ñàòü ñâîè âîñ ïî ìè íà íèÿ.

Êàê áû â èñ ïîë íå íèå ýòî ãî îáå ùà íèÿ ïî ÿâè ëèñü îä íà çà äðó ãîé êíè ãè Ñ. Ò. Аê ñà êî âà «Çà ïè ñ êè îá óæå íüå», «Çà ïè­ñ êè ðó æåé íî ãî îõîò íè êà» è «Âîñ ïî ìè íà íèÿ».

Ãî ãîëü, Íå êðà ñîâ, Òóð ãå íåâ ãî ðÿ ÷î ïðè âåò ñò âî âà ëè ýòè êíè ãè, â êî òî ðûõ çà ìå ÷à òåëü íî èçî á ðà æå íû êàð òè íû ïðè­ðî äû, æèçíü ðûá, ïòèö. Íî ïî ìè ìî èñ êëþ ÷è òåëü íîé ëþá âè ê ïðè ðî äå, ïî ìè ìî ãëó áî êîé íà áëþ äà òåëü íî ñ òè, êíè ãè ýòè íà ïè ñà íû ïåð âî êëàññ íûì õó äîæ íè êîì ñëî âà.

Îäèí èç ñî âðå ìåí íè êîâ Аê ñà êî âà âñïî ìè íàë, ÷òî «...äëÿ Ñ. Ò. Аê ñà êî âà áû ëî íå ñòåð ïè ìî óïî òðå áèòü íå âåð íîå ñëî âî èëè ïðè ëà ãà òåëü íîå, íå ñâîé ñò âåí íîå ïðåä ìå òó, î êî òî ðîì îí ãî âî ðèë, è íå âû ðà æà þ ùåå åãî. Îí ÷óâ ñò âî âàë íå âåð íîñòü âû ðà æå íèÿ, êàê êà êóþ­òî îáè äó, íà íå ñåí íóþ ñà ìî ìó ïðåä­ìå òó, è êàê êà êóþ­òî íå ïðàâ äó â îò íî øå íèè ê ñâî å ìó ñîá­ñò âåí íî ìó âïå ÷àò ëå íèþ è óñ ïî êà è âàë ñÿ òîëü êî òîã äà, êîã äà íà õî äèë íà ñòî ÿ ùåå ñëî âî».

Íå î áû ÷àé íàÿ ñâå æåñòü, ïðî ñòî òà è ãëó áî êàÿ íà áëþ äà òåëü­íîñòü àâ òî ðà êàê áû ââî äÿò ÷è òà òå ëÿ — è âçðîñ ëî ãî è ðå áåí­êà — â ñî êðî âåí íóþ æèçíü ïðè ðî äû, çà ñòàâ ëÿ þò âñëó øàòü ñÿ è â ðî ïîò âå ñåí íèõ ðó ÷ü åâ, è â ÷è ñ òûå ãî ëî ñà ïòèö, ïî ÷óâ ñò­âî âàòü ñêðû òóþ æèçíü ëå ñà, îò ìå òèòü óäè âè òåëü íûå ïî ñâî åé êðà ñî òå óê ðîì íûå óãîë êè è øè ðî êèå ïðî ñòî ðû ðî äè íû.

Ñà ìûå çíà ÷è òåëü íûå ïðî èç âå äå íèÿ Ñ. Ò. Аê ñà êî âà — «Ñå­ìåé íàÿ õðî íè êà» è «Äåò ñêèå ãî äû Áà ã ðî âà­âíó êà».  ýòèõ êíè ãàõ Аê ñà êîâ íà ðÿ äó ñ çà ìå ÷à òåëü íû ìè êàð òè íà ìè ïðè­ðî äû ïî êà çàë êàð òè íó òÿ æå ëî ãî ïîä íå âîëü íî ãî òðó äà êðå­ñ òü ÿí, ñó ìåâ ïðî áó äèòü â ÷è òà òå ëå ñî ÷óâ ñò âèå ê ïðî ñòî ìó ÷å ëî âå êó.

Èìÿ Ñåð ãåÿ Òè ìî ôå å âè ÷à Аê ñà êî âà çà íè ìà åò ïî ÷åò íóþ ñòðà íè öó â èñ òî ðèè ðóñ ñêîé ëè òå ðà òó ðû.

119

Âîïðîñû è çàäàíèÿ

1. Ïî çíà êîìü òåñü ñ êðàò êèì ðàñ ñêà çîì î æèç íè è òâîð ÷å ñò âå Ñ. Ò. Аê ñà êî âà.

2. Ñ êåì èç ïè ñà òå ëåé­ñî âðå ìåí íè êîâ áûë áëè çîê Ñ. Ò. Аê ñà êîâ?3. ×òî ãî âî ðèë Аê ñà êîâ î âàæ íî ñ òè ó÷å íèÿ? Îáú ÿñ íè òå ñìûñë

åãî ñëîâ: «Íà äîá íî æå ëàòü îá ðà çî âà íèÿ».4. Ïðî ÷òè òå ñòðî êè îá îò íî øå íèè Аê ñà êî âà ê ñëî âó â õó äî æå­

ñò âåí íîì ïðî èç âå äå íèè. Ìîæ íî ëè ñó äèòü ïî ýòî ìó âû ñêà çû âà íèþ î òîì, ÷òî ìà ñ òåð ñò âî ïè ñà òå ëÿ îñ íî âû âà åò ñÿ íå òîëü êî íà òà ëàí òå, íî è íà áîëü øîì òðó äå â ïî èñ êàõ òî÷ íî ãî, ÿð êî ãî ñëî âà?

Î×ÅðÊ çÈìíÅãÎ äíß

 1813 ãî äó ñ ñà ìî ãî Íè êî ëè íà äíÿ1 óñ òà íî âè ëèñü òðå­ñ êó ÷èå äå êàáðü ñêèå ìî ðî çû, îñî áåí íî ñ çèì íèõ ïî âî ðî òîâ, êîã äà, ïî íà ðîä íî ìó âû ðà æå íèþ, ñîë íûø êî ïî ø ëî íà ëå òî, à çè ìà íà ìî ðîç. Ñòó æà ðîñ ëà ñ êàæ äûì äíåì, è 29 äå êà á ðÿ ðòóòü çà ñòû ëà è îïó ñ òè ëàñü â ñòåê ëÿí íûé øàð.

Ïòè öà ìåðç ëà íà ëå òó è ïà äà ëà íà çåì ëþ óæå îêî ÷å­íå ëîþ. Âî äà, âçáðî øåí íàÿ ââåðõ èç ñòà êà íà, âîç âðà ùà ëàñü îëå äå íå ëû ìè áðûç ãà ìè è ñî ñóëü êà ìè, à ñíå ãó áû ëî î÷åíü ìà ëî, âñå ãî íà âåð øîê, è íå ïðè êðû òàÿ çåì ëÿ ïðî ìåðç ëà íà òðè ÷åò âåð òè àð øè íà2.

Âðû âàÿ ñòîë áû äëÿ ïî ñò ðîé êè ðèæ íî ãî3 ñà ðàÿ, êðå ñ òü ÿ íå ãî âî ðè ëè, ÷òî íå çà ïîì íÿò, êîã äà áû òàê ãëó áî êî ïðî ìåð çà­ëà çåì ëÿ, è íà äå ÿ ëèñü â áó äó ùåì ãî äó íà áî ãà òûé óðî æàé îçè ìûõ õëå áîâ.

Âîç äóõ áûë ñóõ, òî íîê, æãó÷, ïðîí çè òå ëåí, è ìíî ãî õâî­ðà ëî íà ðî äó îò æå ñ òî êèõ ïðî ñòóä è âîñ ïà ëå íèé; ñîëí öå âñòà­âà ëî è ëî æè ëîñü ñ îã íåí íû ìè óøà ìè, è ìå ñÿö õî äèë ïî íå­

1 Í è ê î ë è í ä å í ü — öåð êîâ íûé ïðà çä íèê, ñïðàâ ëÿâ øèé ñÿ 6 äå êà á ðÿ ïî ñòà ðî ìó ñòè ëþ.

2 А ð ø è í — ìå ðà äëè íû, ðàâ íàÿ 71,12 ñì.3 Ð è æ í û é — îò ñëî âà ðè ãà — ïî ñò ðîé êà äëÿ ñóø êè ñíî ïîâ

õëå áà, ñà ðàé.

120

ìó, ñî ïðî âîæ äà å ìûé êðå ñ òî îá ðàç íû ìè ëó ÷à ìè; âå òåð ñîâ ñåì óïàë, è öå ëûå âî ðî õà õëå áà îñ òà âà ëèñü íå âå ÿí íû ìè, òàê ÷òî è äå âàòü ñÿ ñ íè ìè áû ëî íå êó äà.

Ñ òðó äîì ïðî áè âà ëè ïåø íÿ ìè1 è òî ïî ðà ìè ïðî ðó áè íà ïðó äó; ëåä áûë òîë ùè íîþ ñ ëèø êîì â àð øèí, è êîã äà äî­õî äè ëè äî âî äû, òî îíà, ñæà òàÿ òÿ æå ëî ëå äÿ íîþ êî ðêîþ, áè ëà, êàê èç ôîí òà íà, è òîã äà òîëü êî óñ ïî êà è âà ëàñü, êîã äà øè ðî êî çà òîï ëÿ ëà ïðî ðóáü, òàê ÷òî äëÿ ÷è ùå íèÿ åå íà äîá íî áû ëî ïîä ìà ùè âàòü ìîñ òêè.

Âå ëè êî ëå ïåí áûë âèä çèì íåé ïðè ðî äû. Ìî ðîç âû æàë âëàæ íîñòü èç äðå âåñ íûõ ñó ÷ü åâ è ñòâî ëîâ, è êó ñ òû è äå­ðå âüÿ, äà æå êà ìû øè è âû ñî êèå òðà âû îïó øè ëèñü áëå ñ òÿ­ ùèì èíå åì, ïî êî òî ðî ìó áåç âðåä íî ñêîëü çè ëè ñîë íå÷ íûå ëó ÷è, îñû ïàÿ èõ òîëü êî õî ëîä íûì áëå ñ êîì àë ìàç íûõ îã­íåé.

Êðàñ íû, ÿñ íû è òè õè ñòî ÿ ëè êî ðîò êèå çèì íèå äíè, ïî õî­æèå êàê äâå êàï ëè âî äû îäèí íà äðó ãîé, à êàê­òî íå âå ñå ëî, áåñ ïî êîé íî ñòà íî âè ëîñü íà äó øå, äà è íà ðîä ïðè óíûë.

Áî ëåç íè, áåç âå ò ðèå, áåñ ñíå æèå, è âïå ðå äè áåñ êîð ìè öà äëÿ ñêî òà. Êàê òóò íå ïðè óíûòü? Âñå ìî ëè ëèñü î ñíå ãå, êàê ëå­òîì î äîæ äå, è âîò, íàêî íåö, ïî ø ëè êî ñè÷ êè ïî íå áó, ìî­ðîç íà ÷àë ñäà âàòü, ïî ìåð ê ëà ÿñ íîñòü ñè íå ãî íå áà, ïî òÿ íóë çà ïàä íûé âå òåð, è ïóõ ëàÿ áå ëàÿ òó ÷à, íå çà ìåòíî íà äâè ãà ÿñü, çà âî ëîê ëà ñî âñåõ ñòî ðîí ãî ðè çîíò.

Êàê áóä òî ñäå ëàâ ñâîå äå ëî, âå òåð îïÿòü óòèõ, è áëà ãî­äàò íûé ñíåã íà ÷àë ïðÿ ìî, ìåä ëåí íî áîëü øè ìè êëî ÷ü ÿ ìè îïó ñ êàòü ñÿ íà çåì ëþ.

Ðà äî ñò íî ñìî ò ðå ëè êðå ñ òü ÿ íå íà êðóæèâøèå â âîç äó õå ïó øè ñ òûå ñíå æèí êè, êî òî ðûå, îïó ñ êà ëèñü íà çåì ëþ.

Ñíåã íà ÷àë èä òè ñ äå ðå âåí ñêî ãî ðàí íå ãî îáå äà, øåë áåñ­ïðå ñ òàí íî, ÷àñ îò ÷à ñó ãó ùå è ñèëü íåå.

ß âñå ãäà ëþ áèë ñìî ò ðåòü íà òè õîå ïà äå íèå ñíå ãà. ×òî­áû âïîë íå íà ñëà äèòü ñÿ ýòîé êàð òè íîé, ÿ âû øåë â ïî ëå, è

1 Ï å ø í ÿ — âèä ëî ìà äëÿ ïðî áè âà íèÿ ïðî ðó áè.

121

÷óä íîå çðå ëè ùå ïðåä ñòà âè ëîñü ãëà çàì ìî èì: âñå áåç ãðà íè÷­íîå ïðî ñò ðàí ñò âî âî êðóã ìå íÿ ïðåä ñòàâ ëÿ ëî âèä ñíåæ íî ãî ïî òî êà, áóä òî íå áå ñà ðàññòóïèëèñü, ðàñ ñû ïà ëèñü ñíåæ íûì ïó õîì è íà ïîë íè ëè âåñü âîç äóõ äâè æå íè åì è ïî ðà çè òåëü íîé òè øè íîé.

Íà ñòó ïà ëè äëèí íûå çèì íèå ñó ìåð êè; ïà äà þ ùèé ñíåã íà ÷è­íàë çà êðû âàòü âñå ïðåä ìå òû è áå ëûì ìðà êîì îäå âàë çåì ëþ.

ß âî ðî òèë ñÿ äî ìîé, íî íå â äóø íóþ êîì íà òó, à â ñàä è ñ íà ñëàæ äå íè åì õî äèë ïî äî ðîæ êàì, îñû ïà å ìûé ñíåæ íû­ìè õëî ïü ÿ ìè. Çà ñâå òè ëèñü îãîíü êè â êðå ñ òü ÿí ñêèõ èç áàõ, è áëåä íûå ëó ÷è ëåã ëè ïî ïå ðåê óëè öû; ïðåä ìå òû ñìå øà ëèñü, óòî íó ëè â ïî òåì íåâ øåì âîç äó õå.

ß âî øåë â äîì, íî è òàì äîë ãî ñòî ÿë ó îêîø êà, ñòîÿë äî òåõ ïîð, ïî êó äà óæå íåëü çÿ áû ëî ðàç ëè ÷èòü îïó ñ êà þ ùèõ ñÿ ñíå æè íîê...

«Êà êàÿ ïî ðî øà áó äåò çà â ò ðà! — ïî äó ìàë ÿ. — Åñ ëè ñíåã ê óò ðó ïå ðå ñòà íåò èä òè, ãäå ìà ëèê1 — òàì è ðó ñàê...» È îõîò íè ÷üè çà áî òû è ìå÷ òû îâ ëà äå ëè ìî èì âî îá ðà æå íè åì. ß îñî áåí íî ëþ áèë ñëå äèòü ðó ñà êîâ, êî òî ðûõ ìíî æå ñò âî âî äè­ëîñü ïî ãî ðàì è îâ ðà ãàì, îêî ëî õëåá íûõ êðå ñ òü ÿí ñêèõ ãó­ìåí.

ß ñ âå ÷å ðà ïðè ãî òî âèë âñå îõîò íè ÷üè ïðè ïà ñû è ñíà ðÿ ­ äû; íå ñêîëü êî ðàç âû áå ãàë ïî ñìî ò ðåòü, èäåò ëè ñíåã è, óáå äÿñü, ÷òî îí èäåò ïî­ïðåæ íå ìó, òàê æå ñèëü íî è òè õî, òàê æå ðîâ íî óñ òè ëàÿ çåì ëþ, ñ ïðè ÿò íû ìè íà äåæ äà ìè ëåã ñïàòü.

Äëèí íà çèì íÿÿ íî÷ü è îñî áåí íî â äå ðåâ íå, ãäå ëî æàò ñÿ ðà íî: áî êà ïðî ëå æè øü, äî æè äà ÿñü áå ëî ãî äíÿ. ß âñå ãäà ïðî­ñû ïàë ñÿ ÷à ñà çà äâà äî çà ðè è ëþ áèë âñòðå ÷àòü áåç ñâå÷ êè çèì íèé ðàñ ñâåò.  ýòîò äåíü âñòàë åùå ðà íåå è ñåé ÷àñ ïî øåë óç íàòü, ÷òî äå ëà åò ñÿ íà äâî ðå.

Íà äâî ðå áû ëà ñî âåð øåí íàÿ òè øè íà. Âîç äóõ ñòàë ìÿ ãîê, è, íå ñìî ò ðÿ íà äâå íàä öà òè ãðà äóñ íûé ìî ðîç, ìíå ïî êà çà ëîñü

1 Ì à ë è ê — çà ÿ÷èé ñëåä íà ñíå ãó.

122

òåï ëî. Âû ñû ïà ëèñü ñíåæ íûå òó ÷è, è òîëü êî èç ðåä êà êà êèå­òî çà ïîç äàâ øèå ñíå æèí êè ïà äà ëè ìíå íà ëè öî.

 äå ðåâ íå äàâ íî ïðî ñíó ëàñü æèçíü: âî âñåõ èç áàõ ñâå òè­ëèñü îãîíü êè è òî ïè ëèñü ïå ÷è, à íà ãóì íàõ, ïðè ñâå òå ïû­ëà þ ùåé ñî ëî ìû, ìî ëî òè ëè õëåá. Ãóë ðå ÷åé è ñòóê öå ïîâ ñ áëèæ íèõ îâè íîâ1 äî ëå òàë äî ìî å ãî ñëó õà.

ß çà ñìî ò ðåë ñÿ, çà ñëó øàë ñÿ è íå ñêî ðî âî ðî òèë ñÿ â ñâîþ òåï ëóþ êîì íà òó. ß ñåë ïðî òèâ îêîø êà íà âîñ òîê è ñòàë äî æè äàòü ñÿ ñâå òà; äîë ãî íåëü çÿ áû ëî çà ìå òèòü íè êà êîé ïå­ðå ìå íû.

Íî áå ëûé äåíü âñòó ïèë â ñâîè ïðà âà, è îñ âå ùå íèå îò òî ïÿ­ùåé ñÿ ïå÷ êè ïî ñòå ïåí íî èñ ÷å çà ëî. Êàê õî ðî øî, êàê ñëàä êî áû ëî íà äó øå! Ñïî êîé íî, òè õî è ñâåò ëî! Êà êèå­òî íå ÿñ íûå, ïîë íûå íå ãè, òåï ëûå ìå÷ òû íà ïîë íÿ ëè äó øó...

— Ëî øà äè ãî òî âû: ïî ðà, ñó äàðü, åõàòü! — ðàç äàë ñÿ ãî ëîñ Ãðè ãî ðèÿ Âà ñè ëü å âà, ìî å ãî òî âà ðè ùà ïî îõî òå è òà êî ãî æå ñòðà ñò íî ãî îõîò íè êà, êàê ÿ.

Ýòîò ãî ëîñ âîç âðà òèë ìå íÿ ê äåé ñò âè òåëü íî ñ òè. Ðàç ëå òå­ëèñü ñëàä êèå ãðå çû! Ðó ñà ÷üè ìà ëè êè çà ðÿ áè ëè ïå ðåä ìî è ìè ãëà çà ìè. ß ïî ñïåø íî ñõâà òèë ñî ñòå íû ìîå ëþ áè ìîå ðó æüå, ìî å ãî íå èç ìåí íî ãî èñ ïàí öà...2

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1.  ÷åì âè äèò ïè ñà òåëü êðà ñî òó çèì íåé ïðè ðî äû?2. Êàê îïè ñà íà êàð òè íà ðàí íå ãî çèì íå ãî óò ðà?3. Ïî ÷å ìó êðå ñ òü ÿ íèí ñ ðà äî ñ òüþ âñòðå ÷à åò ñíåã?4. Êàê îïè ñà íû àâ òî ðîì îõîò íè ÷üè çà áî òû è ìå÷ òû?5. Îïè øè òå êàð òè íó çèì íåé ïðè ðî äû ìå ñò íî ñ òè (ãî ðî äà, ñå ëà),

ãäå âû æè âå òå.

1 Î â è í — áîëü øîé ñà ðàé, ãäå õðà íèò ñÿ ñå íî.2 Í å è ç ì å í í î ã î è ñ ï à í ö à — àâ òîð èìå åò â âè äó ðó æüå

ðà áî òû èñ ïàíñêî ãî ðó æåé íî ãî ìà ñ òå ðà.

123

ÎñÅíÜ

ß ëþá ëþ îñåíü äà æå ñà ìóþ ïî çä íþþ, íî íå òó, êî òî ðóþ ëþ áÿò âñå.

ß ëþá ëþ íå ìî ðîç íûå, êðàñ íûå, ïî÷ òè îò óò ðà äî âå ÷å ðà âå ò ðåí ûå äíè; ÿ ëþá ëþ òåï ëûå, ñå ðûå, òè õèå è, ïî æà ëóé, äîæäëè âûå äíè.

Ìíå ïðî òèâ íà ðåç êîñòü ðàç äðà æè òåëü íî ãî ñó õî ãî âîç äó õà, à ìÿã êàÿ âëàæ íîñòü, äà æå ñû ðîñòü àò ìîñôå ðû ìíå ïðè ÿò íà; îò äîæ äÿ æå, ðà çó ìå åò ñÿ íå ïðî ëèâ íî ãî, âñå ãäà ìîæ íî çà­ùè òèòü ñÿ íå óäî áî ïðî ìî êà å ìûì ïëà òü åì, çîí òè êîì, âåò âÿ ìè êó ñ òà èëè äå ðå âà...

Îñåíü, ãëó áî êàÿ îñåíü! Ñå ðîå íå áî, íèç êèå, òÿ æå ëûå, âëàæ íûå îá ëà êà; ãî ëû è ïðî çðà÷ íû ñòà íî âÿò ñÿ ñà äû, ðî ùè è ëå ñà. Âñå âèä íî íà ñê âîçü â ñà ìîé ãëó õîé äðå âåñ íîé ÷à ùå, êó äà ëå òîì íå ïðî íè êàë ãëàç ÷å ëî âå ÷å ñ êèé.

Ñòà ðûå äå ðå âüÿ äàâ íî îá ëå òå ëè, è òîëü êî ìî ëî äûå îò­äåëü íûå áå ðåç êè ñî õðà íÿ þò åùå ñâîè óâÿä øèå æåë òî âà òûå ëè ñ òüÿ, áëè ñ òà þ ùèå çî ëî òîì, êîã äà òðî íóò èõ êî ñûå ëó ÷è íå âû ñî êî ãî îñåí íå ãî ñîëí öà.

ßð êî âû ñòó ïà þò ñêâîçü êðàñ íî âà òóþ ñåòü áå ðå çî âûõ âåò­âåé âå÷ íî çå ëå íûå, êàê áóä òî ïî ìî ëî äåâ øèå åëè è ñî ñíû, îñ­âå æåí íûå õî ëîä íûì âîç äó õîì, ìåë êè ìè, êàê ïàð, äîæ äÿ ìè è âëàæ íû ìè íî÷ íû ìè òó ìà íà ìè.

Åñ ëè òè õî â âîç äó õå, òî ñëûø íû íà áîëü øîì ðàñ ñòî ÿ íèè îñ òî ðîæ íûå ïðûæ êè çàé öà è áåë êè è âñÿ êèõ ëåñ íûõ çâåðü­êîâ, ëåã êî ðàç ëè ÷à å ìûå îïûò íûì è ÷óò êèì óõîì çâå ðî ­ ëî âà.

Ñè íè öû âñåõ ðî äîâ, íå óëå òà þ ùèå íà çè ìó, êðî ìå ñè íè öû ïðè äî ðîæ íîé, êî òî ðàÿ ñêðû ëàñü óæå äàâ íî, ïî äî äâè íó ëèñü ê æè ëüþ ÷å ëî âå ÷å ñ êî ìó, îñî áåí íî ñè íè öà ìîñ êîâ êà, íà çû­âà å ìàÿ â Ïå òåð áóð ãå íîâ ãî ðîä ñêîé ñè íè öåé, â Îðåí áóðã ñêîé æå ãó áåð íèè — áåñ êîì.

Åùå íå óëå òåâ øèå äðîç äû, ñ ÷î êà íü åì è âèç ãà ìè ñî áðàâ­

124

øèñü â áîëü øèå ñòàè, ëå òà þò â ñà äû è óðå ìû1, êó äà ìà íÿò èõ ÿãî äû áó çè íû, æè ìî ëî ñ òè è åùå áî ëåå êðàñ íûå êè ñ òè ðÿ áè íû è êà ëè íû. Ëþ áè ìûå èìè ÿãî äû ÷å ðå ìó õè äàâ íî âû­ñîõ ëè è ñâà ëè ëèñü, íî îíè íå ïðî ïà äóò äà ðîì: âñå áó äóò ïî äî á ðà íû ñ çåì ëè æàä íû ìè ãîñ òÿ ìè.

Âîò øóì íî ëå òèò ñòàÿ ÷åð íûõ äðîç äîâ — è ïðÿ ìî â ïàðê. Îä íè ðàñ ñÿ äóò ñÿ ïî äå ðå âü ÿì, à äðó ãèå ñïó ñ òÿò ñÿ íà çåì ëþ è ðàñ ïðû ãà þò ñÿ âî âñå ñòî ðî íû.

Ñíà ÷à ëà ïðè òèõ íóò ÷à ñà íà äâà, âòè õî ìîë êó óäîâ ëå òâî ðÿò ñâîé ãî ëîä, à ïî òîì, íà ñû òÿñü, íà áèâ ñâîè çî áû, ñî áå ðóò ñÿ â êó ÷ó, óñÿ äóò ñÿ íà íå ñêîëü êèõ äå ðå âü ÿõ è ïðè ìóò ñÿ ïåòü, ïî òî ìó ÷òî ýòî ïåâ ÷èå äðîç äû.

Ðå êà ïðè íÿ ëà îñî áåí íûé âèä, êàê áóä òî èç ìå íè ëàñü, âû­ïðÿ ìè ëàñü â ñâî èõ èç ãè áàõ, ñòà ëà ãî ðàç äî øè ðå, ïî òî ìó ÷òî âî äà âèä íà ñêâîçü ãî ëûå ñó ÷üÿ íà êëî íèâ øèõ ñÿ îëü õî âûõ âåò âåé è áåç ëè ñò íûå ïðó òüÿ áå ðå ãî âûõ êó ñ òîâ, à åùå áî ëåå ïî òî ìó, ÷òî ïðî ïàë îò õî ëî äà âî äÿ íîé öâåò è ÷òî ïðè áðåæ­íûå âî äÿ íûå òðà âû, ïî áè òûå ìî ðî çîì, çà âÿ ëè è îïó ñ òè ëèñü íà äíî.

 ðå êàõ, îçå ðàõ è ïðó äàõ, èìå þ ùèõ ãëè íè ñ òîå è îñî áåí íî ïå ñ ÷à íîå äíî, âî äà ïî ñâåò ëå ëà è ñòà ëà ïðî çðà÷ íà êàê ñòåê­ëî, íî ðå êè è ðå÷ êè, ïðè ïðó æåí íûå, òå êó ùèå ìåä ëåí íî, ïî ëó ÷à þò ãî ëó áî âà òî­çå ëå íûé, íå ïðè ÿò íûé, êàê áóä òî ìóò­íûé öâåò, âïðî ÷åì, ýòî îï òè ÷å ñ êèé îá ìàí, âî äà â íèõ ñî­âåð øåí íî ñâåò ëà, íî äíî ïî êðû òî îñåâ øåþ çåëåíüþ, ìåë êèì ì õîì èëè êî ðî òåíü êèì âî äÿ íûì øåë êîì — è âî äà ïî ëó ÷à åò çå ëå íî âà òûé öâåò îò ñâî åé ïîä êëàä êè, òî÷ íî êàê õðó ñ òàëü èëè ñòåê ëî, ïîä ëî æåí íîå çå ëå íîé ôîëü ãîé, êà æåò ñÿ çå ëå­íûì.

Âîò òà êóþ­òî îñåíü ëþá ëþ ÿ íå òîëü êî êàê îõîò íèê, íî êàê ñòðà ñò íûé ëþ áè òåëü ïðè ðî äû âî âñåõ åå ðàç íî îá ðàç íûõ èç ìå íå íè ÿõ.

1 Ó ð å ì à — ëåñ è êó ñ òû, ðàñ òó ùèå îêî ëî ðåê ïî òà êèì ìå ñ­òàì, êî òî ðûå çà ëè âà þò ñÿ âî äîé.

125

Èâàí ñàââè÷íèêèòèí

(1824—1861)

Ðóñ ñêèé ïî ýò Èâàí Ñàââè÷ Íè êè òèí ðî äèë ñÿ â ãî ðî äå Âî ðî íå æå â íå áî ãà òîé ñå ìüå. Äîì Íè êè òè íûõ ñòî ÿë íà áå­ðå ãó ðå êè. Òè øè íà, êðà ñî òà, ìî ãó ÷àÿ ñè ëà ïðè ðî äû ïî ëþ­áè ëèñü Èâà íó Ñàâ âè ÷ó ñ äåò ñò âà.

Íè êè òèí ðà íî ïðè ñò ðà ñ òèë ñÿ ê ÷òå íèþ, åä âà óç íàâ îò ñâî å ãî ïåð âî ãî ó÷è òå ëÿ, ñà ïîæ íè êà ïî ïðî ôåñ ñèè, ÷òî òà êîå ãðà ìî òà. Åùå ðàíü øå, êîã äà ëåò íè ìè íî ÷à ìè óáå ãàë ê ñòà­ðè êó êà ðà óëü ùè êó ñëó øàòü ñêàç êè, ïî ëþ áèë ïðè ðî äó. Îíà íå òîëü êî ñïà ñà ëà þíî øó îò ïî ñòû ëîé äåé ñò âè òåëü íî ñ òè, íî è ïðî áóæ äà ëà äðå ìàâ øóþ â íåì ïî òðåá íîñòü òâîð ÷å ñò âà.

 1849 ãî äó îí îò ïðà âèë â «Âî ðî íåæ ñêèå ãó áåðí ñêèå âå äî ìî ñ òè» (íà çâà íèå æóð íà ëà) äâà ñòè õî òâî ðå íèÿ, ïîä ïè­ñàí íûå èíè öè à ëà ìè, è òîëü êî íå óâå ðåí íîñòü â ñîá ñò âåí íûõ ñè ëàõ ïî ìå øà ëà òîã äà èõ îïóá ëè êî âà íèþ: ñî ÷è íè òåëü òàê è íå îò êëèê íóë ñÿ íà ïðè çûâ ðå äàê öèè íà çâàòü ñâîþ ôà ìè­ëèþ.

Ïîç æå, â 1853 ãî äó, ïî ñû ëàÿ â òîò æå æóð íàë ñâîè íî âûå ñòè õî òâî ðå íèÿ, Íè êè òèí â ñî ïðî âî äè òåëü íîì ïèñü ìå ãî âî­ðèò: «ß çäåø íèé ìå ùà íèí. Íå çíàþ, êà êàÿ íå ïî ñòè æè ìàÿ ñè ëà âëå ÷åò ìå íÿ ê èñ êóñ ñò âó, â êî òî ðîì, ìî æåò áûòü, ÿ íè­÷òîæ íûé ðå ìåñ ëåí íèê! Êà êàÿ íå ïî íÿò íàÿ âëàñòü çà ñòàâ ëÿ åò ìå íÿ ñëà ãàòü çà äóì ÷è âóþ ïåñíü â òî âðå ìÿ, êîã äà ãîðü êàÿ äåé ñò âè òåëü íîñòü îê ðó æà åò æàë êîþ ïðî çîþ ìîå îäè íî êîå, íå çà âèä íîå ñó ùå ñò âî âà íèå!..»

126

Ïå ÷àò íûì ïåð âåí öåì Íè êè òè íà ÿâè ëàñü çíà ìå íè òàÿ «Ðóñü». È. А. Áó íèí âñ ïî ìè íà åò, êàê íðà âè ëîñü åìó â äåò­ñò âå äåê ëà ìè ðî âàòü ðàñ ïåâ íûå íè êè òèí ñêèå ñòè õè:

Ïîä áîëü øèì øà ò ðîìÃî ëó áûõ íå áåñ —Âè æó — äàëü ñòå ïåéÇå ëå íå åò ñÿ.È íà ãðà íÿõ èõ,Âû øå òåì íûõ òó÷,Öå ïè ãîð ñòî ÿòÂå ëè êà íà ìè.

Ó Íè êè òè íà åñòü íå ìà ëî çà ìå ÷à òåëü íûõ ñòðîê î ðî äè íå, êî òî ðûå õî ÷åò ñÿ íà çâàòü íå èíà ÷å êàê îáú ÿñ íå íè åì â ëþá âè, ýòà ëþ áîâü çà ïîë íè ëà âñå åãî ñó ùå ñò âî.

Ãëÿ äèøü âî êðóã — è íà äó øå ëåã êî,È çðå åò ìûñëü òàê âîëü íî, øè ðî êî,È ñëàä êî ïåñíü â ÷åñòü ðî äè íû ïî åò ñÿ,È êðîâü êè ïèò, è ñåðä öå ãîð äî áüåò ñÿ,È ñ ðà äî ñ òüþ âíè ìà åøü çâó êó ñëîâ:«ß Ðó ñè ñûí! Çäåñü êðàé ìî èõ îò öîâ!».

Âî ðî íåæ, âî ðî íåæ ñêàÿ çåì ëÿ — êî ëû áåëü ïî ýòà. Çà ñâîþ íå äîë ãóþ æèçíü îí ëèøü îä íàæ äû îò ëó ÷èë ñÿ çà ïðå äå ëû ãó­áåð íèè, êîã äà ëå òîì 1860 ãî äà ñî âåð øèë ïî åçä êó â Ìîñê âó è Ïå òåð áóðã. Îñ òàëü íîå âðå ìÿ Íè êè òèí ïðå áû âàë â ãî ðî äå èëè áëèæ íèõ óåç äàõ. Êàð òè íû, êî òî ðûå îí çäåñü íà áëþ äàë, äà âà ëè îáèëü íûé ìà òå ðè àë äëÿ øè ðî êèõ õó äî æå ñò âåí íûõ îáîá ùå íèé.

Шè ðî êî èç âå ñò íî ñòè õî òâî ðå íèå Íè êè òè íà «Óò ðî», íà ïîë­íåí íîå çà ïî ìè íà þ ùè ìè ñÿ ïåé çàæ íû ìè çà ðè ñîâ êà ìè.

Èç âå ñò íûé ïî ýò Ìè õà èë Èñà êîâ ñêèé áûë ïî ðà æåí ïî ýòè­÷å ñ êèì èçî á ðà æå íè åì óò ðà. Ãî ðÿ ÷èé ïî êëîí íèê íè êè òèí­ñêîé ìó çû, îí ðàç ìû ø ëÿ åò â ñòà òüå «Î ïðåä ìå òå ïî ýçèè»: «Íî âåäü ÿ æå ýòî óò ðî âè äåë è ñàì. Ïî ÷å ìó æå ÿ íå ìîã

127

íà ïè ñàòü î íåì ñòîëü æå õî ðî øî, ñòîëü æå ïî ýòè ÷å ñ êè óáå­äè òåëü íî? Äà ïî òî ìó, ÷òî ÿ íå ìîã ïðè ïîä íÿòü åãî. Îíî äëÿ ìå íÿ ñëè âà ëîñü ñî âñåì îñ òàëü íûì, è îíî ìíå ïî ýòî ìó êà çà­ëîñü íå ñòî ÿ ùèì âíè ìà íèÿ. А âîò íà øåë ñÿ ÷å ëî âåê, êî òî ðûé êàê áû âû äå ëèë ýòî óò ðî è ïðè ïîä íÿë åãî, è îíî çà èã ðà ëî äëÿ ìå íÿ âñå ìè êðà ñ êà ìè. Îí êàê áû çà íî âî îò êðûë äëÿ ìå íÿ ýòî óò ðî...»

Ñòè õî òâî ðå íèÿ Íè êè òè íà îáå ùà þò âäóì ÷è âî ìó ÷è òà òå ëþ ìíî æå ñò âî òà êèõ îò êðû òèé.

Íî, âîñ ïå âàÿ ðîä íóþ çåì ëþ, ïî ýò ñ áî ëüþ ãî âî ðèë â ñâî èõ ñòè õàõ î òÿ æå ëîé æèç íè íà ðî äà, î åãî ãîðü êîé äî­ëå. Íà çâà íèÿ òà êèõ ñòè õî òâî ðå íèé ãî âî ðÿò ñà ìè çà ñå áÿ: «Äå ðå âåí ñêèé áåä íÿê», «Íè ùèé», «Íóæ äà». Íà ðîä íûé ïî ýò ïå ÷à ëèë ñÿ, ÷òî êðå ñ òü ÿí ñêèå äå òè æè âóò â äûì íûõ òåì íûõ äî ìèø êàõ­èç áåí êàõ, ïëî õî îäå òû, «ðàñ òóò â ãðÿ çè è íè ùå òå».

Íè êè òèí ìå÷ òàë î ñ÷à ñò ëè âîì äëÿ íà ðî äà âðå ìå íè, êîã äà êðå ñ òü ÿ íå áó äóò ñâî áîä íû ìè.

Íè êè òèí ñêèå îá ðà çû æè âû â ïà ìÿ òè íà ðî äà, òàê êàê â íèõ îò ðà çè ëàñü ïðàâ äà æèç íè è äó øà ÷å ñò íî ãî ïî ýòà.

ËÅñ

Шó ìè, øó ìè, çå ëå íûé ëåñ!Çíà êîì ìíå øóì òâîé âå ëè ÷à âûé,È òâîé ïî êîé, è áëåñê íå áåñÍàä ãî ëî âîé òâî åé êó ä ðÿ âîé.ß ñ äåò ñò âà ïî íè ìàòü ïðè âûêÒâîå ìîë ÷à íèå íå ìîåÈ òâîé òà èí ñò âåí íûé ÿçûêÊàê ÷òî­òî áëèç êîå, ðîä íîå.Êàê ÿ ëþ áèë, êîã äà ïî ðîé,Êðà ñà óã ðþ ìàÿ ïðè ðî äû,Òû ñïî ðèë ñ ñèëü íîþ ãðî çîé ìè íó òû ñòðàø íîé íå ïî ãî äû,

128

Êîã äà áîëü øèõ òâî èõ äó áîâÂåð øè íû òåì íûå êà ÷à ëèñü,È ñîò íè ðàç íûõ ãî ëî ñîâ òâî åé ãëó øè ïå ðå êëè êà ëèñü...Èëè êîã äà ñâå òè ëî äíÿÍà äàëü íåì çà ïà äå ñè ÿ ëî,È ÿð êèì ïóð ïó ðîì îã íÿÒâîþ îäåæ äó îñ âå ùà ëî.Ìåæ òåì â ãëó øè òâî èõ äå ðåâÁû ëà óæ íî÷ü, à íàä òî áîþÖåïü ðàç íî öâåò íûõ îá ëà êîâÒÿ íó ëàñü ïå ñ ò ðîþ ãðÿ äîþ.È âîò ÿ ñíî âà ïðè õî æóÊ òå áå ñ òî ñ êîé ìî åé áåñ ïëîä íîé,Îïÿòü íà ñó ì ðàê òâîé ãëÿ æó,È ãî ëîñ ñëó øàþ ñâî áîä íûé.È ìî æåò áûòü â òâî åé ãëó øè,Êàê óç íèê, âî ëåé îæèâ ëåí íûé,Çà áó äó ñêîðáü ìî åé äó øèÈ ãî ðå÷ü æèç íè îáû äåí íîé. (1849)

Âî ïðî ñû è çà äà íèÿ

1. Â êà êèõ ñòðî êàõ âû ðà æå íà ëþ áîâü ïî ýòà ê ëå ñó?2. Â êà êèå ìè íó òû è ìãíî âå íüÿ ëåñ äëÿ ïî ýòà îñî áåí íî ïðè­

âëå êà òå ëåí?3. ×òî ÷óâ ñò âó åò ïî ýò, âõî äÿ ïîä ñâî äû òåì íûõ âåð øèí äå ðå­

âü åâ?4. Ïîä áå ðè òå ýïè òå òû è îï ðå äå ëå íèÿ (àâ òîð ñêèå è ñâîè) ê ñëå­

äó þ ùèì ñó ùå ñò âè òåëü íûì:øóì —ãî ëî âà —ÿçûê —êðà ñà —5. Ïîäáåðèòå ðåïðîäóêöèè êàðòèí èëè ôîòîãðàôèè ñ èçîá­

ðàæåíèåì ëåñà. Ñîñòàâüòå ïî íèì ðàññêàç­îïèñàíèå.

129

àëåêñåéÊîíñòàíòèíîâè÷

òîëñòîé

(1817—1875)

Д. * * *

Òû çíàåøü êðàé, ãäå âñå îáèëüåì äûøèò,Ãäå ðåêè ëüþòñÿ ÷èùå ñåðåáðà,Ãäå âåòåðîê ñòåïíîé êîâûëü êîëûøåò, âèøíåâûõ ðîùàõ òîíóò õóòîðà,Ñðåäè ñàäîâ äåðåâüÿ ãíóòñÿ äîëóÈ äî çåìëè âèñèò èõ ïëîä òÿæåëûé?Шóìÿ, òðîñòíèê íàä îçåðîì òðåïåùåò,È ÷èñò, è òèõ, è ÿñåí ñâîä íåáåñ,Êîñàðü ïîåò, êîñà çâåíèò è áëåùåò,Âäîëü áåðåãà ñòîèò êóäðÿâûé ëåñ,È ê îáëàêàì, êëóáÿñÿ íàä âîäîþ,Áåæèò äûìîê ñèíåþùåé ñòðóåþ.

Òóäà, òóäà âñåì ñåðäöåì ÿ ñòðåìëþñÿ,Òóäà, ãäå ñåðäöó áûëî òàê ëåãêî,Ãäå èç öâåòîâ ïëåòåò âåíîê Ìàðóñÿ,Î ñòàðèíå ïîåò ñëåïîé Ãðèöêî,È ïàðóáêè, êðóæàñü íà ïîæíå1 ãëàäêîé,Âçðûâàþò ïûëü âåñåëîþ ïðèñÿäêîé!<...>

1 Ï î æ í ÿ — çåìëÿ ïîñëå ñêîøåííîé òðàâû.

5–Ëèòåðàòóðà, 6 êëàññ. I ÷.

130

1 Ñ å é ì — íàçâàíèå ðåêè.

Òû çíàåøü êðàé, ãäå óòðîì â âîñêðåñåíüå,Êîãäà ðîñîé ïîäñîëíå÷íèê áëåñòèò,Òàê çâîíêî ëüåòñÿ æàâîðîíêà ïåíüå,Ñòàäà áëåÿò, à êîëîêîë ãóäèò,È â áîæèé õðàì, óâåí÷àíû öâåòàìè,Èäóò êàçà÷êè ïåñòðûìè òîëïàìè?<...>Òû çíàåøü êðàé, ãäå Ñåéì1 ïå÷àëüíî âîäûÌåæ áåðåãîâ îñèðîòåëî ëüåò,Íàä íèì äâîðöà ðàçðóøåííûå ñâîäû,Ãóñòîé òðàâîé äàâíî çàðîñøèé âõîä,Íàä äâåðüþ ùèò ñ ãåòìàíñêîé áóëàâîþ?..Òóäà, òóäà ñòðåìëþñÿ ÿ äóøîþ...

КОЛОКОЛЬЧИКИ МОИ...

Êîëîêîëü÷èêè ìîè, Öâåòèêè ñòåïíûå!×òî ãëÿäèòå íà ìåíÿ, Òåìíî­ãîëóáûå?È î ÷åì çâåíèòå âû  äåíü âåñåëûé ìàÿ,Ñðåäü íåêîøåíîé òðàâû Ãîëîâîé êà÷àÿ?Êîíü íåñåò ìåíÿ ñòðåëîé Íà ïîëå îòêðûòîì;Îí âàñ òîï÷åò ïîä ñîáîé, Áüåò ñâîèì êîïûòîì.Êîëîêîëü÷èêè ìîè, Öâåòèêè ñòåïíûå!Íå êëÿíèòå âû ìåíÿ, Òåìíî­ãîëóáûå!

131

ß áû ðàä âàñ íå òîïòàòü, Ðàä ïðîì÷àòüñÿ ìèìî,Íî óçäîé íå óäåðæàòü Áåã íåóêðîòèìûé!ß ëå÷ó, ëå÷ó ñòðåëîé, Òîëüêî ïûëü âçìåòàþ:Êîíü íåñåò ìåíÿ ëèõîé, — А êóäà? Íå çíàþ!

<...>Ãîé âû, öâåòèêè ìîè, Öâåòèêè ñòåïíûå!×òî ãëÿäèòå íà ìåíÿ, Òåìíî­ãîëóáûå?È î ÷åì ãðóñòèòå âû  äåíü âåñåëûé ìàÿ,Ñðåäü íåêîøåíîé òðàâû Ãîëîâîé êà÷àÿ?

132

ñòÅÏÜÞ

Áåñêîíå÷íàÿ ÐîññèÿÑëîâíî âå÷íîñòü íà çåìëå!Åäåøü, åäåøü, åäåøü, åäåøü,Äíè è âåðñòû íèïî÷åì;Òîíóò âðåìÿ è ïðîñòðàíñòâî íåîáúÿòíîñòè òâîåé.

Ñòåïü øèðîêî íà ïðîñòîðåÏîïåðåê è âäîëü ëåæèò,Ñëîâíî îãíåííîå ìîðåÇíîåì ïûøåò è ïàëèò.

Öåïåíååò âîçäóõ ñæàòûé,Íå ïàõíåò íà äóøíûé äåíüÑ íåáà âåòåðîê êðûëàòûé,Íè ïðîõëàäîé òó÷êè òåíü.

Íåáåñà, êàê êóïîë ìåäíûé,Ðàñêàëèëèñü. Ñòåïü ãîëà.Êîå­ãäå ïðåä õàòîé áåäíîéÑîõíåò áåäíàÿ âåòëà.

Ñ êðîâëè àèñò äîëãîíîãîéÑìîòðèò, âåðíûé äîìîñåä, —

Ïåòð àíäðååâè÷Âÿçåìñêèé

(1792—1878)

Д.

'

133

Äîáðûé äðóã ñåìüè óáîãîé,Îí õðàíèò åå îò áåä.

<...>

Ñòåïè ãîëûå, íåìûå,Âñå æå âàì è ïåñíü è ÷åñòü!Âñå âû — ìàòóøêà Ðîññèÿ,Êàêîâà îíà íè åñòü.

(1849)

Стихотворения,­ рекомендуемые­ для­ самостоятельного­ чтения­Н.П.­ Огарев­—­ «Дорога»,­ И.С.­ Никитин­—­ «Вечер­ ясен­ и­ тих»,­А.А.­ Фет­ —­ «Чудесная­ картинка»,­ С.­ Есенин­ —­ «Закружилась­ листва­золотая»,­Б.­Пастернак­—­циклы­стихов­«Весна»,­«Нескуч-ный­сад»,­А.­Твардовский­—­«Весенние­ строчки»­и­др.

Î òðÅÕñËÎÆíûÕ ðàçìÅðàÕ ñòÈ Õà

Âû óæå ïî çíà êî ìè ëèñü ñ äâó ñëîæ íû ìè ðàç ìå ðà ìè ñòè õà. Ñó ùå ñò âó þò è òðåõ ñëîæ íûå ðàç ìå ðû. Îíè îò ëè ÷à þò ñÿ îò õî­ðåÿ è ÿì áà òåì, ÷òî â èõ ñòî ïå íå äâà, à òðè ñëî ãà.

Âîò ñòðî êè èç ñòè õî òâî ðå íèÿ Ï.А. Âÿ çåì ñêî ãî «Çè ìà»:

Íî ïîçäíÿÿ îñåíü íàñòàíåò:Ïðèðîäà ñîñòàðèòñÿ âäðóã;Ñ äíåì êàæäûì âñå âÿíåò, âñå âÿíåò,È íîåò â íåé òàéíûé íåäóã.

Ñõåìà ýòîãî ñòèõîòâîðåíèÿ òàêîâà:

— — — — — — — — — — —

— — — — — — — — — — —

Êàê âè äèì, çäåñü ïî âòî ðÿ þò ñÿ ãðóï ïû èç òðåõ ñëî ãîâ: áå çó äàð íûé, óäàð íûé, áå çó äàð íûé, ò. å. óäàð íûì ÿâ ëÿ åò ñÿ âòî ðîé ñëîã. Òà êîé òðåõ ñëîæ íûé ðàç ìåð íà çû âà åò ñÿ àì ôè­áðà õè åì.

' ' '

' ' ''''

' ' '

' ' ' '

' ' ' '

134

Ðàñ ñìî ò ðèì ñòðî êè ëåð ìîí òîâ ñêî ãî ñòè õî òâî ðå íèÿ «Òó ÷è».

Òó÷ êè íåáåñíûå, âå÷íûå ñòðàííèêè!Ñòåïüþ ëàçóðíîþ, öåïüþ æåì÷óæíîþÌ÷èòåñü âû, áóäòî êàê ÿ æå, èçãíàííèêèÑ ìèëîãî ñåâåðà â ñòîðîíó þæíóþ.

Ðàññòàâèì óäàðåíèÿ è èçîáðàçèì ñõåìó:

— — — — — — — — — — — —

— — — — — — — — — — — —

Óäàðåíèå ïàäàåò íà ïåðâûé ñëîã, à çà íèì ñëåäóþò äâà áåçóäàðíûõ ñëîãà. Òðåõñëîæíûé ðàçìåð ñ óäàðåíèåì íà ïåðâîì ñëîãå íàçûâàåòñÿ äàêòèëåì.

È åùå îäèí ïðèìåð: ñòèõîòâîðåíèå Í.А. Íåêðàñîâà «Òðîéêà».

×òî òàê æàäíî ãëÿäèøü íà äîðîãó ñòîðîíå îò âåñåëûõ ïîäðóã?Çíàòü, çàáèëî ñåðäå÷êî òðåâîãó — Âñå ëèöî òâîå âñïûõíóëî âäðóã.

Ñõåìà ýòîãî ðàçìåðà:

— — — — — — — — — —— — — — — — — — — —

 ýòîé ñòîïå, ñîñòîÿùåé èç òðåõ ñëîãîâ, óäàðíûé ñëîã òðåòèé. Ýòî — àíàïåñò. Òàêèì îáðàçîì, äàêòèëü — ýòî òðåõñëîæíàÿ ñòîïà ñ óäàðåíèåì íà ïåðâîì ñëîãå (— — —); àìôèáðàõèé — òðåõñëîæíàÿ ñòîïà ñ óäàðåíèåì íà âòîðîì ñëîãå (— — —); àíàïåñò — òðåõñëîæíàÿ ñòîïà ñ óäàðåíèåì íà òðåòüåì ñëîãå (— — —).

Âîïðîñû è çàäàíèÿ

1. Íàçîâèòå äâóñëîæíûå è òðåõñëîæíûå ðàçìåðû ñòèõà. Ñî­ñòàâüòå ñõåìû ýòèõ ñòèõîòâîðíûõ ðàçìåðîâ.

2. Îïðåäåëèòå ñòèõîòâîðíûé ðàçìåð ïðîèçâåäåíèé А. Ñ. Ïóø­êèíà «Îñåíü» («Óæ íåáî îñåíüþ äûøàëî»), «Ïåñíü î âåùåì Îëåãå», Ì. Þ. Ëåðìîíòîâà «Òðè ïàëüìû», «Ïàðóñ», ñòèõîòâîðåíèé È. Íèêèòèíà, А. Ê. Òîëñòîãî (ïî âàøåìó âûáîðó).

' ' ' '

' ' ' '' ' '

' ' ' '

' ' ' '

' ' ' '

' ' '' ' '

' ' '

' ' '

' ' '' ' '

135

Êîíñòàíòèíìèõàéëîâè÷ñòàíþêîâè÷

(1843—1903)

... È âñå åùå èäåò ïîë íûì âå ò ðîì åãî êî ðàáëü ïîä áå ëû ìè ïà ðó ñà ìè, ÷è ñ òû ìè è íå çà ïÿò íàí íû ìè, êàê ÷è ñ òà è íå çà ïÿò íà íà áû ëà ñî âåñòü ýòî ãî ïðè ìå ÷à òåëü-íî ãî ðóñ ñêî ãî ïè ñà òå ëÿ.

Ë. Ñî áî ëåâ

Êîíñòàíòèí Ìèõàéëîâè÷ Ñòà íþ êî âè÷ ðî äèë ñÿ è âû ðîñ â Ñå âà ñ òî ïî ëå: áóõ òû è áå ëûå äî ìè êè, ... çà ïàõ êîï ÷å íîé ñêóì­á ðèè è ñìî ëå íûõ êà íà òîâ, êî ðà áåëü íûå ñè ëó ý òû, âîë øåá íî âîç íè êà þ ùèå íà ðàññâå òå è èñ ÷å çà þ ùèå âìå ñ òå ñ âå ÷åð íåé çà ðåé, îñ òàâ ëÿÿ þæ íîé íî ÷è òè õîå ìåð öà íèå ñâî èõ ôî íà­ðåé.

Åãî îòåö áûë ìî ðÿ êîì ñ ãî ëî âû äî ïÿò. Ìàòü ïðî èñ õî äè­ëà èç ñå ìüè Ìèòü êî âûõ — ôà ìè ëèè, èç âå ñò íîé âî ôëîò ñêèõ ëå òî ïè ñÿõ...

Ñòà íþ êî âè÷­ñòàð øèé îò ëè ÷àë ñÿ êðó òî ñ òüþ íðà âà. Íà òðåõ ìà÷ òî âîì øëþ ïå îí ïðî øåë òðè îêå à íà. Åìó ñëó ÷à ëîñü äå ñÿò êè ñó òîê êðÿ äó íå ñòè ïà ðó ñà áåç åäè íîé ÿêîð íîé ñòî­ÿí êè...

Íè ÷å ãî óäè âè òåëü íî ãî íå áû ëî â òîì, ÷òî íà ñå âà ñ òî­ïîëü ñêî ãî ìàëü ÷è êà íà äå ëè êà äåò ñêóþ êóðò êó. Âîñ ïè òàí íèê Ìîð ñêî ãî êîð ïó ñà, îê íà ìè ãëÿ äÿ ùå ãî íà äåð æàâ íóþ Íå âó, îí óæå «÷èñ ëèë ñÿ ïî ôëî òó».

Óäè âè òåëü íî äðó ãîå, íà êà íó íå âû ïó ñ êà êà äåò Ñòà íþ êî­âè÷ îãî ðî øèë àä ìè ðà ëà Ñòà íþ êî âè ÷à îò êà çîì îò âî åí íîé

136

êà ðü å ðû. Íå óãîä íî ëè? Êà äåò æå ëà åò ïðî ìå íÿòü êîð ïóñ íà óíè âåð ñè òåò! Òî ïî ãðà ôè ÷å ñ êè äèñ òàí öèÿ êðàò êàÿ — òîò æå Âà ñè ëü åâ ñêèé îñ ò ðîâ. Íî, ÷åðò äå ðè, êà êî âà äèñ òàí öèÿ — ïî­òîì ñò âåí íûé îôè öåð ôëî òà è öè âèëü íàÿ øòà ôèð êà!1 Ñòà ðèê çà äîõ íóë ñÿ îò ãíå âà. Îí ïó ñ òèë â õîä äàâ íèå ñâÿ çè: ãíàòü îñ ëóø íè êà â äàëü íåå ïëà âà íèå. Аâîñü îêå àí ñêèå øòîð ìû âû òðÿõ íóò äóðü­òî.

Áû ëî ïî ñå ìó.Êîð âåò «Êà ëå âà ëà» óíåñ áóí òà ðÿ çà òðè äå âÿòü çå ìåëü.

Êà äåò Ñòà íþ êî âè÷ îáî ãíóë ìûñ Äî á ðîé Íà äåæ äû, ïå ðå ñåê Èí äèé ñêèé îêå àí, óâè äåë äæóí ã ëè îñ ò ðî âà ßâà...  æàð­êîì ïî ÿñå ïîä êî ñè ëà òðî ïè ÷å ñ êàÿ ëè õî ðàä êà. Îí ëå æàë â ëà çà ðå òå ìà ëåíü êî ãî âî åí íî ãî ïî ñòà ñ ãðîì êèì èìå íåì è ñëàâ íûì áó äó ùèì — Âëà äè âî ñ òîê... È îïÿòü âçäû ìàë ñÿ âàë îò íþäü íå òè õî ãî, íî äåé ñò âè òåëü íî âå ëè êî ãî îêå à íà: ïà ðî­âîé òðàíñ ïîðò «ßïî íåö», øõó íà «Ïóð ãà», êëè ïåð «Аá ðåê». Êëè ïåð «Ãàé äà ìàê» õî äèë ó áå ðå ãîâ Èí äî êè òàÿ, Ñòà íþ êî âè÷ âè äåë Ñàé ãîí òåõ ÷åð íûõ äíåé, êîã äà óï ðî ÷è âà ëàñü âëàñòü êî ëî íè çà òî ðîâ­ôðàí öó çîâ, è ýòî íà çû âà ëîñü, êàê ãîðü êî èðî­íè çè ðî âàë Ñòà íþ êî âè÷, «öè âè ëè çà öè åé, âíå ñå íè åì ñâå òà äè­êà ðÿì».

Òàì, â äàëü íå âî ñ òî÷ íûõ âî äàõ, êà äå òà ïðî èç âå ëè â ãàð äå­ìà ðè íû, îñ òà âàë ñÿ øàã äî îôè öåð ñêèõ ýïî ëåò.

Ìåæ äó òåì, íà äðó ãîì êîí öå ñâå òà, â Ïå òåð áóð ãå, àä ìè­ðàë òåé ñêàÿ òè ïî ãðà ôèÿ íà áè ðà ëà åãî î÷åðê «Æèçíü â òðî­ïè êàõ». Ïåð âûé, íî íå ïî ñëåä íèé, ïî ÿâèâ øèé ñÿ â æóð íà ëå «Ìîð ñêîé ñáîð íèê»...

Î÷åð êè ãàð äå ìà ðè íà Ñòà íþ êî âè ÷à ðå äàê öèÿ ïî òî ìó è ïðè­íè ìà ëà, ÷òî ÿâ ñò âå íåí áûë ãî ëîñ ãó ìà íè ñ òà...

...Óïî âàë, î÷å âèä íî, Ñòà íþ êî âè÷­ñòàð øèé íà ñìè ðå íèå Ñòà íþ êî âè ÷à­ìëàä øå ãî. Âîò âåäü ïðî èç âå äåí â ìè ÷ ìà íû, íà çíà ÷åí âî ôëîò ñêèé ýêè ïàæ, êâàð òè ðó þ ùèé ñÿ â ñòî ëè öå. Ñëó æè, áðàò, Аí ä ðå åâ ñêî ìó ôëà ãó.

1 Ö è â è ë ü í à ÿ ø ò à ô è ð ê à — ãðàæ äàí ñêàÿ ñëóæ áà.

137

Ñëó æèë òðè íàä öàòü ìå ñÿ öåâ. È ïî äàë â îò ñòàâ êó.Íå îêå àí ñêèå òå ÷å íèÿ, îç íà ÷åí íûå íà øòóð ìàí ñêèõ êàð­

òàõ, óâ ëåê ëè îôè öå ðà 11­ãî ôëîò ñêî ãî ýêè ïà æà, à òå ÷å íèÿ îá ùå ñò âåí íûå...

Þ. Äà âû äîâÈç âñòó ïè òåëü íîé ñòà òüè

«Ñìå íà ïðè øëà, âå òå ðàí íå óøåë...» ê êíè ãå Ê. Ì. Ñòà íþ êî âè ÷à «Ìîð ñêèå ðàñ ñêà çû»

«×Å ËÎ ÂÅÊ çà ÁÎð òÎì!»

I

Æà ðà òðî ïè ÷å ñ êî ãî äíÿ íà ÷è íà ëà ñïà äàòü. Ñîëí öå ìåä ëåí­íî êà òè ëîñü ê ãî ðè çîí òó.

Ïîä ãî íÿ å ìûé íåæ íûì ïàñ ñà òîì, êëè ïåð íåñ âñþ ïà ðó ñè­íó è áåñ øóì íî ñêîëü çèë ïî Аò ëàí òè ÷å ñ êî ìó îêå à íó, óç ëîâ ïî ñå ìè. Ïó ñ òî êðó ãîì: íè ïà ðó ñà, íè äûì êè íà ãî ðè çîí òå! Êó äà íè âçãëÿ íåøü, âñå òà æå áåç áðåæ íàÿ âî äÿ íàÿ ðàâ íè íà, ñëåã êà âîë íó þ ùà ÿ ñÿ è ðî êî ÷ó ùàÿ êà êèì­òî òà èí ñò âåí íûì ãó ëîì, îêàéì ëåí íàÿ ñî âñåõ ñòî ðîí ïðî çðà÷ íîé ñè íå âîé áå­çîá ëà÷ íî ãî êó ïî ëà. Âîç äóõ ìÿ ãîê è ïðî çðà ÷åí; îò îêå à íà íå ñåò çäî ðî âûì ìîð ñêèì çà ïà õîì.

Ïó ñ òî êðó ãîì.Èç ðåä êà ðàç âå áëåñ íåò ïîä ëó ÷à ìè ñîëí öà ÿð êîé ÷å øóé­

êîé, ñëîâ íî çî ëîòîì, ïå ðå ïðû ãè âà þ ùàÿ ëå òó ÷àÿ ðûá êà, âû­ñî êî â âîç äó õå ïðî ðå åò áå ëûé àëü áà ò ðîñ, ðàç äàñò ñÿ øóì âî­äÿ íîé ñòðóè, âû ïó ñ êà å ìîé êè òîì, è îïÿòü íè îä íî ãî æè âî ãî ñó ùå ñò âà âî êðóã. Îêå àí äà íå áî, íå áî äà îêå àí — îáà ñïî­êîé íûå, ëà ñ êî âûå, óëû áà þ ùè å ñÿ.

— Äîç âîëü òå, âà øå áëà ãî ðî äèå, ïå ñåí íè êàì ïåñ íè ïåòü? — ñïðî ñèë âàõ òåí íûé óí òåð­îôè öåð, ïîä õî äÿ ê îôè öå ðó, ëå íè­âî øà ãà þ ùå ìó ïî ìîñ òè êó.

Îôè öåð óò âåð äè òåëü íî ìàõ íóë ãî ëî âîé, è ÷å ðåç ìè íó òó ñòðîé íûå çâó êè äå ðå âåí ñêîé ïåñ íè, ïîë íîé øè ðè è ãðó ñ òè, ðàç íåñ ëèñü ñðå äè îêå à íà.

138

Äî âîëü íûå, ÷òî ïî ñëå äíåâ íîé èñ òî ìû íà ñòó ïè ëà ïðî õëà­äà, ìà ò ðî ñû òîë ïÿò ñÿ íà áà êå, ñëó øàÿ ïå ñåí íè êîâ, ñî áðàâ­øèõ ñÿ ó áà êî âîé ïóø êè. <...> Íå êî òî ðûå ìà ò ðî ñû òè õîíü­êî ïîä òÿ ãè âà þò; äðó ãèå, ðàñ ñåâ øèñü ïî êó÷ êàì, âïîë ãî ëî ñà ðàç ãî âà ðè âà þò, âû ðà æàÿ ïî âðå ìå íàì îäî á ðå íèå òî óëûá êîé, òî âîñ êëè öà íè åì.

È â ñà ìîì äå ëå, õî ðî øî ïî þò íà øè ïå ñåí íè êè! Ãî ëî ñà â õî ðå ïî äî á ðà ëèñü âñå ìî ëî äûå, ñâå æèå è ÷è ñ òûå è ñïå ëèñü îò ëè÷ íî. Îñî áåí íî ïðè âî äèë âñåõ â âîñ òîðã ïðå âîñ õîä íûé áàð õàò íûé òå íî ðîê ïîä ãî ëî ñ êà Шó òè êî âà. Ýòîò ãî ëîñ âû äå­ëÿë ñÿ ñðå äè õî ðà ñâî åé êðà ñî òîé, çà áè ðà ÿñü â ñà ìóþ äó øó ÷à ðó þ ùåé èñ êðåí íî ñ òüþ è òåï ëî òîé âû ðà æå íèÿ.

— Çà ñà ìîå íó ò ðî õâà òà åò, ïîä ëåö, — ãî âî ðè ëè ïðî ïîä­ãî ëî ñ êà ìà ò ðî ñû.

Ïåñ íÿ ëè ëàñü çà ïåñ íüþ, íà ïî ìè íàÿ ìà ò ðî ñàì, ñðå äè òåï­ëà è áëå ñ êà òðî ïè êîâ, äà ëå êóþ ðî äè íó ñ åå ñíå ãà ìè è ìî­ðî çà ìè, ïî ëÿ ìè, ëå ñà ìè è ÷åð íû ìè èç áà ìè, ñ åå áëèç êè ìè ñåðä öó áåç äî ëü åì è óáî æå ñò âîì...

— Âà ëè ïëÿ ñî âóþ, ðå áÿ òà!Õîð ãðÿ íóë âå ñå ëóþ ïëÿ ñî âóþ. Òå íî ðîê Шó òè êî âà òàê

è çà ëè âàë ñÿ, òàê è çâå íåë òå ïåðü óäàëü ñò âîì è âå ñå ëü åì, âû çû âàÿ íå âîëü íóþ óëûá êó íà ëè öàõ è çà ñòàâ ëÿÿ äà æå ñî ëèä íûõ ìà ò ðî ñîâ ïî âî äèòü ïëå ÷à ìè è ïðè òî ïû âàòü íî ­ ãà ìè.

Íà êî íåö ïå íèå è ïëÿ ñ êà êîí ÷è ëèñü. Êîã äà Шó òè êîâ, ñó õî­ùà âûé ñòðîé íûé ÷åð íÿ âûé ìà ò ðîñ, âû øåë èç êðó ãà è ïî øåë êó ðèòü ê êàä êå, åãî ïðî âî æà ëè îäî á ðè òåëü íû ìè çà ìå ÷à íè­ÿ ìè.

— È õî ðî øî æå òû ïî åøü, àõ õî ðî øî, ïåñ òå áÿ åøü! — çà ìå òèë ðàñ òðî ãàí íûé Ëà â ðåí òü è÷, ïî êà ÷è âàÿ ãî ëî âîé è ïðè­áàâ ëÿÿ â çíàê îäî á ðå íèÿ íå ïå ÷àò íîå ðó ãà òåëü ñò âî.

— Óæ ÷òî è òîë êî âàòü. Îí ó íàñ íà âñå ðó êè. Îä íî ñëî­âî... ìî ëîä öà Åãîð êà!.. — çà ìå òèë êòî­òî.

 îò âåò íà îäî á ðå íèÿ Шó òè êîâ òîëü êî óëû áàë ñÿ, ñêà ëÿ áå ëûå ðîâ íûå çó áû èç­ïîä äî á ðî äóø íûõ ïóõ ëûõ ãóá.

139

È ýòà äî âîëü íàÿ óëûá êà, ÿñ íàÿ è ñâåò ëàÿ, êàê ó äå òåé, ñòî ÿâ øàÿ â ìÿã êèõ ÷åð òàõ ìî ëî äî ãî, ñâå æå ãî ëè öà, ïî äåð íó­òî ãî êðà ñ êîé çà ãà ðà, è ýòè áîëü øèå òåì íûå ãëà çà, êðîò êèå è ëà ñ êî âûå, êàê ó ùåí êà, è àê êó ðàò íàÿ, ïî äî á ðàí íàÿ ñó õî ùà­âàÿ ôè ãó ðà, êðåï êàÿ, ìó ñ êó ëè ñ òàÿ è ãèá êàÿ, íå ëè øåí íàÿ, îä íà êî, êðå ñ òü ÿí ñêîé ìåø êî âà òîé ñêëàä êè, — âñå â íåì ïðè òÿ ãè âà ëî è ðàñ ïî ëà ãà ëî ê ñå áå ñ ïåð âî ãî æå ðà çà, êàê è ÷óä íûé åãî ãî ëîñ. È Шó òè êîâ ïîëü çî âàë ñÿ îá ùåé ïðè ÿç íüþ. Âñå ëþ áè ëè åãî, è îí âñåõ, êà çà ëîñü, ëþ áèë.

<...> Ðåä êî êîã äà âè äå ëè Шó òè êî âà ñåð äè òûì èëè ïå­÷àëü íûì. Âå ñå ëîå íà ñò ðî å íèå íå ïî êè äà ëî åãî è òîã äà, êîã äà äðó ãèå ãî òî âû áû ëè óïàñòü äó õîì, è â òà êèå ìè íó òû Шó­òè êîâ áûë íå çà ìå íèì.

Ïî ìíþ ÿ, êàê îä íàæ äû ìû øòîð ìî âà ëè. Âå òåð ðå âåë æå­ñ òî êèé, êðó ãîì áó øå âà ëà áó ðÿ, è êëè ïåð, ïîä øòîð ìî âû­ìè ïà ðó ñà ìè, áðî ñà ëî, êàê ùåï êó, íà îêå àí ñêîì âîë íå íèè, ãî òî âîì, êà çà ëîñü, ïî ãëî òèòü â ñâî èõ ñå äûõ ãðåá íÿõ óò ëîå ñó äå íûø êî. <...> Äà æå ñòà ðè êè ìà ò ðî ñû, âè äàâ øèå âñÿ êèå âè äû, óã ðþ ìî ìîë ÷à ëè, ïûò ëè âî ïî ñìà ò ðè âàÿ íà ìîñ òèê, ãäå ñëîâ íî ïðè ðîñ ëà ê ïî ðó÷ íÿì âû ñî êàÿ, çà êó òàí íàÿ â äîæ äå­âèê, ôè ãó ðà êà ïè òà íà, çîð êî âãëÿ äû âàâ øå ãîñÿ íà áåñ íó þ­ùó þ ñÿ áó ðþ.

А Шó òè êîâ â ýòî âðå ìÿ, ïðè äåð æè âà ÿñü îä íîþ ðó êîþ çà ñíà ñ òè, ÷òîá íå óïàñòü, çà íè ìàë íå áîëü øóþ êó÷ êó ìî ëî äûõ ìà ò ðî ñîâ, ñ èñ ïó ãàí íû ìè ëè öà ìè ïðè æàâ øèõ ñÿ ê ìà÷ òå, ïî­ñòî ðîí íè ìè ðàç ãî âî ðà ìè. Îí òàê ñïî êîé íî è ïðî ñòî «ëÿñ íè­÷àë», ðàñ ñêà çû âàÿ ïðî êà êîé­òî çà áàâ íûé äå ðå âåí ñêèé ñëó­÷àé, è òàê äî á ðî äóø íî ñìå ÿë ñÿ, êîã äà äî ëå òàâ øèå áðûç ãè âîëí ïî ïà äà ëè åìó â ëè öî, ÷òî ýòî ñïî êîé íîå íà ñò ðî å íèå íå âîëü íî ïå ðå äà âà ëîñü äðó ãèì è îäî á ðÿ ëî ìî ëî äûõ ìà ò ðî ñîâ, îò ãî íÿÿ âñÿ êóþ ìûñëü îá îïàñ íî ñ òè.

— È ãäå ýòî òû, äüÿ âîë, íà ñî áà ÷èë ñÿ òàê ëîâ êî ãîð ëî äðàòü?— ñíî âà çà ãî âî ðèë Ëà â ðåí òü è÷, ïîä ñà ñû âàÿ íî ñî ãðåé­êó ñ ìà õîð êîé... — Ïåë ó íàñ íà «Êî ñ òåí êè íå» îäèí ìà ò ðî­ñèê, íà äî ïðàâ äó ñêà çàòü, ÷òî ôîð ìåí íî, øåëü ìà, ïåë...

140

— Òàê, ñà ìî ó÷ êîé, â ïà ñ òó õàõ êîã äà æèë. Áû âà ëî, ñòà äî ðàç áðå äåò ñÿ ïî ëå ñó, à ñàì ëå æèøü ïîä áå ðåç êîé è ïåñ íè èã ðà åøü... Ìå íÿ òàê â äå ðåâ íå è ïðî çû âà ëè: ïåâ ÷èé ïà ñ­ òóõ! — ïðè áà âèë Шó òè êîâ óëû áà ÿñü.

È âñå ïî ÷å ìó­òî óëûá íó ëèñü â îò âåò, à Ëà â ðåí òü è÷, êðî ìå òî ãî, òðå ïà íóë Шó òè êî âà ïî ñïè íå è, â âè äå îñî áî ãî ðàñ­ïî ëî æå íèÿ, âû ðó ãàë ñÿ â ñà ìîì íåæ íîì òî íå, íà êî òî ðûé òîëü êî áûë ñïî ñî áåí åãî èñ ïè òîé ãî ëîñ.

II

 ýòó ìè íó òó, ðàñ òàë êè âàÿ ìà ò ðî ñîâ, â êðóã òî ðîï ëè âî âî øåë òîëü êî ÷òî âû ñêî ÷èâ øèé èç ïà ëó áû ïëîò íûé ïî æè­ëîé ìà ò ðîñ Èã íà òîâ.

Áëåä íûé è ðàñ òå ðÿí íûé, ñ íå ïî êðû òîé, êî ðîò êî îñ ò ðè­æåí íîé êðóã ëîé ãî ëî âîé, îí ñî îá ùèë ïðå ðû âè ñ òûì îò çëî áû è âîë íå íèÿ ãî ëî ñîì, ÷òî ó íå ãî óê ðà ëè çî ëî òîé.

— Äâàä öàòü ôðà íî êîâ! Äâàä öàòü ôðà íî êîâ, áðàò öû! — æà­ëîá íî ïî âòî ðÿë îí, ïîä ÷åð êè âàÿ öè ô ðó.

Ýòî èç âå ñ òèå ñìó òè ëî âñåõ. Òà êèå äå ëà áû âà ëè ðåä êî ñ òüþ íà êëè ïå ðå.

Ñòà ðè êè íà õìó ðè ëèñü. Ìî ëî äûå ìà ò ðî ñû, íå äî âîëü íûå, ÷òî Èã íà òîâ âíå çàï íî íà ðó øèë âå ñå ëîå íà ñò ðî å íèå, áî ëåå ñ èñ ïó ãàí íûì ëþ áî ïûò ñò âîì, ÷åì ñ ñî ÷óâ ñò âè åì, ñëó øà ëè, êàê îí, çà äû õà ÿñü è îò ÷à ÿí íî ðàç ìà õè âàÿ ñâî è ìè îï ðÿò íû­ìè ðó êà ìè, ñïå øèë ðàñ ñêà çàòü ïðî âñå îá ñòî ÿ òåëü ñò âà, ñî­ïðî âîæ äàâ øèå ïî êðà æó: êàê îí, åùå ñå ãî äíÿ, ïî ñëå îáå äà, êîã äà êîìàí äà îò äû õà ëà, õî äèë â ñâîé ñóí äó ÷èø êî, è âñå áû ëî, ñëà âà áî ãó, öå ëå õîíü êî, âñå íà ñâî åì ìå ñ òå, è êàê âîò ñåé ÷àñ îí ïî øåë áû ëî çà ñà ïîæ íûì òî âà ðîì — è... çà ìîê, áðàò öû, ñëî ìàí... äâàä öà òè ôðà íî êîâ íåò...

— Ýòî êàê æå? Ñâî å ãî æå áðà òà îá êðà äû âàòü?— çà êîí ÷èë Èã íà òîâ, îá âî äÿ òîë ïó áëóæ äà þ ùèì âçãëÿ äîì.

Åãî ãëàä êîå, ñû òîå, ÷è ñ òî âû áðè òîå, ïî êðû òîå êðóï íû ìè âåñ íóø êà ìè ëè öî ñ íå áîëü øè ìè êðóã ëû ìè ãëà çà ìè è îñ ò­ðû ì, ñëîâ íî ó ÿñ òðå áà, çà ãíó òûì íî ñîì, îò ëè ÷àâ øå å ñÿ âñå ãäà

141

1 Ä à â å — íåäàâíî.

ñïî êîé íîé ñäåð æàí íî ñ òüþ è äî âîëü íûì ñòå ïåí íûì âè äîì íå­ãëó ïî ãî ÷å ëî âå êà, ïî íè ìà þ ùå ãî ñå áå öå íó, òå ïåðü áû ëî èñ êà­æå íî îò ÷à ÿ íè åì ñêðÿ ãè, êî òî ðûé ïî òå ðÿë âñå èìó ùå ñò âî.

Íå äà ðîì æå Èã íà òîâ, êî òî ðî ãî íå êî òî ðûå ìà ò ðî ñû óæ íà ÷è íà ëè ïî ÷åò íî âå ëè ÷àòü «Ñå ìå íû ÷åì», áûë ïðè æè ìè ñ­òûì è æàä íûì ê äåíü ãàì ÷å ëî âå êîì. Îí è â êðó ãî ñâåò íîå ïëà âà íèå ïî øåë, âû çâàâ øèñü îõîò íè êîì è îñ òà âèâ â Êðîí­øòàä òå æå íó — òîð ãîâ êó íà áà çà ðå — è äâî èõ äå òåé, ñ åäèí ñò âåí íîé öå ëüþ ïðè êî ïèòü â ïëà âà íèè äåíü æî íîê, è âûé äÿ â îò ñòàâ êó, çà íÿòü ñÿ â Êðîí øòàä òå ïî ìà ëî ñòè òîð­ãîâ ëåé. <...>

— Ýòî áåñ ïðå ìåí íî ïîä ëåö Ïðî øêà, íè êòî, êàê îí! — çà êè ïàÿ ãíå âîì, âçâîë íî âàí íî ïðî äîë æàë Èã íà òîâ. — Äà âå1 îí âñå âåð òåë ñÿ â ïà ëó áå, êîã äà ÿ õî äèë â ñóí äóê... ×òî æ òå ïåðü ñ ýòèì ïîä ëå öîì äå ëàòü, áðàò öû? — ñïðà øè âàë îí, îá ðà ùà ÿñü ïðå èìó ùå ñò âåí íî ê ñòà ðè êàì è êàê áû èùà èõ ïîä äåðæ êè. — Íå óæ òî ÿ òàê è ëè øóñü äå íåã?.. Âåäü äåíü ãè­òî ó ìå íÿ êðîâ íûå... Ñà ìè çíà å òå, áðàò öû, êà êèå ó ìà ò ðî ñà äåíü ãè... Ïî ãðî øàì ñáè ðàë... ÷àð êè ñâî åé íå ïüþ... — ïðè­áà âèë îí óíè æåí íûì, æà ëîá íûì òî íîì.

Õî òÿ íè êà êèõ äðó ãèõ óëèê, êðî ìå òî ãî, ÷òî Ïðî øêà âåð­òåë ñÿ íà ïà ëó áå, íå áû ëî, òåì íå ìå íåå è ñàì ïî òåð ïåâ øèé, è ñëó øà òå ëè íå ñî ìíå âà ëèñü, ÷òî óê ðàë äåíü ãè èìåí íî Ïðî­øêà Æè òèí, íå ðàç óæå ïî ïà äàâ øèé ñÿ â ìåë êèõ êðà æàõ ó òî âà ðè ùåé. Íè îäèí ãî ëîñ íå ðàç äàë ñÿ â åãî çà ùè òó. Íà ïðî­òèâ, ìíî ãèå âîç ìó ùåí íûå ìà ò ðî ñû îñû ïà ëè ïðåä ïî ëà ãà å ìî ãî âî ðà áðà íüþ.

— Ýäà êèé ìåð çà âåö... Òîëü êî ñðà ìèò ìà ò ðîñ ñêîå çâà­ íèå... — ñ ñåðä öåì ñêà çàë Ëà â ðåí òü è÷.

— Äà­äà... Çà âå ëàñü è ó íàñ ïàð øè âàÿ ñî áà êà...— Íà äî åãî òå ïåðü ïðî ó÷èòü, ÷òî áû ïî ìíèë, ëî äûðü áåñ­

ïóò íûé!— Òàê êàê æå, áðàò öû? — ïðî äîë æàë Èã íà òîâ... — ×òî

142

ñ Ïðî øêîé äå ëàòü?.. Åæå ëè íå îò äàñò îí äî á ðîì, ÿ ïî ïðî øó äî ëî æèòü ñòàð øå ìó îôè öå ðó. Ïóñòü ïî ôîð ìå ðàç áå ðóò.

Íî ýòà ïðè ÿò íàÿ Èã íà òî âó ìûñëü íå íà øëà íà áà êå ïîä­äåðæ êè. Íà áà êå áûë ñâîé îñî áåí íûé, íå ïè ñà íûé óñ òàâ, ñòðî ãè ìè îõ ðà íè òå ëÿ ìè êî òî ðî ãî, êàê äðåâ ëå æðå öû, áû ëè ñòà ðûå ìà òðî ñû.

È Ëà â ðåí òü è÷ ïåð âûé ýíåð ãè÷ íî çà ïðî òå ñ òî âàë.— Ýòî, âû õî äèò, ñ ëå ïîð òîì1 ïî íà ÷àëü ñòâó? — ïðå çðè­

òåëü íî ïðî òÿ íóë îí. — Êëÿ ó çû çà âî äèòü? Çà áûë, âèä íî, ñ ïå ðå ïó ãó ìà ò ðîñ ñêóþ ïðà âè ëó? Ýõ âû... íà ðîä! — È Ëà â­ðåí òü è÷ äëÿ îá ëåã ÷å íèÿ ïî ìÿ íóë «íà ðîä» ñâî èì îáû÷ íûì ñëî âîì. — Òî æå âû äó ìàë, à åùå ìà ò ðî ñîì ñ÷è òà åøü ñÿ! — ïðè áà âèë îí, áðî ñàÿ íà Èã íà òî âà íå îñî áåí íî äðó æå ëþá íûé âçãëÿä.

— Ïî­âà øå ìó êàê æå?— А ïî­íà øå ìó òàê æå, êàê ïðåæ äå ó÷è âà ëè. Èç áåé òû

ñî áà ÷ü å ãî ñû íà Ïðî øêó âäðûçã, ÷òî áû ïî ìíèë, äà îòû ìè äåíü ãè. Âîò êàê ïî­íà øå ìó.

— Ìà ëî ëè åãî, ïîä ëå öà, áè ëè! А åæå ëè îí íå îò äàñò?.. Òàê, çíà ÷èò, è ïðî ïà äàòü äåíü ãàì? Ýòî çà ÷òî æå? Ïóñòü óæ ëó÷ øå ôîð ìåí íî çà ñó äÿò âî ðà... Òà êóþ ñî áà êó íå ÷å ãî æà ëåòü, áðàò öû.

— Æà äåí òû ê äåíü ãàì óæ î÷åíü, Èã íà òîâ... Íå áîñü Ïðî­øêà íå âñå óê ðàë... Åùå ìà ëîñòü îñ òàëàñü? — èðî íè ÷å ñ êè ïðî ìîë âèë Ëà â ðåí òü è÷.

— Ñ÷è òàë òû, ÷òî ëè!— Òî­òî íå ñ÷è òàë, à òîëü êî íå ìà ò ðîñ ñêîå ýòî äå ëî —

êëÿ ó çû. Íå ãî äèò ñÿ! — àâ òî ðè òåò íî çà ìå òèë Ëà â ðåí òü è÷. — Âåð íî ëè ÿ ãî âî ðþ, ðåáÿ òà?

È âñå ïî÷ òè «ðå áÿ òà», ê íå óäî âîëü ñò âèþ Èã íà òî âà, ïîä­òâåð äè ëè, ÷òî êëÿ ó çû çà âî äèòü «íå ãî äèò ñÿ».

— А òå ïåðü âå äè ñþ äà Ïðî øêó! Äî ïðî ñè åãî ïðè ðå áÿ òàõ! — ðå øèë Ëà â ðåí òü è÷.

1 Ë å ï î ð ò (ïðî ñòî ðå÷.) — ðà ïîðò, æà ëî áà.

143

1 Ì à ð ñ — ìà÷òà.2 Ê ë è ï å ð — áûñòðîõîäíîå òðåõìà÷òîâîå ïàðóñíîå ñóäíî.

È Èã íà òîâ, çëîé è íå äî âîëü íûé, ïîä ÷è íèë ñÿ, îä íà êî, îá­ùå ìó ðå øå íèþ è ïî øåë çà Ïðî øêîé.

 îæè äà íèè åãî ìà ò ðî ñû òåñ íåå ñî ìê íó ëè êðóã.

III

Ïðî õîð Æè òèí, èëè, êàê âñå ïðå íå áðå æè òåëü íî íà çû âà ëè åãî, Ïðî øêà, áûë ñà ìûì ïî ñëåä íèì ìà ò ðî ñîì. Ïî ïàâ øèé â ìà ò ðî ñû èç äâî ðî âûõ, îò ÷à ÿí íûé òðóñ, êî òî ðî ãî òîëü êî óã­ðî çà ïîð êè ìîã ëà çà ñòà âèòü ïîä íÿòü ñÿ íà ìàðñ1, ãäå îí èñ­ïû òû âàë íå î äî ëè ìûé ôè çè ÷å ñ êèé ñòðàõ, ëåí òÿé è ëî äûðü, îò ëû íè âàâ øèé îò ðà áî òû è êî âñå ìó ýòî ìó íå ÷è ñ òûé íà ðó êó, Ïðî øêà ñ ñà ìî ãî íà ÷à ëà ïëà âà íèÿ ñòàë â ïî ëî æå íèå êà êî ãî­òî îò âåð æåí íî ãî ïà ðèÿ. Ïî ñëå íå ñêîëü êèõ ìåë êèõ êðàæ, â êî òî ðûõ îí áûë óëè ÷åí, ñ íèì ïî÷ òè íå ðàç ãî âà­ðè âà ëè è îá ðà ùà ëèñü ñ ïðå íå áðå æå íè åì. Âñÿ êèé, êî ìó íå ëåíü, ìîã áåç íà êà çàí íî îá ðó ãàòü åãî, óäà ðèòü, ïî ñëàòü êó äà­íè áóäü, ïî ãëó ìèòü ñÿ íàä íèì, ñëîâ íî áû èíîå îò íî øå íèå ê Ïðî øêå áû ëî íå ìûñ ëè ìî. È Ïðî øêà òàê, êà çà ëîñü, ïðè âûê ê ýòî ìó ïî ëî æå íèþ çà ãíàí íîé, ïàð øè âîé ñî áà êè, ÷òî è íå æäàë èíî ãî îá ðà ùå íèÿ è ïå ðå íî ñèë âñþ êà òîðæ íóþ æèçíü, ïî­âè äè ìî ìó, áåç îñî áåí íîé òÿ ãî ñ òè, âîç íà ã ðàæ äàÿ ñå áÿ íà êëè ïå ðå2 ñûò íîé åäîé äà äðåñ ñè ðîâ êîé ïî ðî ñåí êà, êî òî ðî ãî Ïðî øêà ó÷èë äå ëàòü ðàç íûå øòó êè. <...>

IV

Çà áðàâ øèñü ïîä áàð êàñ, Ïðî øêà ñëàä êî ñïàë, áåñ ñìûñ­ëåí íî óëû áà ÿñü âî ñíå. Ñèëü íûé óäàð íî ãè ðàç áó äèë åãî. Îí õî òåë áû ëî çà ëåçòü ïî äàëüøå îò ýòîé íå ïðî øåí íîé íî­ãè, êàê íî âûé ïè íîê äàë ïî íÿòü Ïðî øêå, ÷òî îí çà ÷åì­òî íó æåí è ÷òî íà äî âû ëå çàòü èç óê ðîì íî ãî ìå ñ òå÷ êà. Îí âû ïîëç, ïîä íÿë ñÿ íà íî ãè è ãëÿ äåë íà çëîå ëè öî Èã íà­ òî âà òó ïûì âçî ðîì, ñëîâ íî áû îæè äàÿ, ÷òî åãî åùå áó äóò áèòü.

144

— Ñòó ïàé çà ìíîé! — ïðî ãî âî ðèë Èã íà òîâ, åä âà ñäåð æè­âà ÿñü îò æå ëà íèÿ òóò æå èñ òåð çàòü Ïðî øêó.

Ïðî øêà ïî êîð íî, ñëîâ íî âè íî âà òàÿ ñî áà êà, ïî øåë çà Èã­íà òî âûì ñâî åé ìåä ëåí íîé, ëå íè âîé ïî õîä êîé, ïå ðå âà ëè âà ÿñü, êàê óò êà, ñî ñòî ðî íû íà ñòî ðî íó.

<...> Êîã äà, âñëåä çà Èã íà òî âûì, Ïðî øêà âî øåë â êðóã, âñå ðàç ãî âî ðû ñìîë ê ëè. Ìà ò ðî ñû òåñ íåå ñî ìê íó ëèñü, è âçî ðû âñåõ óñ ò ðå ìè ëèñü íà âî ðà.

Äëÿ íà ÷à ëà äî ïðî ñà Èã íà òîâ ïåð âûì äå ëîì ñî âñå ãî ðàç­ìà õà óäà ðèë Ïðî øêó ïî ëè öó.

— Ïðè çíà âàé ñÿ, ñâî ëî÷ü, òû ó ìå íÿ çî ëî òîé èç ñóí äó êà óê ðàë?

Ïðè ýòèõ ñëî âàõ òó ïîå Ïðî øêè íî ëè öî ìãíî âåí íî îñ âå­òè ëîñü îñ ìûñ ëåí íûì âû ðà æå íè åì. Îí ïî íÿë, êà çà ëîñü, âñþ òÿ æåñòü îá âè íå íèÿ, áðî ñèë èñ ïó ãàí íûé âçãëÿä íà ñî ñðå äî­òî ÷åí íî­ñå ðü åç íûå, íå äî á ðî æå ëà òåëü íûå ëè öà è âäðóã ïî­áëåä íåë è êàê­òî âåñü ñúå æèë ñÿ. Òó ïîé ñòðàõ èñ êà çèë åãî ÷åð òû.

Ýòà âíå çàï íàÿ ïå ðå ìå íà åùå áî ëåå óò âåð äè ëà âñåõ â ìûñ­ëè, ÷òî äåíü ãè óê ðàë Ïðî øêà.

Ïðî øêà ìîë ÷àë, ïî òó ïèâ ãëà çà.— Ãäå äåíü ãè? Êó äà òû èõ ñïðÿ òàë? Ñêà çû âàé! — ïðî­

äîë æàë äî ïðî ñ ÷èê.— ß äå íåã òâî èõ íå áðàë! — òè õî îò âå ÷àë Ïðî øêà.Èã íà òîâ ïðè øåë â ÿðîñòü.— Îé, ñìî ò ðè... äî ñìåð òè èçî áüþ, êî ëè òû äî á ðîì íå

îò äàøü äå íåã!..— ñêà çàë Èã íà òîâ, è ñêà çàë òàê çëîá íî è ñå ðü åç íî, ÷òî Ïðî øêà ïî äàë ñÿ íà çàä.

È ñî âñåõ ñòî ðîí ðàç äà ëèñü íå ïðè ÿç íåí íûå ãî ëî ñà:— Ïî âè íèñü ëó÷ øå, ñêî òè íà!— Íå çà ïè ðàé ñÿ, Ïðî øêà!— Ëó÷ øå äî á ðîì îò äàé!Ïðî øêà âè äåë, ÷òî âñå ïðî òèâ íå ãî. Îí ïîä íÿë ãî ëî âó,

ñíÿë øàï êó è, îá ðà ùà ÿñü ê òîë ïå, âîñ êëèê íóë ñ áåç íà äåæ­íûì îò ÷à ÿ íè åì ÷å ëî âå êà, õâà òà þ ùå ãî ñÿ çà ñî ëî ìèí êó:

145

— Áðàò öû! Êàê ïå ðåä èñ òèí íûì áî ãîì! Õó÷ü ïîä ïðè ñÿ ãó ñè ÷àñ! Ðàç ðà çè ìå íÿ íà ìå ñ òå!.. Äå ëàé òå ñî ìíîé, ÷òî âãîä­íî, à ÿ äå íåã íå áðàë!

Ïðî øêè íû ñëî âà, êà çà ëîñü, ïî êî ëå áà ëè íå êî òî ðûõ.Íî Èã íà òîâ íå äàë óñè ëèòüñÿ âïå ÷àò ëå íèþ è òî ðîï ëè âî

çà ãî âî ðèë:— Íå âðè, ïîä ëàÿ òâàðü... Áî ãà­òî îñ òàâü! Òû è òîã äà çà­

ïè ðàë ñÿ, êîã äà ó Êóçü ìè íà èç êàð ìà íà ôðà íîê âû òà ùèë... ïî ìíèøü? А êàê ó Ëå âîí òü å âà ðó áà õó óê ðàë, òî æå øåë ïîä ïðè ñÿ ãó, à? Òå áå, áåñ ñòû æå ìó, ïðè ñÿã íóòü — ÷òî ïëþ­íóòü...

Ïðî øêà ñíî âà îïó ñ òèë ãî ëî âó.— Âè íèñü, ãî âî ðÿò òå áå, ñêî ðåå. Ñêà çû âàé, ãäå ìîè äåíü­

ãè? Íå øòî ÿ íå âè äåë, êàê òû îêî ëî âåð òåë ñÿ... Ñêà çû âàé, áåñ ñî âå ñò íûé, çà ÷åì òû â ïà ëó áå øíû ðÿë, êîã äà âñå îò äû­õà ëè? — íà ñòó ïàë äî ïðî ñ ÷èê.

— Òàê õî äèë...— Òàê õî äèë?! Ýé, Ïðî øêà, íå äî âî äè äî ãðå õà. Ïðè­

çíàâàé ñÿ.Íî Ïðî øêà ìîë ÷àë.Òîã äà Èã íà òîâ, ñëîâ íî áû æå ëàÿ èñ ïðî áî âàòü ïî ñëåä íåå

ñðåä ñò âî, âäðóã ñðà çó èç ìå íèë òîí. Òå ïåðü îí íå óã ðî æàë, à ïðî ñèë Ïðî øêó îò äàòü äåíü ãè ëà ñ êî âûì, ïî÷ òè çà èñ êè âà­þ ùèì òî íîì.

— Òå áå íè ÷å ãî íå áó äåò... ñëû øèøü?.. Îò äàé òîëü êî ìîè äåíü ãè... Òå áå âåäü ïðî ïèòü, à ó ìå íÿ ñå ìåé ñò âî... Îò äàé æå! — ïî÷ òè ìî ëèë Èã íà òîâ.

— Îáû ùè òå ìå íÿ... Íå áðàë ÿ òâî èõ äå íåã!— Òàê òû íå áðàë, ïîä ëàÿ äó øà? Íå áðàë? — âîñ êëèê íóë

Èã íà òîâ ñ ïî áå ëåâ øèì îò çëî áû ëè öîì. — Íå áðàë?!È ñ ýòèìè ñëî âà ìè îí, êàê ÿñ òðåá, íà ëå òåë íà Ïðî øêó.Áëåä íûé, âçäðà ãè âà þ ùèé âñåì ñúå æèâ øèì ñÿ òå ëîì,

Ïðî øêà çà æìó ðèë ãëà çà è ñòà ðàë ñÿ ñêðûòü îò óäà ðîâ ãî ­ëî âó.

Ìà ò ðî ñû ìîë ÷à õìó ðè ëèñü, ãëÿ äÿ íà ýòó áå çî á ðàç íóþ ñöå­

146

íó. А Èã íà òîâ, âîç áóæ äåí íûé áå çîò âåò íî ñ òüþ æåðò âû, ñâè­ðå ïåë âñå áî ëåå è áî ëåå.

— Ïîë íî... Áó äåò... áó äåò! — ðàç äàë ñÿ âäðóã èç òîë ïû ãî ëîñ Шó òè êî âà.

È ýòîò ìÿã êèé ïðî ñÿ ùèé ãî ëîñ òî÷ íî ñðà çó ïðî áó äèë ÷å ëî­âå ÷å ñ êèå ÷óâ ñò âà è ó äðó ãèõ.

Ìíî ãèå èç òîë ïû, âñëåä çà Шó òè êî âûì, ñåð äè òî êðèê íó ëè:— Áó äåò... áó äåò!— Òû ïðåæ äå îáû ùè Ïðî øêó è òîã äà ó÷è!Èã íà òîâ îñ òà âèë Ïðî øêó è, çëîá íî âçäðà ãè âàÿ, îòî øåë â

ñòî ðî íó. Ïðî øêà þðê íóë âîí èç êðó ãà. Íå ñêîëü êî ìãíî âå­íèé âñå ìîë ÷à ëè.

— Èøü âåäü, êà êîé ïîä ëåö... çà ïè ðà åò ñÿ! — ïå ðå âî äÿ äóõ, ïðî ãî âî ðèë Èã íà òîâ. — Óæî ïî ãî äè, êàê ÿ åãî íà áå ðå ãó ðàç äå ëàþ, êî ëè íå îò äàñò äå íåã! — ãðî çèë ñÿ Èã íà òîâ.

— А ìî æåò, ýòî è íå îí! — âäðóã òè õî ñêà çàë Шó òè êîâ.È òà æå ìûñëü, êà çà ëîñü, ñêà çû âà ëàñü íà íå êî òî ðûõ íà­

ïðÿ æåí íî­ñå ðü åç íûõ, íà ñó ïèâ øèõ ñÿ ëè öàõ.— Íå îí? Âïåð âûå åìó, ÷òî ëè?.. Ýòî áåñ ïðå ìåí íî åãî

äå ëî... Âîð èç âå ñò íûé, ÷òîá åìó...È Èã íà òîâ, âçÿâ äâóõ ÷å ëî âåê, óøåë îáû ñ êè âàòü Ïðî øêè­

íû âå ùè.Òîë ïà ñòà ëà ðàñ õî äèòü ñÿ.×å ðåç íå ñêîëü êî ìè íóò íà áà êå1 ñòà ëî èç âå ñò íî, ÷òî íè ó

Ïðî øêè, íè â åãî âå ùàõ äå íåã íå íà øëè.— Çà ïðÿ òàë, øåëü ìà, êó äà­íè áóäü! — ðå øè ëè ìíî ãèå è

ïðè áàâ ëÿ ëè, ÷òî òå ïåðü Ïðî øêå ïðè äåò ñÿ õó äî: Èã íà òîâ íå ïðî ñòèò åìó ýòèõ äå íåã.

V

Íåæ íàÿ òðî ïè ÷å ñ êàÿ íî÷ü áû ñ ò ðî ñïó ñ òè ëàñü íàä îêå à­íîì.

 ýòó íî÷ü, ñ ïî ëó íî ÷è äî øå ñ òè, íà âàõ òå äî âå ëîñü áûòü âòî ðî ìó îò äå ëå íèþ, â êî òî ðîì áû ëè Шó òè êîâ è Ïðî øêà.

1 Á à ê — íîñîâàÿ ÷àñòü âåðõíåé ïàëóáû êîðàáëÿ.

147

148

2 Ш ê à í ö û — ìåñòî äëÿ ñáîðà êîìàíäû íà âåðõíåé ïàëóáå.

Шó òè êîâ óæ ðàñ ñêà çàë íå ñêîëü êî ñêà çîê êó÷ êå ìà ò ðî ñîâ, óñåâ øèõ ñÿ ó ôîê­ìà÷ òû, è îò ïðà âèë ñÿ ïî êó ðèòü. Âû êó ðèâ­øè òðóá êó, îí ïî øåë, îñ òî ðîæ íî ñòó ïàÿ ìåæ äó ñïÿ ùè ìè, íà øêàí öû2 è, ðàç ãëÿ äåâ â òåì íî òå Ïðî øêó, îäè íî êî ïðè­òó ëèâ øå ãî ñÿ ó áîð òà è ïî êëå âû âàâ øå ãî íî ñîì, òè õî îê ëèê­íóë åãî:

— Ýòî òû... Ïðî øêà?— ß! — âñòðå ïå íóë ñÿ Ïðî øêà.— ×òî ÿ òå áå ñêà æó, — ïðî äîë æàë Шó òè êîâ òè õèì ëà ñ êî­

âûì ãî ëî ñîì, — âåäü Èã íà òîâ, ñàì çíà åøü, ÷å ëî âåê êà êîé... Îí òå áÿ âî âñå èçî áüåò íà áå ðå ãó... áå çî âñÿ êîé æà ëî ñ òè...

Ïðî øêà íà ñòî ðî æèë ñÿ... Ýòîò òîí áûë äëÿ íå ãî íå î æè­äàí íî ñ òüþ.

— ×òî æ, ïóñòü áüåò, à ÿ åâîé íûõ äå íåã íå êà ñàë ñÿ! — îò âå òèë ïî ñëå êî ðîò êî ãî ìîë ÷à íèÿ Ïðî øêà.

— Òî­òî îí íå âå ðèò è, ïî êà íå âåð íåò ñâî èõ äå íåã, òå áå íå ïðî ñòèò... È ìíî ãèå ðå áÿ òà ñóì íå âà þò ñÿ...

— Ñêà çà íî: íå áðàë! — ïî âòî ðèë Ïðî øêà ñ ïðåæ íèì óïîð­ñò âîì.

— ß, áðà òåö, âå ðþ, ÷òî òû íå áðàë... Ñëû øèøü, âå ðþ, è ïî æà ëåë, ÷òî òå áÿ çà íà ïðàñ íî äà âå ÷à áè ëè è Èã íà òîâ åùå ãðî çèò áèòü... А òû âîò ÷å ãî, Ïðî øêà: âîçü ìè òû ó ìå íÿ äâàä öàòü ôðà íî êîâ è îò äàé èõ Èã íà òî âó... Áîã ñ íèì! Ïóñòü ðà äó åò ñÿ íà äåíü ãè, à ìíå... êîã äà­íè áóäü îò äàøü — ïðè íå âî­ëè âàòü íå ñòà íó... Òàê­òî îíî áó äåò àê êó ðàò íåé... Äà, ñëûøü, íè êî ìó ïðî ýòî íå ñêà çû âàé! — ïðè áà âèë Шó òè êîâ.

Ïðî øêà áûë ðå øè òåëü íî îçà äà ÷åí è íå íà õî äèë â ïåð âóþ ìè íó òó ñëîâ. Åñ ëè á Шó òè êîâ ìîã ðàç ãëÿ äåòü Ïðî øêè íî ëè­öî, òî óâè äàë áû, ÷òî îíî ñìó ùå íî è íå î áûê íî âåí íî âçâîë­íî âà íî. Åùå áû! Ïðî øêó æà ëå þò, è ìà ëî òî ãî, ÷òî æà ëå þò, åùå ïðåä ëà ãà þò äåíü ãè, ÷òî áû èç áà âèòü åãî îò áè òüÿ. Ýòî óæ áû ëî ñëèø êîì äëÿ ÷å ëî âå êà, äàâ íî íå ñëû õàâ øå ãî ëà ñ­êî âî ãî ñëî âà.

149

Ïî äàâ ëåí íûé, ÷óâ ñò âóÿ, êàê ÷òî­òî ïîä ñòó ïà åò ê ãîð ëó, ìîë ÷à ñòî ÿë îí, îïó ñ òèâ ãî ëî âó.

— Òàê áå ðè äåíü ãè! — ñêà çàë Шó òè êîâ, äî ñòà âàÿ èç êàð ìà íà øòà íîâ çà âåð íó òûé â òðÿ ïî÷ êó âåñü ñâîé êà ïè ­òàë.

— Ýòî êàê æå... Аõ òû ãîñ ïî äè! — ðàñ òå ðÿí íî áîð ìî òàë Ïðî øêà.

— Ýêà... ãëó ïûé... Ñêà çà íî: ïî ëó ÷àé, íå êî áåíü ñÿ!— Ïî ëó ÷àé?! А, áðà òåö! Ñïà ñè áî òå áå, äî á ðàÿ òâîÿ äó ­

øà! — îò âå ÷àë Ïðî øêà äðîã íóâ øèì îò âîë íå íèÿ ãî ëî ñîì è âäðóã ðå øè òåëü íî ïðè áà âèë:— Òîëü êî òâî èõ äå íåã, Шó­òè êîâ, íå íóæ íî... ß âñå æå ÷óâ ñò âóþ è íå õî ÷ó ïå ðåä òî­áîé áûòü ïîä ëå öîì... Íå æå ëàþ... ß ñàì ïî ñëå âàõ òû îò äàì Èã íà òî âó åãî çî ëî òîé.

— Òàê, çíà ÷èò, òû...— Òî­òî ÿ! — ÷óòü ñëûø íî ïðî ìîë âèë Ïðî øêà... — Íè­

êòî áû è íå äî çíàë ñÿ.. Äåíü ãè­òî â ïóø êå çà ïðÿ òà íû...— Ýõ, Ïðî õîð, Ïðî õîð! — óï ðåê íóë òîëü êî Шó òè êîâ ãðó­

ñò íûì òî íîì, ïî êà ÷è âàÿ ãî ëî âîé.— Òå ïåðü ïóñòü îí ìå íÿ áüåò... Ïóñòü âñþ ñêó ëó ñâî ðî òèò.

Ñäå ëàé âà øå îäîë æå íèå! Áåé òå ïîä ëå öà Ïðî øêó... æàðü åãî, ìåð çàâ öà, íå æà ëåé! — ñ êà êèì­òî îæå ñ òî ÷åí íûì âîîäó øåâ­ëå íè åì ïðî òèâ ñîá ñò âåí íîé îñî áû ïðî äîë æàë Ïðî øêà. — Âñå ïå ðå íå ñó ñ ìî èì óäî âîëü ñò âè åì... Ïî êðàé íî ñ òè çíàþ, ÷òî òû ïî æà ëåë, ïî âå ðèë. Ëà ñ êî âîå ñëî âî ñêà çàë Ïðî øêå... Аõ òû ãîñ ïî äè! Âî âåê ýòî ãî íå çà áó äó!

— Èøü âåäü òû êà êîé! — ïðî ìîë âèë ëà ñ êî âî Шó òè êîâ è ïðè ñåë íà ïóø êó.

Îí ïî ìîë ÷àë è çà ãî âî ðèë:— Ñëó øàé, ÷òî ÿ òå áå ñêà æó, áðà òåö òû ìîé: áðîñü­êà òû

âñå ýòè äå ëà... ïðà âî, áðîñü, íó èõ!.. Æè âè, Ïðî õîð, êàê ëþ­äè æè âóò, ïî­õî ðî øå ìó... Ñòàíü ôîð ìåí íûì ìà ò ðî ñîì, ÷òî áû âñå, çíà ÷èò, êàê ñëå äó åò... Òàê­òî äó øåâ íåé áó äåò... А òî ðàç âå ñà ìî ìó òå áå ñëàä êî?.. ß, Ïðî õîð, íå â óêîð, à æà ëå­þ ÷è!.. — ïðè áà âèë Шó òè êîâ.

150

Ïðî øêà ñëó øàë ýòè ñëî âà è íà õî äèë ñÿ ïîä èõ îáà ÿ íè åì. Íè êòî, âî âñþ åãî æèçíü, íå ãî âî ðèë ñ íèì òàê ëà ñ êî âî è çà äó øåâ íî. Äî ñåé ïî ðû åãî òîëü êî ðó ãà ëè äà áè ëè — âîò êà êîå áû ëî ó÷å íüå.

È òåï ëîå ÷óâ ñò âî áëà ãî äàð íî ñ òè è óìè ëå íèÿ îõ âà òè ëî Ïðî øêè íî ñåðä öå. Îí õî òåë áû ëî âû ðà çèòü èõ ñëî âà ìè, íî ñëî âà íå îòû ñ êè âà ëèñü.

Êîã äà Шó òè êîâ îòî øåë, ïî îáå ùàâ óãî âî ðèòü Èã íà òî âà ïðî ñòèòü Ïðî øêó, Ïðî øêà íå ÷óâ ñò âî âàë óæ ñå áÿ òà êèì íè ÷òî æå ñò âîì, êà êèì ñ÷è òàë ñå áÿ ïðåæ äå. Äîë ãî åùå ñòî ÿë îí, ïî ñìà ò ðè âàÿ çà áîðò, è ðàç èëè äâà ñìàõ íóë íà âåð òû­âàâ øó þ ñÿ ñëå çó.

Óò ðîì, ïî ñëå ñìå íû, îí ïðè íåñ Èã íà òî âó çî ëî òîé. Îá ðà­äî âàí íûé ìà ò ðîñ àë÷ íî ñõâà òèë äåíü ãè, çà æàë èõ â ðó êå, äàë Ïðî øêå â çó áû è õî òåë áû ëî èä òè, íî Ïðî øêà ñòî ÿë ïå ðåä íèì è ïî âòî ðÿë:

— Áåé åùå. Áåé, Ñå ìå íû÷! Â ìîð äó â ñà ìóþ äóé!Óäèâ ëåí íûé Ïðî øêè íîé ñìå ëî ñ òüþ, Èã íà òîâ ïðå çðè òåëü­

íî îã ëÿ äåë Ïðî øêó è ïðî ãî âî ðèë:— ß ðàç äå ëàë áû òå áÿ, ìåð çàâ öà, íà ÷è ñ òî, êà áû òû ìíå

íå îò äàë äåíü ãè, à òå ïåðü íå ñòî èò ðóê ìà ðàòü... Ñãèíü, ñâî­ëî÷ü, íî òîëü êî ñìî ò ðè... ïî ïðî áóé åùå ðàç êî ìíå ëà çèòü... Èñ êà ëå ÷ó! — âíó øè òåëü íî ïðè áà âèë Èã íà òîâ è, îò òîëê íóâ ñ äî ðî ãè Ïðî øêó, ïî áå æàë âíèç ïðÿ òàòü ñâîè äåíü ãè.

Òåì è îã ðà íè ÷è ëàñü ðàñ ïðà âà.

VI

Ñ òîé ïà ìÿò íîé íî ÷è Ïðî øêà áåç çà âåò íî ïðè âÿ çàë ñÿ ê Шó òè êî âó è áûë ïðå äàí åìó, êàê âåð íàÿ ñî áà êà. Âû ðà æàòü ñâîþ ïðè âÿ çàí íîñòü îò êðû òî, ïðè âñåõ, îí, ðà çó ìå åò ñÿ, íå ðå øàë ñÿ, ÷óâ ñò âóÿ, âå ðî ÿò íî, ÷òî äðóæ áà òà êî ãî îò âåð æåí öà óíè çèò Шó òè êî âà â ÷ó æèõ ãëà çàõ. Îí íè êîã äà íå çà ãî âà ðè­âàë ñ Шó òè êî âûì ïðè äðó ãèõ, íî ÷à ñ òî âçãëÿ äû âàë íà íå­ãî, êàê íà êà êîå­òî îñî áåí íîå ñó ùå ñò âî, ïå ðåä êî òî ðûì îí, Ïðî øêà, ïî ñëåä íÿÿ äðÿíü.

151

<...> Âñå ìè ñè ëà ìè ñòà ðàë ñÿ Ïðî øêà ÷åì­íè áóäü äà óãî­äèòü Шó òè êî âó: òî ïðåä ëî æèò åìó ïî ñòè ðàòü áå ëüå, òî ïî­÷è íèòü åãî ãàð äå ðîá, è ÷à ñ òî îò õî äèë ñìó ùåí íûé, ïî ëó ÷àÿ îò êàç îò óñ ëóã. Îä íàæ äû Ïðî øêà ïðè íåñ ùå ãîëü ñêè ñðà áî­òàí íóþ ìà ò ðîñ ñêóþ ðó áà õó ñ ãîë ëàíä ñêèì ïå ðå äîì è, íå­ñêîëü êî âçâîë íî âàí íûé, ïî äàë åå Шó òè êî âó.

— Ìî ëî äåö, Æè òèí... Âàæ íàÿ, áðàò, ðà áî òà! — îäî á ðè­òåëü íî çà ìå òèë Шó òè êîâ ïî ñëå ïî äðîá íî ãî îñ ìî ò ðà è ïðî òÿ­íóë ðó êó, âîç âðà ùàÿ ðó áà õó.

— Ýòî ÿ òå áå, Åãîð Ìè ò ðè÷... Óâàæü... Íî ñè íà çäî ðî âüå.Шó òè êîâ ñòàë áû ëî îò êà çû âàòü ñÿ, íî Ïðî øêà òàê îãîð­

÷èë ñÿ è òàê ïðî ñèë óâà æèòü åãî, ÷òî Шó òè êîâ, íà êî íåö, ïðè íÿë ïî äà ðîê.

Ïðî øêà áûë â âîñ òîð ãå.È ëî äûð íè ÷àòü ñòàë Ïðî øêà ìåíü øå, ðà áî òàÿ áåç ïðåæ­

íå ãî ëó êàâ ñò âà. Áèòü åãî ñòà ëè ðå æå, íî îò íî øå íèå ê íå ìó îñ òà âà ëîñü ïî­ïðåæ íå ìó ïðå íå áðå æè òåëü íîå, è Ïðî øêó íå­ðåä êî äðàç íè ëè, óñ ò ðà è âàÿ èç ýòîé òðàâ ëè ïî òå õó.

Îñî áåí íî ëþ áèë äðàç íèòü åãî îäèí èç øêà íå÷ íûõ, çà áè ÿ÷­íûé, íî òðóñ ëè âûé ìî ëî äîé ìà ò ðîñ Èâà íîâ. Êàê­òî îä íàæ äû, æå ëàÿ ïî òå øèòü ñî áðàâ øèé ñÿ êðó æîê, îí äî íè ìàë Ïðî øêó ñâî èì ãëóì ëå íè åì. Ïðî øêà, ïî îáûê íî âå íèþ, îò ìàë ÷è âàë­ñÿ, è Èâà íîâ ñòà íî âèë ñÿ âñå íà çîé ëè âåå è áåç æà ëî ñò íåå â ñâî èõ øóò êàõ.

Ñëó ÷àé íî ïðî õî äèâ øèé Шó òè êîâ, óâè äàâ, êàê òðà âÿò Ïðî ø êó, âñòó ïèë ñÿ:

— Ýòî, Èâà íîâ, íå òî ãî... íå õî ðî øî ýòî... ×å ãî òû ïðè­ñòàë ê ÷å ëî âå êó, ðîâ íî ñìî ëà?

— Ïðî øêà ó íàñ íå îáèä ÷è âûé! — ñî ñìå õîì îò âå òèë Èâà íîâ... — Íó­êà, Ïðî øåíü êà, ðàñ ñêà æè, êàê òû ó áà òþø­êè øèëü íè êè òà ñ êàë è ìàì çå ëÿì îïî ñëÿ íî ñèë... Íå êî ÷å­â ðÿæü ñÿ... Ðàñ ñêà æè, Ïðî øåíü êà! — ãëó ìèë ñÿ íà îá ùóþ ïî òå õó Èâà íîâ.

— Íå òðîíü, ãî âî ðþ, ÷å ëî âå êà... — ñòðî ãî ïî âòî ðèë Шó­òè êîâ.

152

Âñå áû ëè óäèâ ëå íû, ÷òî çà Ïðî øêó, çà ëî äû ðÿ è âî ðà Ïðî øêó, Шó òè êîâ òàê ãî ðÿ ÷î çà ñòó ïà åò ñÿ.

— Äà òû ÷å ãî? — îê ðû ñèë ñÿ âäðóã Èâà íîâ.— ß­òî íè ÷å ãî, à òû íå êó ðàæü ñÿ1... Èøü òî æå íà øåë

íàä êåì êó ðà æèòü ñÿ.Òðî íó òûé äî ãëó áè íû äó øè è â òî æå âðå ìÿ áî ÿâ øèé ñÿ,

÷òî áû èç­çà íå ãî íå áû ëî Шó òè êî âó íå ïðè ÿò íî ñ òåé, Ïðî øêà ðå øèë ñÿ ïî äàòü ãî ëîñ:

— Èâà íîâ íè ÷å ãî... Îí âåäü òàê òîëü êî... Шó òèò, çíà ÷èò...— А òû ñúåç äèë áû åãî ïî óõó, íå áîñü ïå ðå ñòàë áû òàê

øó òèòü.— Ïðî øêà áû ñúåç äèë?.. — óäèâ ëåí íî âîñ êëèê íóë Èâà­

íîâ, äî òî ãî ïî êà çà ëîñü åìó ýòî íå âå ðî ÿò íûì. — Íó­êà, ïî­ïðî áóé, Ïðî øêà... Íà ñû ïàë áû ÿ òå áå, âèñ ëî óõî ìó, â êè ñó.

— Ìî æåò, è ñàì áû ñúåë ñäà ÷è.— Íå îò òå áÿ ëè?— Òî­òî îò ìå íÿ! — ñäåð æè âàÿ âîë íå íèå, ïðî ãî âî ðèë

Шó òèêîâ, è åãî îáûê íî âåí íî äî á ðî äóø íîå ëè öî áû ëî òå ïåðü ñòðî ãî è ñå ðü åç íî.

Èâà íîâ ñòó øå âàë ñÿ. È òîëü êî êîã äà Шó òè êîâ îòî øåë, ïðî ãî âî ðèë, íà ñìå ø ëè âî óëû áà ÿñü è óêà çû âàÿ íà Ïðî ø­êó:

— Îä íà êî... íà øåë ñå áå ïðè ÿòå ëÿ Шó òè êîâ... Íå ÷å ãî ñêà çàòü... ïðè ÿòåëü... õî ðîø ïðè ÿòåëü, Ïðî øêà­ãà ëü þí ­ùèê!

Ïî ñëå ýòî ãî ïðî èñ øå ñò âèÿ Ïðî øêó îáè æà ëè ìåíü øå, çíàÿ, ÷òî ó íå ãî åñòü çà ñòóï íèê, à Ïðîøêà åùå ñèëü íåå ïðè âÿ çàë ñÿ ê Шó òè êî âó è ñêî ðî äî êà çàë, íà ÷òî ñïî ñîá íà ïðè âÿ çàí íîñòü åãî áëà ãî äàð íîé äó øè.

VII

Ýòî áû ëî â Èí äèé ñêîì îêå à íå, íà ïó òè ê Çîíä ñêèì îñ ò­ðî âàì.

1 Ê ó ð à æ è ò ü ñ ÿ — èçäåâàòüñÿ, íàñìåøíè÷àòü.

153

Óò ðî â òîò äåíü ñòî ÿ ëî ñîë íå÷ íîå, áëå ñ òÿ ùåå, íî ïðî õëàä­íîå. <...>

Áûë äå ñÿ òûé ÷àñ íà èñ õî äå. Âñÿ êîìàí äà íà õî äè ëàñü íà­âåð õó. Âàõ òåí íûå ñòî ÿ ëè ó ñâî èõ ñíà ñ òåé, à ïîä âàõ òåí íûå áû ëè ðàç âå äå íû ïî ðà áî òàì. Âñÿ êèé çà íè ìàë ñÿ êà êèì­íè­áóäü äå ëîì: êòî îêàí ÷è âàë ÷è ñò êó ìå äè, êòî ïîä ñêàá ëè âàë øëþï êó, êòî âÿ çàë ìàò.

Шó òè êîâ ñòî ÿë íà ãðîò­ðóñ ëå íÿõ1, ïðè êðåï ëåí íûé ïåíü êî­âûì ïî ÿñîì, è ó÷èë ñÿ áðî ñàòü ëîò, íå äàâ íî ñìå íèâ äðó ãî ãî ìà ò ðî ñà. Âáëè çè îò íå ãî áûë è Ïðî øêà. <...>

Âäðóã ñî øêàí öåâ ðàç äàë ñÿ îò ÷à ÿí íûé êðèê:— ×å ëî âåê çà áîð òîì!Íå ïðî øëî íå ñêîëü êèõ ñå êóíä, êàê ñíî âà çëî âå ùèé êðèê:— Åùå ÷å ëî âåê çà áîð òîì!Íà ìãíî âå íèå âñå çà ìåð ëî íà êëè ïå ðå. Ìíî ãèå â óæà ñå

êðå ñ òè ëèñü.Âàõ òåí íûé ëåé òå íàíò, ñòî ÿâ øèé íà ìîñ òè êå, âè äåë, êàê

ìåëüê íó ëà ôè ãó ðà ñî ðâàâ øå ãî ñÿ ÷å ëî âå êà, âè äåë, êàê áðî­ñèë ñÿ â ìî ðå äðó ãîé. Ñåðä öå â íåì äðîã íó ëî, íî îí íå ïî­òå ðÿë ñÿ. Îí áðî ñèë ñ ìîñ òè êà ñïà ñà òåëü íûé êðóã, êðèê íóâ áðî ñàòü ñïà ñà òåëü íûå áóé êè è ñ þòà, è ãðî ìî âûì âçâîë íî­âàí íûì ãî ëî ñîì ñêî ìàí äî âàë:

— Ôîê è ãðîò íà ãè òî âû!2

Ñ ïåð âûì îê ðè êîì âñå îôè öå ðû âû ñêî ÷è ëè íà âåðõ. Êà­ïè òàí è ñòàð øèé îôè öåð, îáà âçâîë íî âàí íûå, óæ áû ëè íà ìîñ òè êå.

— Îí, êà æåò ñÿ, ñõâà òèë ñÿ çà áó åê! — ïðî ãî âî ðèë êà ïè­òàí, îò ðû âà ÿñü îò áè íîê ëÿ. — Ñèã íàëü ùèê... íå ñïó ñ êàé èõ ñ ãëàç!..

— Åñòü... Âè æó!

1 Ã ð î ò ­ ð ó ñ ë å í è — ïëîùàäêà, óñòðîåííàÿ ñíàðóæè êîðïóñà ñóäíà íà óðîâíå ïàëóáû.

2 Ô î ê è ã ð î ò í à ã è ò î â û ! — êîìàíäà ê óáîðêå ïàðóñîâ íà âòîðîé è ïåðâîé ìà÷òå.

154

— Ñêî ðåé... ñêî ðåé ëî æè òåñü â äðåéô2 äà ñïó ñ êàé òå áàð­êàñ3! — íåðâ íî, îò ðû âè ñ òî òî ðî ïèë êà ïè òàí.

Íî òî ðî ïèòü áû ëî íå ÷å ãî. Ïî íè ìàÿ, ÷òî êàæ äàÿ ñå êóí äà äî ðî ãà, ìà ò ðî ñû ðâà ëèñü êàê áå øå íûå. <...>

Óïàâ øèõ â ìî ðå óæå íå áû ëî âèä íî. Â ýòè âî ñåìü ìè íóò êëè ïåð ïðî áå æàë ïî êðàé íåé ìå ðå ìè ëþ.

— Êòî ýòî óïàë? — ñïðî ñèë êà ïè òàí ñòàð øå ãî îôè öå ðà.— Шó òè êîâ. Ñî ðâàë ñÿ, áðî ñàÿ ëîò... Ëîï íóë ïî ÿñ...— А äðó ãîé?— Æè òèí! Áðî ñèë ñÿ çà Шó òè êî âûì.— Æè òèí? Ýòîò òðóñ è ðîõ ëÿ? — óäè âèë ñÿ êà ïè òàí.— ß ñàì íå ìî ãó ïî íÿòü! — îò âå ÷àë Âà ñè ëèé Èâà íû÷.Ìåæ äó òåì âñå ãëà çà áû ëè óñ ò ðåì ëå íû íà áàð êàñ, êî òî ðûé

ìåä ëåí íî óäà ëÿë ñÿ îò êëè ïå ðà, òî ñêðû âà ÿñü, òî ïî êà çû âà ÿñü ñðå äè âîëí. Íà êî íåö îí ñîâ ñåì ñêðûë ñÿ îò ãëàç, íå âî îðó­æåí íûõ áè íîê ëåì, è êðó ãîì áûë âè äåí îäèí âîë íó þ ùèé ñÿ îêå àí.

Íà êëè ïå ðå öà ðè ëà óã ðþ ìàÿ òè øè íà. Èç ðåä êà ëèøü ìà­ò ðî ñû ïå ðå êè äû âà ëèñü ñëî âà ìè âïîë ãî ëî ñà. Êà ïè òàí íå îò­ðû âàë ñÿ îò áè íîê ëÿ. Ñòàð øèé øòóð ìàí è äâà ñèã íàëü ùè êà ñìî ò ðå ëè â ïîä çîð íûå òðó áû.

Òàê ïðî øëî äîë ãèõ ïîë ÷à ñà.— Áàð êàñ èäåò íà çàä! — äî ëî æèë ñèã íàëü ùèê.È ñíî âà âñå âçî ðû óñ ò ðå ìè ëèñü íà îêå àí.— Âåð íî, ñïàñ ëè ëþ äåé! — òè õî çà ìå òèë ñòàð øèé îôè­

öåð êà ïè òà íó.— Ïî ÷å ìó âû äó ìà å òå, Âà ñè ëèé Èâà íû÷?— Ëå ñî âîé íå âåð íóë ñÿ áû òàê ñêî ðî!— Äàé áîã! Äàé áîã!Íû ðÿÿ â âîë íàõ, ïðè áëè æàë ñÿ áàð êàñ. Èç äà ëè îí êà çàë ñÿ

êðî øå÷ íîé ñêîð ëó ïîé. Êà çà ëîñü, âîò­âîò åãî ñåé ÷àñ çà õëå­

1 Ë î æ è ò å ñ ü â ä ð å é ô — ñîõðàíåíèå ïîëíîé íåïîäâèæíîñòè ñóäíà â ðåçóëüòàòå ñïåöèàëüíîãî ìàíåâðèðîâàíèÿ ïàðóñàìè.

2 Á à ð ê à ñ — áîëüøàÿ ãðåáíàÿ øëþïêà.

155

ñò íåò âîë íîé. Íî îí ñíî âà ïî êà çû âàë ñÿ íà ãðåá íå è ñíî âà íû ðÿë.

— Ìî ëîä öîì ïðà âèò Ëå ñî âîé! Ìî ëîä öîì! — âû ðâà ëîñü ó êà ïè òà íà, æàä íî ãëÿ äåâ øå ãî íà øëþï êó.

Áàð êàñ ïîä õî äèë âñå áëè æå è áëè æå.— Îáà â øëþï êå! — âå ñå ëî êðèê íóë ñèã íàëü ùèê.Ðà äî ñò íûé âçäîõ âû ðâàë ñÿ ó âñåõ. Ìíî ãèå ìà ò ðî ñû êðå ñ­

òè ëèñü. Êëè ïåð ñëîâ íî îæèë. Ñíî âà ïî ø ëè ðàç ãî âî ðû.— Ñ÷à ñò ëè âî îò äå ëà ëèñü! — ïðî ãî âî ðèë êà ïè òàí, è íà åãî

ñå ðü åç íîì ëè öå ïî ÿâè ëàñü ðà äî ñò íàÿ, õî ðî øàÿ óëûá êà.Óëû áàë ñÿ â îò âåò è Âà ñè ëèé Èâà íî âè÷.— А Æè òèí­òî... òðóñ, òðóñ, à âîò ïî äè òå!.. — ïðî äîë­

æàë êà ïè òàí.— Óäè âè òåëü íî... È ìà ò ðîñ­òî ëî äûðü, à áðî ñèë ñÿ çà òî­

âà ðè ùåì!.. Шó òè êîâ ïî êðî âè òåëü ñò âî âàë åìó! — ïðè áà âèë Âà ñè ëèé Èâà íî âè÷ â ïî ÿñ íå íèå.

È âñå äè âè ëèñü Ïðî øêå. Ïðî øêà áûë ãå ðî åì ìè íó òû.×å ðåç äå ñÿòü ìè íóò áàð êàñ ïî äî øåë ê áîð òó è áëà ãî ïî­

ëó÷ íî áûë ïîä íÿò íà áî êàí öû.Ìî ê ðûå, âñïî òåâ øèå è êðàñ íûå, òÿ æå ëî äû øà îò óñ òà ëî­

ñ òè, âû õî äè ëè ãðåá öû èç áàð êà ñà è íà ïðàâ ëÿ ëèñü íà áàê. Âû øëè Шó òè êîâ è Ïðî øêà, îò ðÿ õè âà ÿñü, ñëîâ íî óò êè, îò âî äû, îáà áëåä íûå, âçâîë íî âàí íûå è ñ÷à ñò ëè âûå.

Âñå ñ óâà æå íè åì ñìî ò ðå ëè òå ïåðü íà Ïðî øêó, ñòî ÿâ øå ãî ïå ðåä ïî äî øåä øèì êà ïè òà íîì.

— Ìî ëî äåö, Æè òèí! — ñêà çàë êà ïè òàí, íå âîëü íî íå äî­óìå âàÿ ïðè âè äå ýòî ãî íå óê ëþ æå ãî, íå âç ðà÷ íî ãî ìà ò ðî ñà, ðè ñ êî âàâ øå ãî æèç íüþ çà òî âà ðè ùà.

А Ïðî øêà ïå ðå ìè íàë ñÿ ñ íî ãè íà íî ãó, âè äè ìî ðî áåÿ.— Íó, ñòó ïàé ïå ðå îäåíü ñÿ ñêî ðåé äà âû ïåé çà ìå íÿ ÷àð­

êó âîä êè... Çà òâîé ïî äâèã ïðåä ñòàâ ëþ òå áÿ ê ìå äà ëè, à îò ìå íÿ ïî ëó ÷èøü äå íåæ íóþ íà ãðà äó.

Ñîâ ñåì îøà ëåâ øèé Ïðî øêà äà æå íå äî ãà äàë ñÿ ñêà çàòü «ðà äû ñòà ðàòü ñÿ!» è, ðàñ òå ðÿí íî óëû áà ÿñü, ïî âåð íóë ñÿ è ïî­øåë ñâî åé óòè íîé ïî õîä êîé.

156

— Ñíè ìàé òåñü ñ äðåé ôà! — ïðè êà çàë êà ïè òàí, ïîä íè ìà­ÿñü íà ìîñ òèê.

Ðàç äà ëàñü êîìàí äà âàõ òåí íî ãî ëåé òå íàí òà. Ãî ëîñ åãî òå­ïåðü çâó ÷àë âå ñå ëî è ñïî êîé íî. Ñêî ðî áû ëè ïî ñòàâ ëå íû óá­ðàí íûå ïà ðó ñà, è ìè íóò ÷å ðåç ïÿòü êëè ïåð ñíî âà íåñ ñÿ ïðåæ­íèì êóð ñîì, ïî äû ìà ÿñü ñ âîë íû íà âîë íó, è ïðå ðâàí íûå ðà áî òû îïÿòü âî çîá íî âè ëèñü.

— Èøü âåäü òû êà êîé, áëî õà òå áÿ åøü! — îñ òà íî âèë Ëà â ðåí òü è÷ Ïðî øêó; êîã äà òîò, ïå ðå îäå òûé è ñî ãðåâ øèé ñÿ ÷àð êîé ðî ìà, ïîä íÿë ñÿ âñëåä çà Шó òè êî âûì íà ïà ëó áó. — Ïîðò íîé, ïîðò íîé, à êà êîé îò ÷à ÿí íûé! — ïðî äîë æàë Ëà â­ðåí òü è÷, ëà ñ êî âî òðåï ëÿ Ïðî øêó ïî ïëå ÷ó.

— Áåç Ïðî õî ðà, áðàò öû, íå âè äàòü áû ìíå ñâå òó! Êàê ÿ ýòî îêó íóë ñÿ äà âû íûð íóë, íó, äó ìàþ,— øà áàø... Áî ãó îò äà âàòü äó øó ïðè äåò ñÿ! — ðàñ ñêà çû âàë Шó òè êîâ... — Íå ïðî äåð æóñü, ìîë, äîë ãî íà âî äå­òî... Ñëû øó — Ïðî õîð ãî­ëî ñîì êðè ÷èò... Ïëû âåò ñ êðó ãîì è ìíå áó åê ïî äàë... Òî­òî îá ðà äî âàë, áðàò öû! Òàê ìû âìå ñ òå è äåð æà ëèñü, äî êîëü áàð­êàñ íå ïî äî øåë.

— А ñòðàø íî áû ëî? — ñïðà øè âà ëè ìà ò ðî ñû.—А òû äó ìàë êàê? Åùå êàê, áðàò öû­òî, ñòðàø íî! Íå äàé

áîã! — îò âå ÷àë Шó òè êîâ, äî á ðî äóø íî óëû áà ÿñü.— È êàê ýòî òû, áðà òåö, âçäó ìàë? — ëà ñ êî âî ñïðî ñèë

Ïðî øêó ïî äî øåä øèé áîö ìàí.Ïðî øêà ãëó ïî óëû áàë ñÿ è, ïî ìîë ÷àâ, îò âå òèë:— ß âî âñå è íå äó ìàë, Ìàò âåé Íè ëû÷... Âè æó, îí óïàë,

Шó òè êîâ, çíà ÷èò... ß, çíà ÷èò, ãîñ ïî äè áëà ãî ñëî âè, äà çà èì...— Òî­òî è åñòü!.. Äó øà â åì... Аé äà ìî ëîä öà, Ïðî õîð!

Èøü âåäü... Íà­êîñü ïî êó ðè òðó áî÷ êè­òî íà çà êó ñ êó! — ñêà­çàë Ëà â ðåí òü è÷, ïå ðå äà âàÿ Ïðî øêå, â çíàê îñî áåí íî ãî áëà­ãî âî ëå íèÿ, ñâîþ êî ðîò êóþ òðó áî÷ êó, è ïðè ýòîì ïðè áà âèë çà áî ðè ñ òîå ñëî âå÷ êî â ñà ìîì íåæ íîì òî íå.

Ñ ýòî ãî äíÿ Ïðî øêà ïå ðå ñòàë áûòü ïðåæ íèì çà ãíàí íûì Ïðîø êîé è îá ðà òèë ñÿ â Ïðî õî ðà.

(1887)

157

Âîïðîñû è çàäàíèÿ

I. ðàç áå ðåì ñÿ â ïðî ÷è òàí íîì

1. ×òî îç íà ÷à ëà ïåñ íÿ äëÿ ìà ò ðî ñîâ? Ìîæ íî ëè óò âåðæ äàòü, ÷òî ìà ò ðîñ ñêàÿ ïåñ íÿ — íå îòú åì ëå ìàÿ ÷àñòü èõ æèç íè?

2. Êà êèå öåí ò ðàëü íûå ôè ãó ðû ìîæ íî âû äå ëèòü â ïî âå ñò âî âà­íèè?

3. Êàê îò áëà ãî äà ðèë Ïðî øêà Шó òè êî âà çà äî á ðîå ê íå ìó îò­íî øå íèå?

II. Ïî ðàñ ñóæ äà åì íàä ïðî èç âå äå íè åì

1. Âû äå ëè òå â òåê ñ òå ïîð ò ðåò íóþ õà ðàê òå ðè ñ òè êó Шó òè êî âà. ×òî â åãî âíåø íî ñ òè è õà ðàê òå ðå ïðè âëå êà ëî ìà ò ðî ñîâ? Îáú ÿñ íè òå âû ðà æå íèå «Шó òè êîâ ïîëü çî âàë ñÿ îá ùåé ïðè ÿç íüþ».

2. Êàê âû äó ìà å òå, ïðà âèëü íî ëè ïî ñòó ïèë Шó òè êîâ, ïðåä ëî­æèâ Ïðî øêå äâàä öàòü ôðàí êîâ íà ïî êðû òèå êðà æè? Êà êèå ÷óâ­ñò âà äâè ãà ëè ýòèì ïî ñòóï êîì Шó òè êî âà?

3. Ïðî ñëå äè òå çà òåì, êàê «îò òà è âàë, ðàç ìÿã ÷àë ñÿ» Ïðî øêà.  ÷åì ýòî ïðî ÿâ ëÿ ëîñü?

III. Áóäü òå âíè ìà òåëü íû ê õó äî æå ñò âåí íî ìó ñëî âó

1.  ðàñ ñêà çå âû ïî ñòî ÿí íî âñòðå ÷à å òåñü ñ îïè ñà íè åì âíåø íå ãî âè äà òî ãî èëè èíî ãî ïåð ñî íà æà. Âû ïè øè òå ïîð ò ðåò íûå õà ðàê òå­ðè ñ òè êè Ëà â ðåí òü è ÷à, Шó òè êî âà, Èã íà òî âà, Ïðî øêè Æè òè íà è ïîä òâåð äè òå ñâîè íà áëþ äå íèÿ.

2. Îá ðà òè òå âíè ìà íèå íà ðå÷ü ãå ðî åâ. Ðå÷ü èõ íà ñû ùå íà îáî­ðî òà ìè, ôðà çà ìè, õà ðàê òåð íû ìè äëÿ ðàç ãî âîð íî ãî è íå ëè òå ðà òóð­íî ãî ÿçû êà. Íà ïðè ìåð: «Âà ëè ïëÿ ñî âóþ, ðå áÿ òà!», «È õî ðî øî æå òû ïî åøü, àõ õî ðî øî, ïåñ òå áÿ åøü!»

3.  ïðè âå äåí íîì îò ðûâ êå âû äå ëè òå ñëî âà, êî òî ðûå ïå ðå äà þò ÷óâ ñò âà ÷å ëî âå ÷å ñ êîé äî á ðî òû è ëà ñ êè. «Ïðî øêà ñëó øàë ýòè ñëî­âà è íà õî äèë ñÿ ïîä èõ îáà ÿ íè åì. Íè êòî, âî âñþ åãî æèçíü, íå ãî âî ðèë ñ íèì òàê ëà ñ êî âî è çà äó øåâ íî. Äî ñåé ïî ðû åãî òîëü êî ðó ãà ëè äà áè ëè — âîò êà êîå áû ëî ó÷å íüå. È òåï ëîå ÷óâ ñò âî áëà­ãî äàð íî ñ òè è óìè ëå íèÿ îõ âà òè ëî Ïðî øêè íî ñåðä öå».

158

ñÎäÅðÆàíÈÅ

Öâåòè, çåìëÿ ìîÿ — ðîäíîé Óçáåêèñòàí! . . . . . . . . . . . . . . 3 Êðàñîòà ðîäíîãî êðàÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Óñò íîå íà ðîä íîå òâîð ÷å ñò âîÌèôû è ëåãåíäû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Ìèôû Äðåâíåé Ãðåöèè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Ïîäâèãè Ãåðàêëà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Ìèôû äðåâíèõ ñëàâÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Íàðîäíûé ìèô î ñîëíöå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Áûëèíû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Èëüÿ Ìó ðî ìåö è Ñî ëî âåé­Ðàç áîé íèê . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Аë ïà ìûø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Äðåâ íå ðóñ ñêàÿ ëè òå ðà òó ðà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Ñêàçàíèå î Êîæåìÿêå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Ëè òå ðà òó ðà XIX âå êàА. Ñ. Ïóø êèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Çèì íåå óò ðî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Ïåñíü î âå ùåì Îëå ãå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Äó á ðîâ ñêèé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Î êîì ïî çè öèè ýïè ÷å ñ êî ãî ïðî èç âå äå íèÿ . . . . . . . . . . . . . . 85 Ì. Þ. Ëåð ìîí òîâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Ïà ðóñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Òðè ïàëü ìû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Óòåñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 ×òî òà êîå ñòè õè. Äâó ñëîæ íûå ðàç ìå ðû ñòè õà . . . . . . . . . . . 96 Í. Â. Ãî ãîëü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Ñî ðî ÷èí ñêàÿ ÿð ìàð êà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Ñ. Ò. Аê ñà êîâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Î÷åðê çèì íå ãî äíÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Îñåíü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 È. Ñ. Íè êè òèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Ëåñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 А. Ê. Òîë ñòîé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Òû çíà åøü êðàé... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Êî ëî êîëü ÷è êè ìîè... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Ï. А. Âÿ çåì ñêèé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Ñòå ïüþ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Î òðåõñëîæ íûõ ðàç ìå ðàõ ñòè õà . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Ê. Ì. Ñòà íþ êî âè÷ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 ×å ëî âåê çà áîð òîì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Αquv nashri

STIR KAS INNA NIKOLAYEVNA,AB DULLAY E VA GUZAL SHAPULATOVNA,

TUM PA ROV RADIK RAVILYEVICH

àDàBIYOò

I qism

Ta’lim rus tilida olib boriladiganumumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik-xrestomatiya

Òàø êåíòÃëàâ íàÿ ðå äàê öèÿ

èçäàòåëüñêî­ïîëèãðàôè÷åñêîéàêöèîíåðíîé êîìïàíèè «Sharq»

2013

Ðå äàê òîð Áàáàäæàíîâ Ò.À.Õó äî æå ñò âåí íûé ðå äàê òîð Êàíîàòîâ Ò.

Òåõ íè ÷å ñ êèé ðå äàê òîð Õèæîâà Ë.Êîìïüþòåðíàÿ âåðñòêà Áàöåâà Ë.

Êîððåêòîð Êîð÷óãàíîâà Î.

Ëèöåíçèÿ èçäàíèÿ AI ¹ 201, 28.08.2011.

Ñäàíî â íàáîð 25.05.2012. Ïîä ïèñà íî â ïå ÷àòü 03.04.2013. Ôîð ìàò 70õ90 1/

16. Ïå ÷àòü îô ñåò íàÿ. Ãàð íè òó ðà Шêîëüíàÿ. Êåãëü 12 í/øïîí.

Óñë. ï. ë. 10,0. Ó÷.­èçä. ë. 10,82. Òè ðàæ 48280 ýêç. Çà êàç ¹ 2883.

òè ïî ãðà ôèÿ èç äà òåëü ñêî­ïî ëè ãðà ôè ÷å ñ êîéàê öè î íåð íîé êîì ïà íèè «Sharq».

100000, ã. òàø êåíò, óë. Áó þê òó ðîí, 41.

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà ïå ðåä ïî ñòóï ëå íè åì â àðåí äó.

Îá ëîæ êà öå ëàÿ, íå îòî ðâà íà îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè­ãè. Âñå ñòðà íè öû èìå þò ñÿ, öå ëûå, íå ïî ðâà íû, íå îò ­ êëå å íû, íà ñòðà íè öàõ íåò íàä ïè ñåé è ëè íèé.

Îá ëîæ êà èç ìÿ òà, èñ ÷åð ÷å íà, êðàÿ îá òðå ïà íû, îò äå­ëå íà ÷à ñ òè÷ íî îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè ãè è îò ðå ñ òà â ðè­ðî âà íà ïîëü çî âà òå ëåì. Ðå ñ òà â ðè ðî âà íèå óäîâ ëå òâî ðè­òåëü íîå. Âû ðâàí íûå ñòðà íè öû ïîä êëå å íû, íå êî òî ðûå ñòðà íè öû èñ ÷åð ÷å íû.

Îá ëîæ êà èñ ÷åð ÷å íà, ðà çî ðâà íà è ïîë íî ñòüþ èëè ÷à ñ­òè÷ íî îòî ðâà íà îò îñ íîâ íîé ÷à ñ òè êíè ãè, îò ðå ñ òà­â ðè ðî âà íà óäîâ ëå òâî ðè òåëü íî. Ñòðà íè öû ïî ðâà íû, îò ñóò ñò âó þò íå êî òî ðûå ñòðà íè öû, ðà çó êðà øå íû, èñ­ïà÷ êà íû, âîñ ñòà íîâ ëå íèå íå âîç ìîæ íî.

ñâå äå íèÿ î ñî ñòî ÿ íèè ó÷åá íè êà, âû äàí íî ãî â àðåí äó

¹

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Ïîä ïèñü êëàññ íî ãî ðó êî âî äè­

òå ëÿ

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà

ïðèñäà ÷å

Ñî ñòî ÿ íèå ó÷åá íè êà

ïðèïî ëó ÷å íèè

Ó÷åá íûéãîä

Èìÿ è ôà ìè ëèÿó÷å íè êà

Ïîä ïèñü êëàññ íî ãî ðó êî âî äè­

òå ëÿ

Ïðè âû äà ÷å ó÷åá íè êà â àðåí äó è ñäà ÷å åãî â êîí öå ó÷åá íî ãî ãî äà êëàññ íûì ðó êî âî äè òå ëåì çà ïîë íÿ åò ñÿ ïðè âå äåí íàÿ âû øå òàá ëè öà â ñî îò âåò ñò âèè ñî ñëå äó þ ùè ìè êðè òå ðè ÿ ìè

Íî âûé

Õî ðî øèé

Óäîâ ëå òâî ðè òåëü íûé

Íå óäîâ ëå òâî ðè òåëü íûé

Αquv nashri

STIR KAS INNA NIKOLAYEVNA,AB DULLAY E VA GUZAL SHAPULATOVNA,

TUM PA ROV RADIK RAVILYEVICH

àDàBIYOò

I qism

Ta’lim rus tilida olib boriladiganumumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik-xrestomatiya

Òàø êåíòÃëàâ íàÿ ðå äàê öèÿ

èçäàòåëüñêî­ïîëèãðàôè÷åñêîéàêöèîíåðíîé êîìïàíèè «Sharq»

2013

Ðå äàê òîð Áàáàäæàíîâ Ò.À.Õó äî æå ñò âåí íûé ðå äàê òîð Êàíîàòîâ Ò.

Òåõ íè ÷å ñ êèé ðå äàê òîð Õèæîâà Ë.Êîìïüþòåðíàÿ âåðñòêà Áàöåâà Ë.

Êîððåêòîð Êîð÷óãàíîâà Î.

Ëèöåíçèÿ èçäàíèÿ AI ¹ 201, 28.08.2011.

Ñäàíî â íàáîð 25.05.2012. Ïîä ïèñà íî â ïå ÷àòü 03.04.2013. Ôîð ìàò 70õ90 1/

16. Ïå ÷àòü îô ñåò íàÿ. Ãàð íè òó ðà Шêîëüíàÿ. Êåãëü 12 í/øïîí.

Óñë. ï. ë. 10,0. Ó÷.­èçä. ë. 10,82. Òè ðàæ 4754 ýêç. Çà êàç ¹ 2883­A.

òè ïî ãðà ôèÿ èç äà òåëü ñêî­ïî ëè ãðà ôè ÷å ñ êîéàê öè î íåð íîé êîì ïà íèè «Sharq».

100000, ã. òàø êåíò, óë. Áó þê òó ðîí, 41.