ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α11

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η κωμωδία αποτελεί είδος δραματικής ποίησης που αναπτύχθηκε

κυρίως στην Αττική.

Τρεις φάσεις στην εξέλιξή της: Αρχαία, Μέση και Νέα.

Η Αρχαία και η Μέση έχουν ιδιοτυπίες (αισχρολογία, τολμηρή σάτιρα

πολιτικών και διανοουμένων, χορούς αποτελούμενους από ζώα ), οι

οποίες δεν έχουν επιβιώσει στο νεώτερο θέατρο.

Πολλά από αυτά τα στοιχεία εξηγούνται από την καταγωγή της

κωμωδίας από λαϊκές θρησκευτικές τελετές.

1

11.1. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΚΩΜΩΔΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ. 1η: Αναφέρετε θεωρίες, αρχαίες και σύγχρονες,

σχετικά με την προέλευση της κωμωδίας;

2. Τι γνωρίζετε για την καταγωγή της Αττικής κωμωδίας

11.1.1. Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του παραδέχεται άγνοια για την αρχή και

τα πρώτα στάδια της κωμωδίας, λόγω της όψιμης θεσμοθέτησης

επίσημων αγώνων.

Κατά τον Αριστοτέλη η κωμωδία προήλθε από τα φαλλικά άσματα

(εκδηλώσεις λατρείας ενός ομοιώματος φαλλού, ενταγμένες σε

αγροτικές τελετουργίες γονιμότητας) με την εισαγωγή διαλόγου

μεταξύ του Χορού και του εξάρχοντα (κορυφαίου του Χορού) αρχικά

με αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα. Όντως υπήρχαν τέτοιες τελετές,

όπως φαίνεται και από σκηνές σε αρχαίες κωμωδίες.

Η αριστοτελική θεωρία συνδέει τη γένεση της κωμωδίας με τη

διονυσιακή λατρεία (και όντως έχουμε ένταξη της κωμωδίας στο

πρόγραμμα των διονυσιακών εορτών).

Αναφέρει επίσης ότι την πατρότητα της κωμωδίας διεκδικούν οι

Δωριείς αλλά δεν υπάρχει συμφωνία ως προς το από πού ακριβώς

ξεκίνησε. Βασικό επιχείρημά τους η ετυμολογία της λέξης κωμωδία όχι

από το κωμάζειν (=συμμετέχω σε κώμον, δηλαδή σε γιορταστική πομπή

ή αυτοσχέδια πομπή μεθυσμένων) αλλά από τη λέξη κώμη (=χωριό) των

Δωριέων αντί για τη λέξη δήμος.

11.1.2. ΆΛΛΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

2

Αρχαιολογικές:

1. Παραστάσεις ζωόμορφων Χορών σε αττικά αγγεία του 6 ου αι 5 ου αι.

Όντως έχουμε σε αρκετές πρώιμες (και κάποιες μεταγενέστερες)

κωμωδίες χορούς αποτελούμενους από ζώα σαν τους χορούς των

σατύρων που βρίσκονται σε στενή σχέση με την καταγωγή της

τραγωδίας.

2. Παραστάσεις χορευτών με κωμική εμφάνιση (Πελοπόννησος, αρχές

6ου αι.) που θυμίζουν έντονα την εμφάνιση των κωμικών υποκριτών.

Λογοτεχνικές -εσωτερικές ενδείξεις:

1. Το πρότυπο της τραγωδίας με διάλογο Χορού-υποκριτή. Η τραγωδία

προηγείτο χρονολογικά γιατί η θεσμοθέτηση τραγικών αγώνων έγινε 50

χρόνια πριν από τους κωμικούς.

2. Η λογοτεχνική παράδοση του ιάμβου με την ελευθεροστομία και τις

κωμικές προσωπικές επιθυμίες. Κατά τον Αριστοτέλη υπάρχει μια

οργανική εξελικτική σχέση ανάμεσα στον ίαμβο και την κωμωδία, ως

άποψη όμως αμφισβητείται σήμερα.

3. Ύπαρξη διαφορετικών δομικών στοιχείων με σταθερά γνωρίσματα

και σχετική μορφική και εν μέρει λειτουργική αυτοτέλεια. Τα μέρη

αυτά, που συνήθως απαγγέλλονται από τον Χορό (αγώνας, παράβαση),

έχουν αυστηρή δομή, συνδυάζουν αδόμενα και απαγγελόμενα τμήματα

και έχουν εξωτερική συμμετρία. Τα χορικά μέρη θεωρούνται

αρχαιότερα από τα διαλογικά μέρη της κωμωδίας.

11.1.3. ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

3

Διάφορες θεωρίες από τον χώρο της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της

θρησκειολογίας ερμηνεύουν καλύτερα τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που

επηρέασαν τη διαμόρφωση της κωμωδίας:

1. Η μίμηση (αλλά και η χρήση προσωπείων) αποτελεί συχνά στοιχείο

λατρείας. Ειδικότερα στην αρχαία Ελλάδα η μεταμφίεση κυριαρχεί στη

λατρεία του Διονύσου.

2. Το κωμικό και το άσεμνο έχουν συχνά αποτροπαϊκό χαρακτήρα στο

πλαίσιο αγροτικών εορτών π.χ. στη λατρεία της Δήμητρας και σε

ορισμένες διονυσιακές γιορτές.

3. Ο εξορκισμός του πνεύματος του κακού αναπαριστάνεται και στο

έθιμο της εκδίωξης του αποδιοπομπαίου τράγου ή του φαρμακού

(ζώου ή προσώπου που συμβολίζει ενσάρκωση του κακού) κι έτσι

πολλά στοιχεία βωμολοχικά που πέρασαν μέσω του ιάμβου στην

κωμωδία πιθανώς σχετίζονται με αυτή την παράδοση. Επίσης και

θριαμβική αναπαράσταση της τελετουργικής ένωσης ενός ανθρώπου με

μια δαιμονική ή αλληγορική μορφή για να συμβολίσει την επικράτηση

και αναγέννηση των δυνάμεων της γονιμότητας.

Γι' αυτό και ο Cornford στις αρχές του 20ου αι. θεώρησε ότι η κωμωδία

προήλθε από το λατρευτικό-τελετουργικό σχήμα αγώνας-θάνατος-

ανάσταση της θεότητας της ενιαύσιας καρποφορίας.

11.1.4Η ΔΩΡΙΚΗ ΦΑΡΣΑ ΚΑΙ Ο ΕΠΙΧΑΡΜΟΣ

4

3 Τι γνωρίζετε για την κωμική φάρσα και τον Επίχαρμο

Παράλληλα με την αρχή της Αττικής κωμωδίας, ένας τύπος κωμικού

θεάτρου ανθεί και στην κορινθιακή αποικία των Συρακουσών στη

Σικελία.

Στην ακμή του με τον Επίχαρμο (πρώτες δεκαετίες 5ου αι.) από τον

οποίο έχουμε σύντομα αποσπάσματα και τίτλους δραμάτων.

Τα στοιχεία είναι όμως ανεπαρκή για να τεκμηριωθεί μια μεταξύ τους

σχέση.

Βασικά χαρακτηριστικά των δραμάτων του Επίχαρμου:

1. Η δωρική διάλεκτος

2. Η έλλειψη της μετρικής ποικιλίας που χαρακτηρίζει την αττική

κωμωδία

3. Η παρωδία μύθων γνωστών από τη λογοτεχνία και φιλοσοφικών

συζητήσεων

4. Κωμικές καταστάσεις που θυμίζουν το είδος της φάρσας

5. Η αντιπαράθεση δύο αντιδίκων

6. Η ύπαρξη χαρακτηριστικών κωμικών τύπων

11.2 ΑΡΧΑΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ. ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ

5

Κύρια γνωρίσματα Αρχαίας Κωμωδίας: θέματα και δομή κωμωδίας

5ου αι. π.Χ.

Κύριος εκπρόσωπος: Αριστοφάνης

Σώζονται ολόκληρες: 11 κωμωδίες από τις 40 που είχε γράψει (για 4

έχουμε αμφιβολίες αν γνήσιες).

11.2.1 ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΩΜΩΔΙΑΣ

4. Τι γνωρίζετε για την εξέλιξη της Αττικής κωμωδίας έως τον

Αριστοφάνη (βασικά ονόματα και 2-3 στοιχεία για τον καθένα)

Το 468 π.Χ. ο διαγωνισμός κωμικών ποιητών εντάχθηκε στο

πρόγραμμα των Μεγάλων Διονυσίων, οπότε κάθε χρόνο (άγνωστο από

πότε) διαγωνίζονταν 5 ποιητές με ένα έργο ο καθένας.

Από το 442 μαρτυρείται αντίστοιχος αγώνας κωμικών ποιητών και στα

Λήναια.

Αρχικά η έκταση των κωμωδιών ήταν λίγες εκατοντάδες στίχων, τα

χορικά μέρη καταλάμβαναν μεγαλύτερη έκταση από τα διαλογικά.

Μεταξύ των πρώτων κωμικών ποιητών ξεχωρίζουν ο Χιωνίδης, ο

Μάγνης, ο Κράτης (επιμελήθηκε περισσότερο τον κωμικό μύθο

περιορίζοντας την ευκαιριακή σάτιρα).

Πολλά πρώιμα έργα της Αρχαίας Κωμωδίας παίρνουν τον τίτλο τους

από Χορό ζώων, όπως βλέπουμε μετά και στον Αριστοφάνη (π.χ.

Βάτραχοι, Σφήκες) και συνεχίζουν να υπάρχουν ως τα μέσα του 4ου αι.

Η ακμή της Αρχαίας Κωμωδίας με τον Κρατίνο

Κρατίνος : μέσα 5ου αι., εισάγει το προσωπικό πολιτικό σκώμμα, ένα

από τα προσφιλέστερα μέσα για να προκληθεί γέλιο, αφορμή όμως

6

ενίοτε και για αντιδράσεις, γι’ αυτό και μαρτυρίες για 3 απόπειρες

περιορισμού ελευθερίας προσωπικού ψόγου

σημαντικότερο έργο του η Πυτίνη όπου ο ποιητής παρουσιάζει

τον εαυτό του ως σύζυγο της Κωμωδίας που παραπονιέται για

τις απιστίες του ποιητή με την Πυτίνη

Με την Πυτίνη απαντά στον Αριστοφάνη που ένα χρόνο πριν

στους Ιππής είχε ισχυριστεί πως ο Κρατίνος είχε ξοφλήσει ως

ποιητής.

Εύπολης : α’ μισό 5ου αι., διάσημος για τη φαντασία και τη χάρη του

λόγου του, διάσημα χαμένα σήμερα έργα του οι Κόλακες και οι Δήμοι.

Αριστοφάνης : γεννήθηκε το 450-445 π.Χ.

Τα 9 από τα 11 σωζόμενα έργα του προέρχονται από τα χρόνια

του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404) και τα κρίσιμα χρόνια

μετά το θάνατο του Περικλή (429), ενώ τα 2 τελευταία απέχουν

χρονικά και έχουν χαρακτηριστικά της Μέσης Κωμωδίας.

Συχνά τη διδασκαλία των έργων του την αναλάμβανε άλλος.

Η γλώσσα του θεωρήθηκε δείγμα καθημερινού προφορικού

αττικού λόγου της κλασικής εποχής, γι’ αυτό και διασώθηκαν

πολλά έργα του ακόμη και στο Βυζάντιο.

Μεγάλη δημοτικότητα, ιδίως για τη γνωστή βυζαντινή τριάδα:

Πλούτος, Νεφέλες, Βάτραχοι, που διδασκόταν στα σχολεία.

Αντιγράφονταν συχνά.

Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι συνέταξαν υποθέσεις των έργων του

και μας διασώζουν πολλά στοιχεία

Τα 11 σωζόμενα έργα του: Αχαρνής, Ιππής, Νεφέλες, Σφήκες,

Ειρήνη, Όρνιθες, Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσαι, Βάτραχοι,

Εκκλησιάζουσαι, Πλούτος.

11.2.2Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΙΚΗΣ ΚΩΜΩΔΙΑΣ

7

5. Τι γνωρίζετε για το χαρακτήρα της Κωμωδίας

Tα θέματα και τα πρόσωπα της Αρχαίας Κωμωδίας δεν αντλούνται

από τη μυθολογία, όπως στην τραγωδία, αλλά από τη σύγχρονη

κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Ο κωμικός ήρωας, συνήθως καρικατούρα σύγχρονου Αθηναίου με

συμβολικό όνομα ή η κωμική εκδοχή ενός υπαρκτού προσώπου,

συνήθως πολιτικού ή διανοούμενου,

Η δράση σε ένα αόριστο παρόν, κι όχι στο παρελθόν, όπως στην

τραγωδία

Ο ήρωας δημιουργεί έναν ουτοπικό κόσμο, γεμάτο κωμικές

καταστάσεις και περιπέτειες.

1. ΟΡΝΙΘΕΣ

Έχουμε την ίδρυση μιας νέας πόλης, της Νεφελοκοκκυγίας, από δύο

Αθηναίους, τον Πεισθέταιρο και τον Ευελπίδη, μακριά από τον

άνθρωπο, και τη δικομανία του, στον αιθέρα με τη βοήθεια των

πουλιών.

Οι θεοί αντιδρούν γιατί φοβούνται ότι θα χάσουν τις προσφορές των

ανθρώπων. Ο Πεισθέταιρο εκδιώκει με απειλές τη θεά Ίριδα,

αγγελιοφόρο των θεών.

Πολιτικοί και καιροσκόποι, που καταφτάνουν και επιδιώκουν να

εξουσιάσουν τη νέα πόλη προς ίδιον όφελος, εκδιώκονται τελικά από

τον Πεισθέταιρο

Το ίδιο συμβαίνει και με τρεις απεσταλμένους των θεών τον

Προμηθέα, τον Ηρακλή και το βάρβαρο θεό των Τριβαλλών, που

μιλάει ακατανόητα ελληνικά.

Όπλα του Πεισθέταιρου η σάτιρα, η ειρωνεία, η χειροδικία και οι

κωμικές απειλές.

8

Το έργο κλείνει με θριαμβευτικό φαγοπότι και το γάμο του ήρωα με

τη «Βασιλεία», την προσωποποίηση της εξουσίας.

2. ΕΙΡΗΝΗ

Ο Τρυγαίος, Αθηναίος αγρότης, ανεβαίνει στον Όλυμπο, καβάλα σ’

ένα σκαθάρι, για να πείσει το Δία να σταματήσει τον πόλεμο

Στον Όλυμπο έχει εγκατασταθεί ο Πόλεμος, αφού τον εγκατέλειψαν οι

θεοί, αγανακτισμένοι με τους ανθρώπους, ο οποίος κρατά φυλακισμένη

σε σπηλιά την Ειρήνη.

Ο Τρυγαίος με τη βοήθεια του Ερμή, που τον πείθει με ανταλλάγματα,

απελευθερώνει την Ειρήνη μαζί με τη συνοδεία της.

Κρατά για τον εαυτό του την Οπώρα και προσφέρει τη χυμώδη

Θεωρία στη Βουλή.

6. Τι γνωρίζετε για το σχήμα ανάλυσης του κωμικού μύθου του Prop

Η πλοκή του κωμικού μύθου του Prop ακολουθεί ένα λαϊκό παραμυθικό

σχήμα, το οποίο ανιχνεύεται με μικρές παραλλαγές σε όλα τα αριστοφανικά

έργα (διάκριση συνδυασμών επαναλαμβανόμενων «λειτουργιών»):

1. Ο ήρωας βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα κρίσιμο πρόβλημα.

2. Αποφασίζει να το αντιμετωπίσει (κωμική ιδέα)

3. Δέχεται βοήθεια από έναν συνεργάτη με υπερφυσικό/μαγικό τρόπο.

4. Ο ήρωας μετακινείται

5. Συναντά εμπόδια ή βρίσκει αντίσταση.

6. Πείθει τους αντιπάλους του με λόγια.

7. Εξουδετερώνει και διασύρει τον εχθρό

8. Θριαμβεύει.

9

Η πλοκή της κωμωδίας δε στηρίζεται στην αληθοφάνεια ούτε υπακούει

σε κάποια αναγκαιότητα ή στη λογική, το ίδιο και η συμπεριφορά των

ανθρώπων, όπως φαίνεται και από τα παραμυθικά μοτίβα.

Η τάξη ανατρέπεται,

Οι αξίες ευτελίζονται, πρόσωπα και θεσμοί γελοιοποιούνται.

Ακόμη και οι ήρωες και οι θεοί συμμορφώνονται με το κωμικό ήθος.

Όλα βρίσκονται στον αντίποδα της σοβαρότητας και της ευπρέπειας.

π.χ. στους Αχαρνής.

3. ΑΧΑΡΝΗΣ

Αρχαιότερη σωζόμενη κωμωδία του ποιητή

Ο Δικαιόπολις αγανακτεί με τον πόλεμο και συνάπτει ιδιωτική ειρήνη

με τους Σπαρτιάτες.

Οι Αχαρνείς όμως τον υποχρεώνουν σε απολογία

Αυτός μεταμφιεσμένος σε Τήλεφο, αφού δανείζεται τα κουρέλια του

ήρωα από τον Ευριπίδη, τους πείθει για τα καλά της ειρήνης,

αντιδικώντας με τον φιλοπόλεμο στρατηγό Λάμαχο.

Ακολουθεί ξέφρενη γιορτή ενώ ο Λάμαχος εξευτελίζεται, καθώς

φεύγοντας σκοντάφτει.

Η ελευθεροστομία είναι ένα από τα κύρια γνωρίσματα του κωμικού

λόγου.

Συνήθως ένα από τα πρόσωπα είναι ο βωμολόχος

Τολμηροί χαρακτηρισμοί εκτοξεύονται με κάθε ευκαιρία εναντίον

πολιτικών προσώπων.

Επιπλέον, πολλά αναπάντεχα αστεία και δημιουργία όρων που

παρωδούν το ύφος των φιλοσόφων ή το εξεζητημένο τεχνικό λεξιλόγιο

των σοφιστών.

10

11.2.3 Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

7. Βασικά στοιχεία παράστασης κωμωδίας

Ανάλογη ήταν και η εμφάνιση των κωμικών προσώπων

Οι άνδρες φέρουν δερμάτινο φαλλό ο οποίος γίνεται αντικείμενο

τολμηρών αστείων συνοδευόμενων από αντίστοιχες χειρονομίες.

Συχνά εφαρμοστό ένδυμα σε θηλυκές μορφές, που παραπέμπει σε

γυμνότητα

Οι άντρες φέρουν κοντό χιτώνα.

Δεν ξέρουμε αν έφεραν ή όχι προσωπεία με ατομικά χαρακτηριστικά

γιατί ούτως ή άλλως τα θεατρικά αυτά έργα βασίζονταν σε συμβάσεις.

Ό,τι απαιτείται να γνωρίζει ο θεατής ή του δηλώνεται στη σκηνή ή το

γνωρίζει από αντίστοιχες άλλες παραστάσεις.

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για την κινησιολογία και τη μουσική που

σίγουρα θα συντελούσαν στη δημιουργία εντυπωσιακής σκηνική

εικόνας.

Την εποχή του Αριστοφάνη, ο Χορός είχε 24 χορευτές, ενώ αβέβαιος ο

αριθμός υποκριτών (3? Μάλλον 4).

Ο Χορός έχει τον ρόλο να δημιουργεί έντονες οπτικές εντυπώσεις π.χ.

στη Λυσιστράτη έχουμε Χορό με 2 ημιχόρια εχθρικά που συγκρούονται,

ένα ανδρικό και ένα γυναικείο.

4. ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ

Γυναίκες από όλη την Ελλάδα με αρχηγό την Αθηναία

Λυσιστράτη αποφασίζουν να απόσχουν από τα συζυγικά τους

καθήκοντα για να εκβιάσουν τους συζύγους τους να σταματήσουν

τον πόλεμο.

Τα 2 ημιχόρια συγκρούονται.

Οι άντρες υποχωρούν και διακόπτεται ο πόλεμος.

11

11.2.4 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΣΑΤΙΡΑΣ : ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΘΕΑΤΡΟ, ΤΡΑΓΩΔΙΑ,

ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

10.Ποιοί είναι οι βασικοί στόχοι της Αριστοφανικής σάτιρας (πολιτική, γυναίκες, πνευματικοί άνθρωποι και σε ποιες κωμωδίες τα παρουσιάζει)

1) Πολιτική: Ιππείς

2) Το κοινό και το θέατρο

3) Τραγωδία: Βάτραχοι

4) Γυναίκες: Θεσμοφοριάζουσες

5) Κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα: Εκκλησιάζουσες, Πλούτος

Α. Πολιτική:

Ο δημόσιος βίος της πόλης είναι βασική πηγή έμπνευσης του ποιητή.

Δεν μπορούμε όμως να τον κατατάξουμε σε κάποιο στρατόπεδο.

Συχνά φιλοπόλεμοι και λαϊκιστές πολιτικοί αποτελούσαν στόχο της

σάτιρας, όπως π.χ. ο Κλέων στους Ιππής

5. ΙΠΠΗΣ

Παρουσιάζονται δύο δούλοι του Δήμου, του προσωποποιημένου λαού

της Αθήνας, να συζητούν για τους διεφθαρμένους δούλους που

προτιμά πλέον το αφεντικό τους.

Ο πρώτος δούλος, ο Παφλαγόνας προσομοιάζει στον Κλέωνα.

Χρησμός ορίζει ότι ο αχρείος δούλος θα νικηθεί από κάποιον πιο

διεφθαρμένο. Έτσι και γίνεται

Ο Δήμος ωστόσο αποκαλύπτει ότι γνώριζε τα πάντα και ήθελε να φανεί

το αληθινό πρόσωπο όσων ήταν δίπλα του.

Στο τέλος αναγέννηση του Δήμου, καθώς βγαίνει ανανεωμένος και

νεότερος από το καζάνι, που τον έριξε ο διεφθαρμένος δούλος.

12

Συνεπώς ναι μεν ασκούσε κριτική αλλά πρόσεχε ο Αριστοφάνης να μην

κλείνει με απαισιόδοξα μηνύματα ή δυσάρεστους για το κοινό του

υπαινιγμούς, ζητώντας άμεσα ή έμμεσα την εύνοια του και τη νίκη.

Β)ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ:

Ο ποιητής προσπαθούσε συχνά να προκαταλάβει ευνοϊκά το κοινό του,

το οποίο όμως ενίοτε γινόταν και το ίδιο στόχος πειραγμάτων.

Συχνά τα αστεία προκαταλάμβαναν και την απόφαση των κριτών.

Τα κωμικά πρόσωπα έχουν μια ελευθερία, άγνωστη στην τραγωδία, που

αποτελεί πρόσθετη πηγή κωμικότητας και υπονομεύει τις θεατρικές

συμβάσεις. Κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στον πραγματικό και

πλασματικό κόσμο.

Γ)Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ: Ένας από τους προσφιλέστερους στόχους σάτιρας. π.χ.

στους Βατράχους

6. ΒΑΤΡΑΧΟΙ

Ο Διόνυσος αφού συμβουλεύεται τον Ηρακλή, αποφασίζει να πάει στον

Κάτω Κόσμο για να αποσπάσει από εκεί τον Ευριπίδη.

Στον δρόμο ακούει το τραγούδι του Χορού των Βατράχων (δεν

ξέρουμε αν εμφανίζονταν στη σκηνή – δεν ήταν ο κύριος Χορός του

έργου) και συναγωνίζεται στο τραγούδι μαζί τους.

Στον Κάτω Κόσμο γίνεται διαγωνισμός μεταξύ Αισχύλου-Ευριπίδη

με έπαθλο την επιστροφή του νικητή στη γη.

Με διαιτητή το Διόνυσο, νικά τελικά ο Αισχύλος, μετά από ανελέητη

επίθεση του ενός στα έργα του άλλου, επειδή έχει πιο εποικοδομητικές

πολιτικές απόψεις.

13

Συχνή είναι η παρωδία του ύφους της τραγικής ποίησης αλλά και

αυτούσιων στίχων από τραγωδίες, οι οποίοι τοποθετημένοι σε εντελώς

διαφορετικά συμφραζόμενα χάνουν το νόημά τους και δημιουργείται

κωμική αναντιστοιχία ανάμεσα στο κωμικό περιβάλλον και στον

τραγικό λόγο.

Ενίοτε έχουμε και ευκαιριακές αναφορές στην τραγωδία και τα

θέματά της αλλά και παρωδία ολόκληρων σκηνών.

Επίσης, συχνά γίνεται διακωμώδηση τραγικών ποιητών με όρους

προερχόμενους από τη λογοτεχνική κριτική και θεωρία της εποχής,

οπότε η κωμωδία μας διασώζει και στοιχεία για το πώς κρίνονταν τα

τραγικά έργα στην εποχή τους.

Έτσι ο Ευριπίδης διακωμωδείται:

για τους νεολογισμούς του,

τη στιχουργική μονοτονία του,

τη νεωτεριστική μουσική και

το αντιηρωικό πνεύμα,

ενώ ο Αισχύλος διακωμωδείται

για τη μεγαλοστομία του,

τη θεατρική εκζήτηση,

τις τολμηρές ποιητικές λέξεις που επινοεί και

τις περίφημες δραματικές σιωπές των ηρώων του.

Παρωδούνται και διάφορες μηχανές που χρησιμοποίησε η τραγωδία:

εκκύκλημα, μηχανή.

Μεγάλη σημασία αποδίδεται και στην παιδευτική λειτουργία της

τραγωδίας σε σχέση με την ηθική αγωγή των πολιτών και την εξύψωση

του πολιτικού βίου. Αντίστοιχο προνόμιο παιδευτικής

αποκλειστικότητας διεκδικεί σταθερά για τον εαυτό της και η ίδια η

κωμωδία (στην παράβαση).

14

Δ)ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ: Παρωδία της τραγωδίας και στις Θεσμοφοριάζουσες

όπου χορός από γυναίκες.

7. ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΕΣ

Οι γυναίκες της Αθήνας κάθε χρόνο γιορτάζουν τα Θεσμοφόρια προς

τιμή της Δήμητρας.

Ο Ευριπίδης ο ποιητής θέλει να πείσει κάποιον να εισχωρήσει στη

συνέλευση των Θεσμοφοριαζουσών για να τον υπερασπίσει ενάντια

στις κατηγορίες των γυναικών για μισογυνισμό.

Τελικά δέχεται ένας συγγενής του που όμως αποκαλύπτεται τελικά

από τις γυναίκες.

Παρά τις προσπάθειες του ποιητή δεν καταφέρνουν να ξεγελαστούν οι

γυναίκες ώστε να αποδράσει ο συγγενής του από τον Σκύθη τοξότη

που τον φυλάει.

Τελικά οι γυναίκες συμμαχούν με τον Ευριπίδη και διασώζουν τον

συγγενή του.

Διπλή η αφορμή για τη διακωμώδηση Ευριπίδη

1. Οι δραματουργικές του αναζητήσεις π.χ. η τραγωδία με αίσιο

τέλος (τραγικωμωδία)

2. Η υποτιθέμενη μισογυνική του στάση.

Το σκώμμα των γυναικών αποτελούσε παραδοσιακό κωμικό τόπο της

λαϊκής σοφίας και της ιαμβικής ποίησης π.χ. ίαμβος γυναικών

Σημωνίδη.

Όμως η κατηγορία μισογυνισμού που προσάπτεται στον Ευριπίδη

στηρίζεται στην απομόνωση χωρίων από τα συμφραζόμενα τους, στα

έργα του.

Αντίθετα ο Ευριπίδης θίγει συχνά θέματα γυναικείας ψυχολογίας και

επιχειρεί ενίοτε να αναλύσει την οπτική γωνία των γυναικών.

15

Η παραμορφωτική οπτική της κωμωδίας απλώς μετατρέπει τον

κριτικό αυτό προβληματισμό σε δήθεν κριτική των γυναικών και

αναπαράγει την παραδοσιακή, μειονεκτική εικόνα της γυναίκας στην

κυρίαρχη ιδεολογία. Την ίδια στάση αντανακλά και η κωμική

παρουσίαση ανδρών-τραβεστί.

Ε) ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: Ο

Αριστοφάνης θα επανέλθει στο θέμα της αντίθεσης ανδρών-γυναικών και στις

Εκκλησιάζουσες, όπου οι γυναίκες δεν υπερασπίζονται απλώς τις θέσεις τους

αλλά υποκαθιστούν πλήρως τους άνδρες διεκδικώντας και αποσπώντας με

πανουργία τα αυτονόητα και αποκλειστικά πολιτικά τους προνόμια.

8. ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΥΣΕΣ

Οι γυναίκες της Αθήνας με αρχηγό την Πραξαγόρα μεταμφιέζονται σε

άνδρες και εισχωρούν στη συνέλευση του Δήμου, όπου επιτυγχάνουν

τη λήψη αποφάσεων που τις ευνοούν:

Καταργείται η ατομική ιδιοκτησία, εγκαθίσταται σύστημα

κοινοκτημοσύνης (και στις ερωτικές σχέσεις), εξασφαλίζεται και η

ένταξη ηλικιωμένων και δύσμορφων ανδρών και γυναικών στο

σύστημα.

Συνέπειες μεταρρυθμίσεων: μια νεαρή κοπέλα εμποδίζεται να σμίξει

με τον αγαπημένο της, γιατί επεμβαίνουν διαδοχικά τρεις γριές

διεκδικώντας προβάδισμα.

Ο θρίαμβος της νέας πραγματικότητας σφραγίζεται με ένα μεγάλο

συμπόσιο, που οργανώνει η Πραξαγορα που έχει εκλεγεί στρατηγός.

16

Η ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών από γυναίκες είναι η πλήρης

αντιστροφή της καθιερωμένης πολιτικής και κοινωνικής τάξης του

αρχαίου κόσμου.

Το ουτοπικό αυτό θέμα αποτελεί για πολλούς δείγμα της παρακμής της

κλασικής Αθήνας. Ο κοινωνικός προβληματισμός του έργου θυμίζει

λίγο Πολιτεία του Πλάτωνα.

Ο απόηχος των έντονων κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων

έντονος στον Πλούτο.

9. ΠΛΟΥΤΟΣ

Ο Χρεμύλος ακολουθώντας ένα χρησμό του Απόλλωνα φιλοξενεί στο

σπίτι του τον πρώτο άνθρωπο που συναντά στο δρόμο: έναν τυφλό

γέροντα, που αποδεικνύεται ο Πλούτος.

Προσπαθεί να τον κάνει να ξαναβρεί το φως του για να βοηθά στο

μέλλον μόνο τους τίμιους πολίτες.

Γίνεται λογομαχία με την Πενία, η οποία πιστεύει ότι χωρίς το φόβο

της δε θα υπάρχει προκοπή.

Η Πενία χάνει και ο Χρεμύλος οδηγεί τον Πλούτο στο ιερό του

Ασκληπιού όπου θεραπεύεται.

Όλοι αλλάζουν συμπεριφορά και ακολουθεί πομπή που οδηγεί το

νέο θεό προς την Ακρόπολη.

17

11.2.4 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΩΜΩΔΙΑΣ

8. Δομή αρχαίας κωμωδίας (αγώνας + παράβαση) 9. Ποιά είναι η δομή για την παράβαση (ο ηθοποιός

μιλάει/απευθύνεται στους θεατές) και τον αγώνα (δες

ΒΑΤΡΑΧΟΙ)

Η Αρχαία Κωμωδία δεν έχει τόσο αυστηρή διάρθρωση όπως η σύγχρονή

της τραγωδία. Τα βασικά της μέρη, με μικρές παραλλαγές, είναι τα

ακόλουθα:

1. Πρόλογος

2. Πάροδος

3. Αγώνας

4. Παράβαση

5. Επεισοδιακές σκηνές

6. Χορικά μέρη

7. Έξοδος

α) ΠΡΟΛΟΓΟΣ :

Μονολογικός ή διαλογικός, με πρόσωπα δυο δούλους ή ένας δούλος και

ο κύριός του (Βάτραχοι, Πλούτος) ή ένας κύριος και ο ακόλουθός του-

όχι δούλος (Όρνιθες, Θεσμοφοριάζουσες)

Συνήθως τα δυο πρόσωπα καθ’ οδόν προς κάποιον προορισμό

(Βάτραχοι, Πλούτος, Όρνιθες, Θεσμοφοριάζουσες).

Με τον πρόλογο, όπως και στην τραγωδία, γίνεται εισαγωγή των

θεατών στην υπόθεση.

Αλλά στην τραγωδία το ειδικό βάρος του προλόγου είναι μεγαλύτερο

γιατί σημαντικό μέρος της ιστορίας βρίσκεται στο παρελθόν, ενώ ο

κωμικός μύθος δεν έχει παρελθόν.

18

β) ΠΑΡΟΔΟΣ:

Η είσοδος του κωμικού Χορού, συνοδεύεται συνήθως, αλλά όχι

πάντοτε, από απαγγελία ή τραγούδι.

Συχνά ο Χορός εισέρχεται με εχθρικές διαθέσεις απέναντι στον

κωμικό ήρωα (Χορός φιλοπόλεμος Αχαρνέων εναντίον ειρηνοποιού

Δικαιόπολη).

Άλλες κάνει την εμφάνισή του χωρίς να ακούγεται (Χορός των

Ορνίθων – 24 πουλιά που ακούγονται να τα απαριθμούν ένα-ένα οι

υποκριτές).

Ενίοτε εμφανίζεται αλληλέγγυος με τον ήρωα και σπεύδει να τον

ενισχύσει (Ιππής, Νεφέλες), η εμφάνιση του δικαιολογείται από μια

πρόσκληση που έχει λάβει (Πλούτος, Νεφέλες) ή ως αποτέλεσμα

προηγούμενης συνεννόησης (Εκκλησιάζουσες).

Ή εμπλέκεται σταδιακά στη δράση βάσει ενός ανεξάρτητου σχεδίου

αγνοώντας όσα έχουν διαμειφθεί στο πρόλογο, οπότε η σταδιακή

εμπλοκή του στη δράση είναι αποτέλεσμα της εμφάνισης του (Σφήκες,

Θεσμοφοριάζουσες, Βατράχους).

γ)Α ΓΩΝΑΣ:

Αποφασιστικό σημείο για την πλοκή της κωμωδία, με ιδιότυπα

μορφολογικά γνωρίσματα

Δραματοποιείται η σύγκρουση του ήρωα με έναν αντίπαλο, είτε ένα

άλλο πρόσωπο είτε το Χορό.

Ο Χορός συχνά συντάσσεται είτε μ’ ένα από τα δύο μέρη (Ιππής,

Σφήκες) είτε παίρνει μέρος ο ίδιος στη σύγκρουση (Όρνιθες).

Όχι σπάνια η ύπαρξη δύο αγώνων (Σφήκες, Όρνιθες, Νεφέλες) ή ενός

μη πλήρους αγώνα (Αχαρνής, Ειρήνη, Θεσμοφοριάζουσες).

19

Όταν είναι πλήρης αποτελείται από 9 μέρη (κατά τον φιλόλογο Th.

Zielinski που πρώτος αναγνώρισε την τυπολογία του αγώνα) που

παρουσιάζουν συμμετρία.

Για τη μελέτη του αγώνα ενδιαφέρουσα η μελέτη των Νεφελών,

όπου ο αγώνας παρουσιάζει αυτοτέλεια σε σχέση με τον κωμικό

μύθο.

Τα μέρη του αγώνα

1. Ωδή, τραγούδι του χορού, με

περιεχόμενο ελάχιστα λυρικό, σε

μέτρο συνήθως απαγγελτικό.

Περιεχόμενο η επίσημη παρουσίαση

των διαδίκων και το θέμα του αγώνα.

5. Αντωδή, τραγούδι του χορού όπου

σχολιάζει την εμφάνιση του α’ διαδίκου, και

το πόσο δύσκολη είναι η αποστολή του

δεύτερου, στον οποίο απευθύνονται με

ζωηρές προτροπές.

2. Κατακελευσμός, η κορύφωση

της ωδής. Σε τετράμετρους στίχους

και προτρεπτικό τόνο συμπυκνώνεται

η πρόσκληση για τον αγώνα. Ο

χορός παροτρύνει τον α’ ομιλητή να

αρχίσει την αγόρευσή του.

6. Αντικατακελευσμός, επίσης η κορύφωση

της αντωδής. Σε τετράμετρους στίχους και

προτρεπτικό τόνο συμπυκνώνεται η

πρόσκληση για τον αγώνα. Προτροπή του

χορού προς το β’ διάδικο.

3. Επίρρημα, λόγος α’ διαδίκου,

που συχνά διακόπτεται από τα

κωμικά σχόλια του αντιπάλου ή

κάποιου τρίτου προσώπου. Έντονος

ο ρητορικός χρωματισμός.

Κυριαρχούν οι αποδείξεις και τα

επιχειρήματα.

7. Αντεπίρρημα, αγόρευση β’ διαδίκου, που

συχνά διακόπτεται από τα κωμικά σχόλια του

αντιπάλου ή κάποιου τρίτου προσώπου.

Έντονος ο ρητορικός χρωματισμός.

Κυριαρχούν οι αποδείξεις και τα

επιχειρήματα. Ίσως από το ίδιο πρόσωπο

και ο αντίπαλος θέτει ερωτήματα.

4. Πνίγος, συνέχεια επιρρήματος,

στο ίδιο μέτρο. Απαγγέλλεται με

μεγάλη ταχύτητα, σχεδόν απνευστί.

Ο α’ διάδικος κλείνει την αγόρευσή

8. Αντιπνίγος, συνέχεια αντεπιρρήματος,

στο ίδιο μέτρο. Απαγγέλλεται με μεγάλη

ταχύτητα, σχεδόν απνευστί. Κλείσιμο

αγόρευσης β’ διαδίκου.

20

του.

9. Σφραγίς, ετυμηγορία του αγώνα συνήθως από το Χορό.

10. ΝΕΦΕΛΕΣ

Ο χωρικός Στρεψιάδης στέλνει τον γιο του Φειδιππίδη να

μαθητεύσει κοντά στον Σωκράτη για να μάθει ρητορικά τεχνάσματα

και να ξεφύγει από τους δανειστές του.

Ο Σωκράτης παρουσιάζεται με κωμικό τρόπο να αιωρείται μέσα σε

καλάθι, καθώς παρατηρεί τα ουράνια σώματα. Καμία σχέση όπως μας

τον παραδίδει η φιλοσοφική παράδοση, καθώς του αποδίδονται

χαρακτηριστικά φυσικών φιλοσόφων και σοφιστών της εποχής,

όπως τα αντιλαμβανόταν ο απλός Αθηναίος με τη δυσπιστία του και τις

προκαταλήψεις του απέναντι στους διανοούμενους.

Ο Χορός αποτελείται από τις Νεφέλες, ουράνιες θεότητες.

Ο Στρεψιάδης μυείται σε διάφορες θεωρίες που αναπτύσσει ο

Σωκράτης και παρακινεί το γιο του να παρακολουθήσει έναν Αγώνα

μεταξύ Δίκαιου και Άδικου Λόγου, για να διδαχτεί από τον

καλύτερο.

Αυτός είναι ο κύριος αγώνας του έργου, εμπνευσμένος από σοφιστικές

αντιλογίες.

Ο Στρεψιάδης οπλισμένος με τις κατάλληλες γνώσεις και τα σοφιστικά

τεχνάσματα αποφεύγει τους πιστωτές του.

Ωστόσο από τις γνώσεις αυτές, τα νέα ήθη και τις νέες αξίες των

μορφωμένων προσβάλλεται και ο γιος του που πλέον δε σέβεται

τίποτα και τον χτυπά, δικαιολογώντας την πράξη του με σοφίσματα.

Ο πατέρας αγανακτισμένος πυρπολεί το φροντιστήριο του

Σωκράτη.

21

11. ΣΦΗΚΕΣ

Ο γερός Φιλοκλέων έχει καταληφθεί από τη μανία της δικομανίας και

θέλει κάθε μέρα να συμμετέχει σε δικαστήρια.

Ο γιος του Βδελυκλέωνας τον περιορίζει στο σπίτι.

Ο Χορός από δικομανείς συνομηλίκους του Φιλοκλέωνα έρχεται να

τον πάρει χαράματα αλλά ο γιος ξυπνά και τους εμποδίζει.

Στον αγώνα μεταξύ πατέρα και γιου κερδίζει ο δεύτερος, που πείθει

και τον Χορό να τον υποστηρίξουν.

Στη συνέχεια σκηνοθετούν μια δίκη για γελοίο θέμα (που παραπέμπει

στη δίκη που είχε κινήσει ο Κλέωνας εναντίον του στρατηγού Λάχη για

κατάχρηση) και ο γέρος παρασυρόμενος εκδίδει λανθασμένη

αθωωτική απόφαση.

Κλονίζεται όταν αντιλαμβάνεται το σφάλμα του και εγκαταλείπει το

πάθος του επιδιδόμενος σε άλλες δραστηριότητες: έρωτα, χορό και

συμπόσια.

Δ)Π αράβαση:

Θεωρήθηκε ως ο αρχικός πυρήνας γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε η

κωμωδία (κατά τον Σηφάκη δεν ισχύει γιατί ο παρενθετικός χαρακτήρας

της παράβασης θεωρεί ότι εξηγείται καλύτερα με την υπόθεση της

όψιμης εισαγωγής της στην κωμωδία).

Όρος παράβαση (επικρατέστερη): ο Χορός έκανε κάποια βήματα προς

την κατεύθυνση των θεατών (παραβαίνειν). Ο Χορός απευθυνόταν

στους θεατές εγκαταλείποντας τον δραματικό του ρόλο, διακόπτοντας

έτσι την εξέλιξη του κωμικού μύθου.

Τα μέρη της παράβασης

22

1. Κομμάτιον , περιέχει κάποια δήλωση ή προτροπή για την αποχώρηση των

υποκριτών και κάποια ένδειξη για την αποβολή των προσωπείων των χορευτών.

2. Ανάπαιστοι , αποτελούν την κυρίως παράβαση. Ο τόνος τους είναι συχνά

πιο συγκρατημένος και η κωμικότητά τους περιορισμένη. Πριν από τον Αριστοφάνη

μάλλον εδώ πιο έντονο το στοιχείο του προσωπικού σκώμματος. Οι πρώιμοι Χοροί

ζώων μιλούσαν κατά τον Σηφάκη για τον εαυτό τους. Κατά τον Dover οι

ανάπαιστοι απαγγέλλονταν από τον κορυφαίο του Χορού, κατά τον Hubbard

αρχικά από τον ίδιο τον ποιητή. Στην παράβαση των 5 πρώτων έργων του

Αριστοφάνη ο ποιητής μιλούσε για τον εαυτό του και υπερασπιζόταν την τέχνη του,

αλλού κάνει πολιτικές παραινέσεις (Βάτραχοι).

3. Πνίγος ή μακρόν , επιστροφή στην κωμικότητα, ο χορός ζητά την εύνοια

του κοινού για τον ποιητή. Σε αναπαιστικό μέτρο μάλλον από τον Κορυφαίο του

Χορού.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ

4. Ωδή , λυρικό χορικό, όπου

κυριαρχεί η επίκληση μιας θεότητας

που έχει σχέση με την ταυτότητα του

Χορού και τους καλεί να πάρουν

μέρος στη γιορτή.

6. Αντωδή, λυρικό χορικό, συνήθως

συνέχεια της επίκλησης στους θεούς

5. Επίρρημα , συνήθως

αποτελείται από 16 τροχαϊκούς

τετράμετρους στίχους, που

απαγγέλλονταν από τον Κορυφαίο του

Χορού, ενώ ο Χορός χειρονομεί και

χορεύει. Έχουμε αυτοέπαινο,

κοινωνική σάτιρα, πολιτικές

νουθεσίες, επίθεση στους εχθρούς του

Χορού.

7. Αντεπίρρημα, συνήθως αποτελείται

από 16 τροχαϊκούς τετράμετρους στίχους,

που απαγγέλλονταν από τον Κορυφαίο του

Χορού, ενώ ο Χορός χειρονομεί και

χορεύει. Ο τόνος λιγότερο διδακτικός και

το θέμα πιο ελαφρύ.

Ε)Ε ΠΕΙΣΟΔΙΑΚΕΣ ΣΚΗΝΕΣ:

23

Σε διάφορα μέρη της κωμωδίας (συνηθέστερα μετά την παράβαση)

συναντούμε όπου ο ήρωας έρχεται σε κωμική αντιπαράθεση με

διάφορους αντιπάλους με διάφορα τεχνάσματα και χρήση λεκτικής ή

φυσικής βίας.

Οι αντίπαλοι του ήρωα ανήκουν συνήθως στον κωμικό τύπο του

αλαζόνα, ενώ ο αντίθετος κωμικός τύπος είναι αυτός του είρωνα και

εκπροσωπείται σε αρκετές σκηνές από τον ήρωα.

Στις σκηνές αυτές ο Χορός μένει κατά κανόνα αμέτοχος, αν όμως

υπάρχουν πολλές, τότε μπορεί να χωρίζονται μεταξύ τους με μια

δεύτερη παράβαση (συνεπτυγμένη – μόνο επιρρηματική συζυγία) ή με

λυρικά στάσιμα σε αντιστοιχία στροφής-αντιστροφής.

ΣΤ)Χ ΟΡΙΚΑ ΜΕΡΗ :

Παρουσιάζουν αξιοσημείωτη ποικιλία στην έκταση, το ύφος, τη

δραματική λειτουργία, τη μετρική μορφή και το περιεχόμενό τους.,

κυρίως λόγω της χαλαρότητας που διέπει την κωμωδία και της

δυνατότητας εμφάνισης λυρικών σε διάφορα σημεία της (πάροδος,

αγών, παράβαση, έξοδος, μεταξύ δύο σκηνών).

Τα άσματα της κωμωδίας, δε σχετίζονται άμεσα με την υψηλή χορική

ποίηση, αλλά εντάσσονται στην παράδοση της λαϊκής λυρικής ποίησης,

στα πιο «ελαφρά » δηλαδή είδη της αρχαιοελληνικής λυρικής ποίησης

(ελάχιστα δείγματα δημοτική ποίησης καθώς και ιαμβικής και

συμποτικής ποίησης).

Ακόμη κι όταν δεν έχουν κωμικό χαρακτήρα, τα λυρικά άσματα του

Αριστοφάνη δεν έχουν βέβαια το μεταφυσικό προβληματισμό των

αντίστοιχων μερών της τραγωδίας αλλά διακρίνονται για το ρεαλισμό,

τη χάρη και την τολμηρή φαντασία τους.

Ζ)Έ ΞΟΔΟΣ:

24

Το τελευταίο μέρος της κωμωδίας, που οδηγεί στην αποχώρηση Χορού

και υποκριτών.

Ο βασικός τύπος κωμικής εξόδου είναι εκείνος όπου κυριαρχεί ο

θρίαμβος του ήρωα μέσα σε ατμόσφαιρα γιορτής και μέθης,

συνδυασμένης συχνά με την κατάκτηση ενός πολύτιμου θηλυκού

λαφύρου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

25

Α ΤΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο

12.SOS ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ (Στίχοι από αγώνα ή παράβαση έργου)

Δραστηριότητα 1 η :

Τα βασικά στοιχεία σχετικά με την καταγωγή της κωμωδίας:

Δραστηριότητα 2 η :

Οι σταθμοί στην εξέλιξη της Αρχαίας Κωμωδίας μέχρι τον Αριστοφάνη

Δραστηριότητα 3 η :

Εφαρμόστε το σχήμα ανάλυσης του κωμικού μύθου του Προπ στις

υποθέσεις Αχαρνέων και Ειρήνης (όπως στις Όρνιθες)

Δραστηριότητα 4 η :

Απαριθμήστε τα βασικά χαρακτηριστικά του κωμικού λόγου και ύφους

(11.2.3.)

Δραστηριότητα 5 η :

Διαβάζοντας προσεκτικά την παράγραφο γ της 11.2.4. εντοπίστε με ποιους

τρόπους σατιρίζει ο Αριστοφάνης την τραγωδία;

Δραστηριότητα 6 η :

26

Ποιες αριστοφανικές κωμωδίες θέτουν στο επίκεντρο του

προβληματισμούς τους:

1. Τον πόλεμο Αχαρνής, Λυσιστράτη

2. Την πολιτική Ιππής

3. Τη γυναίκα και τη θέση της στην κοινωνία Θεσμοφοριάζουσες,

Εκκλησιάζουσες

4. Την τραγωδία Βάτραχοι

5. Την οικονομική δυσπραγία Πλούτος, Εκκλησιάζουσες

Δραστηριότητα 7 η :

Απόσπασμα από τον πρόλογο της Ειρήνης (σελ. 341 - 11.2.5.). Εντοπίστε

τυπικά χαρακτηριστικά κωμωδίας και ειδικά χαρακτηριστικά προλόγου.

Δραστηριότητα 8 η :

Από ποιο μέρος του αγώνα των Σφηκών προέρχονται τα αποσπάσματα της

σελ 345;

1. Αντωδή, στ. 631-647

2. Κατακελευσμός, στ. 546-547

3. Σφραγίς, στ. 725-727

4. Αντεπίρρημα, στ. 686-695

5. Ωδή, στ. 531-536

Προσδοκώμενα αποτελέσματα κεφαλαίου Α11

1. Αναφέρετε θεωρίες, αρχαίες και σύγχρονες, σχετικά με την

προέλευση της κωμωδίας;

2. Σε ποια δεδομένα στηρίζουν την επιχειρηματολογία τους αυτές οι

θεωρίες;

3. Ποια είναι τα κύρια γνωρίσματα της αριστοφανικής κωμωδίας;

27

4. Ποια είναι τα μέρη της Αρχαίας Κωμωδίας; Εντοπίστε

χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα στα αριστοφανικά αποσπάσματα

που παρατίθενται

28