ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

13.1 Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΕΙΔΟΣ

Ερώτηση Σ. 1 η : σε ποια εποχή και σε ποια γραμματειακά είδη ανιχνεύονται

οι απαρχές της βιογραφίας;

Ερώτηση Σ. 2 η : πως τιτλοφορούν συνήθως οι συγγραφείς βιογραφιών τα

έργα του;

Αν και η βιογραφία ανθεί στην αυτοκρατορική περίοδο, σπέρματά της

έχουμε από προηγούμενους αιώνες, π.χ.

το εγκώμιο Ευαγόρας του Ισοκράτη,

η παρουσίαση του ιστορικού προσώπου Αγησίλαου από τον

Ξενοφώντα,

των δημαγωγών της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόπομπου και

στο Περί δημαγωγών του Ιδομενέα.

Για τη φιλοσοφική βιογραφία οι βάσεις πρέπει να τέθηκαν από τον

Αριστοξένη τον Ταραντίνο (4ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους φιλοσόφων ,

ενώ η βιογραφία ιστορικών προσώπων ενισχύθηκε πιθανότατα και

από την περιπατητική διδασκαλία.

1

Ερώτηση Σ. 3 η : αναφέρετε από ένα συγγραφέα βιογραφιών από τον 3 ο αι.

π.Χ., το 2 ο αι. π.Χ., τον 1 ο αι. π.Χ. και από τον 1 ο αι. μ.Χ.;

Από τον 3ο αι. π.Χ. σταθμοί στη βιογραφία είναι οι εξής:

Τον 3 ο αιώνα π.Χ:

1. Αντίγονος από την Κάρυστο και ο Έρμιππος από τη

Σμύρνη με Βίους συγχρόνων τους φιλοσόφων,

2. Σωτίων από την Αλεξάνδρεια (Διαδοχαί φιλοσόφων),

3. Σωσικράτης από τη Ρόδο (Χρονικά) και

4. Απολλόδωρος από την Αθήνα (Χρονικά)

Το 2 ο αιώνα π.Χ:

1. Αλέξανδρος ο Πολυίστωρ (Διαδοχαί φιλοσόφων ),

2. Δημήτριος από τη Μαγνησία (Ομώνυμοι) και

3. Διοκλής από τη Μαγνησία (Διαδρομή των φιλοσόφων)

Τον 1 ο αιώνα π.Χ.:

1. Η Παμφίλη (Ιστορικά υπομνήματα)

Τον 1 ο αι. μ.Χ.:

1. Πλούταρχος (Βίοι παράλληλοι) και

2. Φαβορίνος

Τον 1 ο -2 ο αι. μ.Χ.:

1. Φιλόστρατος (Βίοι σοφιστών) και

2

Ερώτηση Σ. 4 η : τί είδους βιογραφίες έγραψε ο Διογένης Λαέρτιος;

Τον 2 ο -3 ο αι. μ.Χ.:

1. Διογένης Λαέρτιος:

έγραψε σε 10 βιβλία τους «βίους» και τις «γνώμες»

των φιλοσόφων,

επιχείρησε μια προσωπογραφική κατάταξη της

ιστορίας της φιλοσοφίας από τις απαρχές της μέχρι

την εποχή του,

με βάση τα φιλοσοφικά δόγματα και τη διαδοχή

από δάσκαλο σε διάδοχο των φιλοσόφων,

Πλεονεκτήματα : διέσωσε ανεκτίμητες

πληροφορίες για το έργο πολλών στοχαστών. Είναι

η σημαντικότερη πηγή μας για τον Επίκουρο.

Μειονεκτήματα: υπερβολικό ανεκδοτολογικό

υλικό και άνιση μεταχείριση του υλικού του

TIPS : εκτός από το έργο των Πλουτάρχου και Φιλόστρατου, των υπολοίπων,

όταν σώζεται, είναι σε πολύ αποσπασματική μορφή.

3

13.2 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

13.2.1 ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ

Ερώτηση Σ. 5 η : σε ποια περιοχή τοποθετείται και με ποια πόλη κυρίως

συνδέεται ο Πλούταρχος;

Περίπου 50-120 μ.Χ., από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας.

Έζησε στην πατρίδα του το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Ταξίδεψε αρκετά για εκπαιδευτικούς ή επαγγελματικούς σκοπούς.

Η μόρφωση του και η φιλία του με ισχυρούς Ρωμαίους τον οδήγησαν σε

τιμητικές αποστολές, πρεσβείες, διδασκαλία σε άλλες πόλεις, μέχρι και

στο αξίωμα του ιερέα των Δελφών.

Μας έχει σωθεί μεγάλο μέρος του έργου του, μαζί με κάποια

αμφισβητούμενης γνησιότητας.

Ερώτηση Σ. 7 η : τι είναι ο «κατάλογος του Λαμπρία»;

«Ο κατάλογος Λαμπρία»: κατάλογος του 4ου αι. με 277 τίτλους έργων

του, που ψευδεπίγραφα αποδίδεται σε γιο του. Περιέχει σφάλματα,

ατέλειες, ενώ λείπουν και γνωστά του έργα, ωστόσο πολύτιμη πηγή για

την έκταση και το περιεχόμενο της συνολικής του παραγωγής.

Ερώτηση Σ. 6 η : ποιες είναι οι δυο θεματικές περιοχές στις οποίες

κατατάσσουμε το έργο του Πλουτάρχου, πως ονομάζονται και γιατί;

Το έργο του είναι ευρύτατο και εντάσσεται σε 2 βασικές κατηγορίες:

Ηθικά : πλήθος έργων για ηθικοφιλοσοφικά θέματα σε μορφή

διαλόγου ή διατριβής. Ονομάζονται έτσι επειδή στην έκδοση του

Μάξιμου Πλανούδη, το 14ο αι., προτάσσονται τα έργα που

αφορούν ζητήματα ηθικής.

Βίοι Παράλληλοι : πλήθος βιογραφιών, αντιπροσωπευτικό και

πολύτιμο δείγμα του λογοτεχνικού είδους στην Αρχαιότητα.

4

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

Βιογραφίες σημαντικών ανδρών, Ελλήνων και Ρωμαίων, που

παραλληλίζονται ανά ζεύγη με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας ή/και της δράσης τους.

Η διαδικασία της σύγκρισης ανάγεται ήδη στην παράδοση των

ρητορικών προγυμνασμάτων.

Ο Πλούταρχος ωφέλησε και τους Έλληνες, καθώς ενίσχυε την

ανάμνηση του ελληνικού πολιτιστικού στίγματος, και τους Ρωμαίους,

αφού προέβαλλε τα ρωμαϊκά επιτεύγματα, έχοντας βέβαια δώσει πριν το

ελληνικό, προηγούμενο χρονολογικά, πρότυπο.

Η συγκριτική βιογραφική αντιστοιχία ομόλογων προσωπικοτήτων

σώζεται μόνο στο έργο του Πλουτάρχου. Σώζονται και 4 μεμονωμένες

βιογραφίες που θεωρούνται προγενέστερες των ζευγών.

Η συγγραφή βιογραφιών ζητήθηκε στον Πλούταρχο από άλλους, αλλά

μέσα από αυτές ανακάλυψε τα δικά του κίνητρα.

Ερώτηση Σ. 8 η : ποιο είναι το ανθρώπινο στοιχείο που επιζητά συχνά ο

Πλούταρχος στη συγγραφή του και στις δύο θεματικές περιοχές του έργου

του;

Τα κίνητρα του σχετίζονται με την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων που

διαφαίνονται στις πράξεις των ανθρώπων. Και οι δύο κατηγορίες έργων

του δηλώνουν με διαφορετικό τρόπο παρόμοιες αναζητήσεις του.

Διαφορά βιογραφίας και ιστορικής συγγραφής: όπως ο ίδιος

αναφέρει είναι ακριβώς αυτή η απεικόνιση του ηθικού χαρακτήρα στις

πράξεις των ανθρώπων που χαρακτηρίζει το είδος των βιογραφιών. Βλ.

δραστηριότητα 1η.

5

Σώζονται 22 ζεύγη βιογραφιών, το ένα από τα οποία διπλό με 4

προσωπικότητες που γίνονται αντικείμενο σύγκρισης (Άγις, Κλεομένης -

Τιβέριος, Γάιος Γράκχος).

Συνολικά : 46 βίους παράλληλους και 4 μεμονωμένες βιογραφίες.

Χρονολογική σειρά Βίων :

οι 4 μεμονωμένοι -Άρατος, Αρταξέρξης, Όθων και Γάλβας- είναι

προγενέστεροι των διπλών Βίων.

Γενικά οι Βίοι τοποθετούνται στη δεύτερη περίοδο της ζωής του

Πλούταρχου. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική χρονολογική σειρά

τους δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες, γιατί δεν ξέρουμε πώς ακριβώς

δούλευε ο Πλούταρχος.

Η κατάταξη των Βίων γίνεται είτε

1. με διμερή κατάταξη με βάση τη χρονολογική σειρά των Ελλήνων

που βιογραφούνται, είτε

2. με διμερή κατάταξη με βάση τις χρονολογίες των Ρωμαίων, είτε

3. με τριμερή κατάταξη με βάση τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων

(Αθήνα, Σπάρτη κλπ) και δευτερευόντως τη χρονολογική σειρά.

6

13.2.2 Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΒΙΩΝ

1. Κριτήρια παραλληλισμού των προσωπικοτήτων στους Βίους του Πλουτάρχου (2-3 παραδείγματα)

Στην αρχή των παραλληλισμών εκθέτει κάποια χαρακτηριστικά που

εκλαμβάνει ως κοινά στη ζωή των δύο ανδρών, έστω κι αν αυτό γίνεται

τεχνητά ή οφείλεται σε συμπτώσεις.

Εκθέτονται οι δύο βιογραφίες και στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά

που θεωρεί κοινά τα συνοψίζει, εμπλουτίζει, αξιοποιεί στο

καταληκτήριο τμήμα, στη ΣΥΓΚΡΙΣΗ, όπου συγκρίνονται οι δύο

άνδρες ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά. Σε κάποιους Βίους λείπει η

σύγκρισις, ίσως όχι τυχαία (π.χ. στο ζεύγος Θεμιστοκλή - Κάμιλλου).

Παραδείγματα :

Θησέας – Ρωμύλος , με κοινά χαρακτηριστικά το ότι και οι

δύο ίδρυσαν πόλεις (επιτυχές) και άρπαξαν γυναίκες (ατυχές).

Σόλωνας – Ποπλικόλας , και οι δύο διακρίνονται για τον

πολιτικό στοχασμό τους και την καθοριστική πολιτική δράση

τους. Σύγκρισις : ο Σόλων επιτυχέστερος στην αρχή της πολιτικής

του παρέμβασης, λιγότερο τυχερός στην τελική υπεράσπιση της,

ο Ποπλικόλας ως ευτυχέστερος στην τελική εφαρμογή των

πολιτικών του ρυθμίσεων.

Αριστείδης - Κάτων, παραλληλίζονται γιατί και στο

πολεμικό και στο πολιτικό και ηθικό πεδίο είχαν ανάλογες

επιδόσεις

Κίμων – Λούκουλλος , με αναλογίες στο χειρισμό όμοιων

περιστάσεων αλλά με μεγαλύτερες, από τους προηγούμενους,

προσωπογραφικές διαφορές.

7

13.2.3 ΒΙΟΙ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

Ο Πλούταρχος συνηθίζει να παραλληλίζει και άτομα με βάση ηθικά

κριτήρια, αν και εκεί παρεμβάλλει συχνά και ανεκδοτολογικά στοιχεία,

όπως συνηθιζόταν στην παράδοση της βιογραφίας.

Παραδείγματα:

Περικλής - Φάβιος Μάξιμος: παραλληλίζονται με βάση την

πραότητα και τη δικαιοσύνη για τις οποίες διακρίνονταν και οι δύο,

καθώς και για την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν θετικά τις

αρνητικές αντιδράσεις των πολιτών και των συναρχόντων τους προς

όφελος της πόλης τους. Ανεκδοτολογικά στοιχεία: αναφέρεται στην

διακωμώδηση του Περικλή από τους κωμωδιογράφους που σατίριζαν το

σχήμα του κεφαλιού του.

Νικίας - Μάρκος Κράσος: πέρα από ένα ιστορικό παράλληλο, που

δίνεται εξαρχής, τα παθήματα και των δύο σε εκστρατείες, τη Σικελική

ο πρώτος, εναντίων των Πάρθων ο δεύτερος, οι δύο άνδρες στη

σύγκρισις συγκρίνονται και ως προς άλλα χαρακτηριστικά και ως προς

τη χρήση του πλούτου, θέμα συχνό στον Πλούταρχο, όπου ο Νικίας

υπήρξε πιο ενάρετος.

Αλκιβιάδης - Γάιος Μάρκιος Κοριολανός , από τις πιο ασύμβατες

μεταξύ τους βιογραφίες. Δύσκολο να εντοπιστεί σε άλλο πρόσωπο η

ιδιοφυής πολιτική και προσωπική γοητεία του Αλκιβιάδη. Η σύγκρισις

διαπιστώνει κυρίως διαφορές και το μόνο ίσως κοινό σημείο είναι μια

ιδιότυπη μορφή υπερηφάνειας, που οδηγεί τον πρώτο σε αναζήτηση

υπέρμετρης δημοτικότητας και το δεύτερο σε αντιδημοτική

συμπεριφορά.

8

13.2.4 ΆΛΛΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

Άλλα κριτήρια παραλληλισμού είναι τα ακόλουθα:

Δημοσθένης - Κικέρων : ρητορική ικανότητα των δύο

βιογραφουμένων. Ικανότερος εκφραστής της αττικής ρητορείας ο

πρώτος, δεινότερος εκπρόσωπος του ρωμαϊκού λόγου ο δεύτερος.

Δίων - Βρούτος : η φιλοσοφική παιδεία και η σημασία της στη ζωή

τους. Επίσης ο απόλυτος χαρακτήρας τους στην πολιτική και

στρατιωτική τους δράση σε συνδυασμό με τις αναταραχές της εποχής

τους, οδήγησαν στη διάψευση των προσπαθειών τους.

Τιμολέων - Αιμίλιος Παύλος : κοινό στοιχείο ότι ο πρώτος

αγωνίστηκε κατά των Καρχηδονίων και των τυράννων της Σικελίας,

ενώ ο δεύτερος πολέμησε και νίκησε τους Μακεδόνες. Τον Πλούταρχο

δυσκολεύει κυρίως το ηθικό μέρος τους και κυρίως η αδελφοκτονία του

Τιμολέοντα.

Σερτόριος – Ευμένης : συνδέονται ως προς το ότι και οι δυο

ηγήθηκαν αλλόφυλων στρατών. Σύγκρισις: διαφέρουν στο ότι ο πρώτος

το έκανε για να βρει την ησυχία του και ο δεύτερος από ανάγκη αλλά

και από αγάπη για τον πόλεμο.

Φιλοποίμην – Τίτος Φλαμίνιος : σκέφτεται, δίνοντας ένα στοιχείο

ελληνοκεντρισμού, τα οφέλη που κέρδισαν οι Έλληνες από τη δράση

του δεύτερου. Θεωρεί όμως το Φιλοποίμενα πιο προικισμένο σε

ικανότητες και πιο επιδέξιο σε στρατιωτικές δραστηριότητες.

Πελοπίδας - Μάρκελλος : και οι δύο είχαν πρωτοφανείς στρατιωτικές

επιτυχίες, ο πρώτος εναντίον των πανίσχυρων Σπαρτιατών σε παράταξη

μάχης, ο δεύτερος εναντίον του στρατού του ανίκητου Αννίβα. Για να

στηρίξει το δεύτερο αναφέρει τις πηγές του, μια διάσταση των Βίων που

συχνά υποτιμήθηκε.

9

Δημήτριος – Αντώνιος : συμπυκνώνει τις αντιφάσεις της ζωής τους

λέγοντας ότι οι μεγάλες προσωπικότητες έχουν και κακές και καλές

πλευρές. Το Δημήτριο τον αποτιμά θετικά γιατί επιδίωξε να επιβληθεί

δεσποτικά σε ανθρώπους συνηθισμένους να κυβερνώνται δεσποτικά,

ενώ ο Αντώνιος σε ανθρώπους που μόλις είχαν απαλλαγεί από τη

μοναρχική διακυβέρνηση του Καίσαρα.

Στα ζεύγη Φωκίων-Κάτων, Πύρρος-Μάριος και Αλέξανδρος-Καίσαρ

απουσιάζει η τελική σύγκρισις.

1. Φωκίων - Κάτων : Τα γεγονότα της ζωής τους δεν επιτρέπουν

τον παραλληλισμό, αλλά ίσως κοινός παρανομαστής η θετική

πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση απέναντι στο έργο

που ανέλαβαν.

2. Πύρρος - Μάριος: ακαθόριστα παραμένουν τα κριτήρια του

παραλληλισμού. Ίσως η τελική ματαίωση των επιδιώξεων τους.

3. Αλέξανδρος - Καίσαρ : κρίνει σκόπιμο να ξεκαθαρίσει εξαρχής

ότι βιογραφεί και δεν ιστοριογραφεί κι ότι αναφέρεται

περιληπτικά στα γεγονότα. Από τους πιο επιτυχημένους Βίους

του Πλουτάρχου.

13.2.5 ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΙ ΒΙΟΙ -ΕΙΔΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΥ

10

Άγις, Κλεομένης - Γάιος και Τιβέριος Γράκχος , σε τετραπλό

αφηγηματικό σχήμα. Κριτήριο του παραλληλισμού οι μεταρρυθμίσεις

που έφεραν οι δύο πρώτοι στη Σπάρτη, και οι καινοτομίες που θέσπισαν

οι δύο τελευταίοι στη Ρώμη. Η σύγκρισις με πρωτοτυπία επισημαίνει

ιδιαιτερότητες, ομοιότητες και διαφορές κατά άτομο και κατά ζεύγος.

Λυκούργος – Νομάς: Η παραλληλισμός με βάση την αναλογία

ανάμεσα στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις στη Σπάρτη και στη Ρώμη, που

προσδιόρισαν για πολλούς αιώνες τον κοινωνικό τους χαρακτήρα.

Αρκετά τα μυθικά στοιχεία που παρεισέφρησαν στην ιστορία τους.

Λύσανδρος – Σύλλας: ο παραλληλισμός με βάση την προσωπική

αναρρίχηση στην εξουσία με την απόκτηση ατομικής ισχύος. Ο πρώτος

μεγαλύτερη συναίνεση από τους συμπολίτες του και πιο άτεγκτος από το

Σύλλα. Ο Σύλλας ωστόσο με μεγαλύτερη σταθερότητα στην υπεράσπιση

των κοινών και καλύτερη συμπεριφορά απέναντι στην Αθήνα, σε

αντίθεση με το Λύσανδρο, ωμό καταλυτή της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Αγησίλαος – Πομπήιος : με βάση τον τρόπο ανόδου στην εξουσία. Ο

Πομπήιος πιο ανεπίληπτος και πιο ευτυχής ως προς τις στρατιωτικές του

επιτυχίες, ενώ ο Αγησίλαος με περισσότερα ηγετικά προσόντα.

Ερώτηση Σ. 10 η : έχουμε βιογραφίες που δεν παραλληλίζονται;

Βίος Αράτου : πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα και σημασία

Αχαϊκής συμπολιτείας, ηθική προσωπικότητα Αράτου,

Βίος Αρταξέρξη , γεγονότα της ζωής του, που διασταυρώθηκε με

σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, και περιγραφή εσωτερικού

κόσμου περσικής αυλής. Ανέκδοτο: η δολοφονία της Στατείρας από την

Παρυσάτειδα.

ΒιοςΓάλβα και βίος Όθωνα, των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, χωρίς

παραλληλισμό.

13.2.6Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΩΝ

11

Ερώτηση Σ. 10 η : ποιο είναι το γλωσσικό και ποιο το φιλοσοφικό

υπόβαθρο που διαφαίνεται στο συγγραφικό έργο του Πλουτάρχου:

Οι Βίοι Παράλληλοι διαβάστηκαν πολύ από ένα ένθερμο κοινό

Δομή και ύφος: ο τρόπος γραφής των Βίων συνδυάζει τη μακραίωνη

παράδοση ενός γραμματειακού είδους και έναν ισορροπημένο γλωσσικό

πλούτο, που επιχειρεί να συγκεράσει έναν αττικισμό χωρίς ακραίες

αναζητήσεις με ένα φιλοσοφικό λόγο, στη σκιά του πλατωνισμού, του

αριστοτελισμού και του στωικισμού.

Ερώτηση Σ. 9: ποιες είναι οι συνέπειες από τη συγκριτική βιογράφηση

ζευγών που επιχειρεί ο Πλούταρχος στους Βίους παράλληλους;

Άσκησαν επίδραση στην ιστορία του πολιτισμού, καθώς υπογράμμισαν

τον ελληνικό πολιτισμό σε μια εποχή που αυτός δεν εκφραζόταν με

όρους εξουσίας.

Βιογραφία δε σημαίνει βέβαια ιστορία, αλλά πάντως εκφράζει το πάγιο

αίτημα όλων των εποχών: την προσωπογραφική αποτύπωση των

ιστορικών γεγονότων και άρα συνιστά μία επιπλέον πηγή για την

ιστορική έρευνα.

13.3 ΦΛΑΒΙΟΣ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ – ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ Β’

12

13.3.1 ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ

6. Τι γνωρίζετε για τον Φιλόστρατο και το έργο του (Δεύτερη Σοφιστική)

170-249 μ.Χ. περίπου. Καταγόταν μάλλον από τη Λήμνο, σπούδασε

στην Αθήνα ρητορική και φιλοσοφία κι έζησε για αρκετό διάστημα στη

Ρώμη.

Ερώτηση Σ. 11 η : ποια έργα αποδίδονται στο Φλάβιο Φιλόστρατο;

Σώζονται τα εξής έργα του:

Ηρωικός: διάλογος με θέμα τους ήρωες του Τρωικού πολέμου

Γυμναστικός: πραγματεία για την αθλητική άσκηση,

Επιστολαί: 73 με ερωτικό κυρίως περιεχόμενο,

Εικόνες: 2 ομάδες, η μία μάλλον δική του, η άλλη του ομώνυμου

γαμπρού του, (με αμφιβολίες)

Νέρων: σύντομος διάλογος (με αμφιβολίες),

Δύο (2) Διαλέξεις (με αμφιβολίες)

Επίσης, οι Βίοι σοφιστών (βιογραφία)

Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον (βιογραφία).

13.3.2 ΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΝ

13

Ερώτηση Σ. 13 η : ποιος είναι ο Απολλώνιος ο Τυανεύς;

Η βιογραφία γράφτηκε κατά παρότρυνση της αυτοκράτειρας Ιουλίας

Δόμνας

Η περιγραφή της ζωής του φιλοσόφου με παρεμβολή πολλών

μυστικιστικών, υπερφυσικών και θαυματολογικών στοιχείων σε

σημείο που να παραβάλλεται με το ελληνιστικό μυθιστόρημα και βίους

αγίων.

Πολλές περιγραφές συναντήσεων του ήρωα ξεπερνούν τη λογική, π.χ.

συναντήσεις με ψυχές.

Ο φιλόσοφος Απολλώνιος έζησε στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ.,

περιπλανώμενος, εμποτισμένος από τις αρχές του νεοπυθαγορισμού σε

μια εποχή που παράλληλα με την παιδευτική προσήλωση στα

αρχαιοελληνικά πρότυπα εξέφραζε και μια ευαισθησία σε θέματα

μυστικισμού και θρησκευτικής θαυματολογίας.

Θεωρήθηκε ότι με τη συγκεκριμένη βιογραφία επιχειρείται η προβολή

ενός Εθνικού, αντίστοιχου προς τον Χριστό.

Πάντως η επίδραση του χριστιανισμού και των ευαγγελίων έχει

ασκήσει επίδραση στο έργο.

Η αφήγηση του Φιλόστρατου στηρίζεται στις πλούσιες αφηγηματικές

του ικανότητες.

13.3.3 ΒΙΟΙ ΣΟΦΙΣΤΩΝ

14

Θεωρούνται μεταγενέστεροι, αφιερωμένοι στον ύπατο Αντώνιο

Γορδιανό, μετέπειτα αυτοκράτορα, άρα δημοσιεύτηκαν μετά το 229

μ.Χ.

Αποτελούν ένα σύνολο βιογραφιών σε δύο βιβλία που ξεκινά από τους

Γοργία και Πρωταγόρα και καταλήγει στους νεώτερους σοφιστές της

αυτοκρατορικής εποχής.

Στο Φιλόστρατο οφείλουμε τον όρο «Δεύτερη Σοφιστική» με την

οποία εννοούσε την περίοδο της σοφιστικής από τον Αισχίνη και μετά,

κι όχι, όπως οι σύγχρονοι μελετητές, ολόκληρη τη λογοτεχνική

παραγωγή από τον 1 αι. μ.Χ.

Η σειρά των βίων δεν είναι αλφαβητική αλλά ιστορική.

Ερώτηση Σ. 14 η : ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία γίνεται η

κατάταξη των σοφιστών στο Βίοι Σοφιστών του Φιλοστράτου;

Βιογραφούνται 59 σοφιστές όχι πάντα με αντικειμενικά κριτήρια.

Άλλοτε τα κριτήρια είναι σταθερές και διαχρονικές αξίες, όπως η

ποιότητα του στοχασμού και το ήθος, και άλλοτε πολύ συζητήσιμες,

όπως ο πλούτος, η αναγνώριση, η κοινωνική επιτυχία. Η αποτυχία και

η αντιδημοτικότητα δύσκολα συγχωρούνται.

Και ο τρόπος παρουσίασης είναι πολύ διαφορετικός και απηχεί

περισσότερο την επιδίωξη υφολογικής ποικιλίας με τη συσσώρευση

ανεκδοτολογικού υλικού και λιγότερο την προσπάθεια για

αντικειμενική ανάδειξη της πνευματικής προσφοράς των

βιογραφουμένων.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στον Ούαρο από τη Λαοδίκεια και στον

Ηρώδη τον Αττικό.

15

Ηρώδης ο Αττικός: βιογραφείται κυρίως για να εγκωμιαστεί. Ίσως

και επειδή ο Γορδιανός είχε ισχυριστεί συγγένεια μαζί του. Πρόσωπο

τιμημένο αλλά και αμφιλεγόμενο.

Ούαρος από τη Λαοδίκεια : βιογραφείται μόνο για να δηλωθεί πόσο

ανάξιος είναι.

Κάποιοι σοφιστές μνημονεύονται απλώς για να δηλωθεί πόσο ανάξιοι

λόγου είναι, ενώ εξαιρούνται από την παρουσίαση οι σύγχρονοι του

συγγραφέα σοφιστές για να υπάρξει κατά το δυνατόν

αντικειμενικότητα.

Πλεονεκτήματα :

Όσο όμως κι αν το έργο έχει μειονεκτήματα, όπως είναι οι

υποκειμενικές τοποθετήσεις του συγγραφέα, έχει επίσης

σημαντικές αρετές, όπως αφηγηματική πληρότητα και

εκφραστική ευστοχία.

Ο βασικός στόχος του έργου:

η εγκωμιαστική καταξίωση της «Δεύτερης Σοφιστικής»

βασικό κριτήριο αξιολόγησης για τον Φιλόστρατο:

είναι αυτό της παιδευτικής χρηστικότητας, αν μπορούν να

αποτιμηθούν θετικά, οι τρόποι, το περιεχόμενο της διδασκαλίας,

και η εν γένει πολιτεία ενός σοφιστή.

κριτήριο που χαρακτηρίζει όλη την εποχή, αφού η διάδοση της

ελληνικής παιδείας είναι βασική προτεραιότητα.

16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1ηΤαυτίζονται ή διαφοροποιούνται η βιογραφία και η ιστοριογραφία σύμφωνα

με τον Πλούταρχο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Διαφοροποιούνται.

Η ιστοριογραφία ασχολείται με περιγραφή πολέμων, κατορθωμάτων,

τα οποία όμως δεν αρκούν πολλές φορές για να αποκαλυφθεί το ήθος

(αρετές και ελαττώματα) των πρωταγωνιστών τους σε αντίθεση με

τη βιογραφία που προβάλλει και ασήμαντα φαινομενικά γεγονότα, που

αποκαλύπτουν όμως την ψυχή των βιογραφουμένων. Ο Πλούταρχος

ενδιαφερόταν για την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων των ανθρώπων,

όπως φαίνεται από το σύνολο του έργου του.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2η

1. Θησέας-Ρωμύλος : και οι δύο ίδρυσαν πόλεις και άρπαξαν γυναίκες

2. Σόλων-Ποπλικόλας : και οι δύο άνθρωποι με πολιτικό στοχασμό και

καθοριστική πολιτική δράση

3. Αριστείδης-Κάτων : ανάλογες επιδόσεις στο πολιτικό και στο ηθικό

πεδίο.

4. Περικλής-Φάβιος Μάξιμος : κοινές αρετές και των δύο η πραότης, η

δικαιοσύνη και η ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν θετικά τις

αρνητικές αντιδράσεις πολιτών και συναρχόντων προς όφελος της πόλη

5. Αλκιβιάδης-Γάιος Μάρκιος Κοριολανός : και οι δύο είχαν μία

ιδιότυπη υπερηφάνεια

6. Δημοσθένης-Κικέρων : και οι δύο οι ικανότεροι εκφραστές του λόγου

σε Ελλάδα και Ρώμη

7. Δίων-Βρούτος : φιλοσοφική παιδεία και σημασία της για τη ζωή τους,

καθώς και ο απόλυτος χαρακτήρας που έδειξαν στην πολιτική και

στρατιωτική τους δράση και η διάψευση των προσπάθειών τους

17

8. Ευμένης-Σερτόριος : και οι δύο πολέμησαν επικεφαλής αλλόφυλων

στρατών

9. Φωκίων-Κάτων: θετική πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση

που επέδειξαν στα έργα που ανέλαβαν

10. Πελοπίδας-Μάρκελλος : και οι δύο πρωτοφανείς επιτυχίες, ο

ένας εναντίον των Λακεδαιμονίων, ο άλλος εναντίον του Αννίβα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3 η

Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο Απολλώνιο ως ιστορικό πρόσωπο και τον

ομώνυμο ήρωα της βιογραφίας του Φιλοστράτου;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Ο Φιλόστρατος άντλησε στοιχεία από τη ζωή και το έργο του

Απολλώνιου του Τυανέα αλλά σίγουρα πρόσθεσε και στοιχεία

που μαρτυρούν την επίδραση του πνευματικού κλίματος της

εποχής και επιτρέπουν τον συσχετισμό της συγκεκριμένης

βιογραφίας με το ελληνιστικό μυθιστόρημα και τους

χριστιανικούς βίους αγίων.

Έχουμε συνεπώς ένα εγκώμιο του φιλοσόφου, μια

εξιδανικευτική περιγραφή των πράξεών του με πολλά παράλληλα

από τη ζωή του Χριστού και των Αγίων.

Ο Απολλώνιος, εφόσον είχε εμποτισθεί στις αρχές του

νεοπυθαγορισμού, είχε μεταφυσικές ανησυχίες και πεποιθήσεις,

απλώς οι πεποιθήσεις και εξιστορήσεις του διογκώθηκαν από τον

Φιλόστρατο λόγω των γενικότερων τάσεων για παρεμβολή

μυστικιστικών, εξωλογικών στοιχείων.

18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 η

Τί ονομάζει «Δεύτερη Σοφιστική» ο Φιλόστρατος και πώς χρησιμοποιείται ο

όρος από τους νεώτερους μελετητές;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Κατά τον Φιλόστρατο, στον οποίο οφείλεται και ο όρος, «Δεύτερη

Σοφιστική» είναι η περίοδος από τον Αισχίνη και μετά, κατά την οποία

το ενδιαφέρον της σοφιστικής αφορούσε όχι πλέον φιλοσοφικά θέματα

αλλά θέματα που αποτελούσαν αντικείμενο της ιστορίας

(προσδιορισμός των φτωχών και των πλουσίων, των ηγεμόνων και των

τυράννων)

Η νεότερη έρευνα αποκαλεί «Δεύτερη Σοφιστική» τα έργα τέχνης και

λόγου από τον 1ο ως τον 3ο μ.Χ. αι. με ακμή τον 2ο αιώνα. Σοφιστής

ήταν πλέον ο άνθρωπος που προσέφερε με τη διδασκαλία του το

ελληνικό παιδευτικό ιδεώδες, στεγασμένος συνήθως σε κάποιο

φιλοσοφικό ρεύμα και εκμεταλλευόμενος τη δυναμική πειθώ της

ρητορικής (Γ τόμος, κεφάλαιο 8.3).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΟΨΗΣ

19

Ερώτηση Σ. 1η: σε ποια εποχή και σε ποια γραμματειακά είδη ανιχνεύονται

οι απαρχές της βιογραφίας;

Ερώτηση Σ. 2η: πως τιτλοφορούν συνήθως οι συγγραφείς βιογραφιών τα

έργα του;

Ερώτηση Σ. 3η: αναφέρετε από ένα συγγραφέα βιογραφιών από τον 3ο αι.

π.Χ., το 2ο αι. π.Χ., τον 1ο αι. π.Χ. και από τον 1ο αι. μ.Χ.;

Ερώτηση Σ. 4η: τι είδους βιογραφίες έγραψε ο Διογένης Λαέρτιος;

Ερώτηση Σ. 5η: σε ποια περιοχή τοποθετείται και με ποια πόλη κυρίως

συνδέεται ο Πλούταρχος;

Ερώτηση Σ. 6η: ποιες είναι οι δυο θεματικές περιοχές στις οποίες

κατατάσσουμε το έργο του Πλουτάρχου, πως ονομάζονται και γιατί;

Ερώτηση Σ. 7η: τι είναι ο «κατάλογος του Λαμπρία»;

Ερώτηση Σ. 8η: ποιο είναι το ανθρώπινο στοιχείο που επιζητά συχνά ο

Πλούταρχος στη συγγραφή του και στις δύο θεματικές περιοχές του έργου

του;

Ερώτηση Σ. 9: ποιες είναι οι συνέπειες από τη συγκριτική βιογράφηση

ζευγών που επιχειρεί ο Πλούταρχος στους Βίους παράλληλους;

20