ΚΕΦΑΛΑΙΟ A2

ΕΠΟΣ

2.1 ΠΡΟΟΜΗΡΙΚΟ ΚΑΙ ΟΜΗΡΙΚΟ ΕΠΟΣ

2.1.1 ΕΠΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΌΜΗΡΟ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 3 η : σε ποια σημεία αποκλίνουν τα ομηρικά έπη από την

παράδοση;

Ομηρικά έπη τα αρχαιότερα ελληνικά ποιητικά δημιουργήματα που μας

διασώθηκαν και η αρχή της ποιητικής παράδοσης Ελλήνων.

ΟΜΩΣ

Υπάρχουν ενδείξεις μέσα στα έπη ότι προηγήθηκαν άλλες ποιητικές

συνθέσεις.

Δεν είναι δυνατόν να μην υπήρχαν κι άλλα ποιήματα πριν, γιατί ο

άνθρωπος έχει την τάση να δημιουργεί

Είναι τόσο «τέλεια» ως δημιουργήματα που δεν μπορεί να μην υπήρχαν

άλλα ποιήματα ως πρόδρομοί τους.

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 4 η : σε τι συνίσταται το ομηρικό ζήτημα;

Ομηρικό ζήτημα το πρόβλημα σχετικά με τη δημιουργία της ομηρικής

ποίησης, τη σύνθεση των συγκεκριμένων επών, τη χρονολόγησή τους και την

προσωπικότητα του ποιητή.

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ. 2 η : πως συνετέθησαν τα ομηρικά έπη;

1

Ομηρικά έπη ώριμο καταστάλαγμα μακράς ποιητικής παράδοσης. Το

έπος δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών κέντρων ως

ανάμνηση της ύπαρξής τους (# Nilson: το έπος καλλιεργήθηκε σε κέντρα

μυκηναϊκού πολιτισμού).

Χώρος γέννησης: Ιωνία,

4 μεγάλοι επικοί κύκλοι (Αργοναυτικός, Αιτωλικός, Θηβαϊκός,

Τρωικός): πρώτη ύλη ομηρικών επών.

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 1 η : πως μπορούμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη μιας

προομηρικής παράδοσης;

Η ύπαρξη προομηρικής επικής παράδοσης επιβεβαιώνεται από το ίδιο το

έπος:

Συγκεκριμένες αναφορές μέσα σ’ αυτό σε γεγονότα παρελθόντος (π.χ.

τραγούδια αοιδών που στα έπη τραγουδούν παλαιά κλέη ανδρών-

Antehomerica Kullmann), π.χ. τραγούδια με υλικό από άλλους επικούς

κύκλους που θεωρούνται γνωστοί.

Θεωρεί γνωστή στους ακροατές την Τρωική εκστρατεία (περιγράφει μόνο

52 ημέρες στην Ιλιάδα).

Θεωρούνται γνωστοί και οι βασικοί ήρωες (π.χ. δεν αναφέρει γενεαλογία

τους).

Χρονικό τόξο προηγηθέντων μυθικών κύκλων: Αργοναυτική

εκστρατεία, Αιτωλικός κύκλος, Θηβαϊκός κύκλος, Τρωικός. ΑΡΑ υπήρχε

υλικό που οι αοιδοί μετασχημάτιζαν αυτοσχεδιάζοντας με τη βοήθεια

στερεότυπων εκφράσεων, ενώ σίγουρα από ένα σημείο και πέρα βοήθησε

και η γραφή.

Η ομηρική ποίηση διατήρησε αναμνήσεις > μυκηναϊκή εποχή

(χάλκινα όπλα, λέξεις που δε χρησιμοποιούνταν πλέον τον 8ο αιώνα, π.χ.

2

φάσγανον), ενώ είχε και στοιχεία του 8ου αι. π.Χ. (έθιμα ταφής, σιδερένια

όπλα,…).

Σίγουρα όμως πολλές αναφορές του Ομήρου σε προηγηθέν υλικό είναι

απλές ποιητικές επινοήσεις του.

2.1.2 ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ

3

1. Ομηρικό ζήτημα – Ποιά είναι η βασική θεωρία ( Milman Parry - προφορική σύνθεση των επών. Πού βασίζεται;)

Αρχική άποψη: τα έπη συνετέθησαν και μεταδόθηκαν προφορικά.

Αποδείχθηκε όμως ότι τότε ήταν γνωστή η γραφή (Γραμμική Β). Εξάλλου

αδύνατον να σωθεί τόσο σύνθετη εργασία χωρίς την παρέμβαση γραφής.

Στη νεότερη εποχή θεωρία Parry : δυνατότητα προφορικής σύνθεσης και

μετάδοσης επών λόγω κυρίως του ύφους και της τεχνικής της γλώσσας του

Ομήρου. Βασικό στοιχείο οι στερεότυπες εκφράσεις και στίχοι ολόκληροι που

επαναλαμβάνονται =λογότυποι=formulae.

3. T ι είναι οι λογότυποι SOS

λογότυποι= formulae : βοηθούν στην απομνημόνευση και στον

αυτοσχεδιασμό με εύκολη χρήση της μνημοτεχνικής.

Όμως, η σύνθετη τεχνική και ο τρόπος δομής των επών δικαιολογούνται

μόνο με τη χρήση γραφής. Υπάρχουν αναμφίβολα και στοιχεία προφορικής

ποίησης στα έπη, αλλά δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τα έπη στο σύνολό

τους.

Ενδιάμεση λύση: ο ποιητής παρέλαβε υλικό παράδοσης προφορικά ή γραπτά

αλλά η σύνθεση και η μετάδοση από εκεί και πέρα έγινε γραπτά.

Συμπέρασμα : η διάσωση των επών μέχρι σήμερα προϋποθέτει γραπτή

σύνθεση, βάσει ενδεχομένως μιας προφορικής παράδοσης που ενσωματώθηκε

στο έργο του ποιητή με τη βοήθεια της γραφής.

2.1.3 Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ

ΣΤΗ ΣΥΝΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

4

Πρόβλημα στη χρονολόγηση του Ομήρου, καθώς βρισκόταν στο τέλος μιας

παράδοσης που δε μας άφησε γραπτά μνημεία και φαίνεται ότι έζησε αρκετά

πριν από τις πρώτες πηγές που έχουμε.

Συνέπεια: η φιλολογία του 19ου αιώνα θεωρούσε ότι δεν υπήρχε, ο 20ος αιώνας

όμως τον καθιέρωσε ως ιστορικό πρόσωπο.

Γεωγραφικά η θέση του στην Ιωνία: Αβεβαιότητα ως προς τον τόπο γέννησης

του ποιητή.

Άμεσες πληροφορίες για τον Όμηρο έχουμε από τους Βίους του στην

αρχαία εποχή.

Τον διεκδικούν 20 πόλεις.

Βρίσκεται σε άμεση σχέση με Ησίοδο, καθώς εμφανίζεται ως

σύγχρονος και αντίπαλός του (Αγών Ομήρου και Ησιόδου).

Στο μόνο που συμφωνούν είναι ο τόπος θανάτου του, στην Ίο, κατά τη

διάρκεια ταξιδιού του στην Αθήνα.

Τέσσερις εκδοχές έχουν διατυπωθεί για τη χρονολόγηση του ποιητή ήδη από

την Αρχαιότητα:

1. Σύγχρονος με τον Τρωικό Πόλεμο (Ελλάνικος κι άλλοι), τον οποίο ο

Ερατοσθένης τοποθετεί το 1193-1184

2. Δύο γενιές (60-80 χρόνια) νεώτερος από τα Τρωικά

3. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (ακμή 450 π.χ.) 400 χρόνια νεώτερος του και

σύγχρονος με τον Ησίοδο.

4. Σύγχρονος με τον εποικισμό της Ιωνίας, σύμφωνα με τον Αρίσταρχο

από τη Σαμοθράκη, που έγινε κατά την εκτίμηση του 140 χρόνια μετά

την Άλωση της Τροίας, περίπου το 1100 π.Χ.

Η χρονολόγησή του: εξαρτάται από το αν θεωρείται ο ποιητής και της

Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Αν είναι ο ποιητής μόνο της Ιλιάδας, τότε χρονολογείται τον 9ο αι. π.Χ.

Αν έγραψε και Ιλιάδα και Οδύσσεια, τότε 7ος αι. π.Χ.

5

Στον Όμηρο αποδίδονται τα 2 μεγάλα έπη, κάποιοι Ύμνοι και μερικά

από τα Κύκλια έπη.

4. Σχέση Ομήρου με παράδοση;

Βασικό θέμα έρευνας η σχέση Ομήρου με παράδοση. Η απόκλιση από το

παραδοσιακό και η παρουσία των νεωτερισμών διακρίνονται σε 4 κατηγορίες:

1. σε κατά λέξη επαναλήψεις σκηνών, π.χ. τελετουργίες, θυσίες κ.α.

2. σε τυπικές σκηνές που προσαρμόζονται κάθε φορά στην υπόθεση και

διήγηση του ποιητή

3. σε διαμορφωμένες τυπικές σκηνές με έκδηλα τα στοιχεία νεωτερισμών

που παραλλάσσουν τις παλαιές σκηνές και

4. σε σκηνές που είναι εντελώς διαφορετικές από υπόδειγμα παράδοσης

(π.χ. όταν το πρόσωπο είναι σε αδιέξοδο και προσπαθεί να ξεφύγει από

αυτό).

Τα άλλα έπη χάθηκαν ολοκληρωτικά λόγω του άρτιου χαρακτήρα των 2

μεγάλων επών που επισκίασαν όλα τα άλλα.

2.1.4. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΙΛΙΑΔΑΣ

ΡΑΨΩΔΙΑ Α’

6

Το έπος αρχίζει με το λοιμό που έστειλε στους Αχαιούς ο Απόλλωνας για την

απαγωγή της Χρυσηίδας, κόρης του ιερέα Χρύση, από τον Αγαμέμνονα που

αναγκάζεται να τη δώσει πίσω. Ο Αγαμέμνονας όμως τώρα ζητά και παίρνει το

λάφυρο του Αχιλλέα, τη Βρισηίδα, και ο Αχιλλέας εξοργισμένος, μήνιν,

αποχωρεί από τον πόλεμο.

ΡΑΨΩΔΙΑ Β’

Ο Δίας στέλνει απατηλό όνειρο στον Αγαμέμνονα ότι τώρα μπορεί να

κυριεύσει την Τροία. Οι στρατιώτες ενθουσιάζονται ύστερα από πρόταση

αποχώρησης που κάνει ο Αγαμέμνονας, για να τους δοκιμάσει. Συγκρατούνται,

όμως, με την επέμβαση της Αθηνάς κυρίως και του Οδυσσέα, αλλά και των

υπολοίπων αρχηγών. Ο Όμηρος δίνει κατάλογο των αγημάτων Ελλήνων και

Τρώων.

ΡΑΨΩΔΙΑ Γ’

Αποφασίζεται να λυθεί το θέμα του πολέμου με μονομαχία Πάρη και

Μενελάου όπου ο Πάρις νικιέται, αλλά η Αφροδίτη τον μεταφέρει σώο στο

παλάτι του. Ο Αγαμέμνονας διεκδικεί τη νίκη για τον αδελφό του και απαιτεί

την παράδοση της Ελένης.

ΡΑΨΩΔΙΑ Δ’

Οι θεοί αποφασίζουν να σπάσει η ανακωχή και να συνεχιστούν οι

εχθροπραξίες. Η Αθηνά παρακινεί τον Πάνδαρο να πληγώσει το Μενέλαο και

οι εχθροπραξίες ξαναρχίζουν. Ο Αγαμέμνονας επιθεωρεί το στρατό του.

7

ΡΑΨΩΔΙΑ Ε’

Με τη βοήθεια της Αθηνάς διακρίνεται ο Διομήδης και καταφέρνει να

πληγώσει ακόμη και θεούς (Αφροδίτη και Άρη).

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ’

Απομακρύνονται οι θεοί από τη μάχη και οι Αχαιοί έχουν επιτυχίες.

Περιγράφεται γοητευτικά και η συνάντηση του Έκτορα στο παλάτι με τη

γυναίκα και το γιο του.

ΡΑΨΩΔΙΑ Η’

Ο Έκτορας και ο Αίαντας μονομαχούν με ισόπαλο αποτέλεσμα. Ο Πάρης

προτίθεται να δώσει πίσω όλα τα αγαθά που έφερε η Ελένη και άλλα ακόμη

αλλά όχι την ίδια. Ο Διομήδης προτείνει να μη δεχτούν και χτίζουν

προστατευτικό τείχος γύρω από το στρατόπεδο.

ΡΑΨΩΔΙΑ Θ’

Ξαναρχίζουν οι συγκρούσεις στις οποίες υπερτερούν οι Τρώες, καθώς ο Δίας

απαγορεύει στους θεούς να επέμβουν.

8

ΡΑΨΩΔΙΑ Ι’

Μπροστά στην άσχημη αυτή τροπή ο Αγαμέμνονας συγκαλεί συμβούλιο και

με πρόταση του Νέστορα στέλνεται αντιπροσωπεία στον Αχιλλέα που

αποτυχαίνει να τον πείσει να επιστρέψει.

ΡΑΨΩΔΙΑ Κ’

Ο Οδυσσέας και ο Διομήδης, σε αναγνωριστική αποστολή, σκοτώνουν το

βασιλιά των Θρακών Ρήσο, και φέρνουν τα άλογά του στο στρατόπεδο των

Αχαιών.

ΡΑΨΩΔΙΑ Λ’

Διακρίνεται στη μάχη ο Αγαμέμνονας, αλλά πληγώνεται και αποχωρεί.

Διακρίνεται και ο Διομήδης, που πληγώνει τον Έκτορα και ο Οδυσσέας, αλλά

πληγώνονται και αποχωρούν. Το ίδιο αποχωρούν και Αίαντας και Μαχάονας.

ΡΑΨΩΔΙΑ Μ’

Η υπεροπλία των Τρώων συνεχίζεται και καταφέρνουν να περάσουν πάνω από

το τείχος των Αχαιών.

9

ΡΑΨΩΔΙΑ Ν’

Ο Ποσειδώνας, εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι ο Δίας στρέφει αλλού την

προσοχή του και βοηθά τους Αχαιούς. Διάφορες συγκρούσεις, αριστεία

Ιδομενέα, διάκριση Μενέλαου. Οι Τρώες αναδιπλώνονται.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ξ’

Η Ήρα αποκοιμίζει το Δία και βοηθά με τον Ποσειδώνα τους Αχαιούς, που

τρέπουν σε φυγή τους Τρώες.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ο’

Ο Δίας καταλαβαίνει την απάτη και απομακρύνει τον Ποσειδώνα. Ο

Απόλλωνας ενθαρρύνει τον Έκτορα και γκρεμίζει το τείχος των Αχαιών. Οι

Τρώες φτάνουν μέχρι τα πλοία των Αχαιών όπου αναπτύσσονται συγκρούσεις.

ΡΑΨΩΔΙΑ Π’

Οι Τρώες βάζουν φωτιά στα πλοία των Αχαιών. Ο Πάτροκλος με την άδεια του

Αχιλλέα φοράει την πανοπλία του και με τους Μυρμιδόνες απωθεί τους Τρώες

και αριστεύει. Συγκρούεται με τον Έκτορα και σκοτώνεται.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ρ-Σ’

Μάχη γύρω από το νεκρό Πάτροκλο. Ο Έκτορας παίρνει την πανοπλία του και

οι Αχαιοί το σώμα του. Αριστεύει ο Μενέλαος. Ο Αχιλλέας θρηνεί και η Θέτις

ζητά νέα πανοπλία για το γιο της από τον Ήφαιστο.

10

ΡΑΨΩΔΙΑ Τ’

Ο Αχιλλέας συμφιλιώνεται με τον Αγαμέμνονα και ετοιμάζεται για τη

σύγκρουση.

ΡΑΨΩΔΙΑ Υ-Φ

Ο Αχιλλέας κατατροπώνει τους Τρώες ενώ στη μάχη παίρνουν μέρος και οι

θεοί. Ποσειδώνας και Απόλλωνας σώζουν τον Αινεία και τον Έκτορα από τη

μήνιν του Αχιλλέα.

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ’

Ο Αχιλλέας σε μονομαχία σκοτώνει τον Έκτορα και προσβάλλει το πτώμα του.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ψ’

Ο Αχιλλέας διοργανώνει αγώνες προς τιμή του φίλου του Πατρόκλου.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ω’

Ο Πρίαμος με δώρα και ικεσίες καταφέρνει να πάρει στην Τροία το πτώμα του

γιου του Έκτορα, για να του αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές

2.1.4 ΔΟΜΗ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 5α η : ποια είναι η δομή της Ιλιάδας;

Ο Όμηρος δεν παρέλαβε απλώς, επινόησε θέματα και μύθο. Η

προσφορά του είναι αποφασιστική στην τεχνική και αρχιτεκτονική των

επών.

11

5. T ι γνωρίζετε για το χρόνο δράσης Ιλιάδας /αφηγηματική τεχνική

6. Τι γνωρίζεται για αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιούσε ο

Όμηρος ( Flashback σελ. 68, Προαναγγελία-συμπύκνωση-

διεύρυνση, 79, 83-84, 91)

Η Ιλιάδα περιγράφει περιστατικά 52 ημερών , από τις οποίες οι 39 είναι

αργές (χωρίς ουσιαστικά γεγονότα), και από τις 13 με ανεπτυγμένη

δράση μόνο οι 4 είναι πολύ συμπυκνωμένες δραματικά με ζωντανές

μάχες (Α, Β-Η, Λ-Σ, Τ-Χ) και οι 3 νύχτες (Ι-Κ, Σ, Ω)

Το θέμα του έπους : η μήνις=οργή Αχιλλέα εναντίον του Αγαμέμνονα

γιατί του άρπαξε τη Βρισηίδα (το θέμα το πήρε ο Όμηρος από την

προϊλιαδική παράδοση, αλλά το έκανε κύριο θέμα του).

Το έπος ονομάζεται Ιλιάς: γιατί ο ποιητής επιδιώκει να αφηγηθεί όλα

τα περιστατικά από τον πόλεμο της Τροίας (=Ίλιον).

Ο Όμηρος δημιουργεί μεταπτώσεις, δίνει έξοχα δείγματα ψυχολογίας

προσώπων.

Δίνει τα διάφορα περιστατικά πολέμου όχι σε αυστηρά χρονική σειρά

και ακολουθία, χρησιμοποιεί συχνά την αναδρομή στο παρελθόν.

Προϋποθέτει πολλά στοιχεία από το παρελθόν γνωστά στους ακροατές

από την παράδοση (π.χ. γνωστά τα πρόσωπα των βασικών ηρώων:

Αχιλλέα, Οδυσσέα, Έκτορα,...). Με την αναδρομή ο ποιητής διηγείται

γεγονότα της αρχής του πολέμου, ενώ βρίσκεται ήδη κοντά στο τέλος

του.

Μια επινόηση του ποιητή είναι ότι παρουσιάζει να νικιούνται συνέχεια

οι Τρώες παρά την υπόσχεση του Δία στη Θέτιδα ότι θα νικιούνται οι

Αχαιοί μέχρι να ικανοποιήσουν τον Αχιλλέα.

Με την αναδρομή μνημονεύει και γεγονότα σε χρόνο πριν από τον

Τρωικό κύκλο.

Παράλληλα χρησιμοποιείται και η τεχνική της προαναγγελίας.

12

Με τις βασικές τεχνικές του Ομήρου: συμπύκνωση, αναδρομή,

προαναγγελία, διεύρυνση δίνεται ένας δραματικός, θεατρικός

χαρακτήρας στο έπος.

Υπάρχουν και πολλές επινοήσεις του ποιητή. Χαρακτηριστική του

καινοτομία: δε συνθέτει αποκλειστικά αρνητικούς ή θετικούς

χαρακτήρες, αλλά αναγνωρίζει αρετές και στους αντιπάλους.

Περιγράφει έξοχες σκηνές ειρηνικής ζωής. Ίσως πρόκειται για κριτική

του ποιητή στην ηρωική εποχή.

2.1.5 ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Τρία στην ουσία προβλήματα:

Τρόπος δημιουργίας, σύνθεσης, δομής επών (ο ποιητής στην αρχή ή στο

τέλος της συνθετικής διαδικασίας)

Πατρότητα των επών

Χρονολόγηση των επών

13

Αρχαιότητα

Προηγήθηκε ο προβληματισμός για την πατρότητα των ποιημάτων.

Άποψη χωριζόντων: διαφορετικά πρόσωπα οι ποιητές Ιλιάδας και

Οδύσσειας.

Πρώτοι εισηγητές της θεωρίας: Ελλάνικος, Ξένωνας (2ο αι. π.Χ.).

Τους αντέκρουσε ο Αρίσταρχος.

Ο πρώτος που έκρινε τον Όμηρο ως ποιητή ήταν ο Δημόκριτος

Γενικά κυρίαρχη η πίστη αρχαίων στην ενότητα και υψηλή ποιότητα

των επών και στην ιστορική ύπαρξη Ομήρου.

Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι ερεύνησαν το θέμα και κατέληξαν στην

αποδοχή του Ομήρου ως ποιητή και των δύο επών.

Νεότεροι χρόνοι

Στη Δυτική Ευρώπη, περίοδος όψιμης Αναγέννησης:

λόγω της άνθησης των εθνικών λογοτεχνιών και τη συνακόλουθη

αποστροφή + αμφισβήτηση των κλασικών υπερεθνικών προτύπων (άρα

και του Ομήρου), έχουμε αρνητική κριτική προς τον Όμηρο και τα έπη.

Πρώτος ο Fr . Hed . d ’ Aubignac κατηγορεί τον ποιητή των ομηρικών

επών (βασικά θεωρεί τον Όμηρο ανύπαρκτο πρόσωπο λόγω μη ύπαρξης

της γραφής) για ανηθικότητα, κακό ύφος, κακό γούστο και ασυνέπειες

στην αφήγηση.

Ο αρχηγός των χωριζόντων (και δημιουργός της αναλυτικής σχολής)

ήταν ο Α. Wolf ( Prolegomena ad Homerum , 1795) που υποστήριξε τα

εξής:

Η πρώτη σύνθεση των επών έγινε περίπου το 950 π.Χ, αλλά τότε

δεν υπήρχε γραφή και έτσι τα έπη ανά τμήματα μεταδόθηκαν

προφορικά και με απομνημόνευση από πολλούς ποιητές και

αοιδούς μέχρι τον 6ο αιώνα, οπότε και καταγράφηκαν από τον

Πεισίστρατο.

14

ΚΡΙΤΙΚΗ :

ΟΜΩΣ την εποχή του Πεισίστρατου δεν καταγράφηκαν,

αλλά από μαρτυρίες ξέρουμε ότι ήταν ήδη γνωστά και

τότε έγινε η κατάταξή των επών.

Επίσης, ξέρουμε πλέον ότι υπήρχε γραφή ήδη από το 1400

π.Χ.

Τέλος, έχει αποδειχθεί ότι είναι δυνατόν να

απομνημονεύσει ένας άνθρωπος τόσο εκτενή ποιήματα

και να τα διασώσει.

Μετά το Wolf εκφράστηκαν δύο απόψεις/τάσεις των χωριζόντων:

Το έπος είναι ενιαίο στην αρχή με έναν ποιητή και στην πορεία

συμπληρώνεται και τροποποιείται, άρα ο ποιητής στην αρχή της

διαδικασίας

Το έπος αποτελείται από πολλά συνενωμένα μικρά έπη, άρα ο ποιητής

βρίσκεται στο τέλος της διαδικασίας.

Γιατί η ενότητα των επών αμφισβητήθηκε τη συγκεκριμένη εποχή

(γερμανικού ιδεαλισμού) κι όχι νωρίτερα;

Τότε επικρατούσαν στη λογοτεχνία οι γενετικές θεωρίες που

ασχολούνταν με τον τρόπο γέννησης των έργων τέχνης, με την αρμονία

των μερών του, την ύπαρξη καθορισμένου σχήματος με εσωτερική

λογική.

Κι άλλες αναλυτικές θεωρίες:

Θεωρία των μικρών επών

15

1. Αρχές του 19ου αιώνα από Κ. Lachmann.

2. Σήμερα οπαδός της ο G. Jachmann.

3. Τo έπος δημιουργήθηκε από τη συγκόλληση πολλών μικρών

τραγουδιών (στο ομηρικό συγκεκριμένα 18 τραγουδιών) και ο ποιητής

βρίσκεται στο τέλος της διαδικασίας.

Θεωρία της συμπίλησης

1. Kirchhoff : έχουμε ενδιάμεσες μορφές τραγουδιών και ενδιάμεσους

ποιητές/διασκευαστές μεταξύ των αρχικών τραγουδιών και του τελικού

έπους.

2. Ο ποιητής έρχεται στο τέλος για να δώσει την τελική μορφή στις

ενδιάμεσες μορφές.

3. Αρχικά οπαδός της ιδέας αυτής και ο Willamowitz, που αναθεώρησε

όμως μετά και κατέληξε ενωτικός (πλήρης αποδοχή Ομήρου και

ενότητας επών).

Θεωρία της διεύρυνσης

1. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τους W. Theiler και P. von der

Muehll.

2. Στην αρχή υπήρξε ένας μικρός πυρήνας (στην περίπτωση της Ιλιάδας, η

μήνις του Αχιλλέα, που, κατά τους Howald και Ι.Θ.Κακριδή, ως θέμα

προέρχεται από το μύθο του Μελέαγρου), ποιοτικά υψηλός, ο οποίος

στην πορεία επεκτάθηκε με επεμβάσεις ραψωδών και έπεσε το επίπεδό

του.

16

3. Ο ποιητής βρίσκεται στη μέση της διαδικασίας, όταν διευρύνεται ο

αρχικός πυρήνας.

4. Στη θεωρία αυτή αναζητούνται νεότερα και παλαιότερα στρώματα και

επιτελείται η ακόλουθη μεταλλαγή της αναλυτικής σχολής: μιλάμε

πλέον για μέρη του τελικού έπους σχετικά ολοκληρωμένα, αυτόνομα,

δηλ. για επίλυα.

5. Γενικά χαρακτηριστικά αναλυτικής θεωρίας

Ανακάλυψη αντιφάσεων< συνένωση άσχετων μεταξύ τους

επιλίων

Επαναλήψεις στίχων σε διάφορες θέσεις

Απομόνωση γλωσσικών, στιχουργικών, πολιτισμικών

στρωμάτων που μοιάζουν ή είναι νεότερα

Διαφορές ύφους < διαφορετικοί ποιητές

Θεωρία της Νεοανάλυσης ( Muelder , Kullmann , Ι.Θ.Κακριδής)

1. Το έπος πήρε πολλά στοιχεία από την παράδοση, τα οποία χάρη στη

μεγαλοφυΐα του ποιητή, στο τέλος, συναιρέθηκαν στη μορφή που τα

έχουμε.

2. Τα πρότυπα μύθων του έπους βασίστηκαν σε άλλους μύθους. π.χ. η

μήνις του Αχιλλέα, το κεντρικό θέμα της Ιλιάδας, προέρχεται από το

μύθο του Μελεάγρου (Κακριδής).

17

3. Κακριδής : τα ομηρικά έπη είναι ενότητες στη μορφή που τα έχουμε και

κορυφαία κατάληξη μιας πορείας, άσχετα αν ο συγγραφέας ένας ή

πολλοί.

Θεωρία της προφορικής δημιουργίας και παράδοσης ( oral poetry )

1. Εισηγητής της θεωρίας ο Milmann Parry.

2. Η ποίηση του Ομήρου είναι παραδοσιακή (όχι προσωπική), προφορική

(όχι λογοτεχνική) ποίηση.

3. Ο Parry μελέτησε το σερβοκροατικό έπος που μεταδόθηκε προφορικά

και έβγαλε συμπεράσματα και για τα ομηρικά.

4. Με βάση δύο χαρακτηριστικά επαναλαμβανόμενα στοιχεία των

ομηρικών επών, το παραδοσιακό επίθετο (αυτό που συνοδεύει ένα

ουσιαστικό σε μία ορισμένη σύνδεση, σε ορισμένη θέση στο μέτρο) και

τις στερεότυπες εκφράσεις (formulae=έκφραση ή σειρά συνδεόμενων

λέξεων που χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένη θέση στο μέτρο για να

αποδώσουν συγκεκριμένο νόημα), υποστηρίζει

Ο ποιητής συνθέτει προφορικά. Τον βοηθούν οι στερεότυπες

εκφράσεις και η μνημοτεχνική. Δεν υπήρχε γραφή.

Ο ποιητής μπορεί εύκολα να αναπαραγάγει μετρικά σχήματα.

Με τη χρήση στερεότυπων εκφράσεων, ο ποιητής μπορεί εύκολα

να παραλλάσσει παραδεδομένα σχήματα.

Εννοείται ότι υπήρχε μακρά μαθητεία στην απομνημόνευση του

συγκεκριμένου υλικού.

Υπάρχει πρωταρχική σύνδεση της formula και της δομής του

στίχου

Το θέμα είναι: τι είναι του Ομήρου και τι της παράδοσης.

18

ΚΡΙΤΙΚΗ:

Ο Parry έβλεπε παντού formulas, όμως υπάρχουν πολλές συνδέσεις

λέξεων που είναι απλώς συντακτικά σχήματα, άρα οι formulae δεν είναι

τόσο εκτεταμένες.

Ο Kirk, οπαδός μεν, άσκησε όμως και κριτική: πέρα από την

παραδοσιακή, προφορική ποίηση, στα έπη υπάρχει και η ενσυνείδητη,

ατομική σύνθεση του ποιητή.

Ο Pope: σε όλα τα σημαντικά σημεία των ομηρικών επών υπάρχει

αυτόνομη, προσωπική δημιουργία.

Οι Σερβοκροάτες τραγουδιστές απλώς διασώζουν με τη μνήμη, δεν

αναδημιουργούν με βάση το παραδοσιακό υλικό.

Ο Adam Parry , γιος του Μ. Ραrry: το κείμενο που έχουμε είναι του

Ομήρου, ριζωμένο μεν στην παράδοση αλλά την υπερβαίνει γιατί

υπήρχε και έγινε χρήση της γραφής.

Τσοπανάκης : πότε, από ποιους, πώς έγινε η πρώτη καταγραφή επών;

Σήμερα : τα ομηρικά έπη θεωρούνται αποτέλεσμα μακράς δημιουργίας

και εξέλιξης επικού υλικού. Στην πορεία πολλά στοιχεία αφαιρέθηκαν,

νέα προστέθηκαν. Ο ποιητής πάντως δε δημιούργησε εκ του μηδενός.

ΕΠΟΣ

ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Τρόπος δημιουργίας (Πως;) Πατρότητα (Ποιος;)

Χρονολογία συγγραφής (Πότε;)

D’ Aubignac Κατηγορίες Ομήρου:

Ανηθικότητα

Κακό γούστο

Κακό ύφος

Ασυνέπειες στην

19

αφήγηση

Κατώτερος του

Βιργίλιου

Λόγω έλλειψη γραφής

ανυπαρξία Ομήρου

Wolf

Αρχηγός των

χωριζόντων

Θεωρία των

Αναλυτικών

Αρχική σύνθεση στα

950 π.Χ.,

η πρώτη σύνθεση

προφορική

αρχικά ένας ποιητής,

αργότερα περισσότεροι

συμπίληση

ΚΡΙΤΙΚΗ:

θρύλος η καταγραφή

του Πεισιστράτου

η γραφή υπάρχει από

το 1400 π.Χ.

ένας αγράμματος

ραψωδός

απομνημονεύει

100.000 στίχους

Συνεχιστές του Wolf : Θεωρία των

χωριζόντων

2 τάσεις:

1)αρχικά ενιαίο έπος – ο

ποιητής τοποθετείται στην

αρχή της διαδικασίας

2) το έπος απέκτησε

ενότητα στο τέλος – ο

ποιητής τοποθετείται στο

τέλος της διαδικασίας

Lachmann: Θεωρία των μικρών

επών

Το έπος προήλθε από

συγκόλληση μικρών

20

τραγουδιών. Από 18 τέτοια

τραγούδια

Kirchoff:Θεωρία της

συμπίλησης

Παρεμβολή ενδιάμεσων

ποιητών που τροποποιούν

τα μέρη, μεταξύ αρχικής

σύνθεσης και τελικής. Οι

ενδιάμεσες αλλαγές δε

σώζονται

Theiler / Muhll:Θεωρία της

διεύρυνσης

Ο ποιητής τοποθετείται

μεταξύ της αρχικής

σύνθεσης και των

επεμβάσεων των

ραψωδιών.

- έμφαση στις αντιφάσεις

και την επανάληψη

φράσεων/στίχων

- απομόνωση γλωσσικών,

κοινωνικοπολιτισμικών

στοιχείων

- διαπίστωση υφολογικών

διαφορών

Mulder, Κακριδής,

Kullmann

Θεωρία της

νεοανάλυσης

Ρυθμιστικός παράγων: η

παράδοση

Ρόλος ποιητή: συναίρεση

παραδοσιακών στοιχείων

σε μια τελική μορφή

Αλυσίδα έπους: ένας

μύθος δημιουργεί έναν

άλλο και έτσι το έπος

έρχεται ως τελική μορφή

Milmann Parry: Oral poetry Παραδοσιακό επίθετο:

21

συνοδεύει πάντα ένα

συγκεκριμένο ουσιαστικό

σε ορισμένη σύνδεση και

θέση στο μέτρο (π.χ.

ωκύπους Αχιλλεύς)

Στερεότυπες φράσεις

( formulae ) ή Λεξίτυπος:

έκφραση ή σειρά λέξεων

που χρησιμοποιείται κατ’

επανάληψη υπό τις ίδιες

μετρικές συνθήκες

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

προφορική σύνθεση

μέσω

μνημοτεχνικής και

στερεότυπων

εκφράσεων.

Ευνοείται σε

χώρους που δεν

επινοήθηκε η γραφή

εύκολη

αναπαραγωγή

μετρικών σχημάτων

αυτοσχεδιασμοί και

παραλλαγή

σχημάτων.

αυτός ο τρόπος

προϋποθέτει

απομνημόνευση και

σκληρή μαθητεία

formula και δομή

22

σε αμοιβαία

σύνδεση

2.1.7 ΟΔΥΣΣΕΙΑ. ΥΠΟΘΕΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ

Η Οδύσσεια είναι ένα έπος άλλης εποχής με διαφοροποιημένα

χαρακτηριστικά από την Ιλιάδα (έπος πολεμικών συγκρούσεων). Είναι

το μεταπολεμικό έπος, που περιγράφει την επιστροφή από τον πόλεμο.

Για Υπόθεση βλ. 79-84 βιβλίου.

11.Ιλιάδα - Οδύσσεια σύγκριση σελ. 79-83-84-91 SOS

23

Η Οδύσσεια περιγράφει τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην προσπάθειά του

να γυρίσει στην πατρίδα του, τη γυναίκα του και το θρόνο του.

Στην ραψωδία (α) ο Ερμής μεταφέρει στην Καλυψώ την εντολή να αφήσει

ελεύθερο τον Οδυσσέα, ενώ ο Τηλέμαχος, παρακινημένος από την Αθηνά,

ταξιδεύει στην Πελοπόννησο να μάθει νέα για τον πατέρα του (ραψωδίες α, β,

γ, δ). Στη ραψωδία (ε) το συμβούλιο των θεών, ενώ ο Ποσειδώνας

απουσιάζει στους Αιθίοπες, αποφασίζει τη λύση των δεινών του Οδυσσέα. Ο

Οδυσσέας φεύγει από το νησί με μια σχεδία, όμως ο Ποσειδώνας που

επιστρέφει τον αντιλαμβάνεται και τσακίζει τη σχεδία του ενώ μια νύμφη

βοηθά τον Οδυσσέα να φτάσει στο νησί των Φαιάκων. Στις επόμενες ραψωδίες

περιγράφεται η συνάντηση του Οδυσσέα με τη Ναυσικά (ζ), την άφιξή του με

υπόδειξη της Αθηνάς στο παλάτι του Αλκίνοου (η), ενώ μετά από ερώτηση

του Αλκίνοου (θ) ο Οδυσσέας ξεκινά να αφηγείται τις περιπέτειές του, στο

νησί του Κύκλωπα (ι), στο νησί του Αιόλου, στη γη των Λαιστρυγόνων και

τέλος στο νησί της Κίρκης (κ). Στη (λ) περιγράφει την επίσκεψη του

Οδυσσέα στον Άδη και τη συνάντησή του με τον Τειρεσία και με ήρωες που

είχαν πολεμήσει στην Τροία. Τελειώνοντας τις διηγήσεις του μιλά για τις

περιπέτειές του με τις Σειρήνες, τις συμπληγάδες πέτρες, τη Σκύλλα και τη

Χάρυβδη και περιγράφει πως έχασε τους τελευταίους συντρόφους του που

πνίγηκαν, επειδή έφαγαν βόδια του Ήλιου, ενώ ο ίδιος κατέληξε ναυαγός στο

νησί της Καλυψώς. Στη ραψωδία (ν) οι Φαίακες μεταφέρουν τον Οδυσσέα

στην Ιθάκη, η Αθηνά τον συναντάει, καταστρώνουν μαζί το σχέδιο της

μνηστηροφονίας με πρώτο βήμα τη μεταμόρφωση του Οδυσσέα σε ζητιάνο.

Στην (ξ) εμφανίζεται ως ζητιάνος σε ένα παλιό χοιροβοσκό του και

προφητεύει τον ερχομό του Οδυσσέα, ενώ στην (ο) ξεκινά ο Τηλέμαχος για το

ταξίδι της επιστροφής, από την Πελοπόννησο στην Ιθάκη. Στην επόμενη

ραψωδία (π) Τηλέμαχος και Οδυσσέας συναντιούνται στην καλύβα του

24

Εύμαιου, ο Οδυσσέας αποκαλύπτει την ταυτότητά του και σχεδιάζει με το γιο

του τη δολοφονία των μνηστήρων. Στη (ρ) ο Τηλέμαχος μιλά για το ταξίδι του

στη μητέρα του, χωρίς να αποκαλύψει κάτι σχετικό με την εμφάνιση του

Οδυσσέα, ενώ η Πηνελόπη καλεί τον Οδυσσέα που εμφανίστηκε στο παλάτι

ως ζητιάνος μπροστά στους μνηστήρες. Στη (σ) συγκρούεται σε συζήτηση με

τον μνηστήρα Ευρύμαχο, ενώ στην (τ) η Πηνελόπη διηγείται στο ζητιάνο

Οδυσσέα τις πιέσεις που δέχεται από τους μνηστήρες, ώστε να παντρευτεί.

Στην (υ) ο Οδυσσέας συγκρατεί την οργή του βλέποντας τις υπηρέτριες να

ερωτοτροπούν με τους μνηστήρες. Στη (φ) η Πηνελόπη, οδηγημένη από θεία

παρακίνηση, θέτει στους μνηστήρες τη δοκιμασία του τόξου, προκειμένου να

επιλέξει τον καταλληλότερο για γάμο. Οι μνηστήρες αποτυχαίνουν να

τεντώσουν το τόξο που έρχεται στα χέρια του Οδυσσέα, καταφέρνει να το

τεντώσει και ευστοχεί. Στη (χ) με τη βοήθεια του γιου του, αλλά και των

υπηρετών του, του Ευμαίου και του Φοιλιτίου, σκοτώνει τους μνηστήρες. Στην

(ψ) ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται στην Πηνελόπη, ενώ στην (ω) η Αθηνά με τη

μορφή του Μέντορα κατευνάζει το θυμό των συγγενών των μνηστήρων που

ετοιμάζονταν να εκδικηθούν τον Οδυσσέα και προετοιμάζει τη συμφιλίωσή

τους με τον Οδυσσέα.

2.1.8. ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 5β η : ποια είναι η δομή της Οδύσσειας;

Αναλυτική μέθοδος και στην Οδύσσεια:

Συνένωση όχι μόνο θεμάτων, αλλά κύκλων και επών που θα μπορούσαν

να είναι αυτόνομα

Ίσως άλλος ο ποιητής Ιλιάδας και άλλος της Οδύσσειας < διαφορετικό

ύφος, θέμα, νεώτερα πολιτιστικά κοινωνικά στοιχεία, γλωσσικές

διαφορές.

25

Και τα δύο έπη απηχούν την εποχή των μεγάλων αποικισμών από την

ηπειρωτική Ελλάδα προς τη Μ. Ασία και τον Εύξεινο Πόντο. Για να τα

χρονολογήσουμε πρέπει να δούμε τα πολιτιστικά και κοινωνικά

στοιχεία (στην Ιλιάδα είναι παλαιότερα): στην Οδύσσεια έχουμε

διαφορές στη μορφή και στην εμφάνιση της εξουσίας (ύπαρξη κλειστής

πόλης-κράτους, με θεσμούς που λειτουργούν παράλληλα με βασιλεία,

έχουμε και συμβούλιο γερόντων και ισχυρούς άρχοντες,

αστικοποιημένο το πλαίσιο). Επίσης ο χαρακτήρας των περιγραφών

είναι πιο νηφάλιος στην Οδύσσεια (βοηθά και το θέμα).

Δύο μεγάλοι θεματικοί κύκλοι στην Οδύσσεια

Ο νόστος = επιστροφή ξενιτεμένου

Ναυτικά παραμύθια για ταξίδια και μάχες με υπερφυσικές δυνάμεις-

προφανώς εξωελληνικής προέλευσης

Και δύο ακόμη στοιχεία που την συναπαρτίζουν θεματικά:

Σύνδεση Οδύσσειας με Τρωικό κύκλο

Το ιωνικό πνεύμα και η παραπομπή σε ιωνικές πόλεις και θεσμούς

τους

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Ήταν ενιαία στη σύνθεσή της ή το κείμενο που έχουμε είναι

αποτέλεσμα διευρύνσεων;

Στο προοίμιο της Οδύσσειας περιέχονται πολύ λιγότερα απ’ όσα τελικά

αναπτύσσονται στο έπος:

π.χ. η Τηλεμάχεια δεν αναφέρεται και δε χρειάζεται για την

εξέλιξη της πλοκής, είναι σαν αυτόνομο κομμάτι που

παρεμβλήθηκε κάποια στιγμή και έμεινε.

26

Το ίδιο και η Πηνελόπεια, οι Απόλογοι και η Νέκυια

Ενώ στη Ιλιάδα, όσα τμήματα μοιάζουν να περισσεύουν, είναι μέσα τη

θεματική του έπους.

13.Συγκριτική χρονολόγηση Ιλιάδας και Οδύσσειας

14. Θεματικοί κύκλοι Οδύσσειας

Χρόνος σύνθεσης (σύμφωνα με τους Αναλυτικούς)

Ανάλογα με τα, διακριτά για πολλούς, τμήματά της από το 700-500 π.Χ.

700 π.Χ., το έπος των Αργοναυτών

600 π.Χ., Νόστοι, Τηλεμάχεια, Φαιακία

500 π.Χ. επεξεργασία από Β’ επεξεργαστή στη σημερινή μορφή

του έπους

Πάντως η τελική της μορφή τοποθετείται 2 αιώνες μετά την Ιλιάδα και

προέκυψε ως συνένωση περισσότερων θεματικών ενοτήτων, που

αναφέρονται και στο ίδιο το κείμενο.

Αναφορές σε προηγούμενους Κύκλους:

Τηλεγονία (επεισόδιο με Κίρκη ψ 248 και αναλυτικά λ 120)

Νόστος Αχαιών (α 11.326, γ 130, δ 351)

Άλωση Τροίας (Δούρειος Ίππος) (θ 492)

Αργοναυτική εκστρατεία (μ 70)

Θάνατος Αγαμέμνονα, εκδίκηση Ορέστη (α 298)

Θάνατος Αχιλλέα (ω 35)

Τεχνική

27

Αναδρομή για την περιγραφή των περιπετειών Οδυσσέα, καθώς το έπος

αρχίζει στο μέσο στης συνολικής υπόθεσης του έπους, κοντά στο τέλος,

λίγο πριν φτάσει στην Ιθάκη.

Επίσης, συμπίεση χρόνου και παράλληλη χρονική εξιστόρηση. Η

πλοκή διαρκεί συνολικά 40 μέρες.

2.1.9. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΠΩΝ

Και τα δύο δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο πολέμων για αποικισμό (γύρω

από την Τροία). Τα ομηρικά έπη απηχούν την εποχή του αποικισμού και

εποικισμού της Ιωνίας, που ακολούθησε την καταστροφή των

μυκηναϊκών κέντρων.

Διατηρούνται μνήμες προγενέστερες της πτώσης των Μυκηνών.

Θεωρήθηκε ότι στη βάση τους υπήρξαν μαγικά τελετουργικά-ιερατικά

τραγούδια, όμως τέτοια στοιχεία δε βρέθηκαν.

28

Κορδάτος : τα ομηρικά έπη είχαν θρησκευτικό υπόβαθρο και το ιερατείο

της Ελευσίνας συντέλεσε καθοριστικά στη διάδοσή τους. Δεν υπάρχουν

στοιχεία.

Επίσης, υποστηρίχθηκε ότι υπάρχουν στοιχεία ποίησης κατευθείαν από

τα μυκηναϊκά χρόνια (γραμμική Β’). Δεν είμαστε όμως σίγουροι αν τα

στοιχεία αυτά έρχονται κατευθείαν ή ανήκουν σε διάμεσες περιόδους.

Τα συστατικά στοιχεία του έπους, τα πρωταρχικά, είναι η σύγκρουση

με άλλους λαούς και η οργάνωση της κοινωνίας με βάση αυτή την

κατάσταση.

Αυτόν τον τύπο ποιημάτων τον βρίσκουμε και σε άλλους λαούς

(Γαλλία-Chanson de Roland, Ισπανία- El Cid, Γερμανία-κύκλος των

Niebelungen) τότε που διαμορφώνεται εθνικός χώρος και εθνική

συνείδηση που συμπεριλαμβάνει θρησκεία, γλώσσα, ενοποίηση του

μυθολογικού και κοινωνικού γεγονότος, συναίρεση κάθε στοιχείου

παράδοσης τοπικής κλίμακας σε γενικό σχήμα.

Χαρακτήρας 2 επών:

και τα δύο ανήκουν σε μεγάλη επική παράδοση με ιστορία αιώνων.

Καθένα από τα δύο δημιουργήθηκε με άλλο σκοπό, φωτίζοντας

διαφορετικά στοιχεία της ιστορίας του λαού, σε διαφορετικές χρονικά

στιγμές.

Και τα δύο αποτέλεσαν τομή για την εποχή τους.

Τα ομηρικά έπη απηχούν την εποχή του αποικισμού και εποικισμού της

Ιωνίας, που ακολούθησε την καταστροφή των μυκηναϊκών κέντρων

29

Ιλιάδα: αρχαϊκή μορφή, πιο απλή σύνθεση, καθρεφτίζει παλαιότερη εποχή.

Οδύσσεια : μεγαλύτερη πλοκή στη σύνθεση, νεότερο έργο, νεότερος

πολιτισμός πόλης-κράτους, αποτέλεσμα συναίρεσης περισσότερων στοιχείων,

μικρών επών με διαφορετική θεματική. Η Οδύσσεια απεικονίζει τη συνέχεια

των συγκρούσεων των αποίκων με άλλους λαούς, τις περιπέτειές τους και τις

περιπλανήσεις τους.

Ποια στοιχεία της Οδύσσειας τη συνδέουν με τον Τρωικό κύκλο;

Η Οδύσσεια συνδέεται με τον Τρωικό κύκλο μέσα από τις διηγήσεις του

Οδυσσέα, την επίσκεψη του Οδυσσέα στον Άδη και τις ειδήσεις που μαθαίνει

για την τύχη των ηρώων, ακόμα και με το τραγούδι του Φήμιου.

Πως συνδέεται η Οδύσσεια με το ιωνικό πνεύμα;

Η Οδύσσεια παραπέμπει στο ιωνικό πνεύμα μέσα από τους πολιτικούς θεσμούς

της Ιθάκης ή των Φαιάκων (π.χ. γερουσία).

2.1.10 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 6 η : περιγράψτε τον ομηρικό κόσμο όπως παρουσιάζεται

στα έπη

Δύο τα επίπεδα στην αφήγηση των ομηρικών ποιημάτων, στα θέματα, στα

γεγονότα που παρουσιάζει ο ποιητής:

Ο κύκλος του παρελθόντος: Μυκηναϊκός κόσμος, κόσμος του

χαλκού, μεγάλοι γαιοκτήμονες με εξουσία, ταφή νεκρών και

30

Ο σύγχρονος κόσμος του ποιητή: Νεωτερισμοί: άνοδος αστών,

δημιουργών-επαγγελματιών, συμβούλιο γερόντων με δύναμη,

συνάθροιση λαού, νεωτερισμοί στον τρόπο μάχης, στον οπλισμό, καύση

νεκρών.

Μεταξύ των δύο επών μεγάλη χρονική απόσταση, όμως τα στοιχεία

και από τα δύο επίπεδα παρόντα και διακριτά στα έπη. Τα στοιχεία

του πρώτου επιπέδου, του μυκηναϊκού, είτε ανάγονται απευθείας

στην εποχή εκείνη, είτε πέρασαν στον Όμηρο μέσα από τους

ενδιάμεσους σκοτεινούς αιώνες και άρα είναι αναμνήσεις της

μυκηναϊκής εποχής.

2.1.11ΓΛΩΣΣΑ-ΎΦΟΣ-ΤΕΧΝΙΚΗ

Γλώσσα:

Η ομηρική γλώσσα δε μιλήθηκε ποτέ και πουθενά, είναι τεχνητή

γλώσσα, μεικτή από ιωνικά, αιολικά, ελάχιστα αττικά και

αρκαδοκυπριακά στοιχεία.

Επειδή ο στίχος, το μέτρο καθορίζουν τη μορφή τους, ο ποιητής έκανε

τις συγκεκριμένες επιλογές στο λεξιλόγιο και στην τυπολογία λέξεων,

που του υποδείκνυε το μέτρο, εδώ το εξάμετρο.

31

Εκεί που φαίνεται να υπάρχει χασμωδία (γειτνίαση 2 φωνηέντων-

θεωρούνταν ελάττωμα), λανθάνει /υπήρχε πριν το αρχαίο ελληνικό

γράμμα δίγαμμα F.

Σχέση με τα μυκηναϊκά:

Υπάρχουν λέξεις στα έπη που βρήκαμε σε πινακίδες μυκηναϊκές (π.χ.

φάσγανον ξίφος, μάχαιρα), αλλά δεν ξέρουμε αν προέρχονται

κατευθείαν από τα μυκηναϊκά ή από τους ενδιάμεσους αιώνες.

Ύφος:

Εκτεταμένη χρήση των formulae (τυπικές και στερεότυπες εκφράσεις

και λέξεις) γιατί βοηθούσαν στη διαμόρφωση του μέτρου, στην

απομνημόνευση και στον αυτοσχεδιασμό.

Τεχνική (αφηγηματικοί τρόποι και τεχνικές):

Αφηγηματικοί τρόποι και τεχνικές που ορίζουν μια ομηρική ποιητική:

Παρομοιώσεις: ιδιαίτερα μεγάλο κεφάλαιο της ομηρικής ποιητικής.

Ξεκινάει συνήθως από ένα οικείο και γνωστό στοιχείο για να φτάσει σε

αυτό που θέλει να περιγράψει και να παρομοιάσει έτσι. Ευκαιρία να

βγει στο προσκήνιο ο απρόσωπος θεατής

Επιβράδυνση : ο ποιητής δε βιάζεται να τελειώσει τη διήγηση ενός

γεγονότος. Παρεμβάλλει λόγους ή επεισόδια, σχετικά ή άσχετα.

Προαναγγελία : γεγονότος ή κατάσταση που θα περιγραφεί αργότερα

32

Αναδρομή : διακοπή της ρέουσας διήγησης, με παρεμβολή διήγησης

ενός παρελθοντικού γεγονότος.

Ενσωμάτωση : στην κύρια διήγηση δευτερευουσών διηγήσεων

Παράλληλη εξιστόρηση γεγονότων που γίνονται σε διαφορετικούς

χώρους (νεκρός χρόνος).

2.1.12ΚΥΚΛΙΑ ΕΠΗ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 7 η : Ορίστε τα Κύκλια έπη;

Τα Κύκλια έπη είναι τα έπη των αρχαίων χρόνων εκτός από την Ιλιάδα,

την Οδύσσεια και τα έπη του Ησιόδου.

Είναι συνήθως μυθολογικές διηγήσεις που σχημάτιζαν Κύκλο, καθώς

ακολουθούσαν μια χρονική σειρά, όπως ο Θηβαϊκός Κύκλος με την

33

εκστρατεία των επιγόνων εναντίων της Θήβας που προηγείται της

Ιλιάδας.

Άλλοτε αυτά τα έπη είχαν ως κέντρο τους τον Τρωικό Πόλεμο και τα

ομηρικά έπη, και εξαρτιόνταν απ’ αυτά ή τα συμπλήρωναν -επομένως

δεν μπορούμε να δώσουμε έναν ξεκάθαρο ορισμό στον όρο Κύκλος-

άλλοτε ήταν εντελώς άσχετα με τα ομηρικά έπη.

Μαζί με τα ομηρικά και τα ησιόδεια έπη αποτελούσαν ένα

θεματογραφικό κύκλο που άρχιζε με τη δημιουργία του κόσμου και

τελείωνε με το θάνατο του Οδυσσέα

Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι και περί τους 120 στίχους.

Αυτά που χάθηκαν δεν ήταν του επιπέδου των Ομηρικών ή των

Ησιόδειων. Πολλά αποδίδονταν στον Όμηρο.

Χρονολόγησή τους : δύσκολη γιατί δε σώζονται, ή αν σώζονται, μόνο

σπαράγματα. Οι ποιητές τους μάλλον από 800-500 π.Χ., μετά τη

συγγραφή των ομηρικών επών. Κάποιοι θεωρούν ότι υπάρχουν και

προγενέστερα της Ιλιάδας και άλλα που χρησίμευσαν ως πρότυπα για

την Οδύσσεια. Επικρατεί ασάφεια για τη χρονολόγηση, ασάφεια για τα

ονόματα των συγγραφέων τους, για τα θέματά τους. Ακριβείς μάλλον

μόνο οι πληροφορίες των Αλεξανδρινών γραμματικών για αριθμό

βιβλίων και στίχων σε κάποια απ’ αυτά.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ

Κύκλος θεών: Θεογονία, Τιτανομαχία

Θηβαϊκός κύκλος: Οιδιπόδεια, Θηβαΐδα, Επίγονοι, Οιχαλίας

Άλωσις.

Τρωικός κύκλος: Κύπρια (τα πριν από την Ιλιάδα), Αιθιοπίς

(Αχιλλέας, Πενεσίλεια, Μέμνονας, θάνατος Αχιλλέα), Μικρά

Ιλιάς (γεγονότα από το θάνατο του Έκτορα μέχρι την άλωση της

Τροίας, διαμάχη Οδυσσέα-Αίαντα για τα όπλα του Αχιλλέα),

34

Ιλίου Πέρσις (Άλωση Τροίας), ενδεχομένως κάποια τμήματα της

Οδύσσειας ήταν αυτόνομα ποιήματα (Τηλεμάχεια, Πηνελόπεια,

Νέκυια), Νόστοι (επιστροφή ηρώων Τρωικού πολέμου),

Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία (συνέχεια της Οδύσσειας).

Το επικό υλικό εκτός από την επική ποίηση χρησιμοποιήθηκε και σε

άλλες μορφές, όπως Καταλόγους και Γενεαλογίες

Στα Κύκλια έπη υπήρχαν άφθονα στοιχεία αφηγηματικού

ενδιαφέροντος, δεν υπήρχε το αυστηρό ύφος της Ιλιάδας, δεν ήταν του

επιπέδου ομηρικών επών ή αττικών δραμάτων, γι’ αυτό και δε σώθηκαν

παρά ελάχιστοι στίχοι.

2.2 ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ

19.Ομηρικοί Ύμνοι, χαρακτηριστικά και σύνδεση με αντίστοιχα κείμενα Καλλίμαχου SOS

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 8 η : ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ομηρικών

ύμνων;

Τι γνωρίζετε για τους Ομηρικούς Ύμνους;

35

Οι Ομηρικοί Ύμνοι διασώθηκαν σε μια συλλογή. Είναι συνολικά 33,

γραμμένοι σε εξάμετρα και αναφέρονται όλοι σε θεούς.

Επειδή ακολουθούν γενικά τον τύπο και το μέτρο των επών αποδόθηκαν

στον Όμηρο. Δημιουργήθηκαν, όμως, σε διάφορα μέρη και εποχές.

Τέσσερις, αφιερωμένοι αντίστοιχα σε Δήμητρα, Απόλλωνα, Ερμή και

Αφροδίτη, έχουν μεγάλη έκταση (αντίστοιχη μιας ραψωδίας),

διηγούνται ένα κεντρικό επεισόδιο της ζωής του τιμώμενου θεού.

Οι υπόλοιποι είναι σύντομοι, αποτελούνται από ένα σύντομο εγκώμιο

που εξυμνεί τη δύναμή τους και το αφηγηματικό στοιχείο συνήθως

απουσιάζει.

Πότε χρονολογούνται οι Ομηρικοί Ύμνοι;

Οι εκτενέστεροι χρονολογούνται ανάμεσα στο 650 και το 400 π.Χ., ενώ

οι συντομότεροι είναι γενικά μεταγενέστεροι.

20.Τυπικό σχήμα δομής ύμνων σελ. 102

Ποια είναι η δομή των Ομηρικών Ύμνων;

Η δομή των Ύμνων είναι συνήθως η εξής:

Τυπολογία στη μορφή: επίκληση θεού, ιδιότητές του, καταγωγή του,

αφήγηση περιστατικών της ζωής του (συνήθως μόνο στους εκτενείς) και

παραπομπή σε άλλους ύμνους του θεού.

36

Πέρα από τη λατρεία των θεών ποια ήταν η λειτουργικότητα των

ομηρικών ύμνων;

Οι Ομηρικοί Ύμνοι αποτελούσαν συχνά για τους ραψωδούς προοίμια

(εισαγωγή) για τις απαγγελίες των επών τους.

Ύμνος εις Δήμητρα: (495 στ., τέλη 7ου αι.), αφηγείται την αρπαγή της

Περσεφόνης, της κόρης της Δήμητρας, από τον Πλούτωνα. Είναι γραμμένος

στα τέλη του 7ου αι. π.Χ.. Η ιστορία της απαγωγής συνδέεται με τα Ελευσίνια

Μυστήρια και ο ύμνος αποτελεί ένα μνημείο θρησκευτικό για την ίδρυση των

Ελευσίνιων Μυστηρίων, ενώ περιγράφει και την ιερατική διοίκηση των

Μυστηρίων.

Ύμνος εις Απόλλωνα: (546 στ., 7ος αι.) Ίσως αποτελεί τη συνένωση δυο

αρχικά αυτοτελών ύμνων, ενός που περιγράφει γεγονότα της Δήλου (η

περιπλάνηση της μητέρας του Απόλλωνα και η γέννησή του στη Δήλο) και

ενός δεύτερου που αναφέρεται σε γεγονότα στους Δελφούς (ο θεός αναζητά

τόπο για μαντείο και το ιδρύει στους Δελφούς αφού σκοτώνει μια δράκαινα).

Για το όνομα του ποιητή η παράδοση επιμένει στον Όμηρο.

Ύμνος εις Ερμή: (580 στ., 6ος αι.): ανάλαφρος, κωμικός. Έχει μια κωμική

μορφή καθώς περιγράφει τα κατορθώματα και τις σκανδαλιές του Ερμή σε

μικρή ηλικία. Η γλώσσα είναι δυσκολότερη απ’ τη γλώσσα των άλλων ύμνων,

τα καθαρά ομηρικά στοιχεία είναι λιγότερα, ενώ υπάρχουν πολλοί αττικοί και

βοιωτικοί τύποι.

Ύμνος εις Αφροδίτην: (293 στ., αρχές 6ου-τέλος 5ου αι.): είναι ο

απλούστερος σε δομή από τους εκτενείς, έχει πολλά ομηρικά στοιχεία, όπως οι

στερεότυπες εκφράσεις, αλλά και ησιόδεια. Γράφτηκε στις αρχές του 6ου αι.

π.Χ. και αποπνέει την ιωνική τέχνη.

37

2.3 ΗΣΙΟΔΟΣ

2.3.1 ΒΙΟΣ

Μετά τον Όμηρο ο πιο σημαντικός επικός ποιητής.

Εκπρόσωπος του διδακτικού έπους.

Κοινά σημεία με τον Όμηρο : μέτρο (δακτυλικό εξάμετρο), επική

γλώσσα, ραψωδική παράδοση.

38

Διαφορές : το προσωπικό ύφος και πάθος του Ησιόδου φαίνεται στα

έργα του ενώ στον Όμηρο η αφήγηση είναι απρόσωπη. Επίσης διαφορά

στη θεματολογία.

Καινοτομία Ησιόδου : Ασχολείται με τη ζωή των απλών γεωργών

αδιαφορώντας για τις αριστοκρατικές αξίες και εγκαταλείπει το

πολεμικό πλαίσιο.

Χρονολόγηση : Η ποίηση Ησιόδου β’ μισό 8ου αι., 750-700 π.Χ..

Φανερή η τάση της αρχαιότητας να τον συνδέει με ραψωδική παράδοση

(Βλ. Αγών Ομήρου και Ησιόδου).

Ο Ησίοδος άφησε την ταυτότητά του μέσα στο έργο του σε δύο

περιπτώσεις: Με τις συμβουλές του στον αδερφό του Πέρση (Έργα και

Ημέραι) και την αναφορά του στη συμμετοχή του σε επιτάφιες

εκδηλώσεις για τον Αμφιδάμαντα (Έργα και Ημέραι).

2.3.2. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ-ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ-ΠΗΓΕΣ

Επιδράσεις και πηγές του: τα ομηρικά έπη. Αμφίβολο αν γνώρισε

βέβαια την Οδύσσεια.

Εγκαινιάζει τη διδακτική ποίηση.

Χρησιμοποιεί όμως ίδια γλώσσα, διάλεκτο, μεγάλο μέρος λεξιλογίου,

στερεότυπες εκφράσεις, ύφος, περιγραφές μαχών Ομήρου (Θεογονία).

39

Άρα κινείται μεν μέσα στην επική παράδοση αλλά έχει και ρίζες σε

εξωελληνικό χώρο.

Ο Ησίοδος αντλεί μυθολογικό υλικό από εποχές παλαιότερες από το

ομηρικό έπος. Οι επιρροές που δέχεται έρχονται και από τον

εξωελληνικό χώρο (ιδίως για τη Θεογονία) και ιδιαίτερα από τη Μέση

Ανατολή.

Βέβαια είναι πολύ έντονη και εμφανής η δική του συμβολή και οι

επινοήσεις του, καθώς ενσωματώνει το υλικό σε δική του λογική.

Το ότι πήρε υλικό από άλλους φαίνεται και από αποσπασματικό

χαρακτήρα και μέθοδο συσσώρευσης υλικού του στη διήγηση.

Προσπάθησε στο αταξινόμητο υλικό να βάλει τάξη, να βάλει σε ένα

σύστημα τους κοσμογονικούς μύθους που έφτασαν σ’ αυτόν

αποσπασματικά.

2.3.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΗΣΙΟΔΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 9 η : ποιος είναι τα χαρακτήρας των ποιημάτων του

Ησιόδου;

Η ποίηση του Ησιόδου κινείται μεταξύ δύο πόλων:

40

στη μυθολογία της κοσμογονίας: δημιουργία των δυνάμεων της φύσης

και των θεών, προσπάθεια αποκατάστασης κοσμογονίας και θεολογίας

με κυριότερους σταθμούς διαδοχής θεών μέχρι το Δία και

στην παρουσίαση της απλή ζωή της ανθρώπινης καθημερινότητας.

Γι’ αυτό ο Ησίοδος είναι γνωστός ως λαϊκός φιλόσοφος.

Οργάνωση του υλικού της θεολογίας του: Στηρίζει τη θεολογία του στο

ομηρικό Δωδεκάθεο, όμως επιστρέφει πίσω, στην προϊστορία του

Δωδεκαθέου, προσθέτοντας στο υλικό του προγενέστερες (προγονικές) θεϊκές

μορφές.

2.3.4 ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΗΣΙΟΔΟΥ

21.Χαρακτηριστικά του έργου της ποίησης του Ησιόδου και

καινοτομίες του (Θεογονία, ΄Εργα και Ημέραι και λέξεις-κλειδια)

ΕΡΩΤΗΣΗ Σ 10 η : ποιο είναι το περιεχόμενο των έργων του Ησιόδου;

41

Έργα του: Θεογονία, Έργα και Ημέραι, Κατάλογος ή Κατάλογος γυναικών ή

Ηοίαι, Ασπίς Ηρακλέους (μάλλον νόθο και μεταγενέστερο). Επίσης, με το

όνομά του κι άλλα, από τα οποία σήμερα μόνο τίτλοι σώζονται (Χείρωνος

Υποθήκαι, Μελαμπόδεια,…)

Η Θεογονία είναι προγενέστερη των Έργων, γιατί στους στίχους 11-23

των Έργων, ανατρέπει ρητά αυτό που είπε στη Θεογονία για την Έριν

λέγοντας πως δεν υπάρχει μόνο μία Έρις, αλλά δύο, μια καλή και μια

καταστροφική.

Θεογονία (σε 1.022 εξάμετρα)

Η Θεογονία είναι μια αφήγηση σε μία χαλαρή μορφή της δημιουργίας

και της γενεαλογίας των Θεών. Η γενεαλογική ακολουθία ξεκινά από το

Χάος.

Η ένωση Ουρανού και Γαίας φέρνει στη ζωή τους Τιτάνες και τον

Κρόνο που κυριαρχεί.

Ο γιος του, ο Δίας, στερεώνει την εξουσία του εξουδετερώνοντας τον

Κρόνο και τους Τιτάνες με τη βοήθεια των Ολύμπιων θεών.

Ο μύθος της δημιουργίας των θεών είναι γνωστός και στον Όμηρο,

αφού χρησιμοποιεί, για παράδειγμα, το επίθετο Κρονίδης (γιος του

Κρόνου) για το Δία. Όμηρος πηγή του Ησιόδου αλλά και ανατολικές

επιρροές..

Έργα και Ημέραι (σε 828 εξάμετρους)

Το ποίημα ανήκει στο διδακτικό έπος.

Ο Ησίοδος δίνει σε 828 εξάμετρους στίχους συμβουλές στον αδερφό

του, Πέρση, για την εργασία και τη δίκαιη ζωή.

Με μύθους, όπως εκείνον του Προμηθέα, το κουτί της Πανδώρας (η

αρχή των συμφορών για τους ανθρώπους) και ο μύθος των πέντε γενών

42

(καθοδική πορεία από την άνετη ζωή στη δυστυχισμένη και αντίστροφα

ανοδική από ανωριμότητα στη λογική), που αποτελούν το πρώτο μέρος

του ποιήματος, θέλει να εξηγήσει στον αδερφό του την αναγκαιότητα

της εργασίας.

Στο δεύτερο μέρος (στ. 342–764) δίνει πρακτικές συμβουλές για τις

εργασίες και τη σωστή συμπεριφορά απέναντι στους ανθρώπους και

τους Θεούς.

Ασπίς Ηρακλέους: Νόθο και μεταγενέστερο. Μίμηση ασπίδας Αχιλλέα στο Σ

Ιλιάδας. Τα υπόλοιπα έργα σώζονται σε αποσπάσματα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Α ΤΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο

43

Δραστηριότητα 1 η :

Ενδείξεις ύπαρξης προομηρικής ποίησης μέσα από τα ίδια τα έπη:

Τόσο υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες, όπως τα έπη, δεν μπορεί να μην

είχαν ανάλογα ποιήματα που να προετοίμασαν το έδαφος και από ποιοτική

άποψη και από θεματική. Οπωσδήποτε υπήρχε ποίηση προγενέστερη που

επεξεργάστηκε θρύλους και μυθικά θέματα. Απ’ αυτήν προήλθαν κατόπιν

μακράς επεξεργασίας τα έπη του Ομήρου.

Ακόμα και η απλή σκέψη ότι ο άνθρωπος έχει την τάση φύσει να

δημιουργεί και μάλιστα έργα τέχνης, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρξε

προγενέστερη ποίηση.

Υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές σε προηγούμενα έργα μέσα στα ίδια τα

έπη:

παρουσιάζονται πρόσωπα (ήρωες ή αοιδοί) που τραγουδούν κλέη

παλαιότερων ανδρών. Τα τραγούδια αυτά που συνηθίζονταν τότε είναι η

προϊστορία των επών.

Από τον Τρωικό πόλεμο ο Όμηρος στην Ιλιάδα περιγράφει μόνο 52

ημέρες προς το τέλος και μάλιστα χωρίς να τελειώνει ο πόλεμος στο

τέλος, που σημαίνει ότι ο Όμηρος θεωρούσε την υπόθεση γνωστή από

άλλα έργα και επέλεξε κάποια γεγονότα για να αφηγηθεί.

Γνωστοί θεωρούνται και οι βασικοί ήρωες της Ιλιάδας για τους οποίους

δε δίνει ο Όμηρος γενεαλογία, ενώ γενικά όταν παρουσιάζει έναν νέο

και όχι τόσο γνωστό ήρωα αναφέρει τη γενεαλογία του.

Αλλά και στην Οδύσσεια θέματα και νύξεις για παλαιότερες φάσεις της

εξέλιξης του μυθικού υλικού. Τουλάχιστον τέσσερις μυθολογικοί

κύκλοι που προηγήθηκαν (αργοναυτικός, αιτωλικός, θηβαϊκός, τρωικός)

αλλά και άλλα προομηρικά έπη: ο Δημόδοκος τραγουδά τους έρωτες

του Άρη και της Αφροδίτης, υπάρχει τραγούδι για το Δούρειο Ίππο, το

οποίο ζητά ο Οδυσσέας από το Δημόδοκο. Γίνονται επίσης αναφορές σε

παλαιά θέματα, π.χ. γάμοι Πηλέα-Θέτιδας.

44

Δραστηριότητα 3 η :

Θέμα και πλοκή της Ιλιάδας σε 5 γραμμές:

Κεντρικό θέμα είναι η μήνις του Αχιλλέα εναντίον του Αγαμέμνονα και οι

συνέπειές της: απόσυρση του Αχιλλέα από τη μάχη, συνεχείς νίκες των Τρώων

με αρχηγό τον Έκτορα, αριστεία του Πάτροκλου, αγαπημένου φίλου του

Αχιλλέα, με τα όπλα του Αχιλλέα και θάνατός του από τον Έκτορα,

συμφιλίωση Αχιλλέα και Αγαμέμνονα και εκδίκηση Αχιλλέα με φόνο του

Έκτορα. Τέλος, ταφή του Πάτροκλου και απόδοση του σώματος του Έκτορα

στον πατέρα του Πρίαμο.

Δραστηριότητα 4 η :

Ποιες θεωρίες πιστεύετε ότι συμβάλουν στην επίλυση του ομηρικού

ζητήματος και πώς ακριβώς;

Όλες είναι σημαντικές γιατί δίνουν υλικό-επιχειρήματα για περαιτέρω μελέτη

και αντίκρουση απόψεων, οπότε η έρευνα για το ομηρικό ζήτημα προχωρεί.

Αν πρέπει να επιλέξει κανείς μία, τότε η θεωρία της προφορικής δημιουργίας

και παράδοσης των επών έχει πολλά στοιχεία για σχολιασμό.

Δραστηριότητα 5 η :

Θέμα και πλοκή της Οδύσσειας σε 5 γραμμές:

Ο Οδυσσέας εγκαταλείπει κατ’ εντολή των θεών το νησί της Καλυψώς για να

επιστρέψει στην πατρίδα του. Μετά από περιπέτειες καταλήγει στο νησί των

Φαιάκων, όπου αποκαλύπτει την ταυτότητά του και διηγείται την πορεία αυτού

και των συντρόφων του μετά την άλωση της Τροίας. Με τη βοήθεια των

45

Φαιάκων φτάνει στην Ιθάκη, όπου με τη συνδρομή της Αθηνάς σκοτώνει τους

μνηστήρες που λυμαίνονταν την περιουσία του και ξαναβρίσκει την οικογένεια

και το θρόνο του.

Δραστηριότητα 6 η : SOS

Ποια πολιτιστικά στρώματα διακρίνουμε στα ομηρικά έπη;

Στοιχεία από τις δύο εποχές μέσα στα έπη:

Τα δύο στρώματα:

1. εποχή Τρωικού πολέμου: ιπποτικός κόσμος ευγενών με ηρωικούς

σώμα με σώμα αγώνες, χάλκινα όπλα

2. εποχή του ποιητή: καύση νεκρών, Φοίνικες.

Δραστηριότητα 8 η :

Πως σχετίζονται τα ομηρικά με τα Κύκλια έπη;

Πάρα πολύ γενική η δραστηριότητα. Επιγραμματικά τα Ομηρικά έπη

συσχετίζονται με τα Κύκλια με τους ακόλουθους τρόπους:

Κάποια από τα Κύκλια έδωσαν υλικό στην Ιλιάδα, κάποια άλλα

εξαρτιόνταν από τον Όμηρο και τον συμπλήρωναν.

46

Σε άλλα υπάρχουν υπαινιγμοί για θέματα που θίγονται στα Ομηρικά

έπη.

Γενικότερα κάποια αποτελούν προϋπόθεση των Ομηρικών, κάποια

συνέχειά τους και με άλλα υπάρχει επικάλυψη.

Κάποια από αυτά αποδίδονται και στον Όμηρο.

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα:

1. Πως μπορούμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη μιας προομηρικής

παράδοσης;

2. Πώς συνετέθησαν τα ομηρικά έπη;

3. Σε ποια σημεία αποκλίνουν τα έπη του Ομήρου από την παράδοση;

4. Σε τι συνίσταται το ομηρικό ζήτημα;

5. Ποια είναι η δομή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας;

6. Περιγράψτε τον ομηρικό κόσμο όπως παρουσιάζεται στα έπη

7. Ορίστε τα Κύκλια έπη

8. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ομηρικών ύμνων;

9. Ποιος είναι ο χαρακτήρας των ποιημάτων του Ησιόδου;

10.Ποιο είναι το περιεχόμενο των έργων του Ησιόδου;

47