1

ԵՐԵՎԱՆԻ ՄԽԻԹԱՐ ՀԵՐԱՑՈՒ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ՏԱՐԵԿԱՆ ՀԱՇՎԵՏՈՒ ԳԻՏԱԺՈՂՈՎ

ԳԻՏԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ ՆՎԻՐՎԱԾ ԵՊԲՀ ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ

ԿԱԶՄԱՎՈՐՄԱՆ 50-ԱՄՅԱԿԻՆ

ԵՐԵՎԱՆ 2014

2

ՀՏԴ 61 (045) ԳՄԴ 5 ց1 Գ 602 Երաշխավորված է տպագրության ԵՊԲՀ գիտակոորդինացիոն խորհրդի կողմից (արձանագրություն թիվ 9, 03.12.2014թ.):

Գիտական հոդվածների ժողովածու՝ նվիրված ԵՊԲՀ գիտահետազոտական Գ 602 կենտրոնի կազմավորման 50-ամյակին. – Եր.: ԵՊԲՀ հրատ., 2014. – 171 էջ

Ժողովածուն ամփոփում է ԵՊԲՀ տեսական ամբիոններում և գիտահետազոտական կենտրոնում գիտական հետազոտություններ իրականացնող ԵՊԲՀ աշխատակիցնե-րի վերջին շրջանում կատարած աշխատանքները:

Տպագրությունն իրականացվել է ՀՀ ԿԳՆ գիտության պետական կոմիտեի աջակցությամբ

ՀՏԴ 61 (045) ԳՄԴ 5 ց1

ISBN 978-9939-65-107-1 © ԵՊԲՀ, 2014

3

ԳԻՏԱԺՈՂՈՎԻ ԿԱԶՄԿՈՄԻՏԵ ԵՎ ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

ՆԱԽԱԳԱՀ՝ Մ.Զ. Նարիմանյան ՓՈԽՆԱԽԱԳԱՀՆԵՐ՝ Ա.Վ. Զիլֆյան Կ.Բ. Ենկոյան ԱՆԴԱՄՆԵՐ՝ Ս.Պ. Քոչարյան

Է.Ս. Սեկոյան Ա.Վ. Ազնաուրյան Մ.Ի. Աղաջանով Մ.Գ. Բալասանյան Ա.Ա. Ենգիբարյան Դ.Ն. Խուդավերդյան Լ.Ա. Սահակյան Թ.Ֆ. Սարգսյան Կ.Թ. Սահակյան Գ.Ա. Նավասարդյան Կ.Մ. Բարոյան Ն.Բ. Չիչոյան Ս.Ա. Ավագյան ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ՝ Ն.Ժ. Սահակյան

4

Հարգելի գործընկերներ,

Գիտական հոդվածների սույն ժողովածուն նվիրված է մեր հանրապետության բժշկական հանրության համար նշանակալից իրադարձություններից մեկին` Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի գիտա-հետազոտական կենտրոնի (ԳՀԿ) կազմավորման 50-ամյա տարելիցին:

Հիմնադրման օրից մինչ այժմ` իր ողջ գործունեության ընթացքում, ԳՀԿ-ն հանդի-սանում է հիմնարար և կիրառական հետազոտությունների կատարման գիտա-մեթոդական բազա, որն ակտիվորեն համագործակցում է տեղական և արտասահ-մանյան մի շարք բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների և գիտա-հետազոտական ինստիտուտների հետ:

Համալսարանի աշխատակիցներից շատերը, որոնք ներգրավված են ԳՀԿ-ում իրականացվող գիտահետազոտական գործունեության մեջ ̀ կատարելով նաև դոկտորական և թեկնածուական ատենախոսական աշխատանքներ, այժմ հաջո-ղությամբ շարունակում են իրենց հետագա գիտակրթական գործունեությունը ինչպես մեր համալսարանում, այնպես էլ այլ հաստատություններում:

Գործունեության տարբեր տարիներին ԳՀԿ աշխատակիցներից երեքն արժանա-ցել են «ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ» կոչմանը, ինչը ևս վկայում է ԳՀԿ-ում իրականացվող գիտահետազոտական գործունեության բարձր մակարդակի մասին:

Ներկայումս ԳՀԿ լաբորատորիաներում շարունակվում է համալսարանի ուսանողական գիտական ընկերության հետ արդյունավետ համագործակցության ավանդույթը, որի արդյունքում բազմաթիվ ուսանողներ ակտիվորեն մասնակցում են համալսարանի գերակա գիտական ուղղություններով իրականացվող հետազոտություններին:

ԳՀԿ մի շարք աշխատակիցներ, բեղմնավոր գիտական գործունեության հետ համատեղ, զբաղվում են նաև հրատարակչական գործունեությամբ: 2007թ.-ից ԵՊԲՀ հովանու ներքո թողարկվում է «The New Armenian Medical Journal» գիտաբժշկական պարբերական հանդեսը, որը կարճ ժամանակում ստացավ միջազգային ճանաչում:

Մաղթում եմ ԳՀԿ անձնակազմին հետագա ստեղծագործական հաջողություններ, տարբեր գիտական ուղղություններով հետազոտությունների իրականացման և բարձր որակաորմամբ գիտական կադրերի պատրաստման գործում:

ՀԱՐԳԱՆՔՈՎ` ԿԱԶՄԿՈՄԻՏԵԻ ՆԱԽԱԳԱՀ, ԵՊԲՀ ՌԵԿՏՈՐ ՊՐՈՖԵՍՈՐ Մ.Զ. ՆԱՐԻՄԱՆՅԱՆ

5

ԵՐԵՎԱՆԻ ՄԽԻԹԱՐ ՀԵՐԱՑՈՒ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆ

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ

Բժշկագիտության զարգացման, լաբորատոր հետազոտությունների համար տե-

սական և փորձարարական բազա ստեղծելու, ինչպես նաև Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտի ամբիոնների գիտահետազոտական աշխատանքները պլա-նավորված և կազմակերպված իրականացնելու նպատակով ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի որոշմամբ և ՀԽՍՀ առողջապահության նախարարության հրամանով` 1974 թվականին կազմավորվեց ԵրՊԲԻ կենտրոնական գիտահետազոտական լաբորատո-րիան (ԿԳՀԼ), որը հետագայում վերաձևակերպվեց և ներկայումս հանդիսանում է ԵՊԲՀ գիտահետազոտական կենտրոնը (ԳՀԿ):

Տարբեր տարիներին կենտրոնը ղեկավարել են անվանի գիտնականներ Ա.Գ. Բազարջյանը (1964-1968թթ.), Ջ.Մ. Ավագյանը (1969-1971թթ.), Դ.Ն. Խուդավերդյանը (1972-1984թթ.), Ա.Վ. Զիլֆյանը (1984-2004թթ.), Ս.Պ. Քոչարյանը (2004թ.), Գ.Գ. Արծ-րունին (2005-2006թթ.): Կենտրոնն այժմ ղեկավարում է ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Ա.Վ. Զիլֆյանը:

ԿԳՀԼ առջև դրվել են մի քանի հիմնական գիտակազմակերպչական խնդիրներ՝ հե-տազոտության ժամանակակից և տեղեկատվական մեթոդների յուրացում և ներդրում, ինստիտուտի աշխատակիցներին ինքնուրույն հետազոտությունների համար աշ-խատանքային տեղերի տրամադրում, գիտամեթոդական օգնության տրամադրում, համատեղ համալիր գիտական ուսումնասիրությունների իրականացում ամբիոնների, արտասահմանյան, ԽՍՀՄ և ՀՀ առաջատար գիտական կենտրոնների հետ:

ԿԳՀԼ գործունեության սկզբնական ժամանակաշրջանում սեփական տարածքա-յին բազայի բացակայության պատճառով նորաստեղծ լաբորատորիաները տեղա-կայվեցին որոշ տեսական (ֆիզիոլոգիա, ախտաբանական ֆիզիոլոգիա, անատոմիա, կենսաքիմիա) ամբիոններում, որոնք իրականացնում էին հետազոտական աշխա-տանքներ ամբիոնների կողմից ընդունված գիտական թեմաների շրջանակներում:

ԿԳՀԼ կառուցվածքային և գիտակազմակերպչական գործունեության զգալի դրա-կան տեղաշարժեր իրականացան սկսած 1972 թվականից, երբ լաբորատորիայի ղե-կավարումը ստանձնեց Դ.Ն. Խուդավերդյանը:

Բժշկական ինստիտուտի նոր, լաբորատոր մասնաշենքի շահագործման շնորհիվ այնտեղ տեղակայվեցին ԿԳՀԼ լաբորատորիաները: Հաստատվեց ԿԳՀԼ նոր կառուց-վածքը, որի շնորհիվ կազմավորվեցին նոր լաբորատորիաներ, ձեռք բերվեցին և տե-ղադրվեցին ժամանակակից հետազոտական սարքավորումներ, առաջ քաշվեց, հիմ-նավորվեց և հաստատվեց ընդհանուր գիտական ուղղություն, որոշակիացվեցին ԿԳՀԼ կազմակերպչական սկզբունքները և գործունեության ձևերը: ԿԳՀԼ բազայում գործում էին Նեյրոէնդոկրինային փոխհարաբերությունների ֆիզիոլոգիայի լաբորա-տորիան (վարիչ՝ Դ.Ն. Խուդավերդյան), Մորֆոլոգիայի և էլեկտրոնային միկրոսկո-պիայի լաբորատորիան (վարիչ՝ Ա.Վ. Զիլֆյան), Իմունոլոգիայի լաբորատորիան (վա-րիչ՝ Վ.Ա. Շեկոյան), Ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիան (վարիչ՝ Վ.Ա. Մարտիրոսյան), Կենսաքիմիայի լաբորատորիան (վարիչ՝ Լ.Մ. Մեժլումյան), Կենսա-

6

ֆիզիկայի լաբորատորիան (վարիչ՝ Գ.Գ. Արծրունի), Ռադիոիզոտոպային մեթոդների լաբորատորիան (վարիչ՝ Ռ.Ս. Բաբլոյան), Մոլեկուլային կենսաբանության լաբորա-տորիան (վարիչ՝ Ա.Ա. Ենգիբարյան): Միաժամանակ որոշ առաջատար ամբիոնների հատկացվեցին հաստիքներ Հայաստանի համար արդիական խնդիրների մշակմանն ուղղված լաբորատորիաների ստեղծման համար՝ Պարբերական հիվանդության հե-տազոտման լաբորատորիա (վարիչ՝ Ա.Ա. Այվազյան), Երեխաների և դեռահասների հիգիենայի լաբորատորիա (վարիչ՝ Գ.Գ. Նիկողոսյան), Էպիդեմիոլոգիայի և ինֆեկցի-ոն հիվանդությունների լաբորատորիա (վարիչ՝ Կ.Մ. Դեղձունյան):

ԿԳՀԼ տնօրեն Դ.Ն. Խուդավերդյանի և լաբորատորիաների վարիչների բարձր կազմակերպչական ունակությունների և ակտիվ գործունեության շնորհիվ հնարա-վոր դարձավ կարճ ժամանակահատվածում ԿԳՀԼ-ն վերածել հզոր գիտական ստո-րաբաժանման, որում հավաքագրվել էին հեռանկարային երիտասարդ աշխատա-կիցներ: Այն հագեցած էր նորագույն սարքավորումներով և ժամանակակից մեթոդնե-րով, ինչն էլ թույլ տվեց հետագա տարիների ընթացքում հաջողությամբ իրականաց-նել ԿԳՀԼ առջև դրված խնդիրները:

Առաջադրված խնդիրների իրականացումը հնարավոր դարձավ նաև «Հիվանդու-թյունների մոդելավորում, դրանց հետազոտման ժամանակակից մեթոդների մշա-կում և ներդրում, զարգացման նեյրոհումորալ մեխանիզմների ուսումնասիրում և դրանց ախտածնային թերապիա» ԿԳՀԼ համապատասխան գիտական ուղղության առաջադրման և հաստատման շնորհիվ: Այս ուղղվածության շրջանակներում ԿԳՀԼ անձնակազմը ներգրավված էր «Օրգանիզմի տարբեր համակարգերի գործունեու-թյան մեջ հորմոնալ համակարգի կողմից կալցիում-ֆոսֆորային նյութափոխանա-կության կարգավորման դերը նորմայում և պաթոլոգիայում» վերնագրով ինքնու-րույն թեմայի կատարման մեջ: Նշված խնդիրների լուծումն իրականացվում էր ինչ-պես ինստիտուտի ամբիոնների, այնպես էլ նախկին ԽՍՀՄ մի շարք առաջատար ԳՀԻ-ների հետ համալիր աշխատանքի միջոցով (ԽՍՀՄ ԲԳԱ ընդհանուր պաթոլոգի-այի և պաթոլոգիական ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտ, ԽՍՀՄ ԱՆ էնդոկրինոլոգիայի ինստիտուտ, ԽՍՀՄ ԲԳԱ Ն.Ֆ. Գամալեայի անվան էպիդեմիոլոգիայի և մանրէաբա-նության ինստիտուտ, ԽՍՀՄ ԳԱ իմունոլոգիայի ինստիտուտ, ԽՍՀՄ ԳԱ ֆիզքիմի-այի ինստիտուտ, ԽՍՀՄ ԳԱ Սեչենովի անվան էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի և կենսա-քիմիայի ինստիտուտ, Ուկրաինական ԽՍՀ ԳԱ ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտ և այլն):

Վերը նշված թեմայի շրջանակներում ԿԳՀԼ անձնակազմի երկար տարիների ար-դյունավետ գործունեության արդյունքները իրենց արտացոլումն են գտել հայրենա-կան և միջազգային հեղինակավոր գիտական հանդեսներում մի շարք հիմնարար հրատակությունների ձևով, ինչպես նաև 4 դոկտորական և 17 թեկնածուական ատե-նախոսական աշխատանքներում, որոնք կատարվել են Դ.Ն. Խուդավերդյանի գիտա-կան ղեկավարությամբ: Կազմակերպվել է գիտաժողով, որի նյութերը տպագրվել են «Հարվահանաձև գեղձի ֆիզիոլոգիա և պաթոլոգիա» մոնոթեմատիկ ժողովածուում (խմբագիր` Դ.Ն. Խուդավերդյան): Տպագրվել է 3 մենագրություն: Այս տարիների ըն-թացքում գիտահետազոտական աշխատանքներին զուգահեռ մեծ աշխատանք է իրականացվել նաև գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման ուղղությամբ:

Դ.Ն. Խուդավերդյանի գիտական գործունեության շրջանակը և նրա ղեկավարութ-յամբ կատարված աշխատանքներն ընդգրկում են ժամանակակից տեսական բժշկու-

7

թյան այնպիսի հիմնարար ասպեկտներ, ինչպիսիք են ռիթմագեն էլեկտրագենեզի նյարդահումորալ կարգավորումը, ուղեղի միոգեն ակտիվությունը և ցնցումային ռեակտիվությունը, նյարդային, սիրտ-անոթային, իմունային և օրգանիզմի այլ համա-կարգերի վրա՝ նորմայում և պաթոլոգիայում, կալցիում-ֆոսֆոր կարգավորող հորմոնների ազդեցության բջջամոլեկուլային մեխանիզմները, ֆիզիոլոգիական գոր-ծընթացների մաթեմատիկական մոդելավորումը, սթրեսը և դրա առանձնահատ-կությունները զարգացման պրենատալ շրջանում և այլն: Այս հետազոտությունների հիման վրա Դ.Ն. Խուդավերդյանի կողմից առաջին անգամ ընդունվել են հետևյալ հիմնարար նշանակության դրույթները.

1. Պարաթիրոիդային հորմոնը անոթի և նեյրոնի ֆունկցիոնալ ակտիվության մո-դուլյատոր է:

2. Նյարդային հյուսվածքը պարաթիրոիդային հորմոնի թիրախ է:

3. Մահացու վտանգավոր պարաթիրեոպրիվային տետանիայի սինդրոմը արդ-յունք է սեգմենտային և ենթասեգմենտային արգելակիչ մեխանիզմների թուլացման և շարժողական համակարգի գերակտիվության:

4. Կալիում-կարգավորվող համակարգը հիպոթալամուս-նեյրոհիպոֆիզ համա-կարգի ֆունկցիոնալ ակտիվության, հակադիուրետիկ հորմոնի սեկրեցիայի և օրգա-նիզմի ջրաաղային բալանսի կարգավորիչ է:

5. Պարաթհորմոն-կալցիում առաջնային օղակի ակտիվացումը սթրեսի իրակա-նացման նորադրենէրգիկ կենտրոնական և պերիֆերիկ մեխանիզմների, ինչպես նաև ստերոիդագենեզի և ադապտացիայի պարահիպոֆիզային մեխանիզմների մեկնար-կի և իրականացման մեջ:

Բացի նշված հիմնական թեմայից, ԿԳՀԼ գործունեության տարբեր տարիներին մորֆոլոգիայի և էլեկտրոնային մանրադիտակաբանության, իմունաբանության և կենսաֆիզիկայի լաբորատորիաների աշխատակիցների կողմից մշակվել և իրակա-նացվել են նաև հետևյալ գիտական թեմաները.

1. Միկոպլազմաների դերը ռևմատոիդ արթրիտի ախտածագման մեջ (գիտական ղեկավար` Ա.Վ. Զիլֆյան):

2. Հիպոթալամուսի մոդուլացնող դերը մոնոցիտ-ֆագոցիտային համակարգի բջիջների ֆունկցիոնալ ակտիվության մեջ (գիտական ղեկավար` Վ.Ա. Շեկոյան):

3. Էլեկտրաստատիկ դաշտերի ազդեցության կենսաբանական մեխանիզմները (գիտական ղեկավար` Գ.Գ. Արծրունի):

Դ.Ն. Խուդավերդյանի կողմից հատուկ ուշադրություն էր հատկացվում ԿԳՀԼ մի-ջազգային համագործակցությանը: Այդ խնդրի իրագործման ընթացքում իր ուրույն ավանդն է ներդրել մորֆոլոգիայի և էլեկտրոնային մանրադիտակաբանության լաբո-րատորիայի ղեկավար Ա.Վ. Զիլֆյանը, որի ուսումնասիրությունները ընդգրկում են միկոպլազմաների դերը ռևմատոիդ արթրիտի պաթոգենեզում: Իր գործունեության ընթացքում Ա.Վ. Զիլֆյանը համատեղ ղեկավարել է եվրոպական գիտատեխնիկա-կան համագործակցության շրջանակներում Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ԿԳՀԼ, Ն.Ֆ. Գամալեայի անվան համաճարակաբանության և մանրէ-աբանության ինստիտուտի L-ձևերի և միկոպլազմաների լաբորատորիայի (Մոսկվա,

8

ղեկավար` ՍՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր պրոֆեսոր Գ.Յա. Կագան), Հումբոլդտի անվան համալսարանի բժշկական միկրոկենսաբանության, վիրու-սաբանության և համաճարակաբանության ինստիտուտի (Բեռլին, տնօրեն` պրո-ֆեսոր Ա. Լանգե) կողմից համատեղ իրականացվող գիտական ծրագիրը:

Հետազոտությունների արդյունքները իրենց արտացոլումն են գտել բազմաթիվ հրատարակություններում, միջազգային գիտաժողովների նյութերում: Ընդ որում Ա.Վ. Զիլֆյանի խմբագրությամբ հրատարակվել են գիտական աշխատանքների «Միկո-պլազմաբանության արդիական հարցեր», «Միկոպլազմաների դերը մարդկանց և կեն-դանիների ախտաբանության մեջ», «Լիմֆոցիտար մեդիատորների դերը ընդհանուր հարմարողական համախտանիշի կայացման գործում», «Լիմֆոցիտները և հարմա-րողական համախտանիշը» մոնոթեմատիկ ժողովածուները: Վերջինս նաև հանդիսա-նում է Ռուսաստանում (Մոսկվա, 1981) հրատարակված «Միկոպլազմաները մարդու ախտաբանության մեջ» գրքի համահեղինակ, որում ամփոփված են վերոհիշյալ կոլեկտիվների համատեղ գիտական գործունեության արդյունքները: Մասնավորա-պես, միկոպլազմաների դերը ռևմատոիդ արթրիտի պաթոգենեզում արտացոլված են «Fermentans և Arthritidis միկոպլազմաներով ինդուկցված փորձարարական հոդա-բորբերի ախտածագումը և իմունաձևաբանական բնութագիրը» թեմայով դոկտորա-կան ատենախոսությունում, որը Ա.Վ. Զիլֆյանը պաշտպանել է Մոսկվայի (Ռուսաս-տան) Պատրիս Լումումբայի անվան Ժողովուրդների բարեկամության համալսարանի մասնագիտական խորհրդում` «Ախտաբանական ֆիզիոլոգիա» մասնագիտությամբ:

Կենտրոնական նյարդաէնդոկրին մեխանիզմների ոչ սպեցիֆիկ և սպեցիֆիկ իմու-նաբանական ռեզիստենտենտության ձևավորման ուսումնասիրման շրջանակներում ԵԲԻ ԳՀԿ-ում 1981թ. անցկացվել է ԽՍՀՄ ԳԱ և ԲԳԱ «Նյարդամոդուլյացիա» պրոբլե-մային հանձնաժողովի արտագնա կոնֆերանսը, որի համատեղ կազմակերպիչներից էին ՌԱ ԲԳԱ ակադեմիկոս պրոֆեսոր Ի.Ա. Կոռնևան, ԳՀԿ տնօրեն Դ.Ն. Խուդավեր-դյանը, իմունաբանության լաբորատորիայի ղեկավար Վ.Ա. Շեկոյանը: Վերջինս 1978 թվականին պաշտպանել է «Հիպոթալամուսը և մոնոնուկլեար ֆագոցիտային համա-կարգը» թեմայով դոկտորական ատենախոսությունը: Ն.Ֆ. Գամալեայի անվան համա-ճարակաբանության և միկրոկենսաբանության ԳՀԻ-ում (Ռուսաստան) և ԿԳՀԼ-ում իրականացված համալիր հետազոտությունների հիման վրա դեռևս 1968 թվականին Վ.Ա. Շեկոյանը բացահայտեց մոնոնուկլեար-ֆագոցիտային համակարգի բջիջների ֆունկցիոնալ ակտիվության վրա հիպոթալամուսի մոդուլացնող ազդեցության փաս-տը: Հարկ է նշել, որ այդ տարիներին նման ուղղվածության հետազոտությունները դեռևս գտնվում էին իրենց զարգացման սաղմնային փուլում:

1980 թվականից իմունաբանության լաբորատորիան ղեկավարում էր Վ.Ա. Շեկո-յանի և հայտնի իմունաբան, ակադեմիկ Ռ.Վ. Պետրովի սան Խ.Ս. Սայադյանը: Վեր-ջինիս և իմունաբանության լաբորատորիայի գիտաշխատողների հետազոտություն-ները այդ ժամանակաընթացքում նվիրված էին հումորալ և բջջային իմունիտետի ռե-ակցիաների ձևավորման գործում հարվահանաձև գեղձի դերին: Նրա կազմակերպ-չական ունակությունների շնորհիվ ԳՀԿ-ում ներդրվեց հորմոնների որոշման ռադիո-իմուն անալիզի մեթոդը:

ԿԳՀԼ կենսաֆիզիկայի լաբորատորիայում` Գ.Գ. Արծրունու ղեկավարությամբ, ուսումնասիրվում էին արտաքին ֆիզիկական գործոնների կենսաբանական մեխա-

9

նիզմների ազդեցությունը կաթնասունների օրգանիզմի վրա: Հետազոտություններն իրականացվում էին ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս, պրոֆեսոր Լ.Ա. Փիրուզյանի կողմից ղեկավարվող ՍՍՀՄ ԳԱ կլինիկական ֆիզիկայի ինստիտուտի բժշկական կենսա-ֆիզիկայի բաժնի աշխատակիցների հետ համատեղ: 2001 թվականին Գ.Գ. Արծրու-նին պաշտպանեց դոկտորական ատենախոսություն «Արտաքին էլեկտրաստատիկ դաշտերի ազդեցության մեխանիզմները և կենսաբանական էֆեկտները» թեմայով:

1982 թվականին ԿԳՀԼ-ն համալրվեց նոր` ռադիոիզոտոպային և ռադիոիմունա-յին մեթոդով հետազոտությունների լաբորատորիայով: Լաբորատորիայի ստեղծման գործում զգալի կազմակերպչական աշխատանքներ կատարեց Ռ.Ս. Բաբլոյանը: Լաբորատորիայում, ռադիոիզոտոպային կրիչների կիրառման շնորհիվ իրականաց-վում էին սպիտակուցների մետաբոլիկ փոփոխությունների (Ա.Գ. Արմենյան, Լ.Ն. Երիցյան) և ռադիոիմուն հետազոտություններ հարվահանաձև գեղձի թերֆունկցի-այի և միկոպլազմոզների ժամանակ: Խ.Ս. Սայադյանի ջանքերով լաբորատորիայի աշխատակից Ս.Ա. Ավագյանը յուրացրեց և ներդրեց ռադիոիմուն եղանակով մի շարք հորմոնների որոշման մեթոդներ: 1992 թվականին Ս. Ավագյանը պաշտպանել է «Ինֆեկցիոն միկոպլազմային պրոցեսի խթանման ընթացքում մետաբոլիկ և էնդո-կրին խանգարումների պաթոգենետիկ դերը» թեմայով թեզը, որտեղ վերլուծության են ենթարկվել մի շարք հորմոնների քանակական տեղաշարժերը: Այժմ լաբորատո-րիան ղեկավարում է կ.գ.թ. Ս.Ա. Ավագյանը, ում շնորհիվ լաբորատորիայում ներ-դրվեցին իմունոֆերմենտային հետազոտությունների նորագույն մեթոդներ: Դրանք հնարավորություն են ընձեռում որակապես նոր դիրքերից ուսումնասիրել իմունային և էնդոկրինային շեղումները մի շարք հիվանդությունների դեպքում:

ԽՍՀՄ Գիտության և տեխնիկայի պետական կոմիտեի որոշմամբ 1983 թվականին ԿԳՀԼ-ում կազմավորվեց նոր կառուցվածքային ստորաբաժանում` քրոնոկենսաբա-նության և քրոնոախտաբանության լաբորատորիան, որը ղեկավարում էր կ.գ.թ. Ռ.Ա. Բաղդասարյանը: Նրա ղեկավարությամբ իրականացվեցին նորմայում և մի շարք նե-ֆրոլոգիական հիվանդությունների դեպքերում երիկամների ցիրկադային ռիթմերն ուսումնասիրող բազմապլանային հետազոտություններ:

Քրոնոկենսաբանության և քրոնոախտաբանության լաբորատորիայում իրակա-նացվող հետազոտությունների նշանակության և առաջնահերթության մասին են վկայում հետևյալ փաստերը.

1. Հայաստանում` ԿԳՀԼ բազայում, երիկամների ֆիզիոլոգիայի և ջրաաղային փոխանակության միութենական դպրոցի դասընթացների անցկացում, որի համաղե-կավարն էր Ռ.Ա. Բաղդասարյանը:

2. Նախկին ԽՍՀՄ-ում, Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նա-խարարության հովանու ներքո (նախարար Ա.Վ. Ազնաուրյան), ԵՊԲՀ ԿԳՀԼ բազայում Ռ.Ա. Բաղդասարյանի ջանքերով (գլխավոր խմբագիր) սկսվեց հրատարակվել համա-միութենական նշանակության «Քրոնոկենսաբանության պրոբլեմներ» ամսագիրը:

1994-2006թթ. լաբորատորիան ղեկավարել է կ.գ.թ., դոցենտ Ս.Պ. Քոչարյանը, որը հաջողությամբ շարունակեց իր ուսուցչի սկսած գործը: Լաբորատորիայի աշխատա-կիցները ուսումնասիրում էին էնդոկրին համակարգի գեղձերի գործունեության փոխազդեցության և փոխպայմանավորվածության տեսակետները` հաշվի առնելով

10

դրանց ցիրկադիան և ուլտրադիան ռիթմերը: 2000 թվականին Ս.Պ. Քոչարյանը պաշտ-պանեց «Ջրաաղային փոխանակության ցուցանիշների և էնդոկրին տեղաշարժերի ֆունկցիոնալ փոխկապվածության մաթեմատիկական մոդելավորումը և քրոնոկենսա-բանական տեսանկյունները» թեմայով թեկնածուական ատենախոսությունը` ստանալով ԺԴ.00.10 դասիչով կենսաբանական գիտությունների թեկնածուի գիտա-կան աստիճան: Այս տարիներին լուրջ հիմքերի վրա դրվեցին կենսաբանական համա-կարգում ինքնատատանողական պրոցեսների մաթեմատիկական մոդելավորման ոլորտում գիտական հետազոտությունները` ստանալով գյուտի արտոնագիր և հրա-տարակելով բազմաթիվ գիտական հոդվածներ: Այս աշխատանքներին արձագանքել է քրոնոկենսաբանության հիմնադիր Ֆրանց Հալբերգը, ում գրախոսականը հանդիսա-ցավ նշված լաբորատորիայի հետազոտական խմբի` Ս. Քոչարյան, Ռ. Գյուլբուդաղյան, Թ. Հայրապետյան, Է. Բաբախանյան, ձեռքբերումների իրական գնահատականը:

1983 թվականին Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտի ԿԳՀԼ-ն ներառվեց առաջնային գիտական հիմնարկությունների ցանկում, որոնց գործունեությունը համա-կարգում էր նախկին ԽՍՀՄ Գիտության և տեխնիկայի պետական կոմիտեն (ԳՏՊԿ):

1984-2004թթ. ԿԳՀԼ ղեկավարի պարտականությունները ստանձնեց Ա.Վ. Զիլֆյանը: Նրա ղեկավարության ընթացքում ԿԳՀԼ կառուցվածքում իրականացան ժամանակի պահանջներով թելադրված նոր, էական դրական տեղաշարժեր: 1984-1992թթ. ընկած ժամանակահատվածում ԿԳՀԼ կազմի մեջ ընդգրկվեցին գիտակազմակերպչական բաժինը (ղեկավար` Տ.Ե. Վանունի), բժշկական տեղեկատվության բաժինը (ղեկավար ̀Հ.Շ. Համբարձումյան), ՀՀ գյուղական և քաղաքային ազգաբնակչության (ղեկավար` Ա.Պ. Հայրյան), երեխաների և դեռահասների տեսողության պահպանման (ղեկ.` Ա.Ա. Շաքարյան) և գլխուղեղի անոթների ախտաբանության (ղեկավար` Գ.Գ. Բակունց) լաբորատորիաները:

Ռուսաստանի բժշկական գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ, ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր Ա.Պ. Հայրիյանը, ով ղեկավարում էր Հայաստանի առողջապահության նախարարության առողջապահական կենտրոնը, մեծ ներդրում ուներ Հայաստանում գյուղական ազգաբնակչության առողջապահության կազմա-կերպման և սոցիալ-հիգիենիկ խնդիրների մշակման գործում: Նրա կողմից մշակվել է գյուղական բնակչության կենսական և սոցիալ-հիգիենիկ պայմանների բարելավմանն ուղղված գիտահետազոտական միջոցառումների կոմպլեքս: Նա առաջադրել է ուրբա-նիզացիայի աճով և գիտատեխնիկական առաջընթացով պայմանավորված, բնական և սոցիալական միջավայրերի փոփոխության հետևանք հանդիսացող հիվանդու-թյունների կանխարգելման նոր չափորոշիչներ: Ա.Պ. Հայրիյանի աշխատանքներում մեծ տեղ է հատկացվել բժշկական աշխարհագրության պրոբլեմներին: Ա.Պ. Հայրիյանի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակներում ընդգրկված էին նաև բնակչության առողջության սոցիալ-էկոլոգիական պայմանավորվածության ասպեկտները, ինչն իր արտացոլումն է գտել նրա կողմից մշակված մարդու հիվանդությունների սոցիալ-էկոլոգիական օջախայնության տեսության մեջ:

Ա.Պ. Հայրիյանը հեղինակ է մեծաթիվ գիտական աշխատությունների, որոնցից են «Հայկական ԽՍՀ-ում գյուղական առողջապահության հեռանկարային զարգացման ատլասը», «Հայաստանի բժշկաէկոլոգիական ատլասը», «Ընտանիքի սոցիալական հետազոտում» աշխատությունը և այլն:

11

Պրոֆեսոր Հ.Շ. Համբարձումյանը գիտատեղեկատվական բաժնի ղեկավարի իր պարտականությունները հաջողությամբ համատեղում էր գիտահետազոտական գործունեության հետ: Վերջինս երկար տարիներ մշակում էր Հայաստանի բժշկական աշխարհագրության հետ կապված հարցերը: Դրանից բացի, նրա կողմից ուսումնասիրվում էր պեստիցիդների ազդեցությունը օրգանիզմի վրա հիգիենիկ, համաճարակային և կլինիկաախտորոշիչ ցուցանիշների լայն սպեկտրի հաշվա-ռմամբ: Պրոֆեսոր Հ.Շ. Համբարձումյանի կողմից ուսումնասիրվել է նաև Հայաս-տանի գյուղերի նորածինների ֆունկցիոնալ վիճակը, կազմվել են հետընթացի հատուկ սանդղակով գնահատման աղյուսակներ:

Երեխաների և դեռահասների տեսողության պահպանման լաբորատորիայում, պրոֆեսոր Ա.Ա. Շաքարյանի ղեկավարությամբ, մշակվել են տեսակետներ` կապված հարաճուն կարճատեսության հետ: Մասնավորապես, ուսումնասիրվել են դրա զար-գացման սպիտապատյանային (սկլերային) մեխանիզմները: Օբյեկտիվ որակական գնահատման նպատակով պրոֆեսոր Ա.Ա. Շաքարյանը մշակել է նաև հարուցված տեսողական պոտենցիալների օգտագործման եղանակ: Տեսականորեն հիմնավորվել և առաջին անգամ մշակվել է բինոկուլյար տեսողության միաժամանակյա որակա-կան և քանակական գնահատման նոր մեթոդ` վիզոբինոմետրիա և համապատաս-խան սարք` վիզոբինոմետր, տվյալ մեթոդի իրականացման համար: Բացի դրանից, ձևակերպված է մարդու աչքի ախտաբանական ռեֆրակտոգենեզի սկզբունքորեն նոր հայեցակարգ:

Կենսաքիմիայի և ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիաները երկար տարիներ ղեկավարում էին համապատասխանաբար Ց.Մ. Սուջյանը և Ռ.Ս. Հով-սեփյանը: Նշված լաբորատորիաների աշխատակիցները ներգրավված էին այդ ժամանակաընթացքում ԳՀԿ-ում իրականացվող «Ընդհանուր հարմարողական հա-մախտանիշի ձևավորման մեջ լիմֆոցիտար միջնորդանյութերի դերի ուսում-նասիրությունը» վերնագրով հիմնական թեմայի կատարման աշխատանքներում:

Հարկ է առանձնահատուկ նշել, որ Ա.Վ. Զիլֆյանի կողմից ղեկավարվող «Լիմ-ֆոկինների դերը հարմարողական համախտանիշի կայացման գործում» գիտական թեման, որի կատարման աշխատանքներում ներգրավված էին ԳՀԿ բոլոր կառուց-վածքային ստորաբաժանումները, դեռևս 1991 թվականին ճանաչվել է առաջնային և ֆինանսավորվել ԳՏՊԿ-ի կողմից:

Պրոֆեսոր Ա.Վ. Զիլֆյանի գիտական զեկուցման հիման վրա 1998 թվականին Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի գիտական խորհրդում քննարկվել և ներդրվել է ԳՀԿ և տեսական ու կլինիկական ուղղվածու-թյան ամբիոնների համալիր հետազոտությունների ծրագիր` «Էնդոգեն և էկզոգեն կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի դերը օրգանիզմի ինտեգրատիվ գործունեության մեջ», համատեղ մշակվող գիտական ուղղության շրջանակներում:

Նշված տեսանկյունից ԳՀԿ անձնակազմի կողմից կատարվել են լայնածավալ մորֆոլոգիական, իմունաբանական, իմունոֆերմենտային և մանրէաբանական հե-տազոտություններ` ուղղված պոլիօրգանային անբավարարության տեսանկյունից դիտվող հիվանդությունների` հեպատոբիլիար համակարգի, ստամոքսի և 12-մատ-նյա աղու խոցային, քրոնիկ աղիքային անանցանելիության, կրաշ-համախտանիշի, ռևմատոիդ արթրիտի, իդիոպաթիկ դիլատացիոն կարդիոմիոպաթիա հիվանդու-

12

թյունների դեպքերում ցիտոկինների, նյարդամիջնորդանյութերի, ներքին սեկրեցիա-յի ծայրամասային գեղձերի հորմոնների, մանրէաբանական հոմեոստազի դերի ուսումնասիրմանը: Կատարվել են նաև սրտանոթային և իմուն համակարգերի կար-գավորման, աչքի իմունային համախտանիշի ձևավորման`ACAID (anterior chamber associated immune deviation), կաթնասունների իմունային և էնդոկրին համակարգերի շրջանակներում հարմարողական ռեակցիաների իրականացման գործում նեյրոհոր-մոնների (պրոլակտին և աճի ինսուլինանման գործոն), ԳԱԿԹ-ի, պոլիամինների (պուտրեսցին, սպերմին, սպերմիդին) դերի բացահայտմանն ուղղված հիմնարար փորձարարական հետազոտություններ: 1998 թվականից առ այսօր ԳՀԿ-ում կատար-ված հետազոտությունների արդյունքները, բացի համատեղ հրատարակություննե-րից, իրենց արտացոլումն են գտել ԵՊԲՀ ամբիոնների աշխատակիցների 7 դոկտո-րական և 22 թեկնածուական ատենախոսություններում:

Բացի դրանից, համատեղ հետազոտությունների արդյունքում ստացված տվյալ-ները փաստացի հիմք են ստեղծել միջազգային մակարդակի լայն քննարկումների համար: Այդ կապակցությամբ 2003 թվականին համալսարանում կազմակերպվեց միջազգային գիտաժողով` «Կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի դերն օրգանիզմի ին-տեգրատիվ գործունեության մեջ` նորմայում և ընդհանուր հարմարողական հա-մախտանիշի ձևավորման պայմաններում» ընդհանուր խորագրով, որին հայրենա-կան մասնագետների հետ միասին ակտիվորեն մասնակցեցին նաև արտասահ-մանյան մի շարք երկրների (Ռուսաստան, Ուկրաինա, Բելոռուս, ԱՄՆ, Իտալիա) հայտնի գիտնականներ: Գիտաժողովի համանախագահներ են հանդիսացել ԵՊԲՀ ռեկտոր, ակադեմիկոս Վ.Պ. Հակոբյանը և ԳՀԿ տնօրեն, պրոֆեսոր Ա.Վ. Զիլֆյանը:

Եզրափակելով վերոնշյալը` հարկ է նշել այն մեծ ներդրումը, որ ԿԳՀԼ ձևա-վորման սկզբնական փուլերում ունեցել են ներքոնշյալ գիտական աշխատակիցները: Նրանց հիմնական մասն առ այսօր շարունակում է գիտական բեղմնավոր աշխա-տանքը ԳՀԿ-ում և համալսարանի ամբիոններում:

Նեյրոէնդոկրին փոխազդեցությունների լաբորատորիա` պրոֆեսոր Ա.Ա. Հասրաթյան, բ.գ.դ. Ս.Վ. Գրիգորյան, բ.գ.թ. Ա.Կ. Ղամբարյան, կ.գ.թ. Լ.Ա. Սաֆարյան, բ.գ.թ. Յ.Վ. Չուրսինան և այլոք:

Ախտաբանական ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիա` բ.գ.դ. Ն.Հ. Եպիսկոպոսյան, բ.գ.թ. Վ.Ա. Մարտիրոսյան, բ.գ.թ., դոցենտ Ա.Ս. Պապոյան, բ.գ.թ. Ե.Հ. Մարտիրոսյան, բ.գ.թ. Մ.Ե. Մարտիրոսյան, բ.գ.թ. Գ.Գ. Բակունց, Ա.Հ. Անանյան և այլոք:

Կեսաքիմիայի լաբորատորիա` բ.գ.դ. Ց.Մ. Սուջյան, բ.գ.թ. Լ.Մ. Մեջլումյան, բ.գ.թ. Ն.Հ. Ավետիսյան, բ.գ.թ. Ն.Ռ. Ազգալդյան, բ.գ.թ. Ռ.Թ. Մինասյան, բ.գ.թ. Լ.Հ. Ստեփա-նյան և ուրիշներ:

Իմունալոգիայի լաբորատորիա` բ.գ.թ., դոցենտ Ջ.Ա. Ահարանովա, բ.գ.դ. Խ.Ս. Սայադյան, բ.գ.թ. Մ.Ի. Գևորգյան, բ.գ.թ. Վ.Ս. Թովմասյան, Ժ.Ա. Բայբուրթյան և այլոք:

Մորֆոլոգիայի և էլեկտրոնային միկորոսկոպիայի լաբորատորիա` բ.գ.թ. Մ.Հ. Մելիքյան, բ.գ.թ. Ի.Յ. Յակուշկինա, բ.գ.թ. Վ.Ա. Պողոսյան, բ.գ.դ. Ն.Ա. Թարվերդյան, բ.գ.թ. Գ.Ս. Բեժանով, բ.գ.դ. Հ.Մ. Մանվելյան, գիտաշխատող Ժ.Կ. Գեղամյան, բ.գ.թ. Հ.Ա. Դովլաթյան և այլոք:

13

Կենսաֆիզիկայի և մոլեկուլային կենսաբանության լաբորատորիա` կ.գ.դ., պրոֆեսոր Ա.Ս. Տեր-Մարկոսյան, բ.գ.թ. Ռ.Ս. Հովսեփյան, բ.գ.թ. Է.Է. Մխեյան, կ.գ.թ. Գ.Վ. Սահակյան, ա.գ.թ. Հ.Ա. Հարությունյան, գիտաշխատողներ Գ.Ա. Պողոսյան, Ա.Վ. Վարդանյան և այլոք:

Ռադիոիզոտոպային և ռադիոիմունային հետազոտությունների լաբորատորիա` կ.գ.թ. Լ.Ն. Երիցյան, բ.գ.թ. Ա.Գ. Արմենյան, կ.գ.թ. Ս.Ա. Ավագյան, Ա.Պ. Մկրտչյան և այլոք:

Քրոնոկենսաբանության և քրոնոախտաբանության լաբորատորիա` կ.գ.թ., Ս.Պ. Քոչարյան, ֆ-մ.գ.թ. Ռ.Ռ. Գյուլբուդաղյան, կ.գ.թ. Թ.Վ. Հայրապետյան, գիտաշխատող-ներ Գ.Ե. Բուրշտեյն, Ի.Ռ. Դելլա-Ռոսսա, Հ.Ա. Աճեմյան, Կ.Կ. Բարսեղյան և ուրիշներ:

Սոցիալական բժշկության և էկոլոգիայի պրոբլեմների լաբորատորիա` բ.գ.դ. Ա.Կ. Հայրապետյան, բ.գ.թ. Կ.Ա. Սմբատյան, Ա.Ե. Մկրտչյան և այլոք:

Բժշկական տեղեկատվության և գիտակազմակերպչական բաժին` Թ.Ե. Վանունի, Լ.Ի. Արիստակեսյան, Դ.Ժ. Խաչիկյան, Ա.Գ. Օհանյանյան և Կ.Հ. Ղազարյան:

ԿԳՀԼ (ԳՀԿ) կայացման գործում նշանակալի է դեր են ունեցել նաև ներքոհիշյալ ինժեներները, ծրագրավորողները, օպերատորները, լաբորանտներն ու պրեպարա-տորները՝ Ս.Գ. Ասլանյան, Ն.Վ. Խաչերյան, Ա.Ա. Ստեփանյան, Լ.Ա. Հասրաթյան, Է.Ա. Բաբախանյան, Ի.Ռ. Մարգարյան, Հ.Ե. Աբելյան, Ա.Գ. Բաղդասարյան, Վ.Վ. Ադիբե-կյան, Գ.Ա. Աղայան, Կ. Բալասանյան, Ա. Դավթյան, Հ.Բ. Սարգսյան, Գ.Բ. Սարգսյան և այլն: Նրանցից շատերը դարձել են ԵՊԲՀ ուսանողներ և ավարտելուց հետ շարունակել են իրենց գործունեությունը ԳՀԿ-ում, բուհերում և մեր հանրապե-տության հիվանդանոցներում:

ԳՀԿ կազմավորման տարբեր փուլերում կենտրոնի տնօրենները, լաբորատորիա-ների ղեկավարներն ու աշխատակիցները իրենց ներդրումն են ունեցել համալսա-րանի գիտամանկավարժական և հասարակական գործունեության մեջ և այժմ էլ շարունակում են ակտիվորեն մասնակցել այդ աշխատանքներին:

Այսպես, ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ պրոֆեսոր Դ.Ն. Խուդավերդյանը 1984 թվականից մինչ օրս ղեկավարում է նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնը: 1989-1992 թթ. աշխատել է որպես միջազգային հարաբերությունների գծով պրոռեկտոր: 2005-2008թթ. հանդիսացել է գիտության գծով պրոռեկտոր:

ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ պրոֆեսոր Ա.Վ. Զիլֆյանը, հանդիսանալով ԳՀԿ տնօրեն, 1992-2004թթ. աշխատել է որպես գիտության գծով պրոռեկտոր, ՀՀ ԳԱԱ «Հայաստանի բժշկագիտություն» (գլխավոր խմբագիր` ակադեմիկոս Վ.Պ. Հա-կոբյան) և ՀՀ ԱՆ «Քրոնոկենսաբանության պրոբլեմներ» (գլխավոր խմբագիր` Ռ.Ա. Բաղդասարյան) պարբերականներում գլխավոր խմբագրի տեղակալ: Բժշկական համալսարանի ռեկտոր Գ.Պ. Քյալյանի աջակցությամբ` 2006 թվականին որպես գլխավոր խմբագիր հիմնադրել և մինչ այժմ ղեկավարում է ԵՊԲՀ «Նոր հայկակական բժշկական հանդես» անգլալեզու գիտական պարբերականը: Գլխավոր խմբագրի տեղակալներ, վաստակաշատ բժիշներ` պրոֆեսորներ Ա.Ա. Մուրադյանի, Հ.Ս. Սի-սակյանի և Հ.Մ. Մանվելյանի հետ համատեղ գործունեության ընթացքում պարբերա-կանը ձեռք է բերել միջազգային ճանաչում:

14

ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր Վ.Ա. Շեկոյանը 1986 թվականից մինչ այժմ ղեկավարում է բժշկական մանրէաբանության ամբիոնը: Պրոֆեսոր Շեկո-յանը 1973-1983թթ. հանդիսացել է համալսարանի արհմիության կոմիտեի նախագահ, իսկ 1983-1991թթ. որպես դեկան ղեկավարել է ընդհանուր բժշկութան ֆակուլտետը: 2001-2011թթ. աշխատել է որպես ուսումնական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր:

Կենսաքիմիական և կենսաֆիզիկական հետազոտությունների լաբորատորիայի ղեկավար, կ.գ.դ. Գ.Գ. Արծրունին 2004-2006թթ. հանդիսացել է համալսարանի գիտու-թյան գծով պրոռեկտոր և ԳՀԿ տնօրեն:

Սոցիալական բժշկության և էկոլոգիայի պրոբլեմների լաբորատորիայի ղեկա-վար, ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր, Ռուսաստանի բժշկական գիտու-թյունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ Ա.Պ. Հայրիյանը եղել է «Հայաստանի առողջապահական կենտրոն» բուժկանխարգելիչ կենտրոնի հիմնադիր և տնօրեն:

ՄԱԿ ԳԱԱ իսկական անդամ, մանկական ակնաբուժության ամբիոնի և կլինի-կայի ղեկավար պրոֆեսոր Ա.Ա. Շաքարյանը իր գիտամանկավարժական գործունե-ության տարբեր փուլերում աշխատել է որպես հետդիպլոմային կրթության, գիտության և բուժաշխատանքի գծով պրոռեկտոր:

Ռադիոիզոտոպային և ռադիոիմունային հետազոտությունների լաբորատորիայի ղեկավար, Ռ.Ս. Բաբլոյանը համատեղել է իր գիտական գործունեությունը հետդիպ-լոմային կրթության գծով պրոռեկտորի աշխատանքի հետ:

Քրոնոկենսաբանության և քրոնոախտաբանության լաբորատորիայի ղեկավար, դոցենտ Ս.Պ. Քոչարյանը 1998-2000թթ. աշխատել է որպես ԵՊԲՀ վարչական աշ-խատանքների գծով պրոռեկտոր, 1995-2002թթ. ԳՀԿ փոխտնօրեն, 2002-2004թթ. գրանտային ծրագրերի համակարգման կենտրոնի տնօրեն, 2004 թվականին հանդի-սացել է ԳՀԿ տնօրեն և համալսարանի գիտության գծով պրոռեկտոր: 2005-2008թթ. ղեկավարել է ԵՊԲՀ գիտակազմակերպչական մասը:

Նրա անմիջական ղեկավարությամբ է իրականացվել բժշկական համալսարանի մասնակցությունը ՀՀ պետական բյուջեից բազային ֆինանսավորմամբ իրականացվող «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության ենթակառուցվածքի պահպանում և զարգացում» ծրագրի մրցույթին: Ներկայացված 2 նախագծերը` «Կենսաբանական ակտիվ նյութերի դերն օրգանիզմի ինտեգրատիվ գործունեության մեջ, առավել տարածված հիվանդությունների կանխարգելմանն ու բուժմանն ուղղված արդյունա-վետ միջոցառումների մշակումն ու ներդրման մեխանիզմները, շրջակա միջավայրի և ազգաբնակչության առողջության վրա վնասակար գործոնների ազդեցության ուսում-նասիրումը` ի նպաստ առողջ գենո ֆոնդի» և «Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի գիտական գործունեության ենթակառուցվածքի համակարգում, պահպանում ու զարգացում» ծրագրերը մրցույթի արդյունքում հաղ-թող են ճանաչվել` ստանալով համապատասխանաբար 60 և 12 հաստիքային չափա-բաժիններով ֆինանսավորում: Այսօր մեր համալսարանը ՀՀ պետական դրամա-շնորհներ շահող բուհերի ցանկում զբաղեցնում է 3-րդ պատվավոր հորիզոնականը:

Ս. Քոչարյանն այժմ հանդիսանում է Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետա-կան բժշկական համալսարանի գիտության վարչության պետը:

15

Իմունոֆերմենտային լաբորատորիայի ղեկավար Ս.Ա. Ավագյանը 2007 թվակա-նից մինչ այժմ աշխատում է որպես «Նոր հայկակական բժշկական հանդես» պար-բերականի պատասխանատու քարտուղար:

Նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի պրոֆեսոր Ա.Ս. Տեր-Մարկոսյանը 2008-2011թթ. ղեկավարել է համալսարանի գիտակազմակերպչական բաժինը, իսկ 2012 թվակա-նից մինչև օրս աշխատում է որպես համալսարանի ուսումնամեթոդական վարչու-թյան պետ:

Նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի պրոֆեսոր, կ.գ.դ. Ա.Ա. Հասրաթյանը 2001-2011թթ. որպես դեկան ղեկավարել է համալսարանի դեղագիտության ֆակուլտետը:

2011 թվականից ռեկտոր Դ.Հ. Դումանյանի աջակցությամբ վերակազմավորվել են ԵՊԲՀ ԳՀԿ չորս լաբորատորիաները` մորֆոլոգիական հետազոտությունների, իմունաֆերմենտային հետազոտությունների, կենսաքիմիական և կենսաֆիզիկական հետազոտությունների, շրջակա միջավայրի հիգիենայի և թունաբանության հետազո-տությունների լաբորատորիաները` որպես համալսարանի կառուցվածքային ստո-րաբաժանումներ:

ՀՀ ԿԳՆ գիտության կոմիտեի կողմից ֆինանսավորվող ծրագրերի շրջանակնե-րում իրականացվում է գիտական գործունեություն, որտեղ իրենց ներդրումն ունեն նաև ԳՀԿ շուրջ չորս տասնյակ աշխատակիցներ: Հետազոտությունները կատարվում են «Իմուն, հորմոնային, մեդիատոր և մանրէային բնույթի էնդոգեն և էկզոգեն ակտիվ գործոնների դերը օրգանիզմի ինտեգրատիվ գործունեության և ընդհանուր ադապ-տացիոն սինդրոմի կազմավորման ժամանակ» ԳՀԿ գիտական ուղղության շրջա-նակներում:

Մորֆոլոգիայի և իմունաֆերմենտային հետազոտությունների լաբորատորիանե-րում նորմալ անատոմիայի, ախտաբանական անատոմիայի, հյուսվածաբանության, բժշկական միկրոկենսաբանության, բժշկական քիմիայի, կենսաքիմիայի, ընդհանուր և կենսաօրգանական քիմիայի, ֆարմոկոլոգիայի, ֆարմակոգնոզիայի, վիրահատա-կան հիվանդությունների, ներքին հիվանդությունների, դեղերի տեխնոլոգիայի, ռազ-մադաշտային թերապիայի և այլ ամբիոնների հետ համատեղ ուսումնասիրվում են նորմալ և մի շարք էքսպերիմենտային վիճակներում օրգանիզմի ինտեգրատիվ գոր-ծունեության նեյրոհորմոնների, ներզատական պերիֆերիկ գեղձերի հորմոնների, ինչպես նաև ԳԱԿԹ-էրգիկ համակարգի հանգուցային մեդիատորների և ֆերմենտ-ների դերը: Հետազոտությունները կատարվում են սուր և քրոնիկ սթրեսի, հիպոկինե-զիայի, շաքարախտի, սուր դեստրուկտիվ պանկրեատիտի, սուր աղիքային անբա-վարարվածության, կրաշ սինդրոմի, նեյրոդեգեներացիայի, թարախային վերքերի մոդելների վրա: Բացի այդ, հատուկ ուսումնասիրության առարկա են հանդիսանում ռևմատոիդ արթրիտի, իդիոպատիկ դիլատացիոն կարդիոմիոպատիայի, ատամա-ծնոտային կոմպլեքսի հիվանդությունների, աչքի իմունային շեղման սինդրոմի (ACAID) իմունոպաթոգենեզի պրոբլեմները:

Իմունաֆերմենտային հետազոտությունների լաբորատորիայում (ղեկավար կ.գ.թ. Ս.Ա. Ավագյան) ուսումնասիրվում է պոլիամինների (պուտրեսցինի, սպերմինի և սպերմիդինի) դերը սիրտանոթային, իմուն և էնդոկրին համակարգերի կարգա-վորման մեխանիզմներում: Գիտական հետազոտություններում, որոնք վերջին 25 տարում իրականացվում են կ.գ.թ. Ս.Ա. Ավագյանի ղեկավարությամբ, ներկայացված

16

են նոր տեղեկություններ սպեցիֆիկ իմունառեզիստենտության ռեակցիաների կազ-մավորման, մի շարք ընդհանուր հարմավողական սինդրոմի սթրես ռեակցիայի ինդուկցիայում շահագրգռված հանգուցային հորմոնների ընտրողական սինթեզի և ինգիբիցիայի վրա ֆիզիոլոգիական կոնցենտրացիաներով պուտրեսցինի ազդեցու-թյան մասին:

1974 թվականից կենսաքիմիական և կենսաֆիզիկական հետազոտությունների լաբորատորիայում Գ.Գ. Արծրունու նախաձեռնությամբ և ղեկավարությամբ ուսում-նասիրվել են բարձր լարվածությամբ էլեկտրաստատիկ դաշտերի (ԷՍԴ) կենսա-բանական ակտիվության դրսևորումները: Հետազոտություններն իրականացվել են կենսաբանական նյութի կազմավորման տարբեր մակարդակների վրա և ուղղված են եղել ԷՍԴ-ի կենսաբանական ազդեցության առաջնային մեխանիզմների բացահայտ-մանը: Մասնավորապես, ուսումնասիրվել է ԷՍԴ-ի ազդեցությունը հյուսվածքներում ընթացող օքսիդավերականգնման ռեակցիաների և միտոքոնդրիումների կառուց-վածքաֆունկցիոնալ վիճակի վրա: Գնահատվել է դաշտերի ազդեցությունը բջջային թաղանթների լիպիդային կազմի, լիպիդ-սպիտակուց փոխազդեցության և վերջին-ներիս օքսիդատիվ մոդիֆիկացիայի վրա: Հետազոտվել է ԷՍԴ-ի ազդեցությունը լյարդի և մակերիկամների ցիտոանգիոարխիտեկտոնիկան կառուցվածքային տար-բեր մակարդակների վրա: Ձևաբանական և ուլտրակառուցվածքային հետազոտու-թյունների արդյունքում ստացված տվյալները համադրվել են արյան մեջ և մակերի-կամներում կորտիկոստերոնի, կատեխոլամինների և դրանց նախանյութերի քանա-կական փոփոխությունների հետ: Ոսումնասիրվել է ԷՍԴ-ի ազդեցությունը սպերմա-տոգենեզի գործընթացների վրա:

Հիմք ընդունելով մեծածավալ հետազոտությունների արդյունքները` Գ.Գ. Արծրու-նու կողմից առաջ է քաշվել վարկած ԷՍԴ-ի կենսաբանական ակտիվության առաջ-նային մեխանիզմների վերաբերյալ, համաձայն որի` արտաքին էլեկտրաստատիկ դաշտերի կենսաբանական ակտիվությունը պայմանավորված է տարբեր դիէլեկտ-րիկ թափանցելիությամբ օժտված միջավայրերի սահմանին ընթացող՝ դաշտով ին-դուցված, ֆիզիկական գործընթացներով:

Շրջակա միջավայրի հիգիենայի և թունաբանության լաբորատորիան ԳՀԿ կազմում կազմավորվել է 2007 թվականին` նախկին ՀՀ ԱՆ շրջակա միջավայրի հիգիենայի և կանխարգելիչ թունաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի աշխատա-կիցներից:

ԳՀԿ կազմի մեջ մտնելուց հետո լաբորատորիան` ղեկավար ք.գ.թ. Ա.Ն. Ճանճապա-նյան, սանիտարահիգիենիկ և սոցիալհիգիենիկ հետազոտությունների տեսանկյունից ուսումնասիրում է տեխնոգեն տարաբնույթ ազդակների ազդեցությունը մարդու առող-ջության վրա, մասնավորապես` շրջակա միջավայրի օբյեկտներում (մակերևութային ջրեր, հող), բույսերում, մայրական կրծքի կաթում կայուն օրգանական աղտոտիչնե-րից` քլորօրգանական պեստիցիդների, կենցաղային նյութերում մակերևույթաակտիվ միացությունների մնացորդային քանակությունների, նիտրատ և նիտրիտ իոնների բացահայտում և սինթետիկ նյութերի թունաբանահիգիենիկ հետազոտություն:

Լաբորատորիան կիրառական գիտաուսումնական ծրագրի շրջանակներում համա-գործակցում է համալսարանի հիգիենայի և էկոլոգիայի, դեղագործական քիմիայի,

17

դեղաբանական քիմիայի և հյուսվածքաբանության ամբիոնների հետ` ներկայացվող նյութերի առաջնային թունաբանական հետազոտությունների նպատակով:

Լաբորատորիայի կողմից կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները ամ-փոփվում են բազմաթիվ գիտական հոդվածների, զեկույցների և գիտական նախագծերի ձևով:

Իր գործունեության վերջին 20 տարիների ընթացքում ԳՀԿ-ն առանձնահատուկ մո-տեցում է ցուցաբերում երիտասարդ գիտնականներին և ուսանողներին փորձարարա-կան հետազոտությունների ծրագրավորման, իրականացման տեխնիկայի տիրապետ-ման, մեթոդական հմտությունների յուրացման գործընթացում: Բժշկական համալ-սարանի ռեկտոր, պրոֆեսոր Մ.Զ. Նարիմանյանը առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձնում դեռևս ուսանողական նստարանից ապագա բժիշկներին հետազոտական և գիտահետազոտական աշխատանքներում ներգրավելու ծրագրերին: Այդ տեսանկյու-նուց ուսանողական գիտական ընկերության աջակցությամբ ԳՀԿ-ի լաբորատորիա-ներում իրականացվող հետազոտական աշխատանքներում ներգրավվում են տարբեր կուրսերի ուսանողներ: Նրանց հետազոտական աշխատանքի որոշակի հմտություն-ների ձեռք բերելուց հետո կազմվում են ուսանողական գիտական ծրագրեր, որոնք ճա-նապարհ են հարթում նրանց ինքնուրույն հետազոտական աշխատանքների կատար-ման համար:

Որպես վերջաբան նպատակային ենք համարում ներկայացնել ԳՀԿ աշխատա-կազմի հիմնական գիտական ձեքբերումները 1977-2014թթ. ընթացքում:

Առաջ է քաշվել վարկած ԿՆՀ-ում և ծայրամասային համակարգերում ներզա-տական և իմունային համակարգերի ներդաշնակ գործունեության մեջ ինքնավար գործող մեխանիզմների գերակայության մասին:

Առաջին անգամ առաջ է քաշվել տեսություն ռեզիդենտ մանրէների ասոցիա-ցիաների կարգավորիչ դերի վերաբերյալ, համաձայն որի` ֆիզիոլոգիական գործու-նեության պայմաններում վերջիններիս գործառույթների շրջանակը ընդգրկում է օրգանիզմի բոլոր ինտեգրատիվ համակարգերը: Համաձայն առաջ քաշված վարկա-ծի` «տիրոջ» օրգանիզմի բազմաթիվ էկոնիշերում բնակվող մանրէների ինտրակոր-պորալ ռեզիդենտային ասոցացիաներն անհրաժեշտ է դիտարկել որպես օրգանիզմի ինքնուրույն համակարգ:

Առաջարկվել են մարդու ռևմատոիդ արթրիտի պաթօգենեզի նոր օղակներ, որոնցում կարևոր դեր է հատկացվում հոդերի կարծր հյուսվածքների ախտա-հարմանը:

Առաջին անգամ բացահայտվել են պուտրեսցին-կախյալ միջնորդանյութային մեխանիզմներ, որոնք ընկած են ինչպես իմունային, ներզատական և սիրտանոթային համակարգերի ինտեգրատիվ գործունեության, այնպես էլ ընդհանուր ադապտացիոն համախտանիշի ձևավորման գործընթացների հիմքում:

Առաջարկվել է տեսություն, համաձայն որի` մի շարք կաթնասունների սրտա-մկանում առկա են նաև պուտրեսցին-կախյալ մեխանիզմներ, որոնք փորձա-րարական պայմաններում, մասնավորապես սիմպաթոադրենիային համակարգի դիսֆունկցիայի ժամանակ ապահովում է սրտամկանի կծկողական ֆունկցիան:

18

Առաջ է քաշվել իդիոպաթիկ դիլատացիոն սրտաբորբի ախտաբանության տե-սություն, համաձայն որի` վերջինս պետք է դիտարկել որպես ինքնատիպ ապահար-մարվողական համախտանիշ, որի հիմքում ընկած են նախաբորբոքային իմունոցի-տոկինների ուղղորդված սինթեզի մեխանիզմները: Դրանք դրդում են ֆիբրո-բլաստային գործընթացների վաղ ակտիվացումը այդ հիվանդների սրտամկանում:

Առաջ են քաշվել բոլոր կենսաօբյեկտների համար էլեկտրաստատիկ դաշտերի կենսաբանական ակտիվության միասնական մեխանիզմներ՝ հիմնված փորձարա-րական և տեսական հետազոտությունների վրա: Հաստատվել է, որ էլեկտրաստա-տիկ դաշտերի ազդեցության նկատմամբ կենսաօբյեկտների պատասխան ռեակցիա-ները արտացոլում են օրգանիզմում ընթացող բազմաթիվ փոխկապված պրոցեսների փոփոխությունները, որոնք տեղի են ունենում ինչպես կենսաբանական առաջնային կառույցների ֆիզիկական և քիմիական փոփոխությունների արդյունքում (մակրո-մոլեկուլ, թաղանթ), այնպես էլ կենսաբանական գործընթացների մակարդակում` որակապես նոր էներգետիկ և նյութափոխանակային պրոցեսների ինդուցմամբ:

Քրոնոկենսաբանական հետազոտությունների մանրակրկիտ վերլուծության արդյունքում առաջարկվել է առողջ անձանց կոնտինգենտի ընտրության խիստ դետերմինացված սկզբունք:

Հայտնաբերվել են առողջ մարդկանց կոնտինգենտի արյան օսմոլյարության ձևավորման համար անհրաժեշտ կարևորագույն իոնների և հորմոնների ցիրկա-դիան և ուլտրադիանային ռիթմերը:

Հայտնաբերվել է ալդոստերոնի և կորտիզոլի հետ մելատոնինի ռիթմային տե-ղաշարժերի կորելյացիոն կապը, ինչը թույլ է տալիս կիրառել որակապես նոր բու-ժական և կանխարգելիչ կոմպլեքս, որը հիմնված է միջհորմոնային կարգավորման և փոխպայմանավորվածության սկզբունքի վրա:

Փորձարարական և կլինիկական բժշկության կարիքների համար ԳՀԿ աշխա-տակազմի կողմից առաջարկվել են մոդելներ, որոնք թույլ են տալիս որակապես նոր դիրքերից ուսումնասիրել ախտաբանության ասպեկտները և իրականացնել արթրի-տի, կարդիոմիոպաթիաների, նոր անաերոբ-աերոբ վարակային գործընթացի, այրվա-ծքային հիվանդության, շաքարախտի, ենթաստամոքսի սուր բորբոքման, կպումային հիվանդությունների, մեխանիկական դեղնուկի և այլն նախանշանային և ախտաբա-նական թերապիա:

ԳՀԿ ղեկավար, բ.գ.դ., պրոֆեսոր, ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր Ա.Վ. Զիլֆյան

19

ԳԱՄՄԱ ԱՄԻՆԱԿԱՐԱԳԱԹԹՎԻ ՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՍՏԱՄՈՔՍԱՀՅՈՒԹՈՒՄ ԹԹԵՆԻ ՍՊԻՏԱԿԻ ԵՎ ՓՇԱՏ ՆԵՂԱՏԵՐԵՎԻ

ՊԱՏՐԱՍՏՈՒԿՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՄԲ ՍՏԱՄՈՔՍԻ ԽՈՑԱՅԻՆ ԱԽՏԱՀԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ

Մ.Գ. Բալասանյան1, Լ.Տ. Սողբաթյան2, Լ.Ա. Մելիքյան3

1ԵՊԲՀ, ֆարմակոլոգիայի ամբիոն

2ԵՊԲՀ, ֆարմացիայի ամբիոն 3Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն

Բանալի բառեր. թթենի սպիտակ, փշատ նեղատերև, գամմա ամինակարագաթթու (ԳԱԿԹ) Ներածություն. Բավականին մեծ է այն բույսերի տեսականին, որոնք ցուցաբերում

են հակախոցային և գաստրոպրոտեկտիվ ակտիվություն և կիրառվում են մարսո-ղության տարբեր խանգարումների ժամանակ: Այդ բույսերին են պատկանում նաև Փշատ նեղատերևը (Elaeagnus angustifolia) և Թթենի սպիտակը (Morus alba) [4,7]: Հա-մաձայն գրականական տվյալների, բույսերը ցուցաբերում են տարբեր մեխանիզմնե-րով պայմանավորված գաստրոպրոտեկտիվ ազդեցություն, ինչը պայմանավորված է դրանցում առկա մի շարք կենսաբանորեն ակտիվ միացություններով (ամինաթթու-ներ, տերպենոիդներ, սապոնիններ, ֆլավոնոիդներ) [4]:

Մեր կողմից նախկինում կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ փշատ նեղատերևի և թթենի սպիտակի էքստրակտները նպաստում են ախտահար-ված ստամոքսի կառուցվածքային փոփոխությունների շտկմանը [1]: Փշատ նեղատե-րևի և թթենի սպիտակի էքստրակտների ստամոքսի միկրոշրջանառությունը խթա-նելու հատկությունը [2] և А.Т. Татевосян-ի կողմից նախկինում կատարված ուսում-նասիրությունները, համաձայն որի նեյրոակտիվ ամինաթթուները, այդ թվում գամ-մա-ամինակարագաթթուն և գամմա-օքսիկարագաթթուն ցուցաբերում են ստամոքսի արյունամատակարարումը խթանելու հատկություն [3], հիմք հանդիսացան ուսում-նասիրելու նշված էքստրակտների ազդեցությունը գամմա ամինակարագաթթվի (ԳԱԿԹ) քանակական փոփոխությունների վրա` ստամոքսի խոցային ախտահա-րումների ժամանակ:

Արդիականություն. Համաձայն գրականական տվյալների, օրգանիզմում ԳԱԿԹ-ն առկա է ոչ միայն կենտրոնական նյարդային համակարգում, այլ նաև դրանից դուրս: Պարզաբանված է, որ էկզոգեն ԳԱԿԹ-ը յուրացվում է հատկապես էնդոկրին բջիջներ պարունակող այն հյուսվածքներից, որտեղ առկա է էնդոգեն ԳԱԿԹ, օրինակ, ստա-մոքսաղիքային համակարգի լորձաթաղանթից, որի բջիջները ցուցաբերում են ԳԱԿԹ-իմունառեակտիվականություն և օժտված են էկզոգեն ԳԱԿԹ-ի հանդեպ բարձր խնամակցությամբ [5]: Հայտնի է, որ էկզոգեն ԳԱԿԹ-ը ուղղակիորեն կամ ան-ուղղակիորեն ազդում է ստամոքսի լորձաթաղանթի ֆունկցիայի վրա` ցուցաբերելով հակախոցային ակտիվություն: ԳԱԿԹ-ը փոփոխում է ացետիլխոլինի ձերբազա-տումը գաստրին ձերբազատող բջիջները շրջապատող խոլիներգիկ վերջույթներից:

20

Բացի այդ, համաձայն А.Т. Татевосян-ի տվյալների, գամմա-ամինակարագաթթուն նվազեցնում է ստամոքսի լորձաթաղանթում ադրենալինի պարունակությունը [3]:

Այսպիսով, ստամոքսի լորձաթաղանթի ֆունկցիայի ֆիզիոլոգիական կարգավո-րումն իրականանում է նաև էնդոգեն ԳԱԿԹ-ի մասնակցությամբ, որը, հանդիսանա-լով կենտրոնական նյարդային համակարգի նեյրոմեդիատոր, ստամոքսաղիքային համակարգում կատարում է կրկնակի դեր` գործելով միաժամանակ և որպես միջ-նորդանյութ, և որպես առանձին ստամոքսաղիքային հորմոն:

Հաշվի առնելով բերված տվյալները և թթենի սպիտակում ԳԱԿԹ-ի առկայութ-յունը [6], մեր կողմից ուսումնասիրվել են վերջինիս քանակական փոփոխություն-ները ստամոքսահյութում ուսումնասիրվող էքստրակտների ազդեցությամբ` ռեզեր-պինային խոցագոյացման պայմաններում:

Նյութն ու մեթոդները. Գամմա ամինակարագաթթվի քանակական պարունա-կության որոշումը առնետների ստամոքսահյութում իրականացվել է բարձր արդյու-նավետության հեղուկային քրոմատոգրաֆիայի եղանակով [8]: Հետազոտությունն իրականացվել է 200-250գ զանգված ունեցող սպիտակ ոչ ցեղային առնետների վրա: Կենդանիները փորձարկումից 24 ժամ առաջ զրկվել են սննդից և ջրից: Առնետները պահվել են հատուկ նախատեսված վանդակներում` կոպրոֆագիայից խուսափելու նպատակով:

Ուսումնասիրությունն իրականացվել է փորձարարական խոցագոյացման պայ-մաններում, որը կատարվել է ռեզերպինի` 5մգ/կգ դեղաչափով ն/ո ներարկման մի-ջոցով: Հետազոտության իրականացման նպատակով կենդանիները բաժանվել են 4 խմբի` 1 ստուգիչ և 3 փորձարարական: Թթենի սպիտակի տերևներից ջրային բաղ-նիքում էքստրակցիայի եղանակով ստացված լուծամզվածքը ներարկվել է ն/ո 250մգ/կգ դեղաչափով [7], իսկ փշատ նեղատերևի սերմերից ուլտրաձայնային լուծա-մզման եղանակով ստացված էքստրակտը` 500մգ/կգ դեղաչափով [4]:

Ռեզերպինի և բույսերի էքստրակտների ներարկումից 24 ժամ անց կենդանիները ենթարկվել են գլխատման: Գլխատումից անմիջապես հետո անջատվել են առնետ-ների ստամոքսահյութը, որտեղ որոշվել է ԳԱԿԹ-ի քանակական պարունակությու-նը: Այդ նպատակով ստամոքսահյութը ֆիլտրվել է թաղանթային ֆիլտրով: 50մկլ ֆիլտրատին ավելացվել է 50մկլ բուֆերային լուծույթ (կալիումի հիդրոկարբո-նատ/կալիումի հիդրօքսիդ, pH=9.8) և 50մկլ դանսիլ քլորիդի լուծույթ: Խառնուրդը 5 վայրկյան տևողությամբ խառնվել է Vortex V1 Plus խառնիչով: Ստացված լուծույթը տաքացվել է 80°C ջրային բաղնիքում, 30 րոպե տևողությամբ: Ջրային բաղնիքից վերցնելուց անմիջապես հետո ավելացվել է 20մկլ սառցային քացախաթթու` ընթա-ցող ռեակցիան դադարեցնելու նպատակով: Լուծույթը դրվել է TG 16C ցենտրիֆուգ` 5 րոպե տևողությամբ` 14000 պտույտ/րոպե արագությամբ: Բարձր արդյունավետու-թյան հեղուկային քրոմատագրման (ԲԱՀՔ) համակարգ ներարկվել է ստացվածի սուպերնատանտը` 20մկլ ծավալով: Որպես ստանդարտ կիրառվել է 90% ԳԱԿԹ:

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. Մինչ ուսումնասիրվող էքստրակտների ազդեցությունը ստամոքսահյութում ԳԱԿԹ-ի քանակական փոփո-խությունների վրա ուսումնասիրելը, նշված բույսերում իրականացվել է ԳԱԿԹ-ի քանակական որոշում: Պարզվել է, որ վերջինիս պարունակությունը թթենի սպի-տակի տերևներից ստացված ջրային լուծամզվածքում կազմում է 1,204±0,015մգ/գ (նկար 1):

21

Նկար 1. Թթենի սպիտակի տերևների էքստրակտի ԲԱՀՔ-քրոմատագիրը Ստամոքսահյութի բարձր արդյունավետության հեղուկային քրոմատագրման

արդյունքում (նկար 2) պարզվեց, որ ռեզերպինի ներմուծման պայմաններում ԳԱԿԹ-ի քանակությունը նվազում է 12,7±0,28 մկգ/մլ-ից նորմայից [3]` կազմելով

22

2,04±0,002մկգ/մլ: Փշատի էքստրակտի ներմուծումը ռեզերպինային խոցագոյացման պայմաններում կանխում է ԳԱԿԹ-ի քանակական նվազումը` մեծացնելով այն մոտ 3 անգամ. ուսումնասիրվող ամինաթթվի քանակական պարունակությունը կազմում է 6,82±0,011 մկգ/մլ (p<0.01):

Նկար 2. ԳԱԿԹ-ի պարունակության ԲԱՀՔ-քրոմատագիրը ռեզերպինային ախտահարման պայմաններում (Ա), թթենի սպիտակի տերևների էքստրակտի (Բ),

փշատ նեղատերևի սերմերի էքստրակտի (Գ) և երկու էքստրակտների (Դ) կիրառման պայմաններում

Պարզվեց, որ թթենի սպիտակի տերևների էքստրակտն ավելի արտահայտված է

կանխում ԳԱԿԹ-ի խոցագոյացմանը բնորոշ քանակական փոփոխությունները: ԳԱԿԹ-ի պարունակությունը նշված պայմաններում կազմում է 10,03±0,003 մկգ/մլ (p<0.01): Ինչ վերաբերում է երկու էքստրակտների միաժամանակյա ներմուծմանը, ապա բույսերը միասին ցուցաբերում են էլ ավելի արտահայտված ազդեցություն` մեծացնելով ԳԱԿԹ-ի պարունակությունը մինչև 13,65±0,06 մկգ/մլ (p<0.01)` գերա-զանցելով անգամ նորմայի ցուցանիշը:

Եզրակացություն. Այսպիսով, թթենի սպիտակը և փշատ նեղատերևը կանխում են ստամոքսահյութում խոցային ախտահարման ժամանակ նկատվող ԳԱԿԹ-ի քանա-կական պարունակության նվազեցումը: Բույսերի նշված հատկությունը հանդիսա-նում է վերջիններիս գաստրոպրոտեկտիվ ազդեցության հնարավոր մեխանիզմների բաղադրիչ:

23

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ 1. Սողբաթյան Լ.Տ., Բալասանյան Մ.Գ., Պապյան Ա.Վ., Խոստիկյան Ն.Գ. Փշատ

նեղատերևի սերմերից և սպիտակ թթենու տերևներից ստացված էքստրակ-տների գաստրոպրոտեկտիվ ազդեցության գնահատումը ստամոքսի պատի խոցային ախտահարումների ժամանակ // ԵՊԲՀ տարեկան հաշվետու գիտա-ժողով: Երևան, 2012. – էջ 124-130

2. Սողբաթյան Լ.Տ. Թթենի սպիտակի տերևներից և փշատ նեղատերևի սերմերից ստացված էքստրակտների ազդեցությունը ախտահարված ստամոքսի պատի միկրոշրջանառության հունի վրա // Հայաստանի բժշկագիտություն. – Երևան, 2014. – LIV №2. – էջ 47-53

3. Татевосян А.Т. Противоязвенные эффекты нейроактивных аминокислот и механизмы их действия. – Диссертация д.м.н. – Eреван, 1981. – C.192

4. Gurbuz I., Ustun O., Vesilada E., Sezik E, Kutsal O. Antiulcerogenic activity of some plants used as folk remedy in Turkey // J. of Ethnopharmacology. – Sept 2003 – P.93-97.

5. Jessen K.R., Hills J.M, Limbrick A.R. GABA immunoreactivity and 3H-GABA uptake in mucosal epithelial cells of the rat stomach // Gut. –1988;29:1549-1556

6. Kang T.H., Oh H.R., Jung S.M., Ryu J.H., Park M.W., Park Y.K., Kim S.Y. Enhancement of neuroprotection of mulberry leaves (Morus alba L.) prepared by the anaerobic treatment against ischemic damage // Biol. Pharm. Bull. – 2006;29(2):270-274

7. Abdulla М.А., Ali H.M., Ahmed K.A. et al. Evaluation of the anti-ulcer activities of Morus alba extracts in experimentally-induced gastric ulcer in rats // Biomedical Research. – 2009;20(1):35-39

8. Kang X., Xiao J., Huang X., Gu Z. Optimization of dansyl derivatization and chromatographic conditions in the determination of neuroactive amino acids of biological samples // Clinica Chimica Acta. – 2006;366:352-356

КОЛИЧЕСТВЕННЫЕ ИЗМЕНЕНИЯ ГАМК В ЖЕЛУДОЧНОМ СОКЕ ПОД ДЕЙСТВИЕМ ПРЕПАРАТОВ ШЕЛКОВИЦЫ БЕЛОЙ И ЛОХА

УЗКОЛИСТНОГО ПРИ ЯЗВЕННОМ ПОРАЖЕНИИ ЖЕЛУДКА

М.Г. Баласанян1, Л.Т. Согбатян2, Л.А. Меликян3

1ЕГМУ, Кафедра фармакологии 2ЕГМУ, Кафедра фармации

3Научный центр экспертизы лекарств и медицинских технологий

РЕЗЮМЕ

С целью выявления механизмов гастрօпротективного действия экстрактов лоха узколистного и шелковицы белой, исследованы количественные сдвиги ГАМК в желу-дочном соке крыс под влиянием указанных препаратов на фоне резерпинового язвообра-зования. Методом высокоэффективной жидкостной хроматографии (ВЭЖХ) установле-но, что экстракт лоха узколистного проявляет способность предотвращать вызванное резерпином снижение количества ГАМК в желудочном соке, увеличивая его примерно в

24

три раза. Такие эффекты, однако большей выраженности, проявляет экстракт шелковицы белой: отмечается увеличение содержания ГАМК примерно в 5 раз. Примечательно, что при сочетании экстракта лоха с экстрактом шелковицы белой, количество ГАМК увели-чивается в большей степени, превышая содержание аминокислоты даже в норме.

Таким образом, установленная способность экстракта лоха узколистного, шелковицы белой и их сочетания увеличивать количественное содержание ГАМК в желудочном соке указывает на то, что в проявлении гастропротективного эффекта указанных экстрактов задействована их способность увеличивать количество аминокислоты.

Ключевые слова: лох узколистный, шелковица белая, гамма-аминомасляная кислота (ГАМК)

QUANTITATIVE CHANGES OF GABA IN THE STOMACH JUICE UNDER THE INFLUENCE OF PREPARATIONS FROM MULBERRY

AND SILVER BERRY IN THE CONDITION OF ULCERATION

M.G. Balasanyan1, L.T. Soghbatyan2, L.A. Melikyan3

1YSMU, Department of Pharmacology 2YSMU, Department of Pharmacy

3Scientific Center of Drug& Medical Technology Expertise

SUMMARY Content of GABA in the rat stomach juice was investigated under the influence of extracts

from Silver berry (Elaeagnus angustifolia) seeds and Mulberry (Morus albus) leaves in the reserpine induced ulcer model for the detection of mechanisms of gastroprotective effects of extracts from the mentioned plants. Results of investigation by HPLC method evident that silver berry extract prevented reserpine induced decrease of GABA content in the stomach juice about three times. Mulberry extract appeared more expressed effects; it increased GABA content about 5 times. It was demonstrated that quantity of GABA was increased more in case of combination of silver berry and mulberry extracts, which exceeded even the quantity of amino acid in normal conditions. Thus, confirmed ability of silver berry, mulberry extracts and their combination to increase the content of GABA in stomach juice evident that the mentioned extracts gastroprotective effect could be conditioned by their ability to increase quantity of amino acid.

Keywords: silver berry, mulberry, Gamma-aminobutyric acid (GABA)

25

ՍՐՏԻ ԻՇԵՄԻԿ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀԱՆԿԱՐԾԱՄԱՀՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ ԻՆՍՈՒԼԻՆԱՆՄԱՆ ԱՃԻ ԳՈՐԾՈՆ-1-Ի ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Մ.Ս. Բիշարյան1, Փ.Ս. Խաչատրյան1,2, Ս.Ս. Ամիրյան3

1ՀՀ ԱՆ, Հանրապետական դատաբժշկական գիտագործնական կենտրոն 2ԵՊԲՀ, ախտաբանական անատոմիայի և կլինիկական մորֆոլոգիայի ամբիոն

3‹‹Մուրացան›› հիվանդանոցային համալիր, կլինիկական ախտորոշիչ լաբորատորիա Բանալի բառեր. հանկարծամահություն, ինսուլինանման աճի գործոն-1, պլազմա, սրտապարկի հեղուկ, ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկ

Ներածություն. Ինսուլինանման աճի գործոն-1 (ԻԱԳ)-ը հանդիսանում է բջիջների աճի և բազմացման գործընթացներին մասնակցող կարևոր գործոն [7]: Այն պարա-կրին և աուտոկրին եղանակներով սինթեզվում է առավելապես լյարդում և երիկամ-ներում, ինչպես նաև էնդոթելիոցիտների, անոթների հարթ մկանային բջիջների ու կարդիոմիոցիտների կողմից: Արյան մեջ ԻԱԳ-ը հիմնականում գտնվում է կապված վիճակում ինսուլինանման աճի գործոն կապող սպիտակուցների (ԻԱԳԿՍ)-ի հետ, կիսատրոհման ժամանակը կազմում է 3-18 ժամ, կոնցենտրացիան օրվա ընթացքում մնում է հարաբերական կայուն [1,9]: Մի շարք փորձարարական մեթոդներով ապա-ցուցվել է, որ ԻԱԳ-ի ազդեցությունը սրտի և պսակաձև զարկերակների վրա բազմա-ֆունկցիոնալ է. այն կարող է նպաստել պսակաձև զարկերակների լայնացմանը կալիումական խողովակների ակտիվացման միջոցով, խթանել ազոտի մոնօքսիդի սինթեզը անոթների էնդոթելի կողմից, կանխարգելել ապոպտոզը հարթ մկանային բջիջներում, էապես նվազեցնել ներբջջային կալցիումի պարունակությունը և փոք-րացնել մեռուկի չափերը սրտամկանի իշեմիայի տարբեր մոդելներում [6]:

Արդիականություն. Հանկարծամահություն կարող է դիտվել ցանկացած օրգան հա-մակարգի ախտահարության ժամանակ, սակայն առավել հաճախ նմանատիպ մահվան պատճառ են հանդիսանում սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունները: Վեր-ջիններիս թվում մահացության դեպքերը շատ են սուր պսակաձև անբավարարու-թյունից և սրտամկանի սուր ինֆարկտից, հատկապես նախամեռուկային փուլում [14]:

Վերջին տարիներին բազմաթիվ աշխատություններում ԻԱԳ-ի ցածր մակարդակը կապում են սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների, հատկապես սրտա-մկանի սուր ինֆարկի առաջացման բարձր ռիսկի հետ [12]: Ավելին, Ֆրեմինգհամի և Ռոտերդամի հետազոտություններով ապացուցվել է ԻԱԳ-ի ցածր մակարդակի դերը որպես սրտային անբավարարության զարգացման, բարձր մահացության ռիսկի գոր-ծոն, [4,5,7,11,13]: ԻԱԳ-ի մակարդակը, քրոնիկ սրտային անբավարարությամբ հի-վանդների օրգանիզմում, համարվում է վիճակի ծանրության աստիճանի գնահատ-ման լրացուցիչ գործոն և ունի նաև կանխորոշիչ նշանակություն: Մասնավորապես ԻԱԳ-ի ցածր մակարդակը խոսում է բարձր ֆունկցիոնալ դասի անբավարարության և անբարենպաստ (մահացու) ելքի մասին [1,3]: Որոշ հետազոտություններում էլ արդյունքները ժխտում են տարեց անձանց մոտ սրտային հանկարծամահության կապը օրգանիզմում ԻԱԳ-ի մակարդակի փոփոխության հետ [8,10]:

26

ԻԱԳ-ը և այն կապող սպիտակուցները հանդիսանում են աճի պրոմոտորներ զարկերակների հարթ մկանային բջիջների և էնդոթելիոցիտների համար: Այս համա-կարգի անկանոն աշխատանքը նպաստում է աթերոսկլերոզի զարգացմանը՝ ազդե-լով անոթների հարթ մկանային բջիջների աճի և միգրացիայի վրա, ինչպես նաև աթերոսկլերոտիկ վահանիկում արտաբջջային նյութի կուտակման միջոցով: Խաչա-ձև կլինիկական հետազոտություններով պարզվել է, որ շրջանառող ԻԱԳ-ի ցածր մակարդակը զուգակցվում է պսակաձև զարկերակների` անգիոգրաֆիկ եղանակով հաստատված ախտահարման հետ: Բացի այդ, պսակաձև զարկերակների աթերո-սկլերոտիկ ախտահարման վերացման կապակցությամբ վիրահատված անձանց արյան և սրտապարկի հեղուկի մեջ ԻԱԳ-ի պարունակության որոշումով պարզվել է, որ սուր ձախփորոքային անբավարարության ժամանակ սրտապարկի հեղուկում ավելանում է ԻԱԳ-ի պարունակությունը, իսկ արյան մեջ այն գործնականում չի փո-փոխվում կամ փոփոխություններն աննշան են [2]:

Այսպիսով, ԻԱԳ-ի դերը սրտային հանկարծամահությունների զարգացման գործընթացում դեռ հստակ պարզաբանված չէ: Հաշվի առնելով գրականության վերլուծությունը կարելի է առաջարկել վարկած, որ ԻԱԳ-ի ցածր պարունակությունն արյան մեջ կարող է նպաստել սրտամկանի սուր ինֆարկտի զարգացմանը կամ ունենալ կանխորոշիչ նշանակություն ախտաբանության ելքի առումով:

Նպատակն ու խնդիրներ. Հետազոտության նպատակն է բացահայտել ԻԱԳ-ի հնարավոր դերը` սրտային ծագման հանկարծամահության գործում:

Առաջադրված խնդրի պարզաբանման համար որոշվել է հետազոտել ԻԱԳ-ի պարունակությունը հանկարծամահ եղած անձանց դիակներից դատաբժշկական փորձաքննության շրջանակներում ստացված հեղուկներում, ուսումնասիրել այդ անձանց սրտամկանից և պսակաձև անոթներից ստացված նմուշները տարբեր հյուս-վածաբանական եղանակներով, վերլուծել փոխադարձ հնարավոր կապը և համա-դրել ստացված արդյունքները:

Նյութը և մեթոդները. Հետազոտության շրջանակներում ուսումնասիրվել են հան-կարծակի մահվան ընդհանուր թվով 60 դեպք: Հետազոտվել են 30-60 տարեկան արական սեռի անձանց դիակներից ստացված կենսանմուշները: Հիմնական խմբում ընդգրկվել են սրտային հանկարծամահության 40 դեպքեր՝ առանց ուղեկցող և ֆոնա-յին հիվանդությունների, ինչպես նաև ալկոհոլի, հոգեմետ նյութերի և թմրանյութերի բացակայությամբ արյան մեջ: Ստուգիչ խմբում ընդգրկվել են արագահաս բռնի մահ-վան 20 դեպքեր (էլեկտրահարություն, մեխանիկական շնչահեղձություն և այլն):

Յուրաքանչյուր դեպքում հետազոտության համար դիակից ասեպտիկ պայման-ներում ստացվել են հետևյալ հեղուկները. արյուն սրտի ձախ փորոքի խոռոչից և ազդրային երակի լուսանցքից, սրտապարկի հեղուկ և ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկ գլխուղեղի փորոքներից: Արյան նմուշների ցենտրիֆուգումից հետո առանձնացված շիճուկները պահպանվել են սառցախցիկում -18°C: ԻԱԳ-ի պարունակության քանա-կական որոշումը կատարվել է իմունոֆերմենտային ELISA եղանակով: Օգտագործ-վել են ԻԱԳ-ի հավաքածուներ (DRG®, International Inc., USA), որոնց չափորոշիչները ստուգաճշտվել են Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության միջազգային ռեֆերենս-ստանդարտով (WHO NIBSC 02/254):

Հյուսվածաբանական հետազոտության համար ստացվել են նմուշներ մակրոսկո-պիկ տեսանելի փոփոխությունների առկայության դեպքում՝ համապատասխան

27

օջախից՝ հարակից առողջ հյուսվածքի հետ սահմանով, իսկ տեսանելի փոփոխու-թյունների բացակայության դեպքում՝ սրտի ձախ փորոքի տարբեր հատվածներից և միջփորոքային միջնապատից: Հյուսվածքի կտորների ֆիքսացիան իրականացվել է 10%-անոց չեզոք բուֆերացված ֆորմալինի լուծույթում: Պատրաստվել են պարաֆի-նային բլոկներ, որոնցից ստացված հատույթները ուսումնասիրվել են հեմատոքսի-լին-էոզինով ներկման եղանակով և ըստ Լիի՝ վաղ իշեմիկ փոփոխությունների հայտ-նաբերման նպատակով:

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. Հյուսվածաբանական հետազոտության ընթացքում ուսումնասիրվել են պսակաձև զարկերակների աթերո-սկլերոտիկ ախտահարման առկայությունը, զարգացման փուլն ու լուսանցքի նեղացման աստիճանը; գնահատվել են սրտամկանի հենքի վիճակը, ֆիբրոզի և սկլե-րոզի առկայությունը, արյունալցումը՝ զարկերակների և երակամազանոթային հունի նկարագրումով, այտուցային փոփոխությունները, բորբոքային ներսփռանքի առկա-յությունը կամ բացակայությունը, մկանաթելերի ալիքաձև ձևախախտման և ֆրագ-մենտացիայի դրսևորումները, կարդիոմիոցիտներում սարկոպլազմայի հոմոգենի-զացիան, կորիզի կնճռոտման, բեկորացման կամ քայքայման երևույթները: Լիի եղա-նակով ներկման միջոցով հայտնաբերվել է վաղ իշեմիկ փոփոխության դրսևորում հանդիսացող ֆուքսինոֆիլիայի երևույթը, որը համադրվել է հեմատոքսիլինով-էոզինով ներկման արդյունքների հետ:

Նկար 1. ԻԱԳ-ի պարունակությունը դիակներից ստացված հեղուկներում, հետազոտվող և ստուգիչ խմբերում

Ձևաբանական հետազոտության արդյունքում առանձնացվել են երկու խմբերը՝

սուր իշեմիկ դիստրոֆիայի և սրտամկանի սուր ինֆարկտի:

101 87,229,15

4,7

126 99,1

35,2

6,94

337,4 338,7

2543,17

050

100150200250300350400

Սրտամկանի սուրիշեմիկ դիստրոֆիա

Սրտամկանի սուրինֆարկտ

Ստուգիչ խումբ

28

Ստուգիչ խմբում սրտի ձախ փորոքի խոռոչից և ազդրային երակից ստացված արյան նմուշներից ստացված շիճուկում հայտնաբերվել է ԻԱԳ-ի միևնույն պարու-նակությունը, որը չի տարբերվում տվյալ տարիքային խմբի առողջ անձանց բնորոշ ցուցանիշներից (187-328նգ/մլ) (նկար 1):

Միևնույն ժամանակ սուր իշեմիկ դիստրոֆիայի և սրտամկանի սուր ինֆարկտի՝ ձևավորված մեռուկի խմբերում ԻԱԳ-ի պարունակությունն էապես ցածր է նորմայից (87,2±0,2): Սրտապարկի հեղուկում ԻԱԳ-ի մակարդակը հետազոտվող խմբում գե-րազանցում է պարունակությանը ստուգիչ խմբում: Ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկում ևս, ինչպես արյան պլազմայում, հետազոտվող նյութի պարունակությունը (4,7±0,2) զգալի ցածր է ստուգիչ խմբում ստացված ցուցանիշից (43,17±0,2):

Եզրակացություն. Ըստ ստացված տվյալների, ԻԱԳ-ի քանակական պարունա-

կությունը սրտամկանի սուր իշեմիկ դիստրոֆիայից և սուր ինֆարկտից հանկարծա-մահ եղած անձանց դիակներից ստացված արյան պլազմայում զգալիորեն ցածր է, քան բռնի արագահաս մահով պայմանավորված միևնույն տարիքի և սեռի անձանց դիակների արյան պլազմայում: Հետաքրքրական է այն փաստը, որ սրտի ձախ փորո-քից ստացված արյան պլազմայում ԻԱԳ-ի պարունակությունը գերազանցում է ազդրային երակից ստացված արյան պլազմայում առկա քանակությունը, հավանա-բար, պայմանավորված ԻԱԳ-ի տեղային սինթեզի հետ: Միևնույն ժամանակ սրտա-պարկից ստացված հեղուկում ԻԱԳ-ի պարունակությունը էապես բարձր է ստուգիչ խմբում ստացված արդյունքներից, հատկապես մեռուկի առկայության դեպքում: Ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի հետազոտությամբ ևս արձանագրվել է ԻԱԳ-ի ցածր մակարդակ հետազոտվող հիմնական խմբում ստուգիչ խմբի համեմատ:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Дронова А.В. Гормон роста и инсулиноподобный фактор роста-1 у пациентов с хронической сердечной недостаточностью и их динамика в процессе лечения. – Автореф. канд. мед.наук. – СПб, 2011. – 22 с.

2. Abe N., Matsunaga T., Kameda K., Tomita H., Fujiwara T. et al. Increased Level of Pericardial Insulin-Like Growth Factor-1 in Patients With Left Ventricular Dysfunction and Advanced Heart Failure. // J Am College of Card. 2006;48(7):1387-1395

3. Andreassen M., Raymond I., Kistorp C., Hildebrandt P., Faber J., Kristensen LØ. IGF-1 as predictor of all cause mortality and cardiovascular disease in an elderly population. // Eur J Endocrinol. – 2009;160(1):25-31

4. Bleumink G.S., Rietveld I., Janssen J.A. et al. Insulin-like growth factor-I gene polymorphism and risk of heart failure (the Rotterdam Study). // Am J Cardiol. 2004;94(3):384-386

5. Fischer F., Schulte H., Mohan S., Tataru M.C., Köhler E., Assmann G., von Eckardstein A. Associations of insulin-like growth factors, insulin-like growth factor binding proteins and acid-labile subunit with coronary heart disease. // Clin Endocrinol (Oxf). –2004;61(5):595-602

6. Ibarra C., Vicencio J.M., Estrada M., Lin Y., Rocco P. et al. Local control of nuclear calcium signaling in cardiac myocytes by perinuclear microdomains of sarcolemmal insulin-like growth factor 1 receptors. // Circ Res. – 2013 Jan 18;112(2):236-245.

29

7. Juul A. Serum levels of insulin-like growth factor I and its binding proteins in health and disease. // Growth Horm IGF Res. – 2003;13:113-170

8. Kaplan R.C., McGinn A.P., Pollak M.N., Kuller L.H. et al. Association of total insulin-like growth factor-I, insulin-like growth factor binding protein-1 (IGFBP-1), and IGFBP-3 levels with incident coronary events and ischemic stroke. // J Clin Endocrinol Metab. –2007;92(4):1319-1325

9. Ohlsson C., Mohan S., Sjogren K. et al. The role of liver-derived insulin-like growth factor-I. // Endocr Rev. – 2009 Aug;30(5):494-535

10. Saydah S., Graubard B., Ballard-Barbash R., Berrigan D. Insulin-like growth factors and subsequent risk of mortality in the United States. // Am J Epidemiol. – 2007;166(5):518-526.

11. Schneider H.J., Klotsche J., Saller B., Böhler S. et al.. Associations of age-dependent IGF-I SDS with cardiovascular diseases and risk conditions: cross-sectional study in 6773 primary care patients. // Eur J Endocrinol. – 2008;158(2):153-161

12. Ungvari Z., Csiszar A.: The emerging role of IGF-1 deficiency incardiovascular aging: recent advances. // The Journals of Gerontology, Series A, Biological Sciences & Medical Sciences. – 2012;67(6):599-610

13. Vasan R.S., Sullivan L.M., D’Agostino R.B., et al. Serum insulin-like growth factor I and risk for heart failure in elderly individuals without a previous myocardial infarction: the Framingham Heart Study. // Ann Intern Med. –2003 Oct 21;139(8):642-648

14. World Health Organization. International Classification of Disease-10 (ICD-10) http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online Accessed 4/28/10.

FORENSIC SIGNIFICANCE OF INSULIN-LIKE GROWTH FACTOR-1 IN SUDDEN CORONARY DEATH

M.S. Bisharyan1, P.S. Khachatryan2, S.S. Amiryan3

1Republican Scientific-Practical Center of Forensic Medicine, Ministry of Health, RA 2YSMU, Departement of Pathological Anatomy & Clinical Morphology

3"Muratsan" Hospital Complex, Clinical Diagnostic Laboratory SUMMARY Expressed in ventricular myocytes and coronary vessels insulin-like growth factor-1

(IGF) can promote coronary arteriolar dilation, reduce intracellular calcium and infarct size in different models of myocardial ischemia. It remains unknown how IGF is changed in acute heart failure, especially in the interest of forensic medicine. To test the hypothesis that IGF might be decreased in the acute coronary insufficiency and that such a decrease might influence prognosis we measured the plasma, pericardial and cerebrospinal fluid levels of IGF in 40 sudden cardiac deaths and 20 non cardiac but rapid death control cadavers. We examined histologically myocardium and coronary arteries samples with hematoxilin-eosin and Lie’s methods. The acute myocardial damage (dystrophy and necrosis) cases versus control showed markedly reduced IGF in the blood. The pericardial IGF level was increased in acute coronary insufficiency cases, whereas the plasma IGF level was rather decreased, especially in the blood from femoral vein. Markedly reduced IGF was established in the cerebrospinal fluid versus control.

30

Keywords: sudden death, Insuline-like growth factor-1, plasma, pericardial and cerebrospinal fluid.

ЭКСПЕРТНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ИНСУЛИНОПОДОБНОГО ФАКТОРА РОСТА-1 ПРИ ВНЕЗАПНОЙ СМЕРТИ ОТ ИШЕМИЧЕСКОЙ БОЛЕЗНИ СЕРДЦА

М.С. Бишарян1, П.С. Хачатрян1,2, С.С. Амирян3

1Республиканский научно-практический центр судебной медицины, Министерство Здравоохранения, РА

2ЕГМУ, Кафедра патологической анатомии и клинической морфологии 3Клинический комплекс “Мурацан”, Клиническая диагностическая лаборатория

РЕЗЮМЕ При экспресии в желудочковых кардиомиоцитах и в коронарных артериях инсулино-

подобный фактор роста-1 (ИФР) способствует расширению артериол, снижению коли-чества внутриклеточного кальция, уменьшению размеров инфаркта при различных моделях ишемии миокарда. До сих пор остается спорным и неизученным роль ИФР при внезапной сердечной смерти, особенно с точки зрения судебной медицины. Для тестиро-вания гипотеза о возможном низком содержании ИФР при острой коронарной недоста-точности и влияния на прогноз, мы изучили содержание ИФР в плазме крови (из левого желудочка и бедренной вены) в перикардиальной и цереброспинальной жидкостях у 40 трупов, умерших внезапно от острой коронарной недостаточности и у 20 трупов контрольной группы (острая насильственная несердечная смерть). Миокард и коро-нарные артерии были исследованы гистологически по методу Ли и окраской гематокси-лин-эозином. Концентрация ИФР в плазме крови была значительно снижена по срав-нению с контрольной группой при остром повреждении миокарда (дистрофия и некроз). В перикардиальной жидкости уровень ИФР был выше, чем в плазме крови, особенно из бедренной вены. Значительное снижение содержания ИФР наблюдалось и в церебро-спинальной жидкости.

Ключевые слова: внезапная смерть, инсулиноподобный фактор роста-1, плазма, перикардиальная и цереброспинальная жидкость.

31

ՍԱԿԱՎԱՇԱՐԺՈՒԹՅԱՄԲ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ՎԱՐՔԱԳԾԱՅԻՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՇՏԿՄԱՆ ՑԻՏԻԿՈԼԻՆԻ ՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Տ.Ս. Գրիգորյան1, Մ.Գ. Բալասանյան2

1ԵՊԲՀ, կլինիկական ֆարմակոլոգիայի ամբիոն

2ԵՊԲՀ, ֆարմակոլոգիայի ամբիոն Բանալի բառեր. սակավաշարժություն, ցիտիկոլին, տագնապամարիչ ազդեցություն Ներածություն. Հայտնի է, որ ուղեղի արյան շրջանառության խանգարումների և

կաթվածի զարգացման համար կարևորագույն ռիսկի գործոն է հանդիսանում սակա-վաշարժ ապրելակերպը:

Վերջին մոտ 30 տարիների ընթացքում ակադեմիկոս Վ.Պ. Հակոբյանի գլխավո-րությամբ ԵՊԲՀ ֆարմակոլոգիայի ամբիոնում կատարված հետազոտությունները՝ ներառյալ ուղեղի արյան շրջանառության, մորֆոլոգիայի, NO-սինթազայի, կալցի-ումի փոխանակության, ազատ ռադիկալների, նեյրոակտիվ ամինաթթուների փոփո-խությունները, հայտնաբերել են, որ հիպոկինեզիայի պայմաններում ուղեղային հյուսվածքում գրանցվում են քրոնիկ իշեմիզացմանը բնորոշ ֆունկցիոնալ, կառուց-վածքային և մետաբոլիկ տեղաշարժեր [1]:

Եվ պատահական չէ, որ ներկայումս շատ ինտենսիվ զարգացող առողջ մարդու ֆարմակալոգիայի բնագավարում առանձնակի ուշադրություն է գրավում սակավա-շարժ ապրելակերպով պայմանավորված տեղաշարժերի դեղաբանական համուղ-ղումը: Ընդ որում, առավել հետաքրքրություն են ներկայացնում այն միացություն-ները, որոնք իրենց կառուցվածքով մոտ են էնդոգեն նյութերին և հիմնականում նպաստում են քրոնիկ փոփոխությունների շտկմանը՝ ազդելով որպես հակաօքսի-դանտային, մետաբոլիզմը կարգավորող և արյունահոսքը բարելավող միջոցներ՝ զուրկ արտահայտված կողմնակի ազդեցություններից:

Ելնելով դրանից, ուսումնասիրվել է ցիտիկոլինի (ցիտիդին-5-դիֆոսֆոխոլին՝ ՑԴՖԽ) ազդեցությունը հիպոկինեզիայով պայմանավորված վարքագծային տեղա-շարժերի վրա, քանի որ այն հանդիսանալով էնդոգեն նուկլեոզիդ՝ ցիտիդինի և խոլի-նի բարդ էսթեր, օժտված է մի շարք դեղաբանական առանձնահատկություններով (նյարդապաշտպան, հակաօքսիդանտային, բջջի էներգետիկ փոխանակությունը խթանող, նոոտրոպ և այլն), որոնք կարող են ուղղված լինել սակավաշարժությամբ պայմանավորված ուղեղի քրոնիկ իշեմիզացման և դրանից բխող այլ տեղաշարժերի համուղղմանը [3,4]:

Հետազոտման նյութն ու մեթոդները. Հետազոտությունները կատարվել են 180-200 գ ոչ ցեղական սպիտակ արու առնետների վրա: Բոլոր կենդանիները պահվել են լա-բորատոր վիվարիումի պայմաններում: Սահավաշարժության (ՍՇ) փորձարարա-

32

կան մոդելավորումը իրականացվել է ըստ Ի.Վ. Ֆյոդորովի (1982) [2]: Կենդանիների մոտ տագնապի զարգացման ուսումնասիրությունը իրականացվել է «Բարձրացված խաչանման լաբիրինթոս» (ԲԽԼ) թեստի միջոցով [5]: Գնահատվել են հետևյալ ցուցա-նիշները. բաց թևերում անցկացրած ժամանակը (OT), ընդհանուր մուտքերի թիվը (TN), բաց թևերի հաճախումների տոկոսը (ON/TN), լաբիրինթոսի կենտրոնում անցկացված ժամանակահատվածը (Central Time): Վարքագծի փոփոխությունները գրանցվել են շարժողական ակտիվության սահմանափակումից 15 և 30 օրեր հետո: Առնետների հիշողության և ուսուցման գործընթացների ուսումնասիրությունը իրա-կանացվել է «Պասիվ խուսափման պայմանական ռեֆլեքս» թեստի միջոցով [6]: Կենդանիների շարժողական կոորդինացիան հետազոտվել է համաձայն «Rota-Rod Treadmill» թեստի (RRTԹ) [7]: Նախքան ՍՇ-ն իրականացումը առնետները խմբավոր-վել են «Բաց դաշտ» թեստի օգնությամբ բարձր, միջին և ցածր ակտիվության կենդա-նիների [8]: Փորձերի համար կիրառվել են բարձր ակտիվությամբ առնետները, որոնց ընդհանուր շարժողական ակտիվությունը եղել է 30-ից բարձր [9]:

Ստացված արդյունքների վիճակագրական մշակումը կատարվել է ըստ ANOVA միագործոն դիսպերսված անալիտիկ մեթոդի [10]: Ստացված արդյունքների հավաս-տիությունը գնահատվել է ըստ Ստյուդենտի t-չափանիշի:

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. Կատարված ուսումնասիրու-թյունների արդյունքները ցույց են տվել, որ ՍՇ-ն պայմաններում առնետների մոտ նկատվում է տագնապի զարգացում, որը արտահայտվում է ԲԽԼ թեստում նրանց վարքը բնութագրող այնպիսի ցուցանիշների փոքրացմամբ, ինչպիսիք են բաց թևե-րում անցկացրած ժամանակը, ընդհանուր մուտքերի թիվը և լաբիրինթոսի կենտրո-նում անցկացրած ժամանակահատվածը (նկար 1): Այսպես, ՍՇ-ն 15-րդ օրը բաց թևե-րում անցկացրած ժամանակը նվազում է 24.5%-ով (44,5±22,1%-ից 33,6±8), ընդհա-նուր մուտքերի թիվը՝ 50,7%-ով (6,9±2,7%-ից 3,4±0,9), լաբիրինթոսի կենտրոնում անցկացրած ժամանակահատվածը՝ 41,3%-ով (42,1±27,6-ից 17,4±8,2): Նույն տևո-ղությամբ ՍՇ-ը միանգամայն այլ ազդեցություն է թողնում առնետների կողմից բաց թևերի հաճախումների վրա, որը ավելացել էր 47,7%-ով (36,1±9,7%-ից 53,34±7,5%):

Ցիտիկոլինի ներարկումը առնետներին սակավաշարժության պայմաններում ցույց տվեց, որ վերջինս օժտված է բավականաչափ արտահայտված տագնապա-մարիչ ազդեցությամբ: ՍՇ-ն պայմաններում ցիտիկոլինի ներարկելուց հետո (15 օրե-րի ընթացքում ներորովայնային, օրը 2 անգամ՝ 12,5մգ/կգ դեղաչափով) ԲԽԼ-թեստում առնետների վարքը բնութագրող ցուցանիշները ՍՇ-ն համեմատ փոխվում են հետևյալ կերպ. բաց թևերում և կենտրոնում անցկացրած ժամանակը աճում է գրեթե 3 անգամ (33,6±8-ից մինչև 94,9±52,5 և 17,4±8,2-ից մինչև 47,7±73,6 համապա-տասխանաբար): Պարզվեց, որ ՀԿ-ի 15 օրերի ընթացքում ցիտիկոլինի հանդեպ զգայուն չէ առնետների բաց թևերի հաճախումների տոկոսը, որը գրեթե չէր փոխվել: Իսկ ընդհանուր շարժողականությունը ցիտիկոլինի ազդեցությամբ նվազել է 29,4%-ով (3,4±0,9-ից 2,4±0,9), ինչը հավանաբար պայմանավորված է պատրաստուկի ընդ-հանուր հանգստացնող ազդեցությամբ:

33

Նկար 1. Առնետների վարքը ԲԽԼ-թեստում ՍՇ-ից 15 օր անց (n=34), M±SD

Նշումներ. Control` ստուգիչ խումբ, HK`ՍՇ-ն 15-րդ օր, HK-Cit`ցիտիկոլինի ներարկումից 15 օր անց հիպոկինեզիայի պայմաններում

*P<0,05 Հիպոկինեզիայի տևողությունը մինչև 30 օր մեծացնելիս ԲԽԼ-թեստում առնետ-

ների վարքը բնութագրող ցուցանիշների փոփոխությունները ստուգիչ խմբի համե-մատ էլ ավելի են խորանում (նկար 2), ինչի մասին վկայում են հետևյալ արդյունք-ները. բաց թևերում անցկացրած ժամանակը նվազում է 83,2%-ով (44,5±22,1-ից 6±8,2), ընդհանուր մուտքերի թիվը՝ 71%-ով (6,9±2,7-ից 2±1), բաց թևերի հաճախումների տոկոսը՝ 77%-ով (36,1±9,7%-ից 8,3±16,65%), իսկ կենտրոնում անցկացված ժամանակահատվածը՝ 34,9%-ով (42,1±27,6-ից 27,4±9,5):

0

20

40

60

80

100

120

Control HK 15 HK 15+Cit

OTop

en t

ime

(sec

)

0

2

4

6

8

10

Control HK 15 HK 15+Cit

TN

tota

l num

ber

010203040506070

Control HK 15 HK 15+Cit

OE

open

ent

ries

(%)

0

10

20

30

40

50

60

Control HK 15 HK 15+Cit

CT ce

ntal

tim

e (

sec)

34

Նկար 2. Առնետների վարքը ԲԽԼ-թեստում ՍՇ-ից 30 օր անց (n=34), M±SD Նշումներ. Control` ստուգիչ խումբ, HK`ՍՇ-ն 30-րդ օր, HK-Cit` ցիտիկոլինի ներարկումից

30 օր անց հիպոկինեզիայի պայմաններում *P<0,05 Ցիտիկոլինի ներարկումը ՍՇ-ն 30 օրերի ընթացքում կանխում է տագնապի

զարգացումը, քանի որ նպաստում է վերը նշված ցուցանիշների փոփոխությանը ՍՇ-ն համեմատ հետևյալ կերպ. բաց թևերում անցկացրած ժամանակը աճում է ավելի քան 6 անգամ (6±8,2-ից 38,5±15), ընդհանուր մուտքերի թիվը՝ գրեթե 2 անգամ (2±1-ից 3,8±1,7), բաց թևերի հաճախումների տոկոսը՝ 6 անգամ (8,3±16,65%-ից 49,45±9,7%), իսկ կենտրոնում անցկացված ժամանակահատվածը նվազում է 44%-ով (27,4±9,5-ից 15,3±13,1):

Ցիտիկոլինի՝ ՍՇ-մբ պայմանավորված խանգարումները շտկելու ունակությունը բնութագրելու նպատակով ուսումնասիրվել է նաև պատրաստուկի ազդեցությունը շարժողական սահմանափակումով պայմանավորված առնետների կոորդինացիայի խանգարումների վրա (նկար 3A,3B): Ստացված տվյալները վկայում են, որ 15 և 30 օրեր տևողությամբ ՍՇ-ը բերում է կոորդինացիայի խախտմանը, ինչը արտահայտ-վում է «Rota-Rod Treadmill» թեստում առնետների թմբուկի վրա անցկացրած ժամանակի նվազեցմամբ ստուգիչ խմբի համեմատ 40%-ով (49±19,7-ից 29,5±11,5) և 85%-ով (49±19,7-ից 7,2±3,4) համապատասխանաբար:

0

20

40

60

Control HK 30 HK 30+Cit

OTop

en t

ime

(sec

)

0

5

10

Control HK 30 HK 30+Cit

TN

tota

l nu

mbe

r

0

20

40

60

Control HK 30 HK 30+Cit

OE

open

ent

ries

(%)

0

20

40

60

Control HK 30 HK 30+Cit

CT

cent

al ti

me

(s

ec)

35

Նկ. 3. Առնետների կոորդինացիայի փոփոխությունը ՍՇ-ից 15 և 30 օր անց (n=34), M±SD

Նշումներ. А) Control`ստուգիչ խումբ, HK` ՍՇ-ն 15-րդ օր, HK-Cit`ցիտիկոլինի ներարկումից 15 օր անց հիպոկինեզիայի պայմաններում В) Control` ստուգիչ խումբ, HK`ՍՇ-ն 30-րդ օր, HK-Cit`ցիտիկոլինի ներարկումից 30 օր անց հիպոկինեզիայի պայմաններում *P<0,05

Ցիտիկոլինի կիրառումը ՍՇ-ն պայմաններում ցույց տվեց, որ դեղամիջոցը կան-

խում է նաև մոտոր կոորդինացիայի խախտումը նշված պայմաններում: Այսպես, ՍՇ-ն 15 և 30 օրերում առնետների մոտ ցիտիկոլինի ներարկման պայմաններում սակա-վաշարժության համեմատ նկատվում է մոտոր կոորդինացիայի բարելավում, ինչը արտահայտվում է թմբուկի վրա անցկացրած ժամանակի մեծացմամբ ավելի քան 1,5 (29,5±11,5-ից 47,5±15,5) և 5 անգամ (7,2±3,4-ից 38,7±12,9) համապատասխանաբար:

Այսպիսով, ցիտիկոլինի ՍՇ-մբ պայմանավորված խանգարումները շտկելու հատ-կության ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ այն կանխում է շարժողական ակտի-վության սահմանափակմամբ պայմանավորված տագնապի զարգացումը և մոտոր կոորդինացիայի խանգարումները: Հաշվի առնելով պատրաստուկի որպես էնդոգեն բնույթի միացության անվտանգությունը, կատարված հետազոտությունը հիմնա-վորում է վերջինիս կիրառումը սակավաշարժ ապրելակերպով անձանց կողմից:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Акопян В.П. Гипокинезия и мозговое кровообращение. // Медицина: Москва, 1999. – C.120-151

2. Федеров И.В. – В кн.: Обмен веществ при гиподинамии. – М., 1982. – С.17-25 3. Saver J.L. Citicoline: update on a promising and widely available agent for

neuroprotection and neurorepair. // Rev. Neurol. Dis. – 2008;5(4):167-177

0

10

20

30

40

50

60

Control HK-15 HK-15+Cit

AԹ

մբու

կիվր

աա

նցկա

ցրա

ծժա

մանա

կը(վ

րկ)

0

10

20

30

40

50

60

control HK-30 HK-30+Cit

B

Թմբ

ուկի

վրա

անց

կացր

ած

ժամա

նակը

(վրկ

)

36

4. Dávalos A., Secades J. Citicoline preclinical and clinical update; 2009–2010. // Stroke. – 2011;42:36-39

5. Tamura A., Graham I.D. et al. Focal cerebral ischemia in the rat: Description of technique and early neuropathological consequences following middle cerebral artery occlution. // Journal Cerebral Blood Flow Metabolism. – 1981(1):53-60

6. Ader R., Weijnen J., Maleman P. Retention of a passive avoidance responses as a function of the intensity and duration of electric shock. // Psychon. Sci. – 1972;26:125-132.

7. Yang YR., Chang HC., Wang PS. et al. Motor performance improved by exercises in cerebral ischemic rats. // J Mot Behav. – 2012;44(2):97-103

8. Hall C.S. Emotional behvior in the rat. defecation and urination as measures of individual differences in emotionality. // Journal of Comparative Psychology. – 1934;18:382-403

9. Seredenin, S.B., Voronina T.A. et al. Pharmacogenetic concepts of anxiolytic effect. // Vestnik RAMN. – 1998;11Н3-9

10. Analyzing ANOVA Designs. – Biometrics Information Handbook 5. – 1995, 07, P.9

ВЛИЯНИЕ ЦИТИКОЛИНА НА ИЗМЕНЕНИЯ

ПОВЕДЕНЧЕСКИХ РЕАКЦИЙ КРЫС, ВЫЗВАННЫХ ГИПОКИНЕЗИЕЙ

Т.С. Григорян1, М.Г. Баласанян2

1ЕГМУ, Кафедра клинической фармакологии 2ЕГМУ, Кафедра фармакологии

РЕЗЮМЕ Представленые даные свидетельствуют о способности цитиколина устранять нейро-

поведенческие последствия гипокинезии. В тесте преподнятого крестообразного лаби-ринта (ПКЛ) выявлено, что введение цитиколина (12,5мг/кг, в/б) на протяжении 15 и, особенно 30, суток сопровождается предотвращением тревожности, вызванной гипоки-незией (ГК), что проявляется улучшением основных параметров, характеризующих поведение крыс в ПКЛ (повышением времени, проведенного в открытых рукавах и центре лабиринта, а также числа посещений открытых рукавов).

Более того, цитиколин предотвращает нарушение моторной координации, вызваннное ограничением двигательной активности, что проявляеться увеличением времени, проведенного животными на барабане в тесте "Rota-Rod Treadmill".

Проведенные результаты в совокупности с данными относительно безопасности цитиколина, как эндогенного соединения, могут явиться основной для рекомендации его в качестве средства для коррекции психоневрологических последствий ГК.

Ключевые слова: гипокинезия, цитиколин, анксиолитическое действие

37

INFLUENCE OF CITICOLINE ON BEHAVIORAL CHANGES, INDUCED BY HYPOKINESIA

T.S. Grigoryan1, M.G. Balasanyan2

1YSMU, Department of Clinical Pharmacology 2YSMU, Department of Pharmacology

SUMMARY Data obtained demonstrated that citicoline appears ability to prevent disturbances caused by

movement restriction and eliminates neurobehavioral consequences of hypokinesia. Thus, intraperitonial injection of citicoline, during 15- and especially 30-days (at dose of 12,5mg/kg, twice a day) accompanied by improvement of main parameters characterized rats behavior in the "Elevated plus maze" test (open time, open entries and central time). Moreover, citicoline eliminates motor coordination disability caused by movement restriction, which manifested by increasing time spending on the drum in the "Rota-Rod Tredmil" test. Demonstrated results indicate that citicoline as an endogenous safe compound could be effective agent for prevention development of psychoneurological consequences under the condition of hypokinesia for patients with movement restriction.

Keywords: hypokinesia, citicoline, anxiolytic activity

38

ՔՐՈՆԻԿԱԿԱՆ ՓՈՐԿԱՊՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Ն.Գ. Խոստիկյան¹, Ա.Ս. Հակոբյան², Գ.Ա. Հակոբյան¹

1ԵՊԲՀ, ախտաբանական անատոմիայի և կլինիկական մորֆոլոգիայի ամբիոն

2«Իզմիրլյան» ԲԿ, կոլոպրոկտոլոգիայի ամբիոն Բանալի բառեր. քրոնիկական փորկապություն, դոլիխոսիգմա, մորֆոլոգիա Ներածություն. Ներկայումս բժշկության մեջ փորկապության հասկացությունը

բուռն քննարկումների առարկա է հանդիսանում, այն արդիական խնդիր է և մշտա-պես գտնվում է հետազոտողների ուշադրության կենտրոնում: Փորկապությամբ տա-ռապում են 60-ից բարձր տարիքի մարդկանց 40%-ը, որը նկատելիորեն ազդում է կյանքի որակի, աշխատանքի արտադրողականության վրա, որոնք էլ այս պաթոլոգի-ան և համապատասխանաբար դրա արդյունավետ բուժման ընտրությունն ու ան-վտանգությունը դարձնում են կարևոր սոցիալ-տնտեսական խնդիր:

Փորկապությամբ տառապում է մեծահասակ ազգաբնակչության ավելի քան 25%-ը, իսկ 65-ից բարձր տարիքի հիվանդների 50% օգտագործում են լուծողականներ [5,13]: Փորկապություն (կոնստիպացիա, օբստիպացիա) նշանակում է աղիքի դա-տարկման ֆունկցիայի կայուն կամ ընդմիջվող խանգարում, իսկ փորկապության համախտանիշը, որպես կանոն տարբեր սուբյեկտիվ ախտանիշների համալիր է, որը կապված է աղիքի դատարկման պրոցեսի խանգարման հետ [7]: Չնայած խառը սնման պայմաններում մարդու համար ֆիզիոլոգիական համարվում է օրական մեկ անգամ առավոտյան առանց դժվարության աղիների դատարկումը, որն ուղեկցվում է պարունակությունից ազատվելու զգացողությամբ [8]: Մյուս կողմից բուսական բջջանքով հարուստ սնունդ ընդունելու, ապրելու վայրի փոփոխության հետ կապ-ված կարող է տեղի ունենալ դեֆեկացիայի հաճախականությոն ավելացում օրական 2-3 անգամ, որը համարվում է նորմա:

Արդիականությունը. Ամբողջ աշխարհում քրոնիկ փորկապության պատճառով բժիշկներին դիմում են հաճախ: Քրոնիկ փորկապության կապակցությամբ դիմելիու-թյունը 2-րդ տեղում է՝ թութքից հետո: Վերջին տարիներին մեր երկրում նույնպես հաճախացել է փորկապությամբ տառապողների թիվը: Խնդիր արդիական է նաև այն իմաստով, որ բացի աղիքային դրսևորումներից առկա են արտաաղիքային լուրջ ախտանիշներ [4]: Ներկայումս գիտական գրականության և պրակտիկ առողջապա-հության մեջ փորկապության առկայությունը գնահատվում է ֆունկցիոնալ հիվան-դությունների վերաբերյալ Հռոմեական 3-րդ կոնսենսուսում (2005թ.) առաջարկված չափանիշներով: Համաձայն դրա, ֆունկցիոնալ փորկապություն պետք է համարել վիճակը, երբ առկա են ստորև նշված 2 և ավելի հիմնական նշանների համակցումը, որոնք հիվանդներն ունենում են վերջին տարվա ընթացքում ոչ անընդհատ 12 շաբաթ [2,7]: Այժմ փորկապություն ախտորոշումը դրվում է ախտանիշների 6 ամիս առկա լինելու դեպքում [11]:

39

Այդ ախտանիշներն են. 1) աղիքի պարունակության դատարկման դանդաղում (շաբաթը 3 անգամից

պակաս). 2) արտազատված կղանքի կոնսիստենցիայի պնդություն, չորություն, ֆրագմեն-

տավորում (ոչխարի կղանքի տիպի), որը վնասում է ուղիղ աղին և անալ շրջանը, ոչ պակաս 25% դեֆեկացիաներում.

3) կղազատումից հետո աղիքի ոչ լրիվ դատարկվելու զգացողություն ոչ պակաս 25% դեֆեկացիաներում.

4) պարունակության կասեցման (օբստրուկցիա անոռեկտալ շրջանում) զգացո-ղություն ուղիղ աղիքում ճիգերի ժամանակ, ոչ պակաս 25% դեֆեկացիաներում.

5) ուժեղ ճիգերի անհրաժեշտություն, չնայած ուղիղ աղու փափուկ պարունակու-թյանը և կղազատման կանչերին, մատնային հեռացման անհրաժեշտություն ուղիղ աղիքից, կոնքի հատակը մատներով պահելու ցանկություն, ոչ պակաս 25% դեֆեկա-ցիաներում.

6) ինքնուրույն կղազատում առաջանում է լուծողականների կիրառումից: Վերը թվարկված ախտանիշները բարդացնում են հիվանդների կյանքը՝ իջեցնելով

կյանքի որակը, հասցնում են դեպրեսիվ վիճակների [14]: Նպատակն ու խնդիրները. Վերջին տարիների գիտական ուսումնասիրություննե-

րում մեծ տեղ է հատկացված փորկապության ձևաբանությանը [1,3]: Կատարված են բավականին նուրբ հետազոտություններ բջջային, մոլեկուլյար մակարդակներում: Հատակապես, որոշ հրապարակումներում բավական լայնորեն է ուսումնասիրված աղիների նյարդային համակարգը: Գրականության աղբյուրներում փորկապությունը գնահատվում է, որպես նեյրոգլիոպաթիա և վերջերս ուսումնասիրվում է նեյրո-գաստրոէնտերոլոգիայի բաժիններում [9,10,12]: Սակայն խթաղու այնպիսի անատո-միական առանձնահատկությունները, որոնք դրսևորվում են կայուն փորկապու-թյամբ, ինչպիսին դոլիխոսիգման է, ձևաբանական առումով անբավարար է ուսում-նասիրված: Մեր նպատակն է այդ խնդրի ձևաբանական ուսումնասիրությունը սուբ-կոմպենսացման վիճակում գտնվող հիվանդների մոտ:

Հետազոտության նյութն ու մեթոդները. Մեր կողմից հիստոլոգիական հետազո-տության են ենթարկվել Երևան քաղաքի «Իզմիրլյան» Բժշկական կենտրոնում 2013թ. վիրահատված 27 հիվանդների սիգմայաձև խթաղիքները: Հիվանդները եղել են 16-63 տարեկան, միջինում` 40, նրանց թվում իգական սեռի 20 և արական սեռի 7 հիվանդ-ներ են հետազոտվել: Այդ հիվանդների մասնահատված սիգմայաձև խթաղիքները մեր կողմից ուսումնասիրվել են տարբեր մեթոդներով: Բոլոր դեպքերի սիգմայձև խթաղիքներից պատրաստվել են պարաֆինային բլոկներ և սերիական հիստոլոգի-ական հատածներ, որոնք ներկվել են հեմատոքսիլին-էոզինով, ալցիան կապույտով, պիկրոֆուքսինով ըստ Վան-Գիզոնի, Նիսլի մեթոդով, Գոլջիի մեթոդով ըստ Ֆոքսի մոդիֆիկացիայի և ուսումնասիրվել են լուսային մանրադիտակով:

Արդյունքներն ու դրանց վերլուծությունը. սիգմայաձև խթաղիքի հիստոլոգիական հետազոտությունը ի հայտ է բերել հետևյալ մորֆոլոգիական փոփոխությունները. լորձաթաղանթի սեփական շերտերի բորբոքային ինֆիլտրացիա լիմֆոցիտներով, պլազմատիկ բջիջներով, նեյտրոֆիլ լեյկոցիտներով, մակերեսային էպիթելի օջախա-յին դեսկվամացիա, գեղձերի կիստոզ փոփոխված տեղամասերով [1,3]: Լորձաթա-

40

ղանթի սեփական մկանային թիթեղիկը որոշ դեպքերում եղել է հիպերտրոֆիայի են-թարկված (նկ. 3):

Ենթալորձային շերտում բոլոր դեպքերում նկարագրվել է այտուց, ուռճացում, կոլագենային թելերի փեղեքում, մանր անոթների գերարյունություն, ստազ, մանր արյունազեղումներ, լիմֆոիդ ֆոլիկուլների հիպերպլազիա` ռեակտիվ կենտրոննե-րով և նրանց անոթավորմամբ (նկ. 3,4):

Բոլոր ուսումնասիրված դեպքերում մկանային շերտը ենթարկված է եղել տարբեր աստիճանի արտահայտվածությամբ հիպերտրոֆիայի, ինչպես նաև առկա է եղել մկանային թելիկների փեղեքում միմյանցից: Միջմկանային գանգլիոններին հարող հատվածներում հատկապես երկայնական հարթ մկանային շերտում հայտնաբերվել են անգիոմատոզի երևույթներ (նկ. 1): Հատկանշական է նաև հայտնաբերված միջմկանային ֆիբրոզը ծավալուն դաշտերի և երկայանական մկանային շերտի թելերի միջև ուղղահայաց խրձերի ձևով [3] (նկ. 2,4):

Միջմկանային հյուսակի գանգլիոնները մեծամասամբ դեպքերում ունեցել են կլոր, ձգվող կամ ցրված, փռված կազմություն, մնացած դեպքերում նրանք հարթ մկանային թելերի հիպերտրոֆիայի պատճառով, ինչպես նաև նրանց խառը, ցրիվ դասա-վորության հետևանքով փոխել էին իրենց դիրքը` ունենալով ցրիվ ցանցանման կազ-մություն (նկ. 6): Հիստոլոգիական պրեպարատներում 40 անց տարիքի հիվանդների մոտ միջմկանային գանգլիոնները եղել են երբեմն դատարկ, առանց նյարդային բջիջ-ների, երբեմն նեյրոնները ենթարկված են եղել վակուոլային դիստրոֆիայի, առանձին դեպքերում գանգլիոնների մեջ ներաճած են եղել մանր անոթներ [3,6] (նկ. 5,6):

Բավականին հետաքրքիր էին միջմկանային գանգլիոնների ձևաբանական փոփոխությունները մինչև 30 տարեկան հիվանդների մոտ: Նրանց մեծամասնության մոտ միջմկանային գանգլիոնները ենթարկված էին հիպերպլազիայի՝ գլիայի բջիջների հաշվին: Աղիքի շճաթաղանթի հաստացում, անոթների գերարյունություն և շուրջ անոթային թույլ արտահայտված բորբոքային ինֆիլտրացիա է հայտնաբերվել մեծամասամբ դեպքերում: Հարաղիքային ճարպաբջջանքի մանր անոթները բոլոր դեպքերում եղել են գերարյունային վիճակում, իսկ միջին տրամաչափի անոթներում հայտնաբերվել է ստազի, թրոմբոզի երևույթներ, թույլ նեյտրոֆիլ լեյկոցիտային ներսփռանքով:

Եզրակացությունները. Պրեպարատների մանրադիտակային հետազոտությունը թույլ է տվել եզրակացնել, որ աղիքի պատի բոլոր շերտերում առկա են տարբեր արտահայտվածության ախտաբանական տեղաշարժեր, որոնք առավել վառ են արտահայտված 40-ից բարձր տարիքային խմբի երկու սեռերի մոտ: Առավելապես ակնհայտ է աղիքի պատի բոլոր շերտերի քրոնիկական բորբոքային ինֆիլտրացիան, ենթալորձային շերտի այտուցը, ուճեցումը, մկանային շերտի հիպերտրոֆիան, ֆիբրոզը, անգիոմատոզը, մկանաթելերի օջախային դիստրոֆիկ փոփոխությունները: Միջմկանային գանգլիոններում հայտնաբերված վակուոլային դիստրոֆիայի, ուճեցման, նեկրոզի պատճառով գանգլիոններում նեյրոնների քանակական հաշվարկը կատարվել է դժվարությամբ: Գանգլիոնները փռված, ցրված և դատարկ են գնահատվել այն դեպքերում, երբ առավել արտահայտված է եղել մկանային շերտի փեղեքումը, այտուցը, ֆիբրոզը և անգիոմատոզը:

41

Նկ. 2. Տարածուն, օջախային ֆիբրոզ մկանային տարբեր շերտերի միջև

(պիկրոֆուքսին ×100)

Նկ. 1. Սիգմայաձև աղիքում հայտնաբերված մորֆոլոգիական տեղաշարժերը

դոլիխոսիգմայի ժամանակ ներկման տարբեր մեթոդներով

Նկ. 3. Ենթալորձային շերտի այտուց, ուռճացում, մկանախրձերի փեղեքում

(հեմ-էոզին ×100)

Նկ. 4. Ենթալորձային շերտի նոթների գերարյունություն, ստազ, միջմկանային

տարածությունում ֆիբրոզ (ալցիան կապույտ ×100)

Նկ. 5. Շրջանաձև մկանային շերտում օջախային անգիոմատոզ ստազի երևույթներով (հեմ-էոզին ×100)

Նկ. 6. Մկանային շերտի անոթների ներաճ փռված գանգլիոնների շուրջը

(պիկրոֆուքսին ×100)

42

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Говорухина О.А. Морфологические критерии этиологии и патогенеза функцио-нального мегаколона у детей. – Автореф. дисс. канд. мед.наук, 2005. – 20с.

2. Кольченко И.И. Функциональный запор: Вопросы диагностики и терапевтические подходы обзор литературы. – Диссертация канд. мед. наук, Москва, 2002

3. Лымарь М.С. Аспекты диагностики и хирургическое лечение хронического запора у взрослых. – Автореф. дисс. канд. мед.наук, 2008. – 37c.

4. Мосин А.В. Клиническое значение лапароскопической биопсии толстой кишки в дифференциальной диагностике у детей с хроническими запорами. – Автореф. дисс.к.м.н. по педиатрии, 2003. – 31c.

5. Парфенов А.И. Энтерология. – Руководство для врачей. – 2-е изд.-М.:ООО Медицинское информационнное агенство, 2009. – 880с.

6. Рыжов Е.А., Ким Л.А., Попова М.В. и соавт. Клинико-морфологическая характе-ристика изменений кровообращения в толстой кишки у детей с органическим и функциональным колостазом // Архив патологии. 2010, N6, С.43-45

7. Самсонов А.А. Синдром хронического запора // Российский медицинский журнал. 2009 – N 4. – С.233-237

8. Bassoti G., Bellini M., Pucciani F. et al. Italian Constipation Study Group. An extended assessment of bowel habits in a general population // World J. Gastroenterol. 2004;10:713-716

9. Basssoti G. et al. Can functional constipation be considered as a form of enteric neurogliopathy? // Glia, 2011;59:345-350

10. Basssoti Gabrio, Vincenzo Villanacci et al. Enteric glial cells and their role in gastrointestinal motor abnormalities: Introducing the neuri-gliopathies // World J Gastroenterol. 2007 Aug 14;13(30):4035-4041

11. Drossman D.A, Dumitrascu D.L. Rome III: new standard for functional gastrointestinal disorders J.Gastroenterstine Liver Dis sep. 2006 Vol 15 N3 237-241

12. Furness John B. The enteric nervous system and neurogastroenterology // Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology. May 2012;9:286-294

13. Mihaylov S., Stark C., McColl E. et al. Stepped treatment of older adults on laxatives The STOOL trial // Health Technol. Assess. – 2008;12(13)1-60

14. Mugie S.M. Unraveling childhood constipation. – Dissertation Pathophisiology, Diag-nostics & Treatment, Faculty of Medicine, University of Amsterdam, 2014 // Nat Rev Gastroenterol Hepatol. – 2011;8:502-511

43

МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ХРОНИЧЕСКОГО ЗАПОРА

Н.Г. Хостикян1, А.С. Акопян2, Г.А. Акопян1

1ЕГМУ, Кафедра патологической анатомии и клинической морфологии 2МЦ «Измирлян», Кафедра колопроктологии

РЕЗЮМЕ Вышеуказанными методами нами были подвергнуты гистологическому исследованию

отделы сигмовидной кишки страдающих долихосигмой оперированных больных. Иследовано 27 больных 16-63 лет (в средном 40 лет), из них 20 женского и 7 мужского пола. У обоих полов во всех оболочках стенки кишки были выраженные патологические сдвиги, однако выраженные изменения были описаны в межмышечных ганглиях. Они отличались полиморфизмом, в некоторых ганглиях отчетливо подсчитывались гигант-ские нейроны, в других были истощенные нейроны некоторые из которых описывались как пустые. В них имелось вакуольная дистрофия нейронов, наличие воспалительных клеток, полная трансформация ганглиев, гиперплазия глиальных клеток.

Таким образом, наши исследования дополняют имеющиеся в литературе данные от-носящиеся к морфологическим описаниям левых отделов толстой кишки оперированных больных, страдающих хроническим запором в силу различных причин.

Ключевые слова: хронический запор, долихосигма, морфология

MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF CHRONIC CONSTIPATION

N.G. Khostikyan1, A.S. Hakobyan2, G.A. Hakobyan1

1YSMU, Department of Pathological Anatomy & Clinical Morphology 2MC «Izmirlyan», Department of Coloproctology

SUMMARY Sigmoid large intestines of 27 operated patients have undergone histological investigation

(20 females, 7 males, aged from 16-63, average age 40). The morphological investigation of the intestinal wall has revealed chronic inflammatory infiltration of the mucous layers, edema of submucosal layer, swelling. Hypertrophy of muscular layer, fragmentation, mild fibrosis, angiomatousis of the longitudinal layer, swelling of intermuscular ganglia, vacuolar dystrophy of neurons, existence of inflammatory cells around the ganglia and in their place.The mentioned changes are well expressed in both sexes of the group above 40. The changes described by us are similar to those given in the literature concerning the morphology of chronic constipation in general induced by different causes.

Keywords: chronic constipation, dolichosigmoid, morphology

44

ՊԱՆԿՐԵԱՍԻ ԱՄԻԼՈԻԴԱՅԻՆ ԱԽՏԱՀԱՐՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՐԿՐՈՐԴ ՏԻՊԻ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ԺԱՄԱՆԱԿ

Ն.Գ. Խոստիկյան, Լ.Ս. Մարդանյան

ԵՊԲՀ, ախտաբանական անատոմիայի և կլինիկական մորֆոլոգիայի ամբիոն

Բանալի բառեր. կղզյակային ամիլոիդ պոլիպեպտիդ, β-բջջային անբավարարու-թյուն, ապոպտոզ

Ներածություն. Երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետը բնութագրվում է ինչպես ինսուլինառեզիստենտականությամբ, այնպես էլ β-բջջային անբավարարությամբ՝ ֆունկցիայի և/կամ զանգվածի իջեցումով [5]: Վերջինիս մորֆոլոգիական բնութա-գրիչներից մեկը կղզյակներում ամիլոիդային զանգվածների կուտակումն է [1]: Դեռևս 1901 թվականին Օպիեն հիպերգլիկեմիայով հիվանդների ենթաստամոքսա-յին գեղձում նկարագրեց «Լանգերհանսի կղզյակների հիալինային դեգեներացիան»: Միայն 1986 թվականին հայտնաբերվեց այն սպիտակուցը, որը պատճառ էր դառնում կղզյակների ախտահարման [2]: Այդ սպիտակուցը կղզյակային ամիլոիդ պոլիպեպ-տիդն էր կամ ամիլինը: Այն իրենից ներկայացնում է 37 ամինաթթուներից կազմված պոլիպեպտիդ, որի նախորդող տարբերակը պրոամիլինն է [3]: Ամիլինը կոսեկրեց-վում է ինսուլինի հետ 100:1 հարաբերությամբ: Մետաբոլիկ դերը կայանում է նրա-նում, որ նվազեցնում է սննդի՝ ստամոքսից դատարկման ժամանակը՝ այսպիսով կանխելով պոստպրանդիալ գլյուկոզայի բարձրացման պիկերը: Հիպոգլիկեմիկ ազ-դեցություն է թողնում նաև ընկճելով գլյուկագոնի սինթեզը [4]: Ինսուլինառեզիստեն-տության պայմաններում, երբ ինսուլինի ծայրամասային էֆեկտները խաթարված են, նրա նկատմամբ պահանջը մեծանում է, և β-բջիջները սկսում են ավելի մեծ քանա-կությամբ սինթեզել ինսուլին: Ինսուլինի հետ մեկտեղ սինթեզվում է նաև մեծ քա-նակությամբ պրոինսուլին, պրոամիլին, ամիլին: Պրոամիլինի մեծ քանակները կու-տակվում են բջջի ներսում, ագրեգացվում են և սկիզբ են դնում ներբջջային ամիլոի-դոգենեզի [6]: Դուրս մղվելով բջջից պրոամիլինի վեզիկուլյար կուտակումները հասունանում են և դառնում են ամիլոիդի ֆիբրիլյար կոմպոնենտը: Ամիլոիդի այս կուտակումները β-բջջի համար տոքսիկ միացություն են և պատճառ են դառնում β-բջջի ապոպտոզին. ամիլոիդը նպաստում է կալցիումական անցուղիների բացման, իոնների ներհոսքին, սա էլ բերում է քրոմատինի կոնդենսացիայի,ԴՆԹ-ֆրագմեն-տացիայի և բջջի մահվան [7-8]:

Թեմայի արդիականություն. Տարեցտարի ավելացող շաքարային դիաբետի նոր դեպքերը և նրա բարդությունների հետ կապված մահացության բարձրացումը դարձ-նում են այն համաշխարհային սոցիալական հիմնախնդիր: Ըստ ՀԱԿ-ի, 2030-ին դիաբետով հիվանդների թիվը կհասնի 530 մլն-ի: Դիաբետով հիվանդացությունը բարձրանում է ճարպակալման հետ զուգահեռ:

Ինչպես նշվեց, երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետը բնութագրվում է ինչպես ինսուլինի ազդման (ինսուլինառեզիստենտություն), այնպես էլ սեկրեցիայի (β-բջջա-յին անբավարարություն) խաթարումներով: Հայտնի է, որ միջավայրային պայմաննե-

45

րը (մասնավորապես սննդային առանձնահատկությունները և նստակյաց կենսա-կերպը) մեծ դեր ունեն ինսուլինառեզիստենտականության զարգացման գործում, իսկ գենետիկան ավելի մեծ դեր ունի β-բջջային անբավարարության գործում: Հատկա-նշական է, որ առավելապես ինսուլինառեզիստենտ անհատները դրսևորում են ճար-պակալման ֆենոտիպ, իսկ β-բջջային դիսֆունկցիայով անհատները առանց ճարպա-կալման ֆենոտիպ: Հայտնի է նաև այն փաստը, որ կան հիվնանդներ, որոք ի սկզբա-նե ունեն β-բջջային անբավարարություն, իսկ ինսուլինառեզիստենտ անհատների մոտ β-բջջային անբավարարություն զարգանում է հիվանդության պրոգրեսիայի ար-դյունքում: Այս դեպքւմ մոնոթերապիան հիպոգլիկեմիկ դեղամիջոցներով արդեն անարդյունավետ է, և հիվանդները կարիք ունեն լրացուցիչ բուժման: Որքանով է կղզյակների ախտահարումը կապված կղզյակային ամիլոիդ պոլիպեպտիդի հետ՝ մարդու պանկրեասի վրա կատարված հետազոտությունները սահմանափակ են և հակասական: Իսկ ինչպիսի ինտենսիվությամբ են արտահայտված ամիլոիդային կուտակումերը դիաբետով հիվանդ ճարպակալումով և առանց ճարպակալման խմբերում, գրականության մեջ գտնել չհաջողվեց:

Նպատակն ու խնդիրները. Այս հետազոտության նպատակն է ուսումնասիրել՝

1. երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդ անձանց ենթաստամոքսային գեղձում ամիլոիդային կուտակման առանձնահատկությունները.

2. ամիլոիդային կուտակման ինտենսիվությունը դիաբետով հիվանդ ճարպակա-լումով և առանց ճարպակալման խմբերում.

3. ամիլոիդի կուտակման տարիքային առանձնահատկությունները:

Այս նպատակների իրագործման համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել պանկրե-ասի հյուսվածքի կտորները դիաբետով հիվանդ, ինչպես նաև հսկիչ խմբերում:

Հետազոտության նյութն ու մեթոդները. Հետազոտության մատերիալ են հանդի-սացել 90 հիվանդության պատմություններ և մահվան արձանագրություններ: Դեպ-քերն ուսումնասիրվել են 2013 թվականի հունվարից մինչ 2014 թվականի օգոստոսն ընկած ժամանակահատվածը: Դեպքերի հավաքագրման համար կիրառվել է պա-տահական ընտրանքի մեթոդը. հավաքագրվել են յուրաքանչյուր շաբաթվա չորեք-շաբթի օրվա աուտոպսիոն մատերիալները: Դեպքերից 60-ի պարագայում հիմ-նական հիվանդություն է հանդիսացել երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետը, իսկ 30-ի պարագայում՝ կլինիկորեն հիպերգլիկեմիան, ինչպես նաև անամնեստիկ դիաբետը բացակայում էր և մակրոսկոպիկ գեղձի պոչը հասնում էր փայծաղի դրունքին, գեղձի բլթակավորությունը պահպանված էր,ատրոֆիան և լիպոմատոզը բացակայում էին: Հյուսվածաբանական հետազոտության համար վերցվել են կտորներ գեղձի գլխից, մարմնից, պոչից: 10%-անոց նեյտրալ ֆորմալինով ֆիքսելուց հետո պարաֆինային բլոկները ներկվել են հեմատոքսիլին-էոզինով, կոնգո-ռոտով, Վան-Գիզոնի մեթոդով:

Գրականության մեջ հայտնի տվյալների ուսումնասիրման և վերլուծման համար օգտագործվեց medline-search տվյալների բազան: Մինչ 2014 թվականի հուլիսն ընկած ժամանակահատվածը առկա էին ավելի քան 170000 հղումներ, որոնցից շատ քչերն էին ուղղակիորեն առընչվում թեմային:

46

Ստացված արդյունքների վերլուծություն. Յուրաքանչյուր դեպքի մանրամասն հյուսվածաբանական հետազոտոությունից հետո դիաբետիկ 60 դեպքերից 17-ում երկ-րորդ տիպի շաքարային դիաբետ ախտորոշումը փոխվեց երկրորդային դիաբետի: 17 դեպքերից 15-ի դեպքում դիաբետը առաջացել էր քրոնիկական պանկրեատիտի ֆոնի վրա, իսկ երկու դեպքերի պարագայում առկա էր հեմոքրոմատոզ (ինչը հաստատավեց Պեռլսի ռեակցիայով): Այսինքն թեմային առնչվող դիաբետիկ դեպքերը մնացին 43-ը: Յուրաքանչյուր դեպքի համար՝ ինչպես դիաբետիկ, այնպես էլ ստուգիչ խմբի, որոշվեց Մարմնի զանգվածի ինդեքս (ՄԶԻ) և դեպքերը բաժանվեցին ճարպակալումով և առանց ճարպակալման խմբերի: Դիաբետիկ խմբում առանց ճարպակալման դեպքերի թիվը հասնում էր 20-ի, իսկ ճարպակալումով դեպքերի թիվը 23 էր: Ստուգիչ խմբում առանց ճարպակալման դեպքերի թիվը 13 էր, իսկ ճարպակալումով դեպքերի թիվը՝ 17: Հետազոտվող խմբերի տվյալները ներկայացված են աղ.1-ում:

Աղյուսակ 1

Հետազոտվող խումբ ՄԶԻ

Միջ. տարիք Սեռ

Մահվան անմիջական պատճառը (միջ.)

Դիաբետիկ ա/ճ* <25կգ/մ2 68,3 67% իգ. Գլխուղեղի արյան

շրջանառության սուր խանգարում (71%)

Դիաբետիկ ճարպակալումով

>25 կգ/մ2 61,1 58% ար. Սրտամկանի ինֆարկտ (85%)

Ստուգիչ ա/ճ* <25կգ/մ2 77,4 71% ար. Նորագոյացություններ

մահացու բարդություններով (82%)

Ստուգիչ ճարպակալումով >25 կգ/մ2 64,1 59% ար. Սրտամկանի ինֆարկտ (82%)

*առանց ճարպակալման

Պանկրեասի կտորների հյուսվածաբանական նկարագրությունը. Նշենք, որ հաշ-վարկային հետազոտությունները կատարվում էին կտորների ամենաներկայացուց-չական դաշտերում: Այսպես, ստուգիչ ճարպակալումով խմբի պանկրեասի կտորնե-րում գերակշռում էին մեծ կղզյակները,իսկ ամիլոիդային ախտահարումները մեծա-մասամբ բացակայում էին կամ թույլ էին արտահայտված (նկ 1): Ստուգիչ առանց ճարպակալման խմբում գերակշռում են փոքր կղզյակները, որոնք ատրոֆիկ են և ամիլոիդով ախտահարված: Վերջինս հատկապես նստած էր ներկղզյակային անոթ-ների պատերում (նկ. 2): Տարիքային գործոնը տվյալ խմբում էական նշանակություն չուներ: Դիաբետիկ առանց ճարպակալման գեղձերի ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ դեպքերի մեծամասնութունում ամիլոիդային կուտակումները ավելի ին-տենսիվ են ախտահարում ինչպես ներկղզյակային, այնպես էլ ներգեղձային անոթներ (նկ. 3): Ճարպակալումով և դիաբետիկ խմբում դարձյալ ամիլոիդային կու-տակումները ունեին ներկղզյակային հարանոթային տեղակայում,իսկ որոշ դեպքե-րում նույնիսկ բացակայում էին (նկ. 4):

47

Նկ.1. ա)հեմ էոզին բ)կոնգո կարմիր խոշ. ×400

Նկ. 2. ա)հեմ-էոզին, բ)կոնգո-կարմիր, խոշ. ×400 անգամ

Նկ. 3. ա)հեմ-էոզին, բ)կոնգո կարմիր

48

Նկ. 4. ա)հեմ-էոզին, բ)կոնգո կարմիր, գ)Վան-Գիզոն (խոշ.×100,) դ)Վան-Գիզոն (խոշ. ×400)

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 1. Ամիլոիդային ախտահարում առկա էր ինչպես դիաբետիկ, այնպես էլ

առանց դիաբետի խմբերում: Ընդ որում ամիլոիդային ախտահարումը ոչ միայն ներկղզյակային տեղակայում ուներ, այլև՝ արտակղզյակային հարանոթային:

2. Դեպքերի մեծամասնությունում գրականության մեջ նկարագրված կղզյակի դասական ախտահարումները բացակայում էին, այսինքն մահացու բարդություն-ները զարգանում էին ավելի շուտ քան ամբողջ կղզյակը կտեղակայվի ամիլոիդով:

3. Տրամաբանորեն սպասվելիք արդյունքը, որ դիաբետիկ ճարպակալումով խմբում պետք է ամիլոիդային ախտահարումները պետք է ավելի ինտենսիվ լինեին մեր կողմից կատարված հետազոտություններում չհաստատվեց:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Catherine A, Jurgens, β-Cell Loss and β-Cell Apoptosis in Human Type 2 Diabetes are Related to Islet Amyloid Deposition // Am.J. Pathology. 2011 June;178(6):2632-2640

2. IAPP islet amyloid polypeptide [Homo sapiens (human)] Gene ID: 3375, updated on 15-Sep-2014

3. Islet amyloid polypeptide precursor [Homo sapiens]. NCBI. (the current NCBIRefSeq)

4. Higham CE, Hull RL, Lawrie L, Shennan KI, Morris JF, Birch NP, Docherty K, Clark Ah."Processing of synthetic pro-islet amyloid polypeptide (proIAPP) 'amylin' by recombinant prohormone convertase enzymes, PC2 and PC3, in vitro". // Eur. J. Biochem. 2000;267(16):4998–5004

5. Kahn S.E. The relative contributions of insulin resistance and beta-cell dysfunction to the pathophysiology of Type 2 diabetes. // Diabetologia. 2003 Jan;46(1):3-19

6. Sanke T, Bell GI, Sample C, Rubenstein AH, Steiner DF. "An islet amyloid peptide is derived from an 89-amino acid precursor by proteolytic processing". // J. Biol. Chem. 1988;263(33):17243-17246.

7. Tatyana Gurlo, Sergey Ryazantsev, Chang-jiang Huang, Michael W. Yeh, Howard A. Reber, O. Joe Hines, Timothy D. O'Brien, Charles G. Glabe, and Peter C. Butler Evidence for Proteotoxicity in β Cells in Type 2 Diabetes and Toxic Islet Amyloid Polypeptide Oligomers Form Intracellularly in the Secretory Pathway. // Am J Pathol. Feb 2010;176(2):861-869

49

8. Weir GC, Laybutt DR, Kaneto H, Bonner-Weir S, Sharma A. Beta-cell adaptation and decompensation during the progression of diabetes. // Diabetes. 2001;50(Suppl 1):8154-http://dx.doi.org/10.2337/diabetes.50.2007.S154

9. Zraika S, Hull RL, Udayasankar J, Aston-Mourney K, Subramanian SL, Kisilevsky R, Szarek WA, Kahn SE. Oxidative stress is induced by islet amyloid formation and time-dependently mediates amyloid-induced beta cell apoptosis. // Diabetologia. 2009 Apr;52(4):626-635

МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ АМИЛОИДНОГО ПОРОЖЕНИЯ ПАНКРЕАСА ПРИ САХАРНОМ ДИАБЕТЕ ВТОРОГО ТИПА

Н.Г. Хостикян, Л.С. Марданян

ЕГМУ, Кафедра патологической анатомии и клинической морфологии

РЕЗЮМЕ

Второй тип сахарного диабета характеризуется как инсулинарезистентностью так и β-клеточной недостаточностью (снижением функции и/или массы). Одним из морфоло-гических особенностей является амилоидное порожение островков. В нашей работе мы исследовали отложение амилоида в островках панкреаса и показали, что амилоидные порожения бывают как у диабетиков, так и в контрольной группе. Мы показали что амилоидные осаждения бывают как и в сосудах островковой ткани ,так и в не. Особенно интенсивно осождения были у диабетиков с фенотипом без ожирения. Интересно, что в нашем исследовании мы не повстречали классические амилоидные массы в островках. Это означает, что смертельные осложнения развиваются раньше, чем весь островок заменится амилоидными массами.

Ключевые слова: амилоид, β-клеточная недостаточность, апоптоз

PANCREATIC AMYLOID DEPOSITION MORPHOLOGICAL SPECIALITY IN CASE OF 2-TYPE DIABETES MELLITUS

N.G. Khostikyan, L.S. Mardanyan

YSMU, Department of Pathological Anatomy & Clinical Morphology

SUMMARY

Type too diabetes mellitus characterized both insulin resistensy and β-cell failure (mass and/or function decreasing). Pathological hallmark of islet morphology is amyloid depositon and its conseqense β-cell apoptosis. In our study we investigated amyloid deposition in pancreatic samples and revealed that amyloid occurs both in diabetic obese and non obaese and non diabetic obaese and non obaese cases.We revealed that there were amyloid deposition in the intraislet perivascular, extraislet perivascular and periductal spaces. Especially more intensive amyloid deposition occurs in diabetic non obese group. Interestingly, in our study we didn’t meet classical amyloid masses in islet. That means letal complications develop prior than whole islet will be replaced by amyloid.

Keywords: β-cell failure, apoptosis, amyloid

50

ՍԻԳՄԱՅԱՁԵՎ ԽԹԱՂԻՔԻ ԿԼԻՆԻԿԱՁԵՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԴՈԼԻԽՈՍԻԳՄԱՅՈՎ ՏԱՌԱՊՈՂՆԵՐԻ ՄՈՏ

Գ.Ա. Հակոբյան

ԵՊԲՀ, ախտաբանական անատոմիայի և կլինիկական մորֆոլոգիայի ամբիոն

Բանալի բառեր. քրոնիկական փորկապություն, դոլիխոսիգմա, մորֆոլոգիա

Ներածություն. Հաստ աղիքի անատոմիական առանձնահատկությունների և

անոմալիաների հիմնական կլինիկական դրսևորումը մեծահասակների մոտ փոր-կապությունն է, որի կապակցությամբ հաճախ են դիմում գաստրոէնտերոլոգներին [2,8]: Քրոնիկական կոլոգեն փորկապությունների ամենահավաստի և հաճախ հանդ-իպող պատճառներից մեկը համարվում է հաստ աղու երկարացումը՝ դոլիխոկոլոն, որը հայտնաբերվում է հիվանդների 40% մոտ: Դոլիխոկոլոնը համարում են հաստ աղիքի բնածին երկարացում նյարդային հյուսակների թերզարգացման հետևանքով, որին հետագայում միանում են պատի և որովայնամզի օրգանական և բորբոքային փոփոխությունները: Նկարագրված են դոլիխոսիգմայի առաջացման դեպքեր ծերունական տարիքում, որպես աղիքի պատի նյութափոխանակային պրոցեսների խանգարման արտահայտություն և որպես լուծողականների չարաշահման ար-դյունքում առաջացող ձեռք բերովի վիճակ [4,6]: Դոլիխոսիգմա ախտորոշումը 97,5% դեպքերում դրվում է սիգմայաձև աղիքի 45 սմ և հաուստրայի 5,4 սմ գերազանցելու դեպքում: Հիվանդների մոտ իրիգոսկոպիայի տվյալներով դոլիխոսիգմայի հայտնաբերման հաճախականությունը կազմում է 9,4% [2]:

Արդիականությունը. Քրոնիկական փորկապությունը աշխարհում առկա խնդիր է, այն հանդիսանում է կոլոպրոկտոլոգիայի արդիական և հրատապ հարցերից մեկը: Կարևոր է համարվում այն հանգամանքը, որ ունենալով բազմաթիվ առաջացման պատճառներ, հաճախ դրանով տառապում են աշխատունակ, երիտասարդ մարդիկ: Հիմնական կլինիկական դրսևորումները դոլիխոսիգմայի ժամանակ համարվում են ցավը, մետեորիզմը, փորկապությունը, որովայնի փքման և ծանրության զգացումը, աղիքի ոչ լրիվ դատարկումը [5,8]: Գլխավոր գանգատը, որի կապակցությամբ նրանք դիմում են բժշկի, համառ փորկապությունն է, որի պատճառով հիվանդներն ընդու-նում են լուծողականներ, կատարում են հոգնաներ համարյա ամեն օր, նույնիսկ դրանից հետո աղիները դատարկվում են 5-10 օրը մեկ անգամ: Մյուս կայուն ախտա-նիշը ցավն է, որն ունի ճառագայթող, նոպայաձև բնույթ, կապված չէ սննդի ընդուն-ման հետ և ուժգնանում է ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ [3,6]: Բացի աղիքային դրսևորումներից, հիվանդների մոտ ի հայտ են գալիս այլ օրգան համա-կարգերի ախտահարման երևույթներ [7]: Այդ պատճառով ժամանակին կազմա-կերպված ախտորոշումը և բուժումը զերծ է պահում այլ օրգանների ախտահարումը:

Նպատակն ու խնդիրները. Քանի որ խնդիրը առկա է նաև մեր հանրապետութ-յունում և նպատակ ունենալով հետազոտել սիգմայաձև աղիքի առանձնահատկու-թյունները դոլիխոսիգմայով հիվանդ տղամարդկանց և կանանց մոտ, կատարվել է կլինիկական և հյուսվածաբանական տվյալների համեմատական վերլուծություն:

51

2009-2013թթ. «Իզմիրլյան» ԲԿ էին դիմել 135 հիվանդներ, որոնք գանգատվել էին քրոնիկական փորկապությունից, որովայնի ցավերից, ինքնուրույն կղազատելու բա-ցակայությունից: Նրանց մոտ կլինիկորեն ախտորոշվել էր դոլիխոկոլոն կամ դոլի-խոսիգմա սուբկոմպենսացման շրջանում, քրոնիկ աղիքային անանցանելիություն, սրացումներով: Բոլոր այս հիվանդները՝ (16-70 տարեկան) անամնեզում նշել էին մի քանի տարուց մինչև 20 տարվա փորկապություն: Նրանք բազմիցս ենթարկվել էին պահպանողական բուժման, սակայն անարդյունավետութունը և ինքնուրույն կղա-զատման բացակայությունը ստիպել էին նրանց դիմել վիրաբուժական մասնագի-տացված կլինիկա:

Հետազոտության նյութն ու մեթոդները. Մեր կողմից հետազոտության են ենթարկվել 2010-2013թ. Երևան քաղաքի «Իզմիրլյան» ԲԿ վիրահատված 56 իգական սեռի և 20 արական սեռի հիվանդների սիգմայաձև խթաղիքները: Պատրաստվել են պարաֆինային բլոկներ, սերիական հիստոլոգիական հատածներ, որոնք ներկվել են հեմատոքսիլին-էոզինով, ալցիան կապույտով, տոլոիդին կապույտով, պիկրոֆուքսի-նով ըստ Վան-Գիզոնի, Նիսլի մեթոդով, Գոլջիի մեթոդով ըստ Ֆոքսի մոդիֆիկացի-այի: Համեմատական վերլուծության համար հիվանդները դիտարկվել են 4 տարիքա-յին խմբերում. 1-ին խումբ` մինչև 20 տարեկան, 2-րդ խումբ` 21-40 տարեկան, 3-րդ խումբ` 41-60, 4-րդ խումբ` 61-ից բարձր: Հիվանդների մեծ մասը ընդգրկվել էին 2-րդ տարիքային խմբում, և այդ խմբում գերակշռում էին կանայք: Կլինիկական տվյալնե-րով և ըստ անամնեզի իգական և արական սեռի հիվանդների միջև տարբերություն-ներ չեն հայտնաբերվել: Գրականության որոշ հրապարակումներում արական սեռի մոտ նախահակում է հայտնաբերված փորկապության նկատմամբ պայմանավորված աղիքի կապանային համակարգի անատոմիական և կոնստիտուցիոնալ առանձնա-հատկություններով [1]:

Արդյունքներն ու դրանց վերլուծությունը. Սիգմայաձև աղիքի հիստոլոգիական հետազոտությունը ի հայտ է բերել հետևյալ ձևաբանական փոփոխությունները. լոր-ձաթաղանթի սեփական շերտերի լիմֆոպլազմոցիտար ինֆիլտրացիա, քիչ քանակով նեյրտրոֆիլ լեյկոցիտների և էոզինոֆիլների խառնուրդով: Որոշ դեպքերում նկարա-գրվել է մակերեսային էպիթելի դեսկվամացիա, սեփական մկանային թիթեղիկի հի-պերտրոֆիա: Ենթալորձային շերտում անոթների գերարյունություն, ստազ, այտուց, ուռճացում, թելերի փեղեքում, տարածուն կամ տեղային բորբոքային բջջային կու-տակումներ նկարագրվել են բոլոր տարիքային խմբերում: Մկանային շերտերի հի-պերտրոֆիա նկարագրվել է համարյա բոլոր դեպքերում՝ շերտերից որևէ մեկում պրոցեսի առավել արտահայտվածությամբ: Ոչ բոլոր դեպքերում նկարագրվել է հո-մոգենացում, մկանաթելիկների ֆրագմենտացիա, միջմկանաթելիկային բորբոքային բջջային կուտակումներ հիմնականում լիմֆոցիտներով և պլազմատիկ բջիջներով: Համարյա բոլոր դեպքերում տարբեր արտահայտվածությամբ մկանային պատում նկարագրվել է անգիոմատոզ, այդ անոթների ստազ, որոշ դեպքերում մանր արյունա-զեղումներ և հեմոսիդերոզ (նկ. 1): Երբեմն այդ անոթների շուրջը հայտնաբերվել են նեյտրոֆիլ լեյկոցիտային և էոզինոֆիլային առատ ինֆիլտրատներ և երկու սեռերի մոտ էլ նկարագրվել է մկանային շերտի ֆիբրոզ նուրբ կոլագենային թելիկների և սկլերոզի դաշտերի տեսքով: Միջմկանային գանգլիոնները երկու սեռերի մոտ էլ

52

աչքի են ընկել բազմազանությամբ՝ կլոր, օվալ, երկայնական ձգվող, փռված, ցրված, ուռճացած, դատարկված, փոխարինված բորբոքային ինֆիլտրատով, ներաճած մանր անոթներով, ենթարկված հիպերպլազիայի գլիայի բջիջների հաշվին և ատրոֆիայի (նկ. 1,4): Մինչև 30 տարեկան հիվանդների միջմկանային գանգլիոնները աչքի են ըն-կել հիպերպլազիայի երևույթներով ի հաշիվ գլիալ բջիջների, քանի որ նրանց գանգ-լիոններում հաշվվել են եզակի նեյրոններ վակուոլային դիստրոֆիայի վիճակում (նկ. 2,3): 41-60 տարիքային խմբի հիվանդների միջմկանային գանգլիոնները ցանցանման փռված և ցրված են եղել հատկապես այն դեպքերում, երբ արտահայտված է եղել մկանային շերտի անգիոմատոզը, միջմկանային ֆիբրոզը: Այս խմբի որոշ հիվանդնե-րի միջմկանային գանգլիոնները դատարկված և բորբոքային ներսփռանքով փոխա-րինված են գնահատվել: 61-ից բարձր տարիքային խմբի հիվանդների մոտ միջմկա-նային գանգլիոնները պահպանել էին իրենց ուրվագծերերը, սակայն դատարկված և ապաճական փոփոխությունների ենթարկված են եղել: Հետազոտված տարիքային խմբերի երկու սեռերի հիվանդների մոտ դիտվել է շճաթաղանթի և հարաղիքային ճարպաբջջանքի անոթների գերարյունություն, ստազ, մանր արյունազեղումներ, թույլ հեմոսիդերոզ, բորբոքային ներսփռանքներ կազմված լիմֆոցիտներից և պլազմատիկ բջիջներից, իսկ 21-40 տարիքային խմբի հիվանդների մոտ ներսփռան-քում գերակշռում էին նեյտրոֆիլ լեյկոցիտները և էոզինոֆիլները: Վերոնշյալը և նկարագրված համընդհանուր փոփոխությունները առավել վառ արտահայտված են եղել 2-րդ խմբի՝ 21-40 տարեկան հիվանդների մոտ:

Սիգմայաձև աղիքի մորֆոլոգիական առանձնահատկությունները դոլիխոսիգմայով հիվանդների մոտ

Նկար 1. Մկանային շերտի դեստրուկ-ցիա, ջնջխում, շարակցական հյուս-վածքի և անոթների գերաճով (հեմ-

էոզին (հեմ-էոզին ×100)

Նկար 2. Պահպանված գանգլիոն նեյրոնների դիստրոֆիկ

փոփոխություններով և ստրոմայի այտուցով (պիկրոֆուքսին ×400)

53

Եզրակացությունները. Ստացված արդյունքների վերլուծությամբ կարող ենք եզրակացնել, որ դոլիխոսիգմայով պայմանավորված քրոնիկական փորկապության ժամանակ աղիքի պատի բոլոր շերտերում առաջանում են մորֆոլոգիական փոփո-խություններ՝ սուր և քրոնիկական կոլիտի պատկերով: Բոլոր դեպքերում երկու սեռերի մոտ էլ առկա է եղել մկանային շերտերի հիպերտրոֆիա, ֆիբրոզ, անգիոմա-տոզ, դիսգանգլիոզ, գանգլիոնիտ: Այսպիսով մինչև 30 տարեկան երկու սեռերի հի-վանդների սիգմայաձև խթաղու գանգլիոններում նկարագրվել են փոխհատուցող հի-պերպլաստիկ կենսընթացներ: Ծավալապես մեծացած գանգլիոններում գլիալ բջիջ-ների հիպերպլազիա և քիչ քանակով առկա նեյրոնների վակուոլային դիստրոֆիա է նկարագրվել մինչև 30 տարեկանների մոտ: 61-ից բարձր տարիքային խմբի երկու սեռերի մոտ էլ նկարագրվել է լորձաթաղանթի գեղձերի և միջմկանային գանգլիոն-ների ապաճական պրոցեսներ մինչև անգամ նրանց լրիվ բացակայությամբ: Նկարա-գրված բոլոր մորֆոլոգիական փոփոխությունները առավել վառ են արտահայտված եղել 21-40 տարիքային խմբի երկու սեռերի մոտ էլ:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ 1. Андреев Е.В. Обоснование хирургического лечения идеопатического мегадолихо-

колон. – Автореф.дисс. канд. мед наук, 2006. – 24с. 2. Ачкасов С.И. Аномалии развития и положения толстой кишки. Клиника, диагнос-

тика, лечение. – Диссертация и автореферат докт. мед.наук, 2003. – 297с. и 31с. 3. Валенкевич Л.Н., Яхонтова О.И. Болезни органов пищеварения. – Руководство по

гастроэнтерологии для врачей, 2006. – 656с. 4. Губергриц Н.Б., Наим Д., Голубченко О.К., Подоляка В.Л. Мега- и долохоколон. –

Медицинская газета «Здоровье Украины». – 2006. – N21/1. – С.5-8

Նկար 4. Չափերով խոշոր միջ-մկանային գանգլիոնում պահպանված

մի քանի նեյրոններ (Գոլջիի մեթոդ Ֆոքսի մոդիֆիկացիայով ×100)

Նկար 3. Չափերով խոշոր միջ-մկանային գանգլիոնում պահպանված

մի քանի նեյրոններ (Գոլջիի մեթոդ Ֆոքսի մոդիֆիկացիայով ×100)

54

5. Джавадов Э.А. Диагностика хронического колостаза у больных с долихоколон // Анналы хирургии. – 2009, N3. – С.21-23

6. Джавадов Э.А. Хирургическое лечение больных с хроническим колостазом на фоне долихоколон. – Автореф. дисс. докт. мед. наук. – РУДН, Москва, 2011. – 32с.

7. Мосин А.В. Клиническое значение лапароскопической биопсии толстой кишки в дифференциальной диагностике у детей с хроническими запорами. – Автореф. дис. на соиск. учен. степ. к.м.н., Москва, 2003. – 31с.

8. Осипенко М.Ф. Мега- и долихоколон: клинические проявления, факторы риска, патогенез, диагностика. // Рос. журн. гастроэнтерол., гепатол., колопроктол. – 2005, N4. – С.74-81

КЛИНИКОМОРФОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ СИГМОВИДНОЙ КИШКИ

У ЛИЦ, СТРАДАЮЩИХ ДОЛИХОСИГМОЙ

Г.А. Акопян

ЕГМУ, Кафедра патологической анатомии и клинической морфологии

РЕЗЮМЕ Был исследован операционный материал 76 больных, страдающих долихосигмой. В

результате морфологического исследования стенки сигмовидной кишки была выявлена картина острого и хронического колита, гипертрофия мышечного слоя стенки, фиброз, ангиоматоз, дисганглиоз, отёк межмышечных ганглиев, вакуольная дистрофия нейронов, гиперплазия глиальных клеток ганглий, ганглионит. Отмеченные изменения были более выражены у лиц 21-40 лет обоих полов.

Ключевые слова: хронический запор, долихосигма, морфология

CLINICOMORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF COLON SIGMOIDEUM IN

INDIVIDUALS SUFFERING FROM DOLICHOSIGMOID

G.A. Hakobyan

YSMU, Department of Pathological Anatomy & Clinical Morphology

SUMMARY Sigmoid large intestines of 76 operated patients have undergone histological investigation .

The morphological investigation of the intestinal wall has revealed acute and chronic colitis, hypertrophy of muscular layer, mild fibrosis, angiomatousis of the longitudinal layer, hyperplastic changes of myenteric ganglions, swelling of intermuscular ganglia, vacuolar dystrophy of neurons, ganglionitis.The mentioned changes are well expressed in both sexes of the group 21-40. The changes described by us are similar to those given in the literature concerning the morphology of chronic constipation in general induced by different causes.

Keywords: chronic constipation, dolichosigmoid, morphology

55

ԳԵՐՖՈՆԱՅԻՆ ԼԱՐՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱՍՏԱՏԻԿ ԴԱՇՏԻ ԳԵՆՈՏՈՔՍԻԿՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒՄԸ ԴՆԹ-ԿՈՄԵՏ ՄԵԹՈԴՈՎ

Հ.Ա. Հարությունյան, Գ.Գ. Արծրունի

ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն, կենսաքիմիական և կենսաֆիզիկական

հետազոտությունների լաբորատորիա Բանալի բառեր. էլեկտրաստատիկ դաշտ, ԴՆԹ-կոմետ, արյուն, լեյկոցիտներ

Ներածություն. կենդանի օրգանիզմների էվոլուցիան իրականացվել է արտաքին

էլեկտրաստատիկ դաշտերի (ԷՍԴ) ֆոնային լարվածությունների ազդեցության ներքո [1]: Այն ապահովվում է ժառանգական ապարատի մուտացիոն ներուժով: Որոշ աշխատություններում բերվում են փաստեր գերֆոնային լարվածության ԷՍԴ-րի մուտագեն ակտիվության վերաբերյալ [2]: Կան նաև աշխատանքներ, որոնք վկայում են ԷՍԴ-ի ազդեցության հետևանքով ԴՆԹ-ում կոնֆորմացիոն փոփոխությունների մասին [3,4]: Մյուս կողմից, ԷՍԴ-ի ազդեցությունը ԴՆԹ-ի կառուցվածքի վրա կարող է իրակա-նանալ նաև անուղղակի ճանապարհով: Մասնավորապես, ԴՆԹ-ի վնասմանը կարող են հանգեցնել բարձր ակտիվությամբ օժտված թթվածնի ռեակտիվ ձևերը: Տարբեր հետա-զոտություններում ցույց է տրվել, որ ԷՍԴ-ը բերում է պրոօքսիդանտային պրոցեսների ինտենսիվացմանը [5-7]: Ինչը, ամենայն հավանականությամբ, պետք է անրադառնա ԴՆԹ-ի կառուցվածքի վրա: Թվարկված նախապայմանները հիմք են հանդիսացել գերֆոնային լարվածության ԷՍԴ-րի գենոտոքսիկության ուսումնասիրման համար:

Արդիականություն. ԴՆԹ-ն ունի ֆունկցիոնալ բացառիկ նշանակություն, միևնույն ժամանակ այն` շնորհիվ կառուցվածքային առանձնահատկությունների, բավականին "խոցելի" մոլեկուլ է: Այդ պատճառներով ԴՆԹ-ն ապահովված է տարբեր պաշտպա-նական և ռեպառատիվ համակարգերով: Ելնելով ԴՆԹ-ի կարևորության բացառիկու-թյունից՝ տարբեր արտաքին գործոնների (թե՛ քիմիական, թե՛ ֆիզիկական) բջջի համար վնասակարությունը կամ տոքսիկությունը գնահատվում է հենց այդ մոլեկուլի վրա ունեցած ազդեցությամբ: Նման հետազոտությունները ընդհանրացված են "գենոտոքսի-կության թեստ" խմբի մեջ: Գենոտոքսիկության գնահատման մոտեցումները տարբեր են, սակայն բոլորի նպատակը մեկն. է բացահայտել ԴՆԹ-ի շղթայում կատարված փոփոխությունները: Այդ խնդրի լուծման համար վերջերս լայնորեն կիրառվում է առանձին բջջի միկրո-գել էլեկտրաֆորեզը կամ այլ կերպ ասած ̀Կոմետ թեստը:

Կոմետ թեստն առաջարկվել է Ostling և Johanson կողմից 1984 թվականին, որպես գենոտոքսիկության գնահատման արագ, էժան և զգայուն մեթոդ [8]: Թեստի էությունը կայանում է ագառոզային գելում թաղանթներից զրկված բջջի ԴՆԹ-ի առարկայական ապակու վրա էլեկտրաֆորեզի մեջ: Արդյունքում, ֆլուորեսցենտային մանրադիտմամբ գնահատվում է ԴՆԹ-ի միգրացիայի աստիճանը դեպի անոդ, որն ուղիղ համեմատական է ԴՆԹ-ի շղթայում առկա կտրվածքների քանակին: Մանրադիտման ընթացքում տեսանելի է դառնում սակավ շարժուն "գլխիկը" (head) և առավել շարժուն "պոչը" (tail): Այդ պատկերը հիշեցնում է տիեզերական օբյեկտ` գիսաստղը (կոմետ), ինչն էլ հանդիսացել է որպես այդ մեթոդի անվանում:

56

Այսպիսով, ԴՆԹ-ի կտրվածքների հետևանքով առաջացած շարժուն մասնիկները ձևավորում են կոմետի "պոչը" և գնահատմանը և հաշվարկների է ենթարկվում այդ "պոչը" երկարությունը և ֆլուորեսցենցիայի ինտենսիվությունը: Դրանց գումարային ցուցանիշը կոչվում է "Tail moment" [9]:

Նպատակն ու խնդիրներ. աշխատանքի նպատակն է որոշել ԷՍԴ-ի ազդեցու-թյունը գենոմային ԴՆԹ-ի վրա: Այդ նպատակին հասնելու համար դրվել է հետևյալ խնդիրը` Կոմետ թեստի կիրառմամբ, պարզել 200 կՎ/մ լարվածությամբ ԷՍԴ-ի ազ-դեցությանը ենթարկված առնետների արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի վնասման որա-կական և քանակական ցուցանիշները` in vivo և in vitro փորձերում:

Նյութն ու մեթոդները. հետազոտությունները կատարվել են 170 գ միջին քաշ ունե-ցող լաբորատոր առնետների վրա: Առնետների ընդհանուր քանակը (30) in vivo հետազոտությունների համար բաժանվել է երեք խմբի` 1-ին խումբը հանդիսացել է որպես ստուգիչ: 2-րդ և 3-րդ խմբերի առնետները ենթարկվել են ԷՍԴ-ի ազդեցությա-նը (200 կՎ/մ)՝ 1 ժամ (կարճատև ազդեցություն) և 6 օր, օրեկան 6 ժամ (երկարատև-կոտորակային ազդեցություն) տևողություններով համապատասխանաբար: In vitro հետազոտություններում օգտագործվել է կլինիկապես առողջ առնետների (6 կենդա-նի) արյունը: Արյան նմուշները բաժանվել են երկու խմբերի: 1-ին խումբը ստուգիչն էր, 2-րդ խումբի նմուշները տեղադրվել են ԷՍԴ-ի մեջ (200 կՎ/մ)՝ 1 ժամ տևողու-թյամբ: Յուրաքանչյուրը իր հերթին բաժանվել է ևս երկու ենթախմբերի` բաց և փակ սրվակներում ազդեցությունն ստուգելու նպատակով: Արյունը վերցվել է սրտի պուն-կցիայի միջոցով` հեպարինացված, ստերիլ ներարկիչների օգնությամբ:

Գենոտոքսիկությունը որոշվել է ալկալիական կոմետ մեթոդի օգնությամբ` ըստ Venturi [10]: Ամբողջական արյունը (10 մկլ) խառնվել է 75 մկլ ցածր հալման ջերմաս-տիճանի ագարոզի հետ (LMP-agarose, 0,5%)՝ պատրաստված ֆոսֆատաաղային բուֆե-րում, pH 7,4, և անմիջապես ավելացվել է առարկայական ապակու վրա: Պնդեցումից հետո ավելացվել է ագարոզի հաջորդ շերտը (NMP-agarose, 1,0%): Բջիջները ենթարկ-վել են լիզիսի համապատասխան բուֆերում (2.5 M NaCl, 100 mM Na2EDTA, 10 mM TRIS; 1% Triton X-100; 10% DMSO) 2 ժամ 40C պայմաններում: Լիզիսից հետո ապա-կիները տեղափոխվել են էլեկտրաֆորետիկ խցիկի մեջ և ծածկվել էլեկտրաֆորեզի լուծույթով (1 mM Na2EDTA, 300 mM NaOH, pH > 13) 20 րոպե տևողությամբ: Վերջինիս նպատակն է` ապահովել ԴՆԹ-ի կրկնակի պարույրի ապապարուրումը և շղթաների բաժանումը: Էլեկտրաֆորեզն իրականացվել է 30 ր, 26 Վ լարման և 300 մԱ հոսանքի ուժի պայմաններում: Էլեկտրաֆորեզից հետո ապակիները լվացվել են չեզոքացնող բուֆերով (0.4 M TRIS, pH 7.5), այնուհետև ներկվել են էթիդիում բրոմիդի լուծույթով (2,0 մկգ/մլ): Պատրաստուկների մանրադիտումը կատարվել է անմիջապես ներկելուց հետո (80×): Օգտագործվել է ֆլյուորեսցենտային մանրադիտակ Boeco BM-800 (Գերմանիա): Մանրադիտման պատկերները նկարահանվել են Canon PC1200 թվային տեսախցիկի միջոցով: Արդյունքները գնահատվել են CASP ծրագրի օգնությամբ (Comet Assay Software Project, http://www.casp.sourceforge.net): Գնահատվել են հետևյալ ցուցանիշները` գլխիկի երկարություն (Head Length – HL), պոչի երկարություն (Tail Length – TL), ԴՆԹ-ի պարունակությունը գլխիկում (Head DNA – HD), ԴՆԹ-ի պարու-նակությունը պոչում (Tail DNA – TD), պոչային մոմենտ (Tail Moment – TM):

Տվյալների վիճակագրական մշակումը կատարվել է GrafPad InStat (GraphPad Software, Inc., San Diego California USA, www.graphpad.com) ծրագրով:

57

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. ստացված արդյունքները վկայում են այն մասին, որ in vivo պայմաններում ԷՍԴ-ը բերում է ծայրամասային արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի շղթայում կտրվածքների քանակի էական ավելացման (Աղյուսակ 1, Նկար 1): Դրա մասին են խոսում կոմետ թեստի բոլոր ցուցանիշները: Ցույց է տրվել գլխիկային հատվածի նվազում (HL, HD) և պոչային հատվածի ցուցա-նիշների ավելացում (TL, TD): Արդյունքում պոչային մոմենտ (TM) ցուցանիշը կազ-մել է 43,05±7,33 և 22,50±2,86 (P<0,001) միավոր` համապատասխանաբար ԷՍԴ-ի եր-կարատև և կարճատև ազդեցություններից հետո: Ստուգիչ խմբում այդ ցուցանիշը կազմել է 6,89±1,67 միավոր: Ընդ որում, դիտարկվել է արտահայտված կախվածու-թյուն ԷՍԴ-ի ազդման տևողությունից:

Աղյուսակ 1 ԷՍԴ-ի in vivo ազդեցությունը առնետների արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի վրա,

ըստ կոմետ թեստի

Խումբ

Կոմետ թեստի ցուցանիշները Գլխիկի

երկարու-թյուն, մկմ

Պոչի երկարու-թյուն, մկմ

ԴՆԹ գլխիկում,

%

ԴՆԹ պոչում,

%

Պոչային մոմենտ

Ստուգիչ 97,40±4,09 37,70±3,60 83,93±3,03 16,07±3,03 6,89±1,67

Փորձնական (ԷՍԴ,

200 կՎ/մ)

Կարճատև (1 ժամ)

89,60±3,33 P>0,05

69,80±5,90 P<0,001

68,32±2,26 P<0,001

31,68±2,26 P<0,001

22.50±2,86 P<0,001

Երկարատև (6 օր, 6 ժամ)

81,80±5,93 P<0,05

95,60±9,64 P<0,001

57,44±4,66 P<0,001

42,56±4,66 P<0,001

43,05±7,33 P<0,001

Նկ. 1. ԷՍԴ-ի in vivo ազդեցությունը առնետների արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի վրա, ըստ կոմետ թեստի: Ա`ստուգիչ; Բ`ԷՍԴ, 1 ժամ; Գ`ԷՍԴ, 6 օր/6ժամ օրը:

1`կոմետի գլուխ (Head), 2`կոմետի պոչ (Tail) ԷՍԴ-ի in vitro ազդեցությունը գնահատվել է փակ և բաց սրվակներում: Դա թույլ է

տվել պարզել և բացառել օդի իոնացման հնարավոր ներդրումը ԷՍԴ-ի էֆեկտների մեջ: Այսպես, նախ դիտարկվել է ԴՆԹ-ի չափավոր վնասում ստուգիչ սրվակները

58

բաց վիճակում 1-ժամյա ինկուբացիայից հետո (Աղյուսակ 2): ԷՍԴ-ի in vitro ազդե-ցության բնույթը նման էր in vivo փորձերում ԷՍԴ-ի կարճատև ազդեցությունից հետո ստացված տվյալների: Մասնավորապես, պոչային մոմենտ (TM) ցուցանիշը բաց սրվակներում կազմել է 29,03±2,72 (P<0,001)` փորձնական խմբում, 8,90±2,76` ստուգիչ խմբում ստացված տվյալների դիմաց: Համանման արդյունքները փակ սրվակներում կազմել են` 17,06±3,20 (P<0,001) և 3,53±0,91: Ակնհայտ է, որ սրվակների բաց լինելը արտահայտվում է փորձի արդյունքների վրա: Սակայն, համեմատելով փորձնական խմբերի տվյալները համապատասխան ստուգիչների հետ պարզվել է, որ դրանք միանման են և կազմում են 326%` բաց և 483%` փակ սրվակների դեպքում (ստուգիչ խմբի արդյունքն ընդունվել է 100%): Այսինքն, ԷՍԴ-ի in vitro ազդեցությունը բաց սրվակներում ուսումնասիրելը բերում է ստուգիչ խմբի տվյալների և հետևապես վերջնական արդյունքի աղավաղմանը: Վերջինս, ըստ երևույթին, բացատրվում է օդի թթվածնի ազդեցությամբ պայամանավորված ԴՆԹ-ի վնասմամբ: Իսկ ԷՍԴ-ով պայմանավորված օդի հնարավոր իոնացման ներդրումը ստացված արդյունքների մեջ կարելի է բացառել:

Աղյուսակ 2 ԷՍԴ-ի in vitro ազդեցությունը առնետների արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի վրա,

ըստ կոմետ թեստի

Խումբ

Կոմետ թեստի ցուցանիշները Գլխիկի

երկարու-թյուն, մկմ

Պոչի երկարու-թյուն, մկմ

ԴՆԹ գլխիկում,

%

ԴՆԹ պոչում,

%

Պոչային մոմենտ

Ստուգիչ

Բաց սրվակ

96,00±4,43 44,20±6,37 83,58±3,17 16,42±3,17 8,90±2,76

Փակ սրվակ

87,60±2,88 23,10±2,35 85,63±2,92 14,37±2,92 3,53±0,91

Փորձնական (ԷՍԴ, 200

կՎ/մ, 1 ժամ)

Բաց սրվակ

91,20±2,64 *P>0,05

81,40±3,10 P<0,001

64,74±2,43 P<0,001

35,26±2,43 P<0,001

29,03±2,72 P<0,001

Փակ սրվակ

100,80±5,22 P<0,05

55,60±4,81 P<0,001

71,92±3,76 P<0,01

28,08±3,76 P<0,01

17,06±3,20 P<0,001

* Հավաստիության գործակիցը փորձնական խմբերում հաշվարկվել է համապատասխան ստուգիչի նկատմամբ:

Եզրակացություն. ԴՆԹ-կոմետ թեստի կիրառումը թույլ է տվել բացահայտել 200

կՎ/մ լարվածությամբ ԷՍԴ-ի ազդեցությանը ենթարկված առնետների ծայարամասային արյան լեյկոցիտների ԴՆԹ-ի վնասումը in vivo փորձերում: In vitro փորձերում, ԷՍԴ-ի 1-ժամյա ազդեցությունից հետո ստացված տվայալները հա-մապատասխանում էին in vivo ԷՍԴ-ի միևնույն տևողությամբ ազդման փորձերում ստացված տվյալների:

59

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Artsruni G.G. New ecology factors’ influence on evolutionary processes. // New Arm Med J. – 2009;3(4):56-60

2. MeConn J, Dietrich F, Rafferty C. A critical review oft he genotoxic potential of electric fields. // Mutat Res. – 1993;297(1):61-95

3. Оганесян О.В., Арцруни Г.Г. О возможных механизмах действия внешних электро-статических полей на электропроводность ДНК. // Биофизика. –1985; 30(6): 955-958.

4. Арцруни Г.Г., Оганова А.Г. Действие внешних электростатических полей на теп-ловую денатурацию и спектры полощения некоторых органических соединений. // Сб Науч Трудов ЕГМУ. – 1997;2:176-178

5. Cieślar G, Sieroń A, Sowa P. Influence of high voltage static electric field on activity of antioxidant enzymes in rats. // In Engineering in Medicine & Biology Society. Proceedings of 25th Annual International Conference of the IEEE. – 2003;4:3257-3260

6. Seyhan N, Güler G. Review of in vivo static and ELF electric fields studies performed at Gazi biophysics department. // Electromagnetic Biology & Medicine. – 2006;25(4):307-323

7. Harutyunyan H, Khachatryan L, Soghomonyan A, Artsruni G. Modification of oxidative processes in blood by the external static electric field. // New Arm Med J 2013;7(1):22-32

8. Ostling O, Johanson KJ. Microelectrophoretic study of radiation-induced DNA damages in individual mammalian cells. // Biochem. Biophys. Res. Commun. – 1984;123:291-298

9. Olive PL, Banath JP. The comet assay: a method to measure DNA damage in individual cells. // Nature Protocols. – 2006;1(1):23-29

10. Venturi M, Hambly RJ, Glinghammar B, Rafter JJ, Rowland IR. Genotoxic activity in human faecal water and the role of bile acids: a study using the alkaline comet assay. // Carcinogenesis. – 1997;18:2353-2359.

ИССЛЕДОВАНИЕ ГЕНОТОКСИЧНОСТИ ВНЕШНЕГО ЭЛЕКТРОСТАТИЧЕСКОГО ПОЛЯ

ВЫШЕФОНОВЫХ НАПРЯЖЕННОСТЕЙ МЕТОДОМ ДНК-КОМЕТ

А.А. Арутюнян, Г.Г. Арцруни

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр, Лаборатория биохимических и биофизических исследований

РЕЗЮМЕ Метод ДНК-комет является простым и в тоже время информативным тестом для

исследования повреждений геномной ДНК. В настоящее время данный тест широко используется для оценки генотоксичности различных факторов окружающей среды. Данные литературы, а так же результаты наших собственных исследований дают основания предполагать, что внешнее электростатическое поле (ЭСП) фышефоновых напряженностей может привести к поврежднию ДНК. Это явилось предпосылкой для применения теста ДНК-комет в исследованиях биологиеских эффектов ЭСП. Нами был

60

применен щелочной вариант комет-теста. Результаты исследований по влиянию ЭСП напряженностью 200 кВ/м на лейкоциты крови крыс в опытах in vivo и in vitro показали, что ЭСП приводит к значительному увеличению хвоствого момента кометы. То есть внешнее ЭСП тем или иным путем индуцирует разрывы в цепях ДНК лейкоцитов, которые впоследствии могут репарироваться или иметь летальные для клетки последствия.

Ключевые слова: электростатическое поле, ДНК-кометы, кровь, лейкоциты

INVESTIGATION OF GENOTOXITY OF THE EXTERNAL ELECTROSTATIC FIELD OF HIGHER TENSION BY THE METHOD OF DNA-COMET

H.A. Harutyunyan, G.G. Artsruni

YSMU, Scientific & Research Center, Laboratory of Biochemical & Biophysical Investigations

SUMMARY DNA-comet method is a simple and in the same time informative test for investigation of

genomic DNA damage. At present, this test is widely used for assessment of genotoxity of different environmental factors. Literature data and results of our own experiments suggests that external electrostatic field (ESF) of higher tension might bring to the damage of DNA. This was the background for application of DNA-comet test in ESF biological effects study. The alkaline comet was applied in our experiments. We studied the influence of ESF (200 kV/m) on blood leukocytes of rats in vivo and in vitro. It was shown, that ESF cause a substantial increase of comet tail moment. That means that external ESF induce DNA strand breaks in one way or another, which might be repaired later or otherwise bring to cell death.

Keywords: electrostatic field, DNA-comet, blood, leukocytes

61

ԵՆԹԱՍՏԱՄՈՔՍԱՅԻՆ ԳԵՂՁԻ ԲՈՐԲՈՔՈՒՄԸ ԵՐԿՐՈՐԴ ՏԻՊԻ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ԺԱՄԱՆԱԿ

Լ.Ս. Մարդանյան

ԵՊԲՀ, ախտաբանական անատոմիայի և կլինիկական մորֆոլոգիայի ամբիոն

Բանալի բառեր. ինսուլիտ, ինտերլեյկին 1-β, ճարպակալում Ներածություն. Ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակային բորբոքումը՝ ինսուլիտը,

որպես բորբոքային պրոցես, առկա է ոչ միայն առաջին տիպի դիաբետի, այլ նաև երկրորդ տիպի դիաբետի ժամանակ, ինչի մասին փաստում են գրականության վեր-ջին տվյալները [1,2,6,9]: Բորբոքմանը նպաստող գործոնները բազմաթիվ են [4,5], սակայն էթիոպաթոգենետիկ առաջին գործոնը գլյուկոտոքսիկությունն է [10]: Գլյու-կոզայի բարձր կոնցենտրացիաները խթանում են կղզյակի β-բջիջներում IL-1β ցի-տոկինի էքսպրեսիան: Վերջինս աուտոխթանման միջոցով, ինչպես նաև β-բջիջնե-րում հայտնաբերված TLR (tall like receptor) 2 և TLR4-ի դրդման միջոցով խթանում է պրոբորբոքային ցիտոկինների և քեմոկինների սինթեզին կղզյակում և բորբոքային բջիջների ներգրավմանը դեպի կղզյակ: Բացի այդ, երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդներից վերցված ենթաստամոքսային գեղձի հյուսվածքային կտոր-ները բնութագրվում են ֆիբրոզով, իսկ ինչպես հայտնի է ֆիբրոզը ցանկացած բորբո-քային պրոցեսի վերջին շրջանն է: Այս ինսուլիտը կարող է բնորոշվել որպես երկ-րորդ տիպի շաքարային դիաբետի պաթոգենեզի ինտեգրալ օղակ, իսկ նրա կախվածությունը IL-1-ից փաստում է նրա ինքնաբորբոքային բնույթի մասին:

Թեմայի արդիականությունը. Գրականության մեջ հայտնի տվյալները, որոնք վե-րաբերում են ինսուլիտին, մեծամասամբ կապում են ճարպակալման հետ: Հիմնա-կան զուգահեռները տարվում են երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետի և ճարպա-կալման միջև: Ճարպակալման և ինսուլիտի միջև կապը բացատրվում է հետևյալ կերպ [11]. ինսուլինի պահանջի բարձրացման պայմաններում (ինչը առկա է ճար-պակալման և հղիության ժամանակ) չափավոր հիպերգլիկեմիան խթանում է β-բջիջ-ների կողմից IL-1β-ի սինթեզը: Վերջինս մի կողմից ակտիվացնում է FAS ընկալիչը, դրանով իսկ ակտիվացնելով ապոպտոտիկ մեխանիզմը [3,7], մյուս կողմից էլ նպաստում է β-բջիջների պրոլիֆերացիային՝ NF-κβ-ի և PDX1-ի միջոցով: Բացի այդ NF-κβ-ն ապացուցված է, որ բարերար ազդեցություն է թողնում β-բջիջների կողմից ինսուլինի սեկրեցիայի և պրոլիֆերացիայի վրա [8]: Մետաբոլիկ սթրեսի պայման-ներում IL-1β-ն սկսվում է արտադրվել մեծ քանակությամբ, ադապտիվ գործընթացը խաթարվում է, առաջանում է վերը նշված սպիտակուցների դիսֆունկցիա, մեծ քանակությամբ քեմոցիտոկինների սինթեզ և մակրոֆագերով ինֆիլտրացիա: Այս մակրոֆագերն էլ իրենց հերթին սկսում են սինթեզել մեծ քանակությամբ IL-1β, ինչպես նաև այլ ցիտոտոքսիկ գործոններ, ինչն էլ խաթարում է β-բջիջների ֆունկ-ցիան և բերում է նրանց ֆունկցիոնալ զանգվածի իջեցմանը: Ներբջջային խոլեստե-րինի հոմեոստազը նույնպես կարևոր է β-բջիջների նորմալ գործունեության համար:

62

Այդ հոմեոստազը կարգավորվում է հատուկ տեղափոխիչների կողմից, որոնք սպիտակուցներ են և կոդավորվում են ABCA1 և ABCG1 գեներով [1,2]: Այս գեների համատեղ ֆունկցիայի ընկճումը բերում է կղզյակում, ինչպես նաև β-բջիջներում խո-լեստերինի կուտակմանը, կղզյակում բորբոքման առաջացմանը, մեծ քանակությամբ IL-1β սինթեզին, մակրոֆագերի ինֆիլտրացիային և դարձյալ նույն արատավոր օղակի առաջացմանը: Այսպիսով, երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ անկասկած առկա է ինսուլիտը: Իսկ ինչպիսի ինտենսիվությամբ է այն արտահայտ-ված ճարպակալումով և առանց ճարպակալման խմբերում, արժանի է ուսում-նասիրման:

Նպատակն ու խնդիրները. Այս հետազոտության նպատակն է, ուսումնասիրել՝ 1. երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդ անձանց ենթաստամոքսային

գեղձում բորբոքային պրոցեսի առանձնահատկությունները. 2. բորբոքման ինտենսիվությունը դիաբետով հիվանդ ճարպակալումով և առանց

ճարպակալման խմբերում: Այս նպատակների իրագործման համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել պանկրե-

ասի հյուսվածքի կտորները դիաբետով հիվանդ, ինչպես նաև հսկիչ խմբերում: Հետազոտության նյութն ու մեթոդները. Հետազոտության նյութ են հանդիսացել 90

հիվանդության պատմություններ և մահվան արձանագրություններ: Դեպքերն ուսումնասիրվել են 2013 թվականի հունվարից մինչ 2014 թվականի օգոստոսն ըն-կած ժամանակահատվածը: Դեպքերի հավաքագրման համար կիրառվել է պատա-հական ընտրանքի մեթոդը. հավաքագրվել են յուրաքանչյուր շաբաթվա չորեքշաբթի օրվա աուտոպսիոն մատերիալները: Դեպքերից 60-ի պարագայում հիմնական հի-վանդություն է հանդիսացել երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետը, իսկ 30-ի պարա-գայում՝ կլինիկորեն հիպերգլիկեմիան, ինչպես նաև անամնեստիկ դիաբետը բացակայում էր և մակրոսկոպիկ գեղձի պոչը հասնում էր փայծաղի դրունքին, գեղձի բլթակավորությունը պահպանված էր, ատրոֆիան և լիպոմատոզը բացակայում էին: Հյուսվածաբանական հետազոտության համար վերցվել են կտորներ գեղձի գլխից, մարմնից, պոչից: 10%-անոց չեզոք ֆորմալինով ֆիքսելուց հետո պարաֆինային բլոկները ներկվել են հեմատոքսիլին-էոզինով, կոնգո-ռոտով, Վան-Գիզոնի մեթոդով:

Գրականության մեջ հայտնի տվյալների ուսումնասիրման և վերլուծման համար օգտագործվեց medline-search տվյալների բազան: Մինչ 2014 թվականի հուլիսն ընկած ժամանակահատվածը առկա էին հազարավոր հղումներ, որոնք իմաստային առու-մով քիչ տարբերվող էին:

Ստացված արդյունքների վերլուծություն. Յուրաքանչյուր դեպքի մանրամասն հյուսվածաբանական հետազոտոությունից հետո դիաբետիկ 60 դեպքերից 17-ում երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետ ախտորոշումը փոխվեց երկրորդային դիաբե-տի: 17 դեպքերից 15-ում դիաբետը առաջացել էր քրոնիկական պանկրեատիտի ֆոնի վրա, իսկ երկու դեպքերի պարագայում առկա էր հեմոքրոմատոզ (ինչը հաստատ-ավեց Պեռլսի ռեակցիայով): Այսինքն, թեմային առնչվող դիաբետիկ դեպքերը մնա-ցին 43-ը: Յուրաքանչյուր դեպքի համար՝ ինչպես դիաբետիկ, այնպես էլ ստուգիչ խմբի, որոշվեց Մարմնի զանգվածի ինդեքս և դեպքերը բաժանվեցին ճարպա-կալումով և առանց ճարպակալման խմբերի: Դիաբետիկ խմբում առանց ճարպակալ-ման դեպքերի թիվը հասնում էր 20-ի, իսկ ճարպակալումով դեպքերի թիվը` 23 էր:

63

Ստուգիչ խմբում առանց ճարպակալման դեպքերի թիվը 13 էր, իսկ ճարպակալումով դեպքերի թիվը՝ 17: Դիաբետով հիվանդ երկու խմբերի կղզյակներում էլ առկա էին լիմֆոցիտներ, ինչպես նաև եզակի սեգմենտակորիզավոր լեյկոցիտներ (նկ. 1):

Բացի այդ, բորբոքային պրոցեսն առկա էր նաև էկզոկրին պանկրեասում: Դրա մասին էին վկայում ներ- և արտաբլթակային ֆիբրոզը, միգուցե և հարանոթային, հարծորանային ամիլոիդային կուտակումները (նկ. 2ա, 2բ): Հատկանշական է, որ առանց ճարպակալման խմբերում՝ ինչպես դիաբետիկ, այնպես էլ ստուգիչ խմբում, երբ մակրոսկոպիկ գեղձի լիպոմատոզը բացակայում էր, մանրադիտակային հետա-զոտության արդյունքում հայտնաբերվում է արտահայտված մեզենքիմալ ճարպային դիստրոֆիա: Հավանաբար սա բացատրվում է հետևյալ կերպ. օրգանիզմի հյուծման պայմաններում, երբ առաջանում է աճի գործոնների դեֆիցիտ, առաջանում է հյուս-վածքների ատրոֆիա: Վեջինիս հետևանքով առաջացած «դատարկ» տարածություն-ներն էլ լցվում են ճարպով (նկ. 3): Հայտնի է, որ ճարպային հյուսվածքը պասիվ փոխարինիչ չէ և, հավանաբար, նրա կողմից արտադրված ադիպոկինները, ցիտո-կինները խթանում են ինչպես կղզյակում, այնպես էլ էկզոկրին պանկրեասում քրոնիկ բորբոքային պրոցեսի առաջացմանը:

Նկ. 1, հ.Է. խոշ. ×400

Նկ. 2ա, կոնգո-կարմիր ×100 Նկ. 2բ, կոնգո-կարմիր, Վան-Գիզոն ×400

64

Նկ. 3. հ .Է. խոշ. ×100

Եզրակացություն. Այսպիսով երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ պանկրեասում, ինչպես էկզոկրին, այնպես էլ էնդոկրին հատվածում առկա է քրոնիկ բորբոքային պրոցես: Սպասվելիք արդյունքը, որ բորբոքային պրոցեսն ավելի ինտենսիվ կլինի ճարպակալում ֆենոտիպ ունեցող խմբում (ինչի պարագայում շրջանառող տոքսիկ նուտրիենտների կոնցենտարացիան ավելի բարձր է, մետա-բոլիկ սթրեսն առավել արտահայտված է (չհաստատվեց):

Բորբոքային պրոցեսի արտահայտությունները՝ լեյկոցիտար կուտակումները, ֆիբրոզը, ամիլոիդային կուտակումները առկա էին ինչպես ճարպակալում ունեցող ֆենոտիպ, այնպես էլ առանց ճարպակալման ֆենոտիպ խմբերում: Հսկիչ խմբում բորբոքում առկա էր, երբ մարմնի զանգվածի ինդեքսը 19 կգ/մ2-ից փոքր էր, այսինքն երբ հյուծումը և մեզենքիմալ ճարպային դիստրոֆիան արտահայտված էին:

Այսինքն դիաբետիկ երկու ֆենոտիպին էլ բնորոշ է ինչպես ինսուլիտը, այնպես էլ էկզոկրին պանկրեասի բորբոքումը: Հետևաբար գիտական արդյունքները, որ երկ-րորդ տիպի շաքարային դիաբետի բուժումը պետք է ներառի հակաբորբոքային, մաս-նավորապես, հակաինտերլեյկինային թերապիա, արդարացված է:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Böni-Schnetzler M, Boller S, Debray S, Bouzakri K, Meier DT, Prazak R, Kerr-Conte

J, Pattou F, Ehses JA, Schuit FC, Donath MY. Free fatty acids induce a pro-inflammatory response in islets via the abundantly expressed interleukin-1 receptor I. // Endocrinology. 2009 Dec;150(12):5218-5229

2. Böni-Schnetzler M, Thorne J, Parnaud G, Marselli L, Ehses JA, Kerr-Conte J, Pattou F, Halban PA, Weir GC, Donath MY. Increased interleukin (IL)-1beta messenger ribonucleic acid expression in beta-cells of individuals with Type 2 diabetes and regulation of IL-1beta in human islets by glucose and autostimulation. // J Clin Endocrinol Metab. 2008;93(10):4065-4074.

3. Donath MY, Gross DJ, Cerasi E, Kaiser N. Hyperglycemia-induced beta-cell apoptosis in pancreatic islets of Psammomysobesus during development of diabetes. // Diabetes. 1999;48(4):738-744

4. Harding HP, Ron D. Endoplasmic reticulum stress and the development of diabetes: a review. // Diabetes. 2002;51 Suppl 3: S455-S461

65

5. Hull RL, Westermark GT, Westermark P, Kahn SE. Islet amyloid: a critical entity in the pathogenesis of Type 2 diabetes. // J Clin Endocrinol Metab. 2004;89(8):3629-3643

6. Marc Y. Donath, Marianne Böni-Schnetzler et al. Islet inflamamttion impairs the pancreatic β-cell in type 2 diabetes. // Physiology (Bethesda). 2009 Dec. 24:325-331

7. Maedler K, Fontana A, Ris F, Sergeev P, Toso C, Oberholzer J, Lehmann R, Bachmann F, Tasinato A, Spinas GA, Halban PA, Donath MY. FLIP switches Fas-mediated glucose signaling in human pancreatic β-cells from apoptosis to cell replication. // Proc Natl Acad Sci USA. 2002;99(12):8236–8241

8. Maedler K, Schumann DM, Sauter N, Ellingsgaard H, Bosco D, Baertschiger R, Iwakura Y, Oberholzer J, Wollheim CB, Gauthier BR, Donath MY. Low concentration of interleukin-1beta induces FLICE-inhibitory protein-mediated beta-cell proliferation in human pancreatic islets. // Diabetes. 2006;55(10):2713-2722

9. Prentki M, Nolan CJ. Islet beta cell failure in type 2 diabetes. // J Clin Invest. 2006;116(7):1802-1812

10. Robertson RP, Harmon J, Tran PO, Poitout V. Beta-cell glucose toxicity, lipotoxicity, and chronic oxidative stress in type 2 diabetes. // Diabetes. 2004;53 Suppl 1:S119-S124

11. Weir GC, Bonner-Weir S. Five stages of evolving beta-cell dysfunction during progression to diabetes. // Diabetes. 2004;53 Suppl 3:S16-S21

12. Wellen KE, Hotamisligil GS. Inflammation, stress, and diabetes. // J Clin Invest. 2005;115(5):1111–1119

ВОСПАЛЕНИЕ ПОДЖЕЛУДОЧНОЙ ЖЕЛЕЗЫ ПРИ САХАРНОМ ДИАБЕТЕ ВТОРОГО ТИПА

Л.С. Марданян

ЕГМУ, Кафедра патологической анатомии и клинической морфологии

РЕЗЮМЕ Воспаление островков поджелудочной железы бывает как при первом, так и при

втором типе сахарного диабета, о чем гласят литературные данные последних лет. В данной работе мы исследовали ткань панкреаса с аутопсии и выявили, что как в эндокринной, так и в экзокринной части идет воспалитель ный процес.Более того, манифестации воспалительного процеса –лимфоцитарные инфилтрации, амилоидные скопления, фиброз, выражены в исследуемых группах: сахарный диабет второго типа у лиц с фенотипом ожирения и без, контрольная группа без диабета и без ожирения. Ожидаемый результат, что воспалительный процес будет более выражен в группе больных с ожирением, был отвергнут. Это означает, что противовоспалительная терапия показано во всех случаях при сахарном диабете второго типа.

Ключевые слова: инсулит, интерлейкин 1-β, ожирение

66

PANCRES INFLAMMATION IN CASE OF TYPE TOO DIABETUS MELLITUS

L.S. Mardanyan

YSMU, Department of Pathological Anatomy & Clinical Morphology

SUMMARY

Recent data of literature confirms, that pancreatic islet inflammation- isulitis, occurs in case

of type too diabetus mellitus too. In this study, we investigated the tissue of the pancreas from the autopsy and found that both the endocrine and exocrine goes to inflammatory process. Manifestataions of inflammatory processes – leukocytary infiltration, amyloid accumulation, fibrosis, expressed in study groups: diabetes mellitus obese and non obese types,control group without diabetes and without obesity. Expected result that the inflammatory processes will be more pronounced in patients with obesity, was rejected. This means that the anti-inflammatory therapy is indicated in all cases of type too diabetes mellitus.

Keywords: insulitis, interleukin -1β, obesity

67

ԽՆԿԱԾԱՂԻԿ ՍՈՎՈՐԱԿԱՆԻ ԽՈՏԻ (HERBA ORIGANI VULGARIS) ԵԹԵՐԱՅՈՒՂԻ ՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲՈՒՅՍԻ

ԱՆՀԱՏԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՏԱՐԲԵՐ ՇՐՋԱՆՆԵՐՈՒՄ

Ա.Վ. Մողրովյան

ԵՊԲՀ, ֆարմակոգնոզիայի ամբիոն

Բանալի բառեր. խնկածաղիկ սովորական, եթերայուղ, վեգետացիոն շրջաններ Ներածություն. Եթերայուղերի ուսումնասիրությունը գրավել է թե՛ գիտական, և

թե՛ արդյունաբերական շրջանակների ուշադրությունը: Եթերայուղերով հարուստ բույսերի (շրթնածաղկազգիներ, հովանոցազգիներ,

վարդազգիներ և այլն) 43,6%-ը աճում է արևադարձային երկրներում, 5,8%-ը՝ մերձա-րևադարձում, 1,2%-ը՝ չափավոր կլիմայով մերձարևադարձում, 19,5%-ը՝ չափավոր կլիմայով արևադարձում, 27,6%-ը տարածված են բոլոր կլիմայական գոտիներում:

Չնայած լայն տարածվածությանը (սնկերից մինչև ծաղկավոր բույսեր), այնուամե-նայնիվ, նրանց առաջացման պատճառները դեռևս հայտնաբերված չեն [7,8,12]:

Թեմայի արդիականությունը. Ամբողջ աշխարհում մեծ հետաքրքրություն է առաջանում բնական ծագման դեղապատրաստուկների նկատմամբ: Բազմաթիվ հի-վանդությունների կանխարգելման համար կիրառում են հակամանրէային, հակա-բորբոքային, իմունային համակարգի պահպանման, հակաօքսիդանտային ազդեցու-թյամբ բուսական պատրաստուկներ, որոնց գերակշիռ մասը ստեղծված է եթերա-յուղերի հիմքի վրա [10]:

Ներկայումս բուսական ծագման դեղերի տեսականու ընդլայնումը հնարավոր է միայն դեղաբույսերի գիտական խորը հետազոտման, գիտամեթոդական նոր մոտե-ցումների մշակման, բուսահումքի քիմիական կազմի խորը ուսումնասիրման, կեն-սաբանորեն ակտիվ նյութերի (ԿԱՆ), նրանց կառուցվածքների հաստատման, բույսի անհատական զարգացման տարբեր շրջանների առանձնահատկությունների հետա-զոտման շնորհիվ: Վերջինս խոսում է ժամանակակից դեղագործության մեջ արդիա-կան մի խնդրի՝ դեղաբուսական հումքի՝ որպես կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի համալիրի, ստանդարտավորման լուրջ գործընթացների իրագործման մասին:

Խնկածաղիկ սովորականի եթերայուղի (Oleum Oreigani vulgaris) ուսումնասիրու-թյանը վերաբերող բազմաթիվ գիտական աշխատություններ բժշկագիտության բնագավառում լուրջ հեռանկարներ են ընձեռում այս բուսահումքի կիրառուման համար [13]:

Մասնավորապես, ուշագրավ են տարբեր բնակլիմայական պայմաններից մթեր-ված խնկածաղկի եթերայուղի հիմքի վրա ստեղծված «Արտեպին» (հակաբորբո-քային, բակտերիցիդ, հակասնկային, հակապալարախտային), «Սուբինակ» (քսուք՝ հակամանրէային, բակտերիցիդ), «Խմելեվոյե» (հակաբիոտիկ) պատրաստուկները, որոնք խնկածաղիկ սովորականի հումքի գիտական խորը ուսումնասիրության նոր հեռանկարներ են խոստանում [4,6,11]:

Այս տեսանկյունից արդիական է Հայաստանում վայրի աճող խնկածաղիկ սովո-րականը, որի հումքաբանական, ապրանքագիտական, ֆիտոքիմիական և կենսաբա-

68

նական ակտիվության ուսումնասիրությունները լուրջ խթան կարող են հանդիսա-նալ հայրենական բժշկադեղագիտական բնագավառում բուսական ծագման դեղերի ներդրման համար [1,2,3]:

Նպատակն ու խնդիրները. Հետազոտության նպատակն է՝ Հայաստանի տարբեր բնակլիմայական պայմաններում վայրի աճող խնկածաղիկ սովորականի խոտի (Herba Origani vulgaris) համակարգված ֆարմակոգնոստիկ ուսումնասիրումը: Վեր-ջինիս շրջանակներում հնարավորր կլինի բացահայտել նաև բնակլիմայական գործոնների ներգործությունը տարբեր մարզերում աճող խնկածաղկի հումքում՝ վե-գետացիայի տարբեր փուլերում, օրվա տարբեր ժամանակահատվածներում կու-տակվող եթերայուղի քանակական պարունակության վրա: Տարբեր մարզերում հումքի որակի թվային ցուցանիշների հաստատման նպատակով, այս հետազոտու-թյունների շրջանակներում նախատեսվում է նաև ապրանքագիտական ուսումնասի-րություն, որը թույլ կտա պարզել արտաքին միջավայրի պայմանների ազդեցությունը եթերայուղի քանակական ցուցանիշների վրա:

Նյութն ու մեթոդները. Հետազոտության նյութ է ծառայել 2012-2013թթ. մայիս-օգոստոս ամիսներին Հայաստանի տարբեր մարզերից (Տավուշ, Լոռի, Կոտայք, Գե-ղարքունիք), վեգետացիայի տարբեր շրջաններում մթերված վայրի աճող խնկա-ծաղիկ սովորականի խոտը (Herba Origani vulgaris):

Մթերման գործընթացը կազմակերպվել է ԱՀԿ-ի GACP համապատասխան հրա-հանգների համաձայն [9]: Հավաքի օրացույցային ժամկետները հաստատվել են յուրա-քանչյուր մարզի համար առանձին. վեգետացիայի մինչծաղկման շրջանում Տավուշի և Լոռու մարզում բուսահումքի մթերումը կատարվել է մայիսի 20-ից մինչև հունիսի 10-ն ընկած ժամանակահատվածում, իսկ Կոտայքի ու Գեղարքունիքի մարզերում՝ հունիսի 15-25-ն ընկած ժամանակահատվածում: Ծաղկման շրջանում Տավուշի և Լոռու մարզում բույսի մթերումն իրականացվել է հուլիսի սկզբին, իսկ Կոտայքի ու Գեղար-քունիքի մարզերում՝ հուլիսի վերջին: Սերմնակալման շրջանում Տավուշի և Լոռու մարզում բույսի մթերումն կատարվել է օգոստոսի վերջին, Կոտայքի մարզում՝ օգոստոսի վերջին, իսկ Գեղարքունիքի մարզում՝ սեպտեմբերի սկզբին:

Կոտայքի մարզից մթերված խնկածաղիկ սովորականի խոտի հավաքն իրակա-նացվել է նաև օրվա տարբեր ժամանակահատվածներում՝ առավոտյան, կեսօրին և երեկոյան, որոշվել է եթերայուղի քանակական պարունակությունը և ուսումնասիր-վել դինամիկան օրվա կտրվածքով:

Առաջնային մշակումից հետո մթերված բուսահումքից առանձնացվել են միջին փորձանմուշներ՝ ապրանքագիտական վերլուծության համար: Եթերայուղի քանա-կությունը որոշվել է նաև թաց հումքում՝ չոր ու թաց հումքերում եթերայուղերի քա-նակական պարունակությունները համեմատելու համար:

Հումքի նմուշներից եթերայուղի անջատումն իրականացվել է ԵՊԲՀ ֆարմակոգ-նոզիայի ամբիոնում, Գինզբուրգի՝ ջրային գոլորշիներով թորման եղանակով [10]:

Եթերայուղի ցուցանիշները համեմատվել են ՊՖ XI-ի պահանջների հետ [5]: Ստացված արդյունքներն ու դրանց քննարկումը. Հետազոտության արդյունքները

ցույց տվեցին, որ մինչծաղկման շրջանում եթերայուղի ելքը Կոտայքի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի մարզերում, համապատասխանաբար, կազմում է 0,11%, 0,06%, 0,06%, 0,1%: Մեր կողմից արդեն ուսումնասիրված եթերայուղի քանակական պարունակու-թյունը ծաղկման փուլում շատ ավելի բարձր է [1]: Նույն ̀ծաղկման շրջանում հետազոտ-

69

վեց նաև բուսահումքը թաց վիճակում և անհամեմատ բարձր արդյունքներ գրանցվեցին վերոնշյալ մարզերում, համապատասխանաբար՝ 0,46%, 0,18%, 0,22%, 0,45%:

Խնկածաղիկ սովորականի խոտի եթերայուղի քանակի դինամիկայի ուսումնասի-րությունը ցույց տվեց, որ այն փոխվում է ոչ միայն վեգետացիայի ընթացքում, այլ՝ օրվա մեջ՝ կախված օդի ջերմաստիճանից, խոնավությունից, լուսավորության ինտենսի-վությունից [7] (աղ. 1):

Աղյուսակ 1 Խնկածաղիկ սովորականի խոտի եթերայուղի քանակական պարունակության փոփոխությունը տարբեր մարզերում և վեգետացիայի տարբեր շրջաններում

Կոտայք, % Լոռի, % Տավուշ, % Գեղարքունիք, %

Mm P Mm P Mm P Mm P

Մինչև ծաղկում

0,110

,006

0,01

0,00

1

0,060

,01

0,03

0,00

1

0,060

,004

0,00

9

0,00

01

0,1

0,00

7

0,02

0,00

01

Ծաղկում (թաց

հումքում) 0,450

,04

0,09

0,00

01

0,2

0,03

0,08

0,00

01

0,2

0,04

0,1

0,00

6

0,450

,05

0,1

0,00

6

Ծա

ղկու

մ

Առա

վոտ

ժա

մը

730-1

130

0,4

0,01

0,04

0,00

01

0,2

0,00

9

0,02

0,00

01

0,260

,01

0,03

0,03

8

0,3

0,00

4

0,01

0.03

8

Կես

օր

ժամը

13

30-1

530

0,3

0,01

0,02

0,00

01

0,12

50,

01

0,02

0,00

01

0,170

,005

0,01

0,00

01

0,260

,008

0,02

0.00

01

Երե

կոյա

ն ժա

մը

1800

-2000

0,190

,008

0,02

0,00

01

0,080

,008

0,02

0,00

01

0,1

0,00

5

0,01

0,00

01

0,160

,009

0,02

0.00

01

Սերմնա-կալում 0,

20,

01

0,02

0,00

01

0,1

0,00

8

0,02

0,00

01

0,120

,009

0,02

0,00

01

0,2

0,01

0,03

0,00

01

Ծաղկման շրջանում Կոտայքի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի մարզերում հե-

տազոտվեց վայրի աճող խնկածաղիկ սովորականի խոտի եթերայուղի քանակի դի-նամիկան օրվա տարբեր ժամանակահատվածներում: Առավոտյան մթերված հումքի եթերայուղի ելքը վերոնշյալ մարզերում համապատասխանաբար կազմում է՝ 0,4%, 0,21%, 0,27%, 0,3%, կեսօրին՝ 0,3%, 0,12%, 0,17%, 0,26%, երեկոյան՝ 0,19%, 0,08%, 0,1%, 0,15%: Սերմնակալման շրջանում ստացվեց եթերայուղի քանակի հետևյալ ոչ ցածր ցուցանիշները՝ 0,2%, 0,1%, 0,12%, 0,2%: Ընդ որում, ծաղկումից մինչև սերմնակալում փոխվեց եթերայուղի հոտը (ոչ հաճելի սուր հոտից մինչև հաճելի արոմատիկ հոտ) և գույնը՝ թափանցիկ անգույնից մինչև վառ դեղին:

70

Եզրակացություն 1. Եթերայուղի քանակը տարբեր մարզերում, վեգետացիայի տարբեր շրջաննե-

րում, օրվա տարբեր ժամանակահատվածներում տարբեր է: 2. Խնկածաղիկ սովորականի խոտի եթերայուղի քանակը փոխվում է ոչ միայն

վեգետացիայի ընթացքում, այլ՝ օրվա մեջ՝ կախված օդի ջերմաստիճանից, խոնավությունից, լուսավորության ինտենսիվությունից:

3. Խնկածաղիկ սովորականի խոտի եթերայուղի քանակությունը համապատասխանում է ՊՖ XI-ի պահանջներին. կարող է կիրառվել գործնական բժշկության մեջ՝ եթերայուղի հիմքի վրա պատրաստվող շատ դեղերի ստացման նպատակներով:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԸ

1. Մողրովյան Ա.Վ., Չիչոյան Ն.Բ., Գալստյան Հ.Մ. Հայաստանի տարբեր մարզերում վայրի խնկածաղիկ սովորականի խոտի (Herba Origani vulgaris) ստանդարտա-վորումը // Գիտական հոդվածների ժողովածու. Հատոր 1. – Եր.: ԵՊԲՀ, 2013. – Էջ 55-61

2. Մողրովյան Ա.Վ., Չիչոյան Ն.Բ., Դումանյան Կ.Հ. Հայաստանի տարբեր շրջաննե-րից մթերված խնկածաղիկ սովորականի (Origanum vulgare L.) հումքի մանրադի-տակային վերլուծությունը // Բժշկություն, գիտություն և կրթություն. – Գիտա-տեղեկատվական հանդես. – Երևան, 2012. – Էջ 67-72

3. Մողրովյան Ա.Վ., Չիչոյան Ն.Բ., Հովհաննիսյան Մ.Ս. Հայաստանի տարբեր մար-զերում աճող խնկածաղիկ սովորականի խոտի (Herba Origani vulgaris L.) հակա-մանրէային ակտիվության ուսումնասիրումը // ԵՊԲՀ Տարեկան հաշվետու գիտաժողով. – Ե540. – Գիտական հոդվածների ժողովածու. – Երևան, ԵՊԲՀ, 2012. – Էջ 105-110

4. Бойко Е.Ф. Оценка качества растительного сырья Origanum vulgare L. // Симферополь. НААН Украины. – 2011, Том 133. – С.28-40

5. Государственная фармакопея СССР, вып.1. – МЗ СССР, 11 изд. – Медицина, 1987. – 336с.

6. Князюк А.С. Место и роль фитотерапии в лечении некоторых заболеваний органов мочеполовой системы. – Беларусь, 1999. – С.27-28

7. Майрапетян С.Х., Манукян А.Э., Мамиконян Г.В., Дангян Ю.М. Количественные и качественные изменения эфирного масла котовника мятного (Mapeta cataria L. F. citriodora) в течение суток в условиях гидропоники // Хим. журнал Армении. – 2001;54(1-2):119-127

8. Муравьева Д.А. Фармакогнозия. – Изд. "Медицина": Москва, 1991. – 560с. 9. Руководящие принципы ВОЗ по надлежащей практике культивирования и сбора

(GACP) лекарственных растений. Всемирная организация здравоохранения, Женева, 2003. – 86с.

10. Самылина И.А., Терешина Н.С. Сравнительное изучение настоек календулы // Фармация. – 2005(6):6-8

11. Холназаров Б.М. Разработка и исследование мази из эфирного масла душицы мелко-цветковой на основе бентонита. – ООО "Цитадель": Москва, ОГРН, 2004. – 139c.

71

12. Kirkpinar F., nl H.B., zdemir G. Effects of oregano and garlic essential oils on performanse, carcass, organ and blood characteristics and intestinal microflora of broilers // Livestock Science. – Turkiye, 2011;137(1):219-225

13. Sotiropoulou D. E., Karamanos A.J. Field studies of nitrogen application on growth and yield of Greek oregano (Origanum vulgare ssp. hirtum (Link) Ietswaart) // Industrial Crops and Products. – Greece, 2010;32(3): 450-457.

КОЛИЧЕСТВЕННЫЙ АНАЛИЗ ЭФИРНОГО МАСЛА ТРАВЫ ДУШИЦЫ ОБЫКНОВЕННОЙ В РАЗНЫХ ПЕРИОДАХ ВЕГЕТАЦИИ

А.В. Могровян

ЕГМУ, Кафедра фармакогнозии

РЕЗЮМЕ Исследование источников лекарственного растительного сырья в Армении приобре-

тает огромное значение. Количественные изменения эфирных масел травы душицы обыкновенной в разных регионах, в разные периоды вегетации, в разные промежутки дня могут быть разными. Результаты показали, что эфирное масло травы душицы обыкновен-ной, количество которого соответствует требованиям ГФ XI, может применяться в практической медицине с целью получения лекарств на основе эфирного масла.

Ключевые слова: душица обыкновенная, эфирное масло, вегетационные периоды

QUALITIVE ANALISIS OF OREGANO ORDINARY ESSENTIAL OIL

IN VARIOUS PERIODS OF VEGETATION

A.V. Moghrovyan

YSMU, Department of Pharmacognosy

SUMMARY The investigation of the sources of herbal raw material in Armenia has obtained a great

significance. The qualitative changes of Oregano ordinary plant essential oils can be different in different regions, various periods of vegetation in different periods of day-time. The data obtained have shown that the essential oil of the Oregano ordinary plant, the amount of which corresponds to the demands of SPh XI, can be implemented in practical medicine for obtaining medicaments of the base of the essential oil.

Keywords: Oregano ordinary, essential oil, vegetation periods

72

ԾԻՐԱՆԵՆՈՒ ԿԱՄԵԴԻ ՋՐԱՅԻՆ ԼՈՒԾՈՒՅԹՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԱՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ

ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒՄԸ

Ն.Բ. Չիչոյան

ԵՊԲՀ, ֆարմակոգնոզիայի ամբիոն

Բանալի բառեր ̀կառուցվածքամեխանիկական հատկություններ, դինամիկ մածուցիկություն, կինեմատիկ մածուցիկություն, հոսունություն

Ներածություն. Համաշխարհային պրակտիկան ցույց է տալիս, որ սննդանյութերի

կենսատեխնոլոգիայում և դեղերի տեխնոլոգիայում սկսել են լայնորեն կիրառել բնա-կան ծագման արգասիքներ` կառուցվածք ձևավորողներ, որոնք ոչ միայն լավացնում են հումքերի տեխնոլոգիական հատկանիշները, այլև բարձրացնում են նրանց կեն-սաբանական արժեքը [2]:

Այդ իսկ պատճառով, սննդային հավելանյութեր ընտրելիս, նախապատվությունը շատ հաճախ տրվում է ածխաջրատային բնույթի բնական ծագման արգասիքներին, որոնք իրենց կառուցվածքամեխանիկական հատկությունների շնորհիվ անմիջակա-նորեն ազդում են հումքի ֆունկցիոնալ-տեխնիկական հատկությունների վրա:

Արդիականություն. Վերջին 5 տարիների ընթացքում գրանցվել են որոշակի թվով գիտական հետազոտություններ, որոնք անդրադառնում են սենեգալյան ակացիայի կամեդի (gummi arabicae) ջրային լուծույթների` որպես ոչ նյուտոնյան հեղուկների, կառուցվածքային մեխանիկական հատկությունների ուսումնասիրությանը:

Հանդիսանալով բնական ծագման իներտ պոլիմեր, ակացիայի կամեդը E414 ան-վան տակ` որպես ժելատինի, ցելյուլոզի լավագույն փոխարինող, լայնորեն կիրառ-վում է դեղաձևերի պատրաստման տեխնոլոգիայում` մասնավորապես, բժշկական նշանակության փափուկ և կարծր դեղապատիճների արտադրության մեջ ապահովե-լով բարձր ամրություն և էլաստիկություն [6]:

Վերջինս ուշագրավ է ոչ միայն գիտական, այլև` տեխնոլոգիական տեսանկյու-նից, քանի որ ոչ միայն սննդանյութերում, այլև` ցանկացած տիպի դեղաձևերում, գլխավոր դեր են կատարում այնպիսի ռեոլոգիական ցուցանիշներ, ինչպիսիք են մա-ծուցիկությունը, մակերևույթային լարվածությունը, հոսելիությունը, որոնք համար-վելով կարևոր ֆիզիկաքիմիական բնութագրիչներ, պայմանավորում են հիմնական բաղադրամասերի ներթափանցման արագությունը բջջաթաղանթներով:

Նպատակն ու խնդիրները. Օտարածին գումիարաբիկի կառուցվածքային-մեխանի-կական հատկությունների ուսումնասիրումը խթան հանդիսացավ համարժեք նշա-նակության ծիրանենու կամեդի տարբեր խտության ջրային լուծույթների ռեոլոգի-ական հատկությունների ուսումնասիրման համար: Այս տեսանկյունից, խնդիր դրվեց որոշել Հայաստանի մի շարք մարզերում մշակվող ծիրանենիներից հավաքված կա-մեդների կառուցվածքային-մեխանիկական հատկությունները բնութագրող (հարաբե-րական խտություն, դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկություն, հոսելիություն) մեծութ-յունները` ծիրանենու կամեդի էմուլգացնող, կայունացնող և կապակցող հատկություն-ները գնահատելու նպատակով:

73

Նյութն ու մեթոդները. Հետազոտության նպատակով ընտրվել են զանգվածային մթերման հումքային աղբյուր հանդիսացող տարբեր մարզերից (Արմավիր, Վայոց Ձոր, Կոտայք) մթերված կամեդները, որոնցից պատրաստվել են 5-20% կոնցենտրա-ցիայով ջրային լուծույթներ:

Ծիրանենու կամեդի դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկության մեծությունները որոշվել են ըստ Եվրոպական ֆարմակոպեայի պահանջների [European Pharmacopoeia 7th ed., 2008] Օստվալդի ВПЖ-2 կապիլյարային վիսկոզիմետրով [ГОСТ 10028-81]: [1,5]: Հարաբերական խտությունները (ρ/ρ0) որոշվել են ջրի (ρo=998,203 կգ/մ3, 200±0,10C) նկատմամբ: Չափումները կատարվել են գերմանական արտադրության "Humapette" միկրոկաթոցիկ և "Scientech SA80" էլեկտրոնային անալիտիկ կշեռքով:

Վիճակագրական վերլուծությունները կատարվել են ըստ Բիոստատ ծրագրի` Ստյուդենտի t-թեստի համաձայն:

Ֆիզիկաքիմիական հետազոտություններն իրականացվել են ԵՊԲՀ Մոլեկուլային ֆիզիկայի ամբիոնում:

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. Ինչպես երևում է ներկայաց-ված աղյուսակ 1-ից, հարաբերական խտության բարձր ցուցանիշ է գրանցվել Վայոց Ձորից մթերված նմուշների, իսկ ամենացածր ցուցանիշ` Կոտայքից մթերված կամեդ-ների ջրային (5-20%) լուծույթներում: Նմուշների ցուցանիշների միջև դիտվել է վի-ճակագրորեն հավաստի տարբերություն (P<0.05) միջակայքում:

Բոլոր նմուշներում հարաբերական խտության փոփոխության հետ կտրուկ աճում է (մոտ 1.2 անգամ) դինամիկ մածուցիկությունը, որը հավանաբար կարելի է մեկնա-բանել մակրոմոլեկուլների վերադասավորմամբ և միջմոլեկուլային փոխազդեցու-թյան ուժերի մեծացմամբ:

Աղյուսակ 1 Տարբեր մարզերից մթերված ծիրանենու կամեդի 5-20% ջրային լուծույթների

հարաբերական խտության ցուցանիշները (ρ/ρ0 ± m, n=5)

Ըստ մթերման վայրերի ցուցանիշ-

ների տարբերության հավաստիությունը

Ծիրանենու կամեդի (5-10%) ջրային լուծույթների հարաբերական խտությունները (ρ/ρ0 ± m)

5% 10% 15% 20%

Արմավիր ( P1,P2*,) 1,015±0,07 1,034±0,0001 1,046±0,002 1,277±0,0001

Վայոց ձոր ( P2,P3) 1,341±0,001 1,362±0,001 1,375±0,002 1,603±0,001

Կոտայք (P1,P3*) 1,002 ±0,003 1,013±0,001 1,026 ±0,001 1,253±0,002

P< 0.05, P*> 0.05 P1` Վայոց ձորի համեմատ, P2` Կոտայքի համեմատ, P3` Արմավիրի համեմատ

74

Ինչպես ցույց են տալիս հետազոտության արդյունքները, տարբեր բնակլիմայա-կան պայմաններից մթերված ծիրանենիների կամեդների միևնույն կոնցենտրացիա-յով ջրային լուծույթները միմյանցից տարբերվում են դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկության և հոսման ժամանակի մեծություններով: Վերջինս բացատրվում է տվյալ շրջանների բնակլիմայական պայմաններում ձևավորված կամեդների մոլե-կուլների ճյուղավորվածությամբ, բևեռային կապերի առկայությամբ և տարբեր մոնո-մերային կառուցվածքների (չեզոք և թթվային մոնոշաքարներ) առկայությամբ:

Դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկության բարձր ցուցանիշներ (20±0,1°С) գրանց-վեցին Վայոց Ձորից մթերված բարձր հարաբերական խտություն ունեցող կամեդ-ների ջրային լուծույթներում (աղ. 2):

Աղյուսակ 2 Վայոց Ձորից, Արմավիրից և Կոտայքից մթերված ծիրանենու կամեդի 5-20% ջրային

լուծույթների ռեոլոգիական չափորոշիչները (T°=20°С, n =6)

Ջրային լուծույթների կոնցենտրացիայի

նմուշների Մթերման վայրերը

զանգված (մգ)

հոսման ժամանակ

(վրկ)

դինամիկ մածու-

ցիկություն (Պա ×վրկ)

կինեմատիկ մածուցի-կություն (մմ2/վ)

M ± m T± m η± m ν ± m

Վայոց Ձոր

5%

133,7±0,11 186,8±0,1 0,055±2,81e-05 45,21±1,497e-06

Արմավիր 101,2±0,73 141,8±0,38 0,032±0,0001 31,16±5,099e-07

Կոտայք 99,98±0,13 138,9±0,56 0,03±0,0001 32,26±8,602e-07

Վայոց Ձոր 10%

135,7± 0,09 538,5±0,28 0,16±7,011e-05 118,07,±8,944e-07

Արմավիր 103,2±0,07 411,2±1,3 0,094±0,0004 91,03±7,07e-07

Կոտայք 101,1 ± 0,13 403,4±1,08 0,09±0,0002 91,44±7,07e-07

Վայոց Ձոր

15%

137 ± 0.13 736.9±0.61 0.23±0.0001 164.42±5.1e-07

Արմավիր 104.4±0.14 561.7±0.88 0.129±0.0002 124,12±7.064e-07

Կոտայք 102.3 ± 0.09 551.6±0.52 0.13±9.842e-05 122.28±8.603e-07

Արմավիրից մթերված կամեդների համարժեք կոնցենտրացիայով ջրային լու-ծույթների համար դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկության ցուցանիշները զգալիո-րեն զիջեցին Վայոց Ձորի ցուցանիշներին: Արմավիրի և Վայոց Ձորի ցուցանիշների միջև դիտվեց վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն P<0.05: Ակնհայտ էր Վայոց Ձորի ցուցանիշների համեմատ Կոտայքի մարզից մթերված կամեդների ջրային լուծույթների ռեոլոգիական ցուցանիշներն ունեն վիճակագրորեն հավաստի տարբե-րությունը (P<0.001) (աղ. 2):

Ինչպես տեսնում ենք, աղյուսակներում բերված չեն կամեդների 20% ջրային լու-ծույթների մածուցիկության ցուցանիշները: Վերջինս բացատրվում է նրանով, որ բո-լոր լուծույթներում 15%-ից 20% կոնցենտրացիայի անցման դեպքում նկատվում է լու-ծույթների խիստ թանձրացում, այսինքն` մածուցիկության կտրուկ աճ, որը գերա-զանցում է Օստվալդի վիսկոզիմետրի մազական խողովակի հնարավորությունները:

75

Դիտված երևույթը կարելի է բացատրել հարաբերական խտության կտրուկ բարձ-րացմամբ` գրեթե 1.2 անգամ, որը և ապահովում է η և ν մածուցիկությունների կտրուկ աճը:

Հետազոտվող բոլոր նմուշների ջրային լուծույթների համար դիտարկվեցին ոչ մի-այն "մածուցիկություն–կոնցենտրացիա" η=f(c), այլև` "մածուցիկություն–հոսման" ժամանակ η=f(t) և "մածուցիկությու–ջերմաստիճան" η=f(Т) ֆունկցիաները, որոնց դիտարկումը չափազանց կարևոր է ոչ միայն դեղերի պատրաստման տեխնոլոգիայի այլև` ֆարմակոկինետիկայի տեսանկյունից:

"Մածուցիկություն-հոսման" ժամանակ η=f(t) ֆունկցիոնալ կախվածության դի-տարկումը ցույց է տալիս, որ հոսման ժամանակը ուղիղ համեմատական է կոնցենտ-րացիայի փոփոխությանը և տարբեր է բնակլիմայական պայմաններից մթերված նմուշների ջրային լուծույթների համար: Այս հիմնական տարբերությունը արտա-հայտվում է ինչպես հոսելիության տարբեր արժեքներով, այնպես էլ՝ ստացված կորերի թեքությամբ (նկ. 1):

n = 5 r = 0.96 t = 14.84 P = 0

n = 5 r = 0.99 t = 39.38 P = 0

76

n = 5 r = 0.97 t = 21.06 P = 0

Նկ. 1. Ծիրանենու կամեդի (5-15%) ջրային լուծույթների հարաբերական

"մածուցիկություն-հոսման" ժամանակ կոռելյացիա

Միանգամայն ուշագրավ էր ծիրանենու կամեդների (5-15%) ջրային լուծույթների դինամիկ մածուցիկության չափումները 20-40°С պայմաններում:

Ինչպես ցույց տվեցին չափումների արդյունքները, ջերմաստիճանի բարձրաց-մանը զուգընթաց, նվազում է մածուցիկությունը, որը վիճակագրորեն հավաստի ուժեղ հակադարձ համեմատական կապ է և գտնվում է 0,7-1,0 միջակայքում:

20°C 30°C 40°C

5% 141 97.5 695% 142 99 70.25% 141.5 96 69.85% 143 98 70.65% 140.5 96.5 68.55% 142.5 97 69.5

10% 417 249 19010% 408 248.5 19110% 412 249.5 191.510% 409 247.5 18810% 411 248 18410% 412 249 18915% 565 497 349.515% 561 495 348.515% 562 494 34915% 560 492 34615% 559 491 347

0

100

200

300

400

500

600

5% 5% 10%10%10%10%10%10%15%15%15%15%15%15%

20°C

30°C

40°C

Նկ. 2 Ծիրանենու կամեդի 5-20% ջրային լուծույթների հոսման ժամանակի փոփոխությունը (mg/mcl=10(-6)/10(-9)) 20°С, 30°С, 40°С ջերմաստիճանային

պայմաններում (n =6)

η- 20°, 30°, 40°C

n = 54

r= -0.4034

t = -3.179

P = 0.002

77

20-40°C ջերմաստիճանային փոփոխության պայմաններում տարբեր մարզերից մթերված ծիրանենու կամեդների ջրային լուծույթների (5-20%) ռեոլոգիական բնու-թագրիչների դիտարկումները ցույց են տալիս, որ անկախ կլիմայական պայման-ներից, այդ լուծույթները դրսևորում են տիպիկ ոչ Նյուտոնյան վարք` պահպանելով մեղմ հելանման կառուցվածքը և մածուցիկ–առաձգական հատկությունները, որոնք թուլանում են ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց:

Այդ են վկայում ծիրանենու կամեդի (5-15%) ջրային լուծույթների "մածուցիկու-թյուն-հոսման" ժամանակ ուղիղ համեմատական (r=0.99) և մածուցիկություն–ջեր-մաստիճան հակադարձ համեմատական (r = -0.40) հավաստի ուժեղ կապերը: (նկ. 2)

Ստացված արդյունքներն իրենց հիմնավոր բացատրությունն են գտնում քիմիա-կան կառուցվածքի ուսումնասիրության մեջ և այն օրինաչափության մեջ, որ առավել քիչ մածուցիկ կամեդներն ունեն մեծ մոլեկուլային կշիռ, կոմպակտ և խիստ ճյուղա-վորված մոլեկուլ, քան գերմածուցիկ կամեդները [4]:

Եզրակացություն: Ամփոփելով հետազոտության արդյունքները, կարելի է եզրա-կացնել, որ տարբեր բնակլիմայական պայմաններից մթերված ծիրանենիների կամեդների միևնույն կոնցենտրացիայով ջրային լուծույթները միմյանցից տարբեր-վում են դինամիկ և կինեմատիկ մածուցիկության և հոսման ժամանակի մեծու-թյուններով:

Անկախ կլիմայական պայմաններից, ծիրանենու կամեդի ջրային լուծույթները դրսևորում են տիպիկ ոչ նյուտոնյան վարք` պահպանելով մեղմ հելանման կառուց-վածքը և մածուցիկ–առաձգական հատկությունները, որոնք թուլանում են ջերմաս-տիճանի բարձրացմանը զուգընթաց: Մոլեկուլյար ֆիզիկայի տեսանկյունից, ծիրա-նենու կամեդի ջրային լուծույթները տիպիկ կառուցվածքային-մածուցիկ կամ ոչ նյուտոնյան հեղուկներ են [3]:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿԸ

1. Вискозиметры капиллярные стеклянные. Москва; ИПК. Издательство стандартов, 1987. – 122 с.

2. Мукатова М.Д., Бисенова А.Р., Курганова М.В. Изучение коллоидных свойств растворов полисахаридов высших водных растений Волго-Каспийского бассейна. Технология переработки гидробионтов. // Вестник АГТУ, Серия рыбное хозяхство N1, Изд.: АГТУ, Астрахань. – 2011. – С.127-132

3. Ремизов А.Н., Максина А.Г., Потапенко А.Я. Медицинская и биологическая физика. – Москва, 2003. – С.113-129

4. Anderson D.M.W., Rahman S. Studies on uronic acid materials. Part XX. The viscosity – molecular weight relation – ship. for Acacia gums."Carbohyd. Res. ", 1967, V. 4, N4, pp.298-304

5. European Pharmacopoeia 7th ed.: EurPh Capillary viscometer method. // European Department for the Quality of Medicines. – Strasburg, 2008. – P.27-28.

6. McNamee В.F., O'Roirdann E.D.. Emulsification and Microcapsulation Properties of gum Arabic. // J.Agric.FoodChem. – 1998. – P.46.

78

ИЗУЧЕНИЕ СТРУКТУРНО-МЕХАНИЧЕСКИХ СВОЙСТВ ВОДНЫХ РАСТВОРОВ АБРИКОСОВОЙ КАМЕДИ

Н.Б. Чичоян

ЕГМУ, Кафедра фармакогнозии

РЕЗЮМЕ

Научные исследования по изучению структурно-механических свойств чужеродного гуммиарабика явились мотивацией для изучения реологических показателей водных растворов абрикосовой камеди, применяющиеся в качестве эмульгаторов и стабилиза-торов.

Как показали результаты исследования, климатические условия явно влияют на рео-логические показатели водных растворов абрикосовой камеди.

В частности, водные (5-15%) растворы камедей, собранные из разных климатических зон, отличались по показателям относительной плотностью, вязкостью и временем истечения.

Ключевые слова: структурно-механические свойства, динамическая вязкость, кинематическая вязкость, время истечения

STUDY OF STRUCTURAL AND MECHANICAL PROPERTIES WATER SOLUTIONS APRICOT GUM

N.B. Chichoyan

YSMU, Department of Pharmacognosy

SUMMARY The scientific studies on the structural-and-mechanical properties of the arabicum were a

reason for studying the rheological parameters of aqueous solutions apricot of the arabicum used as emulsifiers and stabilizers.

According to the investigation results, the climatic conditions obviously affect the rheological properties of aqueous solutions of arabicum.

In particular, water solutions (5-15%) of arabicum collected from different climatic zones, are different in terms of relative density, viscosity and expiration time.

Keywords: structural-and-mechanical properties, dynamic viscosity, kinematic viscosity,

time expires

79

ՀՀ ԱՐՏԱԴՐՎԱԾ ՊԱՐԱՑԵՏԱՄՈԼԻ ԴԵՂԱՀԱՏԵՐԻ (ԱՐՓԻՄԵԴ) IN VITRO ԿԵՆՍԱՀԱՄԱՐԺԵՔՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ԿԵՆՍԱՎԵՅՎԵՐ ԵՂԱՆԱԿՈՎ

Լ.Ա. Պստիկյան1, Ա.Գ. Ժամհարյան1, Բ.Ջ. Ենոքյան2

1ԵՊԲՀ, ֆարմացիայի ամբիոն 2ԵՊԲՀ, դեղերի տեխնոլոգիայի ամբիոն

Բանալի բառեր. կենսահամարժեքություն, կենսավեյվեր, պարացետամոլի դեղահատեր Ներածություն և արդիականություն. Ներկայումս դեղագործական շուկայում

նկատվում է վերարտադրված (ջեներիկ) դեղերի թվի զգալի աճ: Այսպես, համաձայն վերջին տարիների տվյալների, ջեներիկ դեղերի տեսակարար կշիռը տարբեր երկր-ներում տատանվում է 50-90% [3] և շարունակում է աճել: Նշված պարագայում կա-րևոր խնդիր է հանդիսանում այդ վերարտադրված դեղերի թերապևտիկ համարժե-քության ապահովումը, որն ըստ Միջազգային Դեղագործական Ֆեդերացիայի (FIP) և Դեղարտադրողների Միջազգային Ֆեդերացիայի և Ասոցիացիայի (IFPMA) կողմից 2000թ. համատեղ ընդունված կարգի կատարվում է համեմատական կենսահամար-ժեքության գնահատման միջոցով [1,2]:

Կենսահամարժեքության հետազոտությունները հիմնականում իրականացվում են ֆարմակոկինետիկ հետազոտությունների միջոցով առողջ կամավորների վրա, որն ըստ էության շատ ծախսատար և աշխատատար գործընթաց է: Այդ պատճառով, ներկայումս, նկատվում է տենդենց դեպի in vivo ֆարմակոկինետիկ հետազոտու-թյունների փոխարինումը ավելի մատչելի in vitro կենսահամարժեքության գնահատ-մամբ` լուծելիության թեստի միջոցով [4,5,6,8]: Այդ եղանակը, որը հայտնի է «կենսա-վեյվեր» անվամբ կիրառվում է գերազանցապես կենսադեղագործական (BSC) դասա-կարգմամբ I խմբին պատկանող դեղերի համար, որոնք ունեն բարձր լուծելիություն և կենսաբանական թաղանթներով բարձր թափանցելիություն [4]: Նշված խմբին է պատկանում նաև պարացետամոլը, որի դեղահատերի կենսահամարժեքությունը ըստ ԱՀԿ-ի տվյալների կարող է գնահատվել կենսավեյվեր եղանակով [8]:

Հաշվի առնելով տարբեր երկրների կողմից, ինչպես նաև Հայաստանում արտա-դրվող պարացետամոլի դեղահատերի մեծ տեսականու առկայությունը ՀՀ դեղագոր-ծական շուկայում և այդ դեղերի լայն կիրառումը բնակչության կողմից, շատ կարևոր է դրանց կենսահամարժեքության ճիշտ գնահատումը:

Ելնելով վերը նշվածից, մեր հետազոտության նպատակն է հանդիսացել «Troge Medical»-ի կողմից (Medopharm for Troge, Germany) և ՀՀ-ում արտադրվող (Արփիմեդ) պարացետամոլի 500 մգ դեղաչափով դեղահատերի կենսահամարժեքության գնա-հատումը կենսավեյվեր եղանակով:

Նյութն և մեթոդները. Հետազոտվող դեղ` պարացետամոլի (ացետամինոֆենի) դեղահատեր 500 մգ, արտադրող «Արփիմեդ», Հայաստանի Հանրապետություն, 0681304, 10/2018:

80

Նկար 1. Պարացետամոլի (N-(4-հիդրօքսիֆենիլ)ացետամիդ) կառուցվածքային բանաձևը

Ռեֆերենտ դեղ` պարացետամոլի (ացետամինոֆենի) դեղահատեր 500 մգ,

արտադրող «Medopharm for Troge Medical, Germany», 12346, 01/05/2017: Բոլոր դեղերը ձեռք են բերվել Երևան քաղաքի դեղատներից: Լուծելիության համեմատական կինետիկան հետազոտվել է ըստ ԱՀԿ-ի պա-

հանջների լուծելիության երեք միջավայրերում` pH 6.8 (ֆոսֆատային բուֆեր), pH 4.5 (ացետատային բուֆեր), pH 1.2 (քլորաջրածնական թթու): Բոլոր միջավայրները պատրաստվել են ըստ ԱՄՆ XXX Ֆարմակոպեայի մեթոդների (USP30-NF 25) [7]: Լուծույթների pH-ը որոշվել է pH-մետրով (PH⁄MV BENCH METER HANNA, GERMA-NY) և անհրաժեշտության դեպքում մինչև անհրաժեշտ արժեքն ուղղվել է 0.1 Մ աղաթթվի և 0.1 Մ NaOH-ի լուծույթներով:

Լուծելիության թեստի անցկացման պայմաններն են. սարքավորում՝ ERWEKA DT 60 (Գերմանիա), «թիակաձև սարք» (USP

Apparatus 2), ջերմաստիճան` 37±0.50 C, միախառնման արագություն` 75 պտույտ/րոպե, լուծելիության միջավայրի ծավալ` 900 մլ:

Վերլուծման ընթացքը. Յուրաքանչյուր զամբյուղի մեջ տեղադրվել է պարացետա-մոլի 1 դեղահատ 500 մգ դեղաչափով: Լուծելիության կինետիկայի որոշման նպա-տակով նմուշառումը կատարվել է 5, 10, 15, 20, 30, 45 րոպե հետո: Ստացված նմուշ-ները սառեցվել են սենյակային ջերմաստիճանի պայմաններում, այնուհետև ֆիլտր-վել «կապույտ ժապավեն» ֆիլտրի թղթով: 0.5 մլ ծավալով ֆիլտրված նմուշները տեղափոխվել են 50 մլ տարողությամբ չափիչ փորձանոթների մեջ և համապա-տասխան բուֆերով ծավալը հասցվել է մինչև նիշը:

Վիճակագրական հավաստի արդյունքներ ստանալու նպատակով յուրաքանչյուր դեղից փորձարկվել է 12 դեղահատ` լուծելիության երեք տարբեր միջավայրերում:

Քանակական որոշումը. Քանակական վերլուծությունը կատարվել է ՈւՄ-սպեկ-տրաչափության եղանակով: Ստացված լուծույթների օպտիկական խտությունը որոշվել է սպեկտրաչափի օգնությամբ (Specord UV VIS) 243 նմ ալիքի երկարության պայմաններում, 10 մմ շերտի հաստությամբ կվարցե կյուվետում: Զուգահեռ չափվել է 0.005 մգ/մլ կոնցենտրացիայով պարացետամոլի ստանդարտ (USP Reference standard) աշխատանքային լուծույթի օպտիկական խտությունը՝ պատրաստված համապա-տասխան լուծելիության միջավայրերում: Որպես համեմատիչ լուծույթներ կիրառվել են համապատասխան լուծելիության միջավայրերը:

81

Տարբեր արտադրությամբ պարացետամոլի դեղահատերի լուծելիության պրոֆիլ-ների համարժեքությունը գնահատվել է նաև նմանության (f2) գործակցի հաշվարկի միջոցով ըստ FDA և EMA ուղեցույցերի [5,6]:

Վիճակագրական վերլուծությունը իրականացվել է Microsoft Excel 2010 ծրագրի միջոցով: Յուրաքանչյուր ժամանակային կետի համար իրականացվել է ստանդարտ շեղման հաշվարկ (SD, %):

Ստացված արդյունքները և դրանց վերլուծությունը. Կատարված հետազոտու-թյունների արդյունքները վկայում են, որ և հետազոտվող և ռեֆերենտ պարացետա-մոլի դեղահատերը ցուցաբերում են շատ բարձր լուծելիություն կիրառվող լուծե-լիության 3 տարբեր միջավայրներում (pH 1.2, 4.5, 6.8): Այսպես, համաձայն աղյուսակ 1-ում ներկայացված տվյալների երկու պրեպարատների դեպքում էլ 15 րոպեի ընթացքում դեղաձևից ձերբազատված դեղանյութի քանակը գերազանցում է 85%-ը:

Ընդ որում հետազոտվող և ռեֆերենտ դեղերի լուծելիության կինետիկայի որոշ-ման արդյունքում ստացված կորերը համարժեք են լուծելիության 3 տարբեր միջա-վայրներում` pH 1.2, 4.5 և 6.8 (նկար 2), իսկ ստանդարտ շեղման արժեքը` արտա-հայտված տոկոսներով, բոլոր ժամանակային կետերի համար չի գերազանցում 10%-ը, որը վկայում է տվյալների հավաստիության մասին:

Աղյուսակ 1. Հետազոտվող և ռեֆերենտ դեղերի լուծելիության համեմատական կինետիկան

Լուծելիության միջավայր

Ժամանակ (րոպե)

Հետազոտվող դեղ

Ռեֆերենտ դեղ

Լուծելիություն, % Լուծելիություն, %

pH 1.2

5 89,24±3,4 83,355±1,34 10 90,005±3,42 88,085±2,7 15 90,77±4,33 91,41±3,5 20 90,9±4,42 92,94±2,0 30 91,28±4,63 92,94±2,0 45 92,69±6,16 93,455±2,25

pH 4.5

5 83,925±3,19 83,005±5,167 10 85,935±2,257 88,13±3,42 15 86,4225±2,96 91,8±0,4 20 86,6675±2,69 92,0425±0,485 30 87,89±2,88 92,285±0,56 45 88,135±3,23 93,505±1,665

pH 6.8

5 86,78±1,18 91,425±3,27 10 86,99±4,17 92,5±2,53 15 89,675±1,28 93,07±2,61 20 90,08±1,76 93,4325±2,37 30 90,98±1,6 94,375±2,1 45 91,13±1,69 95,315±2,35

82

«Արփիմեդ»-ի (ՀՀ) և «Troge Medical»-ի (Գերմանիա) կողմից արտադրվող պարա-ցետամոլի 500 մգ դեղաչափով դեղահատերի in vitro կենսահամարժեքությունը հաս-տատվել է նաև տարբեր միջավայրերի դեպքում նմանության գործակցի մաթեմատի-կական հաշվարկով, որն ըստ ԱՀԿ պահանջների դեղերի կենսահամարժեքության դեպքում պետք է մեծ լինի 50-ից (f2≥50): Այսպես, f2-ի արժեքները pH 1.2, 4.5 և 6.8 պայմաններում կազմում են համապատասխանաբար 76.51, 67.681 և 69.052, և գտնվում են թույլատրելի սահմաններում:

Նկար 2. Հետազոտվող և ռեֆերենտ պրեպարատների լուծելիության պրոֆիլները տարբեր միջավայրերում

Եզրակացություն. Այսպիսով, ամփոփելով կատարված հետազոտությունների

արդյունքները կարելի է եզրակացնել, որ

լուծելիության 3 միջավայրերում երկու ֆիրմաների կողմից արտադրված պա-րացետամոլի 500 մգ դեղաչափով դեղահատերը ցուցաբերում են շատ բարձր լուծելիություն,

հետազոտվող և ռեֆերենտ դեղահատերի լուծելիության համեմատական կինետիկական կորերը համարժեք են, իսկ նմանության գործակիցների արժեքները համապատասխանում են միջազգային ուղեցույցներում նշված պահանջներին, որը վկայում է «Արփիմեդ»-ի և «Troge Medical»-ի կողմից արտադրվող պարացետամոլի 500 մգ դեղահատերի կենսահամարժեքության մասին:

83

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ 1. Арзамасцев А. П., Дорофеев В.Л. Эквивалентность воспроизведенных лекарст-

венных средств: Фармацевтические аспекты. // Ведомости НЦ ЭСМП. –2007, №1. – С.6-11

2. Давыдова К.С., Шохин И.Е., Раменская Г.В., Кукес В.Г. Установление взаимозаменяемости воспроизведенных лекарственных средств. // Ремедиум. –2010, №7. – С.36-38

3. Кутишенко Н.П., Марцевич С.Ю., Толпыгина С.Н., Лукина Ю.В. Выбор дже-нерика с точки зрения экономической целесообразности. // Рациональная фармако-терапия в кардиологии. – 2008, №4. – С.36-39

4. Малашенко Е.А.. Биовейвер процедура. Разработка и регистрациая лекарственных средств. // Научно-производственных журнал. –2012 ноябрь, №1. – С.2305-2066

5. Guidance for Industry. Waiver of In Vivo Bioavailability and Bioequivalence Studies for Immediate-Release Solid Oral Dosage Forms Based on a Biopharmaceutics Classification System. – U.S.Department of Health and Human Services, Food and Drug Administration, Center for Drug Evaluation and Research (CDER). – 2000

6. Guideline on the Investigation of Bioequivalence. European Medicines Agency (EMA). – Committee for Medicinal Products for Human Use (CHMP). – 2010

7. United States Pharmacopeia and National Formulaey. The United Pharmacopeial Convention. USP 30-NF 25-2007. Rockville, MD, USA.

8. World Health Organization. Proposal to waive in vivo bioequivalence requirements for WHO Model List of Essential Medicines immediate-release, solid oral dosage forms. WHO Technical Report Series, No. 937-2006.

IN VITRO ИССЛЕДОВАНИЕ БИОЭКВИВАЛЕНТНОСТИ ТАБЛЕТОК

ПАРАЦЕТАМОЛА, ПРОИЗВЕДЕННЫХ В АРМЕНИИ (АРПИМЕД) СОГЛАСНО ПРОЦЕДУРЕ «БИОВЕЙВЕР»

Л.А. Пстикян1, А.Г. Жамгарян1, Б.Дж. Енокян2

1EГМУ, Кафедра фармации 2ЕГМУ, Кафедра технологии лекарств

РЕЗЮМЕ Проведено сравнительное изучение кинетики растворения in vitro таблеток парацета-

мола производства «Арпимед» и «Troge Medical» согласно процедуре биовейвер. Исследования кинетики растворения были проведены согласно требованиям руководства ВОЗ. Полученные в результате исследования данные показали, что профили растворения препаратов эквиваленты в каждой из трех сред pH 1.2, 4.5, 6.8 и соответствуют критериям фактора сходимости (f2≥50), на основании чего можно сделать вывод о биоэквивалентности исследуемого и референтного препаратов.

Ключевые слова: биоэквивалентность, биовейвер, таблетки парацетамола

84

IN VITRO BIOEQUIVALENCE STUDY OF PARACETAMOL TABLETS MARKETED IN ARMENIA (ARPIMED) UNDER BIOWAIVER CONDITIONS

L.A. Pstikyan1, A.G. Zhamharyan1, B.G. Yenokyan2

1YSMU, Department of Pharmacy

2YSMU, Department of Drug Technology

SUMMARY Тhe comparative in vitro dissolution kinetic of «Arpimed» and «Troge Medical» para-

cetamol tablets under biowaiver conditions have been studied. Dissolution kinetic studies were carried out according to WHO Guidance. Obtaned data evident that dissolution profiles test and reference tablets are equivalent in three dissolution media pH 1.2, 4.5, 6,8 and meet the criteria of dissolution profile similarity (f2 ≥ 50). Thus test and reference tablets were considered equivalent.

Keywords: bioequivalence, biowaiver, paracetamol tablets

85

ԱՌՆԵՏՆԵՐԻ ԷՐԻԹՐՈՑԻՏԱՅԻՆ ԹԱՂԱՆԹՆԵՐՈՒՄ ՍԻԱԼԱԹԹՎԻ ՔԱՆԱՆԱԿԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Ի ՊԱՏԱՍԽԱՆ

ԱՐՏԱՔԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱՍՏԱՏԻԿ ԴԱՇՏԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ

Գ.Վ. Սահակյան

ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն, կենսաքիմիական և կենսաֆիզիկական հետազոտությունների լաբորատորիա

Բանալի բառեր. էլեկտրասատատիկ դաշտ, էրիթրոցիտային թաղանթներ, թաղանթային սիալաթթու

Ներածություն. Արտաքին բնական էլեկտրաստատիկ դաշտերը (ԷՍԴ) հանդիսա-

նում են պարտադիր էկոլոգիական գործոն, որոնց առկայությունը անհրաժեշտ է կենդանի օրգանիզմների բնականոն կենսագործունեության համար: Սակայն մեր օրերում, մարդու կողմից արհեստականորեն գեներացված էլեկրտաստատիկ դաշ-տերը իրենց ուժային բնութագրերով կտրուկ գերազանցում են Երկրին բնորոշ բնա-կան ֆոնը: Գրականության մեջ առկա են մեծաթիվ տվյալներ, որոնք վկայում են բարձր լարվածությամբ էլեկտրաստատիկ դաշտերի կենսաբանական ակտիվության մասին [1,4,5,10]: Սակայն մեխանիզմները, որոնց միջոցով կենդանի նյութն արձա-նագրում և վերլուծում է ԷՍԴ-ի ազդեցությունը, ինչպես նաև իրականացնում է դրա նկատմամբ պատասխան ռեակցիաները, դեռևս պարզաբանված չեն: Հաշվի առնելով այն, որ ցանկացած արտաքին ազդակ օրգանիզմն ընկալում է բջջային թաղանթնե-րում գեներացվող փոփոխությունների միջոցով, բնական է ենթադրել, որ արտաքին ԷՍԴ-ի վերադրումը պետք է բերի մեմբրանային կառույցների փոփոխության:

Նպատակն ու խնդիրները. Ավելի վաղ մեր կողմից ցույց է տրվել, որ ԷՍԴ-ի ազդե-ցությունը փոփոխում է առնետների էրիթրոցիտային թաղանթների մակերևութային լիցքի մեծությունն ու խտությունը և -պոտենցիալը [2,8]: Հայտնի է, որ էրիթրոցի-տային թաղանթների լիցքը մեծապես որոշվում է նրա մակերևույթին առկա սպիտակուց-կապված սիալաթթուների կարբօքսիլային խմբերով [9]:

Հիմք ընդունելով մեր կողմից կատարված թաղանթային հետազոտությունների տվյալները և համադրելով վերը բերված փաստի հետ, մեր կողմից խնդիր է դրվել պարզաբանել սիալաթթուների դերը ԷՍԴ-ի ազդեցության արդյունքում էրիթրոցիտ-ների թաղանթային լիցքի փոփոխման մեջ:

Նյութն ու մեթոդներ. Հետազոտման օբյեկտ են ծառայել 150-170գ քաշով արական սեռի սպիտակ ոչ ցեղային առնետների արյան էրիթրոցիտները: Արյունը հավաքվել է կարդիոպունկցիայի եղանակով` ըստ Weis-ի [11]: ԷՍԴ-ն ստացվել է կոնդենսատո-րային տիպի սարքի միջոցով, որը թույլ է տալիս կարգավորել դաշտի պարամետ-րերը: Մեր կողմից հետազոտվել է 200 կՎ/մ լարվածությամբ ԷՍԴ-ի ազդեցությունը: In vitro հետազոտությունների ժամանակ ինտակտ առնետներից նախապես հավաք-ված արյունից անջատված էրիթրոցիտների սուսպենզիան բաժանվել է երկու մասի, որից մեկը ծառայել է որպես հսկիչ, իսկ մյուս մասը ենթարկվել է նշված դաշտի ազ-դեցությանը 20 րոպեի ընթացքում: In vivo հետազոտությունները ներառել են դաշտի կարճատև՝ մեկժամյա, և կոտորակային՝ 6 օր, օրական 6 ժամ, ազդեցությունները:

86

Փորձերի յուրաքանչյուր շարքի ժամանակ տվյալ խմբի ինտակտ առնետներից նախապես արյուն է հավաքվել և հետազոտվել որպես ստուգիչ: Նույն կենդանիները, մեկ շաբաթ անց, արյունաստեղծման գործընթացների վերականգնումից հետո, ենթարկվել են նշված տևողությամբ դաշտի ազդեցությանը, որից հետո առնետներից հավաքնել է արյունը և անջատվել են էրիթրոցիտները:

Էրիթրոցիտները 3-4 անգամ լվացվել են 0,9%-NaCl-ի լուծույթում, յուրաքանչյուր անգամ 10 րոպե տևողությամբ և 1000 պտ/ր արագությամբ: Հետագա հետազոտու-թյունների համար, էրիթրոցիտների պահանջվող կոնցենտրացիան ստանալու նպա-տակով, ստացված սուսպենզիան նոսրացվել է նշված լուծույթով:

Թաղանթներից սիալաթթուների անջատումը կատարվել է երկու ընդունված եղանակով [9]՝ թթվային և ֆերմենտատիվ: Թթվային եղանակի դեպքում 109 էրիթրո-ցիտ պարունակող 0,25մլ սուսպենզիան 1ժ տևողությամբ ինկուբացվել է 0,5մլ 0,1N H2SO4-ի մեջ 80C պայմաններում: Ֆերմենտատիվ եղանակի դեպքում նույն քանակի էրիթրոցիտային սուսպենզիան 30 րոպե տևողությամբ ինկուբացվել է 50 U/մլ սիա-լիդազում` անընդհատ թափահարելով: Սիալաթթուների քանակական գնահատումը կատարվել է ըստ О'Kennedy-ի մեթոդի [7]: Փորձերի ժամանակ օգտագործվել է 30 առնետ: Հետազոտությունների յուրաքանչյուր շարքի համար կատարվել է 10 փորձ և վերցվել է 10 հսկիչ նյութ: Տվյալների վիճակագրական մշակումը կատարվել է ըստ Ստյուդենտ-Ֆիշերի t-չափանիշի:

Ստացված արդյունքներն ու դրանց վերլուծությունը. Համաձայն ստացված ար-դյունքների, ԷՍԴ-ի in vitro ազդեցությունից հետո էրիթրոցիտային թաղանթներում սիալաթթվի քանակը հավաստի փոփոխության չի ենթարկվել (Նկ. 1): Ընդ որում, սիալաթթուների անջատման եղանակը արդյունքների վրա չի անդրադարձել: Սա-կայն, համաձայն մեր ավելի վաղ կատարած աշխատանքների, նույն պարամետրե-րով դաշտի in vitro ազդեցությունը փոփոխում է էրիթրոցիտային թաղանթների մա-կերևութային լիցքի մեծությունն ու խտությունը [2,8]:

Նկար 1. Առնետների էրիթրոցիտաների թաղանթային սիալաթթվի քանակական փոփոխությունները 200 կՎ/մ լարվածությամբ էլեկտրաստատիկ դաշտի

in vitro ազդեցությունից հետո

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Սիալիդազ Ծծմբական թթուՀսկիչ In vitro

87

Հիմք ընդունելով և համադրելով այդ արդյունքները ստացված տվյալների հետ, կարող ենք ասել, որ դաշտի in vitro ազդեցությունը չի դրսևորվում թաղանթներում սիալաթթվի քանակական փոփոխությամբ: Սակայն չի բացառվում, որ մեր կողմից բացահայտված թաղանթային լիցքի փոփոխությունները արդյունք են դաշտի ազդե-ցության հետևանքով, թաղանթային կառույցների կոնֆորմացիոն փոփոխություն-ների արդյունքում, սիալաթթուների լիցքի վերաբաշխման:

Մյուս կողմից, հնարավոր է նաև, որ լիցքի փոփոխությունը ԷՍԴ-ի in vitro ազ-դեցության հետևանքով թաղանթի մակերևույթին ընթացող ֆիզիկական գործըն-թացների հետևանք է: Այսպես, հաշվի առնելով այն, որ կենսաբանական թաղան-թներն իրենցից ներկայացնում են բաց համակարգեր, որտեղ էական է էլեկտրա-ստատիկ փոխազդեցությունների դերը, բնական է ենթադրել, որ արտաքին ԷՍԴ-ի վերադրումը պետք է բերի մեմբրանային կառույցների փոփոխության:

Մյուս կողմից, բջջային թաղանթը էլեկտրական տեսանկյունից ոչ համասեռ է և հարաբերվում է դիէլեկտրիկ թափանցելիությամբ իրենից խիստ տարբեր արտա-քին և ներքին միջավայրերի հետ, ինչը ենթադրում է, որ արտաքին դաշտի վերա-դրումը կարող է բերել ծավալային և մակերևութային լիցքի վերաբաշխման այդ շերտերի շփման սահմանին, ինչն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել թաղանթների մենահատուկ փոփոխությունների:

In vivo հետազոտությունների արդյունքները, որոնք ներկայացված են ստորև (Նկ. 2, 3), ցույց են տալիս, որ ԷՍԴ-ի թե՛ 1-ժամյա, թե՛ կոտորակային ազդեցություններից հետո սիալաթթուների քանակը էրիթրոցիտային թաղանթներում աճում է, ընդ որում կոտորակային ազդեցությունն առավել մեծ փոփոխությունների է հանգեցնում: Այսպես, կարճատև ազդեցությունից հետո այն աճել է մոտ 95%-ով, իսկ կոտորակայինի դեպքում՝ մոտ 138%-ով:

Նկար 2. Առնետների էրիթրոցիտաների թաղանթային սիալաթթվի քանակական փոփոխությունները 200 կՎ/մ լարվածությամբ էլեկտրաստատիկ դաշտի

in vivo 1-ժամյա ազդեցությունից հետո

0

1

2

3

4

5

6

7

Սիալիդազ Ծծմբական թթուՀսկիչ

88

Հիմք ընդունելով գրականության մեջ առկա և մեր կողմից ստացված տվյալները [2,3,4,5,8], in vivo հետազոտությունների արդյունքում բացահայտված էրիթրոցիտա-յին թաղանթների մակերևութային լիցքի փոփոխությունը վերլուծելիս մենք ենթադ-րել էինք, որ այս դեպքում էական է մետաբոլիկ գործընթացների դերը:

Քանի որ էրիթրոցիտային թաղանթներում սիալաթթուների քանակական փոփո-խությունները, ամենայն հավանականությամբ, մետաբոլիկ գործընթացների հե-տևանք են, ապա կարող ենք ասել, որ ներկայացված հետազոտության արդյունքները հաստատում են վերը ներկայացված ենթադրությունը:

Նկար 3. Առնետների էրիթրոցիտաների թաղանթային սիալաթթվի քանակական փոփոխությունները 200 կՎ/մ լարվածությամբ էլեկտրաստատիկ դաշտի

in vivo կոտորակային ազդեցությունից հետո

Մյուս կողմից, հնարավոր է նաև, որ ԷՍԴ-ի վերադրումը փոփոխում է թաղան-թում էլեկտրաստատիկ փոխազդեցությունները, ինչը կարող է պատճառ դառնալ թաղանթային միավորների այնպիսի կոնֆորմացիոն փոփոխությունների, որոնց արդյունքում սիալաթթու–սպիտակուց կապն առավել մատչելի դառնա ճեղքավոր-ման համար:

Ըստ մեզ, այս երկու գործընթացներն իրար չեն բացառում և կարող են միաժամանակ ընթանալ որպես պատասխան արտաքին ԷՍԴ-ի in vivo ազդեցության:

Եզրակացություն: Այսպիսով, համադրելով մեր նախորդ աշխատանքների և ներկայացվող հետազոտության արդյունքները, կարող ենք ասել, որ 200 կՎ/մ լար-վածությամբ ԷՍԴ-ի in vivo ազդեցության հետևանքով էրիթրոցիտային թաղանթների լիցքի փոփոխությունը մեծամասամբ պայմանավորված է թաղանթային սիալա-թթուների քանակական փոփոխությամբ, ինչը ենթադրում է դաշտի նկատմամբ պա-տասխան ռեացիայում մետաբոլիկ կոմպոնենտի առկայություն: In vitro ազդեցության դեպքում թաղանթային լիցքի փոփոխությունը պայմանավորված չէ սիալաթթուների քանակական փոփոխությամբ և, ըստ մեզ, պայմանավորված է արտաքին ԷՍԴ-ի վերադրման արդյունքում թաղանթ-միջավայր սահմանում ընթացող ֆիզիկական գործընթացներով:

0

1

2

3

4

5

6

Հսկիչ Կոտորակային

89

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Antipov, VV., Dobrov NN., Drobyshev VI. Biological effects of the action of a high-tension DC electrical field. // Kosm Biol Aviakosm Med. – 1983;17:50-54

2. Artsruni GG, Sahakyan GV, Poghosyan GA.. The in vitro Influence of the External Electrostatic Field on the Physical Parameters of Erythrocyte Membranes. // Biophysica. – 2013;58(6):1022-1027

3. Change S.. Electric-field-induced volume and membrane ionic permeability changes of red blood cells. IEEE transactions on biomedical engineering. – 1993;40 (10):1054-1059

4. Coster HGL, Terry C. Chilcott Electric field effects in proteins in membranes. // Bioelectrochemistry. – 2002;56(1-2):141-146

5. Lecuyer S, Fragneto G, Charitat T. Effect of an electric field on a floating lipid bilayer: A neutron reflectivity study. // Eur. Phys J E Soft Matter. – 2006;21(2):153-159

6. Lott, J. R., McCain, H. B. Some effects of continuous and pulsating electric fields on brain wave activity in rats. // Int J Biometeorol. – 1973;17:221-225

7. O'Kennedy R. Some observations on sialic acid determination by the Warren thiobarbituric acid method. // Irish Journal of Medical Science. – 1979;48(1):92-96

8. Pogosyan G, Sahakyan G, Artsruni G. The influence of electrostatic field on the electrokinetic potential of erythrocytes. // Biol. J. Arm. 2007;59(1-2):136-138

9. Powell LW, LaMont JT, Isselbacher KJ. Haemolysis in experimental cholestasis: Possible role of erythrocyte sialic acid. // Gut. – 1974;15:794-798

10. Sahakyan GV, Artsruni GG. The Influence of External Electrostatic Fields on Rat Spermatogenesis and Structural and Functional State of Spermatogenesis. NAS of RA, Electronic Journal of Natural Sciences. – 2013;2(21):61-69

11. Weis HJ, Baas EU. Cardiopuncture in the rat for repeated sampling of blood and injection. Z. Gesamte Exp. Med. – 1971;156(4):314-316.

THE QUANTITATIVE CHANGES OF THE SIALIC ACID

IN THE ERYTHROCYTE MEMBRANES OF RATS AS A RESPONSE TO THE INFLUENCE OF EXTERNAL ELECTROSTATIC FIELD

G.V. Sahakyan

YSMU, Scientific & Research Center, Laboratory of Biochemical & Biophysical

Investigations

SUMMARY

The in vitro (20 min) and in vivo short-term (1 hour) and long-term (6 days, 6 hours per day) influences of 200 kV/m electrostatic field on the quantity of sialic acid in erythrocyte membranes of white outbred rats were investigated. Sialic acid was separated by two methods: acidic method and enzyme method. In the both cases, the revealed effects have the same directions. In accordance with data obtained, no reliable changes are observed after the in vitro influence of field. After the in vivo influences the sharp increase of membrane sialic acid is revealed, moreover in the case of long-term influence of field the changes are more significant.

Keywords: electrostatic field, erythrocyte membranes, membrane sialic acid

90

КОЛИЧЕСТВЕННЫЕ ИЗМЕНЕНИЯ СИАЛОВЫХ КИСЛОТ ЭРИТРОЦИТАРНЫХ МЕМБРАН КРЫС В ОТВЕТ

НА ВОЗДЕЙСТВИЕ ВНЕШНЕГО ЭЛЕКТРОСТАТИЧЕСКОГО ПОЛЯ

Г.В. Саакян

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр, Лаборатория биохимических и биофизических исследований

РЕЗЮМЕ Исследовано in vitro (20 минут) և in vivo (краткосрочное – 1 час и дробное – 6 дней по

6 часов в день) влияние электростатического поля на количество сиаловых кислот эритроцитарных мембран белых беспородных крыс. Сиаловые кислоты были получены двумя методами: кислотой и ферментативной обработкой мембран. Было показано, что способ выделения сиаловых кислот не влияет на направленность или величину выявленных изменений. Согласно результатам, после in vitro воздействия поля достоверных изменений в количестве сиаловых кислот не было выявлено. После изученных сроков in vivo воздействия исследуемого фактора было зарегистрировано резкое увеличение количества сиаловых кислот в эритроцитарных мембранах, при этом дробное воздействие поля привело к более выраженным изменениям.

Ключевые слова: электростатическое поле, эритроцитарные мембраны, мембранная

сиаловая кислота

91

ИММУНОМОРФОЛОГИЧЕСКИЕ КРИТЕРИИ РАННЕЙ АКТИВАЦИИ РЕПАРАТИВНО-ПРОЛИФЕРАТИВНЫХ ПРОЦЕССОВ В ИНКРЕТОРНОМ

АППАРАТЕ ПОДЖЕЛУДОЧНОЙ ЖЕЛЕЗЫ В УСЛОВИЯХ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОГО ОСТРОГО ПАНКРЕАТИТА

К.М. Бароян2 , А.В. Зильфян1, С.А. Авагян1, Н.Ж. Саакян1, А.Г. Ананян1

1ЕГМУ, Научно-исследовательский центр 2ЕГМУ, Кафедра нормальной анатомии

Ключевые слова: острый панкреатит, ацинус, панкреатический проток, репаративно-пролиферативные процессы, бромдезоксиуридин (BrDU)-позитивные клетки

Введение. За последние годы отмечается неуклонное возрастание частоты острых деструктивных панкреатов. В этой связи аспекты патогенеза, терапии и прогноза указан-ного заболевания и по сей день служат предметом широкомасштабных исследований во многих странах мира. В указанном плане почти не изученными представляются регио-нальные механизмы, как заинтересованные в процессах "диффузного" поражения ацинарных клеток, так и участвующие в формировании репаративно-пролиферативных реакций, направленных на восстановление структуры и функции инкреторного аппарата поджелудочной железы.

Актуальность. Аргининовая модель острого панкреатита, достигнутая путём введения мелким лабораторным животным относительно высоких концентраций аргинина, является наиболее информативной и приемлемой при изучении патогенетических аспектов указанного заболевания [1,2,3,4,5,7,8]. Однако, в доступной нам литературе не удалось обнаружить сведений, касающихся инициальных этапов формирования репаративных процессов в различных участках локализации ацинарного аппарата поджелудочной железы.

Цель. Целью настоящего исследования явилось выявление в поджелудочной железе BrDU-позитивных клеток (Bromodeoxyuridine) ацинарного аппарата, свидетельствующих об инициальных этапах активации репаративно-пролиферативных процессов при остром панкреатите.

Материал и методы. Опыты ставились на 60 белых крысах-самцах, массой 150-180г. У 40 животных была воспроизведена модель "острого панкреатита" путём однократного введения высоких концентраций аргинина, производствa фирмы "Ликвор" (Армения). Аргинин вводился внутрибрюшинно (1,5 мл аргинина из расчета 300 мг на 100 г массы животного).

Животные выводились из эксперимента через 24, 48 и 96 часов после введения арги-нина, с соблюдением всех необходимых условий, предъявляемых комитетом по этике ЕГМУ при работе с лабораторными животными. Готовились парафиновые и криостатные срезы из ткани поджелудочной железы. Парафиновые срезы, после депарафинизации, окрашивались гематоксилин-эозином и азур II эозином. Криостатные срезы подвергались иммуноморфологическому анализу на предмет выявления в поджелудочной железе бромдезоксиуридин (BrDU)-положительных клеток.

Постановка реакции осуществялась по методике предложенной B. Schutte et al. [6]. За час до умерщвления животным однократно интраперитонеально вводили BrDU (Sigma США) в дозе 50мг/кг. Готовились свежезамороженные криостатные срезы, которые фиксировались в метиловом спирте в течение 30 минут при 37°C. После фиксации срезы инкубировали в 2N HCL в течение 30 минут при 37°C. Препараты промывали в растворе 0,1 M фосфатного буфера, после чего на срезы наносили 0,1 M боратный буфер с Ph=8,5.

92

После промывки и высушивания на препараты наносили моноклональную мышиную сыворотку против 5 bromodeoxiuridine (Sigma США), в разведении 1:40. Через 40 минут препараты промывали в 0,1 M растворе фосфатного буфера, потом высушивали. После высушивания на срезы наносили меченную ФИТЦ козлиную сыворотку против IgG мыши (Sigma США) в разведении 1:10. Препараты промывали в трёх порциях 0,1 M фосфатного буфера, высушивали и просматривали при помощи люминесцентного микроскопа BOECO (Германия).

Результаты и обсуждение. Как показали результаты морфологических исследова-ний, через 24 и 48 часов после введения аргинина, в поджелудочной железе подопытных крыс в целом наблюдалась идентичная картина, характеризующаяся активацией катабо-лических процессов. Патологический процесс характеризовался премущественно локали-зацией в экскреторном аппарате поджелудочной железы и носил диффузный характер. Так, на фоне резко отёчной стромы, в ацинусах наблюдались дистрофические изменения различной степени тяжести. Повсеместно выявлялись процессы дискомплексации аци-нарных клеток, сопровождающиеся нарушением их базальной ориентации, целостности цитоплазмы, признаками пикноза и рексиса их ядер. Нередко встречались очаги микро-некроза, охватывающего смежные ацинусы. Подобные очаги наиболее часто обнаружи-вались в прикапиллярных регионах и в участках, непосредственно прилежащих к остров-кам. Микрососуды во всех отделах поджелудочной железы находились в состоянии по-вышенной проницаемости и характеризовались процессами дистрофии эндотелиоцитов, плазморрагии, очагового лейко- и эритродиапедеза.

Через 96 часов после введения аргинина в поджелудочной железе продолжали доми-нировать катаболические процессы, которые нaчинали приобретать локальный, очаговый характер. Однако, на этом фоне наблюдались признаки оживления ацинарного эпителия, локализованного в относительно отдалённых участках от островков Лангерганса. Приз-наки активации эпителиоцитов имели место и в междольковых протоках.

Следует особо отметить, что признаки активации репаративно-пролиферативных процессов носили сугубо локальный характер и наблюдались преимущественно в экскре-торном аппарате, локализованном в отдаленных участках от островков Лангерганса. В подобных участках встречались единичные новообразованные мелкие ацинусы, которые находились на инициальных этапах своей дифференциации.

Как показали результаты иммуноморфологического анализа, через 24 часа после введения аргинина, ни в одном случае нам не удалось зарегистрировать наличия BrDU- позитивных клеток в поджелудочной железе . Через 48 часов после введения аргинина, при постановке реакции иммунофлюоресценции, в различних отделах поджелудочной железы начинали обнаруживаться единичные BrDU-позитивные клетки, локализованные как в ацинусах, так и во внутридольковых протоках. Через 96 часов после введения аргинина содержание BrDU-позитивных клеток эпителиального генеза значительно возрастало. Подобные клетки локализовались исключительно на территории меж- и интрадольковых протоков, преимущественно в участках пролиферации экскреторного эпителия.

Таким образом, проведенными исследованиями удалось установить, что уже на отно-сительно ранних этапах течения патологического процесса в поджелудочной железе (че-рез 48 часов после введения аргинина), в последней прослеживаются инициальные этапы оживления репаративно-пролиферативных реакций, с их преимущественной локали-зацией в экскреторном аппарате железы. В относительно поздний период течения регионального патологического процесса (через 96 часов после введения аргинина), происходило заметное оживление репаративно-пролиферативных реакций, что проявля-лось заметным увеличением числа BrDU-позитивных клеток. Процесс носил очаговый характер и проявлялся в виде наличия BrDU-позитивных клеток исключительно в участках новообразованных меж- и интрадольковых протоков.

93

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Al-Mufti R.A., Williamson R.C., Mathie R.T. Increased nitric oxide activity in a ratmodel of acute pancreatitis. // Gut. – 1998 Oct;43(4):564-570

2. De Souza L., Sampietre S.N., Figueiredo S., Yria Y., Machado M.C., Pinotti H.W. Bacterial translocation in acute pancreatitis. Experimental study in rats. // Rev Hosp Clin Fac Med Sao Paulo. – 1996 Jul-Aug;51(4):116-120. Portuguese

3. Hegyi P., Takacs T., Jarmay K., Nagy I., Czako L., Lonovics J. Spontaneous and cholecystokinin-octapeptide-promoted regeneration of the pancreas following L- arginine-induced pancreatitis in rat. // Int J Pancreatol. 1997 Dec; 22(3):193-200

4. Hegyi P., Czako L., Takacs T., Szilvassy Z., Lonovics J. Pancreatic secretory responses in L-arginine-induced pancreatitis:comparison of diabetic and nondiabetic rats. // Pancreas. – 1999 Aug;19(2):167-174

5. Naito Z., Ishiwata T., Lu Y.P., Teduka K., Fujii T., Kawahara K., Sugisaki Y. Transient and ectopic expression of lumican by acinar cells in L-arginine-induced acute pancreatitis. // Exp Mol Pathol. – 2003 Feb;74(1):33-39

6. Shutte B., Reynders M. M., Bosman F.T., Blijnam G.H. Effect of tissue fixation on anti-bromdeoxyuridine imunohistochemestry. // The Journal of Histochemestry & Cytochemestry. – 1987;35(11):1343-1345

7. Tani S., Itoh H., Okabayashi Y., Nakamura T., Fujii M., Fujisawa T., Koide M., Otsuki M. New model of acute necrotizing pancreatitis induced by excessive doses of arginine in rats. // Dig Dis Sci. – 1990 Mar;35(3):367-374

8. Tashiro M., Schafer C., Yao H., Ernst S.A., Williams J.A. Arginine induced acute pancreatitis alters the actin cytoskeleton and increases heat shock protein expression in rat pancreatic acinar cells. // Gut. – 2001 Aug;49(2):241-250.

ՓՈՐՁԱՐԱՐԱԿԱՆ ՄԱԿԱԾՎԱԾ ՍՈՒՐ ՊԱՆԿՐԵԱՏԻՏԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ ԵՆԹԱՍՏԱՄՈՔՍԱՅԻՆ ԳԵՂՁԻ ԻՆԿՐԵՏՈՐ ԱՊԱՐԱՏՈՒՄ ՌԵՊԱՐԱՏԻՎ-

ՊՐՈԼԻՖԵՐԱՏԻՎ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐԻ ՎԱՂ ԱԿՏԻՎԱՑՄԱՆ ԻՄՈՒՆՈՄՈՐՖՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԸ

Կ.Մ. Բարոյան2, Ա.Վ. Զիլֆյան1, Ս.Ա . Ավագյան 1, Ն.Ժ. Սահակյան1, Ա.Գ.Անանյան1

1ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն 2ԵՊԲՀ, նորմալ անատոմիայի ամբիոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Առնետների մոտ փորձարարական մակածված սուր պանկրեատիտի պայման-ներում հայտնաբերվել են իմունոմորֆոլոգիական չափանիշներ, որոնք վկայում են ենթաստամոքսային գեղձի ինկրետոր ապարատում ռեպարատիվ-պրոլիֆերատիվ գործընթացների առաջացման բնույթի մասին: Հայտնաբերվել է, որ վերականգնողա-կան գործընթացները ացինուսներում ծագում են ռեգիոնալ ախտաբանական գործըն-թացների ընթացքի վաղ էտապներում, որը ձևաբանորեն փաստագրվում է ացինուս-

94

ների և պանկրեատիկ ծորանների դիստրոֆիայի պայմաններում BrDU-դրական բջիջների հայտնաբերմամբ:

Բանալի բառեր. սուր պանկրեատիտ, ացինուս, պանկրեատիկ ծորան, ռեպարատիվ-պրոլիֆերատիվ գործընթացներ, BrDU-դրական բջիջներ

IMMUNE-MORPHOLOGIC CRITERIA OF EARLY ACTIVATION

OF REPARATIVE-PROLIFERATIVE PROCESSES IN INCRETORY APPARATUS OF PANCREAS UNDER EXPERIMENTALLY INDUCED

ACUTE PANCREATITIS CONDITIONS

K.M. Baroyan2, A.V. Zilfyan1, S.A .Avagyan1, N.Zh. Saakyan1, A.G. Ananyan1

1YSMU, Scientific & Research Center 2YSMU, Department of Normal Anatomy

SUMMARY Under experimentally induced conditions of acute pancreatitis among rats the immune-

morphologic criteria were revealed which bring evidence about reparative-proliferative processes in the incretory apparatus of pancreas. It was disclosed that reparative processes originate in acini in early stages of regional pathological processes which are morphologically documented by detection of BrDU-positive cells in condition of acini’ and pancreatic ducts’ dystrophy.

Keywords: acute pancreatitis, acinus, pancreatic duct, reparative-and-proliferative processes, BrDU-positive cells

95

МОРФОФУНКЦИОНАЛЬНОЕ СОСТОЯНИЕ ТКАНЕВЫХ БАЗОФИЛОВ В УСЛОВИЯХ ВОСПРОИЗВЕДЕНИЯ ИММОБИЛИЗАЦИОННОГО СТРЕССА

А.Л. Заргарян2, А.В. Зильфян1, С.А. Авагян1

1ЕГМУ, Научно-исследовательский центр

2ЕГМУ, Кафедра нормальной анатомии

Ключевые слова: иммобилизационный стресс, тканевые базофилы, гистамин, серотонин, мелатонин Введение. Неослабевающий интерес исследователей к свойствам тканевых базофилов

объясняется их многофункциональностью и присутствием практически во всех органах и тканях; их полифункциональность обусловлена участием в адаптивных реакциях и пато-логических процессах, благодаря выработке ими широкого спектра биологически актив-ных факторов, имеющих разнонаправленное действие на один и тот же процесс. В насто-ящее время накопилось достаточно сведений об участии тканевых базофилов в регуля-ции деятельности сердечнососудистой системы, в частности ее периферического звена, микрогемоциркуляторного русла [1,7,8]. Впервые на возможное участие тканевых базофилов в стресс-реакции обратил внимание Г. Селье [6]. Позднее исследованиями академика А.М. Чернуха и его учеников было установлено, что повышенная сосудистая проницаемость микрогемоциркуляторного русла при иммобилизационном стрессе обус-ловлена в основном дегрануляцией тканевых базофилов, сопровождающееся выбросом в перикапиллярное русло гистамина и серотонина [1].

Актуальность. Несмотря на накопленный материал об участии тканевых базофилов во многих физиологических и патологических процессах, их роль в адаптивных механиз-мах при действии на организм экстремальных факторов раскрыта не полностью. Так, от-носительно недавно было установлено, что тканевые базофилы, помимо ряда биологи-чески активных веществ медиаторного спектра действия, синтезируют также и мелато-нин [4]. Поскольку единственным источником синтеза мелатонина является серотонин, не исключено, что в тканевых базофилах может быть задействован интрацеллюлярный механизм "сбалансированного" синтеза мелатонина и серотонина как в норме, так и в экстремальных ситуациях. Тем более, что помимо факта обнаружения в тканевых базо-филах мелатонина, на поверхности этих клеток выявлены рецепторы к мелатонину [9].

В свете появившихся новых сведений, нами предпринята попытка изучения функцио-нальной активности тканевых базофилов в плане избирательного синтеза и выработки ими серотонина и мелатонина в условиях воспроизведения иммобилизационного стресса.

Применение модели иммобилизационного стресса было продиктовано следующим обстоятельством. Согласно классическим исследованиям академика А.М. Чернухи, его учеников П.Н. Александрова и М.П. Горизонтовой [1], иммобилизационный стресс на фазе напряжения и начальных этапов истощения является классической моделью повы-шенной сосудистой проницаемости микрогемоциркуляторного русла, обусловленной, в основном, дегрануляцией тучных клеток, сопровождающееся выбросом гистамина в перикапиллярное русло. Однако, роль экстрапинеального мелатонина, вырабатываемого тканевыми базофилами, в подобных экстремальных условиях не установлена.

Цель. Целью настоящего исследования явилось изучение морфофункционального состояния тканевых базофилов в условиях воспроизведения 12- и 24-часового иммобили-зационного стресса.

96

Материал и методы. Опыты ставились на 38 половозрелых белых крысах-самцах, массой 130-150 г. В качестве стрессорного фактора применяли предложенную Г. Селье модель нервно-мышечного напряжения (12- и 24-часовая жесткая иммобилизация подо-пытных животных на спине) [6]. Животные подразделялись на три группы: контрольную, I опытную (12-часовая жесткая иммобилизация) и II опытную (24-часовая жесткая иммо-билизация). Объектом исследования служила брыжейка крыс. Животные содержались в обычных условиях вивариума на стандартном пищевом рационе. Забой проводился в со-ответствии со стандартами биоэтики и требованиями по уходу за лабораторными живот-ными. Срезы готовились из брыжейки крыс контрольной и опытной групп. Препараты окрашивались гематоксилин-эозином, азур II-эозином и толуидиновым синим.

Межсосудистые тканевые базофилы подсчитывались в 50 полях зрения каждого пре-парата при 20-кратном увеличении. Были подсчитаны: тканевые базофилы без признаков дегрануляции; базофилы с I степенью дегрануляции (появление в межтерриториальном матриксе единичных гранул); базофилы со II степенью дегрануляции (частичная деграну-ляция) и базофилы с III степенью дегрануляции (полная дегрануляция).

Содержание гистамина, серотонина и мелатонина определяли на плёночных препара-тах брыжейки количественным иммуноморфологическим методом в непрямой реакции Кунса на люминесцентном микроскопе «BOECO» (Германия) с использованием коли-чественной насадки ФМЭЛ-1А (Россия) и выражали в условных единицах флуоресцен-ции (УЕФ). Для определения гистамина использовались полученные у кроликов антигис-таминовые антитела фирмы «Sigma» (США), серотонина – полученные у кроликов анти-серотониновые антитела той же фирмы, а мелатонина – полученные у кроликов антиме-латониновые антитела фирмы «ABD-Serotec» (Великобритания).

На втором этапе непрямой реакции Кунса при определении всех вышеуказанных биологически активных веществ использовались меченные FITC козлиные антикроличьи IgG фирмы «Sigma» (США). Согласно протоколам проведения иммуноморфологических исследований, в каждом конкретном случае в обязательном порядке ставились необходимые контроли, с целью исключения неспецифического характера флуорес-ценции.

Статистический анализ проводили с использованием пакета статистических программ SPSS (версия 11.0), разработанных для Microsoft Windows (SPSS Inc., Chicago, IL). Данные представлены в виде средних величин со среднестатистической ошибкой (mean±SEM). Корреляции между величинами анализировались с использованием t-теста Стьюдента.

Результаты. Как показали результаты проведенных морфологических исследований, в условиях 12- и 24-часовых иммобилизаций лабораторных животных, в микрогемоцир-куляторном русле брыжейки наблюдались структурные изменения, свидетельствующие в пользу повышенной сосудистой проницаемости. Микроциркуляторные расстройства проявлялись процессами дискомплексации и дистрофии эндотелиоцитов, плазморрагий, выраженного периваскулярного отёка и очаговой умеренной инфильтрации клетками лимфоцитарного ряда.

В обеих группах эксперимента в брыжейке подопытных крыс выявлялись в основном тканевые базофилы средних и крупных размеров, в которых обнаруживались гранулы, окрашивенные толуидиновым синим в сине-фиолетовые тона. В большинстве тканевых базофилов гранулы характеризовались весьма компактной равномерной ориентацией по всему периметру цитоплазмы.

Морфометрические показатели тканевых базофилов по степеням их дегрануляции приведены в таблице 1.

97

Таблица 1 Содержание тканевых базофилов в брыжейке крыс по степеням дегрануляции

Исследуемые группы (n=18)

Общее количество

Без дегрануля-

ции

Степени дегрануляции

I степень II степень III степень

Контрольная 38,1±3,4 16,5±1,7 12,3±2,1 6,8±1,0 2,0±0,6

I опытная 35,4±3,0 0,4>p>0,25

14,6±1,3 0,25>p>0,1

9,1±1,0 0,1>p>0,05

8,6±0,9 0,1>p>0,05

2.4±0.2 0,4>p>0,25

II опытная 27,5±2,1 0,05>p>0,025

18,1±2,1 0,4>p>0,25

6,3±1,6 0,025>p>0,01

2,6±0,2 p<0,0005

не опреде-ляются

Как видно из таблицы, в условиях 12-часового иммобилизационного стресса как об-

щее количество тканевых базофилов без признаков дегрануляции, так и число дегранули-рованных форм I-III степеней дегрануляции практически не отличались от таковых, наб-людаемых нами в брыжейке крыс контрольной группы. При 24-часовой иммобилизации общее количество тканевых базофилов понижалось. Как правило, в брыжейке в основном выявлялись тканевые базофилы без признаков дегрануляции, содержание которых прак-тически не отличалось от аналогичных показателей, определяемых в контрольной груп-пе. В то же время число тканевых базофилов с I и II степенями дегрануляции заметно по-нижалось, и было ниже контрольных показателей соответственно в 1,95 и 2,6 раза. В указанный период наблюдения признаков полной дегрануляции тканевых базофилов зарегистрировать не удалось.

Содержание биологически активных веществ в тканевых базофилах брыжейки крыс, подвергнутых иммобилизационному стрессу, приведены в таблице 2.

Таблица 2 Содержание гистамина, серотонина и мелатонина в тканевых базофилах брыжейки крыс в условиях 12- и 24-часового иммобилизационного стресса

Исследуемые группы (n=20)

Изучаемые показатели в УЕФ гистамин серотонин мелатонин

Контрольная 19,7±3,2 16,55±2,0 8,7±1,2

I опытная 25,4±3,1 0,25>p>0,1

8,9±2,2 0,025>p>0,01

10,0±1,9 0,4>p>0,25

II опытная 21,0±3,3 0,4>p>0,25

10,5±2,5 0,05>p>0,025

4,4±1,1 0,25>p>0,1

Как показали результаты проведенного количественного флюоресцентно-микроско-

пического анализа, содержание гистамина в обеих опытных группах определялось в пределах контрольных величин. В то же время уровень серотонина в тех же опытных группах заметно понижался и был ниже контрольного соответственно в 1,85 и 1,6 раза. Следует особо отметить, что при 24-часовой иммобилизации, на фоне низких показате-лей серотонина в тканевых базофилах, заметно понижалось и содержание мелатонина, уровень которого был ниже контрольного почти в 2 раза.

98

Обсуждение результатов Таким образом, на основании проведенных морфологических, морфометрических и

флюореесцентно-микроскопических исследований можно прийти к заключению, согласно которому на относительно поздних этапах течения стресс-реакции, в механиз-мах повышенной сосудистой проницаемости тканевые базофилы не должны рассматри-ваться в качестве определяющего экстраваскулярного фактора, "провоцирующего" микроциркуляторные расстройства. В пользу выдвинутого допущения свидетельствуют результаты проведенного морфометрического анализа, в которых было установлено, что при 12- и, особенно, 24-часовом иммобилизационном стрессе почти не наблюдались при-знаки частичной и, тем более, выраженной дегрануляции тканевых базофилов, которые при более кратковременной иммобилизационном стрессе (6 часовой экспозиции) сопро-вождались выраженной секрецией в перикапиллярное пространство гистамина, серото-нина и, в меньшей степени, мелатонина [2].

В условиях нашего эксперимента, т.е. при 12- и 24-часовой иммобилизации, на фоне относительно сохраненной структурной организации тканевых базофилов, происходила значительная ингибиция процессов секреции ими в перикапиллярное пространство гиста-мина, серотонина, и, особенно, мелатонина. Более того, в относительном поздний период течения патологического процесса (24-часовая иммобилизация), в тканевых базофилах заметно понижалось содержание серотонина и мелатонина, на фоне оптимального уровня гистамина, кторорый был аналогичным с таковым, определяемым в тканевых базофилах животных контрольной группы.

Следует особо отметить, что, несмотря на значительное количество исследований, посвященных роли секретируемого в тканевых базофилах серотонина на процессы регуля-ции сосудистой проницаемости в системе путей микрогемоциркуляции, его эффекты на различные клеточные полуляции сосудистой стенки окончательно не установлены [13,15].

Исследования на лабораторных животных установили, что вазоактивные эффекты серотонина неоднозначны и меняются в зависимости от его количества. Так, в обычных физиологических условиях серотонин является вазоконстриктором, вызывает пролонги-рованный спазм сосудов, повышает их тонус. В высоких концентрациях серотонин обус-ловливает спазм артерий и артериол, тем самым уменьшая приток крови. Однако дейст-вию высоких концентраций серотонина более подвержено венулярное звено микрогемо-циркуляторного русла, в частности, выявляется значительное расширение капилляров, венул и вен, они полнокровны, наблюдаются явления гемостаза и агрегации форменных элементов крови с образованием тромбов. Вследствие повышенной проницаемости стен-ки микрососудов происходит выход форменных элементов крови в окружающую ткань с образованием обширных кровоизлияний и отека. Причем, и что очень важно, повышение сосудистой проницаемости при воздействии высоких концентраций серотонина в 10-100 раз превышает подобный эффект гистамина [3,11,12].

На основании наших предыдущих исследований [2,10], в контексте с изложенными в настоящей статье результатами, нами выдвигается гипотеза, согласно которой, биологи-ческая роль серотонина тканевых базофилах более предназначена для последующего синтеза из него мелатонина, который обладает выраженным вазоактивным (дилатацион-ным) спектром действия [5,14]. Этот процесс "трансформации" серотонина в мелатонин, происходящий интрацеллюлярно, в тканевых базофилах, по-видимому, начинает функ-ционировать в экстремальных условиях, как вспомогательный механизм, обеспечиваю-щий локальный гомеостаз деятельности гисто-гематических барьеров.

99

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Горизонтова М.П., Чернух А.М. Роль тучных клеток в нарушениях сосудистой проницаемости у крыс при иммобилизационном стрессе // Бюл. эксперим. биологии и медицины. 1975;79(З):23-24

2. Заргарян А.Л., Зильфян А.В., Авагян С.А., Ананян А.Г., Гюламирян К.Г. Роль выра-батываемого в тканевых базофилах мелатонина в механизмах повышенной сосу-дистой проницаемости на уровне микрогемоциркуляторного русла // Сборник статей ежегодной отчетной научной конференции ЕГМУ. – Ереван, 2013. – С.135-140

3. Трубицина И.Е., Абдулатипова З.М., Васнев О.С., Смирнова А.В., Орлова Ю.М. Серотонин в развитии и поддержании воспалительной реакции в слизистой оболочке желудка у крыс // Фундаментальные исследования. 2014, №10 (часть II), С.380-386

4. Кветной И.М., Райхлин Н.Т., Южаков В.В., Ингель И. Экстрапинеальный мелатонин: место и роль в нейроэндокринной регуляции гомеостаза // Бюл. эксперим. биологии и медицины. 1999;127(4):364-370

5. Масленников Д.В. , Ганьшина Т.С. , Олейникова О.Н. , Курдюмов И.Н. , Мирзоян Р.С. Гамк-ергический механизм цереброваскулярного эффекта мелатонина // Экспериментальная и клиническая фармакология. – 2012;4:13-16

6. Селье Г. Очерки об адаптационном синдроме. – М.: Медицина, 1960. – 275с. 7. Coutinho AE, Brown JK, Yang F, Brownstein DG, Gray M, Seckl JR, Savill JS,

Chapman KE. Mast Cells Express 11β-hydroxysteroid Dehydrogenase Type 1: a Role in Restraining Mast Cell Degranulation // PLoS One. 2013;8(1):e54640

8. Harvima IT, Nilsson G. Stress, the neuroendocrine system and mast cells: current understanding of their role in psoriasis // Expert Rev Clin Immunol. 2012 Mar;8(3):235-241

9. Izzo G., d'Istria M. Inhibition of the increased 17beta-estr.-induced mast cell number by melatonin in the testis of the frog Rana esculenta, in vivo and in vitro // J. Exp. Biol. 2004;207:437-441

10. Kyalyan G.P., Zilfyan A.V., Avagyan S.A., Zargaryan A.L., Baroyan K.M., Sukiasyan L.M., Kirakosyan G.V., Sahakyan N.Zh. The role of melatonin produced by tissue basophiles in regulation of permeability of microhemocirculatory bed // The New Armenian Medical Journal. – 2010;4(4):4-14

11. Lübbe AS, Huhnt W. Microvessel diameters of human colon adenocarcinoma during acute treatment with serotonin // Int J Microcirc Clin Exp. 1994 Jul-Aug;14(4):218-225

12. Michael P. Robich et al. Altered coronary microvascular serotonin receptor expression after coronary artery bypass grafting with cardiopulmonary bypass // J Thorac Cardiovasc Surg. – Apr 2010;139(4):1033-1040

13. Sebia-Amrane F, Laraba-Djebari F. Pharmaco-modulations of induced edema and vascular permeability changes by Vipera lebetina venom: inflammatory mechanisms // Inflammation.– 2013 Apr;36(2):434-443

14. Silva C.L., Tamura E.K., Macedo S.M., Cecon E., Bueno-Alves L., Farsky S.H., Ferreira Z.S., Markus R.P. Melatonin inhibits nitric oxide production by microvascular endothelial cells in vivo and in vitro // Br. J. Pharmacol. – 2007;151(2):195-205

15. Takimoto T, Suzuki K, Arisaka H, Murata T, Ozaki H, Koyama N. Effect of N-(p-coumaroyl) serotonin and N-feruloylserotonin, major anti-atherogenic polyphenols in safflower seed, on vasodilation, proliferation and migration of vascular smooth muscle cells // Mol Nutr Food Res. – 2011 Oct;55(10):1561-1571

100

ՀՅՈՒՍՎԱԾՔԱՅԻՆ ԲԱԶՈՖԻԼՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԱՖՈՒՆԿՑԻՈՆԱԼ ՎԻՃԱԿԸ ԻՄՈԲԻԼԻԶԱՑԻՈՆ ՍԹՐԵՍԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ

Ա.Լ. Զարգարյան 2, Ա.Վ. Զիլֆյան 1, Ս.Ա. Ավագյան1

1ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն 2ԵՊԲՀ, նորմալ անատոմիայի ամբիոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ 12-և 24-ժամյա անշարժացման պայմաններում փորձարարական կենդանիների

միջընդերքի միկրոանոթներում հայտնաբերվել են կառուցվածքային փոփոխություն-ներ, որոնք վկայում են զարկերակիկների, երակիկների և մազանոթների պատի բարձր թափանցելիության օգտին: Ձևաչափական վերլուծության արդյունքում հայտ-նաբերվել է, որ 12-ժամյա իմոբիլիզացիոն սթրեսի պայմաններում հյուսվածքային բազոֆիլների ընդհանուր քանակը, ինչպես նաև հատիկավորված բջիջների քանակը էապես չի տարբերվում ստուգիչ խմբի կենդանիների ցուցանիշներից: 24-ժամյա ան-շարժացման պայմաններում հյուսվածքային բազոֆիլների ընդհանուր քանակը կտրուկ նվազել է: Քանակական ֆլուորեսցենտային մանրադիտակային մեթոդով բացահայտվել է սերոտոնինի պարունակության նվազում նշված փորձարարական խմբերում: Պետք է նշել, որ 24-ժամյա անշարժացման պայմաններում սերոտոնինի պարունակության կտրուկ նվազումն ուղեկցվում է մելատոնինի քանակության նվազմամբ: Ստացված արդյունքների հիման վրա մեր կողմից առաջ է քաշվում հի-պոթեզ, համաձայն որի, հյուսվածքային բազոֆիլների կողմից արտադրված սերոտո-նինը նախատեսված է ավելի քան մելատոնինի սինթեզի համարի:

Բանալի բառեր. իմոբիլիզացիոն սթրես, հյուսվածքային բազոֆիլներ, հիստամին, սերոտոնին, մելատոնին

MORPHOFUNCTIONAL STATE OF TISSUE BASOPHILES

IN THE CONDITIONS OF IMMOBILIZATION STRESS

A.L. Zargaryan2, A.V. Zilfyan1, S.A. Avagyan1

1YSMU, Scientific & Research Center 2YSMU, Department of Normal Anatomy

SUMMARY In the conditions of 12-and 24-hour immobilization of laboratory animals, in mesenteric

microvessels were observed the structural changes testifying in favor of the increased vascular permeability. The morphometric analysis established that in the condition of a 12-hour immobilization stress as total of mesenteric tissue basophiles without degranulation signs and number of the degranulated forms practically didn't differ from that the rats of control group. At a 24-hour immobilization the total of tissue basophiles went down. By quantitative fluorescence

101

microscopy serotonin level in the same skilled groups considerably went down. It is also necessary to note that at a 24-hour immobilization against low level of serotonin in tissue basophiles the content of melatonin considerably went down. On the basis of our previous researches in a context with the results stated in the present article we make a hypothesis according to which the biological role of serotonin produced in tissue basophiles is more intended for the subsequent synthesis from it of melatonin which possesses the expressed vasodilator range of action.

Keywords: immobilization stress, tissue basophiles, histamine, serotonin, melatonin

102

ОБЩИЕ РЕГИОНАЛЬНЫЕ ИММУНО-ЭНДОКРИННЫЕ И МЕДИАТОРНЫЕ МЕХАНИЗМЫ, ЛЕЖАЩИЕ В ОСНОВЕ ИНДУКЦИИ

И ТЕЧЕНИЯ ГЛАУКОМЫ И КАТАРАКТЫ

А.А. Зильфян

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр Медицинский центр "Шенгавит"

Ключевые слова: катаракта, глаукома, патогенез, гормоны, медиаторы, иммунные нарушения Введение. В настоящее время в патогенезе глауком и катаракт важная роль отводится

региональным иммунным и эндокринным расстройствам, возникающим в забарьерных оболочках глаза [15,5,8,20]. Проведенными фундаментальными исследованиями в этом направлении было установлено, что в условиях нормы и при ряде офтальмологических заболеваний забарьерные оболочки глаза, помимо своих основных функций, выступают также и в качестве источников синтеза ряда биологически активных соединений иммунного, эндокринного и медиаторного генеза [9,1,10,12,2].

Так, было установлено, что трансформирующий фактор роста β-2 (TGFβ-2) вырабаты-вается в роговой оболочке, цилиарном теле и сетчатке глаза [14,18,7,4]. В качестве источ-ника синтеза кортизола выступают роговая оболочка, цилиарное тело и конъюнктива [13,3,11]. Фибронектин вырабатывается в роговой оболочке и трабекулярной сети передней камеры глаза [17,6,19].

В исследованиях O.Nishi et al (1982) было установлено, что клетки хрусталика при их инкубации (без применения биостимуляторов) начинают вырабатывать простагландины группы E2 (PgE2). Помимо этого, рецепторы к PgE2 обнаружены в клетках склеры, цилиарного тела и трабекулярного аппарата передней камеры глаза [16].

Материал и методы. Обнаружение в оболочках глаза широкого спектра биоло-гически активных соединений, обладающих плейотропными потенциями, послужили для нас основой для установления их роли в патогенезе осложненных катаракт: катаракты, протекающей на фоне первичной открытоугольной и псевдоэксфолиативной глауком. Сведения в указанном аспекте приведены в наших предыдущих исследованиях [21-23].

На основании литературных сведений и результатов собственных исследований, в насто-ящем сообщении будет предпринята попытка выявить общие как для катаракт, так и глауком, региональные иммуно-эндокринные и медиаторные сдвиги, в основе которых лежат процессы гиперсекреции TGFβ-2, кортизола, фибронектина и PgE2 в оболочках глаза.

Так, трансформирующему фактору роста (TGFβ-2) при катарактах отводится ведущая роль в индукции феномена ACAID (иммунное отклонение, ассоциированное с передней камерой глаза).

Тот же самый цитокин TGFβ-2, уровень которого при глаукомах в передней камере глаза значительно повышается, приводит к затруднению оттока внутриглазной жидкости (ВГЖ) и, тем самым, к транзиторному, а впоследствии и стойкому повышению внутри-глазного давления (ВГД).

Результаты и их обсуждение. Благодаря проведенным собственным исследованиям, вырабатываемому в забарьерных оболочках глаза кортизолу должна отводиться важная роль в процессах, обеспечивающих функционирование ACAID. Однако, при ослож-нённых катарактах кортизол (дозозависимым путем) принимает активное участие в

103

механизмах отмены ACAID путем ингибиции процессов, обеспечивающих in situ активную иммунологическую толерантность.

В то же время высокие концентрации кортизола при глаукомах сопровождаются нарушением in situ водно-солевого обмена, избыточным поступлением ионов натрия во ВГЖ, что приводит к повышению ВГД.

Процессы гиперсекреции фибронектина в клетках трабекулярной сети с последующей "кумуляцией" последнего во ВГЖ при глаукомах приводят к нарушениям дренажной функции трабекулярной сети с последующим повышением ВГД.

Обратимся к роли фибронектина в процессах становления и отмены ACAID. Считается установленной роль макрофагов в оболочках глаза и ВГЖ в процессах синтеза ими ряда провоспалительных и антивоспалительных цитокинов, сбалансированный синтез которых обеспечивает нормальное течение реакций, поддерживающих ACAID.

При осложнённых катарактах этот баланс нарушается: макрофаги начинают вырабатывать иммуноцитокины (TNF2 и ILI), преимущественно провоспалительного характера. Именно поэтому макрофагам и продуктам их секреции уделяется немаловажная роль в процессах отмены реакций, ответственных за ACAID.

В то же время считается давно установленным, что фибронектин обладает способностью активировать цитокиновую функцию макрофагов. Именно поэтому не исключено, что при осложнённых катарактах в механизмах нарушения функций ACAID заинтересованы и фибронектин-зависимые механизмы, реализация которых осуществля-ется на уровне региональной моноцитарно-макрофагальной системы.

Высокий уровень PgE2 во ВГЖ пациентов с осложнёнными катарактами, проте-кающими на фоне первичной открытоугольной и псевдоэксфолиативной глауком, может рассматриваться в качестве фактора, приводящего к нарушению дренажной функции трабекулярного аппарата, тем более что на её клетках обнаружены рецепторы к PgE2.

Несмотря на наличие рецепторов к простагландинам E2 в различных оболочках глаза, единственным возможным источником местного синтеза простагландинов E2 являются эпителиальные клетки капсулы хрусталика. Поэтому не исключено, что при катарактах происходит повышенный синтез клетками капсулы хрусталика простагландинов группы E2, которые могут влиять на ход и течение реакций, обеспечивающих ACAID.

Выдвинутое нами предположение базируется также на литературных данных, касающихся функциональной активности простагландинов E2 на многие интегративные системы организма, включая иммунную. Так, давно считается установленным, что простагландины E2 подавляют синтез цитотоксических лимфоцитов – Т-супрессорных и Т-киллерных лимфоцитарных субпопуляций. Именно поэтому не исключено, что высо-кий уровень простагландинов E2 во внутриглазной жидкости пациентов с осложнёнными катарактами может рассматриваться в качестве фактора, оказывающего иммуно-супрессивное действие на цитотоксические лимфоциты, локализованные в оболочках глаза и внутриглазной жидкости.

Именно поэтому в постоперационном периоде, в условиях нарушения целостности капсулы хрусталика и обнажения его антигенных детерминант, создаются "благоприят-ные" условия для интенсификации in situ аутоиммунных реакций, тем более что иммуностимулирующие механизмы, направленные на активацию Т-цитотоксических лимфоцитов при осложненных катарактах, уже в дооперационном периоде нарушены.

Следует особо отметить и то обстоятельство, что одним из региональных факторов, приводящих при катарактах и глаукомах к повышению уровня фибронектина в передней камере глаза, является вырабатываемый in situ TGFβ-2, который в пределах функцио-нирования трабекулярной сети обладает способностью активировать местный синтез фибронектина.

Заключение. Таким образом, основываясь на весьма информативных сведениях последних лет и результаты проведённых собственных исследований, можно прийти к

104

заключению, согласно которому возникающие в оболочках глаза иммуно-эндокринные и медиаторные нарушения одновременно играют весьма важную роль в индукции как катаракт, так и глауком вследствие воздействия на разные функциональные петли, задействованные в патогенезе указанных заболеваний.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 1. Bakunowicz L., Lazarczyk A., Moniuszko T. et al. Levels of selected cytokines in

aqueous humor of patients with cataract extraction. // Klin Oczna. – 1997;99(4):235-237 2. Camelo S., Kezic J., McMenamin P. Anterior chamber-associated immune deviation:

are view of the anatomical evidence for the afferent arm of this unusual experimental model of ocular immune responses. // Clin Exper Ophthalmol. – 2005;33(4):426-432

3. Chong A., Aw S. Postmortem endocrine levels in the vitreous humor. // Ann Acad Med Singapore. – 1986;15(4):606-609

4. Fleenor D., Shepard A., Hellberg P., Jacobson N., Pang I., Clark A. TGF beta2 induced changes in human trabecular meshwork: implications for intraocular pressure. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2006;47(1):226-234

5. Fu T., Yang P., Huang X., Zhou H., Li F., Huang Q. Preventive effect of anterior chamber associated immune deviation on endotoxin-induced uveitis. // Zhonghua Yi Xue Za Zhi. – 2004;84(18):1562-1566

6. Hindman H.B., Swanton J.N., Phipps R.P., Sime P.J., Huxlin K.R. Differences in the TGF beta1-induced profibrotic response of anterior and posterior corneal keratocytes in vitro. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2010 Apr;51(4):1935-1942

7. Hollborn M., Enzman V., Barth W., Wiedemann P., Kohen L. Changes in the mRNA expression of cytokines and chemokines by stimulated RPE cells in vitro. // Curr Eye Res. – 2000;20(6):488-495

8. Kitaichi N., Namba K., Taylor A. Inducible immune regulation following auto immune disease in the immune-privileged eye. // J Leukoc Biol. – 2005;77(4):496-502

9. Martin W., Egan R., Stevens J. Woodward JG. Lens-specific expression of a major his to compatibility complex class I molecule disrupts normal lens development and induces cataracts in transgenic mice. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 1995;36(6): 1144-1154

10. Muhaya M., Calder V., Towler H. et al. Characterization of phenotype and cytokine profiles of T-cell lines derived from vitreous humor in ocular inflammation in man. // Clin Exp Immunol. – 1999;116(3):410-414

11. Rauz S., Walker E., Shackleton C., Hewison M., Murray P., Stewart P. Expression and putative role of 11 beta-hydroxysteroid dehydrogenase isozymes within the human eye. // Invest Ophthal Mol Vis Sci. – 2001;42(9): 2037-2042

12. Sonoda A., Sonoda Y., Muramatu R., Streilein J., Usui M. ACAID induced by allogeneic corneal tissue promotes subsequent survival of orthotopic corneal grafts. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2000;41(3):790-798

13. Southren A., Gordon G., Yeh H., Dunn M., Weinstein B. Nuclear translocation of the cytoplasmic glucocorticoid receptor in the iris-ciliary body of the rabbit. // Invest Ophthal Mol Vis Sci. – 1979;18(5):517-521

14. Streilein J., Takeuchi M., Taylor A. Immune privilege, T-cell tolerance, and tissue restricted autoimmunity. // Hum Immunol. – 1997;52(2):138-143

105

15. Tanigawa M., Bigger J., Kanter M., Atherton S. Natural killer cells prevent direct anterior to posterior spread of herpes simplex virus type 1 in the eye. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2000;41(1):132-137

16. Toris C.B., Gabelt B.T., Kaufman P.L. Update on the mechanism of action of topical prostaglandins for intraocular pressure reduction. // Surv Ophthalmol. –2008 Nov; 53 Suppl 1:S107-120

17. Tripathi B.J., Tripathi R.C., Chen J., Gotsis S., Li J. Trabecular cell expression of fibronectin and MMP-3 is modulated by aqueous humor growth factors. // Exp. Eye Res. 2004;78:653-660

18. Wilbanks G., Mammoli M., Streilen J. Studies on the induction of anterior chamber-associated immune deviation (ACAID). III. Induction of ACAID depends upon intra ocular transforming growth factor-beta. // Eur J Immunol. – 1992;22(1):165-173

19. Wordinger R.J., Fleenor D.L., Hellberg P.E., Pang I.H., Tovar T.O., Zode G.S., Fuller J.A., Clark A.F. Effects of TGF-beta2, BMP-4, and gremlin in the trabecular meshwork: implications for glaucoma. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2007 Mar;48(3):1191-1200

20. Yamada N., Yanai R., Inui M., Nishida T. Sensitizing effect of substance P on corneal epithelial migration induced by IGF-1, fibronectin, or interleukin-6. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 2005 Mar;46(3):833-839

21. Zilfyan A.A. Shifts in content of fibronectin, insulin-like growth factor-1 and E2 prostaglandins in aqueous humour in case of senile and complicated cataracts. // The New Armenian Medical Journal, Yerevan. – 2012;6(3):34-41

22. Zilfyan A.A. Modern Aspects of Glaucoma Pathogenesis Local Factors for Development of Primary Open-Angle Galucoma Associated with Impairment of Secretory Functions of the Eye Membranes. – GLAUCOMA-BASIC AND CLINICAL ASPECTS, Edited by Shimon Rumelt, Published by InTech Janeza Trdine 9, 51000 Rijeka, Croatia. – 2013; Chapter 5, P.75-102

23. Zilfyan A.A., Zilfyan A.V. Regional Immune, Hormonal and Mediatory Mechanisms Responsible for Function of “Immune Privilege of an Eye” at Senile and Complicated Cataracts. // OPHTHALMOLOGY. CURRENT CLINICAL AND RESEARCH UPDATES, Edited by Pinakin Gunvant Davey, Published by InTech Janeza Trdine 9, 51000 Rijeka, Croatia 2014; Chapter 22, P.543-566.

106

ԳԼԱՈՒԿՈՄԻ ԵՎ ԿԱՏԱՐԱԿՏԻ ԻՆԴՈՒԿՑՄԱՆ ՈՒ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԻՄՔՈՒՄ ԸՆԿԱԾ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՌԵԳԻՈՆԱԼ ԻՄՈՒՆ-ՆԵՐԶԱՏԱԿԱՆ

ԵՎ ՄԵԴԻԱՏՈՐԱՅԻՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԸ

Ա.Ա. Զիլֆյան

ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Վերջին 30 տարիների ընթացքում կատարված ուսումնասիրություններով, ներա-

ռյալ նաև սեփական հետազոտությունները, հաստատվել է, որ աչքի թաղանթների բջիջները հանդիսանում են մի շարք իմուն, ներզատական և մեդիատորային բնույթի, ինչպիսին են CD4, CD8, TGF -2, PgE2, կորտիզոլը և ֆիբրոնեկտինը կենսաբանական ակտիվ միացությունների սինթեզման աղբյուր: Հատկապես նշված էնդոգեն ակտիվ գործոնները, շնորհիվ իրենց բազմաֆունկցիոնալ կարողությունների, կարևոր դեր են խաղում կատարակտի և գլաուկոմի ինդուկցման և զարգացման դեպքում, ազդելով նշված օֆտալմոլոգիական հիվանդությունների տարբեր պաթոգենետիկական օղակ-ների վրա:

Բանալի բառեր. կատարակտ, գլաուկոմա, պաթոգենեզ, հորմոններ, մեդիատորներ,

իմուն խանգարումներ

COMMON REGIONAL IMMUNE-ENDOCRINE AND MEDIATOR MECHANISMS, UNDERLYING THE INDUCTION AND COURSE OF GLAUCOMA AND CATARACT

A.A. Zilfyan

YSMU, Scientific & Research Center

"Shengavit" Medical Center

SUMMARY The research conducted over the last 30 years, including the findings of personal research,

have revealed that the eye membrane cells are the source of synthesis of a number of bioactive compounds of immune, endocrine and mediator nature, such as CDu, CD8, TGFβ-2, cortisol, fibronectin, and PgE2. Particularly these endogenous-active factors, due to their pleiotropic potencies, play a significant part in the induction and course of cataracts and glaucomas, affecting various pathogenic chains of the above mentioned ophthalmologic diseases.

Keywords: cataract, glaucoma, pathogenesis, hormones, mediators, immune disorders.

107

ПОДВЕРЖЕНЫ ЛИ ЗАБАРЬЕРНЫЕ ОБОЛОЧКИ ГЛАЗА ПРОЦЕССУ БАКТЕРИАЛЬНОЙ ТРАНСЛОКАЦИИ

ПРИ ОФТАЛЬМОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЯХ?

А.А. Зильфян1,2, А.В. Зильфян1

1ЕГМУ, Научно-исследовательский центр 2Медицинский центр "Шенгавит"

Считается установленным, что феномен "бактериальная транслокация" возникает в

организме млекопитающих, в том числе и человека, при самых различных экстремаль-ных состояниях, соматических заболеваниях [1,4,5,6,9,10,11,15,20,21]. В то же время открытым остается вопрос: насколько процесс бактериальной транслокации задейст-вован при офтальмологических заболеваниях?

В доступной нам литературе имеются относительно немногочисленные, но весьма информативные сведения, согласно которым при различных патологических состояниях организма млекопитающих из тканей и жидких сред глаза высеваются патогенные и резидентные условно-патогенные микроорганизмы.

По-видимому, гематоофтальмический барьер оказался проницаем для микоплазм (M) и токсоплазм. Так, в условиях экспериментальной микоплазма-инфекции, достигнутой путём внутрибрюшинного введения M.arthritidis, у подопытных крыс и мышей, помимо суставных поражений, возникали конъюнктивиты и иридоциклиты, сопровождающиеся выработкой в оболочках глаза аутоантител к M.arthritidis [18,19].

В настоящее время предметом широкого изучения служат токсоплазмозы глаза–увеиты и хориоретиниты, при которых у больных в забарьерных оболочках глаза обнаруживались антитела к toxoplasmagondii [16]. Согласно Chavkin M. et. al. [8] в условиях перорального введения подопытным животным toxoplasmagondii, на фоне развившегося увеита, в передней камере глаза обнаружены высокие титры специфических антител.

Заслуживает внимания и то обстоятельство, согласно которому в экспериментальной офтальмологии в качестве индуктора воспалительного процесса в оболочках глаза выступает липополисахарид (ЛПС) E.Coli.

Так, T.Fu et al. [12], введением в переднюю камеру глаза подопытным крысам весьма низких концентраций эндотоксина E. Coli (10 мкг/мл), описал динамику течения увеитов. Следует отметить, что увеиты могут возникать не только в условиях введения ЛПС в забарьерные структуры глаза, но и при введении эндотоксина внутримышечно [7,14]. Особого внимания заслуживают исследования Я.Вышегурова [2], который при острых иридоциклитах различного происхождения (идиопатический, вирусный, тубер-кулёзный) установил резкое повышение концентрации ЛПС в плазме офтальмологичес-ких больных. Автор, весьма правомочно, на наш взгляд, утверждает, что "при острых увеитах имеет место эндотоксиновая агрессия, которая с учетом эндотоксиновой концепции трансформируется в ту или иную нозологическую форму заболевания".

Считается установленным, что среди всех известных представителей резидентной условно-патогенной кишечной микрофлоры, процессам транслокации, в первую очередь, подвергается именно E.Coli [13,17].

На наш взгляд, не исключено, что при ряде патологических состояний в результате транслокации E.Coli из экониш кишечника и ротовой полости, кишечная палочка проникает в оболочки глаза, в которых наблюдается ее длительная персистенция. Возможен и другой механизм проникновения ЛПС E.Coli в оболочки глаза. В тех случаях, когда у млекопитающих начинает функционировать процесс транслокации

108

E.Coli, с последующей относительно длительной её персистенцией в крови и лимфе, в результате распада грамнегативных микроорганизмов один из их составных компонен-тов – ЛПС проникает в оболочки глаза, вызывая каскад иммунопатологических процес-сов, путем цитотксического действия вырабатываемых in situ провоспалительных цитокинов. В качестве необходимого условия реализации подобного механизма должна рассматриваться высокая избирательная проницаемость гематоофтальмического барьера для эндотоксина (ЛПС) E.Coli.

В плане определения степени проницаемости ЛПС E.Coli для гематоофтальмичес-кого барьера, нами в 2003 году была проведена серия экспериментов с применением меченного FITC липолисахарида E.Coli [3]. С этой целью интактным животным одно-кратно внутривенно вводили коммерческий препарат – меченный FITC ЛПС E.Coli (Sigma, США) в дозе 2×10-6 мкг/мл. Вводимая нами доза ЛПС приблизительно была ана-логична таковой, которая определялась в сыворотке крови интактных млекопитающих. Животных забивали через 5, 10, 20 минут после введения ЛПС. Готовились свежезамо-роженные криостатные срезы из оболочек глаза подопытных животных. Нативные пре-параты просматривались под люминесцентным микроскопом фирмы "Boeco" (Герм-ания). Как показали результаты проведенного нами флюоресцентно-микроскопического анализа, специфическое свечение, свидетельствующее в пользу проникновения ЛПС че-рез гематоофтальмический барьер, удалось зарегистрировать в конъюнктиве (на поверхности её иммунокомпетентных клеток), в собственно строме роговицы, в перифе-рических участках цилиарного тела и радужной оболочки, в коре хрусталика, а также по ходу зрительного нерва и его оболочек.

Таким образом, гематоофтальмический барьер даже в условиях нормального функционирования организма млекопитающих оказался односторонне проницаемым для ЛПС E.Coli.

На примере E.Col – условно-патогенного представителя резидентной грамнегативной микрофлоры, которая наиболее чаще подвержена миграции из кишечника и ротовой полости в новые экониши организма млекопитающих, допускается возможность транс-локации кишечной палочки через гематоофтальмический барьер в ткани и оболочки глаза. Не исключено, что процессам транслокации в оболочки глаза подвержены и неко-торые микоплазмы – условные комменсалы урогенитального тракта млекопитающих, тем более, что в наших предыдущих исследованиях был установлен факт миграции микоплазм из их "естественных очагов обитания" в новые экониши хозяина [3].

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Багдасарян А.Г. Роль провоспалительных цитокинов и NO в патогенезе острого панкреатита. – Дисс... канд. мед.наук. – Ереван, 2004. – 113с.

2. Вышегуров Я. Антиэндотоксиновое направление в лечении иридоциклитов неясного генеза // Тезисы VIII съезда офтальмологов России. – Москва, 2005. – С. 100

3. Зильфян А.А. Проницаемость гематоофтальмического барьера для липолисахарида E.Coli // Мат-лы междунар. науч. конф. "Роль биологически активных веществ в интегративной деятельности организма в норме и в процессе формирования общеадаптационного синдрома". – Ереван, 2003; Том 1.– С.93-94

4. Минасян А.Л. Роль иммуноцитокинов и транслокации резидентной кишечной микрофлоры в патологии развития эндотоксикоза в случае механической желтухи. – Дисс. ....канд. мед.наук. – Ереван, 2006. – 138с.

5. Саакян К.Т. Иммуноморфологические, нейроэндокринные и метаболические сдвиги в органах-мишенях при краш-синдроме. – Дисс. ...докт. биол. наук. – Ереван, 2005. – 200с.

109

6. Adawi D., Molin G., Jeppsson B. Inhibition of nitric oxide production and the effects of arginine and lactobacillus administration in an acute liver injury model. // Ann. Surg. –1998;228(6):748-755

7. Bereiter D., Okamoto K., Tashiro A., Hirata H. Endotoxin-induced uveitis causes long-term changes in trigeminal subnucleuscaudalis neurons // J Neurophysiol. – 2005;94(6): 3815-3825

8. Chavkin M., Lappin M., Powell C., Cooper C., Munana K., Howard L. Toxoplasma gondii-specific antibodies in the aqueous humor of cats with toxoplasmosis // Am J Vet Res. – 1994;55(9):1244-1249

9. Deith E.A. Role of bacterial translocation in necrotizing enterocolitis. // ActaPaediatr. Suppl. 1994;396:33-36

10. De Souza L., SampietreS.N., Figueiredo S., Yzia Y., Machado M.C., Pinotti H.W. Bacterial translocation in acute pancreatitis. Experimental study in rats. // Rev. Hosp. Clin. Fac. Med. Sao Paulo. – 1996;51(4):116-120

11. Demetriades D. Bactericidal permeability-increasing protein (rBPI 12) in patients with hemorrhage due to trauma: results of a multicenter phase II clinical trial RBPI 12. Acute Hemorrhagic Trauma Study Group .// J. Trauma. – 1999;46(4):667-676

12. Fu T., Yang P., Huang X., Zhou H., Li F., Huang Q. Preventive effect of anterior chamber associated immune deviation on endotoxin-induced uveitis // Zhonghua Yi XueZaZhi. – 2004;84(18):1562-1566

13. Gautreaux M.D., DeitchE.A., Berg P.D. T-lymphocytes in host defense against bacterial translocation from the gastrointestinal tract.// Infect. Immunol. 1994; 62(7): 2874-2884

14. Hoekzema R., Murray P., van Haren M., Helle M., Kijlstra A. Analysis of interleukin-6 in endotoxin-induced uveitis. // Invest Ophthalmol Vis Sci. – 1991;32(1):88-95

15. Lemaire L.C., van Lanschot J.J., Stoutenbeek C.P., van Deventer S.J., Wells C.L., Gouma D.J. Bacterial translocation in multiple organ failure: cause or epiphenomenon still unproven. // Review. Br. J. Surg. – 1977;84(10):1340-1350

16. Ronday M., Ongkosuwito J., Rothova A., Kijlstra A. Intraocular anti-Toxoplasma gon dii IgA anti body production in patients with ocular toxoplasmosis. // Am J Ophthalmol. – 1999;127(3):294-300

17. Steffen E.K., Berg R.D. Relationship between cecal populations levels of indigenous bacteria and translocation to the mesenteric lymph models. // Infect. Immunol. 1983; 39(3):1252-1259

18. Thirkill C., Gregerson D. Mycoplasma arthritidis-induced ocular inflammatory disease. // Infect Immunol. – 1982;36(2):775-781

19. Thirkill C., Tyler N., Roth A. Circulating and localized immune complexes in experimental mycoplasma-induced arthritis associated ocular inflammation. // Infect Immunol. – 1992;60(2):401-405

20. Zilfyan A.V., Sahakyan K.T., Avagyan S.A., Ananyan A.H., Bayburtyan S.A. Immunomorphological, neuroendocrine and metabolic shifts in target organs at crush syndrome. // The New Armenian Medical Journal. – 2009;3(2):14-32

21. Zilfyan A.A., Zilfyan A.V. Regional Immune, Hormonal and Mediatory Mechanisms Responsible for Function of "Immune Privilege of an Eye" at Senile and Complicated Cataracts. – Ophthalmology – Current Clinical and Research Updates. Edited by Pinakin Davey, Published by In Tech Janeza Trdine 9, 51000 Rijeka, Croatia 2014; Chapter 22, p 543-566.

110

ՕՖՏԱԼՄՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՊՔՈՒՄ ԱՉՔԻ ՀԵՏ ՊԱՏՆԵՇԱՅԻՆ ԹԱՂԱՆԹՆԵՐԸ ԵՆԹԱՐԿՎՈՒՄ ԵՆ ԱՐԴՅՈ՞Ք ՄԱՆՐԷԱՅԻՆ

ՏՐԱՆՍԼՈԿԱՑԻԱՅԻ ՊՐՈՑԵՍՆԵՐԻՆ

Ա.Ա. Զիլֆյան1,2, Ա.Վ. Զիլֆյան1

1ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն 2«Շենգավիթ» բժշկական կենտրոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Առկա գրական աղբյուրների և սեփական կատարված հետազոտությունների հի-

ման վրա, քննարկվում է օֆտալմոլոգիական հիվանդությունների նոր մեխանիզմ-ներ, որոնոց հիմքում ըկած են մանրէային տրանսլոկացիայի պրոցեսներ: Մեր կար-ծիքով, մի շարք օֆտալմոլոգիական հիվանդությունների պաթոգենեզում առանձնա-հատուկ դեր պետք է հատկացվի E.Coli, միկոպլազմաներին, տոքսոպլազմաներին, որոնց աչքի թաղանթներում պերսիստենցիան իրականացվում է իրենց բնական գո-յության օջախից տրանսլոկացիայի միջոցով:

Բանալի բառեր. մանրէային տրանսլոկացիա, օֆտալմոլոգիական հիվան-դություններ, աղիքային ցուպիկ, էնդոտոքսիններ, միկոպլազմաներ, տոքսո-պլազմաներ

ARE THE POST-BARRIER EYE MEMBRANES SUBJECT TO BACTERIAL TRANSLOCATION IN OPHTHALMOLOGIC DISEASES?

A.A. Zilfyan1,2, A.V. Zilfyan1

1YSMU, Scientific & Research Center

2"Shengavit" Medical Center

SUMMARY Existing printed data and personal research is allowing for discussion of new mechanisms

underlying the bacterial translocation process. In our view, in the pathogenesis of a number of ophthalmologic diseases, emphasis should be placed on E.Coli, mycoplasma, and toxoplasms, whose persistence in particular eye membranes is carried out by translocation from their natural nidi.

Keywords: bacterial translocation, ophthalmologic diseases, E.Coli, endotoxins, mycoplasma, toxoplasms.

111

ВЛИЯНИЕ ПРЕПАРАТА "АРМЕНИКУМ" НА ТЕЧЕНИЕ РЕГИОНАЛЬНЫХ РЕПАРАТИВНО-ПРОЛИФЕРАТИВНЫХ ПРОЦЕССОВ

В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ АЭРОБНОЙ ГНОЙНОЙ РАНЕ

А.В. Казарян

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр ООО «АРПИМЕД»

Ключевые слова: гнойная рана, "Арменикум", реконструктивно-пролиферативные процессы

Введение. Проблема раневой инфекции и по сей день остаётся весьма актуальной в современной хирургии. Республика находится в сейсмически опасной зоне. Особое место среди осложнений, возникающих при землетрясении, отводится ожоговым ранам и синдрому длительного раздавливания [1,2,4,5-8].

Помимо этого, особо участились случаи аэробных, анаэробных и смешанных ран различного инфекционного генеза, которые весьма трудно поддаются лечению, в силу микробного метаморфоза, привыкание микроорганизмов к используемым препаратам, особенно антибиотикам. В этой связи апробация новых терапевтических средств антивоспалительного и иммуномодуляторного спектра действия оправдывает тот научно-методологический подход, которым должны руководствоваться клиницисты в своей каждодневной практической деятельности.

Актуальность. В настоящем сообщении представлены результаты собственных исследований, касающиеся структурных изменений в экспериментально индуцированной гнойной ране, в условиях местного применения препарата Арменикум (АРМ). Выбор данного препарата был продиктован следующими характеристиками, которыми наделен АРМ:

1. Выраженным бактерицидным и бактериостатическим спектром действия. 2. Эффективностью биологической активности в широком диапазоне выбора доз. 3. Отсутствием токсичности и неспособностью к долговременной кумуляции в

организме млекопитающих. 4. Высокой растворимостью в водных растворах и быстрой всасываемостью в ткани

млекопитающих при интраваскулярном и внутрибрюшинном введении, а также и при накожном и внутрикожном применении.

Целью настоящего исследования явилось изучение влияния АРМ на течение регио-нальных репаративно-пролиферативных процессов в экспериментально индуцированной гнойной ране.

Материал и методы. В опытах было использовано 120 белых крыс-самцов массой 130-150г. Животные были подразделены на две группы: контрольную и опытную. У животных обеих групп индуцировали модель гнойной раны, по схеме, предложенной С.С. Оганесяном и соавт. [3].

Животным опытной группы на раневую поверхность наносилась паста АРМ, путем разбавления препарата в 3 мл физиологического раствора, из расчета 150 мг на 100 г веса животного. Препарат наносили трехкратно (по 1 мл) в течение первых суток после воспроизведения модели гнойной раны, с интервалом в четыре часа. Животные обеих групп выводились из эксперимента на 3, 5 и 9 сутки течения регионального воспалитель-

112

ного процесса, с соблюдением всех необходимых условий, предъявляемых комитетом по этике ЕГМУ

После фиксации препаратов в жидкости Карнуа и их обработки в спиртах возрастаю-щей концентрации, кусочки из области раны заливались в парафин. Парафиновые срезы окрашивались общепринятыми морфологическими методами: гематоксилин-эозином, толуидиновой синью, пикрофуксиновой смесью по ван-Гизону. Препараты просматри-вались под трёхокулярным световым микроскопом фирмы "Micros", Австрия.

Статистический анализ осуществлялся при помощи критериев Стъюдента, с использованием программы SSAT.

Результаты и их обсуждение. Как показали результаты морфологического иссле-дования, у животных контрольной группы на 3-и сутки эксперимента в ране домини-ровали катаболические процессы, структурным выражением которых служили выражен-ные альтерационные изменения, которые распространялись на все клетки мезенхималь-ного и эпителиального генеза (покровный эпителий, фибробласты, фиброциты, эндо-телиоциты, гладкие миоциты, адвентициальные клетки и др.). Весьма часто обнаружи-вались очаги микронекроза с признаками распада соединительнотканных волокон, цитоплазмы и ядер клеток фибропластического ряда, в результате чего на фоне гомоген-ного эозинофильного субстрата, обнаруживались признаки пикноза и распада ядер – гематоксилиновые тельца. Нередко встречались и очаги гнойного распада соедини-тельнотканной основы кожи, подлежащих мышечных волокон. На всём протяжении соединительная и мышечная ткани были густо инфильтрированы клетками лейкоцитар-ного ряда, среди которых доминировали сегментоядерные и палочкоядерные лейкоциты. Микрогемоциркуляторные расстройства выражались признаками дистрофии эндотелио-цитов, плазморрагии, повышенной проницаемостью стенок микрососудов для плазменных белков и клеток крови. В перикапиллярных отделах обнаруживались обиль-ные клеточные инфильтраты, состоящие преимущественно из лейкоцитов, с примесью клеток лимфоцитарного и макрофагального ряда. Наблюдались явления эритродиапедеза, которые носили очаговый характер, с характерной локализацией эритроцитов в перикапиллярных отделах.

У животных контрольной группы на 5-е сутки эксперимента в ране продолжали доминировать изменения дистрофического порядка, однако несколько понижалась интенсивность и распространенность экссудативных реакций. Отёчность внеклеточных соединительнотканных структур приобретала очаговый характер, и наблюдалась преиму-щественно в перивенулярных и перикапиллярных пространствах, в которых обнаружива-лись также клетки воспалительного инфильтрата: лейкоциты, лимфоциты и макрофаги. В периваскулярных инфильтратах заметно понижалось содержание клеток лейкоцитарного ряда, которые, в основном, были представлены сегментоядерными и нейтрофильными лейкоцитами. На этом фоне заметно повышалось содержание периваскулярно ориентиро-ванных лимфоцитов, среди которых весьма часто встречались их бластные формы. Следует особо отметить, что на фоне катаболических изменений, в основном, в поверх-ностных отделах кожи наблюдались инициальные явления оживления анаболических процессов. Структурным проявлением последних служили признаки коллагеногенеза, оживления клеток соединительнотканного ряда (полибласты, фиброциты), пролиферации эндотелиоцитов. Так, в вышеуказанных полях зрения обнаруживались единичные хаотически ориентированные коллагеновые фибриллы, явления пролиферации фибробластов и эндотелиоцитов. В последнем случае эндотелиоциты начинали приобретать линейную ориентацию, участвуя оформлении стенок новообразованных микрососудов. Участки микронекроза, которые наблюдались на 3-и сутки течения регионального патологического процесса, подвергались частичному лизису со стороны клеток лейкоцитарного и макрофагального ряда, особенно в поверхностных отделах

113

раны. Аналогичное оживление клеток фибропластического ряда имело место в соединительнотканных прослойках подлежащей межмышечной ткани.

У животных контрольной группы на 9-е сутки эксперимента в ране начинали преоб-ладать анаболические процессы, которые структурно выражались дальнейшей диф-ференциацией грануляционной ткани, затуханием экссудативных реакций. Структурным выражением дифференциации клеточных и неклеточных компонентов грануляционной ткани служили:

1. Процессы коллагенеза, проявляющиеся в формировании коллагеновых пучков, которые начинали приобретать строго линейную ориентацию.

2. Фибропластические процессы, сопровождающиеся пролиферацией фибробластов. 3. Признаки ангиометоза, характеризующиеся появлением в очаге поражения

новообразованных микрососудов (артериол, венул, капилляров), с формированием многочисленных межкапиллярных анастомозов.

Участки микронекроза, в том числе и гнойного расплавления тканей, замещались соединительнотканными элементами слабо дифференцированной грануляционной ткани. Клеточные воспалительные инфильтраты в основном были представлены малыми лимфоцитами, среди которых гораздо реже обнаруживались лейкоциты и макрофаги.

У животных опытной группы, на 3-и сутки эксперимента структурные изменения в экспериментально индуцированной ране, в целом напоминали таковые, которые наблюдались в тот же временной интервал в ране животных контрольной группы. В то же время в воспалительном инфильтрате гораздо чаще начинали выявляться лимфоциты и макрофаги. В указанный период течения регионального воспалительного процесса нам удалось зарегистрировать начальные этапы коллагенообразования. В участках, отдаленных от микронекрозов, особенно в перикапиллярных отделах выявлялись тонкие бессистемно расположенные коллагеновые волоконца, в непосредственной близости от которых обнаруживались клетки макрофагального типа, пролиферирующие единичные фибробласты и эндотелиоциты.

Обработка раны АРМ на 5 сутки наблюдения сопровождалась заметной активацией анаболических реакций. Так, на фоне угасания экссудативных реакций, происходила дальнейшая дифференциация грануляционной ткани, сопровождающаяся признаками бурного коллагенообразования, упорядочения отдельных коллагеновых волокон со способностью последних складываться в пучки, пролиферации фибробластов, ангио-матоза. В воспалительном инфильтрате начинали доминировать клетки лимфоцитарного ряда, представленные малыми и средними лимфоцитами. Относительно дифферен-цированными выглядели и новообразованные микрососуды.

У животных опытной группы на 9 сутки эксперимента повсеместно наблюдались признаки активации фибропластических процессов с "трансформацией" грануляционной ткани в рыхлую неоформленную соединительную ткань. Дистрофические процессы наблюдались лишь в единичных полях зрения.

Таким образом, применение АРМ с лечебной целью оказывало весьма благоприятное влияние на ход и течение регионального воспалительного процесса. Структурным проявлением этого эффекта служили признаки активации репаративно-пролиферативных процессов уже в относительно ранний период наблюдения (на 3-и сутки эксперимента). В дальнейшем имела место ранняя дифференциация грануляционной ткани (уже на 5-е сутки эксперимента), сопровождающаяся активацией и пролиферацией клеток фибро-пластического ряда, эндотелиоцитов, что в конечном итоге, завершалась замещением девитализированных тканей рыхлой соединительной тканью. Следует особо отметить и то обстоятельство, что биологическая активность АРМ проявлялась уже на самых ранних этапах течения регионального воспалительного процесса и прослеживалась также и в более поздний период, что, в конечном итоге, приводило к заживлению ран путем субституции.

114

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 1. Михайлов А., Пащенко Н., Сульдин Ю. Классификация чрезвычайных ситуаций.

Проблема безопасности при чрезвычайных ситуациях. – Москва, ВИНИТИ, 1991. Вып. 6. – С. 24-47

2. Муха А., Степанов В. Техническое обеспечение производства спасательных работ в завалах при ликвидации последствий землетрясения в Армении. Проблема безопасности при чрезвычайных ситуациях. – Москва, ВИНИТИ, 1991. Вып. 10. – С. 77-81

3. Оганесян С.С., Тарвердян Н.А., Зильфян А.В. Авторское свидетельство. №1347089 от 22 июня 1987г. Москва

4. Порфирьев Б.Н. Организация управления в чрезвычайных ситуациях. // Наука и техника управления. Москва. – 1989. – №1. – С.20

5. Aoki N., Demsar J., Zupan B., Mozina M., PrettoE.A., Oda J., Tanaka H., Suqimoto K., Yoshioka T., Fukui T. Predictive model for estimating risk of crush syndrome: a data mining approach. // J. Trauma. – 2007;63(2):451-452

6. Gevorkian A.G., Kanayan A.S., Chailian G.G., Danielyan K.E., Hayrapetyan H.L., Barsegyan K.A., Khachatryan H.F., Galoyan A.A., Kevorkian G.A. The Influence of Hypothalamic Cytokine PRP on Protein Synthesis in Brain Subcellular Compar-tments in Crush Syndrome. // Cent. Nerv. Syst. Agents Med. Chem. 2011 Sep 1;11(3):184-188

7. Menzel C.L., Pfeifer R., Darwiche S.S., Kobbe P., Gill R., Shapiro R.A., Loughran P., Vodovotz Y., Scott M.J., Zenati M.S., Billiar T.R., Pape H.C. Models of lower extremity damage in mice: time course of organ damage and immune response. // J. Surg. Res. Apr 2011;166(2):e 149-156

8. Sonoi H., Matsumoto N., Ogura H., Hosotsubo H., Noguchi K., Kuwagata Y., Sugimoto H. The effect of antithrombin on pulmonary endothelial damage induced by crush injury. // Shock. Dec 2009;32(6):593-600.

INFLUENCE OF THE DRUG "ARMENICUM" ON THE PATHOGENESIS OF REPARATORY-PROLYPHERATIVE PROCESSES

IN EXPERIMENTALLY INDUCED AEROBIC PURULENT WOUND

A.V. Ghazаryan

YSMU, Scientific & Research Center LLC "ARPIMED"

SUMMARY

The influence of the drug "Armenicum" (ARM) on the character and features of the inflammatory-regenerative process has been studied on the aerobic purulent wound model.

Local application of ARM has been accompanied with significant intensification of reparatory-proliferative processes already in early stages of the course of pathological process, occurring

with activation of phybroplastic processes, leading to the wound repair via substitution.

Keywords: purulent wound, "Armenicum", reparatory-proliferative processes

115

«ԱՐՄԵՆԻԿՈՒՄ» ՊՐԵՊԱՐԱՏԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՓՈՐՁԱՐԱՐՈՐԵՆ ԱՌԱՋԱՑՎԱԾ ԱԷՐՈԲ ԹԱՐԱԽԱՅԻՆ ՎԵՐՔԵՐԻ ՌԵԳԻՈՆԱԼ

ՀԱՏՈՒՑՈՂԱԿԱՆ-ԲԱԶՄԱՑՄԱՆ ՊՐՈՑԵՍՆԵՐԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՎՐԱ

Ա.Վ. Ղազարյան

ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն «ԱՐՓԻՄԵԴ» ՍՊԸ

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Աէրոբ թարախային վերքերի մոդելի վրա ուսումնասիրվել է «Արմենիկում» պրե-պարատի ազդեցությունը ռեգիոնալ բորբոքային պրոցեսի զարգացման բնույթիև առանձնահատկությունների վրա: «Արմենիկում»-ի տեղային կիրառումը պաթոլոգի-ական պրոցեսի ընթացքի արդեն վաղ էտապներում ուղեկցվել է հատուցողական-բազմացման պրոցեսների նկատելի ինտեսիֆիկացմամբ, արտահայտված ֆիբրո-պլաստիկ պրոցեսների ակտիվացմամբ, որը վերջին հաշվով փոխարինման (սուբ-ստիտուցիայի) ուղով բերում է վերքի բուժման:

Բանալի բառեր. թարախայինվերք, «Արմենիկում», հատուցողական-բազմացման պրոցես

116

ЦИТОГРАММА И МИКРОБНАЯ ОБСЕМЕНЕННОСТЬ РАНЕВОГО ЭКССУДАТА В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ ГНОЙНОЙ РАНЕ

В УСЛОВИЯХ МЕСТНОГО ПРИМЕНЕНИЯ ПРЕПАРАТА "АРМЕНИКУМ"

А.В. Казарян

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр ООО «АРПИМЕД»

Ключевые слова: гнойная рана, "Арменикум", клетки раневого экссудата, регенеративный-воспалительный тип цитограммы Введение. Борьба с раневой инфекцией и по сей день является одной из актуальных

проблем в современной медицине. Во всех странах мира констатировано отсутствие тенденции к уменьшению числа больных с региональными гнойно-воспалительными заболеваниями, что связано, в первую очередь с приобретением резистентности персис-тирующей в ране микрофлоры к антибактериальным препаратам, малой эффективностью общепринятых методов терапии, длительностью сроков лечения. Именно поэтому поиск новых эффективных средств симптоматической и патогенетической терапии, оказы-вающих прямое и/или опосредованное действие на бактериальный пейзаж гнойных ран, является весьма перспективным направлением современной хирургии и микробиологии.

Актуальность. В настоящее время "Арменикум" (АРМ) служит предметом многочис-ленных иммунологических и эндокринологических исследований [2,3,5,8,10].

Однако, сведения, касающиеся его бактерицидного и/или бактериостатического влия-ния на бактериальный пейзаж гнойных ран в доступной нам литературе, отсутствуют. В то же время, АРМ весьма выгодно отличается от многих, применяемых при лечении ран препаратов сульфаниламидового и антибиотического ряда, в силу наличия у АРМ нижепоименованных свойств: широкий спектр биологического действия, незначитель-ные не зависящие от вида возбудителей колебания летальных для микробов доз, отсут-ствие необходимости предварительного определения вида или штамма возбудителя, практическое отсутствие токсичности, отсутствие кумулятивного действия [2].

Цель исследования: на экспериментально индуцированной модели аэробной гной-ной раны изучить влияние АРМ на степень микробного обсеменения, с учётом фазового характера течения регионального воспалительного процесса.

Материал и методы. Опыты ставились на 120 белых крысах-самцах, массой 130-150 г. Животные были разделены на две группы: контрольную и опытную. На животных обеих групп воспроизводилась модель аэробной раны, по схеме, предложенной С.С. Оганесян и соавт [6].

Животным опытной группы на раневую поверхность наносилась паста АРМ, путём разбавления препарата в 3 мл физиологического раствора, из расчета 150мг на 100г веса животного. Препарат наносили трёхкратно (по 1 мл) в течение первых суток после воспроизведения модели гнойной раны, с интервалом в четыре часа. Животные обеих групп выводились из эксперимента на 3, 5 и 9 сутки течения регионального воспалитель-ного процесса, с соблюдением всех необходимых условий, предъявляемых комитетом по этике ЕГМУ.

Для морфологического и морфометрического анализа клеточного состава раневого экссудата готовились мазки-отпечатки, которые окрашивались азур II-эозином. Плани-метрические исследования проводились при помощи гистиостереометрической сетки,

117

предложенной Г.Г. Автандиловым [1]. Мазки-отпечатки подвергались также флюорохро-мированию акридиновым оранжевым (ОА) [7]. Подобный методологический подход был продиктован относительно высокой информативностью метода, а именно:

1. Исходя из тинкториальных особенностей флюорохрома, метод позволяет в клетках лейкоцитарно-макрофагального ряда одновременно выявлять ранние и далеко зашедшие изменения дистрофического характера.

2. Метод позволяет выявлять в биообъектах одновременно наличие Грам-отрица-тельной (зелёная флюоресценция) и Грам-положительной (красная флюоресценция) микрофлоры [9].

3. Метод позволяет выявлять характер фагоцитарной реакции (завершённый и/или незавершённый фагоцитоз).

Статистический анализ осуществляли при помощи критериев Стъюдента, с использо-ванием программы SSAT.

Результаты и обсуждение. Сдвиги в содержании лейкоцитов, лимфоцитов и макрофагов раневого экссудата, в условиях местного применения "Арменикум-паста" представлены в таблице.

Таблица 1 Цитограмма экссудата в индуцированной аэробной ране

в условиях её местной обработки "Арменикумом"

Изучаемые показатели

(n=20)

Контрольные группы Опытные группы 3 сутки набл.

5 сутки набл.

9 сутки набл.

3 сутки набл.

5 сутки набл.

9 сутки набл.

Лейкоциты 53,9±3,27 25,2±2,24 P2<0,0005

10,7±0,90 P2<0,0005 38,05±3,2

1 0,005>P1 >0,0005

13,4±1,74 P1<0,0005

6,55±0,59 0,005>P1>0,0

005

P3<0,0005 P2<0,0005 P2<0,0005

0,005>P3>0,0005

Лимфоциты 13,85±1,1 22,75±1,29 P2<0,0005

23,55±2,26 0,005>P2 >0,0005 23,0±1,53

P1<0,0005

53,2±3,34 P1<0,0005

12,7±1,06 P1<0,0005

0,4>P3>0,25 P2<0,0005 P2<0,0005 P3<0,0005

Макрофаги 8,05±0,94 11,95±1,38 0,025>P2

>0,01

7,9±0,82 P2>0,4 12,85±0,9

1 0,005>P1 >0,0005

22,0±1,65 P1<0,0005

4,8±0,51 0,005>P1>0,0

005 0,025>P

3>0,01 P2<0,0005 P2<0,0005 P3<0,0005

Примечание: P1 – по отношению показателей опытных групп на 3, 5 и 9 сутки наблюдения к соответствующим показателям каждой контрольной группы. P2 – по отношению показателей контрольных и опытных групп на 5 и 9 сутки наблюдения к соответствующим показателямконтрольной и опытной группы на 3 сутки наблюдения. P3 – по отношению показателей контрольной и опытной групп на 9 сутки наблюдения к соответствующим показателям контрольной и опытной группы на 5 сутки наблюдения.

Как видно из таблицы, у животных контрольной группы, на 3 и 5 сутки течения экспе-

риментально индуцированного раневого процесса, в экссудате чётко прослеживался деге-неративно-воспалительный тип цитограммы. В раневом содержимом доминировали нейтрофильные, сегментоядерные и палочкоядерные лейкоциты, бóльшая часть которых находилась в состоянии дистрофии и распада. Так, клетки лейкоцитарного ряда на 3 и 5

118

сутки наблюдения составляли, соответственно, 71,1% и 42,1% от общего числа изучае-мых клеток экссудата. У животных контрольной группы на 9-е сутки эксперимента наблюдался регенераторно-воспалительный тип цитограммы, который, в основном, вы-ражался в понижении числа лейкоцитов в раневом экссудате (по сравнению с предыду-щими сроками наблюдения, т.е. на 3 и 5 сутки эксперимента). Как видно из таблицы, со-держание клеток лейкоцитарного ряда на 9 сутки эксперимента понижалось, соответст-венно, в 5,0 и 2,35 раза, по сравнению с аналогичными показателями, наблюдаемыми в экссудате раны на 3 и 5 сутки наблюдения. На 5 сутки эксперимента, содержание лимфо-цитов в раневом экссудате повышалось незначительно – в 1,6 раза по сравнению с анало-гичными показателями животных контрольной группы на 3 сутки наблюдения.

В относительно поздний период течения раневого процесса, т.е. на 9 сутки наблюде-ния, показатели лимфоцитов раневого содержимого практически не отличались от таковых, наблюдаемых на 5 сутки эксперимента.

Следует отметить, что количество макрофагов у крыс контрольной группы на всём протяжении эксперимента, т.е. на 3, 5 и 9 сутки наблюдения не претерпевало существен-ных изменений, оставаясь на довольно низком уровне.

У животных опытной группы на 3 сутки эксперимента, как и в аналогичной контроль-ной группе, наблюдался дегенеративно-воспалительный тип цитограммы. В раневом экссудате также доминировали лейкоциты, составляя 51,4% от общего числа изучаемых клеток.

На 5 сутки наблюдения в экссудате наблюдался регенеративно-воспалительный тип цитограммы. Заметно понижалось число клеток лейкоцитарного ряда – в 1,9 раза по сравнению с аналогичными показателями того же срока крыс контрольной группы. На этом фоне значительно возросло содержание лимфоцитов, уровень которых в 2,25 раза превышал аналогичный уровень контрольных животных на 5 сутки наблюдения. Значи-тельно повышалось также и содержание макрофагов – в 1,8 раза по сравнению с контрольными показателями, определяемыми на 5 сутки эксперимента.

На 9 сутки наблюдения у животных опытной группы раневой экссудат характеризо-вался весьма скудным содержанием воспалительных клеток. Так, содержание лейкоци-тов, лимфоцитов и макрофагов понижалось по сравнению с аналогичными показателями крыс контрольной группы на 9 сутки эксперимента, соответственно, в 1,6, 1,85 и 1,6 раза.

Следует особо отметить, то обстоятельство, согласно которому обработка раны АРМ оказывало весьма благоприятное влияние на морфофункциональное состояние изучае-мых клеток раневого экссудата. Так, если у животных контрольной группы на протя-жении первых 5 суток в раневом экссудате доминировали катаболические процессы, проявляющиеся признаком дистрофии и распада всех изучаемых клеток, повсеместно имели место явления вакуолизации цитоплазмы, пиктоза и рексиса ядер клеток экссудата, вплоть до их полного распада. Вышеуказанный симптомокомплекс тяжёлых дистрофических изменений особенно рельефно проявлялся при флюорохромировании мазков-отпечатков акридиновым оранжевым.

Так, в результате тяжёлых дистрофических изменений цитоплазма и ядра лейкоцитов, макрофагов и лимфоцитов теряли свою характерную тинкториальную способность, окрашиваясь в оранжевые и оранжево-красные тона.

У животных опытной группы, т.е. в условиях обработки раны АРМ, на третьи, и особенно, пятые сутки наблюдения, архитектоника изучаемых клеток раневого экссудата, в целом, была сохранна. Встречались лишь единичные клетки лимфо-лейкоци-тарного и макрофагального ряда, в которых продолжали обнаруживаться признаки дистрофии и распада. При обработке мазков-отпечатков акридиновым оранжевым в большинстве изучаемых клетах их тинкториальная способность не нарушалась. Так, цитопалзма и ядра воспалительных клеток характеризовались зелёной и/или зелёно-оранжевой флюоресценцией.

119

Каковы возможные механизмы, положительного воздействия АРМ на структурно-функциональное состояние клеток раневого экссудата?

Исследованиями последних 20 лет было установлено, что АРМ в условиях in vitro обладает выраженным цитостатическим и цитотоксическим влиянием в отношении широкого спектра патогенных и условно-патогенных Грам-негативных и Грам-позитив-ных микроорганизмов. Не исключено, что благоприятное влияние АРМ на морфофунк-циональное состояние клеток раневого экссудата обусловлено его прямым цитостатичес-ким влиянием на персистирующие в ране Грам-негативные и Грам-позитивные микроор-ганизмы. Так, у животных контрольной группы на всём протяжении эксперимента при окраске азур II-эозином в мазках-отпечатках одновременно выявлялась обильная Грам-негативная и Грам-позитивная микрофлора, в виде пылевидной и мелкогранулярной базофильной зернистости. Подобный азурофильный материал характеризовался в основ-ном экстрацеллюлярной локализацией. Интрацеллюлярно азурофильная зернистость обнаруживалась в цитоплазме клеток лейкоцитарно-макрофагального ряда, бóльшая часть которых находилась в состоянии дистрофии и распада. Как было нами указано вы-ше, флюорохромирование биообъектов акридиновым оранжевым позволяет одномо-ментно выявлять Грам-позитивные и Грам-негативные микроорганизмы. При флюоро-хромировании мазков-отпечатков акридиновым оранжевым, в раневом экссудате крыс контрольной группы обнаруживались как Грам-отрицательные, так и Грам-положитель-ные микроорганизмы, которые локализовались преимущественно экстрацеллюлярно, в виде мелких зелёных, оранжевых и оранжево-красных зёрен. Аналогичная тинкториаль-ная зернистость обнаруживалась также и в цитоплазме единичных макрофагов и лейкоцитов, находящихся в своём большинстве в состоянии дистрофии и распада. Сле-дует отметить,что у животных контрольной группы в раневом экссудате доминировала Грам-отрицательная микрофлора, о чём свидетельствует тот факт, что при флюорохро-мировании мазков-отпечатков, персистирующая микрофлора характеризовалась преиму-щественно зелёным свечением.

У животных опытной группы на 3 и 5 сутки эксперимента микробная обсеменённость раневого экссудата заметно уступала таковой, наблюдаемой в раневом экссудате крыс контрольной группы. Грам-позитивная и Грам -негативная микрофлора при окраске азур II эозином характеризовалась преимущественно очаговой локализацией и была ориентирована в непосредственной близости от клеток фагоцитарного ряда: макрофагов и лейкоцитов. Азурофильная зернистость обнаруживалась и в цитоплазме указанных кле-ток, архитектоника которых почти повсеместно была сохранена. Аналогичная картина персистенции микроорганизмов в клетках раневого экссудата обнаруживалась также при флюорохромировании мазков-отпечатков акридиновым оранжевым. Так, в частности, Грам-отрицательная и Грам-позитивная микрофлора, в виде зелёной, оранжево-красной мелко-гранулярной флюоресценции обнаруживалась в цитоплазме макрофагов и лейкоцитов, структура которых в большинстве случаев была сохранена.

Таким образом, благодаря проведённым цитологическим и бактериоскопическим исследованиям удалось установить, что АРМ, при его местном применении, оказывает весьма благоприятное влияние на течение регионального воспалительного процесса, что проявлялось уже на 5 сутки наблюдения затуханием экссудативной фазы с одновремен-ной активацией региональных анаболических процессов (регенеративно-воспалительный тип цитограммы).

В качестве одного из возможных механизмов антивоспалительного действия АРМ, следует отметить его выраженное антимикробное действие, что, в условиях нашего экс-перимента, было подтверждено бактериоскопическими исследованиями. Благодаря выраженному цитотоксическому действию АРМ, в экспериментально индуцированной ране заметно активировались явления завершенного фагоцитоза, что в дальнейшем мо-жет привести к ранней интенсификации регионарных репаративных процессов.

120

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Автандилов Г.Г. В кн.: Морфометрия в патологии. Москва, 1973. – 248с. 2. Габриелян Э.С., Мхитарян Л.М. Арменикум. Экспериментальные клинические ис-

следования. Аналоги и прототипы Арменикума. – НАН РА. Ереван, 2001. – С.1-23 3. Давтян Т.К., Гукасян В.З., Габриелян Э.С., Ильин А.И. Клинический центр

«Арменикум». Влияние Арменикума на пролиферацию лимфоцитов, продукцию цитокинов и растворимых маркеров иммунной активации in vitro и in vivo. // "Арменикум. Экспериментальные и клинические исследования" Выпуск 2-ой. Изд. Гитутюн, НАН РА. Ереван, 2001. – С.84-105

4. Ильин А.И. Препарат "Арменикум" как новое лекарство с противовирусными и антимикробными свойствами. – "Арменикум" – экспериментальные исследова-ния. Ереван, 2000. – С.7-16

5. Мохнач В.О. В кн.: Соединения йода высокополимерами, их антимикробные и лечебные свойства. Ленинград, АН СССР, 1962. – 178с.

6. Оганесян С.С., Тарвердян Н.А., Зильфян А.В. Авторское свидетельство, за № 1347089 от 22 июня 1987г. (Москва).

7. Пирс Э. В кн.: Гистохимия – метод выявления нуклеиновых кислот с применени-ем акридинового оранжевого (по Берталанффи и Биккису). – 1962. – 890с.

8. Corbeil J., Richman D. Productive infection and subsequent interaction of CD4-gp 120 at the cellular membrane is required for HIV-induced apoptosis of CD4+ T cells. // J. Gen. Virol. – 1995;76(Pt 3):681-690

9. Strugger S. Der gegenwartige Stand der Forschung aus dein Gebiet der fluoreszenz mikroskopischen Untersuchungen der Bakterien. Sonderband der Zeitschrift Mikroskopie. Wein, 1949. p. 86-101.

10. Terner C.C., Weiss I.M., Schorf E., Vanschedt W., Simon I.C. The low molecular weight Dextran 40 inhibids the adhesion pf T-lymphocytes to endothelial cells. // Clin. Exp. Immunol. – 1998;114(3):422-426.

CYTOGRAM AND BACTERIAL CONTAMINATION OF WOUND EXUDATE IN EXPERIMENTALLY INDUCED PURULENT WOUND

IN LOCAL APPLICATION OF THE DRUG "ARMENICUM"

A.V. Ghazaryan

YSMU, Scientific & Research Center LLC «ARPIMED»

SUMMARY On the experimentally induced model of aerobic purulent wound, the influence of the drug

"Armenicum" on the morpho-functional condition of exudate cells and bacterial picture of the wound has been studied. Using a complex of research methods (morphological, morphometric and fluorescent-microscopy), we found that "Armenicum" can prevent the development of dystrophic processes in lymphocyte-leucocidal and macrophage cells of the wound exudate already in early stages of regional inflammatory process. In addition, an antibacterial effect of studied drug has been found using bacteriological and fluorescent-microscopy methods.

Keywords: purulent wound, "Armenicum", wound exudate cells, regenerative-inflammatory cytogram type

121

ՎԵՐՔԱՅԻՆ ԷՔՍՈՒԴԱՏՆԵՐԻ ՑԻՏՈԳՐԱՄԸ ԵՎ ՄԱՆՐԷԱՅԻՆ ՍԵՐՄՆԱՎՈՐՈՒՄԸ ՓՈՐՁԱՐԱՐՈՐԵՆ ԱՌԱՋԱՑՎԱԾ ԱԷՐՈԲ ԹԱՐԱԽԱՅԻՆ ՎԵՐՔԵՐՈՒՄ

"ԱՐՄԵՆԻԿՈՒՄ" ՊՐԵՊԱՐԱՏԻ ՏԵՂԱՅԻՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ

Ա.Վ. Ղազարյան

ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն «ԱՐՓԻՄԵԴ» ՍՊԸ

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Աէրոբ թարախային վերքերի փորձարարորեն առաջացված մոդելի վրա ուսում-

նասիրվել է "Արմենիկում" պրեպարատի ազդեցությունը վերքի էքսուդատի բջիջ-ների մորֆոֆունկցիոնալ վիճակի և բակտերիալ բնապատկերի վրա: Համալիր (մոր-ֆոլոգիական, մորֆոմետրիկ և ֆլյուորեսցենտամանրադիտակային) հետազոտութ-յուններով հաստատվել է, որ "Արմենիկումը" դեռևս ռեգիոնալ բորբոքային պրոցեսի զարգացման վաղ էտապներում վերքի էքսուդատի լիմֆոցիտ-լեյկոցիտային և մակ-րոֆագային շարքի բջիջներում կանխարգելում է դիստրոֆիկ պրոցեսների զարգա-ցումը: Բակտերիալ և ֆլյուորեսցենտամանրադիտակային անալիզի մեթոդներով բա-ցահայտվել է նաև ուսումնասիրվող պրեպարատի ընդգծված հակաբակտերիալ էֆեկտը:

Բանալի բառեր. թարախային վերք, "Արմենիկում", վերքային էքսուդատի բջիջներ, ցիտոգրամի ռեգեներատիվ-բորբոքային տեսակը

122

ОСОБЕННОСТИ ТЕЧЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОГО ВОСПАЛИТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ ОЖОГОВОЙ

РАНЕ, В УСЛОВИЯХ ПАССАЖА НА РАНЕВУЮ ПОВЕРХНОСТЬ СТЕРИЛЬНЫХ ЛИЧИНОК МУХИ РОДА LUCILIA SERICATA

Э.В. Мартиросян2, А.В. Зильфян1, С.А.Авагян1, А.Г. Ананян1,

Н.Ж. Саакян1, С.Г. Асланян1

1ЕГМУ, Научно-исследовательский центр 2ЕГМУ, Кафедра военно-полевой хирургии

Ключевые слова: ожоговая раны, фибронектин, регенеративные пролиферативные процессы, личиночная терапия, медицинские мухи Lucilia sericata, ожоговая модель на подопытной крысе Введениe и актуальность. В настоящeе время при местном лечении глубоких

ожоговых ран применяются многоэтапные, комплексные и дорогостоящие методы лечения. Важным этапом местного лечения глубокого ожога является раннее избира-тельное очищение раны от некротических тканей без повреждения её глубоколежащих участков.

В большинстве случаев при глубоких ожогах, избирательное радикальное удаление некротического струпа технически трудно выполнимо [1,11,15,16]. Наиболее безопасным избирательным и предпочтительным методом удаления некротического струпа является местное применение большого количества протеолитических ферментов и специальных перевязочных средств. В то же время данные методы весьма трудоёмкие и экономически невыгодные [6,10,14,18,20]. Применение стерильных медицинских личинок при лечении глубоких ожогов малой площади, а также для подготовки большой раневой поверхности к последующей дермопластике является перспективным направлением в современной хирургии.

В клинической практике стерильные медицинские личинки успешно применяются как доступный и эффективный метод для лечения гнойно-некротических ран различной этиологии. Согласно данным литературы, действие личинок в ране обеспечивает быстрое и селективное удаление некротических тканей [2,19,21]. Личинки также оказывают антибактериальное действие и стимулируют регенераторные процессы в ране [3,4,12]. Биологическая особенность питания и жизнедеятельности личинок рода lucilia sericata это в основном секреция ряда протеолитических ферментов (трипсин-подобных серинопротеаз и металлопротеиназ). Данная группа ферментов избирательно лизирует некротические ткани, превращая их в жидкий экссудат, который усваивается личинками как питательный субстрат. В литературе достаточно работ посвящено исследованию механизма антибактериального действия и ферментативного очищения некротической раны при действии личинок, однако, недостаточно изучены механизмы, заинтересован-ные в активации местных регенераторно-пролиферативных процессов. Ряд авторов [5,19,21], применявших стерильные личинки в клинической практике, непосредственно после очищения гнойно-некротических и трофических ран, наблюдали усиленный рост мелкозернистой грануляционной ткани, однако окончательный механизм стимуляции регенерации является предметом дискуссии. Отдельные авторы [2,13] связывают данное клиническое наблюдение с избирательным и полным очищением раны от некротических тканей и простой механической стимуляцией роста грануляции посредством продолжи-тельного передвижения личинок в ранe. Другие же авторы объясняют клинически

123

наблюдаемую стимуляцию регенерации в ране активным действием секрета личинки непосредственно на молекулярно-биологические процессы в ране. В частности, в секрете личинок обнаружены вещества, известные как стимуляторы раневой регенерации. Так, алантоин, выделенный из секрета, был описан как основной стимулятор регенерации [5]. В более поздних исследованиях из секрета личинок были выделены ненасышенные жирные кислоты, способные стимулировать процессы ангиогенеза в ране [22]. В отдель-ных исследованияхбыло показано, что после применения личинок у испытуемых пациен-тов, под действием протеолитических ферментов их секрета в ранах активируется продукция HGF (Hepatocyte growth factor – фактора роста гепатоцитов) [7]. Как известно, данный цитокин стимулирует регенерацию раны и рост грануляционной ткани. В то же время необходимо отметить, что в основном исследования в данном направлении прово-дились лишь в условиях in vitro.

Цель исследования: изучение особенностей течения регионального воспалительного процесса в эспериментальной ожоговой ране лабораторных животных, в условиях пас-сажа на раневую поверхность стерильных личинок мухи рода lucilia sericata.

Материалы и методы. Опыты ставились на 90 белых крысах-самцах массой 150-180г. Животные содержались в стандартных условиях вивариума. В начале эксперимента методом случайной выборки, животные были подразделены на контрольные и опытные группы. У животных обеих групп была воспроизведена модель ожоговой раны при помощи водного пара, разработаным нами методом. Перед нанесением ожога произво-дилась общая анестезия изофлюраном, после чего животные фиксировались на рабочем штативе, удалялся шерстяной покров.

Устройство для нанесения локальных глубоких ожогов представляло из себя видо-изменённую варку для генерации воднога пара и щит из термоизолирующего материала. Водный пар, сгенерированный при помощи разработанного устройства далее проходил по короткой трубке к предварительно изолированному участку для нанесения ожога. После экспозиции длительностью 10 секунд нагретым паром воды, у подопытного жи-вотного в области спины удалось получить ожог малой площади, распространяющийся на все слои кожи (3б степень). На 2-3 день после ожога водным паром образуется мягкий некротический струп, который впоследствии нагнаивается и частично отторгается, образуя раневое ложе. Для изоляции раны от окружающей среды и возможности выпол-нять дальнейшие перевязки и манипуляции нами был разработан способ перевязывания ожоговой раны у мелких лабораторных животных. Квадратная рамка из термопластичес-кого эластомера размерами 3×4см с овальным отверствием в центре размером 1×2см, фиксировалась 6-8 узловыми хирургическими швами к здоровым участкам кожи на спине подопытного животного. После надежной фиксации рамки из эластомера по краям раны на спине подопытного животного ожоговая рана сверху прикрывалась текстильной повязкой. На 3-4 день после моделирования у подопытного животного локального терми-ческого ожога, однодневные стерильные личинки l. sericata, полученные заранее лабора-торным методом, описанным А.С. Зограбяном [2], накладывались на ожоговые раны в количестве 4-8 единиц. Личинки в обязательном порядке удаляли с ран на следующий день и ставили на рану асептическую текстильную повязку. Дальнейшее заживление раны после удаления личинок происходило самостоятельно под струпом.

Животные выводились из эксперимента на 5-8-й день после нанесения эксперимен-тальных ожогов, с соблюдением всех условий, предьявляемых Комитетом по этике ЕГМУ при работе с лабораторными животными. Кусочки образцов мягких тканей, взя-тых из разных областей раневого дефекта, после соответствующей фиксации в формали-не и обработки в спиртах возрастающей концентрации заливали в парафин. Микротом-ные срезы образцов окрашивались обшепринятыми морфологическими методами: гематоксилин-эозином, азур-II-эозином.

124

Для проведения иммуноморфологического анализаиз свежезамороженных кусочков раны готовили криостатные срезы толщиной в 5-7мкм, которые исследовались под микроскопом на предмет определения фибронектина. Ставилась непрямая реакция Кунса с использованием на первом этапе обработки препаратов кроличьей сыворотки против фибронектина (Sigma, США), которая согластно рекомендациям фирмы, избирательно реагирует не только на ткани человека, но и крысы. Использовали рабочее разведение сыворотки 1:50 в 0.01М фосфатном солевом буфере при pH 7.4. На втором этапе поста-новки методики использовали меченую FITC сыворотку против IgG кролика (Sigma) и рабочее разведение сыворотки 1:20 в 0.01М фосфатно солевом буфере при pH 7.4. Ставился также необходимый (негативный) контроль, позволяющий исключить неспецифический характер флуоресценции. С этой целью на втором этапе постановки непрямой реакции Кунса, вместо меченой FITC сыворотки против, IgG кролика, на препараты наносили соответственно меченые FITC сыворотки против IgG человека, крысы и мыши (Sigma). Для исключения аутофлуоресценции препараты из области раны изучали под микроскопом либо без обработки обеими сыворотками, либо после обработ-ки только кроличьей сывороткой против фибронектина. Все этапы обработки препаратов осуществляли при строгом соблюдении пунктов протокола проведения иммуноморфоло-гического анализа, изложенного в руководстве фирмы Sorin (США).

Результаты исследования. Как показали результаты морфологических исследо-ваний, на 5 и 8 сутки после воспроизведения модели ожоговой раны, у контрольной группы животных обнаруживались структурные изменения, свидетельствующие одно-временно в пользу активации местных катаболических и анаболических реакций.

Катаболические процессы характеризовались наличием тяжёлых дистрофических изменений, вплоть до появления очагов микронекроза, находящихся на разных этапах его разрешения: лизиса девитализированных тканей со стороны перифокально локализиро-ванных клеток лейкоцитарного и макрофагального ряда, активации фибробластов, с последующим формированием новообразованных коллагеновых волокон. В указанных участках, в микроциркуляторном русле наблюдались признаки дистрофии и распада эндотелиоцитов, плазморрагии и выраженной периваскулярной инфильтрации клетками лейкоцитарного ряда, среди которых нередко встречались групповые скопления макро-фагов, средних и малых лимфоцитов.

Анаболические процессы в ожоговой ране подопытных животных в те же сроки на-блюдения характеризовались заметной активацией пролиферативных процессов преиму-щественно в краевых поверхностных отделах раны. Подобные участки были представлены грубоволокнистой соединительной тканью. В более глубоких отделах ожоговой раны репаративные процессы находились на ранних этапах структурной организации, проявляющиеся очаговым ростом грануляционной ткани.

У животных опытной группы на 5 и 8 сутки течения воспалительного процесса и дальнейшего пассажа стерильных личинок мухи рода l.sericata в участках раневого дефекта наблюдался бурный рост грануляционной ткани, который носил диффузный характер. Грануляционная ткань характеризовалась равномерным распределением как в поверхностных, так и глубоких отделах раны. В отличие от животных контрольной группы, дистрофические изменения у животных опытной группы встречались относи-тельно редко и носили поверхностный характер. В грануляционной ткани повсеместно выявлены признаки новообразования микрососудов и формирования межкапиллярных анастамозов. Клеточная воспалительная инфильтрация носила периваскулярный харак-тер. В инфильтрате преобладали лимфоциты, гораздо реже встречались лейкоциты и макрофаги.

Как показали результаты иммуноморфологического анализа, в ожоговой ране крыс контрольной группы в участках, в которых доминировали анаболические процессы, повсеместно обнаруживался фибронектин-положительный материал, который выявлялся

125

в виде гомогенного и крупноглыбчатого специфического свечения в участках локализа-ции коллагеновых волокон и в стенке микрососудов. Наличие фибронектина удалось выявить также и в клетках фибробластического, макрофагального и лейкоцитарного ряда. Подобные клетки обнаруживались преимущественно в участках, прилежащих непосредственно к девитализированным тканям.

У животных опытной группы, в те же изучаемые сроки, по-видимому, происходило резкое подавление местных процессов, ответственных за синтез фибронектина фибро-бластами и клетками воспалительного инфильтрата, либо лизис синтезированного фиб-ронектина. Так, наличие фибронектина удалось выявить лишь на поверхности единич-ных линейно ориентированных новообразованных коллагеновых пучков и в стенках микрососудов преимущественно артериолярного колена.

Обсуждение результатов. У животных контрольной группы, в области раневого дефекта выявлялись разнонаправленные процессы, свидетельствующие в пользу актива-ции как катаболических, так и анаболических реакций. Активация репаративно-пролифе-ративних процессов имело место преимущественно в поверхностных отделах раны, в основном под вторично сформированным струпом. В относительно глубоких отделах до-минировали изменения дистрофического и деструктивного характера, вплоть до обра-зования микронекрозов.

У животных опытной группы, как в поверхностных, так и глубоких отделах домини-ровали анаболические процессы, проявляющиеся диффузным ростом грануляционной ткани, находящейся на относительно раннем этапе своей структурной организации.

Как показали результаты иммуноморфологического анализа, у животных контроль-ной группы в поверхностных отделах раны повсеместно обнаруживался фибронектин- позитивный материал, который локализовался на поверхности коллагеновых волокон, в стенке артериол, в цитоплазме фибробластов, лейкоцитов и макрофагов.

У животных опытной группы в раневом дефекте происходила заметная ингибиция реакций, ответственных за синтез фибронектина клетками соединительной ткани и иммунокомпетентными клетками воспалительного инфильтрата, поскольку вместе с резким снижением содержания экстрацеллюлярного фибронектина, отмечалось также понижение активности фибронектина в иммунокомпетентных клетках воспалительного инфильтрата. Одной из возможных причин ингибиции процессов синтеза фибронектина, в условиях нашего эксперимента, явилось прямое действие на репрезентативные клетки и экстрацеллюларный матрикс протеолитических ферментов личинок, в результате которо-го нарушался синтез фибронектина in situ. Выдвинутое нами предположение находит своё подтверждение в исследованиях in vitro [8]. Так, при воздействии на культуру фибробластов, личиночный секрет, в пределах его оптимальной концентрации, разлагал связь клеток с фибронектиновым матриксом: при этом активировалась миграционная способность фибробластов.

Таким образом, у животных опытной группы выраженная активация фибропласти-ческих процессов на относительно раннем этапе течения раневого процесса происходила в условиях заметной ингибиции in situ синтеза и отложения фибронектина. Необходимо также отметить, что в активации местных фибропластических процессов заинтересованы и другие механизмы, обеспечивающие полное и селективное удаление некротических очагов [2,19] и благодаря содержащимися в секрете личинки l.sericata биологически активных соединениях, известных как стимуляторы фибропластических процессов и ангиогенеза [4,6,9,13,22].

126

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 1. Алексеев А.А. Современные методы лечения ожогов и ожоговой болезни // Комбустио-

логия. – 1999. – №1. – С.1-4. http://www.burn.ru/library_print/n01/lecture/treatm/index.html 2. Зограбян А.С. Личиночная терапия в Республике Армения // Ереван, 2004.– 158 с. 3. Bexfield A., Nigram Y., Thomas S. et al. Detection and partial characterization of two

antibacterial factors for the excretions, secretions of medical maggot Lucilia Sericata and their activity against methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) // Microbes Infect. 2004, №6. – P.297-304

4. Cerovsky V, Zdarek J, Fucık V, Monincova L. et al. Lucifensin, the longsought antimicrobial factor of medicinal maggots of the blowfly Lucilia sericata // J. Cell Mol Life Sci. 2010;67: 455-466

5. Fleischmann W, Grassberger M, Sherman R. Maggot therapy. – Thieme, Stuttgart, NewYork. 2004

6. Hebda P.A. The effects of active ingredients of standard debriding agents – papain and collagenase – on digestion of native and denatured collagenous substrates, fibrin and elastin //J. Wounds. 2001;13(5): 190-194

7. Honda K., Okomoto K.,Yasuhiru M., Kunihiru I. A novel mechanism in maggot debridement therapy: protease in excretion/secretion promotes hepatocyte growth factor production // Am J Physiol Cell Physiol. 2011;301:14231430

8. Horobin F.J., Shakesheff K.M., Pritchard D.I. Promotion of human dermal fibroblast migration, matrix remodeling and modification of fibroblast morphology within a novel 3D model by Lucilia sericata larval secretions // J Invest Dermatol. 2006; 126:1690-1696

9. Huer H., Huer L. Nature helps, Chapter 13 Blowfly Strike and Maggot Therapy: From Parasitology to Medical Treatment. – Berlin, Heidelberg, 2011. – 324p.

10. Langer V., Bhandari P.S, Rajagopalan B.S., Maj Gen M.K. Mukherjee Enzymatic debridement of large burn wounds withpapaineurea: Is it safe? // Medical Journal Armed Force. India 2013;69(2):144-150

11. Macri L.K., Singer A.J., Taira B.R., McClain S.A. Immediate burn excision fails to reduce injury progression // J. Burn Care Res. 2013:34(3):153-160

12. Mumcuoglu KY., Miller J., Friger, M. et al. Destruction of bacteria in the digestive tract of the maggot of Lucilia sericata // J Med Entomol. 2001;(38):161-166

13. Nigam Y, Dudley E, Bexfield A. et al. The physiology of wound healing by the medicinal maggot, Lucilia sericata// Adv Insect Physiol. 2010(39): 39-81

14. Ozcan C, Orkan E, Celik A, Corduk N, Ozok G. Enzymatic debridement of burn wound with collagenase in children with partial thickness burns // Burns. 2002(28):791-794

15. Prasanna M., Singh K. Early tangential excision and skin grafting as a routine method of burn wound management: an experience from a developing country // Burns. 1994;20(5):446-450

16. Khadjibayev A.M., Fayazov A.D., Djabriyev D.A., Kamilov U.R. Surgical treatment of deep burns // Annals of Burns & Fire Disasters. 2008;21(3):150-152.

127

17. Klasen H.J. A review on the nonoperative removal of necrotic tissue from burn wounds // Burns. 2000;26(3):207-222

18. Krieger Y., Bogdanov-Berezovsky A., Gurfinkel R. et al. Efficacy of enzymatic Debridement of deeply burned hands // Journal Burns. 2012;38(1):108-112

19. Sherman R.A. Maggot therapy takes us back to the future of wound care: New and improved maggot therapy for the 21st century // J Diabetes Sci Technol. 2009; 3(2): 336-344

20. Shapira. E., Giladi A., Neiman Z. Use of water insoluble papain for debridement of burn eschar and necrotic tissue // Plast Reconstr Surg. 2005;(52):279

21. Steenvoorde P. Maggot Debridement, Therapy in Surgery. – Dutch Leiden, 2010. – 120p. 22. Zhen Z, Shouyu W, Yunpeng D, Jianing Z, Decheng L. Fatty acid extracts from Lucilia

sericata fly larvae promote murine cutaneous wound healing by angiogenic activity // Lipids Health & Dis. 2010:(9):24 http://www.lipidworld.com/content/9/1/24

ASPECTS OF WOUND HEALING PROCESS IN EXPERIMENTALLY INDUCED

RAT BURN WOUND, AFTER THE LOCAL TREATMENT OF WOUNDS WITH LUCILIA SERICATA MEDICAL MAGGOTS

E.V. Martirosyan2, A.V. Zilfyan1, S.A. Avagyan1, A.G. Ananyan 1,

N.J. Sahakyan1, S.G. Aslanyan1

1YSMU, Scientific & Research Center 2YSMU, Faculty of Millitary Medicine, Department of Military Surgery

SUMMARY Under the experimental conditions on the rat burn wound model, the therapeutic effect of

lucilia sericata medical maggotson wound healing process was established. The dosed application of sterile maggots on the burn wound surface, in laboratory conditions was accompanied by a diffuse growth of granulation tissue, already at a relatively early stage of wound healing process. Activation of fibroplastic processes, was occured without the participation of fibronectin in situ production. Based on the literature, this observation can be explained by the action of proteolytic enzymes of maggots secretion. Proteolytic enzymes of maggots secretion in vitro studies have shown the ability to break down the interaction of cells with extracellular matrix, degradate components of extracellular matrix and significantly activate the migration of fibroblasts. Also there are possible other mechanisms that ensure the activation of local regenerative-proliferative processes. In particular, the activation of regenerative-proliferative processes is also related to the fact that during their action in the wound maggots produce a number of biologically active substanses, previously known as stimulators of angiogenesis and fibroplasia.

Keywords: burn wound, fibronectin, regenerative proliferative processes, larval therapy, medical maggots, lucilia sericata blowfly, experimental rat burn model

128

ԲՈՐԲՈՔԱՅԻՆ-ՌԵԳԵՆԵՐԱՏՈՐ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՓՈՐՁՆԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿՈՎ ԱՌՆԵՏՆԵՐԻ ՄՈՏ

ՀԱՐՈՒՑՎԱԾ ԽՈՐԸ ԱՅՐՎԱԾՔԱՅԻՆ ՎԵՐՔԵՐՈՒՄ ՄԱՆՐԷԱԶԵՐԾՎԱԾ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԹՐԹՈՒՌՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ

Է.Վ. Մարտիրոսյան2, Ա.Վ. Զիլֆյան1,Ա.Գ. Անանյան1, Ս.Ա. Ավագյան1, Ն.Ժ. Սահակյան1, Ս.Գ. Ասլանյան1

1ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն 2ԵՊԲՀ, ռազմաբժշկական ֆակուլտետ

Ռազմադաշտային վիրաբուժության ամբիոն ԱՄՓՈՓՈՒՄ Առնետների մոտ փորձնական եղանակով հարուցված այրվածքային վերքերում

մանրէազերծված թրթուռների կիրառման պայմաններում դիտարկվել է արտահայտ-ված բուժական ազդեցություն:

Լաբորատոր պայմաններում թրթուրների անհրաժեշտ դեղաչափի կիրառումը առնետների փոքր մակերեսի այրվածքային վերքերում, արդեն իսկ վերքի լավացման վաղ ժամկետներում հանգեցրել է գրանուլյացիոն հյուսվածքի տարածուն աճի: Ֆիբ-րոպլաստիկ գործընթացների արտահայտված խթանումը դիտարկվել է հյուսվածք-ներում ֆիբրոնեկտինի աննշան քանակության և սինթեզի ընկճման պայմաններում: Հիմք վերցնելով գրականության տվյալները, սույն դիտարկումը կարելի է բացատրել վերքի հյուսվածքների վրա թրթուռների պրոտեոլիտիկ ֆերմենտների ազդեցութ-յամբ: Փորձարարական հետազոտություններում լաբորատոր պայմաններում ստաց-ված ֆիբրոբլաստային գաղութների վրա թրթուրների զտված մարսողական ար-տազատուկի կիրառման արդյունքում դիտվում է ֆիբրոբլաստների և ֆիբրոնեկտինի միջև կապերի ֆերմենտային տարալուծում, ինչը հանգեցնում է ֆիբրոբլաստների ակտիվ գաղթման:

Մանրէազերծված բժշկական թրթուռների կիրառման պայմաններում հյուսվածք-ներում ռեգեներատոր գործընթացների ակտիվացման մեջ դեր ունեն նաև այլ գործ-ընթացներ: Մասնավորապես, գրականության տվյալներից հայտնի է, որ թրթուռների արտազատուկում առկա են կենսաբանական ակտիվ միացություններ, որոնք հայտնի են որպես անգիոգենեզի և ֆիբրոպլազիայի խթանիչներ:

Բանալի բառեր. այրվածքային վերք, ֆիբրոնեկտին, ռեգեներատոր-բորբոքային գործընթացներ, Lucilia sericata տեսակի կանաչ ճանճ, բժշկական թրթուռներ, առնետների այրվածքային վերքի մոդել

129

АКТИВНОСТЬ ОРНИТИНДЕКАРБОКСИЛАЗЫ В МИОКАРДЕ ПОДОПЫТНЫХ ЖИВОТНЫХ, ПОДВЕРГНУТЫХ

ДЛИТЕЛЬНОМУ ВОЗДЕЙСТВИЮ ШУМА (АКУСТИЧЕСКИЙ СТРЕСС)

М.М. Мелконян1, А.В. Зильфян2, С.А. Авагян2,

А.Л. Манукян1, Л.С. Унанян1

1ЕГМУ, Кафедра медицинской химии 2ЕГМУ, Научно-исследовательский центр

Ключевые слова: орнитиндекарбоксилаза, сердце, шум, флюоресцентная микроскопия

Роль полиаминов в интегративной деятельности организма млекопитающих является

предметом всесторонних исследований во многих странах мира [15,16,20]. В этой связи весьма интенсивно разворачиваются исследования, направленные на

изучение роли путресцина в контрактильной активности миокарда и широко дискутиру-ются аспекты, связанные с прямым влиянием эндогенно вырабатываемого путресцина на миокардиоциты [2,3,5,6,10,18,21,22].

Считается давно установленным, что синтез путресцина во многих органах и тканях происходит при участии орнитиндекарбоксилазы (ОДК), которая трансформирует орни-тин в путресцин. Именно поэтому активность ОДК рассматривается в качестве информа-тивного показателя, свидетельствующего о процессах интенсификации и/или наоборот, ингибиции синтеза путресцина в «органах-мишенях».

Целью настоящего исследования явилось изучение характера и топических особен-ностей распределения ОДК в миокарде левого желудочка крыс, подвергнутых длительно-му воздействию шума (хроническомуакустическому стрессу). В настоящее время считается общепринятым тот факт, что воздействие шума является психофизическим стресс-фактором. Многочисленные экспериментальные исследования на животных и людях позволяют развить гипотезу о патологическом механизме влияния шума на раз-витие сердечно-сосудистых заболеваний.

Материал и методы. Исследования проводились на 24 белых крысах-самцах массой 130-150 г. Животные были подразделены на две группы: контрольную и опытную (по 12 животных в каждой). Животные подвергались воздействию широкополосного шума с уровнем 91 дБА с максимальной энергией в области средних и высоких частот в течение 30 дней, ежедневно по 8 часов.

Контрольная группa находилaсь в одинаковых условиях пребывания в вивариуме с животными опытной группы, питьевого и пищевого режима. Животные выводились из эксперимента сразу после воздействия шума. Соблюдались все необходимые условия Комитета по биоэтике ЕГМУ по гуманному обращению и эвтаназии подопытных животных. Животные контрольной и опытных групп подвергались нембуталовому наркозу и выводились из эксперимента путём декапитации.

Готовились свежезамороженные криостатные срезы левого желудочка миокарда, которые подвергались флюоресцентной микроскопии (непрямая реакция Кунса), на предмет определения ОДК, с использованием антикроличьей сыворотки крови ОДК и меченной ФИТЦ (FITC) сыворотки против IgG кроликов (обе сыворотки производства фирмы «Sigma» США) [17]. Препараты просматривались под люминесцентным микро-скопом фирмы «BOECO» (Германия).

130

Результаты исследования. Как показали результаты флюоресцентно-микроскопи-ческого анализа у животных контрольной группы наблюдалась мозаичная кортина рас-пределения ОДК в стромальных и паренхиматозных клетках миокарда). Так, относитель-но высокая степень активности ОДК наблюдалась в отдельных группах смежно оренти-рованных друг к другу продольно ориентированных миокардиоцитов (Рис. 1a). На этом фоне встречались большие группы саркомеров, в которых была зарегистрирована весьма слабая активность ОДК. Специфическое свечение наблюдалось также и в участках лока-лизации базальных мембран и эндотелиоцитов отдельных межмышечных капилляров, а также единичных артериол и венул стромы миокарда.

У животных, подвергнутых длительному акустическому стрессу (опытная группа), нами была зарегистрирована сравнительно высокая активность ОДК, которая, в отличие от контрольных случаев, носила диффузный характер. Так, специфическое свечение но-сило более распространенный характер и выявлялось на территории большинства про-дольно ориентированных саркомеров, как перицеллюлярно, так и в самой цитоплазме миокардиоцитов (Рис. 1б). Заметно возрастало также и число межмиокардиальных капилляров, на поверхности которых и в самих эндотелиоцитах также обнаруживалось интенсивное специфическое свечение, свидетельствующее о сравнительно высокой активности ОДК.

а б

Рис.1. Топические особенности локализации орнитиндекарбоксилазы в миокарде крыс. Непрямой метод иммунофлюоресценции. Об. 10, ок. 10.

а) миокард крысы контрольной группы. Высокая степень активности орнитиндекарбоксилазы в единичных смежных саркомерах миокарда;

б) миокард крысы опытной группы, подвергнутой длительному воздействию шума. Интенсивное специфическое свечение по ходу больлшинства смежных саркомеров миокарда

Обсуждение результатов Индуцированный в эксперименте хронический акустический стресс сопровождается

значительным повышение активности ОДК в миокарде левого желудочка подопытных крыс. Критерием высокой активности ОДК служило обнаруженное нами интенсивное специфическое свечение в большинстве микардиальных саркомеров и в стенках микросо-судов. Интерпретацию полученных нами результатов мы сочли целесообразным прово-дить с имеющимися в современной литературе весьма информативными сведениями, согласно которым в организме млекопитающих эндогенно вырабатываемый путресцин конкурирует за захват -адренорецепторов миокардиоцитов [12]. В тоже время считается установленным, что акустический стресс сопровождается выраженными сдвигами в симпатоадреналовой системе [1,4,19,23].

131

Известно, что в сложном комплексе факторов, участвующих в формировании компен-саторно-приспособительных реакций организма, направленных на поддержание гомео-стаза, существенное место отводится симпато-адреналовой системе и, в частности, сис-теме катехоламинобразовательных процессов. [7,8,9,11,13,14,19]. Содержание медиаторов и гормонов в крови в значительной мере зависит от силы, качественных особенностей и времени действия раздражителя, вызвавшего стресс-реакцию [11]. Причем, характер и особенности этих сдвигов, в частности проявляющихся в процессах синтеза катехола-минов в «органах-мишенях», во многом зависят от условий воспроизведения в экспери-менте акустического стресса: экспозиции, частоты применяемого физического раздражи-теля, характера протекающего патологического процесса (острый, кратковременный и хронический стресс).

Так, при остром акустическом стрессе в сыворотке крови подопытных животных были зарегистрированы заметно высокие показатели катехоламинов [1]. В то же время, экспериментально индуцированный хронический акустический стресс сопровождается заметным понижением уровня катехоламинов в сыворотке крови. Учитывая то обстоя-тельство, что путресцин в миокарде млекопитающих конкурирует за захват -адреноре-цепторов, а также результаты полученных нами иммунофлюоресцентных исследований, можно прийти к заключению, согласно которому при хроническом акустическом стрессе, на фоне нарушенной функции симпатоадреналовой системы, эндогенно выработанный путресцин играет важную роль в процессах сбалансированного поддержания контрак-тильной активности миокарда. На наш взгляд, не исключено, что в миокарде млекопи-тающих задействованы также и путресцин-зависимые механизмы, которые в зкстремаль-ных условиях, в частности, в условиях дисфункции симпатоадреналиновой системы, обеспечивают одну из основных функций миокарда, особенно в его функционально "отя-гощённых" отделах.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 1. Андреева–Галанина Е.Ц., Алексеев С.В., Кадыскин А.В. и соавт. Шум и шумовая

болезнь //Л.: Медицина, 1972. – 304 с. 2. Енгибарян А.А., Авагян С.А., Саакян Н.Ж., Гуламирян К.Г. Структурные сдвиги и

активность орнитиндекарбоксилазы в миокарде подопытных животных в условиях введения обзидана // Ежегодная отчетная научная конференция ЕГМУ, Сборник научных статей. – 2013. – Том 1. – C.119-123

3. Зильфян А.В., Саакян К.Т., Авагян С.А. и соавт. Активность орнитиндекарбокси-лазы в сердце подопытных животных в условиях введения нтималина // Ежегодная отчетная научная конференцня ЕГМУ, Сборник научных статей. – 2013. – Том 1. – C.141-144

4. Ничков С., Кривицкая Г.Н. Акустический стресс и церебровисцеральные наруше-ния. – М.: Медицина (СССР) и ''ФЕБ Георг Тиме'' (ГДР). – 1969. – 232с.

5. Avagyan S.A. Regional putrescine dependent mechanisms underlying the increased contractile activity of myocardium (experimental research: second communication) // The New Armenian Medical Journal. 2009;3(4):18-29

6. Avagyan S.A., Zilfyan A.V., Yeramyan D.G., Nersisyan S.S., Avagayn T.S. Role of putrescine in processes of increased heart contractile activity formation // The New Armenian Medical Journal. 2008;2(3):83-102

7. Babisch W. Stress hormones in the research on cardiovascular effects of noise // Noise & Health. – 2003;5:1-11

8. Babisch W. Health aspects of extra-aural noise research // Noise & Health. – 2004;6:69-81.

132

9. Babisch W. Transportation noise and cardiovascular risk: Updated review and synthesis of epidemiological studies indicate that the evidence has increased // Noise & Health. – 2006;8(30):1-29

10. Bazzani C., Genedani S., Tagliavini S., Piccinini G., Bertolini A. Treatment with polyamine synthesis inhibitors reduces the positive inotropic effect of ouabain, noradrenaline and calcium // Pharmacol. Res. Commun. 1988;20(1):23-35

11. Boaventura A.M., Dumont C., Boissier J.R. Anxiolytic drugs selectively inhibit noise stress and clonidine-induced corticosterone release // Stress. The role of catecholamines and other neurotransmitters. Proceeding of the 3rd Intern. Symp. on catecholam. and other neurotransmitters in stress. (Chechoslovakia). – 1983;1:249-262.

12. Bordallo C., Cantabrana B., Velasco L., Secades L., Meana C., Mendez M., Bordallo J., Sánchez M. Putrescine modulation of acute activation of the beta-adrenergic system in the left atrium of rat // Eur. J. Pharmacol. 2008;598(1-3):68-74

13. Brandenberger G., Follenius M., Wittersheim G., Salame P. Plasma catecholamines and pituitary adrenal hormones related to mental task demand under quiet and noise conditions // Biol. Psychol. – 1980;10:239-252

14. Cavatorta A, Falzoi M, Romanelli A et al. Adrenal response in the pathogenesis of arterial hypertension in workers exposed to high noise levels // J. Hypertens. – 1987;5:463-466

15. Cetrullo S., Tantini B., Facchini A., Pignatti C., Stefanelli C., Caldarera C.M., Flamigni F.A. Pro-survival effect of polyamine depletion on norepinephrine-mediated apoptosis in cardiac cells: role of signaling enzymes //Amino Acids. 2011;40(4):1127-1137

16. Collazos-Castro J.E., Polo J.L., Hernandez-Labrado G.R., Padial-Canete V., Garcia-Rama C. Bioelectrochemical control of neural cell development on conducting polymers // Biomaterials. 2010;31(35):9244-9255

17. Coons AH. The diagnostic application of fluorescent antibodies // Schweiz Z Pathol Bakteriol. – 1959;22: 700-723

18. Flamigini F., Rossini C., Stefanelli C., Cardavera C.M. Poliamine metabolism and function in the heart // J. Mol. Cell Cardiol. – 1986;18(1):3-11

19. Gitanjali B., Ananth R. Effect of acute exposure to loud occupational noise during daytime on the nocturnal sleep architecture, heart rate, and cortisol secretion in healthy volunteers // Journal of Occupational Health. – 2003;45(3):146-152

20. Gunther T., Ising H. Katecholaminausscheidung sowie Elektrolyt und Kollagengehalt im Rattenherzen bei chronischem Magnesiummangel und Stress // "Krankenhaus Artz." – 1978;51(6):379- 381 (нем.) – Медицинский реферативный журнал. Разд I, № 2, 1979. – С.79

21. Harris S.P., Patel J.R., Marton L.J., Moss R.L. Polyamines decrease Са (2+) sensitivity of tension and increase rates of activation in skinned cardiac myocytes //Am. J. Physiol. Heart Circ. Physiol. – 2000;279(3):H1383-91

22. Hasegawa S., Nakano M., Hamana K., Taniguchi Y., Iwasaki T., Kanda T., Suzuki T., Nagai R. Decrease in myocardial polyamine concentration in rats with myocardial infaretion // Life Sci. 1997;60(19):1643-1650

23. Ising H, Braun C. Acute and chronic endocrine effects of noise: Review of the research conducted at the Institute for Water, Soil and Air Hygiene // Noise Health. 2000;2(7):7-24.

133

ՕՐՆԻՏԻՆԴԵԿԱՐԲՕՔՍԻԼԱԶԻ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՐԿԱՐԱՏԵՎ ԱՂՄՈՒԿԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆԸ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾ (ԱԿՈՒՍՏԻԿ ՍԹՐԵՍ) ՓՈՐՁԱՐԱՐԱԿԱՆ

ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐԻ ՍՐՏԱՄԿԱՆՈՒՄ

Մ.Մ. Մելքոնյան1, Ա.Վ. Զիլֆյան2, Ս.Ա. Ավագյան2, Ա.Լ. Մանուկյան1, Լ.Ս. Հունանյան1

1ԵՊԲՀ, բժշկական քիմիայի ամբիոն

2ԵՊԲՀ, գիտահետազոտական կենտրոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Պոլիամինների և հատկապես պուտրեսցինի դերը կաթնասունների նյութափո-խանակության մեջ և մասնավորապես սրտամկանի կծկողական (կոնտրակտիլ) ակ-տիվության զարգացման պրոցեսում: Հայտնի է, որ պուտրեսցինը տարբեր օրգաննե-րում և հյուսվածքներում սինթեզվում է օրնիտինից՝ օրնիտինդեկարբօքսիլազ (ՕԴԿ) ֆերմենտի մասնակցությամբ, ինչը հիմք է հանդիսանում ՕԴԿ-ի ակտիվությունը դի-տարկել որպես կարևոր տեղեկատվություն թիրախ օրգաններում պուտրեսցինի սինթեզի ակտիվացման կամ արգելակման մասին:

Սույն աշխատանքի նպատակն է երկարատև աղմուկի ազդեցության պայմաննե-րում ՕԴԿ-ի բաշխման բնույթի և յուրահատկությունների ուսումնասիրությունը առ-նետների սրտի ձախ փորոքի սրտամկանում:

Փորձերը կատարվել են 130-150 գ. քաշ ունեցող 24 արու առնետների վրա, որոնք 30 օր, օրական 8 ժամ տևողությամբ, ենթարկվել են 91 dBA էներգիայով, միջին և բարձր հաճախականությամբ լայնալիք աղմուկի ազդեցությանը (աղմկային սթրես): Պատրաստ-վել են սրտամկանի ձախ փորոքի թարմ սառեցված կրիոստատիկ շերտեր, որոնք ենթարկվել են ֆլուորեսցենտային միկրոսկոպիկ ուսումնասիրության (Կունսի անուղղակի ռեակցիա), կիրառելով հակաճագարային արյան շիճուկ ՕԴԿ և ճագարային IgG-ի դեմ ՖԻՏՑ-ով նշագրված շիճուկ (Sigma): Պատրաստուկներն ուսումնասիրվել են լյումինեսցենտային մանրադիտակով:

Երկարատև աղմուկի ենթարկված կենդանիների սրտամկանի ձախ փորոքում գրանցվել է ՕԴԿ-ի համեմատաբար բարձր ակտիվություն, ինչը և արտահայտվել է միկրոանոթների պատերում և սրտամկանի սարկոմերներում յուրահատուկ ինտեն-սիվ լուսարձակմամբ:

Կարելի է ենթադրել, որ քրոնիկ աղմկային սթրեսի ժամանակ, սիմպատոադրե-նալային համակարգի ֆունկցիայի խանգարման հետևանքով, էնդոգեն արտադրված պուտրեսցինը կատարում է կարևոր դեր սրտամկանի կծկողական ակտիվությունը պահպանելու գործընթացում:

Բանալի բառեր. օրնիտինդեկարբօքսիլազա, սրտամկան, աղմուկ, ֆլյուորեսցեն-տային, մանրադիտակ

134

ACTIVITY OF ORNITHINE DECARBOXYLASE IN THE MYOCARDIUM OF EXPERIMENTAL ANIMALS SUBJECTED TO PROLONGED NOISE ACTION

(ACOUSTIC STRESS)

M.M. Melkonyan1, A.V. Zilfyan2, S.A. Avagyan2, A.L.Manukyan1, L.S. Hunanyan1

1YSMU, Department of Medical Chemistry 2YSMU, Scientific & Research Center

SUMMARY The role of polyamines in the integrative activity of the mammalian body, and in particular,

the role of putrescine in the contractile activity of the myocardium is the subject of research in many countries. It has been established that the synthesis of putrescine in many organs and tissues takes place with the participation of ornithine decarboxylase (enzyme, ODC), which transforms ornithine into putrescine. Nowadays ODC activity is regarded as informative indicators of putrescine synthesis in the so-called "target tissues".

The purpose of this study was to investigate the nature and distribution of topical features of ODC in the left ventricular myocardium of rats subjected to long-term noise action (chronic acoustic stress).

Studies were conducted on 24 white male rats weighing 130-150g. The animals were exposed to white noise (91 dBA ) with maximum energy in the mid and high frequencies for 30 days, 8 hours daily. To determine activity of ODC, fresh frozen cryostat sections of the left ventricular myocardium were prepared and anti-rabbit serum and FITC anti-rabbit serum IgG (both serum produced by «Sigma» USA) were used. The preparations were subjected to fluorescence microscopy (Coons` indirect reaction, fluorescence microscope «BOECO» Germany). In the myocardium of the left ventricle of the experimental rats, subjected to prolonged noise action, was registered relatively high activity of ODC, the criterion of which is the intensity of ODC specific luminescence in most miocardial sarcomeres and in the microvessel walls.

We have discussed the role of endogenously elaborated putrescine in maintaining a balanced contractile activity of the myocardium on the developing insufficiency of the sympathetic nervous system in the stress conditions.

Keywords: ornithine decarboxylase, the heart, the noise, fluorescence microscopy

135

ГЕНОТОКСИЧЕСКИЕ И ЦИТОТОКСИЧЕСКИЕ НАРУШЕНИЯ В ЭКСФОЛИАТИВНЫХ КЛЕТКАХ РОТОВОЙ ПОЛОСТИ

С ПРИМЕНЕНИЕМ МИКРОЯДЕРНОГО ТЕСТА

Г.Г. Парсаданян1, Г.Г. Залинян2, А.К. Нерсесян3, С.Г. Меликян2

1ЕГМУ, Лаборатория гигиены окружающей среды и токсикологии НИЦ

2ЕГУ, Кафедра генетики и цитологии 3Институт исследования рака, Медицинский университет Вены, Австрия

Ключевые слова: микроядра, эксфолиативные клетки слизистой ротовой полости, ядерные аномалии Одной из актуальных проблем современности является выявление различных биоло-

гических факторов мутагенеза, к которым относятся старение, иммунные, нейроэндо-кринные конфликты в организме, а также последствия воздействия на организм факторов инфекционной природы, пусковым механизмом которых являются, в том числе, и стрес-совые состояния. Биологические факторы мутагенеза стоят у истоков эволюции жизни на Земле и играют огромную роль не только в функциональных поражениях клеток расте-ний, животных и человека, но и способны изменить генетический статус организма [1].

Слизистая ротовой полости человека выполняет защитную функцию, и её состояние в организме является информативным показателем, динамически отражающим реакцию организма человека на воздействие ксенобиотиков. В последнее время при скрининговых обследованиях населения в экспериментальных условиях, в клинике для выявления ран-них форм заболеваний в качестве объекта изучения используют эксфолиативные клетки (ЭК) слизистой полости рта, которые являются своеобразным «зеркалом», отражающим состояние всего организма в целом [3]. Для массовых исследований эксфолиативные клетки имеют ряд преимуществ: это нетравматичность, легкость получения достаточного количества клеток, неограниченные возможности повторных анализов, возможность оценить не только общее, но и местное действие эндо- и экзогенных факторов среды, вызывающих численные и структурные аберрации хромосом и приводящие к образова-нию микроядер (МЯ) [5,6]. Употребление алкоголя, курение и пищевые привычки, как известно, также влияют на геномную стабильность здоровых людей [9].

Подавляющее большинство цитогенетических исследований на эксфолиативных клет-ках выполнено с применением МЯ теста, который облегчает не только визуальный контроль, но и диагностику перехода защитной реакции эпителия в патологический процесс, а также позволит оценить тяжесть соматической патологии и предраковых изменений на доклинической стадии [3,6]. Повышенный уровень микроядер в клетках слизистого эпителия полости рта может служить своеобразным сигналом различных патологических состояний организма, таких как аллергозы, паразитарные инвазии, некоторые генетические болезни, косвенно указывая на нарушения в работе иммунной системы организма [9].

МЯ тест является сравнительно новым, однако широко применяемым генотоксичес-ким методом, позволяющим выявлять в эксфолиативных клетках человека цитогенетические нарушения хромосом. Одновременно он более прост и достаточно экономичен, что является преимуществом в скрининговых исследованиях. МЯ представляют собой внутриплазматические тельца, формирующиеся из целой хромосомы или из её фрагментов и располагающиеся непосредственно у ядра клетки [6].

136

Важно то обстоятельство, что между уровнем ЭК с МЯ и количеством других цитоге-нетических нарушений в лимфоцитах наблюдается высокий уровень корреляции [5].

Целью настоящей работы явилось изучение уровня микроядер, а также оценка ядер-ных аномалий с помощью микроядерного теста у рожениц различных районов Нагорно-Карабахской Республики.

Работа представляет собой пилотное исследование. Материал и методика. Изучаемая группа рожениц состояла из 30 женщин различных

районов НКР, находящихся в центральном роддоме г.Степанакерта. В качестве контроля служили роженицы из сельских районов Армении (Араратского и Аштаракского). Количество рожениц в исследуемых выборках также было 30.

Нами исследовался уровень МЯ в ЭК слизистой ротовой полости. При анализе клеток были изучены также другие ядерные аномалии, такие как кариолизис (КЛ), пикноз (П), кариорексис (КР), конденсированный хроматин (КХ), бинуклеаты (БН), «сломанное яйцо» (СЯ). В нашей работе применялись те же критерии анализа клеток с МЯ и других ядерных аномалий, которые были стандартизированы в рамках HUMNXL проекта [2-4, 8]. Возраст исследуемых рожениц был от 22 до 37 лет.

Каждая из этих женщин была опрошена о свойственных привычках, которые могли повлиять на уровень МЯ (курение, алкоголь, лекарства, наследственные болезни, вирус-ные инфекции).

От всех участниц исследования были получены письменные соглашения [7]. ЭК получали с помощью деревянного шпателя, затем помещали на предметное стекло

и фиксировали классическим методом [1,2]. Использовалась стандартная техника окраски по методу Фёльгену с некоторыми модификациями. В качестве подкраски применяли Fast green [2,3]. От каждого индивида исследовалось по 2000 клеток.

Статистическая обработка результатов проводилась с применением критерия U-теста Манн-Уитни.

Результаты и обсуждение. Результаты по исследованию уровня микроядер и ядер-ных аномалий у рожениц различных районов НКР обобщены в таблице 1.

Известно, что среди населения наиболее повышенная чувствительность к факто-рам окружающей среды наблюдается у рожениц и у детей. Из таблицы 1 видно, что количество клеток с микроядрами у исследуемой группы рожениц НКР составляет 52 (X=1,73±0,10). В расчётном отношении на 1000 клеток в промилях этот показатель равен 0,86±0,04.

Наряду с исследованиями МЯ в эксфолиативных клетках ротовой полости тех же роже-ниц проводился анализ некоторых ядерных аномалий, таких как СЯ, БН, КР, КЛ, П, КХ (таблица 2). Результаты данного исследования показали, что не выявлено достоверных изменений как числа МЯ, так и всех ядерных аномалий. Хотя повышение частоты ядерных аномалий, таких как пикноз обнаруживается, что возможно связано с генотоксичностью.

Сравнение полученных нами результатов у рожениц НКР с результатами ранее про-ведённых исследований у рожениц двух районов Армении показало, что относительно общего числа МЯ у рожениц НКР исследуемый параметр достоверно выше. Что касается количества клеток с МЯ и остальных ядерных аномалий, исключая пикноз, результаты близки к данным из районов РА или ниже них. Так, в группе женщин НКР средние значения бинуклеатов и кариорексиса равны, соответственно, X=21,36±0,73 и X=17,86±0,63, что близко к результатам тех же ядерных аномалий, полученных в изучае-мых группах рожениц районов РА (22,63±3,73, 20,55±4,08 и 17,50±4,05, 18,94±3,30). При исследовании ядерных аномалий таких как кариолизис, конденсированный хроматин и «сломанное яйцо» выявлено, что эти параметры достоверно ниже в группе женщин НКР

137

(0,83±0,65, 19,36±0,73 и 17,8±0,83). В случае пикноза наблюдается повышение этого показателя в группе женщин НКР по сравнению с группами женщин двух районов РА, что возможно связанно с апоптозом в клетках ротовой полости.

Таблица 1 Количество микроядер и ядерных аномалий в эксфолиативных

клетках женщин НКР

N Возраст

Кол-во клеток с МЯ

KР KЛ БН СЯ П КХ Общее на 1000

клеток 1 33 2 0,1 15 18 18 1 2 10

2 36 1 0,05 12 14 22 1 4 10

3 28 2 0,1 12 14 21 2 3 15

4 23 0 0 8 10 14 1 1 8

5 25 1 0,05 9 14 19 2 2 12

6 31 1 0,05 18 13 14 1 3 10

7 37 2 0,1 21 17 19 0 2 9

8 28 1 0,05 18 14 16 2 5 11

9 25 1 0,05 18 15 14 0 2 12

10 31 2 0,1 16 10 13 1 2 9

11 23 2 0,1 18 13 19 1 1 17

12 26 3 0,15 18 13 18 2 4 15

13 28 2 0,1 16 15 17 2 2 14

14 31 2 0,1 15 18 15 1 5 15

15 23 3 0,15 14 17 17 1 1 14

16 30 2 0,1 16 19 15 0 4 16

17 22 1 0,05 12 14 13 0 2 13

18 27 2 0,1 23 27 28 0 5 23

19 22 3 0,15 27 28 30 1 2 26

20 25 2 0,1 27 29 31 0 2 29

21 22 2 0,1 29 32 35 0 1 33

22 34 2 0,1 18 23 19 1 3 20

23 31 3 0,15 24 30 31 1 5 29

24 29 1 0,05 23 28 29 0 3 28

25 27 2 0,1 19 25 24 1 3 21

26 22 2 0,1 22 27 25 0 1 24

27 22 2 0,1 20 29 31 1 2 30

28 29 0 0 13 14 29 0 4 24

29 31 1 0,05 18 19 20 1 3 19

30 30 1 0,05 17 22 25 1 2 18

138

Таблица 2. Средние показатели уровня МЯ и ядерных аномалий в эксфолиативных клетках

ротовой полости рожениц районов Армении и НКР

Исследуемые параметры (‰)

Исследуемые районы Женщины

Араратского района РА

Женщины Аштаракского

района РА

Женщины НКР

Кол-во клеток с МЯ 0,96±0,73 0,99±0,58 0,86±0,04

Общее кол-во клеток с МЯ 1,24±0,92 1,19±0,95 1,73±0,10*

СЯ 3,52±1,11 3,86±0,92 0,83±0,65*

БН 22,63±3,73 20,55±4,08 21,36±0,73

КР 17,50±4,05 18,94±3,30 17,86±0,63

КЛ 43,46±4,14 42,53±2,64 19,36±0,73*

КХ 22,54±4,62 20,56±2,74 17,8±0,83

П 0,67±0,60 0,48±0,42 2,70±0,13* *p<0.05 по сравнению с обеими контрольными группами. Между показателями жительниц районов Армении нет достоверных различий (p>0.05). Полученные данные показывают, что у рожениц из НКР наблюдается увеличение

числа МЯ на 40-45% по сравнению с роженицами из сельских районов Армении при сравнимом уровне клеток с МЯ. Это означает, что клетки буккального эпителия жительниц НКР имеют больше повреждений, чем клетки рожениц из контрольных групп. Поскольку это исследование является пилотным, необходимы дальнейшие исследования для выявления причин увеличения числа МЯ в клетках рожениц из НКР.

Планируется проведение дальнейших дополнительных исследований у рожениц НКР и последующее сравнение полученных данных с результатами изучения МЯ и ядерных аномалий у женщин различных районов РА.

Авторы выражают благодарность главврачу Степанакертского центрального роддома

Осипову Вадиму Сероповичу за предоставление материала для исследований.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Фогель Ф., Мотульски А. Генетика человека. – М.: "Мир", 1990. тт.1-3. – 378с. 2. Bonassi S., Biasotti B., Kirsch-Volders М., Кnasmueller, Zeiger Е., Burger S.,

Bolognesi K., Holland N., Thomas Ph., Fenech М. State of the art survey of the buccal micronucleus assay – a first stage in the HUMNXL project initiative. // Mutation Research. – 2009;24(4):295-302.

3. Bonassi, S., Coskun, E., Ceppi, M., Lando, C., Bolognesi, C., Burgaz, S., Holland, N., Kirsh- Volders, M., Knasmueller, S., Zeiger, E., Carnesoltas, D., Cavallo, D., da Silva, J., de Andrade, V.M., Demircigil, G.C., Odio, A.D., Donmez-Altuntas, H., Gattas, G., Giri, A., Giri, S., Gomez-Meda, B., Gomez-Arroyo, S., Hadjidekova, V., Haveric, A., Kamboj, M., Kurteshi, K., Martino-Roth, M.G., Montoya, R.M., Nersesyan, A., Pastor-

139

Benito, S., Salvadori, D.M.F., Shaposhnikova, A., Stopper, H., Thomas, P., Torres-Bugarin, O., Yadav, A.S., Gonzalez, G.Z., and Fenech, M. The Human MicroNucleus project on eXfoLiated buccal cells (HUMN XL): The role of life-style, host factors, occupational exposures, health status, and assay protocol. // Mutation Research. – 2011;728:88-97.

4. Genkinger, J.M., Platz, E.A., Hoffman, S.C., Comstock, G.W., and Helzlsouer, K.J. Fruit, vegetable, and antioxidant intake and all-cause, cancer, and cardiovascular disease mortality in a community-dwelling population in Washington County, Maryland. // American Journal of Epidemiology. – 2004;160:1223-1233.

5. Holland N., Bolognesi С., Kirsch-Volders М., Bonassi S., Zeiger Е., Кnasmueller S. and Fenech М. The micronucleus assay in human buccal cells as а tool for biomonitoring DNA damage: the HUМN project perspective оn current status and knowledge gaps. // Mutation Research. – 2008;659:93-108.

6. Nersesyan А., Kundi M., Atefie K., Shulte-Hermann R., Кnasmueller S. Effect of staining procedures on the results of micronucleus assay with exfoliated oral mucosa cells. // Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2006;15(10):1834-1840.

7. Nersesyan A., Parsadanyan G., Zalinyan G., Naira Chobanyan N. The influence of indirect exposure to chlorine pesticides on nuclear anomalies in exfoliated buccal cells. // Arch Oncol. 2013;21(3-4):115-117.

8. Rosin M. The use of the micronucleus test on exfoliated cells to identify anticlastogenic action in humans: a biological marker for the efficacy of chemopreventive agents. // Mutation Research. 1992;287(2):265-276.

9. Thomas P, Holland N, Bolognesi C, Kirsch-Volders M, Bonassi S, Zeiger E, Knasmueller S, Fenech M. Buccal micronucleus cytome assay. // Nat Protoc. 2009;4:825-837.

10. Tolbert P., Shy C., Allen J. Micronuclei and other nuclear anomalies in buccal smears: methods development. // Mutation Research. 1992;271:69-77.

ԳԵՆԱԹՈՒՆԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ԲՋՋԱԹՈՒՆԱԲԱՆԱԿԱՆ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԸ ԲԵՐԱՆԻ ԽՈՌՈՉԻ ԷՔՍՖՈԼԻԱՏԻՎ ԲՋԻՋՆԵՐՈՒՄ ՄԻԿՐՈԿՈՐԻԶԱՅԻՆ

ԹԵՍՏԻ ԿԻՐԱՌՄԱՄԲ

Գ.Գ. Փարսադանյան1, Գ.Գ. Զալինյան2, Ա.Կ. Ներսեսյան3, Ս.Հ. Մելիքյան2

1ԵՊԲՀ, ԳՀԿ, շրջակա միջավայրի հիգիենայի և թունաբանության լաբորատորիա

2ԵՊՀ, գենետիկայի ե բջջաբանության ամբիոն 3Վիեննայի բժշկական համալսարան, Քաղցկեղի ինստիտուտ, Վիեննա, Ավստրիա

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Հետազոտվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում ապրող ծննդկան կանանց միկրոկորիզների (ՄԿ) մակարդակը բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի բջիջներում, նաև ուսումնասիրվել են որոշ կորիզային անոմալիաներ` կարիոլիզիս, պիկնոզ, կարիորեկսիս, խտացված քրոմատին, բինուկլեատ, «կոտրված ձու»: Հար-

140

ցում է անցկացվել խմբի յուրաքանչյուր կնոջ հետ իր յուրօրինակ սովորությունների մասին, որոնք կարող են ազդեցություն ունենալ միկրոկորիզների մակարդակի վրա:

Ստացված արդյունքների ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ միկրոկորիզների ընդհանուր քանակը Լեռնային Ղարաբաղի ծննդկան կանանց մոտ համեմատած Հայաստանի երկու շրջանների ծննդկան կանանց խմբերում վիճակագրորեն հավաստի բարձր է և միկրոկորիզներով բջիջների մակարդակի համեմատության դեպքում կազմում է 40-45%:

Հայտնաբերված կորիզային անոմալիաների համեմատությունը հետազոտվող խմբերում ցույց տվեց, որ Լեռնային Ղարաբաղի ծննդկան կանանց մոտ վիճակագրո-րեն հավաստի բարձրացում նկատվել է վեց կորիզային անոմալիաներից երեքի դեպքում:

Այս հետազոտությունը համարվում է պիլոտային և նախատեսվում է իրականաց-նել հետագա ուսումնասիրություններ, որոնք կնպաստեն ծննդկան կանանց մոտ միկրոկորիզների քանակի բարձրացման պատճառների բացահայտմանը:

Բանալի բառեր. միկրոկորիզներ, բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի էքսֆոլիատիվ բջիջներ, կորիզային անոմալիաներ

GENOTOXIC AND CYTOTOXIC DISORDERS IN EXFOLIATIED BUCCAL MUCOSA CELLS IN MICRONUCLEUS TEST

G.G. Parsadanyan1, G.G. Zalinyan2, A.K. Nersesyan3, S.H. Meliqyan4

1YSMU, Scientific & Research Center, Laboratory of Environment Hygiene & Toxicology 2YSU, Department of Genetics & Cytology

3Medical University of Vienna, Institute of Cancer Research, Vienna, Austria SUMMARY

The level of micronuclei (MN) in buccal mucosa cells of women after childbirth living in

Nagorno-Karabakh has been examined, as well as some nuclear anomalies such as karyolysis, pyknosis, karyorrhexis, condensed chromatin, binucleate, "broken egg".

Survey has been conducted with each woman in the group about her unique customs, which can have impact on the level of microorganisms.

The obtained results of the study showed that the total amount of micronuclei Nagorno-Karabakh women in childbirth compared to women in childbirth of two regions of Armenia was statistically significant, and in case of high-level comparison of micronuclei cells is 40-45%.

Nuclear anomalies found in the comparison groups studied showed that the among the Nagorno-Karabakh women in childbirth a statistically significant growth is observed out of three cases among six nuclear anomalies.

This research is considered to be pilot and it is envisaged to conduct researches in the future, which will promote the discovery of reasons for growth of micronuclei amount among women in childbirth.

Keywords: micronuclei, exfoliated buccal mucosa cells, nuclear anomalies

141

ТОКСИКОЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ МАСЛА СЕМЯН РАСТЕНИЯ КАПЕРСЫ

С.Б. Погосян, С.О. Тер-Закарян, С.А. Мурадян,

К.Ю. Будагян, Л.А. Саакян, А.Н. Джанджапанян

ЕГМУ, Научно-исследовательский центр, Лаборатория гигиены окружающей среды и токсикологии

Ключевые слова: токсичность, класс опасности, раздражающее и местное токсическое действие

Введение и актуальность. Благодаря прогрессу медицинской науки, за последние десятилетия в области фармакологии нет недостатка в эффективных средствах синтети-ческого происхождения широкого спектра действия. Целью современной фармакологии является изыскание новых конкурентоспособных средств, обеспечивающих высокую эффективность лечения. Всё чаще свое внимание фармакологи обращают к истокам тра-диционной медицины. Однако, учитывая факт, что ни один, даже очень высокоэффектив-ный препарат, не может быть внедрен в практику медицины без доклинической оценки безопасности его применения, целью наших исследований явилось проведение первич-ного токсикологического скрининга масла семян растения каперс (растения Сapparis Spinoza).

Общеизвестно, что в народной медицине свежие каперсы и отвары применялись при неврозах, истерии, зубной боли, аллергии, ревматизме, параличе, укреплении функции сердечно-сосудистой системы, диатезе, чесотке, гипертонии, желтухе, метеоризме, забо-леваниях щитовидной железы, оказывая желчегонное, обезболивающее, мочегонное и прочие действия. В виде примочек прикладывали к нагноившимся и долго незажива-ющим язвам, так как отвар и сок цветков каперсника обладают ранозаживляющим действием.

Каперсы содержат сахара, пищевые волокна, золу, белки, олеиновую и линоленовую кислоту, витамины группы В, А, Е, К, С (до 150мг%), РР, макроэлементы (железо, марга-нец, медь, селен, цинк), фитостерины, сапонины, алкалоиды, жирное масло, рутин (до 5%), пектин, эфирные масла и другие полезные для человека вещества. Следует отме-тить, что из перечисленных соединений растительный фенол рутин обладает выражен-ными антиоксидантным, капилляроукрепляющими свойствами, чем, по-видимому, обусловливается ранозаживляющее свойство данного растения. Семена каперсов содер-жат 30% жирного масла ярко-красного цвета. Из семян изготавливают масло, применяе-мое для массажных процедур. В современной медицине молодые побеги и листья каперсника в виде отвара и настоя используют как обезболивающее, антисептическое и вяжущее средство, а так же для пробуждения аппетита.

Сотрудниками кафедры химии фармакологического факультета ЕГМУ предложено использование масла семян растения каперсника в качестве антиоксидантного и противогипергликемического средства при лечении раневых инфекций.

Цель исследования: проведение первичной токсикологической оценки масла семян растения каперсы.

Материалы и методы исследования. Объектом исследований явилось масло семян растения каперсы, полученное сотрудниками кафедры химии фармакологического факультета ЕГМУ.

142

Токсичность масла определялась на крысах при введении в желудок и нанесении на кожу.

Масло испытывалось в нативном виде и в виде 4%-эмульсии в физиологическом растворе, которое вводилось животным однократно внутрижелудочно в дозах от 3000 до 7000 мг/кг. Статистически сравниваемые группы формировали из 6-10 половозрелых крыс. Динамику выживаемости и развития явлений интоксикации регистрировали в тече-ние 15 суток .

Показателями токсичности при однократном пероральным введении служили клини-ческая картина острой интоксикации, летальный исход, динамика изменения прироста массы тела, состояние шерстного покрова, общий вид и поведение, реакции на болевые и тактильные раздражители экспериментальных животных. Особое внимание было уделе-но динамике прироста массы тела крыс, так как изменение его в сравнении с контролем является весьма значимым показателем. Нарушение последнего обычно свидетельствует о выраженной степени поражения организма [3].

По истечении времени регистрировались некоторые показатели состава перифе-рической крови: количества эритроцитов, лейкоцитов и содержание гемоглобина [4].

Класс опасности масла семян растения каперсы при пероральном введении устанавливали по критериям ВОЗ (1999г.) и по ГОСТ 12.1.007-76.

Исследование местно-раздражающего и резорптивно-токсического действия масла и его препаративной формы на кожу проведено согласно современным методическим подходам [5].

Изучение токсичности масла при нанесении на кожу проводили на беспородных по-ловозрелых белых крысах в двух сериях. Животные фиксировались в индивидуальных домиках. В первой серии эксперимента 2/3 длины хвоста (или 5% поверхности тела) крыс однократно погружали в пробирки с нативным маслом семян. Во второй серии экспери-мент проводили аналогично, используя 4%-эмульсию масла в физиологическом растворе. Время экспозиции 4 часа. По истечении экспозиции вещество смывали с кожи. Реакцию кожи оценивали по окончании экспозиции и в течение 15 суток после контакта с маслом.

Исследование местно-раздражающего и резорптивно-токсического действия прове-дeно методом 20-кратных, ежедневных 4-х часовых аппликаций нативного масла и его эмульсии в физиологическом растворе на выстриженные участки кожи крыс, с расчетом 30мг/см2 [4]. В исследованиях использовали двойной контроль: интактные животные и крысы, которым наносили физиологический раствор.

Показателями токсичности служили клиническая картина острой интоксикации, ле-тальный исход, динамика изменения прироста массы тела, состояние шерстного покрова, общий вид и поведение, реакции на болевые и тактильные раздражители эксперимен-тальных животных. Функциональные нарушения кожи оценивали по появлению гипере-мии, утолщении кожной складки и расчёсов, выраженности эритемы различной степени, отёка, трещин, изменению температуры кожи [5].

Для выяснения местного действия масла семян растения каперсы на слизистые обо-лочки, исследуемое вещество в объёме 2-х капель вносили в конъюнктивальный мешок глаз экспериментальных животных. В период срока наблюдений следили за появлением гиперемии, отёчности, состоянием склеры и роговицы, ширины зрачков, состоянием век.

Была отслежена динамика прироста массы тела крыс, изучены некоторые показатели состава периферической крови: количества эритроцитов и лейкоцитов и содержание гемоглобина [4]. Результаты исследований были статистической обработаны согласно общепринятому в биологии 5% (Р=0,05) уровню вероятности [6].

Результаты исследования. Результатами проведенных исследований устанановлено, что при однократном пероральном введении в различных дозах (максимально вводимая доза 7000мг/кг) гибели животных и клинических признаков острой интоксикации не отмечано в течение эксперимента. Поведение животных и состояние шерстного покрова,

143

общий вид, реакции на болевые и тактильные раздражители. экспериментальных животных не отличалось от таковых в контроле (15 суток). Не было отмечено изменений в динамике прироста массы тела крыс. Изучение некоторых показателей состава перифе-рической крови, как-то: количество эритроцитов, лейкоцитов и содержание гемоглобина не выявило существенных отличий от контроля. Наблюдаемые изменения находились в пределах физиологических колебаний.

Проведение исследования по выявлению местно-раздражающего и резорптивно-токсического действия масла семян при однократном погружении хвостов крыс в нативное масло и его эмульсию в физиологическом растворе показало, что в течение эксперимента симптомов интоксикации, изменения массы прироста тела, пораженных участков кожи хвоста, гибели животных не наблюдалось. Реакции экспериментальных крыс на болевые и тактильные раздражители не отличались от таковых в контроле.

Изучение возможного кожно-раздражающего действия при однократном и многократ-ном воздействии масла при 4-х часовой экспозиции на местах аппликаций не выявило отличий от контроля. Клиническая картина острой интоксикации не выражена, без летального исхода, динамика изменения прироста массы тела, состояние шерстного покрова, общий вид и поведение, реакции на болевые и тактильные раздражители экс-периментальных животных не отличались от таковых в контроле. При оценке функцио-нального нарушения кожи гиперемии, утолщении кожной складки и расчёсов, выражен-ности эритемы различной степени, отёка, трещин, изменение температуры кожи не ре-гистрировали. Кожные покровы равномерно покрывались шерстью.

Введение 2-х капель нативного масла и его суспензии в физиологическом растворе в конъюнктивальный мешок экспериментальных животных вызвало слабо выраженную гиперемию, исчезающую к 24-72 часам наблюдений.

Таким образом, результаты проведенных исследований по первичной токсикологи-ческой оценке позволяют сделать следующее заключение:

а) масло семян растения каперс относится к малотоксичным соединеням: DL50 для крыс при однократном пероральном введении более 7000мг/ (класс опасности U [7]).

б) масло семян растения каперсы при нанаесении на кожу не вызывает местно-раздражающего и резорптивно-токсического действия: DL50 cut >3000мг/кг.

в) масло семян растения каперсы при внесении в конънктивальный мешок оказывает слабое раздражающее действие на слизистые глаз экспериментальных животных.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Методические указания по оценке новых веществ, Киев 1988г. 2. Правила доклинической оценки безопасности фармакологических средств (GLP),

Москва, 1992 3. Кост Е.У. Справочник по клиническим лабораторным методам исследования. –

М.: Медицина, 1975 4. Колб Е.У. Клиническая биохимия. – Минск, 1976 5. Методические указания. Оценка воздействия вредных химических соединений на

кожные покровы и обоснование ПДУ загрязнения кожи. – М., 1980. 6. Беленкий М.Л. Элементы количественной оценки фармакологического эффекта. –

М.: Медгиз, 1983 7. Критерии токсических свойств веществ ВОЗ, 1999.

144

ԿԱՊԱՌ ԲՈՒՅՍԻ ՍԵՐՄԵՐԻ ՅՈՒՂԻ ԹՈՒՆԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ս.Բ. Պողոսյան, Ս.Հ. Տեր-Զաքարյան, Ս.Ա. Մուրադյան,

Կ.Յու. Բուդաղյան, Լ.Ա. Սահակյան, Ա.Ն. Ճանճապանյան

ԵՊԲՀ, ԳՀԿ, շրջակա միջավայրի հիգիենայի և թունաբանության լաբորատորիա ԱՄՓՈՓՈՒՄ Շնորհիվ բժշկագիտության շարունակական առաջընթացի և վերջին տասնա-

մյակներին դեղագործության ոլորտում աննախադեպ զարգացումների, սինթետիկ ծագմամբ, ազդեցության մեծ տիրույթ ունեցող արդյունավետ դեղամիջոցների պա-կաս չկա: Սակայն, շատ ոլորտներում իրենց որույն տեղն ունեն նաև ավանդական բժշկության մեջ կիրառվող բնական միջոցները: Այդպիսին է նաև Կապառ (Сapparis Spinoza) բույսի սերմերից ստացված յուղը, որը ավանդական բժշկության մեջ կիրա-ռության շատ մեծ ոլորտ ուներ և ունի: ԵՊԲՀ դեղագիտության ֆակուլտետի քիմիայի ամբիոնի կողմից այն առաջարկված է նաև բաց վերքերի բուժման կիրառման հա-մար: Իրականացված է նշված յուղի թունաբանական հետազոտություն, որի ար-դյունքները վկայում են, որ ՝

1. Կապառ բույսի յուղը պատկանում է քիչ թունավոր նյութերի դասին՝ միա-նվագ ներստամոքսային բռնազդման դեպքում DL50 առնետների համար կազմում է 7000մգ/կգ-ից ավելի (վտանգավորության դասը ըստ ԱՀԿ-ի՝ U կամ IV ըստ ԳՕՍՏ 12.1.007-76):

2. Կապառ բույսի յուղը մաշկային վրադրումների ժամանակ չի առաջացնում տե-ղային-գրգռիչ և ռեզորբտիվ թունավոր ազդեցություն ՝ DL50 cut >3000մգ/կգ:

3. Կապառ բույսի յուղը փորձարարական կենդանիների աչքի լորձաթաղանթի վրա ունի թույլ գրգռիչ ազդեցություն:

Բանալի բառեր: թունունակություն, վտանգավորության դաս, գրգռիչ և տեղային

թունավոր ազդեցություն

145

THE TOXICOLOGIC INVESTIGATIONS OF THE CAPPARIS SPINOZA PLANT SEEDS OIL

S. Poghosyan, S. Ter-Zaqaryan, S. Muradyan,

K. Budagyan, L. Sahakyan, A. Thsantsapanyan

YSMU, Scientific & Research Center, The Environmental Hygiene & Toxicology Laboratory SUMMARY The aim of our investigation was conducting the primary toxicological screening of the

Сapparis Spinoza plant seeds oil. An object of investigation was the Сapparis Spinoza plant seeds oil, got by the scientific workers of the Pharmacological Faculty Department Chemistry. The investigations were conducted according contemporary demands. Исследования проводились согласно современным требованиям [1,2]

The results of toxicological investigations of the Сapparis Spinoza plant seeds oil allow us to come to the following conclusions:

The Сapparis Spinoza plant seeds oil is a low-toxic compound: for rats in the single per oral intake the DL50 is more than 7000mg/kg (the danger class is U).

The Сapparis Spinoza plant seeds oil in the skin application does not cause any local-irritating or resorptive -toxic effect: DL50 cut >3000mg/kg.

The Сapparis Spinoza plant seeds oil evokes a slight irritating effect on the mucosa of rats. Keywords: toxicity, the danger class, irritating and local toxic action

146

СОДЕРЖАНИЕ АКТГ И КОРТИЗОЛА В КРОВИ НОВОРОЖДЕННЫХ КРЫСЯТ, ПЕРЕНЕСШИХ ПРЕНАТАЛЬНЫЙ СТРЕСС

М.Ю. Сароян1, А.Д. Худавердян2

1ЕГМУ, Кафедра физиологии

2ЕГМУ, Кафедра акушерства и гинекологии №2

Ключевые слова: пренатальный стресс, крысята, адренокортикотропный гормон (АКТГ), кортизол

Многочисленными экспериментальными и клиническими исследованиями показано,

что стрессорные воздействия на ранних стадиях онтогенетического развития оказывают выраженное дестабилизирующее действие не только на гормональный статус и стрес-сорную реактивность в последующей жизни потомков, но и приводят к развитию, а в дальнейшем и к прогрессированию различных когнитивных расстройств, а также увели-чивают риск возникновения постстрессовых психопатологий [1]. Предполагается, что в основе эффектов действия стресса на зародыш лежит влияние материнских глюкокор-тикоидов [4,7], поскольку ни катехоламины в физиологических концентрациях [5], ни АКТГ [10] не проникают через плацентарный барьер. Кортикостероиды матери, проникая через плаценту, способны вмешиваться в биосинтез гормонов надпочечников и половых желёз у плодов, оказывая влияние на ключевые ферменты биосинтеза стероидов [5]. Исследованы последствия экспериментально созданного воздействия пренатального стресса или повышенных количеств глюкокортикоидов на различных моделях животных, что приводило к снижению веса при рождении, а в дальнейшем – повышению риска разви-тия сердечно-сосудистых заболеваний, нарушению активности гипоталамо-гипофизарно-надпочечниковой системы и гомеостаза организма [6]. С учётом этого, решение проблемы механизмов развития различных нарушений у матери и плода, переносящих хронический психоэмоциональный стресс, является одной из важнейших в современной эксперимен-тальной и клинической медицине, что позволяет на научной основе разработать систему лечебных и профилактических мероприятий, направленных как на нормализацию эмоционального состояния беременных, так и на защиту от стрессовых влияний плода и новорожденного. Интерес к изучению последствий стресса материнского организма на дальнейшее развитие плода и участие ряда гуморальных факторов, таких как АКТГ, кортизол, являющихся стрессогенными гормонами 1-го звена, довольно высок, однако в литературе недостаточно сведений о количественном изменении баланса вышеперечис-ленных гормонов в крови новорожденного потомства при действии на организм беремен-ной умеренного психоэмоционального стресса. Поэтому, целью нашего исследования явилось определение содержания стрессреализующих гормонов в крови крысят, родив-шихся от переносящих хронический психоэмоциональный стресс беременных крыс в раннем постнатальном (неонатальном) периоде их развития (3-4-й день после рождения).

Цель и задачи исследования. Провести сравнительный анализ содержания основных стрессреализующих гормонов – АКТГ и кортизола – в крови перенесших и неперенес-ших пренатальный стресс крысят (3-4-й день после рождения).

Материал и методы. Исследования проведены на 20 беспородных крысятах, которые были разделены на 2 группы: по 10 крысят, неперенесших и перенесших пренатальный стресс. Животные содержались с матерями в условиях вивариума, где температура воз-духа поддерживалась на уровне 20-220С, что находится в пределах термонейтральной зоны для крыс. Определение уровня гормонов в сыворотке и плазме крови проводили методом иммуноферментного анализа (ИФА) на автоматическом иммуноферментном

147

анализаторе "Statfax 3200 microplate reader " (Awareness Technologies-USA), с использова-нием специальных тест-наборов следующих фирм: АКТГ (АСТН), кортизол, кортико-стерон (Cortisol, Corticosteron), DRG Instruments GmbH – Германия, в соответствии с инструкциями производителя. Материалом для определения концентрации кортизола служила сыворотка крови, а для определения АКТГ – плазма. Для получения материала кровь забирали методом кардиопункции, после чего центрифугировали в течение 10 минут со скоростью 2000 об/мин в течение 10 мин. Отделившуюся сыворотку хранили в морозильной камере при температуре -200С, с последующим определением в ней исследуемых гормонов.

Полученные результаты обработаны статистически с применением пакета программ "Statistica 10". Для определения достоверности различий использовали t-критерий Стьюдента. Различия считались достоверными при р<0,05.

Результаты и обсуждение. Проведенные нами исследования показали, что содер-жание АКТГ и кортизола в крови крысят, матери которых не подвергались действию психоэмоционального стресса, составляет соответственно 126,61±3,05 пг/мл для АКТГ и 16,76±1,88 нг/мл для кортизола. Уровень АКТГ в крови крысят, перенесших пренаталь-ный стресс, возрос и составил 177,71±5,73 пг/мл (р<0,001), а кортизола 23,32±2,95 нг/мл (р<0,05). Исходя из этих данных, можно заключить, что стресс, испытываемый крысята-ми в период их внутриутробного развития, приводит к значительному увеличению в их крови содержания таких стресс-реализующих гормонов, как АКТГ и кортизол. В литера-туре имеются противоречивые мнения по данному факту. По мнению ряда авторов, уже в первые дни после рождения активно функционируют надпочечники и гипофиз новорож-денного [8, 9], и они могут продуцировать кортикостероиды сразу после рождения [11], а к концу 2-й недели жизни обеспечивают такую же секрецию кортизола, как и у взрослых [12]. Следовательно, можно полагать, что возрастание уровня АКТГ и кортизола в крови крысят, перенесших пренатальный стресс, может быть связано или с усилением у них гормонօпродуцирующей функции гипофиза и надпочечных желез, или же с проникнове-нием в их кровь гормонов материнского организма. По всей видимости, при этом воз-можно срабатывание обоих механизмов, на что указывают имеющиеся в литературе и полученные нами ранее данные о возрастании уровня АКТГ и кортизола в крови беременных крыс, переносящих стресс [2,3,4].

Таблица 1. Содержание АКТГ и кортизола в крови пренатальнострессированных крысят

на 3-4 день после рождения

Группы животных АКТГ, пг/мл Кортизол, нг/мл

Крысята контрольной группы беременных крыс (n=10) 126,61±3,05 16,76±1,88

Крысята стресс-группы беременных крыс (n=10)

177,71±5,73 p<0,001

23,32±2,95 p<0,05

Наблюдаемые колебания уровня стрессреализующих гормонов в крови потомства

беременных крыс, переносящих стресс, указывают на возможность нарушения приспосо-бительных процессов у пренатально стрессированных крыс. С учётом того, что одним из механизмов действия гормонов является их морфогенетическое влияние, не исключено, что возрастание уровня гормонов в крови пренатально стрессированных крысят может привести к определённым изменениям формирования органов и систем плода у беремен-ных крыс, переносящих стресс, с определенными изменениями их деятельности в постнатальном онтогенезе, на что указывают и другие исследования [13,14].

148

Заключение. Таким образом, хронический стресс, испытываемый крысятами в пери-од беременности их матерей, оказывает существенное влияние на функциональное состо-яние систем, ответственных за формирование приспособительных реакций организма в раннем периоде постнатального развития. Можно заключить, что механизмы, которые предохраняют плод от вредоносных факторов, циркулирующих в крови у матери, оказы-ваются несостоятельными, и плод, так же как и мать, оказывается в состоянии перма-нентно испытываемого стресса. В результате этого организм плода претерпевает значи-тельные изменения как в период эмбрионального развития, так и в раннем и позднем периодах постнатального онтогенеза.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Резников А.Г., Пишак В.П., Носенко Н.Д., Ткачук С.С., Мыслицкий В.Ф. Пренаталь-ный стресс и нейроэндокринная патология. – Черновцы: Медакадемия, 2004. – 320 с.

2. Татарчук Т.Ф. Стресс и репродуктивная функция женщины // Международный эндокринологический журнал. 2006. – №3(5). – С.2-9

3. Тембай Т.В. Влияние гиперкортицизма матери в период беременности на морфо-функциональное состояние репродуктивной системы 1и 2 поколения ее потомства: Автореф. дис. канд. биол. наук: 03.00.13, 16.00.02/Ставроп. гос. ун-т, 2004.

4. Тинников А.А. Роль гипоталамо-гипофизарно-надпочечниковой системы в регуляции полового развития // Успехи современной биологии. – 1990;110.Вып. 3(6): 419-429

5. Cottrell EC, Seckl JR. Prenatal stress, glucocorticoids and the programming of adult disease. – Frontiers in behavioral neuroscience 2009;3:19

6. Davidson H.W., Hutton J.C. The insulin-secretory granule carboxypeptidase H: Purification and demonstration of involvement in proinsulin processing // Biochem. J. 1987;245(2):575-582

7. Federenko I.S., Wadhwa P.D. Women's mental health during pregnancy influences fetal and infant developmental and health outcomes // CNS Spectr. 2004;9(3):198-206

8. Gavin N.I., Gaynes B.N., Lohr K.N., Meltzer-Brody S., Gartlehner G., Swinson T. Perinatal depression: a systematic review of prevalence and incidence // Obstetrics & Gynecology. 2005;106:5(Part 1):1071-1083

9. Grimwood B.G., Plummer Т.Н. Jr., Tarentino A.L. Carboxypeptidase H. A regulatory peptide-processing enzyme produced by human hepatoma Hep G2 cells // J. Biol. Chem. 1989. – 264(26):15662-15667

10. Heim C., Nemeroff C.B. The impact of early adverse experiences on brain systems involved in the pathophysiology of anxiety and affective disorders // Biological Psychiatry. – 1999;46(11):1509-1522

11. Levitt N.S., Lambert E.V., Woods D., Hales C.N., Andrew R., Seckl J.R. Impaired glucose tolerance and elevated blood pressure in low birth weight, nonobese, young south african adults: early programming of cortisol axis // J. Clin. Endocrinol. Metab. 2000 Dec;85(12):4611-4618

12. McTernan C.L., Draper N., Nicholson H., Chalder S.M., Driver P., Hewison M. et al. Reduced placental 11beta-hydroxysteroid dehydrogenase type 2 mRNA levels in human pregnancies complicated by intrauterine growth restriction: an analysis of possible mechanisms // J. Clin. Endocrinol. Metab. 2001 Oct;86(10):4979-4983

13. Venning E.H., Randall J.P., Gyorgy P. Excretion of glucocorticoids in the newborn // Endocrinology, 1949;45(4):430-434

14. Weinstock M. Alterations induced by gestational stress in brain morphology and behaviour of the offspring // Progress in Neurobiology, 2001;65(5):427-451.

149

ԱԿՏՀ-Ի ԵՎ ԿՈՐՏԻԶՈԼԻ ՊԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊՐԵՆԱՏԱԼ ՍԹՐԵՍԻ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾ ՆՈՐԱԾԻՆ ԱՌՆԵՏՆԵՐԻ ԱՐՅԱՆ ՄԵՋ

Մ. Յու.Սարոյան1, Ա.Դ. Խուդավերդյան2

1ԵՊԲՀ, ֆիզիոլոգիայի ամբիոն

2ԵՊԲՀ, մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոն թիվ 2

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Իմունաֆերմենտային վերլուծության մեթոդով քրոնիկական սթրեսի ենթարկված և

չենթարկված առնետների սերունդների արյան մեջ վաղ հետծննդյան շրջանում որոշվել են ԱԿՏՀ-ի և կորտիզոլի քանակությունները: Պրենատալ սթրեսի ենթարկված առնետ-ների մոտ նկատվել է ԱԿՏՀ-ի և կորտիզոլի քանակի ավելացում: Ըստ երևույթին այդ ավելացումը կապված է կամ սերնդի հիպոֆիզի և մակերիկամների հորմոն արտադրող գործառույթի ակտիվացման, կամ էլ մայրական օրգանիզմից տվյալ հորմոնների ներթափանցման հետ: Սթրեսի ենթարկված հղի առնետների սերնդի արյան մեջ սթրես-ռեալիզացնող հորմոնների մակարդակի դիտված տատանումները վկայում են պրենա-տալ սթրեսի ենթարկված առնետների օրգանիզմում հարմարողական գործընթացների հնարավոր խանգարումների մասին: Վերոնշյալի արդյունքում պտղի օրգանիզմում տեղի են ունենում զգալի փոփոխություններ ինչպես սաղմնային զարգացման ընթացքում, այնպես էլ պոստնատալ օնտոգենեզի վաղ և ուշ շրջաններում:

Բանալի բառեր. պրենատալ սթրես, առնետներ, ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոն (ԱԿՏՀ), կորտիզոլ

ACTH AND CORTISOL BLOOD LEVELS IN NEWBORN RATS

SUBJECTED TO PRENATAL STRESS

M.Yu. Saroyan1, A.D. Khudaverdyan2

1YSMU, Department of Physiology 2YSMU, Department of Obstetrics & Gynecology №2

РЕЗЮМЕ Adrenocorticotropic hormone (ACTH) and cortisol levels were determined by ELISA in

blood of rats subjected to prenatal stress as well as control group, during their early ontogenesis period. In prenatal group of rats elevated levels of ACTH and cortisol were detected. Increased levels of ACTH and cortisol in the blood of rats undergoing prenatal stress may be associated with increased activity of their pituitary and adrenal glands hormone producing function, as well as with the hormones passage from their mother's organism. The observed changes in stress hormones levels in blood of offsprings of pregnant rats which were undergone stress, indicate the possibility of adaptive processes disturbance in prenatally stressed rats. As a result, the fetus is undergoing significant changes both during embryological development and in the early and late periods of postnatal ontogenesis.

Keywords: prenatal stress, rats, adrenocorticotropic hormone (ACTH), cortisol

150

РЕГЕНЕРАЦИЯ СУСТАВНОГО ХРЯЩА И ПЦР АНАЛИЗ АКТИВНОСТИ ГЕНОВ У ГЕНЕТИЧЕСКИ МОДИФИЦИРОВАННЫХ ШТАММОВ МЫШЕЙ

А.Л. Торгомян, Д.Н. Худавердян

ЕГМУ, Кафедра физиологии

Ключевые слова: остеоартрит, сустав, гиалиновый хрящ, мыши

Суставной хрящ человека и других млекопитающих обладает ограниченной способ-

ностью регенерации, однако в литературе имеются отдельные сообщения о заживлении дефектов в полную толщину суставного хряща у некоторых классов млекопитающих, в частности у крыс [2], кроликов [9], собак [3] и лошадей [5]. Спонтанное восстановление хрящевой ткани возможно только в случае, когда дефект проникает через всю толщину хряща, и, прободая субхондральную кость, достигает костномозговой полости. При этом, предположительно, обеспечивается доступ мезенхимальных стволовых клеток в область повреждения с их последующей дифференциацией в хрящевые клетки [7,11].

Несмотря на ограниченные процессы регенерации хряшевой ткани у взрослых млеко-питающих, имеются исследования, подтверждащие факт того, что некоторые штаммы мышей обладают значительно выраженной способностью к регенерации и восстанов-лению хрящевых тканей даже в зрелом возрасте. Для исследования данной вероятности, мы изучали степень регенерации хряща у мышей ряда инбредных линий, включая линии как исцеляющие ушной дефект так и не обладающие данной способностью. При этом, рекомбинантные инбредные (RI) штаммы, были образованны в результате скрещивания LG/J (выраженная регенерация) и SM/J (отсутствие регенерации) инбредных линий мы-шей. Концептуальным является факт того, что у мышей RI линий, независимо от диффе-ренцирования, набор генов в фенотипе обусловлен наследованием родительских штам-мов. Так как известно, что 30-75% вариаций в развитии остеоартрита (ОА) связано с генетическими различиями индивидуумов [7,10]. В то время как изучение развития и течения ОА в организме человека возможно наиболее полным образом осуществить лишь исследуя хрящевую ткань удаленную при оперативном вмешательстве по протезированию пораженного сустава, то непосредственное исследование процесса регенерации хряща в организме человека становиться практически невозможным. Исходя из этого, было решено изучить регенерацию суставного хряща на модели генетически модифицированных мышей.

Целью настоящего исследования является: 1. изучить наследуемость процесса регенерации суставного хряща у мышей общих

инбредных линий (LG/J и SM/J) и их потомства: рекомбинантных штаммов (RI) 2. выявление активности определенных генов у рекомбинантных штаммов мышей

(57BL/6, DBA-1, DBA-2, SM/J, 5, 6, 33, 35). При этом штаммы 5, 6, 33, 35 являются потомками чистокровных LG/J и SM/J линий.

Следует учесть факт, что мыши части выбранных штаммов обладают выраженной способностью исцеления дефекта ушного хряща и поврежденной суставной поверхности, другие же полным отсутствием регенерации как ушного дефекта так и поврежденного сутавного хряща [1,6]. Была изучена активность генов обеспечивающих хондрогенез (col 2a1, Sox 9, Aggr), провоспалительных цитокинов (CCL 2, CCL 3, CCL 4, CCL 5, Il 1a, Il 1b) металлопротеиназ (MMP 3, MMP 13) в монослойных культурах прехондробластов (CPC) и хондроцитов (Ch).

151

Материалы и методы. MRL/MpJ, DBA/1J, DBA/2J, C57BL/6J, LG/J и SM/J мыши были приобретены от Jackson Laboratory (Bar Harbor ME). Рекомбинантные штаммы (RI) были результатом скрещивания второго поколения самок LG/J с самцами SM/J (8). Были исследованы RI штаммы обозначенные как 5, 6, 33 и 35.

Образование дефекта в полную толщину суставного хряща Мыши в возрасте 8-недель были прооперированы, с целью образования дефекта

хряша покрывающего суставную поверхность бедренной кости. Посредством микро-хирургии были образованы двусторонние дефекты в полную толщину суставного хряща в коленных суставах обеих задних конечностей [5]. При этом, мышей анестезировали внутрибрюшным введением (0,5-1,0-ml/kg массы тела) кетамина (100-mg/ml), ксилазина (20-mg/ml) и ацепромазина (10-mg/ml). Доступ к суставной сумке был получен неболь-шим (0,5-1,0см), парапателларным, разрезом кожи с медиальной стороны, суставная капсула была вскрыта а коленная чашечка смещена латерально для обнажения суставной поверхности большеберцовой кости. Дефект в полную толщину хряща был образован путем введения в хрящ круговыми движенями стерильной 27Gx ½" иглы. Проникновение в костномозговую полость было подтверждено появлением капли крови на поверхности хряща после удаления иглы. Суставная капсула была закрыта рассасывающейся поли-пропиленовой нитью, непрерывным швом.

Гистологическое исследование Мыши были забиты на 16 неделе после хирургического вмешательства. Оба коленных

сустава зафиксированы в 10%-нейтральном буферном растворе формалина и декаль-цифицированы с использованием 10%-муравьиной кислоты в 5%-растворе формаль-дегида в течение 48 часов при 4°С. Сагиттальные срезы после депарафинизации были окрашены толуидиновым синим и изучены с использованием Eclipse E800; (Nikon) микроскопа и засняты встроенной камерой (2000R Fast1394; Retiga).

Выделение прехондробластов и хондроцитов из гиалинового хряща Гиалиновый хрящ с поверхности головки бедренной и плечевой кости был подвергнут

последовательному воздействию проназы (70 U ml-1, 1 час при 370C) и коллагеназы (300 U ml-1, 3 часа при 370C). Выделенные клетки были культивированы в чашках, предвари-тельно покрытых фибронектином (6 well cell culture plate), с целью отделения прехондро-бластов (CPC). Через 20 мин. при 370C среда с неадгезированными клетками была уда-лена и замещена новой питательной средой, содержащей: DMEM, пенициллин 10000 mg ml-1/ стрептомицин 10000 U ml-1, 0,1 mM аскорбиновая кислота, 0,5 mg ml-1 L-глюкоза, 100 mM HEPES, 1 mM пируват натрия, 2 mM L-глютамин и 10% fetal bovine serum (FBS). Суспензия с хондроцитами так же помещалась в чашки с указанной питательной средой. Адгезированные прехондробласты и хондроциты содержались до достижения состояния конфлюентности. Питательная среда стимулирующая хондрогенез, заменялась на каждый второй день.

ПЦР (PCR) анализ Монослойные культуры хондроцитов и прехондробластов были подвергнуты qPCR

исследованию согласно протоколу описанному Brophy с коллегами (2012) [4]. Экстрак-ция РНК была произведена с использованием тризола. Затем была произведена полиме-разная цепная реакция (ПЦР) с обратной транскрипцией и последующая количественная ПЦР с целью определения активности целевых генов: col 2a1, Sox 9, Il 1a, Il 1b, CCL 2, CCL 3, CCL 4, CCL 5, MMP 3, MMP 13 и аггреканa (Aggr).

Результаты исследования. На 16 неделе постоперативного периода была изучена регенерация хряща у роди-

телей: LG/J и SM/J инбредных линий мышей, а так же у их потомства, MRL/MpJ, DBA/1J, DBA/2J, C57BL/6J штаммов 5, 6, 33, 35 (рис. 5-13). Таким образом было выявлено, что мыши LG/J, MRL/MpJ и штамм-6 обладают лучшей степенью регенерации

152

хряща чем SM/J и остальные штаммы. В целом было показано, что восстановление хряща у LG/J происходит намного лучше, чем C57BL/6J, DBA/1J, DBA/2J и SM/J. У мышей штамма MRL/MpJ наблюдается средне выраженная регенерация, не более, чем у LG/J, однако значительно лучше, чем у мышей остальных вышеназванных штаммов. Данные результаты соответствуют данным по заживлению ушного дефекта. Так мыши LG/J и MRL/MpJ и 6 штаммов восстанавливают дефект ушной раковины значительно лучше, чем C57BL/6J, DBA/1J, DBA/2J, и SM/J мыши [8].

Таким образом, мыши штаммов 6, LG/J и MRL/MpJ обладают способностью к реге-нерации хрящевой ткани, что выражается как в заживлении дефекта ушной раковины, так и в восстановлении суставного хряща. При этом, область дефекта суставного хряща была выполнена гиалиновой тканью с гладкой поверхностью и интенсивно окрашенным матриксом, богатым протеогликанами. По структуре восстановленный участок не отли-чался от соседнего неповрежденного хряща, т.е. отмечалась полная интеграция реге-нерированного участка.

В то же время мыши C57BL/6J, DBA/1J, DBA/2J, SM/J, 5, 33 и 35 штаммов не обладают способностью восстанавливать хрящевую ткань. Область дефекта суставного хряща была заполнена слабо окрашенной фиброзной хрящевой тканью, т.е. отсутствовал хрящевой матрикс типичный для гиалинового хряща.

При сравнении RI линий животных, включая родительские штаммы, на 16 неделе постоперационного периода у LG/J мышей отмечается наилучшее восстановление поврежденного хряща, хотя мыши штаммов 6, 35 незначительно уступают в процессе регенерации, в то время как у мышей штаммов SM/J, 5, 33 регенерационная активность снижена, что проявляется на гистологических срезах.

Проведенный ПЦР анализ монослойных культур хондроцитов и прехондробластов, на выявление активности ряда генов, позволил обнаружить, что активность провоспали-тельных цитокинов (Il1b, Il6, Il 8) более высокая у прехондробластов, так же как и активность металлопротеиназ (MMP 3, MMP 13) отвественных за деградацию матрикса. Синтез коллагена 2 типа и агрекана прехондробластами выше чем хондроцитами, данная закономерность наблюдается у всех штаммов обследуемых животных (табл.1). Отмечается высокая активность коллагена 2 типа и аггрекана как у прехондробластов так и у хондроцитов выделенных из хрящевой ткани штамма 6 (табл.1), в то же время наблюдаемая низкая активность провоспалительных цитокинов и металлопротеиназ свидетельствует о ярко выраженной способности мышей данного штамма восстанав-ливать поврежденную хрящевую ткань.

В клетках полученных от мышей штамма 5 и DBA-2 так же выявляется высокая активность коллагена 2 типа и аггрекана, однако высокий уровень провоспалительных цитокинов и метталопротеиназ приводит к преобладанию процесса деградации хрящевой ткани из чего следует большая предрасположенность мышей данных штаммов к развитию ОА, чем штамма 6. У остальных исследуемых штаммов была выявлена незначительная активность целевых генов (табл. 1).

Так, в области хрящевого дефекта у SM/J, 5, 33 мышей выявляется фиброзная хрящевая ткань, с характерным светлым окрашиванием матрикса, в то время как у LG/J, 6, 35 мышей область дефекта заполнена гиалиновой тканью, с матриксом богатым протеогликанами и гладкой поверхностью, характерной для здорового гиалинового хряща. Регенерационная ткань аналогична окружающему гиалиновому хрящу по строению и толщине, с полной интеграцией по краям дефекта с окружающим интактным хрящем при этом. Соответственно, среди поколения LG/J и SM/J, животные штамма 6 обладают наиболее выраженной способностью регенерации суставного хряща, а мыши штамма 33, наименьшей регенерационной активностью.

153

Таблица 1. Активность синтеза в прехондробластах (CPC ) и хондроцитах (Ch ) различных штаммов мышей

Ch

57BL /6 CPC

57BL /6 Ch 5 CPC 5 Ch 35 CPC 35 Ch DBA-1

CPC DBA-1

Ch DBA-2

CPC DBA-2

Ch SM/J

CPC SM/J Ch 6 CPC 6 Ch 33

col 2a1 1 1 0,22 3,56 0,54 0,97 0,15 0 1,26 3,86 0,01 0,01 3,94 3,18 0,4

Sox 9 1 1 0,31 0,58 0,27 0,88 0,64 0,42 0,81 2,27 0,41 0,17 0,29 0,78 0

Aggr 1 1 0,17 0,97 0,51 1,03 0,26 0,04 2,68 8 0,03 0,002 4,99 2,51 0,88

CCL 2 1 1 0,3 0,15 0,14 0,45 1,84 0,94 0,8 0 0,28 1,18 0,13 0,37 2,05

CCL 3 1 1 0,86 0,09 0,61 1,4 13,09 1,04 10,3 1,69 1,41 0,05 0,47 0,03 0

CCL 4 1 1 0,27 0,07 0,26 1,16 4,89 4,89 4,03 0 0,09 0,12 0,19 0,02 0

CCL 5 1 1 0,08 0,11 0,09 0,1 0,2 0,2 0,26 0,52 0,08 0,36 0,22 0,19 0

Il 1a 1 1 1,46 0,21 1,8 0,44 6,15 0,34 3,14 0 2,93 0,25 0,25 0,1 2,85

Il 1b 1 1 0,3 0,65 0,35 0,92 2,55 14,72 0,19 0 1,38 0,55 0,04 0,31 2,51

MMP3 1 1 0,25 0,05 0,35 0,1 0,45 0 0,57 0 0,33 0,04 0,08 0,03 0,05

MMP 13 1 1 0,66 0,26 0,42 1,82 0,19 0,02 0,14 0 0,01 0,01 0,77 0,29 0

154

Следует отметить, что так как, экспрессия генов при индукции хондрогенеза в монослoйных культурах прехондробластов и хондроцитов более выражена у прехондробластов, то данные клетки являются метаболически более активными, что позволяет их рассматривать, как идельный сусбстрат, который может быть использован в будущем с целью восстановления дефектов хрящевой ткани пораженной ОА.

Данное исследование было финансировано программой Фулбрайта при поддержке Бюро по Вопросам Образования и Культуры Госдепартамента США и осуществлена в Университете им. Вашингтона, США; а также в университете Суонси, Великобритании при поддержке ЕГМУ и Государственного Комитета по Науке Министерства Образования и Науки РА (тематическое финансирование 13-3A042).

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 1. Anderson DD, Chubinskaya S, Guilak F, Martin JA, Oegema TR, Olson SA et al. Post-

traumatic osteoarthritis: improved understanding and opportunities for early intervention. // J Orthop Res. 2011;29(6):802-809

2. Anraku Y, Mizuta H, Sei A, Kudo S, Nakamura E, Senba K et al. The chondrogenic repair response of undifferentiated mesenchymal cells in rat full-thickness articular cartilage defects. // Osteoarthritis Cartilage. 2008;16(8):961-964

3. Breinan HA, Hsu HP, Spector M. Chondral defects in animal models: effects of selected repair procedures in canines. // Clin Orthop Relat Res. 2001;(391 Suppl):S219-S230

4. Brophy RH, Rai MF, Zhang Z, Torgomyan A, Sandell LJ. Molecular analysis of age and sex-related gene expression in meniscal tears with and without a concomitant anterior cruciate ligament tear. // J Bone Joint Surg Am. 2012;94(5):385-393

5. Convery FR, Akeson WH, Keown GH. The repair of large osteochondral defects. An experimental study in horses. // Clin Orthop Relat Res. 1972;82:253-262

6. De Bari C, Dell'accio F. Mesenchymal stem cells in rheumatology: a regenerative approach to joint repair. // Clin Sci (Lond). 2007;113(8):339-348

7. Hunter DJ, Snieder H, March L, Sambrook PN. Genetic contribution to cartilage volume inwomen: a classical twin study. // Rheumatology (Oxford). 2003;42(12):1495-1500

8. Sanger TJ, Norgard EA, Pletscher LS, Bevilacqua M, Brooks VR, Sandell LJ et al. Developmental and genetic origins of murine long bone length variation. // J Exp Zool B Mol Dev Evol. 2011;316B(2):146-161

9. Shapiro F, Koide S, Glimcher MJ. Cell origin and differentiation in the repair of full-thickness defects of articular cartilage. // J Bone Joint Surg Am. 1993; 75(4):532-553

10. Spector TD, Cicuttini F, Baker J, Loughlin J, Hart D. Genetic influences on osteoarthritis inwomen: a twin study. // BMJ. 1996;312(7036):940-943

11. Wei X, Gao J, Messner K. Maturation-dependent repair of untreated osteochondral defects in the rabbit knee joint. // J Biomed Mater Res. 1997;34(1):63-72.

155

ՀՈԴԱՅԻՆ ԱՃԱՌԻ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԸ ԵՎ ՏԱՐԲԵՐ ԳԵՆԵՐԻ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՄԸ ԳԵՆԵՏԻԿՈՐԵՆ ՄՈԴԻՖԻԿԱՑՎԱԾ ՄԿՆԵՐԻ ՄՈՏ

Ա.Լ. Թորգոմյան, Դ.Ն. Խուդավերդյան

ԵՊԲՀ, ֆիզիոլոգիայի ամբիոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Հայտնաբերվեց, որ ռեկոմբինանտ մկները 6, LG/J, և MRL/MpJ ընտանիքներում

աճառային հյուսվածքը վերականգնելու կարողությունը, զուգակցվում է ականջի վերքը ապաքինման հետ:

Միևնույն ժամանակ, մկները C57BL/6J, DBA/1J, DBA/2J, SM/J, 5, 33 և 35 ընտա-նիքների չեն վերականգնում ոչ հոդային աճառը, ոչ էլ ականջի վնասված հյուսվածք-ները: Հյուսվածքաբանական կտրվածքներում RI ընտանիքներում վնասված հոդային մակերեսը հիմնականում լցված է թելակազմ աճառային հյուսվածքով, որը զուրկ է առողջ հիալինային աճառին բնոնորոշ գունավորումից:

Մյուս կողմից, մկների այն ընտանիքներում, որոնք ունակ էին լավացնելու աճա-ռային դեֆեկտները, վնասված հատվածը լցված է հիալինանման հյուսվախքով, որն ունի հիալինային աճառին բնորոշ գունավորում, քանի որ նրա մատրիքսը հարուստ է պրոտեոգլիկաններով:

Բացի դրանից, վերականգնված հատվածի մակերեսը հարթ է, այդ աճառն ունի նույն հաստությունն ինչ որ շրջակա առողջ հյուսվածքը և լավ է ինտեգրված վերքի եզրերին: PCR տվյալների համաձայան MRL/MPJ, LG/J և շտամ 6 մկների մոտ նկատ-վում է որոշակի գեների բարձր ակտիվություն, որոնք պայմանավորում են աճա-ռային հյուսվածքի սինթեզը: Այն եզակի հնարավորություն է տալիս այդ մկներին վե-րանորոգել վնասված աճառը, մինչդեռ մկների մյուս շտամերի մոտ հոդային աճառի դեֆեկտները չեն վերականգնվում: Հետևաբար այդ հատուկ գեներով է հավասա-րապես պայմանավորված հոդային աճառի դեֆեկտների վերականգնումը և օսթեո-արթրիտի զարգացման կանխումը: Բացի այդ, բոլոր ուսումնասիրված գեների ակտիվությունը ավելի բարձր է պրեքոնդրոբլաստների քան քոնդրոցիտների միա-շերտ կուլտուրաներում, որոնք աճեցվել են քոնդրոգեն միջավայրում: Այս բջիջները կարող են դիտվել ավելի ակտիվ, որը թույլ է տալիս դրանք համարել իդեալական նյութ, ինչը կարելի է ապագայում օգտագործել օսթեոարթրիտի ժամանակ վնասված աճառի վերականգման նպատակով:

Բանալի բառեր. օսթեոարթրիտ, հոդ, հիալինային աճառ, մկներ

156

ARTICULAR CARTILAGE REGENERATION AND DETECTION OF VARIOUS GENES ACTIVITY IN GENETICALLY MODIFIED MICE

A.L. Torgomyan, D.N. Khudaverdyan

YSMU, Department of Physiology

SUMMARY It was found that recombinant mice strains 6, LG/J, and MRL/MpJ posses the ability to

regenerate cartilage tissue, which is expressed in the restoration of the articular cartilage defect, as well as in a healing of the ear wound. At the same time, mice C57BL/6J, DBA/1J, DBA/2J, SM/J, 5, 33, and 35 strains do not possess the ability to repair cartilage. Histologically, the site of articular cartilage defect in RI lines showed mostly fibrous tissue with no cartilage matrix staining in non-healers. In regenerating strains the injured area had hyaline cartilage based on proteoglycan staining similar to adjacent intact cartilage. The cartilage also appeared relatively smooth, of almost similar thickness compared to adjacent cartilage, and was better integrated with the neighboring cartilage tissue. PCR data revealed higher activity of genes responsible for cartilage generation in MRL/MpJ, LG/J mice lines and strain 6. It provides unique ability to repair damaged cartilage, while the other mice strains were not able to heal articular cartilage defects. Subsequently, specific genes are equally responsible for the healing of cartilage defects and OA prevention. In addition, expression of all studyed genes was more pronounced in chondroprogenitor cells (CPC) than in chondrocytes (Ch) monolayere cultures kept in chondrogenic media. Hence these cells are metabolically more active, which allows them to be considered as ideal substrate, which could be used in the future for restoration of cartilage tissue defects developing during osteoarthritis (OA).

Keywords: osteoarthritis, joint, hyaline cartilage, mice

157

ФИТОХИМИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ ИЗ ZIZIPHORA CLINOPODIOIDES LAM. ДИКОРАСТУЩЕЙ ВО ФЛОРЕ АРЦАХА

Г.Р. Улиханян

ЕГМУ, Кафедра медицинской физики

Ключевые слова: Z.clinopodioides Lam., эфирные масла, плотность, показатель преломления, Gas chromatography (GC)-mass-spectrometry

Введение. За последние годы значительно возрос интерес мирового научного сооб-

щества к арсеналу эфирномасличного растительного сырья и растительных препаратов используемых в пищевой, фармацевтической и косметической промышленности, а также в медицинской практике.

Анализ международной научной литературы показывает, что на сегодняшний день одним из наиболее перспективных растений в качестве сырьевого источника эфирного масла, а также флавоноидов, которые обуславливают биологическую активность дикорастущего вида, является Ziziphora clinopodioides Lam. [1,2,3].

Актуальность. Изучение отечественного растительного сырья показывает, что флоры Армении и Арцаха являются наиболее актуальными с точки зрения выявления перспективных эфирномасличных растений, и создания на их основе эффективных лекарственных препаратов [4,5,6].

Ресурсоведческие исследования, проведенные нами, показывают, что популяции зизифоры встречаются в Арцахе в виде небольших разбросанных полукустарничков в малых популяциях, которые чередуются, начиная от каменистых склонов горных поясов до субальпийских высот. Таким образом, изучение зизифоры произрастающей во флоре Арцаха, в качестве растения, источника эфирномасличного сырья и флавоноидов, приобретает научно-практическую ценность.

Цель и задачи. Целью нашего исследования стало фармагностическое изучение травы дикорастущего во флоре Арцаха вида Ziziphora clinopodioides Lam., мотиваци-ей к которому послужило уже проведенные нами исследования данного вида флоры Армении.

Материал и методы. Объектами данного исследования являются трава дико растущего вида Ziziphora clinopodioides Lam. собранная в фазе цветения в июне-июле 2013 г. с горных районов сел Суренаван, Бердадзор, Нахиджеваник [7]. Эфирные масла получали методом гидродистилляции [8].

В рамках товароведческого анализа были определены числовые показатели качества сырья, и физико-химические параметры эфирных масел исследуемых образцов дико-растущих растений собранных с горных районов сел Суренаван, Бердадзор, Нахидже-ваник [8,9,10].

Измерение относительной плотности (ρ/ρ0) эфирного масла при 20°C, проводились микропипеткой фирмы "Humapette" (Германия) и электронно-аналитическими весами фирмы "Scientech SA80" (Германия).

Показатель преломления измерялся на рефрактометре фирмы RL-2, (Польша), подключенного к термостату при стандартной температуре 20оС.

158

Химический состав составляющих компонентов эфирного масла исследовался методом хромато-масс-спектрометрии на газовом хроматографе с масс-селективным детектором производства компании BRUKER (USA), применялась хроматографическая колонка OPTIMA-FFAP-0,25mkm, 60m×0,25mm (ID.MACHEREY-NAGEL, Germany), качественный анализ основан на сравнении времен удерживания и полных масс-спектров с соответствующими данными компонентов эталонных масел и чистых соединений, с данными библиотеки масс-спектрических данных каталога NIST, расход газа-носителя гелия – 1,0мл/мин, объём вводимой пробы 2мкл, температура испарителя –220оС, температурный градиент – 50оС (2мин), нагрев до 250оС (2,5оС/мин) (удерж. 5мин), сплит-разделение-5.

Содержание компонентов вычисляли по площадям газохроматографических пиков.

Идентификацию компонентов проводили по времени их удерживания, а также по увеличению пика при добавлении свидетеля. Количественное содержание компонен-тов определяли методом внутренней нормировки [11].

Результаты и обсуждения. Результаты исследования показали, что выход эфирного масла полученного из сырья из Нахиджеваника составляет 1,1±0,04%, из Суренавана – 0,99±0,02%, из Бердадзора –1,0±0,04% (таб.1).

Таблица 1 Выход эфирного масла зизифоры пахучковидной от местности произрастания (n=5)

Номер

образца Места загововки сырья Выход эфирного масла,%

1 Нахиджеваник 39°54′28″ с. ш. 46°52′14″ в. д. 1,1±0,04

2 Суренаван 40°04′07″ с. ш. 46°54′21″ в. д. 0,99±0,02

3 Бердадзор 39° 39′ 30″ с. ш. , 46° 36′ 7″ в. д 1,0±0,04

Как показали, проведенные нами исследования, наибольшее количество эфирных

масел накапливается в экземпляре, собранные с горных районов Нахиджеваника, про-центное содержание, которого превышает другие почти в 1.12 раза. Однако, относи-тельная плотность этого образца уступает по своему значению остальным экземплярам, что свидетельствует о малом количестве кислородсодержащих терпенов.

Как известно, такие физико–химические показатели как плотность, показатель преломления эфирного масла свидетельствуют о доброкачественности и своевремен-ности сбора сырья [10].

По наибольшему значению относительной плотности, особого внимания заслуживают экземпляры, собранные с горных районов Бердадзора (0,99±0,003). Значение относительной плотности этих экземпляров превышают значения остальных почти в 1.11-1.21 раза, соответственно. Относительная плотность масла экземпляра собранного с горных районов Нахиджеваника (0,82±0,001), уступает по своим значениям остальным экземплярам, что свидетельствует о малом количестве кислородсодержащих соединений (таб. 1,2), а также о своевременности сбора сырья собранного из Нахиджеваника.

159

Таблица2 Физико-химические и органолептические показатели эфирных масел,

полученных из зизифоры пахучковидной флоры Арцаха (n=5).

№

Аналитические образцы сырья.

Название местности

Относительная плотность

эфирных масел, t=20оС, /0±m

Показатель преломления

эфирных масел, t=20оС, n±m

Органолептические показатели

Цвет Запах

1 Нахиджеваник 0,82±0,001 1,475±0,001 Желтоватый пряный с ост-рым аромати-

ческим цветоч-ным оттенком

2 Суренаван 0,989±0,002 1,48±0,001 Желтый

3 Бердадзор 0,99±0,003 1,479±0,002 Желтоватый В результате товароведческого анализа качества сырья (влажность сырья, зола, сум-

марный состав экстрактивных веществ) были получены следующие данные: для сырья из Нахиджеваника – влажность 8,97±0,01%, зола 7,2±0,15% , суммарный состав экстрактив-ных веществ – 14,43±0,23%, для сырья из Суренавана – влажность 9,09±0,01%, зола 8,8±0,33%, суммарный состав экстрактивных веществ18,85±0,31%, из Бердадзора – влаж-ность 9,21±0,012%, зола7,3±0,21%, суммарный состав экстрактивных веществ 12,13±0,34% (таб. 3).

Таблица 3. Числовые показатели качества сырья собранных из различных регионов Арцаха (n=5).

№ Аналитические об-разцы сырья. Наз-вание местности

Суммарный состав экстрактивных

веществ (50° спирт) Зола % Влажность %

1 Нахиджеваник 14.43±0.23 7.2±0.15 8.97±0.01 2 Суренаван 18.85±0.31 8.8±0.33 9.09±0.01 3 Бердадзор 12.13±0.34 7.3±0.21 9.21±0.012

Методом хромато-масс-спектрометрии в составе эфирных масел исследуемых образцов №1-3 зизифоры пахучковидной было обнаружено более 70 компонентов.

Хроматографические исследования (GC-MS) показывают, что все образцы эфирных масел как по качественному составу, так и по количественному содержанию основных компонентов близки. Различия в количественном содержании некоторых компонентов обусловлены климатическими факторами.

Большого внимания заслуживает и тот факт, что основными компонентами во всех 3-х экземплярах составили терпены: (±)пулегон (20,49–23,97%), D-изоментон(8,89-16,80%), эвкалиптол (7,62-11,03%), DL(±)ментол (5,21–8,06%%), вербенон (3,07-7,35%), L-карвон (5,51%-6,01%), I-ментон (3,96-6,01%), тимол (0,81-5,18%), (-)-β-бурбонен(0,48-4,52%), β-пинен(1,19-2,97%).

Полученные результаты показывают перспективность дальнейшего использования зизифоры пахучковидной Ziziphora clinopodioides Lam. в качестве источника эфирного масла, содержащего биологически активные вещества.

Выводы: Впервые были определены товароведческие показатели качества сырья дикорастущих растений Ziziphora clinopodioides Lam. собранных из флоры Арцаха (Нахиджеваник, Суренаван, Бердадзор).

160

Наибольшим значением выхода эфирного масла отличалось сырье, собранное в Нахиджеванике (1,1±0,04%), а по количеству экстрактивных веществ (50° спирт) – сырье, собранное из Суренавана (18,85±0,31%).

По показателям влажности отличалось сырье, собранное с горных районов Берда-дзора (9,21±0,01%), а по показателям золы – Суренавана (8,8±0,33%).

По физическим показателям, в частности, по значению относительной плотности отличалось сырье, собранное с горных районов Бердадзора (0,99±0,003), а по показателю преломления – сырье, собранное с горных районов Суренавана (1,48±0,001).

Методом хромато-масс-спектрометрии в исследованных образцах обнаружено более 70 компонентов, в числе которых, были идентифицированы: (±)пулегон (20,49–23,97%), D-изоментон(8,89-16,80%), эвкалиптол (7,62-11,03%), DL(±)ментол (5,21–8,06%), вербенон (3,07-7,35%), L(-)карвон (5,51%-6,01%), I-ментон (3,96-6,01%), тимол (0,81-5,18%), (-)-β-бурбонен(0,48-4,52%), β-пинен(1,19-2,97%).

Во всех образцах доминируют следующие монотереноиды:(±)пулегон (20,49–23,97%), D-изоментон(8,89-16,80%), эвкалиптол (7,62-11,03%), DL(±)ментол (5,21–8,06%%),

вербенон (3,07-7,35%). Результаты исследования показывают, что изучение флоры Арцаха является наиболее

актуальным с точки зрения выявления перспективных эфирномасличных растений, и создания на их основе эффективных лекарственных препаратов.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Hadad Khodaparast, Mohammad Hosein, Mehraban Sangatash, Masoumeh, Karazhyan Reza Habibi Najafi, Mohammad Bagher and Beiraghi Toosi Shahram Effect of Essential Oil and Extract of Ziziphora clinopodioides on Yoghurt Starter Culture Activity, World Applied Sciences Journal 2 (3): 194-197, 2007

2. Amiri H. Influence of growth phase on the essential oil composition of Ziziphora clinopodioides Lam.Nat Prod Res. 2009;23(7):601-6.

3. Королюк Е.А., Кёниг В., Ткачев А.В., Состав эфирного масла зизифоры пахучковидной (Ziziphora clinopodioides Lam.) из Алтайского края и республики Алтай. Химия растительного сырья. 2002. № 1. с. 49–52

4. Оганесян, Г. Б., Галстян, А. М., Гач-Байтц Э. Мнацаканян В.А. Олеаноловая кислота и флавоноидные гликозиды Ziziphora Clinopodioides Lam. Армянский химический журнал, 1990, 43 (3). с. 210-211

5. Оганесян Г.Б., Галстян А.М., Мнацаканян В.А., Пароникян Р.В., Тер –Захарян Ю.З. Фенольные и флавоноидные соединения Ziziphora clinopodioides.Химия природных соединений. 1991.т.2с.286-287

6. Чичоян Н.Б., Думанян К.Г., Галстян А.М., Улиханян Г.Р., Улиханян Г.И., Изучение сырьевых запасов дико растущего в Армении вида Ziziphora clinopodioides Lam., и возможности культивирования, Биологический Журнал Армении, НАН РА «Наука», 2014, том LXVI, № 1,с.78-81

7. WHO guidelines on good agricultural and collection practices (GACP) for medicinal plants,World Health Organization,Geneva,2003

8. Государственная Фармакопея СССР, вып.1, издание, М.: Медицина, 1987.-335с. 9. Quality control methods for herbal materials. World Health Organization, Geneva, 2011 10. Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П. Фармакогнозия. М.: Медицина, 2002.

- 656 с.: ил. Для студентов фармацевтических вузов. 11. Гурецкий И.Я.,Кузнецов В.В.,Кузнецова Л.Б. Практикум по физико-химическим

методам анализа. Под редакцией О.М.Петрухина. М. Химия. 1987г. 248 с., илл.

161

ԱՐՑԱԽԻ ՖԼՈՐԱՅՈՒՄ ՎԱՅՐԻ ԱՃՈՂ ZIZIPHORA CLINOPODIOIDES LAM. ՏԵՍԱԿԻՑ ԱՆՋԱՏՎԱԾ ԵԹԵՐԱՅՈՒՂԵՐԻ ՖԻՏՈՔԻՄԻԱԿԱՆ

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒՄԸ

Գ.Ռ. Ուլիխանյան

ԵՊԲՀ, բժշկական ֆիզիկայի ամբիոն

ԱՄՓՈՓՈՒՄ Ապրանքագիտական վերլուծության շրջանակներում առաջին անգամ որոշվել են

Սուրենավան, Բերդաձոր և Նախիջևանիկ գյուղերի լեռնային գոտիներում վայրի աճող ուրցադաղձերից մթերված հումքերի որակի հսկման թվային ցուցանիշները և եթերայուղերի ֆիզիկաքիմիական չափորոշիչները:

Քրոմատո-մասս-սպեկտրոմետրիայի մեթոդով հետազոտվող նմուշներում հայտ-նաբերվել է 70 բաղադրանյութ, որում գերակշռում են՝ (±)պուլեգոնը (20,49–23,97%), D-իզոմենթոնը (8,89-16,80%), էվկալիպտոլը (7,62-11,03%), DL(±) մենթոլը (5,21–8,06%%), վերբենոնը (3,07-7,35%), L(-) կարվոնը (5,51%-6,01%), I-մենթոնը (3,96-6,01%), թիմոլը (0,81-5,18%), (-)-β-բուրբոնենը (0,48-4,52%), β-պինենը (1,19-2,97%).

Բանալի բառեր. Z.clinopodioides Lam., եթերայուղ, տեսակարար խտություն, բեկման ցուցիչ, GC-mass- spectrometry

PHYTOCHEMICAL STUDYING ESSENTIAL OILS FROM ZIZIPHORA CLINOPODIOIDES LAM. WILD IN FLORA OF ARTSAKH

G.R. Ulikhanyan

YSMU, Department of Medical Physics

SUMMARY As part of the merchandising analysis were first determined the amounts of raw material

quality and physico-chemical parameters of the essential oils of the samples of wild plants collected in the vicinity of villages Surenavan, Berdadzor, Nakhijevanik.

By gas chromatography-mass spectrometry in the samples revealed more than 70 components, among which are dominant: (±) pulegone (20,49-23,97%), D-isomenthone (8,89-16,80%), eucalyptol (7,62-11,03%), DL (±) menthol (5,21-8,06 %), verbenone (3,07-7,35%), L (-) carvone (5,51 % -6,01%), I-menthone (3,96-6,01%), thymol (0,81-5,18%), (-) - β-Bourbon (0,48-4,52% ), β-pinene (1,19-2,97%).

Keywords: Z.clinopodioides Lam., Ethereal oils, density, refractive index, GC-mass-spectrometry.

162

СНИЖЕНИЕ РИЛИЗИНГА ИЗОФОРМ NADPH-ОКСИДАЗЫ ИЗ МЕМБРАН КЛЕТОЧНЫХ СТРУКТУР ПЕЧЕНИ КРЫС ПОД ВОЗДЕЙСТВИЕМ

β-ГЛИЦИРРЕТИНОВОЙ КИСЛОТЫ

А.А.Читчиян1, Р.М.Симонян2, М.Г.Саргсян3, Г.М. Симонян2, М.А. Симонян2

1ЕГМУ, Кафедра фармакологии 2Институт биохимии, НАН РА

3Гюмрийский Государственный педагогический институт им. М.Налбандяна

Ключевые слова: β-глицирретиновая кислота, NADPH-оксидаза, рилизинг, активность Введение. Возрастающий в последние годы интерес к β-глицирретиновой кислоте (β-ГК)

– продукту гидролиза глицирризиновой кислоты, содержащейся в корнях солодки голой (Glycyrriza glabra) [7], обусловлен проявлением ею разносторонней фармакологической активности, включающей противовоспалительное, антиноцицептивное, антимикробное и др. [6,11,13,14]. Однако механизмы указанных эффектов β-ГК выяснены не полностью.

Хорошо известно, что в проявлении противовоспалительного действия многих соединений задействована их антиоксидантная активность – способность подавлять перекисное окисление ненасыщенных жирных кислот мембран клеток воспалённых тканей супероксидными радикалами (О2

-) и, особенно, гидроксильными радикалами (HO-) [8,9]. При этом, важным звеном антиоксидантной активности многих соедине-ний является их мембраностабилизирующая способность, в частности, за счёт подав-ления процесса отщепления (рилизинга) изоформ NADPH-оксидазы (Nox) из клеточ-ных мембран [3,5], который в физиологических условиях осуществляется под дейст-вием супероксиддисмутазы (СОД).

В последние годы получены убедительные данные о том, что процесс рилизинга изоформ Nox из мембран различного характера клеточных структур млекопитающих стимулируется ферригемоглобином (ферри-Hb), за счет образования нестабильного комплексного соединения с локализованной в биомембране Nox [2]. Этот комплекс легко расщепляется при ионообменной хроматографии на целлюлозе DE-52. На этом основании был разработан лицензированный способ получения изоформ Nox из клеточных структур [4]. Процесс такого отщепления изоформ Nox подавляется под влиянием биоактивных соединений, обладающих антиоксидантной активностью [3,5], что свидетельствует о роли перекисного окисления липидов (ПОЛ) мембран клеточных структур в отщеплении из них изоформ Nox. Именно поэтому, при подавлении ПОЛ антиоксидантами, соответственно, снижается и интенсивность рилизинга Nox, являю-щейся структурно-функциональным компонентом биомембран. За счёт продуцируемых супероксидов Nox регулирует окислительно-восстановительные метаболические процес-сы, происходящие при фагоцитозе, экспрессию генов, митохондриальное дыхание и кислородный гомеостаз [12].

Следует отметить, что традиционный метод определения СОД-подобной активности водорастворимых соединений восстановлением нитротетразолиевого синего до форма-зана супероксидными радикалами непригоден для гидрофобных соединений, каковым является β-ГК, растворяющаяся в апротонных средах (DMSO, этанол). В связи с выше-сказанным, целью работы явилось определениеналичие у β-ГК возможной СОД-подоб-ной активности с применением метода расщепления перекиси водорода при pH>7 [10] и определения способности β-ГК воздействовать на процесс рилизинга Nox из мембран клеточных структур печени крыс.

163

Материал и методы. Используемые материалы. При определении СОД-подобной активности β-ГК были использованы: ледяной диметилсульфоксид (DMSO), пергидроль, Кумасси бриллиантовый синий (КБС), КОН и β-ГК, растворенная в DMSO. Для ионообменной хроматографии фракции Nox была использована целлюлоза DE-52 («Whatman», Англия).

Генерирование супероксидных радикалов при расщепление перекиси водорода. Супероксидные радикалы (О2

-) были генерированы при расщеплении 0,5 мл пергидроля (35% перекиси водорода) в 5 мл воды, с добавлением сухого КОН до рН>7. После легкого нагревания этого раствора в нем генерируются О2

- со стационарной концентра-цией, практически сохраняющейся при комнатной температуре в течение 3-4 ч.

Метод определения наличия СОД-подобной активности β-ГК. В первой серии экспериментов к 5 мл водного раствора КБС, с плотностью максимального оптического поглощения при 570нм (А570)=1,3 оптических единиц, добавляется 0,1 мл β-ГК, растворённой в DMSO, с определённой концентрацией β-ГК (выбранная концентрация - 0,05 мг/мл) и 0,05 мл раствора О2

-. После быстрого перемешивания этого раствора опре-делялась кинетика обесцвечивания КБС при 570 нм. Во второй серии экспериментов к раствору КБС добавляется только 0,05 мл раствора О2

-. СОД-подобная активность β-ГК сравнивалась с активностью электрофоретически гомогенной Cu/Zn-супероксиддис-мутазы (Cu/Zn-СОД) (выбранная концентрация – 0,0125 мг/мл), выделенной и очищен-ной из клеток печени быка [1].

Метод количественного определения отщепленных изоформ Nox из биомембран под влиянием ферри-Hb в присутствии β-ГК. При дифференциальном центрифугиро-вании гомогената печени (10 г) белых беспородных половозрелых крыс в 0,25 М сахаро-зы ядра клеток осаждаются при 3000 об/мин в течение 10 мин, митохондрии – при 14000 об/мин в течение 15 мин, а мембраны клеток – при 5800 об/мин в течение 10 мин, при рН 5,6. К водным гомогенатам очищенных мембран, митохондрий, ядер и плазматических мембран цитозоля клеток легких крыс (по 20 мл) добавляется ферри-Hb до 10 µг, выде-ленный из цитозоля эритроцитов крыс при рН 7,4 в отсутствии и присутствии раство-рённой в DMSO β-ГК (5, 15, 30, 50 мг/мл). Реакционные смеси инкубировались в аэроб-ных условиях при 37оС в течение 2 ч. После инкубации и центрифугирования проведён-ных проб при 14000 об/мин в течение 15 мин, супернатанты разбавляются водой (в 20-30 раз) и подвергаются ионообменной хроматографии на целлюлозе DE-52. После чего изоформы Nox элюируются из целлюлозы 0,1 М калий-фосфатным буфером, рН 7,4 [4]. Путем регистрирования оптического спектра поглощения изоформ Nox, было определено её расчетное удельное содержание (расчётная плотность максимальмого оптического поглощения при 530 нм 1 мл Nox, отделённой из 1 г ткани).

Оптические спектральные измерения осуществляли на спектрофотометре "Specord UV/VIS" (Германия), с длиной оптической пути в 1 см, при комнатной температуре. Статистическая обработка полученных результатов была рассчитана с использованием t-критерия Стьюдента.

Результаты и обсуждение. После аэробной инкубации очищенных мембран клеток, ядер, митохондрий, а также плазматических мембран цитозоля гепатоцитов крыс в при-сутствии 5, 15, 30 и 50 мг/мл β-ГК (последняя растворена в ледяном DMSO), из этих биосистем осуществляли отщепление изоформ Nox, последние имеют характерную форму оптических спектров поглощения в окисленном и восстановленном дитионитом натрия состояниях (приведены данные на примере Nox из мембран гепатоцитов). При этом в приведенных условиях ни DMSO ни β-ГК практически не изменяют оптические спектральные показатели изоформ Nox.

164

Рис. 1. Проценты подавления рилизинга изоформ Nox из митохондриальных мембран (А), цитозоля (B), мембран (C) и ядерных мембран (D) клеток печени крыс под влиянием

β-ГК, по сравнению с 100% контрольными показателями (данные в отсутствии β-ГК), p<0,05, n=8

4,8

12,3

23,224,8

0

5

10

15

20

25

30

5 15 30 50

%

5,2

20,1

27,0

40.1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

5 15 30 50

%

10,1

30,0

44,2

56,1

0

10

20

30

40

50

60

70

5 15 30 50

%

15,219,3

57,3 58,2

0

10

20

30

40

50

60

70

5 15 30 50

%

А B

C D

165

Данные, приведенные на рис. 1 свидетельствуют о способности β-ГК подавлять рилизинг изоформ Nox из различных клеточных структур печени. При этом наиболее эффективное подавление рилизинга изоформ Nox отмечается при концентрациях β-ГК равных – 30-50 мг/мл.

При этом необходимо отметить, что хотя β-ГК не изменяет NADPH-зависимую продукцию О2

- и ферри-Hb-восстанавливающую способность изоформ Nox, однако дисмутирует супероксиды, продуцируемые изоформами Nox.

С целью выявления механизма действия β-ГК на процесс подавления рилизинга изоформ Nox из мембран различных клеточных структур, была исследована возможная СОД-подобная активность β-ГК. В результате проведенных экспериментов были опреде-лены эффективные минимальные концентрации β-ГК и Cu/Zn-СОД, которые вызывают 50%-ое подавление обесцвечивания КБС, эквивалентное одной единице СОД-подобной активности. Концентрация β-ГК, обладающая 1 ед. СОД-подобной активности, состав-ляет 0,05 мг/мл, в то же время Cu/Zn-СОД оказывает тот же эффект в концентрации 0,0125 мг/мл. Экспериментальные данные позволили установить, что 1 мг β-ГК обладает 20,2±1,4 (p<0,05, n=8), a 1 мг Cu/Zn-СОД – до 80,3±5,4 (p<0,05, n=8) единицами ак-тивности. Представленные результаты свидетельствуют о том, что β-ГК обладает высокой СОД-подобной активностью, составляющей около 25% активности фермента Cu/Zn-СОД.

Заключение. Таким образом, β-ГК, растворенная в DMSO, обладает способностью подавлять рилизинг изоформ Nox из различных клеточных структур, в частности, печени крыс, с различными эффективными концентрациями. Примечательно, что в проведенных условиях β-ГК не изменяет оптические спектральные характеристики и ферментативную активность изоформ Nox. Тем самым, растворенная в DMSO β-ГК оказывает мембрано-стабилизирующий эффект, путем нейтрализации супероксидов и гидроксильных радикалов, которые являются активными стимуляторами ПОЛ клеточных мембран.

В заключение можно отметить, что растворенная в DMSO β-ГК, обладает высокой СОД-подобной активностью, за счёт чего подавляет рилизинг изоформ Nox из мембран клеток, ядер, митохондрий и плазменных мембран цитозоля гепатоцитов крыс, оказывая при этом мембраностабилизирующее действие.

Работа осуществлена при финансовой поддержке

гранта государственного комитета по науке Республики Армения 13 1F- 279.

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

1. Симонян М.А. Способ получения супероксиддисмутазы из животного сырья. // Открытия Изобретения (СССР). 1988, №28:107, АС 1413139

2. Симонян Г.М, Алексанян С.С., Алексанян А.С., Степанян А.А., Бабаян М.А, Симо-нян М.А. Различная степень рилизинга изоформ цитоxрома b558 из эритроцитарныx мембран и комплексообразования гемоглобина с цитоxромом b558. // Мед.наука Армении. – 2004;XLIV(3):47-50

3. Симонян Р.М., Галоян К.А., Симонян Г.М., Хачатрян А.Р., Бабаян М.А., Оксузян Г.Р., Симонян М.А. Ферригемоглобин индуцирует рилизинг NADPH-оксидазы из клеток мозговой ткани ex vivo: подавления этого процесса галармином. // Нейро-химия. – 2013, №30(3). – С.1-5

166

4. Симонян Р.М., Симонян Г.М., Симонян М.А. Способ выделения изоформ NADPH- оксидазы (NOX) из биосистем. // Лицензия изобретения агенства индувидуальной собственности РА N2818 A. – Ереван, 2014

5. Фесчян С.М. Стимуляция ферригемоглобином рилизинга изоформ NADPH-окси-дазы из сыворотки крови и мембран субклеточных формирований кардиомиоцитов крыс и подавление этого процесса α-токоферолом и L-аргинином ex vivo .// Медицина, наука и образование. – 2013, №2. – С.96-102

6. Читчиян А.А. Исследование антиноцицептивной и противовоспалительной актив-ности β-глицерретиновой кислоты. // ЕГМУ им М.Гераци. Отчетная научная конф. теорет.мед. – 2013. – Том 1. – С.232-238

7. Chandler R.F. Liquorice, more than just a flavor. // Canadian Pharmaceutical J. – 1985;118:420-424

8. Girotti A.W., Thomas J.P., Jordan J.E. Lipid photooxidation in erythrocyte ghosts: sensitization of the membranes toward ascorbate- and superoxide-induced peroxidation and lysis. // Arch Biochem Biophys. – 1985;236(1):238-251

9. Naito Y., Yoshikawa T., Yoshida N., Kondo M. Role of oxygen radical and lipid peroxidation in indomethacin-induced gastric mucosal injury. // Dig. Dis. Sci. – 1998;43(9 Suppl):30S-34S

10. Simonyan M.A. Reduction of some organic and inorganic oxidants in alkaline media by superoxide dismutase and scavengers of hydroxyl radicals. // Biochem. Biophys. Res. Communs. – 1982;108(4):1751-1756

11. Ukil A, Biswas A, Das T, Das PK. 18 Beta-glycyrrhetinic acid triggers curative Th1 response and nitric oxide up-regulation in experimental visceral leishmaniasis associated with the activation of NF-kappa. // B. J Immunol. – 2005;175:1161-1169

12. Vignais P.V. The superoxide-generating NADPH oxidase: structural aspects and activation mechanism. // Cell.Mol Life Sci. – 2002;59(9):1428-1459

13. Akasaka Y., Sakai A., Takasu K., Tsukahara M., Hatta A., Suzuki H., Inoue H. Supressive Effects of Glycyrrhetinic Acid Derivatives on Tachikinin Receptor Activation and Hyperalgesia. // J Pharmacol.Scien. – 2011;117:180-182

14. Chang Y., Chen Ch., Kuo Ch., Chen B. et al. Glycyrrhetinic acid inhibits ICAM-1 expression via blocking JNK and NF-κB pathways in TNF-α-activated endothelial cells. // Ac. Pharmacol. Sinica. – 2010:31:546–553.

ԱՌՆԵՏԻ ԼՅԱՐԴԻ ԲՋՋԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՑՆԵՐԻ ԹԱՂԱՆԹՆԵՐԻՑ NADPH-ՕՔՍԻԴԱԶԻ ԻԶՈՁԵՎԵՐԻ ԱՐՏԱԶԱՏՄԱՆ ԸՆԿՃՈՒՄԸ β-ԳԼԻՑԻՐԵՏԻՆԱԹԹՎԻ

ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐՔՈ

Ա.Ա. Չիտչիյան1, Ռ.Մ. Սիմոնյան2, Մ.Գ. Սարգսյան3, Գ.Մ. Սիմոնյան2, Մ.Ա. Սիմոնյան2

1ԵՊԲՀ, ֆարմակոլոգիայի ամբիոն 2ՀՀ ԳԱԱ բիոքիմիայի ինստիտուտ

3Մ.Նալբանդյանի անվան Գյումրու պետական մանկավարժական ինստիտուտ

167

ԱՄՓՈՓՈՒՄ

Հիմնային միջավայրում ջրածնի պերօքսիդի ճեղքման ընթացքում գոյացած սու-պերօքսիդների անմիջական չեզոքացման մեթոդով որոշվել է DMSO-ում լուծված β-գլիցիրետինաթթվի (β-ԳԹ) բարձր ՍՕԴ-համանման ակտիվության առկայությունը: Այն կազմում է 20,2±1,4 միավոր/մգ (p<0,05, n=8):

Այս մեթոդում Cu/Zn-ՍՈԴ ունի մինչև 80,3±5,4 միավոր/մգ (p<0,05, n=8) ակտիվու-թյուն: Շնորհիվ ՍՕԴ-համանման ակտիվության DMSO-ում լուծված β-ԳԹ-ն իջեցնում է առնետի լյարդի բջջային կառույցների թաղանթներից (միտոքոնդրիումներ, կորիզներ, ցիտոպլազմատիկ թաղանթներ և բջջաթաղանթներ) NADPH-օքսիդազի (Nox)՝ ֆերի-հեմոգլոբինով հարուցված արտազատման գործընթացը դեպի լուծելի ֆազ:

Այս պայմաններում գործնականորեն չեն փոփոխվում Nox-ի իզոձևերի օպտիկա-կան սպեկտրային հատկությունները և ակտիվությունները: Ընդ որում, β-ԳԹ-ի ար-դյունավետ քանակները տարբեր են և կազմում են միջինը 30-50 մգ/մլ: Գործելով այդ մեխանիզմով β-ԳԹ–ն ցուցաբերում է թաղանթակայունացնող ազդեցություն: Nox-արտազատումը իջեցնում է բջջային կառույցների թաղանթների կայունությունը, քա-նի որ Nox-ի իզոձևերը հանդիսանում են այդ թաղանթների ֆունկցիոնալ կառուց-վածքային տարրեր:

Բանալի բառեր. β-գլիցիրետինաթթու, NADPH-օքսիդազ, արտազատում, ակտիվություն

DECREASE OF THE RELEASING OF ISOFORMS OF NADPH-OXIDASE FROM RAT LIVER CELL STRUCTURES' MEMBRANES BY β-GLYCYRRHETINIC ACID

A.A. Chitchiyan1, R.M. Simonyan2, M.G. Sargsyan3,

G.M. Simonyan2, M.A. Simonyan2

1YSMU, Department of Pharmacology

2Institute of Biochemistry, NAS, RA 3Gyumri State Pedagogical Institute after M. Nalbandyan

SUMMARY

During of the decay of hydrogen peroxide in alkaline environment, the produced superoxide radicals immediately are neutralized by the β-glycyrrhetinic acid (β-GA), which is solubilized in DMSO. That activity is 20,2±1,4 unit/mg (p<0,05, n=8).

By this method the Cu/Zn-SOD activity reaches to 80,3±5,4 unit/mg (p<0,05, n=8). By the SOD-like activity of β-GA solubilized in DMSO the decrease of the ferrihemoglobin stimulated releasing of NADPH-oxidase (Nox) from membranes of liver cells structures (mitochondria, nuclei, cytasole, plasmatic membranes and cells membranes) to the soluble phase is indicated.

In these conditions the optical spectral properties and activities of the isoforms of Nox practically weren’t changed. Thus, the effective concentrations of β-GA are 30-50 mg/ml. Acting by this mechanism, the β-GA showed the membranostabilizing effect. The releasing of the Nox decreases the stability of cells structures of membranes, because the isoforms of Nox are structural-functional components of these membranes.

Keywords: β-glycyrrhetinic acid, NADPH-oxidase, realising, activity

168

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ 5 Բալասանյան Մ.Գ., Սողբաթյան Լ.Տ., Մելիքյան Լ.Ա. ԳԱՄՄԱ ԱՄԻՆԱԿԱՐԱԳԱԹԹՎԻ ՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՍՏԱՄՈՔՍԱՀՅՈՒԹՈՒՄ ԹԹԵՆԻ ՍՊԻՏԱԿԻ ԵՎ ՓՇԱՏ ՆԵՂԱՏԵՐԵՎԻ ՊԱՏՐԱՍՏՈՒԿՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՄԲ ՍՏԱՄՈՔՍԻ ԽՈՑԱՅԻՆ ԱԽՏԱՀԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ 19 Բիշարյան Մ.Ս., Խաչատրյան Փ.Ս., Ամիրյան Ս.Ս. ՍՐՏԻ ԻՇԵՄԻԿ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀԱՆԿԱՐԾԱՄԱՀՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ ԻՆՍՈՒԼԻՆԱՆՄԱՆ ԱՃԻ ԳՈՐԾՈՆ-1-Ի ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ 25 Գրիգորյան Տ.Ս., Բալասանյան Մ.Գ. ՍԱԿԱՎԱՇԱՐԺՈՒԹՅԱՄԲ ՊԱՅՄԱՆԱՎՈՐՎԱԾ ՎԱՐՔԱԳԾԱՅԻՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՇՏԿՄԱՆ ՑԻՏԻԿՈԼԻՆԻ ՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ 31 Խոստիկյան Ն.Գ., Հակոբյան Ա.Ս., Հակոբյան Գ.Ա. ՔՐՈՆԻԿԱԿԱՆ ՓՈՐԿԱՊՈՒԹՅԱՆ ՁԵՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 38 Խոստիկյան Ն.Գ., Մարդանյան Լ.Ս. ՊԱՆԿՐԵԱՍԻ ԱՄԻԼՈԻԴԱՅԻՆ ԱԽՏԱՀԱՐՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՐԿՐՈՐԴ ՏԻՊԻ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ԺԱՄԱՆԱԿ 44 Հակոբյան Գ.Ա. ՍԻԳՄԱՅԱՁԵՎ ԽԹԱՂԻՔԻ ԿԼԻՆԻԿԱՁԵՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԴՈԼԻԽՈՍԻԳՄԱՅՈՎ ՏԱՌԱՊՈՂՆԵՐԻ ՄՈՏ 50 Հարությունյան Հ.Ա., Արծրունի Գ.Գ. ԳԵՐՖՈՆԱՅԻՆ ԼԱՐՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱՍՏԱՏԻԿ ԴԱՇՏԻ ԳԵՆՈՏՈՔՍԻԿՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒՄԸ ԴՆԹ-ԿՈՄԵՏ ՄԵԹՈԴՈՎ 55 Մարդանյան Լ.Ս. ԵՆԹԱՍՏԱՄՈՔՍԱՅԻՆ ԳԵՂՁԻ ԲՈՐԲՈՔՈՒՄԸ ԵՐԿՐՈՐԴ ՏԻՊԻ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ԺԱՄԱՆԱԿ 61

169

Մողրովյան Ա.Վ. ԽՆԿԱԾԱՂԻԿ ՍՈՎՈՐԱԿԱՆԻ ԽՈՏԻ (HERBA ORIGANI VULGARIS) ԵԹԵՐԱՅՈՒՂԻ ՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲՈՒՅՍԻ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՏԱՐԲԵՐ ՇՐՋԱՆՆԵՐՈՒՄ 67 Չիչոյան Ն.Բ. ԾԻՐԱՆԵՆՈՒ ԿԱՄԵԴԻ ՋՐԱՅԻՆ ԼՈՒԾՈՒՅԹՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԱՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒՄԸ 72 Պստիկյան Լ.Ա., Ժամհարյան Ա.Գ., Ենոքյան Բ.Ջ. ՀՀ ԱՐՏԱԴՐՎԱԾ ՊԱՐԱՑԵՏԱՄՈԼԻ ԴԵՂԱՀԱՏԵՐԻ (ԱՐՓԻՄԵԴ) IN VITRO ԿԵՆՍԱՀԱՄԱՐԺԵՔՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ ԿԵՆՍԱՎԵՅՎԵՐ ԵՂԱՆԱԿՈՎ ԱՐՏԱՀԻՎԱՆԴԱՆՈՑԱՅԻՆ ԹՈՔԱԲՈՐԲՈՎ ՀԻՎԱՆԴ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿԻ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 79 Սահակյան Գ.Վ. ԱՌՆԵՏՆԵՐԻ ԷՐԻԹՐՈՑԻՏԱՅԻՆ ԹԱՂԱՆԹՆԵՐՈՒՄ ՍԻԱԼԱԹԹՎԻ ՔԱՆԱՆԱԿԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Ի ՊԱՏԱՍԽԱՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱՍՏԱՏԻԿ ԴԱՇՏԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ 85 Бароян К.М., Зильфян А.В., Авагян С.А., Саакян Н.Ж., Ананян А.Г. ИММУНОМОРФОЛОГИЧЕСКИЕ КРИТЕРИИ РАННЕЙ АКТИВАЦИИ РЕПАРАТИВНО-ПРОЛИФЕРАТИВНЫХ ПРОЦЕССОВ В ИНКРЕТОРНОМ АППАРАТЕ ПОДЖЕЛУДОЧНОЙ ЖЕЛЕЗЫ В УСЛОВИЯХ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОГО ОСТРОГО ПАНКРЕАТИТА 91 Заргарян А.Л., Зильфян А.В., Авагян С.А. МОРФОФУНКЦИОНАЛЬНОЕ СОСТОЯНИЕ ТКАНЕВЫХ БАЗОФИЛОВ В УСЛОВИЯХ ВОСПРОИЗВЕДЕНИЯ ИММОБИЛИЗАЦИОННОГО СТРЕССА 95 Зильфян А.А. ОБЩИЕ РЕГИОНАЛЬНЫЕ ИММУНО-ЭНДОКРИННЫЕ И МЕДИАТОРНЫЕ МЕХАНИЗМЫ, ЛЕЖАЩИЕ В ОСНОВЕ ИНДУКЦИИ И ТЕЧЕНИЯ ГЛАУКОМЫ И КАТАРАКТЫ 102 Зильфян А.А., Зильфян А.В. ПОДВЕРЖЕНЫ ЛИ ЗАБАРЬЕРНЫЕ ОБОЛОЧКИ ГЛАЗА ПРОЦЕССУ БАКТЕРИАЛЬНОЙ ТРАНСЛОКАЦИИ ПРИ ОФТАЛЬМОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЯХ? 107 Казарян А.В. ВЛИЯНИЕ ПРЕПАРАТА "АРМЕНИКУМ" НА ТЕЧЕНИЕ РЕГИОНАЛЬНЫХ РЕПАРАТИВНО-ПРОЛИФЕРАТИВНЫХ ПРОЦЕССОВ В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ АЭРОБНОЙ ГНОЙНОЙ РАНЕ 111

170

Казарян А.В. ЦИТОГРАММА И МИКРОБНАЯ ОБСЕМЕНЁННОСТЬ РАНЕВОГО ЭКССУДАТА В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ ГНОЙНОЙ РАНЕ В УСЛОВИЯХ МЕСТНОГО ПРИМЕНЕНИЯ ПРЕПАРАТА "АРМЕНИКУМ" 116 Мартиросян Э.В., Зильфян А.В., Авагян С.А., Ананян А.Г., Саакян Н.Ж., Асланян С.Г. ОСОБЕННОСТИ ТЕЧЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОГО ВОСПАЛИТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНО ИНДУЦИРОВАННОЙ ОЖОГОВОЙ РАНЕ, В УСЛОВИЯХ ПАССАЖА НА РАНЕВУЮ ПОВЕРХНОСТЬ СТЕРИЛЬНЫХ ЛИЧИНОК МУХИ РОДА LUCILIA SERICATA 122 Мелконян М.М., Зильфян А.В., Авагян С.А., Манукян А.Л., Унанян Л.С. АКТИВНОСТЬ ОРНИТИНДЕКАРБОКСИЛАЗЫ В МИОКАРДЕ ПОДОПЫТНЫХ ЖИВОТНЫХ, ПОДВЕРГНУТЫХ ДЛИТЕЛЬНОМУ ВОЗДЕЙСТВИЮ ШУМА (АКУСТИЧЕСКИЙ СТРЕСС) 129 Парсаданян Г.Г., Залинян Г.Г., Нерсесян А.К., Меликян С.Г. ГЕНОТОКСИЧЕСКИЕ И ЦИТОТОКСИЧЕСКИЕ НАРУШЕНИЯ В ЭКСФОЛИАТИВНЫХ КЛЕТКАХ РОТОВОЙ ПОЛОСТИ С ПРИМЕНЕНИЕМ МИКРОЯДЕРНОГО ТЕСТА 135 Погосян С.Б., Тер-Закарян С.О., Мурадян С.А., Будагян К.Ю., Саакян Л.А., Джанджапанян А.Н. ТОКСИКОЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ МАСЛА СЕМЯН РАСТЕНИЯ КАПЕРСЫ 141 Сароян М.Ю., Худавердян А.Д. СОДЕРЖАНИЕ АКТГ И КОРТИЗОЛА В КРОВИ НОВОРОЖДЕННЫХ КРЫСЯТ, ПЕРЕНЕСШИХ ПРЕНАТАЛЬНЫЙ СТРЕСС 146 Торгомян А.Л., Худавердян Д.Н. РЕГЕНЕРАЦИЯ СУСТАВНОГО ХРЯЩА И ПЦР АНАЛИЗ АКТИВНОСТИ ГЕНОВ У ГЕНЕТИЧЕСКИ МОДИФИЦИРОВАННЫХ ШТАММОВ МЫШЕЙ 150 Улиханян Г.Р. ФИТОХИМИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ ЭФИРНЫХ МАСЕЛ ИЗ ZIZIPHORA CLINOPODIOIDES LAM. ДИКОРАСТУЩЕЙ ВО ФЛОРЕ АРЦАХА 157 Читчиян А.А., Симонян Р.М., Саргсян М.Г., Симонян Г.М., Симонян М.А. СНИЖЕНИЕ РИЛИЗИНГА ИЗОФОРМ NADPH-ОКСИДАЗЫ ИЗ МЕМБРАН КЛЕТОЧНЫХ СТРУКТУР ПЕЧЕНИ КРЫС ПОД ВОЗДЕЙСТВИЕМ β-ГЛИЦИРРЕТИНОВОЙ КИСЛОТЫ 162

171

ԵՐԵՎԱՆԻ ՄԽԻԹԱՐ ՀԵՐԱՑՈՒ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ՏԱՐԵԿԱՆ ՀԱՇՎԵՏՈՒ ԳԻՏԱԺՈՂՈՎ

ԳԻՏԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ

ՆՎԻՐՎԱԾ ԵՊԲՀ ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ԿԱԶՄԱՎՈՐՄԱՆ 50-ԱՄՅԱԿԻՆ

Երաշխավորված է տպագրության ԵՊԲՀ գիտակոորդինացիոն խորհրդի կողմից (արձանագրություն թիվ 9, 03.12.2014թ.)

Տպագրությունն իրականացվել է ՀՀ ԿԳՆ գիտության պետական կոմիտեի աջակցությամբ

Խմբագրական աշխատանքներն իրականացվել են ԵՊԲՀ գիտահետազոտական կենտրոնի և գիտության վարչության աշխատակիցների կողմից

Մակետավորումը` Է. Բաբախանյանի

ԵՐԵՎԱՆ 2014