73

вѣтъC W W W. S V E T. B GIS

SN

131

3 -

93

20

4,00

.

. 2/2014

: ,

...

ÇÀ ÑÂÎÁÎÄÀÒÀ ÄÀ ÑÅ ÂÚÇÐÎÄÈØ

74

èëè

òúðñåòå â ïî-äîáðèòå

êíèæàðíèöè!

àòåëèå êíèæàðíèöàêúùà çà ïòèöèÑîôèÿ, óë. „Ïðîô . Àñåí Çëàòàðîâ” 22

14

б р . 2 / 2 0 1 4

6

60

Æàñìèíà ÄîíêîâàßÂËÅÍÈÅÒÎ „UNCHURCHED CHRISTIANITY”  ÕÐÈÑÒÈßÍÑÊÈÒÅ ÎÁÙÍÎÑÒÈ Â ÁÚËÃÀÐÈß

28

44

64

Äîí Àíòîíèî Äå ÌàðèÿÂÚÇËÞÁÅÍÈ, ÙÅ ÒÈ ÏÈØÀ ÇÀ ËÞÁÎÂÒÀ

ÅÌÈÐ ÊÓÑÒÓÐÈÖÀ:ÁÎà ŠÂÈÄßË, ×Å ÃÎ

ÒÚÐÑÈÕ, È ÌÅ ÍÀÌÅÐÈ

38

Ìàðãàðèòà ÄðóìåâàÑÂÅÒËÈÒÅ ÏÐÈÌÅÐÈ

ÎÒ ÂÐÅÌÅÒÎ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ

ÅÊÇÀÐÕÈß

ÄÎ ÕÀÐÂÀÐÄ È ÎÁÐÀÒÍÎ, ÈËÈ ÇÀ ÏÐÅÏÎÄÀÂÀÍÅÒÎ ÊÀÊ ÄÀ ÁÚÄÅØ ÑÂÎÁÎÄÅÍÈíòåðâþ ñúñ Ñòåôêà Êúí÷åâà

Ìàðãàðèòà ÄðóìåâàÑÂÅÙÅÍÈÊÚÒ

ÑÚÑ ÇÅËÅÍÀ ÄÐÅÕÀ

Ïëàìåí ÈâàíîâÑÂÀËßÍÅ ÍÀ ÎÐÅÎËÈÒÅ

22

ИЛИАНА АЛЕКСАНДРОВА

У В О Д Н И Д У М ИÃëàâåí ðåäàêòîðÈëèàíà Àëåêñàíäðîâà

Ðåäàêöèîííà êîëåãèÿ

Òîäîð Êè÷óêîâ

Àíäðåé Ðîìàíîâ

Ìàðèÿí Ñòîÿäèíîâ

Ïëàìåí Ñèâîâ

Äèçàéí è ïðåäïå÷àò

Ãåðãàíà Èêîíîìîâà

Ðàçïðîñòðàíåíèå

Èâàéëî Íåäêîâ

omophor.dealer@gmail.com

Àäðåñ íà ðåäàêöèÿòà

Ñîôèÿ 1330

óë. Ìëàäåæêà èñêðà 3

òåë./ôàêñ: (02) 987 1655

e-mail: svet@pravoslavie.bg

Ïå÷àò

Êëàñèê äèçàéí

 ñïèñàíèåòî

ñà èçïîëçâàíè ñíèìêè íà:Ïëàìåí ÑèâîâÌàðãàðèòà Äðóìåâà

Êîðèöà: Ïëàìåí Ñèâîâ

WWW.SVET.BG

Çà ñâîáîäàòà äà ñå âúçðîäèø

Íàïîñëåäúê å ïîïóëÿðíî äà ñå ïðåä-ñòàâÿò ñúáèòèÿòà îò Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå â åäèí ïîêàéíî-íðàâîó÷è-òåëåí êëþ÷, ÷åñòî èçïîëçâàí îò èç-êóøåíè â áîãîñëîâèåòî ïóáëèöèñòè. Âúçðàæäàíåòî è ñâúðçàíàòà ñ íåãî áîðáà çà ïðèçíàâàíå íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ è íåéíîòî ïðàâî íà äóõîâíî ñàìîîïðåäåëåíèå ñå ñõâàùàò êàòî îòñòúïëåíèå îò äóõîâíèòå ïúòèùà çà ñïàñåíèå íà áúëãàðèòå è ïðè÷èíà çà èñòîðè÷åñêèòå íåáëàãîïîëó÷èÿ íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíîñò; çà ïîëèòè-÷åñêèòå è èêîíîìè÷åñêè ñúòðåñåíèÿ íà îáùåñòâîòî íè. Îòòîãàâà, òà ÷àê äî äíåñ, êîãàòî öúðêîâíàòà äåéñò-âèòåëíîñò ñå âèæäà åäíîâðåìåííî êàòî ñëåäñòâèå è ïðè÷èíà çà äóõîâ-íèÿ óïàäúê íà ñúâðåìåííèÿ áúëãàð-

3

ñêè ÷îâåê. Íàêðàòêî – àêî ãî íÿìàøå òîâà „õàéäóøêî“ Âúçðàæäàíå, àêî íå áÿõìå ñå îòäåëèëè ñàìîâîëíî îò Öà-ðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ, àêî íå áÿõà âúçðîæäåíñêèòå íè äåéöè áÿãàëè îò ìàíàñòèðèòå, áóíèëè íàðîäà è çîâàëè êúì áóíòîâíè÷åñòâî è íåïîêîðñòâî, à âñè÷êè âêóïîì ñå áÿõà ìîëèëè, ùÿõìå äíåñ äà èìàìå áëàãîäåíñòâàùà è äó-õîâíî ïðîñïåðèðàùà Áúëãàðèÿ íà ñâå-òîòî Ïðàâîñëàâèå. Òîâà å òåçàòà.

Òîçè ñïèðèòóàëèñòè÷åí âúçãëåä âúð-õó èñòîðè÷åñêèòå ñúáèòèÿ ìîæå è äà áëàçíè ñúñ ñâîÿòà ïðîñòà êîíñòðóê-öèÿ è çàâúðøåíîñò, íî åäâà ëè íîñè òàêà íóæíèÿ èñòîðè÷åñêè ðàçñúäúê, êîéòî äà íè èçïðàâè íà êðàêà â ïðÿê è ïðåíîñåí ñìèñúë. À òîâà íè òðÿáâà, çà äà ñúóìååì ïðàâèëíî äà îò÷åòåì âåðòèêàëèòå è õîðèçîíòàëèòå è ïî òÿõ äà ïîäðåäèì ñëîæíîòî ìíîãî-îáðàçèå íà æèâîòà; íå ïî âúòðåø-íèòå ñè ÷åðòåæè. Äúëáîêî è ëè÷íî, â ïðåæèâÿâàíåòî íà öÿëàòà ñëîæíîñò íà ñúáèòèÿòà, å âúçìîæíîñòòà çà îöåíêà è èçáîð íà äåéñòâèåòî. Òàì å è âúïðîñúò çà ìÿðêàòà.

Ïðåñòúïíèöè ëè ñà áúëãàðñêèòå âúç-ðîæäåíöè, êàêòî ïèøàò íÿêîè äíåø-íè „âúçðîæäåíöè“? Ïðåñòúïèëè ëè ñà òå õðèñòèÿíñêèòå ïðèíöèïè è ìîðàë â æåëàíèåòî ñè äà áúäàò áúëãàðè è õðèñòèÿíè. Êîåòî çíà÷è äà íå áú-äàò òóðöè è ìîõàìåäàíè – äà îïðî-

ñòèì óðàâíåíèåòî. Çàùîòî â êðàéíà ñìåòêà çà ÷îâåêà îò ìèëëåòà âúïðî-ñúò ñå å ñâåæäàë äî òîâà ðàâåíñòâî. Õðèñòîâàòà ïðàâäà ëè ñà ïðîïîâÿä-âàëè èëè ñâîÿòà ñîáñòâåíà, êàòî ñà òðúãâàëè íà æèâîò è ñìúðò äà ñå áî-ðÿò ñðåùó òóðñêàòà âëàñò? Äà ïðî-ñâåùàâàø òèõî è äà áúäåø õðèñòè-ÿíñêè ÷îâåê, çà êîéòî íàöèîíàëíîòî íÿìà çíà÷åíèå – òîâà ñà ïðîïóñíàëè äà îñúçíàÿò êàòî öåë âúçðîæäåíöèòå â î÷èòå íà ñâîèòå äíåøíè êðèòèöè. Íî âñúùíîñò ñà áèëè ìíîãî ïî-áëèçî äî òàçè öåë, îòêîëêîòî óñïÿâàìå äà áúäåì íèå äíåñ.

„Íå ùå áúäå òàêà â íàøà Áúëãàðèÿ, êàêòî å â Òóðñêî ñåãà... Âñè÷êèòå íà-ðîäè ùå æèâåÿò â íåÿ ïîä åäíè ÷èñ-òè è ñâÿòè çàêîíè, êàêòî å äàäåíî îò Áîãà äà æèâåå ÷îâåêúò. È çà òóð÷è-íúò, è çà åâðåèíúò è ïð., çà âñè÷êè åä-íàêâî ùå å, ñàìî àêî ïðèïîçíàÿò çà-êîíèòå ðàâíî ñ áúëãàðèíúò. Òàêà ùå å â íàøå Áúëãàðñêî...· (Ëåâñêè 1973: 86, Îáðàçåö íà çàïëàøèòåëíî ïèñìî äî ÷îðáàäæèèòå çà íàáèðàíå íà ñðåä-ñòâà, 1870 ã.).

Áèëè ñà ïî-áëèçî, çàùîòî íå ñàìî ñà ÿ îñúçíàëè, íî ñà òðúãíàëè äà ïîëàãàò æèâîòà ñè çà òàçè ïðàâäà. Ãåíîöèäúò âúðõó áúëãàðèòå, íàñèëñòâåíîòî èì ëèøàâàíå îò äîñòîéíñòâî è ñâîáî-äà, è îñîáåíî ñâîáîäà íà ñúâåñòòà, å òåìà, ïî êîÿòî ëèòåðàòóðíèòå ñïå-

4

êóëàöèè íå èçäúðæàò. Çà ïîëèòè÷å-ñêîòî çàèãðàâàíå è êîìïðîìèñà ïèøå ðÿçêî ñâåòè Íèêîëàé Ñðúáñêè â ïîðå-äèöàòà åñåòà „Íàä Èçòîêà è Çàïàäà“: „Èçïî÷óïèõà êðúñòîâåòå â äîìîâåòå ñè, ïà óâèõà îêîëî ãëàâèòå ñè ÷àë-ìè è çàïî÷íàõà äà ïðàâÿò îìîâåíèÿ (ðèòóàëíî î÷èñòâàíå ïðåäè ìîëèò-âà – á. ì.) è ïî äæàìèè äà ñå êëàíÿò. Òúé òå óäúëæèõà ñ ìàëêî ñâîÿ çåìåí æèâîò, à ÷åñòòà ñè çàâèíàãè çàãóáè-õà. Íå ñå çàñðàìèõà îò Ëàçàðîâàòà êðúâ â Êîñîâî, íî òðúãíàõà ïî ïúòÿ íà áúëãàðñêèòå, ãðúöêèòå è åëèíñêè-òå ïîòóðíàöè. Òóðöèòå áÿõà ïðåä-ñòàâèòåëè íà Èçòîêà íà Áàëêàíèòå, äîêàòî ãè âëàäååõà, à ïîòóðíàöèòå ïðåäñòàâëÿâàò Èçòîêà ñëåä îòòå-ãëÿíåòî íà òóðöèòå. Ïðàâîñëàâíè-òå Áàëêàíè íå ìîãàò äà ñå îòúæäå-ñòâÿâàò ñ òîçè àë÷åí è íàñèëñòâåí Èçòîê, ñ ìîõàìåäàíñòâîòî, êîåòî å þäåî-õðèñòèÿíñêà åðåñ. Áàëêàíèòå òðÿáâà äà ñòîÿò íàä òàêúâ Èçòîê.“

 òîçè áðîé ùå ïðî÷åòåòå çà äå-ëàòà íà âúçðîæäåíñêèòå áóäèòåëè, ïîäðîáíî çà áîðáàòà íà áúëãàðèòå çà öúðêîâíà íåçàâèñèìîñò. Òåêñòîâå çà ñúâðåìåííîòî ðàçáèðàíå íà ñâî-áîäàòà; çà ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà èñëÿì è õðèñòèÿíñòâî îêîëî äíåø-íèòå Áàëêàíè – â èíòåðâþòî ñ Åìèð

Êóñòóðèöà. È çà åäíî ñòðÿñêàùî ÿâëåíèå, íàðå÷åíî „íåöúðêîâíî õðèñ-òèÿíñòâî“, êîåòî ìàêàð âúíøíî è ïî

ìàëêî ïîäñåùà çà ôèëîñîôèÿòà íà

âúçìîæíîòî áúëãàðñêî íåöúðêîâíî è

íåíàöèîíàëíî âúçðàæäàíå, ïðîïîâÿä-

âàíà îò êðèòèöèòå íà èñòèíñêîòî.

Ïðàçíèêúò íà îñâîáîæäåíèåòî íà Áúë-

ãàðèÿ îò òóðñêî ðîáñòâî: ïîðåäíàòà

ðàçëîìíà ëèíèÿ çà áúëãàðèòå. È ïî òîâà

îñâîáîæäåíèå ñå îêàçâàìå íååäèíî-

äóøíè. Çàåäíî ñ äóõîâíî ïðîçîðëèâèòå

èñòîðèöè, èìàìå è „îáåêòèâíè“, êîèòî

ñå îïèòâàò äà ïðåäñòàâÿò ðîáñòâî-

òî êàòî èñòîðè÷åñêà ìèñòèôèêàöèÿ.

Ðàçáèðà ñå – è íàöèîíàëèñòè, êîèòî

îòäàâíà çîâàò ñ ïðåãðàêíàëè ãëàñîâå

„íà îðúæèå“, îñíîâíî èç ñîôèéñêèòå

êâàðòàëè... È íàêðàÿ – ôèëîñîôè, êîèòî

äà êàæàò, ÷å íÿìà íèêàêâî çíà÷åíèå êîè

ñìå è êàê ñå íàðè÷àìå, çà äà áúäåì. Â

êðàéíà ñìåòêà, èìà ëè îñâîáîæäåíèå çà

áúëãàðèòå è íà êàêâà öåíà? Òîâà å âú-

ïðîñúò, ïðåä êîéòî ðàíî èëè êúñíî ñå

èçïðàâÿìå â óñèëèåòî äà ðàçáåðåì ñåáå

ñè. Òóê ùå ñå ñúãëàñÿ ñ êðèòèöèòå – íå-

âúçìîæíî å äà îñâîáîäèø íÿêîãî, êîéòî

å ðîá ïî âúòðåøíî óáåæäåíèå.

Èñòèíàòà? Èñòèíàòà å Õðèñòîñ È âñè÷êî, êîåòî íè âîäè êúì Íåãî.

5

6

ÅÌÈÐ ÊÓÑÒÓÐÈÖÀ:

Áîã å âèäÿë, ÷å Ãî òúðñèõ, è ìå íàìåðè

7

Çàùî â òâîð÷åñòâîòî Âè âè-íàãè ñå îïèòâàòå äà êàæåòå íà õîðàòà èñòèíàòà, äîðè àêî íå å íèêàê ïðèÿòíî?Ïúðâî, àç íàïðàâèõ ôèëìèòå ñè òàêà, ÷å äà íå ñå ñðàìóâàì îò òÿõ ïðåä ðî-äèòåëè, ïðèÿòåëè è ó÷èòåëè. Íèêîãà íå ñúì ìèñëèë, ÷å ùå ïîëó÷à çà òÿõ „Îñêàð“, äâå „Çëàòíè ïàëìè“ â Êàí, „Çëàòåí ëúâ“, „Ñðåáúðíà ìå÷êà·... Åòî, ñåãà òîêó-ùî íàïðàâèõ åäèí äîáúð ôèëì çà õîðàòà. Ñèãóðåí ñúì, ÷å àêî â íà÷àëîòî íà êàðèåðàòà ñè â êèíîòî ñè ïîñòàâèõ çà öåë äà çàñíåìà ôèëìè, êîèòî ùå ïîëó÷àâàò ñàìî íàãðàäè, íèùî íÿìàøå äà ïîñòèãíà.

Èìàõ ìîðàëíèòå ïðèíöèïè, ñ êîèòî ñå íàãúðáèõ è ïîæåëàõ äà êàæà íà õîðàòà èñòèíàòà.

Èíòåðâþ ñ ãîëåìèÿ ñðúáñêè ðåæèñüîð Åìèð Êóñòóðèöà. Çà ìîäåðíèòå õîðà è çàïàäíàòà êóëòóðà, íîâîòî åçè÷åñòâî, âîåííèÿ áèçíåñ è ÷îâåêà îò Èçòî÷íà Åâðîïà. Ðàçãîâîðúò å ïðîâåäåí â Ìîêðà Ãîðà îò Êîíñòàíòèí Êà÷àëèí

8

Çàòîâà ìå ïîçíàâàò è ãëåäàò â öå-ëèÿ ñâÿò. ×îâåøêèÿò æèâîò è öèâè-ëèçàöèÿ íå ìîãàò äà ñå ðàçâèâàò áåç ñèëíè èäåè. Àïàðòàìåíò, êîëà, ïàðè, äîáúð æèâîò – äà, òîâà å íåùî äîáðî. Òåçè ïðèäîáèâêè ñòàâàò ôàëøèâè è êóõè, àêî ñå ïðåâúðíàò â ìèøåíà è ñìèñúë íà öåëèÿ æèâîò. Âñåêè îò íàñ òðÿáâà äà èìà öåë â æèâîòà.

Íóæíà íè å òàêàâà öåë, êîÿòî äà íè âîäè ïðåç æèâîòà, äà íè âîäè äóõîâíî. Íóæíî å äà îï-ðåäåëèì çàäà÷àòà, äà èçáåðåì ñâîÿ ïúò. Ñàìî òîãàâà ìî-æåì äà ïîëó÷èì òîâà, êîåòî èñêàìå.

Èäåÿòà ñàìà ùå íè ïðèâåäå êúì ðå-çóëòàòèòå. Áîãàòèÿò ÷îâåê ìîæå äà ñòàíå äîáúð. Íî àêî òîé ïîñòðî-ÿâà æèâîòà ñè òàêà, ÷å ñàìî çàòîâà äà ìèñëè – êàê äà çàáîãàòåå – òîãà-âà æèâîòúò ìó å áåçñìèñëåí. Âñè÷êî, êîåòî èìà äóõîâíà èäåÿ, äîâåæäà äî ìîìåíòà, â êîéòî íàìèðàø èñòèí-ñêàòà ñè ïîçèòèâíà öåë. Àêî âñè÷êî ñå ïðåîáðúùà ñ ãëàâàòà íàäîëó, òðóä-íî ùå áúäå äà ïîñòèãíåø íåùî äîáðî. Íåîáõîäèìî å äà îïðåäåëèì ñâîÿòà çàäà÷à, äà èçáåðåì íàøèÿ íà÷èí. Ñàìî òîãàâà ìîæåì äà ïîëó÷èì òîâà, êîå-òî èñêàìå. Åäíà èäåÿ ùå íè äîâåäå

äî ðåçóëòàòèòå, ñàìî àêî å ñâúðçàíà ñúñ ñìèñúëà. Ñìèñúëúò ïúê å ñâúðçàí ñ Äóõà.

Ìîäåðíèòå òåõíîëîãèè, èí-òåðíåò âñå ïîâå÷å çàâúð-çâàò ÷îâåêà äî ñåáå ñè. Âñå-êè îò íàñ å ïîä êîíòðîëà íà „ãîëå-ìèÿ áðàò”, ìàêàð è ÷åñòî äà íå ãî îñúçíàâàìå?Äíåñ ñâåòúò å ïúëåí ñ òåõíî-åçè÷-íèöè. Åçè÷åñòâîòî íå å â ïîëçà íà ëè÷ íîñòòà, ðàçáèðà ñå, â åçè÷åñòâî-òî íÿìà ëè÷íîñòè. Õîðàòà ñà ïîä ïîñòîÿí åí êîíòðîë íà ïðîöåñèòå, êîèòî èäâàò îòâúí è èì âëèÿÿò. Êîí-òðîëèðàí å ìîçúêúò èì, âñè÷êè ÷àñ-òè íà òÿëîòî. Âñè÷êî òîâà ñå ñëó÷è íà âñåêè îò íàñ, äîêàòî íèå ñëÿïî ñå ïîñòàâèõìå â ðúöåòå íà íîâèòå òåõ-íîëîãèè. Íå ìîæåì äà êàæåì, ÷å äíåø-íøÿò ÷îâåê æèâåå ïî-äîáðå îò ÷îâå-êà îò åïîõàòà íà Ðåíåñàíñà. Íå ìî-æåì äà êàæåì, ÷å â èíäóñòðèàëíàòà ðåâîëþöèîííà åðà ÷îâåêúò å ïî-äîáðå èëè ïî-çëå îò ÷îâåêà â ñåãàøíîòî âè-ñîêîòåõíîëîãè÷íî îáùåñòâî.

Íî ñúâðåìåííèòå õîðà ñà îñ-òàíàëè áåç äóõîâåí âîäà÷...

9

 òÿõ ñà îñòàíàëè íåäîáðèòå íàìå-ðåíèÿ, ñ êîèòî äà äîìèíèðàò íàä äðó-ãèòå è äà òúðñÿò íà÷èíè äà ãè ïîðîá-âàò. Äà ïîðîáâàò ñâîèòå ñúáðàòÿ. Êàêâî äàâà Áîã íà ÷îâåêà? – Íàëè Òîé ìó äàâà óíèêàëíîñò, êîÿòî ìíîãî áúð-çî ãóáè ñìèñúëà ñè è ïîòúâà â ìàñàòà íà ñåáåïîäîáíèòå. ×îâåêúò íå å ðàç-äåëåí íà äâå ÷àñòè, à íà íÿêîëêî.

Õàé-òåê ÷îâåêúò ñåãà å ïî-ñêëîíåí êúì áèîëîãè÷åí, îò-êîëêîòî êúì äóõîâåí æèâîò.

Íåãî ãî èíòåðåñóâàò ñàìî ìàòåðè-àëíèòå öåííîñòè, òîé å åçè÷íèêúò,

îáçåò îò òåõíîëîãèèòå. È òîçè åçè÷-

íèê ñåãà ïðîòèâîñòîè íà áîæåñòâå-

íèÿ ÷îâåê, çà êîéòî ãîâîðè Äîñòîåâ-

ñêè. Ìíîãî èíòåðåñíî èçñëåäâàíå ñà

ïðîâåëè àìåðèêàíöèòå. Òå èçáèðàëè

íàé-ãîëåìèÿ ïèñàòåë çà âñè÷êè âðå-

ìåíà è íàðîäè. Ïúðâî ìÿñòî çàåë Ëåâ

Òîëñòîé. Äîñòîåâñêè èçîáùî íå ïðè-

ñúñòâà â ñïèñúöèòå èì. Íà òÿõ èì

ïðå÷è äúëáîêèÿò âúçãëåä íà Ôüîäîð

Ìèõàéëîâè÷ çà ÷îâåøêàòà äóøà. Àç

íå èñêàì äà êàæà ëîøî çà Òîëñòîé, íî ïðè Äîñòîåâñêè îòêðèâàìå äóøàòà íà ÷îâåêà è íåãîâèòå íåèç÷åðïàåìè âúçìîæíîñòè. Òîé ðàçãîâàðÿ ñ íàñ è

ñåãà íà ñúâðåìåíåí, ïðîñò è òîëêîâà

íóæåí çà âñåêè îò íàñ åçèê. Òîé ïðèçî-

âàâà êúì äóõîâíîñò.

Ñúâðåìåííèÿò õàé-òåê åçè÷íèê ñå

÷óâñòâà ïî-äîáðå, êîãàòî å ñàìî ïî-

òðåáèòåë è íå çàäàâà âúïðîñè. Òîé

ãóáè èíäèâèäóàëíîñòòà ñè è ñòàâà

÷àñò îò óïðàâëÿâàíàòà òúëïà.  íåãî

íÿìà äóøà. Ñåãà ìíîãî õîðà ñå ïðå-

âðúùàò â õàé-òåê åçè÷íèöè. Ïîäðà-

æàâàíåòî íà çàïàäíàòà, íà ãëîáàëíà-

òà ïëàñòìàñîâà êóëòóðà íå å íàé-äî-

áðîòî íåùî. Íàäÿâàì ñå è íà Çàïàä äà

ñå ñëó÷àò ïðîìåíè, çàùîòî íå ìîæå

äà ñå æèâåå áåç äóõîâíîñò.

Ñâåòúò ñåãà å óñòðîåí òàêà,

÷å ïîñòîÿííî å çàèíòåðåñó-

âàí îò âîéíè. Íåçàâèñèìî îò

òîâà, ÷å â ñúâðåìåííàòà ëèòåðàòó-

ðà è â êóëòóðàòà êàòî öÿëî âîéíèòå

ñå îñúæäàò è ñðåùó òÿõ ñå îáÿâÿâàò

ìíîãî õîðà, ñúâðåìåííèòå âîéíè ñå

ïðåâúðíàõà â ïîñòîÿíåí çëîâåù è ðàç-

ðàñòâàù ñå áèçíåñ, íå ñìÿòàòå ëè?

Òîâà å îãðîìíî ïðåäïðèÿòèå, êîåòî ñå

çàíèìàâà ñ òîâà êàê äà ïå÷åëè íà ãúð-áà íà ÷îâåøêàòà áîëêà. Ñòàíà äóìà çà òîâà â „Úíäúðãðàóíä·. Ìàêàð ÷å òàì ïî-êàçàõ, ðàçáèðà ñå, ñâîÿòà ãëåäíà òî÷êà.

Íàé-îãðîìíîòî ñâåòîâíî ëèöåìå-ðèå å, ÷å òåçè, êîèòî îðãàíèçèðàò âîéíèòå, åäíîâðåìåííî ôèíàíñè-ðàò è àíòèâîåííèòå äâèæåíèÿ.

10

Ñúäáàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî å çàïëå-òåíà â æåñòîêèÿ âúçåë, êîéòî íå ìîæå äà ñå ðàçâúðæå: îò âîéíà êúì ïå÷àëáà, îò ïðèäîáèâêà êúì íîâà âîé-íà. Òàêà ñå ñúçäàâàò êàïèòàëè è îãðî-ìíè ñúñòîÿíèÿ. Ñúâðåìåííèòå âîéíè ñå âîäÿò ïîä ëîçóíãà „Äåìîêðàöèÿ è õóìàííîñò·. Âúâ Âèåòíàì ñà çàãèíàëè 4,5 ìèëèîíà äóøè, â Èðàê âå÷å ñà óáèòè ïîâå÷å îò åäèí ìèëèîí, â Àôãàíèñòàí åæåäíåâíî óìèðàò õîðà è íèå íèêîãà íå íàó÷àâà-ìå èñòèíñêàòà öèôðà íà æåðòâèòå. Òîâà ãîâîðè çà ôàêòà, ÷å êàïèòàëèç-ìúò ïðåäè âñè÷êî å âîåííî ïðåäïðèÿ-òèå. Ðàçáèðà ñå, ÷å ñúì ïðîòèâ âîéíà-òà, íî âèæäàì, ÷å òÿ å ïàðàäîêñàëíî ñâúðçàíà ñ ÷îâåøêàòà èñòîðèÿ è íåé-íîòî òðàãè÷íî ðàçâèòèå.

Ãåðîÿò íà íàøåòî èíòåðâþ òðÿáâà äà áúäå íàðå÷åí ïî íÿêàêúâ íà÷èí. Èìà ôðåíñêè, àìåðèêàíñêè, ðóñêè ðåæèñüîðè. Íî ïðè Âàñ ñëó÷àÿò å îñîáåí – ðîäåí â Ñàðàåâî, êîåòî ñåãà ñå íàìèðà â

Áîñíà. Æèâååòå â Ñúðáèÿ, à ïðåäè

òîâà âúâ Ôðàíöèÿ. Êàê ñå îïðåäåëÿ-

òå Âèå?

Îïðåäåëÿì ñå êàòî ñðúáñêè ðåæèñüîð,

àðòèñò, àâòîð íà êíèãè. Îñâåí òîâà

ñòðîÿ è êúùè, òàêà ÷å ñúì è àðõè-

òåêò. Â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ðàçøèðèõ

êðúãà íà ñâîèòå èíòåðåñè è çàíèìà-íèÿ. Áèõ êàçàë òîâà ïðîñòî: æèâåÿ

è òâîðÿ. Äîðè â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí òâîðÿ, îòêîëêîòî æèâåÿ. Ìîèòå ïðåä-öè ñà ñúðáè. Ìíîãî îò òÿõ ñà èìàëè òóðñêè èìåíà, çàùîòî â òå÷åíèå íà âðåìåòî, â êîåòî Òóðöèÿ å îêóïèðàëà Áîñíà, îãðîìíî ÷èñëî îò ìåñòíèòå õîðà ñà ïðèåëè èñëÿìà. Ìîèòå ïðåäöè ñà èìàëè òóðñêè èìå-íà, íî ñà æèâååëè â Õåðöåãîâèíà è íå ñà áèëè ìþñþëìàíè. Òîâà å òàçè ÷àñò òî Áîñíà, êîÿòî íå å áèëà èçöÿëî ïîä òóðñêè êîíòðîë.

È òàêà, â õîäà íà ñâîÿ æèâîò àç ñå âúðíàõ ìíîãî ëåñíî êúì òîâà, êúì êîåòî ñà ïðèíàäëåæàëè ìîè-òå ïðåäöè – êúì ñðúáñêàòà êóë-òóðíà òðàäèöèÿ. Çà ìåí âúïðî-ñúò çà ïðèíàäëåæíîñòòà å ìíî-ãî çíà÷èì.

Êúì êàêâà êóëòóðà ïðèíàäëåæà? – Ñìÿ-òàì, ÷å êúì ñâåòîâíàòà. Íî â ñâîèòå êîðåíè ñúì íàäúëáîêî â ñðúáñêàòà êóëòóðíà òðàäèöèÿ è ñìÿòàì, ÷å ÿ ïðåíàñÿì è â ñâåòîâíàòà êóëòóðà.

11

Ñåãà ñíèìàòå íîâ ôèëì ñ Ìî-íèêà Áåëó÷è. Òîé ñúùî ðàç-êàçâà çà âîéíàòà â Áîñíà. Èçëåçå äîñòà èíôîðìàöèÿ, ÷å èìà-òå òðóäíîñòè è íå Âè ïîçâîëÿâàò äà çàñíåìåòå ñöåíèòå, â êîèòî å íóæíà ïîìîùòà íà áîñíåíñêàòà àð-ìèÿ.Ïðåäñòàâèòåëÿò íà ìþñþëìàíñêàòà ÷àñò â áîñíåíñêîòî ïðåçèäåíòñòâî Áàêèð Èçåòáåãîâè÷ ñå îáÿâè ïðîòèâ çàñíåìàíåòî íà ôèëìà. Òîé íå å ïðîñ-òî ìþñþëìàíèí, à èñëÿìñêè åêñòðå-ìèñò, ñèí íà Àëè Èçåòáåãîâè÷, êîéòî å îòãîâîðåí çà ìàñîâèòå åòíè÷åñêè ÷èñòêè íà ñúðáè íà òåðèòîðèÿòà íà Áîñíà è Õåðöåãîâèíà.

Åäíî îò ñåìåéñòâàòà, êîèòî áÿõà èçãîíåíè, èçõâúðëåíè îò Ñàðàåâî, å ìîåòî ñåìåéñòâî. Ïðåäè âîéíàòà â Ñàðàåâî æè-âååõà 250 õèëÿäè ñúðáè. Ñåãà îñòàíàõà 2-3 õèëÿäè.

Çà æåñòîêîñòèòå íà ñúðáèòå ãî-âîðÿò â öåëèÿ ñâÿò. Æåñòîêîñòòà å áèëà îò âñè÷êè ñòðàíè. Èìà íåùî ìíîãî âàæíî – òúêìî çà ñúðáèòå òîçè óæàñ çàâúðøè ñ ïúëíî èçãíàíèå.

Êàê ùå ïðîäúëæàò ñíèìêèòå ñåãà, íÿìà ëè äà Âè ïîïðå÷àò? Íå. Âñè÷êî, êîåòî ìè å íóæíî, å ìàëêî îò ñòàðîòî îáîðóäâàíå íà

þãîñëàâñêàòà àðìèÿ. Ïðîáëåìíàòà ïîçèöèÿ å ñàìî îò ñòðàíà íà Áàêèð Èçåòáåãîâè÷, à áîñíåíñêîòî ïðåçè-äåíòñòâî å ðîòàöèîííî. Õúðâàòèòå è ñúðáèòå ìè ïîçâîëèõà äà ñíèìàì, òàêà ÷å ïðîáëåìúò å ðåøåí.

Íà íÿêîëêî ìåñòà Èçåòáåãî-âè÷ Âè íàðè÷à ïðåäàòåë íà ñâîÿ íàðîä?Äà, èñêà ìè ñå äà ïîïèòàì êàêâî íà-

ðè÷àìå ïðåäàòåëñòâî â ñúâðåìåííèÿ

ñâÿò? Â Íþ Éîðê âñåêè äåí ñòîòèöè

ïðåìèíàâàò îò êàòîëèöèçúì â áóäè-

çúì, îò þäàèìúò ïðåìèíàâàò â õðèñ-

òèÿíñòâî è îáðàòíî. Òîâà å ïðîñòî

íîðìàëíî. Íå ìîãàò äà ìè ïðîñòÿò

ôàêòà, ÷å ïðåäè áÿõ àòåèñò, à ñëåä

òîâà ïðèåõ Ïðàâîñëàâèåòî. Íî òîâà

ïîêàçâà íà êàêúâ æèòåéñêè åòàï ñå

íàìèðàò ñàìè. Ìîæå ëè íÿêîé äà ñúäè

è äà íàâëèçà â òàçè ñôåðà íà ÷îâåêà,

êîÿòî å íåãîâîòî ëè÷íî äóõîâíî ïðîñ-

òðàíñòâî?!

Íî ñèãóðíî Èçåòáåãîâè÷ ñå

îïàñÿâà, ÷å àêî ñíèìàòå

ôèëì çà âîéíàòà â Áîñíà,

Âèå íåïðåìåííî ùå ñå äîêîñíåòå

äî ïîëèòèêàòà è ùå ïðåäñòàâèòå

ñâîÿ ïîãëåä çà ñúáèòèÿòà?

Çíàåòå ëè, ìîÿò ôèëì ðàçêàçâà ñàìî

çà õîðàòà. Ñàìî çà òÿõ ñíèìàì ôèë-

ìè è âñè÷êè çíàÿò òîâà. Òàêà å áèëî,

òàêà è ùå ñè îñòàíå. Ñïîìíåòå ñè

ìîÿ ôèëì „Æèâîòúò å ÷óäî·. Òîé å çà ëþáîâòà íà ñðúáñêè þíîøà êúì ìþ-ñþëìàíñêî ìîìè÷å. Íàðåêîõà ãî ïðî-

12

ïàãàíäà. Èìàøå åäíà äåìîíñòðàöèÿ â Ñàðàåâî, íà êîÿòî èñëÿìúò áåøå íàðå÷åí íàé-äîáðàòà ðåëèãèÿ, êîÿòî â êðàéíà ñìåòêà ùå ïîáåäè ñâåòà.  Áîñíà æèâåÿò ìþñþëìàíè, êàòî-ëèöè, ïðàâîñëàâíè, òîâà å â ñðåäàòà íà Åâðîïà. Èñêà ìè ñå äà âìåòíà íåùî, êîåòî å ñâúðçàíî ñúñ ñåãàøíàòà ñèòóàöèÿ â Óêðàéíà è îò÷àñòè â Èçòî÷íà Åâðîïà. Âúâ „Âîéíà è ìèð· íÿêîè ãåðîè, çíàåùè ïðåêðàñíî ôðåíñêè, ñåäÿò è ðàçñúæ-äàâàò – åòî, ñêîðî ùå äîéäå Íàïîëå-îí, òîé ùå èçìåíè ëèöåòî íà Ðóñèÿ, ùå íàïðàâè æèâîòà ïî-öèâèëèçîâàí.

Òî÷íî òàêà è â ëèòåðàòóðàòà, è â æèâîòà èìà ìíîãî õîðà, êîèòî ñìÿòàò, ÷å èìåííî çàïàäíîåâðîïåéöè-òå ìîãàò äà ïðîìåíÿò òåõíèÿ æèâîò êúì ïî-äîáðî. Ìèñëÿ, ÷å òîâà å îãðîìíà ãðåøêà. Òîâà, êîåòî íè áëàçíè, å åäíà äîáðå ïðåäñòàâåíà èäåîëîãèÿ. Õîëè-âóä äîáðå íè ïîêàçâà êàê ôóíê-öèîíèðà òÿ.

Çàïàäíîòî îáùåñòâî íå ïðèçíàâà

åäèí ïðîñò ôàêò: ÷å âèå ìîæåòå äà

ñå îòëè÷àâàòå è äà áúäåòå ðàçëè÷íè,

äà èìàòå îòëè÷íè ïðèâè÷êè, è – íàé-

âàæíîòî – äðóã ïîãëåä êúì èñòîðèÿ-

òà. Äà èçòðåáÿò íàøàòà èíäèâèäóàë-

íîñò êàòî õîðà áè èìàëî ñìúðòîíîñ-íè ïîñëåäèöè. Îò äðóãà ñòðàíà, çàïàäíèÿò êîðïîðà-òèâåí ñâÿò å íàïúëíî ãîòîâ äà äîéäå â Ñèáèð, çà äà ó÷àñòâà â óñâîÿâàíåòî íà ïðèðîäíèòå áîãàòñòâà. Íî äîðè àêî çàïàäíèòå êîìïàíèè ñå ïîÿâÿò â Ñèáèð, òå íÿìà äà íàïðàâÿò ñèáèð-ñêèÿ æèâîò ðàçëè÷åí.

Ïîíÿêîãà å ïî-äîáðå äà áúäåø ïàñòèð è äà ïàñåø îâöå, âìåñ-òî äà èìàø ïîðøå è äà æèâå-åø çà ñìåòêà íà îïëÿ÷êîñàíè-òå è ïðîäàäåíè íà äðóã ðåñóð-ñè íà ñâîÿòà ñòðàíà.

Ðàçáèðà ñå, ãðóáî ñðàâíåíèå. Íî èñêàì äà êàæà, ÷å âèíàãè ùå èìà æåëàåùè äà

áðúêíàò ïî-íàäúëáîêî, äà èìàò ñâîé

ïðîöåíò, ïî-äîáðè óñëîâèÿ íà æèâîò.

Èçâåñòíî âðåìå æèâååõòå

âúâ Ôðàíöèÿ, áëèçî äî Ïà-

ðèæ, à ñåãà ñå ïðåìåñòèõòå

â Ñúðáèÿ.  ñúùîòî âðåìå ÷åñòî

ïúòóâàòå â äðóãè åâðîïåéñêè ñòðà-

íè. Êàê ñïîðåä Âàñ èçãëåæäà æèâî-

òúò â Åâðîïà ñåãà?

Äà, çàæèâÿõ â ñåëî êðàé ãîðàòà. Íàìè-

ðàì, ÷å è â Åâðîïà íå å ïðîñòî. Ñúùî

èìà ìíîãî òðóäíîñòè. Êîãàòî êðè-

13

òèêóâàì çàïàäíàòà âúíøíà ïîëèòè-êà, êðèòèêóâàì èìåííî ïîëèòèêàòà. Ñòàíäàðòèòå íà æèâîòà íà çàïàäíè-òå õîðà, ðàâíèùåòî íà çàùèòåíîñò-òà íà õîðàòà, ñïðàâåäëèâîñòòà – òàì å ìíîãî ïî-âèñîêà, îòêîëêîòî íà Èçòîê. Çàêîíîâàòà ñèñòåìà íà Çàïàä, ðàçáèðà ñå, çàùèòàâà õîðàòà äîáðå.

À íà íàñ íè å íóæíî âñè÷êî äà ñè ñòðîèì ñàìè. È ùå áúäà íàé-ùàñòëèâèÿò ÷îâåê, àêî âèäÿ òîâà äà ñå ñëó÷âà.

Ðàçáèðà ñå, ÷å Åâðîïà å ëþëêà çà êóë-òóðàòà, ôàíòàñòè÷íî ìÿñòî, êúäåòî ìîæå ïðåêðàñíî äà ñå æèâåå, êúäåòî ìîæå äà ñå ïîñåäè íà ÷àøêà êàôå... Äà, íàïðèìåð â Ïàðèæ. È òàì èìà ðåàëíè òðóäíîñòè, âñå ïàê – â ìîìåíòà òàì èìà 150 000 áåçäîìíè. Âúïðåêè òîâà àç îáè÷àì Çàïàäà. Îò âðåìåòî íà Âúçðàæäàíåòî çàïàäíèÿò ñâÿò å ñúç-äàë ìíîãî, òîé èìà îãðîìíè êóëòóðíè è òåõíîëîãè÷íè çàâîåâàíèÿ. Íî òåõíè-ÿò ìîäåë çà ñâåòà è ïîëèòè÷åñêèÿò ìîäåë ñà îñòàðåëè. Ïîñëåäíèòå ñâå-òîâíè ñúáèòèÿ ìå êàðàò äà ìèñëÿ, ÷å çàïàäíèÿò ñâÿò òúðñè ïúòèùà êúì íîâè êîëîíèè.

È êàêâî îùå ïðàâèòå, îñâåí ôèëì çà âîéíà è ëþáîâ ñ Ìî-íèêà Áåëó÷è? Ñòàíà äóìà, ÷å ïèøåòå êíèãà çà Äîñòîåâñêè?Ïèøà ðîìàí çà Äîñòîåâñêè, äà. È òúêìî èçëåçå îùå åäíà ìîÿ êíèãà, â

êîÿòî âëèçàò îñåì ðàçëè÷íè íîâåëè. Ðàáîòÿ óñèëåíî íàä ôèëìà „Ëþáîâ è âîéíà·, çíàåòå, ñ Ìîíèêà Áåëó÷è.  íåãî ñà âïëåòåíè òðè ïðèò÷è: â ïî-ñëåäíàòà îò òÿõ ñàì èãðàÿ ðîëÿòà íà ìîíàõà, âèæäàòå, ïóñíàë ñúì è áðàäà çàòîâà... Ôèëìúò ùå áúäå ïðåäñòà-âåí â Êàí ïðåç ìàé 2014 ã.

Ñúãëàñåí ëè ñòå ñ ãëåäíàòà òî÷êà, ñïîðåä êîÿòî ÷îâå-êúò å äëúæåí âèíàãè, ïðåç öåëèÿ ñè æèâîò äà òúðñè èñòèíà-òà, äà ñå ñúìíÿâà, äà ñå îòêàçâà îò ïðåäèøíèòå ñè çàáëóäè, çà äà íàìåðè íîâè... È àêî å òàêà, ñ êàêâî äíåøíè-ÿò Êóñòóðèöà ñå îòëè÷àâà îò ÷îâå-êà, êîéòî å áèë ïðåäè 30 ãîäèíè? Íå, íå ñå îòëè÷àâà ìíîãî. Òîé å âñå ñúùèÿò ñòðàñòåí ÷óäàê.

Èñêàòå äà êàæåòå, ÷å âñè÷êè çàáëóäè è ãðåøêè íà ìëàäîñò-òà ñà ñè îñòàíàëè ñ Âàñ?Íå, ðàçáèðà ñå, íå. Ñòàðàÿ ñå äà ïàçÿ âÿðàòà ñè â Áîãà è âèñîêèòå ìîðàëíè ïðèíöèïè. Áîã å âèäÿë, ÷å ñúì Ãî òúð-ñèë, Òîé ìå íàìåðè è ìè ïîìîãíà äà Ãî âèäÿ. Íà Íåãî äúëæà ôàêòà, ÷å îò-êàêòî ñå ïîìíÿ, ïðàâÿ ñàìî íåùàòà,

êîèòî èñòèíñêè îáè÷àì. Âèå çíàåòå

ëè, êîëêî ìàëêî õîðà ñå çàíèìàâàò â

æèâîòà ñè ñ èçêëþ÷èòåëíî ëþáèìè-

òå ñè íåùà?! Àç ñúì îò òåçè ðåäêè

ùàñòëèâöè è ñúì áåçêðàéíî áëàãîäà-

ðåí çà òîâà.

Ïðåâîä Äàðèÿ Çàõàðèåâà

14

СВЕТЛИТЕ ПРИМЕРИ ОТ ВРЕМЕТО

ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ ÅÊÇÀÐÕÈß

Ìàðãàðèòà Äðóìåâà

15

Áëèçêèòå ñúáèòèÿ â áúëãàðñêàòà ñòîëèöà ïðåç ïî-ñëåäíàòà ãîäèíà, ïðîòåñòèòå è ìàñîâèòå äâè-æåíèÿ, ëèïñàòà íà äèàëîã ñ óïðàâëÿâàùèòå, äî-ñàäàòà îò áóêñóâàíåòî íà åäíî ìÿñòî è èçëèòàùèòå åäíîïîñî÷íî ñàìîëåòè ñ ìíîãî áúëãàðè îò ñòðàíàòà íè êúì öåëèÿ ñâÿò èçâèêâàò ëè÷íî ó ìåí íåîáõîäèìîñòòà îò ñâåòëè ïðèìåðè, â êîèòî ëèäåðèòå èìàò áåçñïîðåí àâòîðèòåò ñðåä áúëãàðèòå, à íàðîäúò èçëèçà ïî óëèöè-òå â òÿõíà çàùèòà. Òàêúâ ïðèìåð íàìèðàì â åïîõàòà íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå â Öàðèãðàä, â öúðêîâíîòî äâè-æåíèå çà íåçàâèñèìà öúðêâà ïðåç 70-òå ãîäèíè íà XIX â., êîåòî ïðåäøåñòâà íàöèîíàëíîòî íè îñâîáîæäåíèå. Èìàì íóæäà äà ñè ïðèïîìíÿ êàêâà áèòêà å áèëà äà ÿ èìà Áúëãàðèÿ, íà ôîíà íà ïðîäúëæàâàùîòî ðàçïèëÿâàíå íà íàðîäà íè â Åâðîïà è ïî âñè÷êè êîíòèíåíòè, êàê ëèäåðè-òå èçâúðøâàò íàðîäíèòå äåëà áåçêîìïðîìèñíî, âúïðåêè çàòî÷åíèÿòà è ãîíåíèÿòà, áåç ëè÷íè ñìåòêè è ïîäìîëíè òúðãàøêè ñúãëàøåíèÿ. Çàùîòî àêî òîâà å áèëî, çíà÷è å âúçìîæíî îòíîâî äà íàìåðèì íåâèííèòå ñåìåíà, ñêðèòè íÿêúäå äúëáîêî â íàñ êàòî íàöèÿ, áåç êîèòî íå áèõìå ìîã-ëè äà ñå ãëåäàìå â î÷èòå ñ äîñòîéíñòâî è ÷åñò – äóìè ïîçàáðàâåíè â áúëãàðñêîòî ïîëèòè÷åñêî è ìîðàëíî ïðîñ-òðàíñòâî â íàøåòî ñúâðåìèå.

15

16

Äúëáîêèÿò ñìèñúë íà áîðáàòà çà ñà-ìîñòîÿòåëíà Áúëãàðñêà öúðêâà îçíà-

÷àâà áîðáà çà ïðèçíàâàíå íà áúëãàð-

ñêàòà íàðîäíîñò, êàòî ñïåöèôè÷íà

ïðîÿâà íà áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíà ðå-

âîëþöèÿ. Çàïî÷íàëà ñòèõèéíî ñðåùó

èçäåâàòåëñòâàòà, ñèìîíèÿòà, êîðóï-

öèÿòà è ãðàáåæèòå íà ãðúöêèòå ôàíà-

ðèîòè âúâ âñè÷êè îáëàñòè ñ áúëãàðñêî

íàñåëåíèå â ðàìêèòå íà Îñìàíñêàòà

èìïåðèÿ, áîðáàòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä

ïðåðàñòâà â îðãàíèçèðàíî íàöèîíàëíî

äâèæåíèå ñ ÿñíà ïðîãðàìà, ÷èéòî áåç-

ñïîðåí ëèäåð å öàðèãðàäñêàòà áúëãàð-

ñêà öúðêîâíà îáùèíà.

Ïðåç âòîðàòà ÷åòâúðò íà XIX âåê â

òóðñêàòà ñòîëèöà æèâåÿò áëèçî 30

000 áúëãàðè, ïðåäèìíî çàíàÿò÷èè è

òúðãîâöè, êîèòî äî 40-òå ãîäèíè íå

ñà îáåäèíåíè îò îáù äóõîâåí è êóë-

òóðåí æèâîò è íÿìàò îáùè íàöèîíàë-

íè èäåè è öåëè. Ã. Ñ. Ðàêîâñêè âèæäà ó

òÿõ ñúâñåì „óãàñíàë íàðîäåí äóõ·. Íà

òóðñêè è ãðúöêè åçèê òå êîìóíèêè-

ðàò åæåäíåâíî â ñâîèòå ñòîïàíñêè

äåéíîñòè è òàêà ñå ñëèâàò ñ ìíîãî-

ëèêàòà ñðåäà íà ñòîëè÷íèÿ æèâîò.

Ïîñòåïåííî ñå ôîðìèðà êðúãúò íà

áúëãàðñêàòà èíòåëèãåíöèÿ è ñå îá-

ðàçóâà áúëãàðñêàòà öàðèãðàäñêà êî-

ëîíèÿ, êîÿòî ñå ïðåâðúùà â ðúêîâîäåí

öåíòúð íà äâèæåíèåòî çà íåçàâèñèìà

áúëãàðñêà öúðêâà.

Êàêòî òâúðäè ïðîô. ä-ð Ïåòúð Íèêîâ „ïúðâèòå íàøè äåÿòåëè ïî âúçðàæäà-

íåòî áèëè ïúðâîíà÷àëíî âúçòîðæåíè åëèíè·. Ñúñ ñúçäàâàíåòî íà ãðúöêàòà äúðæàâà ïðåç 1830 ã., çàïî÷âà ïðîïà-ãàíäà íà ãðúöêàòà „ìåãàëè èäåÿ· çà èçãðàæäàíå íà åäíà ãðàìàäíà ãðúöêà èìïåðèÿ ïî ïîäîáèå íà íÿêîãàøíàòà Âèçàíòèÿ, êîÿòî äà îáõâàíå öåëèÿ Áàë-êàíñêè ïîëóîñòðîâ, Ìàëà Àçèÿ è äîðè Åãèïåò. Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ îôèöèàëíî ñòàâà èíñòðóìåíò çà îñú-ùåñòâÿâàíå íà ãðúöêèòå íàöèîíàëèñ-òè÷åñêè èíòåðåñè, ñòðåìåéêè ñå äà åëèíèçèðà ñëàâÿíñêîòî ïðàâîñëàâíî íàñåëåíèå â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ.  öÿëà Áúëãàðèÿ ñå îòâàðÿò äîáðå óðå-äåíè ãðúöêè ó÷èëèùà, â öúðêâèòå ñå ïðîïîâÿäâà åâàíãåëèåòî íà ãðúöêè åçèê. Áúëãàðèòå æèâåÿò ïîä äâîéíî ðîáñòâî è àêî è äà âèæäàò ñâåòëèíêà â òóíåëà ñëåä èçäàâàíåòî íà Ãþëõàí-ñêèÿ õàòèøåðèô îò 3 íîåìâðè 1839 ã., ïî-êúñíî è íà Õàòèõóìàþíà (1856) – èçðàç íà ñòðåìåæà íà Âèñîêàòà Ïîðòà çà ðåôîðìè, Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàð-øèÿ îñòàâà òâúðäî è ïîñëåäîâàòåëíî ãëóõà çà áúëãàðñêèòå èñêàíèÿ. Óïîðè-òîñòòà íà Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàð-øèÿ ïîðàæäà ïúðâîíà÷àëíî ñïîíòàíåí ïðîòåñò ñðåä áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå çà çàìåíÿíå íà ãðúöêîòî äóõîâåíñòâî ñ áúëãàðñêî, êîéòî ïðåðàñòâà â ãîëÿ-ìî äâèæåíèå êúì íàðîäíî îñúçíàâàíå è ñàìîîïðåäåëåíèå.

Ãðúöêàòà „ìåãàëè èäåÿ· è áúëãàðñêîòî äâèæåíèå èìàò ïðîòèâîïîëîæíè ïî-ñîêè, êîåòî íåìèíóåìî âîäè äî ìíîãî

16

17

ñáëúñúöè â ïðîäúëæåíèå íà äåñåòèëå-òèÿ, íà ïîëåòî íà äèïëîìàöèÿòà ÷ðåç ïðîøåíèÿ è àíãàæèðàíå âíèìàíèåòî íà Âåëèêèòå ñèëè, êîèòî èìàò ñâîè ïðåäñòàâèòåëñòâà â Öàðèãðàä. Ïðè âñå, ÷å íàðîäíîòî áúëãàðñêî äâèæå-íèå îáõâàùà åäíà îãðîìíà òåðèòîðèÿ ñ áúëãàðñêî íàñåëåíèå, îïðåäåëåíà îò ôåðìàíà íà Âèñîêàòà ïîðòà ïî-êúñ-íî êàòî Áúëãàðñêà åêçàðõèÿ, èìåííî òóðñêàòà ñòîëèöà ñòàâà öåíòúð íà âñåíàðîäíèÿ óñòðåì êúì äóõîâíà ñâî-áîäà. Áúëãàðñêàòà öúðêîâíà îáùèíà â Öàðèãðàä êîíöåíòðèðà â ñåáå ñè è ñïëîòÿâà íàðîäíèòå ñèëè, ëè÷íîñòè-òå, ïðåìèíàëè ïðåç áåçêîìïðîìèñíî îòñòîÿâàíå íà áúëãàðñêèòå ïîçèöèè ñ öåíàòà íà àíàòåìè è çàòî÷åíèÿ.  ñúðöåòî íà íàñòîÿùàòà Îñìàíñêà èìïåðèÿ, à òîâà å è ñúðöåòî íà áè-âøàòà Âèçàíòèéñêà èìïåðèÿ, ÷èéòî äóõ ãúðöèòå ñå îïèòâàò äà ñúæèâÿò è íàñèòÿò ñ íîâè ñèëè, ñå îñúùåñòâÿ-âà ðåàëíàòà åæåäíåâíà ïîëèòè÷åñêà àêòèâíîñò íà öàðèãðàäñêàòà áúëãàð-ñêà öúðêîâíà îáùèíà, â íåïðåêúñíàò êîíòàêò ñ ïðåäñòàâèòåëñòâàòà íà Âåëèêèòå ñèëè.

Äî èçäàâàíåòî íà ñóëòàíñêèÿ ôåðìàí çà Áúëãàðñêàòà åêçàðõèÿ ïðåç 1870 ã. Öàðèãðàäñêàòà áúëãàðñêà îáùèíà ùå îñúùåñòâÿâà àêòèâíè êîíòàêòè ñ áúëãàðèòå îò ñòðàíàòà è ùå ðúêîâî-äè òÿõíàòà äåéíîñò. Ñïëîòÿâàíåòî íà öàðèãðàäñêàòà áúëãàðñêà êîëîíèÿ â åäíî çäðàâî öåíòðàëíî íàöèîíàëíî

ÿäðî å îò ðåøàâàùî çíà÷åíèå çà êðàé-íàòà ïîáåäà íà äâèæåíèåòî çà ñàìîñ-òîÿòåëíà Áúëãàðñêà öúðêâà, ïîíåæå áîðáàòà èçèñêâà âîäà÷è, êîèòî äà ñú-áåðàò ðàçïðúñíàòèòå íàðîäíè ñèëè.  íà÷àëîòî íà XIX âåê â íåÿ èçïúêâàò êíÿç Ñòåôàí Áîãîðèäè è Âàñèëàêè Âå-ëèêîâ – ãîëåìè òóðñêè ñàíîâíèöè, êîè-òî ðÿäêî íàïîìíÿò çà áúëãàðñêèÿ ñè ïðîèçõîä; áîãàòèòå òúðãîâöè Ñòîÿí ×àëúêîâ, áðàòÿ Òúï÷èëåùîâè, áðàòÿ Ãåøîâè è äð. Òàì æèâåÿò è âëèÿòåëíè-òå áúëãàðñêè åñíàôè, îñîáåíî îðãàíè-çèðàíèòå ïî âîåííîìó îêîëî 1000 áúë-ãàðñêè øèâà÷è, êîèòî æèâåÿò â ò.íàð. „Õàìáàð· è øèÿò äðåõè çà òóðñêàòà âîéñêà. Áúëãàðñêèòå òúðãîâöè èìàò êàíòîðè â öåëèÿ ãðàä, íî ãëàâíîòî èì ñåäàëèùå å Áàëêàïàí õàí êðàé Çëàòíèÿ ðîã îêîëî ìîñòà Ãàëàòà.  Öàðèãðàä ïî òîâà âðåìå ó÷àò Ðàêîâñêè, Êðúñòåâè÷, Äîáðîïëîäíè, Áîãîðîâ è äð.

Èñòèíà å, ÷å òîâà å ïåðèîä íà çàñèëå-íà äåéíîñò è îò ñòðàíà íà áúëãàðñêà-òà åìèãðàöèÿ â Ðóñèÿ è Âëàøêî. Îùå

Êàðòà íà Áúëãàðñêàòà åêçàðõèÿ (1870-1913).

17

18

â íà÷àëîòî íà XIX âåê òÿ çàðàáîòâà çà áúëãàðñêîòî ïðîñâåòíî äåëî â ïðå-äåëèòå íà ðîäèíàòà, çà èçãðàæäàíå íà áúëãàðñêè ó÷èëèùà è ñúçäàâàíå íà íîâîáúëãàðñêà êíèæíèíà.  áúëãàð-ñêîòî ìèçåðíî êèëèéíî ó÷èëèùå ñå èç-âúðøâàò ðåâîëþöèîííè ïðîìåíè – ä-ð Ïåòúð Áåðîí èçäàâà „Ðèáíèÿ áóêâàð· (1824), îòêðèâàò ñå áúëãàðñêè ó÷èëè-ùà è ÷èòàëèùà â ïî÷òè âñè÷êè áúë-ãàðñêè ãðàäîâå, ïîðàäè êîåòî ñå ñïèðà ïðîöåñúò íà îáåçáúëãàðÿâàíå è ñå ñúç-äàâàò óñëîâèÿ çà âúçðàñòÿâàíå íà íî-âàòà ðîäíà áúëãàðñêà èíòåëèãåíöèÿ.

Ñëàâÿíîôèëñêîòî äâèæåíèå â Ðóñèÿ

íàáèðà ñèëà, ñú÷èíåíèÿòà íà Þðèé Âå-

íåëèí âúçïëàìåíÿâàò ïàòðèîòè÷íèòå

÷óâñòâà íà ìíîãî âëèÿòåëíè áúëãàðè,

ñúçäàäåíèòå åìèãðàíòñêè îðãàíèçà-

öèè çà ïîäïîìàãàíå íà áúëãàðñêîòî

ïðîñâåòíî äåëî (ñâåòñêè ïàðàëåë íà

äâèæåíèåòî çà öúðêîâíà íåçàâèñè-

ìîñò) áåçñïîðíî èìàò ñâîåòî çíà÷å-

íèå è ñå âëèâàò â áúëãàðñêîòî äâèæå-

íèå çà ñàìîñòîÿòåëíà Áúëãàðñêà öúðê-

âà, íî öåíòúðúò å â Öàðèãðàä – òàì,

êúäåòî ñå âîäè áîðáàòà î÷è â î÷è ñ

ãðúöêèòå íàöèîíàëèñòè÷åñêè ñèëè, â

àðåàëà íà Âèñîêàòà ïîðòà, Öàðèãðàä-

ñêàòà ïàòðèàðøèÿ è ÷óæäåñòðàííèòå

ïðåäñòàâèòåëñòâà íà Âåëèêèòå ñèëè.

Îñîáåíà çàñëóãà çà íàöèîíàëíîòî ðàçäâèæâàíå è ñïëîòÿâàíå íà öàðè-ãðàäñêèòå áúëãàðè èìà Íåîôèò Áîç-âåëè – èäåéíèÿò ó÷åíèê íà Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè, åäíà îò íàé-áîðáåíèòå

è åðóäèðàíè ëè÷íîñòè ïî âðåìå íà Áúëãàðñêîòî âúçðàæäàíå. Ïîëó÷èë ñîëèäíî îáðàçîâàíèå â Õèëåíäàðñêèÿ ìàíàñòèð â Ñâåòà ãîðà, òîé ïîâå÷å îò 20 ãîäèíè ñå çàíèìàâà èçöÿëî ñ ó÷èòåëñêà, êíèæîâíà è ïðîïîâåäíè-

÷åñêà äåéíîñò â Ñâèùîâ è Òúðíî-âî, àâòîð å íà 6 ó÷åáíèêà çà áúë-ãàðñêèòå ó÷èëè-ùà. Íåîôèò Áîç-âåëè å íàäàðåí ñ îãíåí òåìïåðà-ìåíò, íåèç÷åð-ïàåìà åíåðãèÿ è

íåîáóçäàíà ñìåëîñò.  íåãîâî ëèöå áúëãàðèòå îò Òúðíîâñêàòà åïàðõèÿ âèæäàò ñâîÿ ïëàìåíåí âîäà÷, êîéòî å îáçåò îò èäåÿòà çà áúëãàðñêè âëà-äèöè â áúëãàðñêèòå åïàðõèè. Çàòîâà èçïðàùàò äåëåãàöèÿ â Öàðèãðàä îò èìåòî íà 16 áúëãàðñêè êàçè (îêîëèè) äî Âèñîêàòà ïîðòà è Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ çà ñìÿíàòà íà ãðúöêèÿ ìèòðîïîëèò â Òúðíîâî ñ Íåîôèò Áîç-âåëè. Òîâà å ïúðâàòà îðãàíèçèðàíà ïðîÿâà íà áúëãàðèòå â òÿõíàòà áîð-áà çà Áúëãàðñêà öúðêâà, ïîäêðåïåíà îò öàðèãðàäñêàòà áúëãàðñêà êîëîíèÿ. Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ ðåàãèðà îñòðî, îáâèíÿâà Íåîôèò Áîçâåëè â íå-ïîä÷èíåíèå è ïðåç åäíà òúìíà íîù íà 1841 ã. òîé å îòâåäåí íà çàòî÷åíèå â Õèëåíäàðñêèÿ ìàíàñòèð. Ñëåä îêîëî 3 ãîäèíè òîé óñïÿâà äà èçáÿãà è ñå óñ-òàíîâÿâà â Öàðèãðàä ïðè áúëãàðñêèòå

18

Íåîôèò Áîçâåëè

19

øèâà÷è â „Õàìáàðà·, êúäåòî â ñïåöèàëíà ñòàÿ ïðîïîâÿäâà è èçâúðøâà áîãîñëóæåíèÿ íà áúëãàðñêè åçèê.

Íåîôèò Áîçâåëè å àâòîð íà îáøèðåí ìåìîðàíäóì äî Âè-ñîêàòà ïîðòà, êîéòî å ñâîå-îáðàçíà ïðîãðàìà çà èçáèðà-íå íà àðõèåðåè îò ñðåäèòå íà áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå, çà áúëãàðñêî ó÷àñòèå â ñúäèëè-ùàòà, çà ñâîáîäíî îòêðèâàíå íà áúëãàðñêè ó÷èëèùà â Îñ-ìàíñêàòà èìïåðèÿ è ñâîáîäíî ïå÷àòàíå íà êíèãè íà áúëãàðñêè åçèê. Òÿ ñúäúðæà îùå èñêàíå çà ñúñòàâÿíå íà áúëãàðñêà äåïóòàöèÿ, íåçàâèñèìà îò Ïàòðèàðøèÿòà, êîÿòî äà èçëàãà ïðÿêî íà Âèñîêàòà ïîðòà íóæäèòå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä, êàêòî è â ñèíîäà äà ó÷àñòâàò òðèìà áúëãàðè âëàäèöè. Ïðåç 40-òå ãîäèíè íà 19 â., â óñëîâè-ÿòà íà òåæêî ðîáñòâî, òîé ñå îêàç-âà çðÿë èäåîëîã íà ìàùàáíî íàðîäíî äâèæåíèå, îðãàíèçàòîð, ïîëèòèê, òàê-òèê, äèïëîìàò.

Ïî ñúùîòî âðåìå ïîäîáåí ïî ñúäúðæà-íèå ìåìîðàíäóì ïîäàâà è ñïîäâèæíè-êúò ìó Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè, íàé-ãîëÿìàòà ôèãóðà â íàøåòî öúðêîâíî Âúçðàæäàíå, êîéòî ïðèáàâÿ èñêàíå çà ïðèçíàâàíå íà áúëãàðñêèÿ åçèê â ó÷è-ëèùàòà è öúðêâèòå, ôèêñèðàíå çà-ïëàòèòå íà àðõèåðåèòå, èçäàâàíå íà áúëãàðñêè âåñòíèê â òóðñêàòà ñòî-ëèöà è äð. Íåîôèò Áîçâåëè è Èëàðèîí

Ìàêàðèîïîëñêè ïîëó-÷àâàò ïúëíîìîùíî äà ïðåäñòàâëÿâàò öàðèãðàäñêàòà áúë-ãàðñêà êîëîíèÿ è öåëèÿ áúëãàðñêè íà-ðîä ïðåä Âèñîêàòà ïîðòà è ïàòðèàð-øèÿòà. Ïîðàäè òîâà ñòàâàò ïðèöåëíà òî÷êà âúâ âíèìà-íèåòî íà ïàòðèàð-øèÿòà, êîÿòî ïðåç 1845 ã. ãè èçïðàùà

íà çàòî÷åíèå â Àòîí.  Õèëåíäàðñêèÿ ìàíàñòèð Íåîôèò Áîçâåëè ïðîäúëæà-âà äà ïèøå ïðîòèâ ôàíàðèîòèòå è íàïèñâà çàáåëåæèòåëíîòî ñè ñú÷èíå-íèå „Ìàòè Áîëãàðèÿ·, íî ïîðàäè èçêëþ-÷èòåëíî òåæêèòå óñëîâèÿ íà æèâîò êàòî „ñìåðòåëíî ñòðàäàù· óìèðà ïðåç 1848 ã. Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè îñòàâà çàòî÷åí äî 1850 ã., êîãàòî å ðåàáèëèòèðàí ÷ðåç õîäàòàéñòâîòî íà ðóñêèÿ ïúòåøåñòâåíèê Àíäðåé Ìóðàâüîâ è îòíîâî ñå óñòàíîâÿâà â Öàðèãðàä.

Ïðåç òîâà âðåìå áúëãàðèòå â òóðñêà-òà ñòîëèöà ñå àêòèâèçèðàò çà ïî-ñòðîÿâàíåòî íà áúëãàðñêè õðàì íà÷å-ëî ñ áúëãàðñêè åïèñêîï – ïî èíèöèàòè-âà íà Àëåêñàíäúð Åêçàðõ è ñ ïîìîùòà íà Ñòåôàí Áîãîðèäè, à âúâ ôåðìàíà å íàïèñàíî èìåòî „áóëãàð-ìèëèòàíå· âìåñòî îáùîòî íàèìåíîâàíèå „ðóì-ìèëåò·, ñ êîåòî îôèöèàëíî ñå ïðè-

19

Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè

20

çíàâà ñúùåñòâóâàíåòî íà áúëãàðèòå êàòî ñàìîñòîÿòåëåí íàðîä. Ñëåä êàòî âå÷å èìàò ñðåäèùå – õðàìà „Ñâ. Ñòåôàí·, îòêðèò è îñâåòåí ïðåç 1849 ã., öàðèãðàäñêèòå áúëãàðè îáðà-çóâàò ñâîÿ öúðêîâíà îáùèíà ñúñ ñâîé ïå÷àò è óñòàâ, äåéñòâàùà êàòî îôè-öèàëíî ïðèçíàòà áúëãàðñêà îðãàíèçà-öèÿ, êîÿòî çàñòàâà íà÷åëî, ñïëîòÿâà è îðãàíèçèðà âñè÷êè äîòîãàâà ðàçïî-êúñàíè, ïðúñíàòè è çàòîâà ñëàáè îò-

äåëíè ñòðåìåæè íà áúëãàðñêèÿ íàðîä.

Áîðáàòà îáõâàùà âñè÷êè òåðèòîðèè

ñ áúëãàðñêî íàñåëåíèå è ñúäåéñòâà çà

ñïëîòÿâàíåòî è êîíñîëèäèðàíåòî íà

áúëãàðñêàòà íàöèÿ. Áúëãàðñêàòà öúð-

êîâíà îáùèíà ñúäåéñòâà çà îòêðèâà-

íåòî íà ó÷èëèùå çà áúëãàðñêè äóõîâ-

íèöè è ïå÷àòíèöà, êîÿòî äà èçäàâà

áúëãàðñêè âåñòíèöè è êíèãè. Òàêà

çàïî÷âà äà èçëèçà „Öàðèãðàäñêè âåñò-

íèê·, èçäàâàí îò Àëåêñàíäúð Åêçàðõ,

êîéòî ïîäàâà äî Âèñîêàòà ïîðòà ïðî-

øåíèå ñ ïðåäëîæåíèÿ äà ñå ïîçâîëè

íà áúëãàðèòå äà ñòðîÿò íàâñÿêúäå

öúðêâè áåç ïðåäâàðèòåëíî ðàçðåøå-

íèå, äà èçáèðàò ñàìè ñâîèòå ñâåùå-íèöè è äð. Òàêà äî 1860 ã. â Öàðèãðàä çàïî÷âàò äà èçëèçàò 8 âåñòíèêà íà áúëãàðñêè åçèê, à äî Îñâîáîæäåíèåòî òåõíèÿò áðîé íàðàñòâà çíà÷èòåëíî.  îíåçè ãîäèíè èìåííî ïðåñàòà ñòàâà íîñèòåë è ïðîâîäíèê íà áúëãàðñêèòå èäåàëè.  òÿõ ÷åñòî ñå èçíàñÿò ôà-êòè çà áîðáàòà ñ ãðúöêèòå âëàäèöè, îòíîøåíèåòî íà ïàòðèàðøèÿòà è

Âèñîêàòà ïîðòà, êîåòî îùå ïîâå÷å ñïëîòÿâà áúëãàðèòå ïî öÿëàòà òåðè-òîðèÿ íà áúäåùàòà Åêçàðõèÿ.

Êðèìñêàòà âîéíà ïðåç 1853-1856 ã. î÷åðòàâà ãðàíèöàòà ìåæäó äâå åïî-õè – ñëåä íåÿ Öàðèãðàäñêàòà áúëãàð-ñêà îáùèíà çàïî÷âà äà êîîðäèíèðà áúëãàðñêîòî äâèæåíèå, êàòî ïîñòàâÿ àêöåíò âúðõó èñêàíåòî çà íåçàâèñèìà Áúëãàðñêà öúðêâà. Íàðåä ñ ïóñíàëàòà êîðåíè ñðåä áúëãàðèòå èäåÿ çà åäíî àâòîíîìíî, çàâèñèìî îò ñóëòàíà áúë-ãàðñêî êíÿæåñòâî, öàðèãðàäñêèòå áúëãàðè ïðåñëåäâàò öåëòà çà öúðêîâ-íà íåçàâèñèìîñò. Òå ïîäàâàò äî Âèñî-êàòà ïîðòà ïåòèöèÿ îò èìåòî íà 6 400 000 áúëãàðè íà òåðèòîðèÿòà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ äà ñå ïðèçíàå áúëãàðñêèÿò íàðîä êàòî îòäåëåí íà-ðîä è äà ìó ñå äàäå íåçàâèñèìà îò ïàòðèàðøèÿòà Öúðêâà, êàòî ñå äàäå ïðàâîòî íà áúëãàðèòå äà èçáèðàò ñâîé äóõîâåí è ãðàæäàíñêè íà÷àëíèê. Áúëãàðñêàòà îáùèíà îòïðàâÿ ïîêàíà è äî âñè÷êè îáùèíè â Áúëãàðèÿ äà èç-ïðàòÿò ïåòèöèè ñ ïîäîáíî ñúäúðæà-íèå.  Öàðèãðàä ïðèñòèãàò 20 ïðåä-ñòàâèòåëè, êîèòî çàåäíî ñ îùå 20 áúëãàðè, æèâååùè â Öàðèãðàä – åäíî ñâîåîáðàçíî íàðîäíî ñúáðàíèå, ïîäà-âàò äî Âèñîêàòà ïîðòà 60 ïðîøåíèÿ.

Ïî âíóøåíèå íà Âèñîêàòà ïîðòà, ñú-ãëàñíî Õàòèõóìàþíà, å ñâèêàí öúðêîâ-íî-íàðîäåí ñúáîð (1858 ã.) çà âúâåæ-äàíå íà ðåôîðìè â öúðêâàòà, êîéòî ïðîäúëæàâà 2 ãîäèíè è å ñúäáîíîñåí

20

21

çà áúëãàðñêîòî öúðêîâíî-íà-öèîíàëíî äâèæåíèå. Îò 45 ïðåäñòàâèòåëè, ÷åòèðèìà ñà áúëãàðè: Èëèÿ Ïåòðîâ îò Âè-äèí, ä-ð Ñò. ×îìàêîâ îò Ïëîâ-äèâ, Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ îò Ñîôèÿ è Õàäæè Íèêîëè Ìèí÷îãëó îò Òúðíîâî, êîèòî ïîäàâàò åäíî åäèíñòâåíî ïðîøåíèå ñ 3 òî÷êè, áåç äà çàñÿãàò âúïðî-ñà çà öúðêîâíàòà íåçàâèñè-

ìîñò – îòñòúïëåíèå îò ïî-

çèöèèòå îò 1856 ã., èçðàç íà

ðåàëíèÿ óñåò êúì ðåçåðâèðàíîñò òà

íà Âèñîêàòà ïîðòà è âðàæäåáíîòî

îòíîøåíèå íà ðóñêîòî ïîñîëñòâî.

Òîçè ñúáîð å ñúäáîíîñåí, ïîíåæå òî-

ãàâà áúëãàðèòå îêîí÷àòåëíî ñå ïðî-

ùàâàò ñ èäåÿòà, ÷å ïàòðèàðøèÿòà

ùå óäîâëåòâîðè òåõíèòå èñêàíèÿ, è

ïðåç ìàðò 1860 ã. âçåìàò ðåøåíèå

äà ñå îòðåêàò èçöÿëî îò ãðúöêà-

òà äóõîâíà âëàñò, êàòî îáðàçóâàò

ñâîÿ íåçàâèñèìà äóõîâíà éåðàðõèÿ.

Îùå ïîâå÷å, ÷å ïðåç 1859 ã. â Êóêóø

áúëãàðèòå èçâúðøâàò ðåâîëþöèî-

íåí àêò, êàòî îòõâúðëÿò âëàñòòà

íà ïàòðèàðøèÿòà è ñêëþ÷âàò óíèÿ

ñ êàòîëè÷åñêàòà öúðêâà. Öàðèãðàä-

ñêàòà áúëãàðñêà îáùèíà çàïî÷âà äà

äåéñòâà ðåøèòåëíî. Èëàðèîí Ìà-

êàðèîïîëñêè, Ä. Ãåøîãëó, Ìèí÷îãëó,

Õðèñòî Òúï÷èëåùà, Èâ. Íàéäåíîâ,

Òîäîð Áóðìîâ, Ñò. Ìèõàéëîâñêè è Ãàâðèë Êðúñòåâè÷ ñòèãàò äî çà-êëþ÷åíèåòî, ÷å âå÷å òðÿáâà îêîí-

÷àòåëíî äà ñå ñêúñà ñ ïàòðèàðøèÿ-

òà è äà ñå îñíîâå Áúëãàðñêà öúðêâà,

çà êîÿòî äà ñå èñêà ïðèçíàíèåòî íà

Âèñîêàòà ïîðòà.

Ñâîåîáðàçíà âðúõíà òî÷êà â áîðáà-

òà å ðåâîëþöèîííèÿò àêò îò 3 àïðèë

1860 ã. Íà âåëèêäåíñêàòà ñëóæáà â

áúëãàðñêàòà öúðêâà „Ñâ. Ñòåôàí· çà

ïðúâ ïúò èìåòî íà ãðúöêèÿ ïàòðèàðõ íå ñå ñïîìåíàâà, à íà íåãîâî ìÿñòî Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè ïðîèçíàñÿ èìåòî íà ñóëòàíà. Íà âå÷åðíÿòà ñú-ùèÿ äåí, êîãàòî ñå ÷åòå åâàíãåëèåòî íà 12 åçèêà, íàðîäúò ïîæåëàâà òî äà íå ñå ÷åòå íà ãðúöêè. Âëèÿòåëíèòå áúëãàðñêè ÷îðáàäæèè Õàäæè Íèêîëè Ìèí÷îãëó è Õð. Òúï÷èëåùà ïîñåùàâàò Âèñîêàòà ïîðòà è íîñÿò ïðîøåíèå, ïîäïèñàíî îò 1000 áúëãàðè, êàòî ñú-îáùàâàò, ÷å ñå îòäåëÿò îò ïàòðè-àðøèÿòà â îòäåëíà Öúðêâà è ìîëÿò ïðàâèòåëñòâîòî îôèöèàëíî äà ÿ ïðè-

Æåëÿçíàòà öúðêâà â Öàðèãðàä —

êàòåäðàëåí õðàì íà Áúëãàðñêàòà åêçàðõèÿ äî 1913 ãîäèíà

21

22

çíàå. Àáñòðàêòíàòà èäåÿ çà ñâîáîä-íà Áúëãàðñêà öúðêâà è áúëãàðñêà éå-ðàðõèÿ ñå ïðåâðúùà â ðåàëíî îòõâúð-ëÿíå íà âëàñòòà íà Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ. Áúëãàðñêàòà öúðêâà â Öàðèãðàä, íà÷åëî ñ Èëàðèîí Ìàêàðèî-ïîëñêè, ñå ïðåâðúùà â äåéñòâèòåëåí äâèãàòåë íà âñåíàðîäíîòî äâèæå-íèå – ñëåä òàçè äàòà âñè÷êè áúëãàð-ñêè îáùèíè îñúùåñòâÿâàò áîéêîò ñïðÿìî ïàòðèàðøèÿòà è íåéíèòå îð-ãàíè â Áúëãàðèÿ.

Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè ñ ãîòîâíîñò ïîíàñÿ âúðõó ïëåùèòå ñè òåæêèòå ïîñëåäèöè íà òîâà ðåøåíèå. Òîé å ïðèçîâàí â ïàòðèàðøèÿòà äà îòãîâà-ðÿ çà ñâîèòå äåéñòâèÿ è íà ìîëáàòà äà ñå àíóëèðà òîçè àêò è âñè÷êî äà òðúãíå ïîñòàðîìó, Èëàðèîí Ìàêàðè-îïîëñêè êàòåãîðè÷íî îòõâúðëÿ òîâà ïðåäëîæåíèå, ñëåä êîåòî ïðîäúëæàâà äà ñëóæè áåç ïîçâîëåíèå îò ïàòðè-àðøèÿòà, äà ðúêîïîëàãà ñâåùåíèöè, êîåòî ìó ñïå÷åëâà ãíåâà íà ôàíàðèî-òèòå: òå îñúæäàò Èëàðèîí Ìàêàðèî-ïîëñêè è áúëãàðñêèòå âëàäèöè Àâêñåí-òèé Âåëåøêè è Ïàèñèé Ïëîâäèâñêè íà çàòî÷åíèå, èçïúëíåíî ñúñ çàïîâåä íà òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî.

 çíàê íà ïðîòåñò áúëãàðèòå ïîäà-âàò ïðîøåíèå äî ñóëòàíà ñ 5000 ïîä-ïèñà, à â äåíÿ íà òÿõíîòî îòâåæäàíå çà çàòî÷åíèå, òå ìàñîâî ñå ñòðóïâàò â ìåòîõà è ñå ïîêëàíÿò íà ñâîèòå âëà-äèöè. Âúïðåêè ìíîãîáðîéíàòà òóðñêà âîéñêà, çàòî÷åíèåòî èì å îòëîæåíî

è äîðè òðèìàòà ñëóæàò â áúëãàðñêèÿ õðàì ïî âðåìå íà òúðæåñòâåíàòà âå-ëèêäåíñêà ñëóæáà. Òîçè èçêëþ÷èòåëåí ôàêò ãîâîðè çà íàðàñíàëàòà ìîù íà îáåäèíåíèòå áúëãàðè, ñïëîòåíè îò èäåÿòà çà íåçàâèñèìà Öúðêâà, êîèòî ðåøèòåëíî çàñòàâàò â çàùèòà íà ñâîèòå äóõîâíè âîäà÷è. Öàðèãðàäñêè-òå áúëãàðè ñà íàÿñíî, ÷å ñëåä àêòà íà 3 àïðèë 1860 ã. òðÿáâà äà ðàç÷èòàò íà ñîáñòâåíèòå ñè îáåäèíåíè ñèëè çà ïîñòèãàíåòî íà óñïåøåí êðàé íà çà-ïî÷íàòîòî íàðîäíî äåëî.

Îò òîçè ìîìåíò íàòàòúê çàïî÷âà èñòèíñêàòà áîðáà çà ïðèçíàâàíå íà áúëãàðñêàòà öúðêâà îò âúçìîæíè-òå òðè àâòîðèòåòíè âëàñòè: Öàðè-ãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ, ðèìñêàòà êàòîëè÷åñêà öúðêâà è ñâåòñêàòà òóðñêà âëàñò. Çàä òåçè âëàñòè ñå êðèÿò èíòåðåñèòå íà åäíà èëè íÿêîë-êî äúðæàâè è âúïðîñúò çà íåçàâèñèìà Áúëãàðñêà öúðêâà ñå îêàçâà âúâ âîäî-âúðòåæà íà åâðîïåéñêèòå ñúáèòèÿ è ïîëèòè÷åñêèòå êîìáèíàöèè íà Âåëè-êèòå ñèëè.

Ôðàíöèÿ è Àâñòðî-Óíãàðèÿ êàòî êà-òîëè÷åñêè äúðæàâè ïîääúðæàò ñõèç-ìàòà, ñ èäåÿòà äà áúäå ïðèâëå÷åíî áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå êúì êàòî-ëèöèçìà, äà îòñëàáÿò âëèÿíèåòî íà Ðóñèÿ íà Áàëêàíèòå è äà ïîêðîâè-òåëñòâàò áúëãàðèòå. Ðåàëåí ðåçóë-òàò îò êàòîëè÷åñêàòà ïðîïàãàíäà å óíèàòñêîòî äâèæåíèå, íà÷åëî ñ Äðà-ãàí Öàíêîâ è Éîñèô Ñîêîëñêè, êîåòî

22

23

â íà÷àëîòî èìà èçâåñòåí óñïåõ, íî â êðàÿ íà êðàèùàòà ñå ïðîâàëÿ ïîðàäè êàòåãîðè÷íîñòòà íà áúëãàðèòå äà íå ñå îòðè÷àò îò ïðàâîñëàâíèòå òðà-äèöèè, íåùî, êîåòî çàñòðàøàâà òàêà íóæíîòî åäèíñòâî íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ. Àíãëèÿ è Ïðóñèÿ ñòîÿò çàä ïðî-òåñòàíòèçìà, çàòîâà è ïîääúðæàò ðàçðèâà ìåæäó áúëãàðè è ãúðöè.

Ðóñèÿ è Ãúðöèÿ ñà çàèíòåðåñîâàíè äà íÿìà ñõèçìà çàðàäè åäèíñòâîòî íà ïðàâîñëàâèåòî. Ðóñèÿ âñÿ÷åñêè ñå ñòðåìè äà ïîñòèãíå ïîìèðåíèå ìåæ-äó äâåòå ñòðàíè è ÷ðåç Íàéäåí Ãåðîâ è Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ íàíàñÿ ñúêðóøèòåëåí óäàð íà óíèÿòà. Ñëåä 1862 ã. íàñòúïâà îõëàæäàíå ìåæäó ðóñèòå è ïàòðèàð-øèÿòà è îòíîøåíèåòî íà Ðóñèÿ êúì áúëãàðñêèÿ öúðêîâåí âúïðîñ ñå ïðîìå-íÿ. Ñ èìåòî íà ðóñêèÿ ïîñëàíèê ãðàô Í. Ï. Èãíàòèåâ ñå ñâúðçâà îêîí÷àòåë-íîòî ðåøåíèå íà äåñåòèëåòíàòà áîðáà çà íåçàâèñèìà Áúëãàðñêà öúðê-âà è ïîëèòè÷åñêîòî îñâîáîæäåíèå íà Áúëãàðèÿ.

Âèñîêàòà ïîðòà èãðàå äâóëè÷íà ðîëÿ. Áúëãàðèòå äîáðå çíàÿò, ÷å òóðñêàòà âëàñò ìîæå äà íàëîæè âúçñòàíîâÿâà-íå íà Òúðíîâñêàòà ïàòðèàðøèÿ è Îõ-ðèäñêàòà àðõèåïèñêîïèÿ òàêà, êàêòî áå ïîçâîëèëà íà Öàðèãðàäñêàòà ïàò-ðèàðøèÿ äà ãè çàâëàäåå. Çàòîâà áúë-ãàðèòå îòïðàâÿò èñêàíèÿòà ñè ïðå-äèìíî êúì Âèñîêàòà ïîðòà. Îò ñâîÿ ñòðàíà, òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïîääúðæà óíèàòñêîòî äâèæåíèå,

êàòî ñå íàäÿâà áúëãàðñêèÿò íàðîä äà ñå ðàçöåïè è îñëàáè ñâîèòå ñèëè. Òî å ñêëîííî íà îòñòúïêè ïîðàäè ñòðà-õà îò íàäèãàùèòå ñå ðåâîëþöèîííè äâèæåíèÿ, êîèòî èìàò çà öåë ïîëè-òè÷åñêî îñâîáîæäåíèå. Ïîðàäè òîâà ïîâåäåíèåòî íà Âèñîêàòà ïîðòà, îñî-áåíî ñëåä Êðèòñêîòî âúñòàíèå ïðåç 1866 ã., êîãàòî Òóðöèÿ ñêúñâà îòíî-øåíèÿ ñ Ãúðöèÿ, å íàñî÷åíî êúì óâåêî-âå÷àâàíå íà ðàçäîðà ìåæäó áúëãàðè è ãúðöè, áåç äà ãî ðåøàò îêîí÷àòåëíî è êàòåãîðè÷íî, ïîñòàâÿéêè ñå ìåæäó òÿõ êàòî àðáèòúð.

Ðåøèòåëåí îáðàò â îêîí÷àòåëíîòî ðàçðåøàâàíå íà áúëãàðñêèÿ öúðêîâåí âúïðîñ íàñòúïâà ïðåç 1867 ã., ñëåä îáùîòî ñïîðàçóìåíèå ìåæäó ãúðöè, ÷åðíîãîðöè, ñúðáè è àëáàíöè è îáðà-çóâàíèÿ îáù ôðîíò ñðåùó Òóðöèÿ. Â

Ôåðìàíúò, ñ êîéòî å ó÷ðåäåíà Áúëãàðñêàòà åêçàðõèÿ

23

24

òåçè ïðåãîâîðè ñà ïðèâëå÷åíè è áúë-ãàðèòå îò åìèãðàíòñêèòå ñðåäè â

Ðóìúíèÿ è Ñúðáèÿ, êàòî ñå íàëàãà

Ãúðöèÿ äà ñìåê÷è ñâîåòî îòíîøåíèå

êúì áúëãàðèòå, àêî èñêà òå äà îñòà-

íàò íåéíè ñúþçíèöè. Íîâèÿò ïàòðè-

àðõ Ãðèãîðèé VI ïðåäëàãà ïðîåêò çà

àâòîíîìíà Áúëãàðñêà öúðêâà – åêçàð-

õèÿ, íà÷åëî ñ ìèòðîïîëèò, çàâèñåù

îò Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ. Òîçè

ïðîåêò å îäîáðåí îò Ðóñèÿ è å ãîëÿ-

ìà êðà÷êà íàïðåä çà ðàçðåøåíèå íà

áúëãàðñêèÿ öúðêîâåí âúïðîñ íàé-âå÷å

çàùîòî ãúðöèòå ïðèçíàâàò ïðàâîòî

íà áúëãàðèòå äà èìàò ñâîÿ Öúðêâà.

Íî òîçè ïðîåêò íå óäîâëåòâîðÿâà

áúëãàðñêàòà ñòðàíà, ïîíåæå ñå îò-

íàñÿ çà òåðèòîðèÿ ìåæäó ð. Äóíàâ è

Ñòàðà ïëàíèíà, à áúëãàðñêîòî íàñå-

ëåíèå â Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ îñòàâà

ïîä âëàñòòà íà ïàòðèàðøèÿòà. Áúë-

ãàðèòå îòõâúðëÿò òîçè ïðîåêò êàòî

ñå ïèòàò êàêâî äîáèâàò ñ íåãî, „êî-

ãàòî òÿõíàòà öåë å äà äîáèÿò íàðîä-

íîñòòà ñè è ïðàâäèíèòå, ñ êîèòî ñå

ïîëçâàò äðóãèòå íàðîäè·.

Òóðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñúùî ïðîìå-íÿ òàêòèêàòà ñè è íàñúð÷àâà áúëãàð-ñêàòà áîðáà çà íåçàâèñèìà Öúðêâà, ïîíåæå çà Òóðöèÿ å íåèçãîäíî ïîìèðå-

íèåòî ìåæäó äâåòå ñòðàíè. Ïî ñúùî-

òî âðåìå ÷åòèòå íà Õàäæè Äèìèòúð

è Ñòåôàí Êàðàäæà ïðåìèíàâàò Äóíà-

âà è ðåâîëþöèîííèòå ïðîöåñè ñòðÿñ-

êàò Âèñîêàòà ïîðòà, êîÿòî ñ÷èòà, ÷å

ñ óäîâëåòâîðÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå

èñêàíèÿ ùå ãè ïðèâëå÷å íà ñâîÿ ñòðà-

íà. Çàòîâà ïðåç 1868 ã. Âèñîêàòà ïîð-

òà ñúùî èçïðàùà íà ïàòðèàðøèÿòà

äâà ïðîåêòà çà ðàçðåøåíèå íà áúë-

ãàðñêèÿ öúðêîâåí âúïðîñ, ñúñòàâåíè

ñ ïîìîùòà íà Ãàâðèë Êðúñòåâè÷, ÷ëåí

íà Âúðõîâíèÿ ñúä â Öàðèãðàä. Òå äà-

âàò íà áúëãàðèòå îò öÿëàòà îñìàí-

ñêà èìïåðèÿ åäíà íàïúëíî ñàìîñòîé-

íà Öúðêâà. Èìåííî â îïðåäåëÿíåòî íà

ãåîãðàôñêèòå ãðàíèöè íà åêçàðõèÿòà

ñå âîäÿò íàé-ðàçãîðåùåíè ñïîðîâå.

Ïî òîçè íà÷èí Âèñîêàòà ïîðòà èç-

òúêâà ñåáå ñè êàòî ïîìèðèòåë, íî

âñúùíîñò âíàñÿ îùå ïî-ãîëåìè ðàç-

äîðè ìåæäó áúëãàðè è ãúðöè, êîèòî ïî

íèêàêúâ íà÷èí íå îòñòúïâàò îò ïúð-

âîíà÷àëíèòå ñè ïîçèöèè.

Äîêàòî ãúðöèòå è ïàòðèàðøèÿòà ñå

÷óâñòâàò èçîñòàâåíè îò òóðñêîòî

ïðàâèòåëñòâî, öàðèãðàäñêèòå áúëãà-

ðè ðàçïðîñòðàíÿâàò â áðîøóðà ïðî-åêòèòå ñðåä áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå íàâñÿêúäå â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ è ãè ïðåäñòàâÿò íå êàòî ïðîåêòè, à êàòî ðåøåíèÿ, ñ êîèòî ñå âúçîáíîâÿâà íå-çàâèñèìàòà Áúëãàðñêà öúðêâà. Ïî âñè÷êè êðàèùà íà èìïåðèÿòà áúëãà-ðèòå èçãîíâàò ñâîèòå àðõèåðåè-ãúð-

Ïå÷àò íà Áúëãàð-ñêàòà åêçàðõèÿ, 1872 ã.

24

25

öè, ïðîâúçãëàñÿâàò ñâîåòî îòäåëÿíå

îò ïàòðèàðøèÿòà è ïðèñúåäèíÿâà-

íåòî èì êúì Áúëãàðñêàòà öúðêâà â

Öàðèãðàä. Ïîêàíåíè ñà áúëãàðñêèòå

âëàäèöè îò åïàðõèèòå äà ñå ÿâÿò â

Öàðèãðàä è äà îáðàçóâàò ñèíîä. Òàêà

â òóðñêàòà ñòîëèöà ïðèñòèãàò Äî-

ðîòåé Ñîôèéñêè, Èëàðèîí Ëîâ÷àíñêè,

Àíòèì Âèäèíñêè, êîèòî çàåäíî ñ Ïà-

íàðåò Ïëîâäèâñêè ïîäàâàò îñòàâêè-

òå ñè â ïàòðèàðøèÿòà è çàÿâÿâàò, ÷å

îòòóê íàòàòúê ùå ñëóæàò íà Áúë-

ãàðñêàòà öúðêâà.

Ïðåç 1869 ã. ëè÷íî ðóñêèÿò ïîñëàíèê

ãðàô Èãíàòèåâ íàñòîÿâà åíåðãè÷íî

ïðåä Âèñîêàòà ïîðòà çà ðåøåíèå â

ïîëçà íà áúëãàðèòå è çà èçäàâàíåòî

íà ôåðìàí çà ñàìîñòîéíà áúëãàð-

ñêà öúðêâà. Ñúñòàâåíà å êîìèñèÿ

îò áúëãàðè è ãúðöè ïîä ïðåäñåäà-

òåëñòâîòî íà Àëè ïàøà, â êîÿòî ñå

èçðàáîòâàò ïðîåêòè çà ïîìèðåíèå.

 ñúãëàñèå ñ ãðàô Èãíàòèåâ å ñúñ-

òàâåí ïðîåêò îò Ãàâðèë Êðúñòåâè÷,

â êîéòî ñå ïîñî÷âà ãð. Òúðíîâî èëè

Îõðèä çà ñåäàëèùå íà áúëãàðñêèÿ

åêçàðõ è ñèíîä. Íà 28 ôåâðóàðè 1870

ã. Àëè ïàøà èçäàâà ôåðìàí, ñ êîéòî

îïîâåñòÿâà ñúçäàâàíåòî íà àâòî-

íîìíàòà Áúëãàðñêà öúðêâà ïîä èìå-

òî Åêçàðõèÿ. Òàêà îôèöèàëíî òóð-

ñêàòà âëàñò ïðèçíàâà áúëãàðñêàòà

íàðîäíîñò è åòíîãðàôñêèòå º ãðà-

íèöè ñëåä 500 ãîäèíè òóðñêî âëàäè-

÷åñòâî è çàáðàâà.

Ïîñëåäèöèòå îò òîâà ñå çàêëþ÷àâàò â åäèí íåáèâàë ïîäåì íà îáùîáúëãàð-ñêèÿ íàðîäåí äóõ. Íàðîäíèòå âîäà÷è â Öàðèãðàä îïîâåñòÿâàò òàçè áëàãà

âåñò íàâñÿêúäå â ñòðàíàòà, êúäå-

òî áúëãàðèòå îòñëóæâàò ìîëåáåíè

è îðãàíèçèðàò òúðæåñòâà. Èëàðèîí

Ìàêàðèîïîëñêè ñëóæè â áúëãàðñêàòà

öúðêâà â Öàðèãðàä ñïåöèàëíà ñëóæáà,

íà êîÿòî èçíàñÿ ïðî÷óâñòâåíà ðå÷.

Áúëãàðñêèÿò ïðèâðåìåíåí ñúâåò â

òóðñêàòà ñòîëèöà ïîäïèñâà ïåðãà-ìåíò, óêðàñåí ñúñ çëàòî, è ãî äàðÿâà íà ñóëòàíà. Ñëåä êîåòî ñúâåòúò ïðî-äúëæàâà äà âîäè íîâè áîðáè çà ïðèëî-æåíèåòî íà ôåðìàíà íà äåëî.

25

26

Ñúñòàâåí å ïúðâèÿò âðåìåíåí ñèíîä ïðè Áúëãàðñêàòà åêçàðõèÿ, êîéòî äà óïðàâëÿâà äî èçáèðàíåòî íà åêçàðõ. Òîé ñå ñúñòîè îò äåñåò âèäíè öàðè-ãðàäñêè áúëãàðè: Ãàâðèë Êðúñòåâè÷, Õàäæè Èâàí Ïåí÷îâè÷, Ãåîðãàêè ×àëî-ãëó, Õàäæè Íèêîëè Ìèí÷îãëó, ä-ð Ñòî-ÿí ×îìàêîâ, ä-ð Õðèñòî Ñòàìáîëñêè, Õðèñòî Òúï÷èëåùà, Ä. Ãåøîãëó, Ñòîÿí

Êàìáóðîâ è Âåëþ Ìèëîøåâ. Èçðàáîò-

âà ñå ïðîåêòîóñòàâ çà óïðàâëåíèå

íà åêçàðõèÿòà è ñå èçáèðà âðåìåíåí

ñìåñåí ñúâåò îò ïðåäñòàâèòåëè íà

âñè÷êè áúëãàðñêè åïàðõèè, ñ ïðåäñå-

äàòåë Èëàðèîí Ëîâ÷àíñêè.

Öàðèãðàäñêàòà ïàòðèàðøèÿ íå ïðè-

çíàâà ôåðìàíà è íå æåëàå äà ïðå-

ãîâàðÿ ñ áúëãàðèòå, íèòî ïðèçíàâà

áúëãàðñêèÿ íàðîä. Ïîñëåäîâàòåëíà â

ñâîåòî óïîðñòâî, òÿ èçèñêâà öåëèÿò

ïîëóîñòðîâ íà þã îò Áàëêàíà ñ Òðà-

êèÿ è Ìàêåäîíèÿ äà îñòàíàò íà âñÿêà

öåíà ïîä âëàñòòà íà Öàðèãðàäñêà-

òà ïàòðèàðøèÿ. Çàïî÷âàò ïðåãîâîðè

ìåæäó ïðèâðåìåííèÿ ñúâåò è ïàòðè-

àðøèÿòà ñ ïîìîùòà íà ãðàô Èãíàòè-åâ, íî â ñðåäèòå íà öàðèãðàäñêèòå áúëãàðè ñå íàäèãà ïðîòåñò ñðåùó ñïîðàçóìåíèåòî, è íà Áîãîÿâëåíèå – 6 ÿíóàðè 1872 ã., ñëåä êàòî ïàòðè-àðõúò òðè ïúòè íå ðàçðåøàâà áúë-

ãàðñêà ñëóæáà âúâ Ôåíåð, áúëãàðèòå ðåøàâàò âúïðåêè òîâà äà ñëóæàò â öúðêâàòà. Òóðñêàòà ïîçèöèÿ ïî òîçè ïîâîä ñå èçðàçÿâà â ñëåäíîòî èçðå÷å-íèå: íå ìîæå äà ñå âúçïðå ñëóæáàòà, çàùîòî „íå ïðèëè÷à äà ñå ïîòúï÷å èñêàíåòî íà öÿë åäèí íàðîä·. Îòòóê íàòàòúê áúëãàðñêàòà öúðêâà çàïî÷âà äà ôóíêöèîíèðà ñâîáîäíî, áåç äà ñå èñêà ðàçðåøåíèå îò ïàòðèàðøèÿòà. Òàêà îêîí÷àòåëíî ïðåêúñâàò âñÿêàê-âè ïðåãîâîðè ìåæäó äâåòå ñòðàíè.

Ïàòðèàðøèÿòà ñå îáðúùà êúì Âèñî-êàòà ïîðòà ñ ìîëáà äà áúäå ðàçòóðåí áúëãàðñêèÿò öúðêîâåí ñúâåò â Îðòà-êüîé è òðèìàòà áúëãàðñêè âëàäèöè Ïà-íàðåò Ïëîâäèâñêè, Èëàðèîí Ëîâ÷àíñêè è Èëàðèîí Ìàêàðèîïîëñêè äà áúäàò çàòî÷åíè â Èçìèä íà àçèàòñêèÿ áðÿã, êîåòî è ñòàâà ñúñ çàïîâåä íà Âèñîêà-òà ïîðòà. Âñè÷êè áúëãàðè â Öàðèãðàä è â ïðåäåëèòå íà íîâàòà åêçàðõèÿ íå-ãîäóâàò ñðåùó òîâà ðåøåíèå. Ìåæäó-âðåìåííî âåëèêèÿò âåçèð èçïðàùà ïðè ïàòðèàðõà ÷åòèðèìà áúëãàðè îò ñìå-ñåíèÿ ñúâåò, êîèòî äà ìó ñúîáùÿò, ÷å òðÿáâà äà ïðèåìå ôåðìàíà òàêà, êàê-òî å èçäàäåí, èíà÷å ùå ïîçâîëè íà áúë-ãàðèòå äà ãî ïðèëîæàò áåç íåãîâî ñú-ãëàñèå. Ñúùèÿ äåí âåëèêèÿò âåçèð èç-ïðàùà çàïîâåä äî áúëãàðñêèÿ ïðèâðå-

26

27

ìåíåí ñúâåò äà çàïî÷íå ïðèëàãàíåòî

íà ôåðìàíà è äà óïðàâëÿâà åêçàðõèÿòà

äî èçáèðàíåòî íà åêçàðõ, à òðèìàòà

áúëãàðñêè âëàäèöè äà ñå îñâîáîäÿò îò

çàòî÷åíèå. Îòãîâîðíîñòòà çà ñõèç-

ìàòà Âèñîêàòà ïîðòà õâúðëÿ èçöÿëî

âúðõó ïàòðèàðøèÿòà.

Íà 11 ôåâðóàðè 1872 ã. áúëãàðñêèÿò

ïðèâðåìåíåí ñúâåò îïîâåñòÿâà, ÷å

çàïî÷âà ïðèëàãàíåòî íà ôåðìàíà.

Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî å èçáðàí åäèíî-

äóøíî Àíòèì Âèäèíñêè çà ïðúâ áúë-

ãàðñêè åêçàðõ. Âúðõó áúëãàðñêàòà

åêçàðõèÿ ëÿãà ãðèæàòà çà äóõîâíèòå

è öúðêîâíèòå äåëà íà áúëãàðñêîòî

íàñåëåíèå, êàêòî è ðàçðåøàâàíåòî

íà ñâåòñêèòå âúïðîñè ïî îòíîøå-

íèå íà áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà, îáðà-

çîâàíèåòî, ñåìåéíèòå äåëà è ïð. n

Åêçàðõ Àíòèì I

27

Ìàðãàðèòà Äðóìåâà

СВЕЩЕНИКЪТ СЪС ЗЕЛЕНА ДРЕХА

àêâî ñúçíàíèå çà ñåáå ñè è êàê-âî äîñòîéíñòâî òðÿáâà äà å îòãëåäàë â ñúðöåòî ñè åäèí áúëãàðñêè ñâåùåíèê â êðàÿ íà

XVIII â., òà äà íàðèñóâà ñîáñòâåíèÿ ñè àâòîïîðòðåò â çåëåíà äðåõà, ñ áðî-äåðèÿ è øåâèöè, àòðèáóò åäèíñòâåíî íà ñóëòàíà â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ, ïðèâåäåí íàä êíèãàòà, ñ ïåðî, ïîä ÷è-åòî îñòðèå ñå íèæàò áóêâè íà åçèê ïî÷òè çàáðàâåí, ñúùî òîëêîâà, êîë-êîòî è íàðîäà, êîéòî ãîâîðè íà íåãî áëèçî ÷åòèðè âåêà ñëåä íà÷àëîòî íà áåçïàìåòñòâî, àâòîðúò íà ñðåäíî-âåêîâíèòå áúëãàðñêè äàìàñêèíè, ïðå-ïèñâàíè è æàäíî ÷åòåíè îò ãðàìîò-íèòå áúëãàðè – ïîï Ïóí÷î Êóçäèí îò ñåëî Ìîêðåø, Ëîìñêî. È äà ïîñòàâè àâòîïîðòðåòà ñè, ïðÿêî íà àíîíèì-íèòå äàìàñêèíàðè ïî îíîâà âðåìå, â íà÷àëîòî íà ñúñòàâåíèÿ îò íåãî ñà-ìèÿ Ñáîðíèê ñ ðåëèãèîçíè òåêñòîâå, Ïàèñèåâàòà „Èñòîðèÿ...· ñïîðåä êàê-òî åäèí äðóã áúëãàðèí – Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè, ÿ å ïðåïèñàë îò ÷åðíîâà-òà íà Õèëåíäàðñêèÿ ìîíàõ, ñúäúðæàù îùå âàæíè ìîðàëèçàòîðñêè òåêñòî-âå, ñâåòñêè ìàòåðèàëè è èñòîðèè çà öàðå è ñâåòöè. Áëèçî 400-òå ñòðàíè-öè íà Ñáîðíèêà ñà èçïúñòðåíè ñ îêî-

ëî 55 õóäîæåñòâåíè òâîðáè – îáðàçà íà Áîæèÿòà ìàéêà, ñöåíè îò æèâîòà íà àïîñòîëèòå, ïëåòåíèöè è ìèíè-àòþðè â íåïîâòàðÿùè ñå öâåòîâå. È äà „îáëå÷å· Ñáîðíèêà â êîðèöè îò äúðâî, ïîäïëàòåíè ñ êàôÿâî-÷åðâåíè-êàâà êîæà, ïîäøèòà ïî ïåðèôåðèÿòà ñ æúëò íà öâÿò ìåòàë – ñúñ ñúçíà-íèå, ÷å òîâà å öåííà êíèãà, êîÿòî ùå ñå ÷åòå äúëãî è îò ìíîãî õîðà. Äíåñ Ñáîðíèêúò ñå ñúõðàíÿâà â Íàðîäíàòà áèáëèîòåêà è å ïúðâàòà êíèãà, êîÿòî ùå áúäå ïóñíàòà îíëàéí â åâðîïåé-ñêàòà äèãèòàëíà áèáëèîòåêà êàòî äèãèòàëíî èçäàíèå. Ñïîðåä Ìàíþ Ñòîÿíîâ, çàâåæäàù Ñòàðîïå÷àò-íèÿ îòäåë â Íàðîäíàòà áèáëèîòåêà, Ñáîðíèêúò å ïîñòèæåíèå â ñúçäàâà-íåòî íà îáðàçèòå, íàäõâúðëÿùî òåçè â Ëîíäîíñêîòî åâàíãåëèå è Ìàíàñèå-âàòà ëåòîïèñ.

Ìíîãî ìàëêî çíàåì çà æèâîòà íà ïîï Ïóí÷î îò ñåëî Ìîêðåø, ïîâå÷åòî îò ñàìèÿ íåãî, íàïèñàíî èçìåæäó ðåäîâå-òå íà Ñáîðíèêà.

„Àç, ïîï Ïóí÷î, îò ñ. Ìîêðåø, êîåòî ñòîè íå ïîâå÷å îò 15 êì îò Ëîì, íà-ïèñàõ òàç èñòîðèÿ ñëàâÿíîáúëãàðñêà íàé-âå÷å çà êðàëåòå è öàðåòå… íàïè-

„...îò ñåðäöè ìîå íàïèñàõ”Ïîï Ïóí÷î Êóçäèí îò ñ. Ìîêðåø

29

30

ñàõ òàçè èñòîðèÿ è ìíîãî äðóãè ñêà-çàíèÿ ïðåâåäîõ. Ïðåâåäîõ è ïðîëîãà öàðñêè, çàðàäè ïðîñòèòå õîðà. Íàïè-ñàõ òåçè ñëîâà â ñåëî Ìîêðåø, êîåòî å âúâ Âèäèíñêà åïàðõèÿ, ïîíåæå áÿõ â Ìîêðåø è ìîåòî ïðîèçõîæäåíèå å îò òàì... Òîãàâà áÿõ 51-ãîäèøåí è áÿõ â ñâåùåíè÷åñòâîòî äî òàçè ãîäèíà.·

„Òàçè ãîäèíà· å 1796. Ìàêàð äà íÿìà íèêúäå çàïàçåíî êðúùåëíî ñâèäåòåë-ñòâî, ìîæåì äà ïðåäïîëîæèì ñ ãîëÿìà äîçà ñèãóðíîñò, ÷å ïîï Ïóí÷î å ðîäåí ïðåç 1745 ã.  ìèíàëîòî ñåëî Ìîêðåø å èçâåñòíî ñ ïðîçâèùåòî „Ìàëêèÿò Ïàðèæ· ïîðàäè òîâà, ÷å å áèëî ãîëÿìî, à æèòåëèòå �