Š À Ò Û Ë Ì À É Ò Î Ð À Í Ã Œ Ç È Ò

Іфілњге С. Юлаевпроспектындађы мњсетниѕњ тіѓіліјѓњн тує-таны? >>7

¹3 ( 0 3 )

Ìèí áèê áœëœêœé ñàºòà³ëœñœéåìäå¾, ºàí òàìûðƒà-ðû ºàðàéûï á¼ëòåï ñûººàíîëî ºóëäàðû ìåíœí òîòîøáàøûìäû ºàïëàï, àðºàìäàíšûéïàï, œêèœòòœð š³éëœãœí-äœãå îøîíäàé š¼ƒƒœðå è¿òœºàë�àí: "... Ìûíà îøî åðƒœáàòûð, ºîðîñ êå¼åê àÿºòà-ðûí åð㜠šå¾äåðãœíäœé íûºòåðœï, šèñ-šèñ àðòºà ñè-ãåíìœé, Òîðàòàó êå¼åê òîð-�àí äà èíäå äîøìàíäàðûí¼òêœðìœé!"

20 äåêàáðƒœ šó¾�û ä¼ðò éûëäàòœ¼ãå òàïºûð ÐÔ Ïðåçèäåíòû Âëàäè-ìèð Ïóòèíäû¾ ƒóð ìàòáó�àò êîíôå-ðåíöèÿšû áóëäû. Óíäà 1200-ƒœíàøûó Ðœñœé šœì ñèò èëäœð æóðíàëè-ñû, øóë è¿œïòœí êîëëåãàëàðûáûƒ -æóðíàëèñòàð Þëèÿ Çàšèòîâà, ÐœçèôÀáäóëëèí šœì îïåðàòîð ÐœìèëÄœ¼ëœòøèí ºàòíàøòû. Ðœñœé Ïðåçè-äåíòû ìåíœí îñðàøûó�à àêêðåäèòà-öèÿ àë�àí áàøºà æóðíàëèñòàð ìåíœíáåð㜠óëàð ÌœñꜼƒœ Õàëûº-àðà ñàóƒà¼ƒœãåíäœ áóëäû. Òàìàìëàíûï êèëãœíéûëäû¾ ò³ï ìœ�ë¼ìœò âàºè-�àšû òàï øóíäà ¼òòå ëœ èíäå.

Оптимизацияђафарман биргњн кеше бердњрестњ іс класты јѓеуєытљын ине.

Á À Ø ª Î Ð Ò Î Ñ Ò À Í Ì Œ Ë £ Ì Œ Ò È Ã Œ Ç È Ò Å

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü2012 éûë

>>

Ñàóàï ìåíœíãîíàšáóòàë�àíäà...

>>

Ýêîëîãèÿ ìœñüœëœëœðåéûëäàí-éûë êè¿êåí-ëœøœ. Óëòûð�àí áîòà-�ûáûƒƒû êè¿œáåƒ, ýñêœíºîƒî�îáîƒ�à ò³ê³ðœáåƒ -àòà-áàáàëàðûáûƒ ñèò-ëœòåï õœáœð š³éëœãœí䜺óëëàí�àí œéòåìäœðèíäå òóðà ìœ�œíœšåíœê¼ñåï áàðà. À�àñòàðƒû

áåðœìëœï ºûðºìàéƒàðõœƒåð - òóëàéûì ºûðûïòàøûéƒàð, ìèëëèîí-äàðñà éûëäàð �îðóðòîð�àí òàóƒàðûáûƒƒûêèìåðœëœð, éœøåë ÿëàí-äàðûáûƒ èêšåƒ-ñèêšåƒñ¼ïëåêòœð㜠œéëœíœ,êè¾, òœðœí éûë�àëàðû-áûƒ šûóšûƒ ºàëà. Áû-

ëàðƒû¾ áàðûšû ëà - îøîÅð òèãœí áœëœêœé ãåíœïëàíåòàëà éœøœãœí êå-øåëœð ýøìœêœðëåãåí徚³ƒ³ìòœšå, šœì óëàð óð-òຠò³éœãå áóë�àí Åðƒå¼ƒƒœðå ýêî-ëîãèê šœëœ-êœòêœ èë-òœ.

>>4 - 5

16+

Êåøåëåêêœ ýêîëîãèêšœëœêœò õœ¼åôå ÿíàé

Èë áàøëû�û õœáœðñåëœð ìåíœí îñðàøòû

Áàøºîðò òåëåóºûòûó-ñûšûíû¾õûÿëû

Јѓ еребеѓѓњ хужабулмађас.

>>

“Óðàëûì” òèïéûðëàóìåíœíìå íè?!

Ýé Òîðàòàó, Òîðà òàó...

>>3

Áàøºîðòîñòàí Ïðå-çèäåíòû гñòœì Õœ-ìèòîâ 2013 éûëäûÒèðœ-ÿº ì³õèòòåšàºëàó éûëû òèïàòàð�à òœºäèì èòòå.Óíû¾ ôåêåðåíñœ,ºàëàëàðƒà ýêîëîãèêõœëäå 꼃œòå¼ƒå¾ çà-ìàíñà êèìœëåíœ ê¼-ñå¼, õàëûºòû¾ òœáè-�œòòå šàºëàóñû çà-êîíäàðƒû áîƒîóñû-ëàð�à ºàðøû ê³ðœø-òœ ÿðƒàìëàøûóû òè-ðœ-é¼íäå òàƒàðòûó�àáóëûøëûº èòœñœê.Ðåñïóáëèêà áàøëû-�û: "Éœøåë ïàòðóë-äå", ìœêòœïòœðƒœ òœ-áè�œòòå šàºëàó éœì-�èœòòœðåí òåðãåƒå¼,âîëîíòåð îòðÿäòàðû-íà ÿðƒàì èòå¼ çàðóð.Òèðœ-ÿº ì³õèòòåšàºëàó òåìàšûí êè¾ìàòáó�àò ñàðàëàðûí-äà ê¼òœðåï, òœáè�œò-òå áûñðàòûóƒû¾ êå-øå㜠áóìåðàíã áó-ëûï ºàéòàñà�ûíè¿êœðòåð㜠êœðœê", -òèíå.

>>5

>>2

Õàëûº š¼ƒÅÕàëûº š¼ƒÅ

>>6

Ê³í¼ƒœê òåìà2 ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë

Президент, матбуђат вњкилдњренсњлњмлњгњндњн љуѕ, журналистарѓыєыѓыєљындырђан љорауѓарѓыѕ барыљынала яуап бирергњ тырышасађы тураљындабелдерѓе лњ, тамамланып килгњн йылдыѕјїеш йомђаєтарын барлап, љјѓен илгњєађылђан иѕ яѕы мњђлјмњттњрѓњнбашланы.

Президент хњбњр итејенсњ, быйылђинуар - октябрь айѓарында Рњсњйѓњтулайым эске продукт јїеше 3,7 проценттњшкил иткњн. Былтырђынан књмерњк булљала, башєа єайљы бер илдњрѓњге артєатњгњрњј ерлегендњ был арыу кјрљњткесбулып тора. Былтыр илдњ уртаса эш хаєы23 369 љум булља, быйыл ул - 27 607 љум.Социаль пенсия былтырђы 5200-ѓњн 5942љумђа еткњн. Њсњлек капиталы, тађы лаиндексацияланып, 2013 йылдыѕ 1ђинуарынан 408 961 љум тњшкил итњсњк.Илдњ љуѕђы 20 йыл эсендњ иѕ юђарытыуым љњм иѕ тјбњн јлем кјрљњткестњренњілгњшелгњн.

Артабан Президентєа љорауѓар яуабашланы. Беѓѓе айырыуса єыѓыєљын-дырђан љорауѓарѓыѕ берељен Татарстан-дыєылар бирѓе. Тібњктњрѓеѕ исеменалмаштырыуђа єађылды ул. ВладимирВладимирович былай тине:

- Эйе, элек Рњсњйѓњ милли билдњбуйынса бјленмњгњн губерналар булђанљњм бітњ нњмњ насар эшлњгњн. Боронђођањйлњнеп єайтырђа мімкинме икњн - минбелмњйем. Лњкин был ілкњлњге єарар-ѓарѓыѕ ниндњйе лњ РФ субъекттарыныѕ јѓєарарѓарына яраштырып єына єабулителњ ала, шуђа кјрњ тібњктњрѓеѕ фекеренбелешергњ књрњк. Хњйер, тібњктњрѓеэрелњтеј иєтисади йњљњттњн отошло, њммњљауыт-љаба лавкаљына ингњн фил кејекєыланырђа ярамай.

Вологда ілкњљенњн "Новая жизнь"хњбњрсеље милли парктарѓа (улар илдњ 41)йњшњјселњрѓеѕ тормошо тураљындаљораны - ерѓе љатып алып булмай,инвесторѓар ѓа килњ алмай, билњмњјїешмњй. В. Путиндыѕ яуабы шундай

булды: - Был - јїеш менњн тњбиђњтте љаєлау

араљындађы єапма-єаршылыє. Бындайсиклњјѓњр дійім милли байлыє булыпторђан тњбиђи парктарѓы љаєлауихтыяжына бњйле. Туризмды јїтерергњ,яѕы эш урындары булдырырђа књрњк.

Омск хњбњрселњре Президенттыѕгубернаторѓарѓы туранан-тура љайлауђамінњсњбњте менњн єыѓыєљынды.

- Мин губернаторѓарѓы туранан-тураљайлау яєлы. Рњсњй йњмђињте быђа њѓер,был федераль власть ісін дњ отошло.Лњкин кјптњн тјгел милли республикалар-ѓыѕ етњкселњре єайљы бер мњсьњлњлњрѓекјтњргњйне. Исем биргњн миллњттеѕаѓсылыєта булыу миїалы бар, љњм уныѕвњкилдњре тібњк башлыђы уларѓыѕ вњкилебулырына ышанып етмњй. Ундай

тібњктњрѓњ быныѕ хњлде киїкенлњштерејеихтимал. Љњм улар јѓ тібњктњрендњ етњксебилдњлњјѓеѕ љис кемдеѕ мњнфњђњтенсиклњмњїлек ысулын эшлњј хоєуђынљораны. Мњїњлњн, Дађстанда элек нисекине: бер миллњттеѕ вњкиле - президент,икенсељенеке - премьер-министр, љуѕынаналмашалар. Фекер алышырђа књрњк. Беѓтуранан-тура љайлауѓарѓан єурємайбыѓ, -тип яуап бирѓе В. Путин.

Матбуђат конференцияљында РњсњйПрезидентына бирелгњн љорауѓар даирњљебик киѕ булды. Журналистар ахырызамантемаљынан башлап халыє-ара сњйњсњткњтиклем тірлі ваєиђаларђа, кјренештњргњєађылышлы ил башлыђыныѕ фекеременњн єыѓыєљынды љњм тіплі яуаптаралды.

“Áàøìåäèà” ìœ�ë¼ìœòòœðåíœí.

20 äåêàáðƒœ šó¾�û ä¼ðòéûëäà òœ¼ãå òàïºûð ÐÔÏðåçèäåíòû ÂëàäèìèðÏóòèíäû¾ ƒóð ìàòáó�àòêîíôåðåíöèÿšû áóëäû.Óíäà 1200-ƒœí àøûóÐœñœé šœì ñèò èëäœð æóð-íàëèñû, øóë è¿œïòœí êîë-ëåãàëàðûáûƒ - æóðíàëèñ-òàð Þëèÿ Çàšèòîâà,Ðœçèô Àáäóëëèí šœì îïå-ðàòîð Ðœìèë Äœ¼ëœòøèíºàòíàøòû. Ðœñœé Ïðåçè-äåíòû ìåíœí îñðàøûó�ààêêðåäèòàöèÿ àë�àíáàøºà æóðíàëèñòàðìåíœí áåð㜠óëàð Ìœñ-Ꜽƒœ Õàëûº-àðà ñàóƒà¼ƒœãåíäœ áóëäû. Òàìàìëà-íûï êèëãœí éûëäû¾ ò³ïìœ�ë¼ìœò âàºè�àšû òàïøóíäà ¼òòå ëœ èíäå.Çàë�à 400-ëœï òåëåêàìåðàºîðîë�àéíû, øóëàðƒû¾áåðåšå "Áàøìåäèà"ìœ�ë¼ìœò àãåíò-ëû�ûíûºû èíå. Àãåíò-ëûº õœáœðñåëœðå ñàéòºàîíëàéí-òðàíñëÿöèÿ àëûïáàðƒû, “ÐÅÍ-Ò ²ô³” òå-ëåêàíàëû šœì "Ìèëè-öåéñêàÿ âîëíà", "Åâðîïàïëþñ", "Ðåòðî �Ì" ðàäèî-ñòàíöèÿëàðû, øóëàé óºáåƒƒå¾ ãœçèò ³ñ³í ðåïîð-òàæäà𠜃åðëœíå.

Èë áàøëûû õœáœðñåëœðìåíœí îñðàøòû

Пикетєа 70-тњн ашыу кешейыйылды. Сара баш єалабыѓІфілњ, Профсоюздар йортоянындађы майѓанда јткњрелде.Дјрт йњмњђњт ойошмаљы - "Кјкбјре", "Аєтамыр", "Туђан тел" љњмБашєорт йњмњђњт ойошмаларыныѕаєљаєалдар єоро уђа "Теле юєтыѕ -иле ює!", "Дњјлњт телен мотлаєуєытыу ісін!", "Милли республи-каларѓыѕ дњјлњт телдњрен юєєасыђарыуђа юл єуймаясаєбыѓ!" љњмбашєа плакаттар менњн сыєєайны.

Сарала тірлі матбуђат баїма-лары журналистары булды. Баш-

єортостанда - "Кјк бјре", Татар-станда "Азатлыє" хњрњкњттњреойошторђан сараларѓа туђан телдељаєлау, уєытыу буйынса телмњрѓњряѕђыраља, Сыуашстанда Хікјмњтйорто алдына ни бары бер генњкеше яѕђыѓ пикетєа сыєєан. Бјтњнмилли тібњктњрѓњн активистар,єыѓђанысєа єаршы, табылмађан.Башєорт љњм татар лидерѓарыбелдерејенсњ, Рњсњй илде урыї-лаштырыуђа єоролђан тел сњйњ-сњтен башламаєсы. "Кјк бјре"неѕлидеры Азат Сњлмњнов акцияаѓађында Рњсњй Федерацияљы

Президенты Владимир Путин, РФДњјлњт Думаљы спикеры СергейНарышкин љњм Федерация Советырњйесе Валентина Матвиенкоисеменњ резолюция тексын уєыпишеттерѓе. Бер тауыштан єабулителгњн резолюцияла, "яѕы законпроекты рус булмађан халыєтарѓыдискриминациялау єарарына тиѕ",тип њйтелњ. Резолюция Европасоветыныѕ парламент ассам-блеяљына (ПАСЕ) ла ебњрелде.

Ôàðèçà ÍŒ£ØÈÐÂÀÍÎÂÀ.

Äåêàáðü áàøûíäà Áàøºîðòîñ-òàí, Òàòàðñòàí šœì Ñûóàøñòàíäàòó�àí òåëäœðƒå ÿºëàó áóéûíñàáåðƒœì ïèêåòòàð ñåðèÿšû¼òêœðåëäå. Õàëûºòû¾ óðàì�àñû�ûóûíû¾ ñœáœáå - ÐÔ Äœ¼ëœòÄóìàšûíû¾ ðåñïóáëèêàëàðƒà òè-òóëëû ìèëëœòòœð òåëåí ìîòëàºóºûòûóƒû á³ò³ð³¼ õàºûíäà ÿ¾ûçàêîí ºàáóë èòåð㜠œƒåðëœíå¼å.

Áàøºîðòîñòàí, Òàòàðñòàí šœì Ñûóàøñòàí ðåñïóáëèêà-ëàðƒàû ìèëëè òåëäå ÿºëàï áåðƒœì àêöèÿ ¼òêœðƒå

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

Àêöèÿ>>

Àâòîð ôîòîëàðû.

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë

Éûëäàð áóéûÿíûíàí¼òêœíìåí...Эй бала сає! Ілњсњйѓеѕ ярты

донъяны єапларѓай єалєанбулђан єыртышлы йылы єулдарыышыђында ниндњй генњ хыял-дарђа бирелмњйљеѕ дњ, ниндњйгенњ кірњштњрѓњ еѕеп сыє-майљыѕ... Торатау кејек тораљыѕ,Акъял батыр кејек кірњшњљеѕ...

...Торатау эргњљенњн, баєљаѕ,йылдар буйы јтеп-љјтеп йірігњн-мен икњн. Баш єаланан сыђып,кіньяє райондарђа кјпме юлдартапалђан - Стњрлене јтеп,Мњлњјез яєтарына йјнњлгњндњбар уйѓарыѕ - алдађы эш йњкитормош мњшњєњттњре (єыуаныс-мы-єайђымы) осрашыуѓар ту-раљында. Унан килеп, команди-ровкаларѓан арып єайтышлай,тіндњрен, аждаљалай ут бірккњнСтњрле-Салауат єалалары за-водтары факелдарына яєын-лайљыѕ да, "њљњ, Іфігњ шунсасаєрым, шунса ваєыт юл" тип,баш єалађа ашєынаљыѕ...

Бынан тиїтњ ярым йыл эле-герњк, Динис Бјлњковтыѕ му-зейын асырђа тип, бер тіркімяѓыусылар, матбуђат, мњѓњнињткешелњре уныѕ тыуђан ауылынаюлланђайныє. Автобуста уры-ным арѓаєлы башєорт яѓыусыљыБулат Рафиєов менњн тап килде.Іфінњн бирле, бер љјѓгњ єушыл-май иѓрњп килгњн ил ађаљы, шулбеѓ кјнеккњн тауѓар янына еткњс,

ошо яєтыѕ кешеље буларає, љњрташ-єыуаєты белгњн ађай байтаєхњтирњлњр љійлњне. Мњїњлњн,йњш сађында Мњлњјездњ мњктњп-тњ уєытєан осоронда, иртњ яѓѓануєыусы балаларѓы єырђа алыпсыєєанда, ђњжњп хњлгњюлыєєанын бњйњн иткњйне. "Тауитњгенњ яєынлашљає, алдарає,єарѓан њрселгњн бер ерендњ,єара соєор кјренњ. Эргњљенњрњккилљњк - єара йыландар мыжђыптора! Баєљаѕ, улар шулайтыпбер соєорѓа уємашып, єышсыђалар икњн. Селњјсендњрѓекјргњнеѕ бармы, балыєсы туп-лађан банкыла,- тип , кілімљірњйуѓаман, - нњє шуныѕ љымађырає,тик кјпкњ ѓурырає љњм кјберњк... "

- Берњй њїњрегеѓгњ инеп китте-ме љуѕ был кјренеш, - тим мин,Булат ађайѓыѕ асылып китеп,ниѓер љійлњрен тойомлап." Юєњлегњ, бњлки, килњсњктњ...",- бул-ды яуап.

- Бына - Торатау, - тине БулатРафиєов, міљабњт кјренешкњбаш сійіп, - башєорт ырыуѓарыхњл иткес мњлдњрѓњ ошо тау яны-на йыйылып, књѕњш єорђан. Јѓ-ара булђан низађтарѓы ситкњєуйып, тотош башєорт иле ісінміљим мњсьњлњне оло йыйындахњл иткњн. Сапєындар тірліяєтарђа нњє ошонан фарман сап-єан - тотош Башєорт иле ісін,йњки љуѕђарає, Рњсњй ісін кј-тњрелгњндњр тыуђан илен яє-лап..."

- Бында ђњйњт кіслі энергетикабар, - тип љјѓен дауам итњ оло

юлдашым, йіѓі яєтырып, - йылљайын ошондай изге тауѓары-быѓђа менеј йолаљы бар. Мин дњ,оло йњшемдњ булыуыма єара-май, яѕырає йірьњт иттем. Аѕла-маїлыє бер кіс бар - тауѓыѕ яр-тыљына менгњнсе хњтљеѓ арыта,тик артабан, текњрњк ерѓњр китљњлњ, кјтњрелеје єапыл еѕелњйњ!

Ѓур јкенес єалды: башєасабыл темађа уѓаман менњнљійлњшеј насип булманы. Уныѕєарауы, йылдар аша ошо оло юл-дан јткњндњ гел генњ Булат ађайменњн љійлњшеј єат-єат иїкњтішњ...

Òœ¼ãå îñðàøûóБыйыл йњй данлыєлы єурайсы

Роберт Юлдашев Торатауѓы оли-гархтар љіжјменњн єурсалауђаойошторђан акцияљына саєырђас,уныѕ ошондађы концертын єарап,Торатау менњн яєындан таны-шырђа форсат тейѓе. Ысынлапта, тауђа менеје еѕелдњн тјгел!

Њйтергњ књрњк, текњ битлњјлеяђынан менеј єыѓыђырає та,хњјефлерњк тњ! Тик оло беринњйѓеѕ башланђыс кластауєыђан ейњне менњн ниндњйѓерријњйњтме-њкињтме љійлњпјрмњлњп менеп барыуы хњтњр ѓурйођонто яљаны миѕњ. Нисекєурємайѓар! Мин улар ісін бор-солоуымды белдереп: "Бњлки ки-ре тішірљігеѓ, ана, єояшбайырђа йыйына,"- тинем. "Ює,беѓ ейњнем менњн кјпме хыял-ландыє был турала," - тип єырт

киїтелњр улар. Њ аїта,йіѓњрлњгњн тамашасы алдындатирњ-яєєа кіслі єурай моѕояѕђыратып, концерт бара!

Нимњ ул беѓѓеѕ башєорт халєыісін йіѓњр, њ бњлки меѕњр йыл-дар ађымында рухи єомартєы, ру-хи символ булђан Торатау? Былхаєта айырым љійлњшеј јткњ-рергњ йњки халєыбыѓ ісін єњѓер-ле булђан оло єомартєы тураљын-да билдњле мњђлјмњттњрѓе йњнњбер барларђа булыр ине. Тик минбыл эште килњсњккњ єалдырып(њйткњндњй, республикабыѓбаїмалары изге єомартєыбыѓ ту-раљында даими рњјештњ яѓа),кјптњн тјгел булђан берњѕгњмњнњн іѓік кенњ килтерњм.

Исеме Башєортостанда, РњсњйФедерацияљында ђына тјгел, ситилдњрѓњ лњ танылђан практик-психолог Вадим Сафин менњнгњзитебеѓѓеѕ сираттађы берљанына њѕгњмњ њѓерлњргњйыйынђанда, изге єомартєыбыѓТоратау тураљында љјѓєуѓђатєайныє. Ђалим: "Мин архе-олог тјгел дњ был темађатішіргњ,- тине. - Лњкин донъянытанып белејѓњ, Тыуђан ил, халыєтарихы кејек љњр кеше ісінєњѓерле тішінсњлњр кјѓлегенњнєарађанда..." - Њйѓњгеѓ, јѓентыѕлайыє, булмаља...

Äîíúÿíû òàíûïáåëå¼, ðóõè ñèì-âîëäàðБала нисек донъяны танып

белњ? Артабан, шњхес булыпформалашєанда (самосознаниеличности) ошо донъяла јѓ уры-нын нисек билдњлњй? (ВадимФњтхи улы нњє ошо йјнњлештњђилми бейеклектњргњ ілгњшкњн):

- Иѕ элек Њхмњтзњки Вњлидивасыяттарында њйтелгњнде иїкњтішірњйек. Миллњтте љаєлауѓыѕіс шарты бар, - ти ул.- Тел (уныѕаша шњхестеѕ аѕы формалаша);Ер - (ере булмаља -миллњт тњює!); Дин (идеология).

Тел аша кешенеѕ бњлњкњйѓњнаѕы формалаша. "Интериориза-ция" - њсњ теле аша донъяны бе-леј ул. Туђан телендњ фекерлњй,аралаша, белем ала. Был берен-

се аѓым. Тыуђан ерендњ (арен-дађа алынђан тјгел!) йірій, ађасултырта, бесњн саба, тіѓій. Икен-сенњн, тамђа. Бала, образлы итепњйткњндњ, јѓе ісін аса барђандонъяђа тамђалар љала,билњмњлњрен, самалап, бил-дњлњй. Њлбиттњ, уй-зиљенендњ...Артабан, "тамђалар" јїешњ, уларкісњйњ - символдарђа њйлњнњ.Мњїњлњн, башєорттоѕ јѓенсњлек-ле гимны "Урал" йыры. Был берйјнњлеш. Хњѓер икенсеље. Фанта-зияљы аша ул киѕ міхиттејѓлњштерњ: Аєбуѓатта оса, тірлідейејѓњр менњн кірњшеп, хыялыаша донъяны яулап ала, уныљаєлай... Быуаттар аша тапшы-рылђан бай эпосты кјѓ алдынакилтерегеѓ. Был батырѓарилендњ ул јѓен, њйтњйек, Аєъялбатыр менњн тиѕлњй. Шњхес бу-лып формалашыусы, олоДонъяђа инејсе бала батырѓарсифаттарын јѓендњ кјрњ, јѓене-кен уларђа кјсерњ! Реальшњхестњр, мњїњлњн, СалауатЮлаев њкињт батыры љыѓаттарынала, њ њкињт батырѓары ысынбар-лыєєа, ошо донъяђа ла инепкитњ... Артабан, ул донъя ысын-барлыђында оло, реаль тамђалартаба ("узловые точки") - Ирњмњлтауы, Шјлгњнташ мњмерйњље, То-ратау љњм башєа рухи, тњбиђиєомартєылар. Тњјѓњ бик ябайбулђан тамђалар ошолай јїешњљњм тотош миллњтте билдњлњјсенигеѓѓњре булып тора: Башєор-тостан гимны, флагы, гербы,єурайы, баш єалаљы... Ошобітінлік - кешенеѕ јѓаѕынсађылдыра.

Нњє шуђа ла јѓен башєорт типтаныђан, рухи яєтан јїешкњншњхес миллњтенеѕ алтын бађана-лары булђан ана шул символ-дарђа єул љуѓыуѓы, емереп юєєасыђарыуђа ынтылыуѓы - халєы-ныѕ нигеѓен билдњлњгњн рухисыђанаєтарђа єул љуѓыу типєабул итњ... (Љњр халыє вњкиле лњшулай тип єабул итњлер - ðåä.)

�àëèì ìåíœí êè¾åðœê þ¿ûºòàºîðîë�àí œ¾ãœìœíå ãœçèòå-áåƒƒå¾ êèëœšå šàíäàðûíäà óºûð-šû�ûƒ.

Íèÿç ÌŒŠŒ�ÈÅÂ.

Ýé Òîðàòàó, Òîðà òàó...3̳õèò

Òîðàòàó. Òàó òîðà!Òîðà òàó! Ìèí áèêáœëœêœé ñàºòà³ëœñœéåìäå¾, ºàíòàìûðƒàðû ºàðà-éûï á¼ëòåï ñûººàíîëî ºóëäàðû ìåíœíòîòîø áàøûìäûºàïëàï, àðºàìäàíšûéïàï, œêèœòòœðš³éëœãœíäœãåîøîíäàé š¼ƒƒœðåè¿òœ ºàë�àí:"... Ìûíà îøî åðƒœáàòûð, ºîðîñ êå¼åêàÿºòàðûí åð㜚å¾äåðãœíäœé íûºòåðœï, šèñ-šèñàðòºà ñèãåíìœé,Òîðàòàó êå¼åêòîð�àí äà èíäåäîøìàíäàðûí¼òêœðìœé!Äåé弃œðƒå¾ óòá³ðê³ï, û¿ûëäàïòîð�àí áàøòàðûíáóëàò ºûëûñûìåíœí áåðœì-áåðœìñàáûï òîð�àí,òåé!.."

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

Áîðîíäàí áàøºîðò ûðûóƒàðû èçãå Òîðàòàó ÿíûíäàéûéûëûøûï, õœë èòêåñ ìœñüœëœëœð áóéûíñà Ꜿœø ºîð�àí.

Èëäàð �àÿíîâòû¾ “Éûéûí” òèãœíêàðòèíàšûíàí ôîòîðåïðîäóêöèÿ

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë4 ̳õèò

Ýñåð šûó ýñåð-ëåêìå?Башєортостанда сњнњђњт,

айырыуса нефть љњм химиятармаєтары ныє јїешкњс,уларѓыѕ єалдыєтары љыу-ѓы, љауаны, тупраєты быс-ратмай єалмай, њлбиттњ.Айырыуса Іфі, Стњрлета-має, Салауат єалаларыныѕсњнњђњт љњм коммунальпредприятиелары ѓур зыянкилтерњ уђа.

Іфілњ 80-се йылдар аѓа-ђында экологик хњл айырыу-са киїкенлњшкњйне. Єалаљыу јткњргестњрендњге љыу-ѓыѕ фенол, диоксин менњнађыуланыуы халыєты яр-љытты. Іфі урамдары буй-лап тиїтњлњрсњ меѕ кеше-лек демонстрациялар јтњине. Майѓандарђа тупла-нып, єала љњм республикаетњкселњренњ кисекмњїтњнљыу сифатын яєшыртырђа,предприятиеларђа замансатаѓартыу єоролмалары єу-йырђа тигњн талаптарєуйылды. Бігін Іфі фа-тирѓарындађы крандарѓанаєєан љыуѓар эсејгњ яраєлы.

Республикала љыуљыѓ ин-теккњн тібњктњр байтає.Улар араљында Њбйњлил,Баймає, Хњйбулла районда-ры, Сибай єалаљы ла бар.Урал аръяђында љыуђа єыт-лыє, йњй љайын єоролоєєабатланыуы ђына ет-мњгњн, љыу ятєылыєта-

ры сњнњђњт объ-екттары тарафынан быс-ратыла, ял итејселњр ѓњ јѓілішін индерњ. Таналыєменњн Урал йылђалары быс-раєлыє кимњле буйынса ал-тынсы, етенсе класєаєарай. Урал аръяђындађыйылђаларѓыѕ ауыр метал-дар менњн зарарланђанлыєкимњле ріхсњт ителгњндњнйіѓ меѕдњрсњ тапєырђа ар-тыє.

£ƒãœðòåëãœí¼¿åìëåêòœðò¼ëšåƒ èòœГМО - гены модификация-

ланђан (јѓгњртелгњн) орга-низм - геномына сит ген ул-тыртылђан тњбиђи биологикберњмек ул. Быныѕ љіѓім-тњљендњ њлеге берњмек тњби-ђњттњ јѓенњ хас булмађан

яѕы јѓенсњлектњр ала, јтњюђары уѕыш бирејсњнгњ,сирѓњргњ љњм єоротєостарђабирешмњјсњнгњ њйлњнњ,башєа "љњлњттњргњ" эйњ бу-ла.

Халєы ишњйњ барђан донъ-яла был яѕылыєты аѓыє-тјлек єытлыђын хњл итњторђан сара тип иђлан ит-телњр. Кешелек ике тиїтњйылдан ашыу ГМО-лы ризыєєуллана. Уныѕ љаулыєєа ки-ре тњьїирен тірлі илдњрѓеѕђалимдары, тикшеренејѓњр,љандар иїбатлай.

Рњсњйѓеѕ бер ђилми-тик-шеренеј институтындайњш єомаєтарѓы ике тір-кімгњ бјлњлњр ѓњ берељенњєњѓимге аѓыє, икенсељенњјѓгњртелгњн генлы соя єу-шылђан ризыє ашатып аї-райѓар. Љіѓімтњлњ, јѓгњр-телгњн генлы соя ашађанєомаєтарѓыѕ 50 процентытјлљеѓгњ њйлњнгњн, њ јр-сегњндњренеѕ балалары тір-лі кимњлдњ књмселекле бул-ђан љњм нњїел дауам итејгњљњлњтљеѓ булып сыєєан.Бындай тњжрибњ єат-єатјткњрелњ. Љњр тњжрибњ берјк љіѓімтњне бирњ.

Єомає - єомає инде ул,бњлки, кешегњ зыяны юєтыр,тип шик белдерејселњргњшул мњђлјм булљын: геномыкешенекенњ иѕ оєшашйњнлектњрѓеѕ береље ул

єомає, шунлыєтан кешегњтњђњйенлњнгњн аѓыєтар, да-рыуѓар љњм башєа њйберѓњрєомаєтарѓа љынала. Орга-низм тіѓіліші йњљњтенњнкешегњ сусєа ныє яєын то-ра. Кінбайыш илдњрендњсусєаларына ГМО-лы аѓыєашатєан фермерѓар ѓа мал-дарыныѕ тјлљеѓгњ њйлњ-нејен билдњлњй.

"Бал єорто юєєа сыєља,донъя бітњ" тигњн ололарљјѓен бњлњкњйѓњн ишеткњнбар. Љуѕђы ваєытта донъя-ныѕ тірлі илдњрендњ балєорттарыныѕ юєєа сыђыуытураљында мњђлјмњт йы-шая. Был кјренеште балєорттарыныѕ ГМО-лы јїем-лектњрѓеѕ љутын йыйыуыљњм инњ єорттоѕ шуныашап тјлљеѓ єалыуы менњнаѕлаталар. Бал єорттары -тњбиђњт сынйырында тиѕ-лекте тњьмин итејсе бик

міљим іліш, улар булмаља,јїемлектњр йњшњјѓњн тує-тай, сінки кјпселеген тикбал єорттары ђына љеркњ-лњндерњ. Јїемлектњр бул-маља, міхит кешенеѕ те-реклек итеје ісін яраєљыѓбулып єала.

Бігінгі балаларѓыѕ љау-лыђы ѓур борсоуђа љала. Ал-лергия осраєтары айырыусакјп. Чипсы љњм попкорнменњн туєланђан балаларуђа айырыуса йыш тарыйикњн. Балађа уѓа алмађанйњки ђњрип, сирле сабыйтапєан єатындар љуѕђыйылдарѓа ифрат ныєкјбњйѓе. Был кјренештњрѓелњ ГМО йођонтољона бњй-лњмњй булмай.

Гены јѓгњртелгњн аналог-тары булђан јїемлектњрисемлегенњ єњнњфер, куку-руз, етен, люцерна, кін-бађыш, бойѓай, рапс, дігі,шњкњр сігілдірі, шњкњр єа-мышы, сорго, соя, мамыє,шафран, арпа, баклажан,брокколи, борсає, ташєа-бає, картуф, љуђан, кишер,єыяр, борос, єабає, помидор,љарымљає, шпинат, ананас,сейњ, єарбуз, банан, ви-ноград, манго, папайя, слива,цитрус, алма, киви, арахис,горчица, єурай елњге, кокос,баєса елњге, какао, кофе,зњйтјн, пальма майы, тњ-мњке, цикорий љњм баш-єалар инњ.

Беѓѓеѕ магазин књштњлњреаллы-гіллі матур єаптарђатултырылђан, тњм іїтњгес-тњр менњн тњмлњтелгњн, бу-яуѓар менњн йњмлњтелгњнтірлі-тірлі ризыєтан љы-ђылып тора. Кибеттњрѓњхњѓер йіѓ тірлі колбаса, йіѓтірлі сыр љатыла, нимњтелњйљеѕ - шул бар, бынабит ниндњй шњп нњмњ ул де-мократия љњм баѓар иєти-сады тип маєтарѓан элек,былар јлемесле ризыєтјгелме икњн, тип бітњнњмњне шик аїтына алыуфарыз. Шунлыєтан, љатыпалырѓан элек, ризыєтірілгњн єаптађы мњђлј-мњттњрѓе ентеклњп уєыђыѓ.

Àóûë êàðòóôû,àóûë š³ò³...Бала-сађаѕ да, јѓеѕ дњ љау

булам тиљњѕ, ауылда јїте-релгњнде аша. Ете диѕгеѓаръяђынан килгњн ят ри-зыєтар беѓгњ нимњгњ? Ке-шегњ јѓе тыуђан ерѓњ јїте-релгњн ризыє єына файѓалытип љанала.

Њллњ єайѓан килтерелгњн

љњм шифалы тип иђланителгњн аѓыєтарѓыѕ Баш-єортостан ерендњ йњшњ-гњндњргњ бер файѓаљы латеймњје ихтимал. Йірњккњкалий књрњкљњ, йіѓім йњ кј-рњгњ аша, тиѓњр. Јѓебеѓѓњјїкњн нњмњ булмађас, улар-ѓыѕ фњтејњље ює, типиїњплњјселњр ѓњ бар. Єабыђыменњн бешерелгњн картуфкалийђа шулай ує бай љњмбеѓѓеѕ халыєєа нњє уныѕфайѓаљы тейњ, тип књѕњшитњ улар.

Љатыуѓа банан бик арзан,тик ул да, йомшартыбыраєњйткњндњ, файѓаљыѓ - уныѕГМО-лы ризыєтар исемле-гендњ булыуын иїкњ тіші-рњйек. Ялтырап торђан ма-тур алмаларђа, кофе-ка-каођа ла алданмайыє, Кінь-яє Америка гены јѓгњртел-гњн јїемлектњрѓе айырыусакјплњп јїтергњн тібњкљанала. Њ Єытай, Љиндос-тан, јѓѓњренеѕ ѓур байлыђыљаналђан сњйѓеѕ абруйынљаєлаусы илдњр буларає,был јїемлектеѕ тњбиђи ге-номына єыїылыуђа юл єуй-май икњн. Тимњк, сњйѓерњхњтлњнеп эсергњ була.

Колбаса, сосиска, шоколад,књнфит, кондитер ризыєта-ры соя єушып њѓерлњнњ. Њсоя хњѓер Рњсњйѓњ лњ геныјѓгњртелгњндњр исемлегенњинњ. Шулай булђас, был ри-зыєтар зарарлы. Нњїеле-геѓѓеѕ дауам итеје ісін - би-герњк тњ. Чипсы, попкорнкејек алдатєыстарѓы бі-тінлњй алмађыѓ.

Йњшелсњ, берѓњн, геныјѓгњртелгњн орлоєтарѓанјїтерелгњнгњ зарарлы булы-уы ихтимал. Икенсенњн,Рњсњйгњ тірлі илдњрѓњн,айырыуса Єытайѓан килеп,ер алып, йњшелсњ

етештереј бизне-сына тотонђан мигранттарбик зарарлы гербицидтар,самаљыѓ ашламалар єулла-на. Улар јїтергњн йњшел-сњнњн организмђа ађыуѓарэлњгњ.

Шњкњр хатта ГМО-лыбулмаља ла њјњлдњн зарарлыризыєтар иїњбендњ. Лњкиншњкњр сігілдірі менњншњкњр єамышыныѕ ГМО-лыјїемлектњр исемлегенњ ине-јен белњбеѓ. Тимњк, уђа лаышаныс ює.

Њйткњндњй, 3 ноябрѓњ Іфі-лњ "ГМО - геноцид єоралы"тигњн пикет булды. Уныойоштороусылар халыєєаГМО-лы ризыєтар ашауѓыѕтјлљеѓлеккњ килтерејендњлиллњјсе лаборатор тик-шерејѓњр љіѓімтњлњре ту-раљында яѓылђан листовка-лар таратты.

Тађы бер афњт - бик кјптір ризыєєа єушыла тор-ђан пальма майы. Килогра-мы 130 - 150 љумдан мага-зиндарѓа љатылып торђанљыйыр майыныѕ ысынлапта љыйыр љітінњн яљал-ђанына ышанђан кеше биктњ бер єатлылыр... Хњѓерљыйыр майын, сырѓы, эрем-секте, майонезды, сырок-тарѓы, туѕдырманы љњмбашєа бик кјп нњмњне паль-ма майынан яљайѓар. Пе-ченье, торт, књнфит, гам-бургер, чипсы, шоколад,єуйыртылђан љіт пальмамайы ярѓамында етеште-релњ. Был май сњнњђњттњ лњкиѕ єулланыла - уныѕ менњнпрокатлы металлургияєорамалын майлайѓар. Алђа

Êåøåëåêêœ ýêîëîãèê šœëœêœò

Áàøºîðòîñòàíäà éûë šàéûí 1,7

ìèëëèîí òîííà ºàòû ê³íê¼ðåø ºàëäû�û

õàñèë áóëà. Éœí áàøûíà - 420 êèëîãðàìì.

Šœð ºàëà, šœð àóûë ð³õñœòšåƒ áàðëûººà

êèëãœí ñ¼ïëåêòœð ìåíœí óðàòûë�àí.

Óëàðƒû¾ šàíû 3 ìå¾ãœ åòêœí.

Áàøºîðòîñòàíäû¾ Àóûë õóæàëû�û

ìèíèñòðëû�ûíû¾ ìàòáó�àò õåƒìœòå

áèðãœí ìœ�ë¼ìœòòœðƒœí: ðåñïóáëèêàëà

á³ã³í á³òœšå 1 ìèëëèîí 280 ìå¾ áàø

šûéûð ìàëû, 300 ìå¾ ñóñºà, 848 ìå¾

šàðûº-êœçœ, 131 ìå¾ éûëºû, 1,1 ìèëëèîí

ºîø-ºîðò à¿ðàëà.

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë ̳õèò 5Áîðñîóëû õàò>>

киткњн илдњр пальмамайын аѓыє-тјлек сњнњђњ-тендњ файѓаланыуѓы кјп-тњн тыйђан. Организмдапарафин љњм пластилинђаоєшаш ултырма хасилитеп, ашєаѓан стеналарын,єан тамырѓарын бысрата,сінки уныѕ иреј темпера-тураљы кешенеѕ тњн тем-ператураљынан юђарырає.

£ƒå¾ ¼¿òåð,¼ƒåá僃œ åòåøòå-ðåëãœíäå àëМагазиндарѓађы зарарлы

ризыєтан башєорттоѕмилли аѓыєтары бик зат-лы, файѓалы, тњмле, таѓабулыуы менњн айырылыптора.

Йылєы итен генњ алайыє.Был ит дірії нисбњтлеаминокислоталарѓан тор-ђан аєљымђа, минеральматдњлњргњ љњм витамин-дарђа бай. Диетик ризыєљанала. Унда холестерин аѓ.Јт єыуыу љњлњтенњ эйњ.Љыйыр итенњ єарађандаљигеѓ тапєыр шњберњкјѓлњштерелњ.

Бейњ љітінњн бешелгњнєымыѓѓыѕ шифаљы ту-раљында љійлњп тораљы латјгел. Уныѕ тураљындаљњр кем хњбњрѓар.

Јѓебеѓѓњ етештерелгњнит, љіт љњм љіт ризыєта-ры, башєорт балы файѓалыла, тњмле лњ. Шњкњр урыны-на бал ашау яєшы. (Тикбында сама белергњ књрњк -бал дарыу сифаттарынаэйњ - кінінњ бер нисњ бал-ђалаєтан артыє ярамай.Ðåä.)

Йњшелсњ менњн картуф-ты, емеш-елњкте јѓ бає-саѕда јїтереј отошло. Єа-лала йњшњгњндњргњ лњ баєсатотоу зарур. Њллњ єайѓањллњ кемдњр њллњ ниѓњрљибеп јїтергњн йњшелсњне,емеште ашап, эсегеѓгњ ађыуйыймађыѓ.

Бигерњк тњ балаларѓытаѓа ашатырђа књрњк, нњ-їелде дауам итејселњр

сњлњмњт булырђа тейеш. Баєса емешен, мал-ты-

уарѓы аєса табыу сыђана-ђына њйлњндерергњ тыры-шыђыѓ. Донъяла аѓыє-тј-леккњ єытлыє йылдан-йыларта. Тимњк, ихтыяж килњ-сњктњ лњ јїњ барасає. Баш-єортостан халєыныѕ 40процентыныѕ ауыл ерендњйњшњјен иїњпкњ алљає, эшсеєулдар ауылда байтає. Кол-хоздар біткњс, кјптњр эш-љеѓ єалды. Љирњктњр генњфермер булып китте. Ауылкешелњренеѕ бергњ ойошоп,берлњшмњлњр тіѓіп, бурыс-тарѓы бјлешеп (кем ерљірњ, кем љыу љибњ, утай,кем љатыуђа алып китњ,кем љата тигњндњй), ауылхужалыђы продукцияљынетештерејгњ тотоноуыэшљеѓлек мњсьњлњљен дњ хњлитер ине.

Интенсив технологияларбуйынса аѓыє-тјлек етеш-терејсе кінбайыш илдњре-неѕ аграр секторында хеѓ-мњт йњшендњге халыєтыѕ 5- 7 проценты мњшђјл. Беѓ-ѓеѕ климат шарттарындаГолландиялађы, Бельгия-лађы кејек гектарынан то-тороєло 60-70 центнер игеналыу мімкин тјгел, сінкиул яєтарѓа яуым-тішім1,5 тапєырђа кјберњк яуаљњм яѕы технологиялар ѓаљыуѓы мул тотоноуђа иїњп-лњнгњн. Тимњк, уларѓы єул-ланып, эсер љыуљыѓ єалы-уыбыѓ ихтимал. Беѓѓеѕ ії-тінлік - ерѓњ кјнегелгњнсњ,єњѓимгесњ эшлњп, экологикяєтан таѓа ризыє етеште-реј. Њле сит илдњр беѓгњјѓѓњренеѕ интенсив техно-логиялар буйынса (йњђниГМО, соя љњм тірлі "химия"єулланып) етештерелгњнаѓыєтарын кјплњп индерњ,беѓѓњн таѓа ризыєтыљатып ала. Шулай булђас,таѓа ризыє јїтереј јѓебеѓісін дњ міљим, уђа донъякимњлендњ лњ љорау ѓур.Єыїєаљы, килњсњкле йј-нњлеш был.

üçœë ÑÀÔÈÍÀ.

õœ¼åôå ÿíàé "Óðàëûì" òèï éûðëàóìåíœíìå íè ...

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

“Á³òœ éœìœ�œòñåëåêìåíœí áåð㜠ýø뜼

çàðóðè...”Ðœñœé õàëûº èäàðàëû�û

ïàðòèÿšûíû¾ ðœéåñå Àëü-áåðò Ðàäèê óëû ̲Ռ̌Ò-ÉŒÐΠêîììåíòàðèéû:

- Экология ілкњљендњгехњл кисњ-бігін генњ килептыуђан проблема тјгел.Ер-љыуыбыѓѓыѕ аянысхњлдњргњ дусар ителеје -тиїтњлњрсњ йыл дауамын-да килгњн яуапљыѓэшмњкњрлек љіѓімтњље ул.

Эре сњнњђњт предприяти-елары элегерњк, Совет осо-ронда, продукция кјлњменєыуља, љуѕђы осорѓа кјбељеакционерлаштырылђас,саф табыш алыр ісін бармімкинселекте файѓалана.Уларѓыѕ байтађыныѕ ху-жалары ла Башєортостан-дан ситтњ хњѓер...

Тимњк, проблемаларѓы лабігін-иртњгњ генњ хњл итер-лек тјгел. Ер-љыуыбыѓѓысафландырыу, булђантњбиђњт єормартєыларын

љаєлау байтає ваєыт, сис-темалы эш талап итњ.Килњсњк быуын алдындађыбыл бурысыбыѓѓы атєарырісін власть даирњлњренеѕсњйњси ихтыяры љњм, иѕміљиме, халыєтыѕ тура-нан-тура єатнашыуыкњрњк. Беѓѓеѕ партия тапшул юїыєта эшлњп кенњуѕышєа ілгњшеп буласаєтип иїњплњй.

×óêîòêàëà šœì Ñåáåðêè¾ëåêòœðåíå¾ ºàéšûáåð ³ëêœëœðåíäœ à¿àáàšóíàð èòå¼, óðìàí ºûð-ºûó, áàëûº òîòîó šœìáàøºà �œìœëäœð à¿àáà õà-ëûººà ð³õñœò èòåëãœí,ñ³íêè áûë ø³�³ëäœðóëàðƒû¾ äîíúÿ ê³ò³¼ šœìòàìຠà¿ðàó ûñóëû òèïòàíûë�àí šœì òåðêœëãœí.Îøî ÿºëàï óéëàï ºàðà-šà¾, á³ã³í àóûëäà éœøœ-ãœí áàøºîðòòàðƒû¾ ¼ƒåð-šûóûíà ºàðàòà áóë�àíõîºóºè õœëå ýñêèìîñ,÷óê÷à šœì áàøºà õàëûº-òàðƒûºûíàí ê¼ïêœ ì³ø-ê³ë³ðœê.

Хњтеремдњ, ауылыбыѓѓабынан ун йылдар элек кенњлњ љунар итеп ђаилњ аїраусы-лар байтає ине њле. Тейенгњ,шњшкегњ, бјрегњ хікјмњтйіклњмњлњре лњ була торђай-ны. Лњкин йіклњмњ менњн ма-уыђыусыларѓы халыє ярат-маны, саманан артыє йњн-лек єырыусыларѓы єарђышйыйыусылар тип атанылар.Уларѓан айырмалы рњјештњ,тамає туйѓырырлыє ит,эшкњртергњ тип тире ісінйіріјселњрѓе хірмњт итњлњрине. Јѓебеѓ ѓњ болан, мышыите ашап јїтек, њсњйѓњре-беѓѓеѕ ії кейемен шулљунарсылар тотєан шњшке,љуїар тирелњре биѓњп тораторђайны. Был беѓѓеѕ йњшњјрњјешенеѕ єњѓимге беріліші булды. Єарађат, єурайелњген дњ хњѓерге ише баєса-нан тјгел, йылђа буйѓарынанйыйѓылар, љуђан урынынаУрал љырттарынан йыйђаноїєондо тоѓлайѓар, кишер-сігілдірѓі кјплњп јїтер-мњљњлњр ѓњ, урмандан љары-наны тоєлап йыйып алыпєайтырѓар ине. Йылђалары-быѓѓа мыжђып торђан бњрѓе,сабає, суртан љњм башєатір балыєтар ѓа беѓѓеѕ ри-зыє булды.

Лњкин јѓгњртеп єороуѓарбашланђас быђа тиклем дњаяуљыѓ єырылђан урманда-рыбыѓѓы вњхшиѓњрсњ таларђатотондолар љњм был њлегекінгњсњ дауам итњ. Йыуан-йыуан єарађай бјрњнњлњртейњгњн йік машиналары бертуєтауљыѓ єайѓалыр ашыђа.Хњѓер инде беѓ єыѓыл, єаракіртмњле йыйђан єараѕђыурмандар урынына јтњкјренмњле, елгњ сає аумайултырђан нњѓек ађаслы асыє-лыєтар ђына тороп єалђан.Район етњкселњренеѕ зама-нында, јѓ кеїњлњрен генњ уй-лап, ерѓњребеѓѓе ниндњйѓершикле "Селена" љњм башєаМњскњј фирмаларына арен-дађа биреп ебњрејѓњре љіѓім-тњљендњ халыєтыѕ єулы бњй-лњнде. Ій љалырлыє тјгел,љњнњк љапларлыє ађас алыуѓа проблемађа њйлњнде. Њ ин-де єайљы бер ауылдар эргњ-љендњ, был шњхси урман тип,халыєєа елњк-емеш йы-йыуѓы ла тыйыу осраєтарыишетелњ. Ошо арєала, анауыєоролоє йылында, урмандаряна башлађас, ут љјндерејгњњйѓњјселњргњ халыє, был беѓ-ѓеѕ урман тјгел, ана, хужа-лары љјндерљен, тип яуапбирѓе, љњм ер-љыу тађы ланыђырає зыян кјрѓе.

Меѕњр йылдар тњбиђњтменњн бер булып йњшњгњнбашєорт уны хњстњрлњргњ лњ,љаєсыл єарарђа ла кјнеккњн.

Њммњ хњѓер, барыбер яттарђаєала, тигњн кјѓлектњн сыђып,ауыл кешелњре лњ самаљыѓ-лыєєа юл єуя ("хужаларыалыїта" тигњн љылтау менњн,јѓ ерендњге тњбиђњт бай-лыђын тњлњфлњй єайсаєта).Уларѓы, бер яєтан, аѕларђала була. Љуѕђы йылдарѓа,мњїњлњн, халыє тауѓары-быѓђа тјшњлеп ятєан мјк-лектњргњ ябырылды. Тоєлапљыпырып йыйып, ауыл осо-на ђына килеп, кјмњртњлњпалып китејселњргњ тапшырабашланылар. Њ мјк йњљњткенњ кире јїмњй, яланђасєалђан тауѓарѓыѕ элеккехњленњ єайта алыуы икеле.Шулай итеп, мјк іїтіндњгенњ јїкњн љирњк осраусыєыѓыл кіртмњле љњм башєајїемлек, емештњр ює ителејєурєынысы аїтында єалды.

Экосистема иї киткес ѓурзыян кјрѓе. Урмандар єы-рылђас, ерѓеѕ дым тартаалыу љњлњте књмене, ямђыр-ѓар љирњгерњк яуа, йылђалар-ѓыѕ љайыђыу ђына тјгел,кјплњп єороуы хаєындањйтеп тораљы ла тјгел. Ур-мандарѓы аукцион аша ља-тып алып, уйљыѓ єырыусы-лар, мњїњлњн, Њбйњлил райо-нында мњктњп уєыусыларыэѓлњп табып, књртњлњп кенњтотєан, Рњсњйѓњ берѓњн-берурында љаєланђан књкјкєатаљы (венерин башмачок)јїкњн ерѓе лњ аяп тормађан.Ађас араљында ђына јїњалђан књкјк єатаљына хњѓерљјрњттњн генњ єарап љоєла-нырђа тура килер инде.Љанай китљњѕ, бындай вњх-шилектњр бик йыш осрай.

Хікјмњттеѕ уйламай јткњр-гњн мњђњнњљеѓ сњйњсњте арєа-љында халыєтыѕ ергњ хужа-ларса єарашы юєєа сыђа.Ер-њсњ тигњн изге тішінсњ-неѕ мњђњнњље юђала, кешелњрєамђаєєа њйлњнњ. Ситтњнкилгњн, єађыѓѓа матур итепинвесторѓар тип аталђанњѓњмдњрѓеѕ беѓѓеѕ ерѓњрѓеѕторошонда єайђыљы ює,улар мімкин тиклем йњљњте-рњк кјберњк табыш алыпєалырђа ђына ынтыла. Њєырєылђан урман урынынаяѕыљын ултыртыу тјгел,туѓып ятып єалђан ботає-љатаєты йыйыштырып ки-теј хаєында ла уйламайѓар.Љњр бер ађасы иїњпле Европаменњн сађыштырђанда, Уралбуйѓарыныѕ хњле, асылда,јтњ лњ єыѓђаныс.

Ябай халыє ата-бабаларымеѕњр йыл шіђіллњнеп йњнаїрађан, йњшњј рњјешенеѕнигеѓен хасил иткњн нњмњлњрменњн булаша алмай бігін,ул шіђілдњр хњѓер енњйњткњтиѕлњнњ. Шул ує ваєытта ур-мандарыбыѓѓа, хатта єур-

саулыєтарѓа законљыѓ аусы-лыє сњскњ ата. Бер йыл элекБаймає юлында машинађабер егетте ултыртып алырђатура килгњйне. Љійлњшепкиттек. Егет єурсаулыєтакардон єарауылсыљы булыпэшлњй икњн. “Беѓ тырышып,љњр тереклек ісін йњн атыптороуѓан ни фњтејњ? Хужала-рыбыѓђа аєса тјлњп, текњ ма-шиналарђа тейњлеп, Орск,Ырымбур, Мњђнит байѓарыкилеп тішњлњр ѓњ єурсау-лыєта рњхњтлњнеп љунаритњлњр. Улар бит заманса би-ноклдњр, хайуандыѕ єайѓайњшенгњнен билдњлњй торђанэлектрон єорамалдар єулла-на, кейектњргњ єасып єото-лоу сараљы ла єалмай шул”, -тип њрнеп љійлњп ултырѓы.

Љњр ваєыттађыса, Рњсњй па-радокстар тійњге булып єалакилњ. Тонна-тонна киткњнурмандар ісін бер кем дњ яу-ап бирмњй, уларѓы кјр-мњйѓњр ѓњ, белмњйѓњр ѓњ. Ур-ман љатыусылар Дубай љњмбашєа ерѓњрѓњн єайтып ин-мњй. Њ балаљын єыуандырырісін яѕы йыл алдынан бершыршы єырєып тотолђанябай кешелњрѓе хікім итеп,“ѓур эш башєарып”, преми-ялар аласає њле законљаєсылары.

Хоєуєтарыбыѓѓы љњм за-конды насар белејебеѓ ѓњхњлде єатмарлаштыра. Њбйњ-лил районында шњхси ерѓњ-рен Магнитогорск єалаљыбайѓарына љатыусылар кј-бњйњ. Ауылдаштарынан књ-ѕњш йњ ріхсњт тњ љорап тор-май, йорттарын наркотик-тар љатыусы сиђандарђа йњбашєа шикле кешелњргњ ља-тып, ауыл халєын єатмарлыхњлгњ єалдырыусылар ха-єында, мњїњлњн, аѕлы кешетип њйтергњ тел дњ бармай.

Ер - беѓѓеѕ иѕ ѓур бай-лыђыбыѓ. Аїаба хоєуєтарынзаконлаштыра алђан, љалымљњм башєа тірлі тјлњјѓњрѓњназат Америка индеецтарыйњки милли књсепкњ инде-релгњн љунарсылыє љњм ба-лыєсылыє кејек эштњрменњн тыныс шіђіллњнњ ал-ђан Алыї Кінсыђыштыѕ ерлехалыєтары менњн сађыш-тырђанда, беѓѓеѕ єађыѓѓаяѓылып, декларация менњнныђытылђан суверенитеты-быѓ юридик яєтан кіслірњкдокумент булып кјренљњ лњ,ђњмњлдњ эштњр бітінлњйбашєасарає тора. Њгњр ѓњдњррњј кјтњрелеп, киїкен са-ралар кјрмњљњк, сњхнњлњрѓњн"Уралым" тип іѓіліп йырлаптороуѓыѕ мњђњнњље лњ єал-маї, ахырыљы.

Œëôèð ÑÎËÒÀÍÎÂ.²ô³ ºàëàšû.

Дњрес кін дњ ошолайыраєбашлана. Бер бјлмњлњ ісњркласс туђан телде ійрњнњ. Њмин љњр берељенњ јѓ темаљынаѕлатырђа тырышам. Эйе,тырышам... Тик бер класєатема аѕлатєанда, икенсељекјнегеј эшлњй алмай,ісінсіљі менњн єыѓыєлыхикњйњ тураљында фекералышєанда, теге ике кластыѕиђтибары бында кјсњ. Нисеккенњ тырышљаѕ да, 45 минут-ты іскњ бјлгњс, љњр класєа 15-њр минут єына килеп сыђа. Њтулы бер дњрескњ тип план-лаштырылђанды 15 минуттајтеп бітіп булмай.

Былары сыђыуђа, шулай уєіс кластан торђан килњље пар-тия инеп ултыра. Берељендњ,єанунињт єушєанса, ете балабулља ла, уђа дјрт љњм ике ба-лалы тађы ике класєа єушы-ла. Ошолай ыѓалап, уєытыу-сы ауырыуђа љабыша, бала-

лар белемљеѓ єала, уєытыусифаты тішњ, уныѕ єарауы -ниндњй экономия!

Башєорт љњм татар теледњрестњрен ике уєытыусыалып бара, шуђа ошолай оп-тимизация яљала. Њ Баш-єортостан мњѓњнињте љњм та-рихы дњрестњрен унар балалыике класты єушып јткњрњлњр.Бер класєа тема аѕлатєандаикенсеље єолађын баїып ул-тыра алмай, њлбиттњ. Был оп-тимизацияны тађы ла тњрњ-нњйтеберњк, ике йыллыє прог-рамманы бер йыллыєєа єал-дырып єуймаїтармы икњн?Бишенселњр алтынсыларѓыѕда темаларын ишетеп, отопултыра ла баља? Бына љеѓгњ,хірмњтле етњкселњребеѓ, шњпидея!

Башєортостанђа суверени-тет даулап, майѓанђа тирмњєороп, аслыє иђлан итепятєанда беѓ бындай ки-лњсњкте кјѓ алдына ла килтерњалмай инек. Јѓ республи-каѕда дњјлњт телен, мњѓњ-нињтен тейешенсњ уєытырђаирек бирмњљендњр њле!

Њ бит башєорт телеуєытыусылары дњрес бирејменњн генњ сиклњнмњй. Шиђырљійлњјселњр бњйгеље, инша,ижади эштњр конкурсы,"Аємулла вариїтары", "Сала-уат кіндњре", "Урал батыр"эпосын яттан љійлњјселњр,йњш сњсњндњр конкурстары,

олимпиадалар, фњнни-ђњмњликонференциялар, китапуєыусылар конференцияла-ры, "Башєортостан ынйыла-ры" бњйгеље... Бітњљендњ лњєатнашырђа, балаларѓыњѓерлњргњ, еѕеј яуларђа књрњк.Быныѕ ісін мњктњп тјѕњрњкбиреп ултырмай, сінкитјѕњрњктњр хњѓер финанслан-май - љаман шул халыєауыѓынан, балаларѓантиндњрѓе іѓіп йолєалар.

Башєа фњндњрѓеѕ уєытыу-сылары љњр класты айырым-айырым тыныс єына уєытала єайтып китњ, бњйгелњре лњює, нервылары ла єаєшамай.

Беѓѓе, туђан тел уєытыусы-ларын, оптимизация менњнинде нисњнсе йыл йонсоталар:башта икешњр класты єушыпуєыттыє, індњшмњгњс, хњѓерісњр класты берлњштерѓелњр.Туђан тел уєыусы кластарменњн дњјлњт телен ійрњнејсекластарѓы ла берлњштерепуєытырђа мњжбјр иттелњр.

Оптимизациялауђа фарманбиргњн кешенеѕ јѓенњн бергенњ кін булља ла ошолай ісњркласты бергњ уєыттырыпєарарђа ине: беѓѓеѕ кејек ал-ты дњрескњ ун биш плантіѓіљін, ун ике презентация,ун биш іїтњмњ карточка, уніс тест, ете љјѓлек диктантыњѓерлњп алып барып, ісњркластађы дјртњр Сабринаныѕбелемен баљалађан билдњлњр-

ѓе, бутамай ђына, љњр бе-рељенекен тейешле журнал-дађы тейешле графађа єуйып,љњр дњрестњ ісњр журналдытултырырђа ілгіріп, бала-ларѓы ла тыныс єына ултыр-тып, љњр берељенњ етерлекиђтибар бјлеп, эшкњ йњлепитеп, љњр кластыѕ темаљынеренњ еткереп аѕлатыпсыєљын ине. Њ мин асєыс ти-шегенњн љыѕар кјѓ менњнгенњ кјѓњтеп, ійрњнеп тороринем...

Шунан был оптимизация-лаусыђа ай аѓађында ошо тик-лем ыѓалап эшлњп алђан істинлек аєсаљын тоттороп,

дјрт балаѕды єарарђа еткер,тип њйтер инем. Булдыраалља, мин дњ, бњлки, шулаййњшњргњ кјнер инем...

Балалар - беѓѓеѕ килњсњк?Ошондай шарттарѓа, ошорњјешле мыїєыл ителеп,књмљетелеп "уєытылђан", шуларєала манєортєа њйлњнгњнуєыусыларѓан нимњ імітитергњ љуѕ?!

Бњлки, оптимизацияныѕбашєарає ысулдарын эѓлњргњљњм табырђа њлегњ љуѕ тјгел-дер?

Ë.(Èñåìåìäå ëœ,

àóûëûìäû ëà ÿƒìàéûì).

Ìœêòœïòœð ÿáûëûóûòóðàšûíäà�û ñû�ûø-òàðû�ûƒƒû óºûíûº òàáîðñîëîóƒàðûáûƒ ìå-íœí óðòàºëàøìàºñûáóëäûº.

Áåƒƒå¾ Òœ¼œêœñ àóû-ëûíäà ò³ï ìœêòœï ýø-ëœé. Óíäà 54 áàëà óºûé.Ìœêòœáåáåƒ šœéáœò, áè-íàšû ê¼ðêœì, óºûòûó-ñûëàð òûðûø. Òèêóíû¾ áàøëàí�ûñ èòåïêåíœ ºàëäûðûëûó õœ¼å-ôå áàð òèï èøåòòåê.Õàòòà, ûñûíìû-áóø-ìû, îøî ÿ¾û éûëäàíóº á³ò³ðœëœð èêœí, òè-ãœí õœáœð é³ð³é.

Гірлњп эшлњп торђан тіпурта мњктњп була торђайныул. Дјрт йыл элек јѓгњртеп,туђыѓ йыллыє итеп кенњєалдырѓылар. Ата-њсњтуђыѓынсыны біткњн бала-ларын тірлі яєєа ебњрњ,кјпселек 8 саєрымда урын-лашєан Архангел ауылын-дађы урта мњктњпкњ бирњ.Шулай ує бала љаны етмњйтип быйыл VI менњн VIIIкластарѓы ла шунда ебњрт-телњр. Тик юл йіріј бала-сађађа бер ѓњ еѕел тјгел. Ав-тобустар иїке, љыуыє, юлдаватылып та ултырђылай.Єышєы тњгњрмњс менњнтњьмин ителмњгњндњр, љаманшул йњйгенекендњ йірійѓњр,тип зарлана балаљы район

јѓњгендњ уєыђан кешелњр. Њле беѓѓњ башланђыс іс

комплект класс бар: I менњнII класс - бер комплект љњмтађы III, IV кластар. Уртан-сыларѓан V, VII, IX кластаруєый. Килњље уєыу йылын-да кластарѓа 6 - 8-њр балабулыр тип тора инек.Њѓерњк, њлбиттњ. Лњкин ау-ылда сабыйѓар байтає бит,ошо њѓ балалы йылдарѓыимен-аман јткњрљњк, арта-бан уєыусыларыбыѓѓыѕ ља-ны артасає. Мњктњп књрњкбуласає њле.

Беѓѓеѕ Тњјњкњс - башєортауылы. Башєорт телемњктњптњ милли тел буларає

уєытыла. Архангел ауылынабалалар рус теле милли телитеп уєытылђан мњктњпкњбарып инњ. Унда башєорттеле кермњй. Балаларђакјнегеп китеј еѕелдњн бул-маясає.

Беѓѓеѕ мњктњпте япма-љындар ине, балаларыбыѓ јѓтелен ійрњнеп, ата-њсњљеэргњљендњ єараулы йіріпјїљен. Ђњзиз балаларынбњлњкњйѓњн јк ситкњ, билдњ-љеѓлеккњ сыђарып ебњрејбер ѓњ рњхњт тјгел ата-њсњгњ.

Àðõàíãåë ðàéîíûÒœ¼œêœñ àóûëû àòà-

œñœëœðå.

- Òóºòàï òîð œëå,Œºëèìœ, áèê øœïš³éëœéšå¾-š³é뜼åí, òèê áûëòåìà VIIêëàñòûºû, œ šèíV-ëœ ãåíœ. - Óëàðƒûºûíû�ûðຠè¿òœºàëäû áèò...

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

Áàøºîðò òåëåóºûòûóñûšûíû¾ õûÿëû

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë6 ÌœàðèôÐåäàêöèÿ ïî÷òàšûíàí>>

Ôîòîðåïîðòàæ>>

Òœ¼œêœñ ìœêòœáåíœ ëœ õœ¼åô ÿíàéìû?

Мњсет љјѓе "саждњ єылаторђан урын" тигњн мњђњ-нњне аѕлата. Саждњ (ту-быєланып, ергњ маѕлайѓытейѓереп баш эйеј) на-маѓѓа тіп ђњмњлдњрѓеѕ бе-реље љанала. Äîíúÿëà�ûè¾ áîðîí�î ìœñåò - Ñàóä�œðœáñòàíûíäà�û Œë-ªîáà ìœñåòå. Ул Мњѓинњ єалаљы ситендњ урын-лашєан. Юл ыѕђайы ошонда Міхњммњтпњйђњмбњр, арєаѓаштарын кітіп, бер нисњ кінгњтуєталђан љњм тіѓілњ башлађан мњсет нигеѓенљалыуѓа єатнашєан, ти дин тарихы.

Мосолмандарѓыѕ иѕ тіп мњсете - Ñàóä�œðœáñòàíûíû¾ Ìœêêœ ºàëàšûíäà�û Œë-Õà-ðàì ìœñåòå. Йыл љайын донъялађы тиїтњлњрсњмеѕ мосолман ошо мњсеткњ ашєына. Улар Єњђбњташы тирњлњй хаж єылыу тантанаљында єатна-ша. Ошо изге мњсет бітњ мосолмандарѓыѕ єиб-лаљы булып тора. Єњђбњ эргњљендњге тњјге мњсет638 йылда љалына. Был мњсет бер нисњ тапєыряѕыртып тіѓілњ. Њлегеље 1570 йылдан билдњле.Тњјѓњ изге мњсеттеѕ алты манараљы була. ЛњкинИстамбулдађы Зњѕгњр мњсет тњ алты манаралыителгњс, Мњккњнеѕ имамы быны оло гонаљ типтаба, сінки донъялађы бер мњсет тњ Єњђбњгњтиѕлњшергњ тейеш булмай. Шул сњбњпле ЊхмњтСолтан Њл-Харамђа етенсе манараны єушыптіѓіргњ бойора.

Ò³ðêèœíå¾ Èñòàìáóëºàëàšûíäà�û ÑîëòàíŒõìœò ìœñåòåí (Çœ¾ãœðìœñåò) Осман импе-рияљыныѕ башлыђыЊхмњт солтан ун туђыѓйњшендњ 1609 йылда љал-дыра башлађан, тіѓілішалты йыл барђан. Алты манаралы был мњсет эскеяєтан зњѕгњр плитка менњн йіѓлњнгњн, шунанЗњѕгњр тигњн атама ла барлыєєа килгњн.

Донъяђа билдњле мњсеттњрѓеѕ тађы береље -Индонезиялађы Истиєлал мњсете 1978 йылдатіѓіліп бітњ. Уны Президент Сухарто тантаналыаса. Кіньяє-Кінсыђыш Азиялађы иѕ ѓур мњсеткњбер юлы 120 меѕ кеше љыя.

Пакистандађы Фейсал мњсете (Исламабадєалаљында) иљњ донъяла иѕ ѓурѓарѓан љанала. 5меѕ квадрат метрлы майѓанына бер юлы 300меѕ кеше намаѓђа баїа ала.

Љиндостандађы Таж Махал мњсете (Аграєалаљы) Ер шарында иї киткес гјзњл архитек-тура єоролмаљы буларає билдњле. Уны БійікМогол императоры Шах Йыљан бала тапєандамњрхјм булђан љійіклі єатыны Мумтаз Махалиїтњлегенњ тіѓіткњн.

Äîíúÿíû¾ äàíëûìœñåòòœðå

Объекттыѕ проектыкиѕ йњмњђњтселеккњбилдњле булђас, респуб-ликабыѓѓыѕ етњкселеге,йњнњље, Єазан менњнярыша, ундађы "ЄолШњриф" мњсетенњн уѓ-ѓырырђа телњй, тигњнимеш-мимеш тњ тарал-ды. Њммњ, њйтњйек, єаѓ-на аєсаљын урлауѓаярышєансы, мњсет ті-ѓітіп ярышыу, мођа-йын, яєшыраєтыр ѓа,сауаплыраєтыр ѓа.

Мњсеткњ бик йњмлеурын љайланды. Уђаяѕы, киѕ, заманса ма-гистраль буйында - Са-лауат Юлаев проспек-тыныѕ Коммунистикурам менњн киїешкњнтапєырында - 3,5 гек-тар ер бјленде. "Баш-киргражданпроект"проект бюрољы менњнІфі дњјлњт нефть тех-ник университетыныѕархитектура-тіѓілішфакультетында эшлњн-гњн проектєа ярашлы,мњсет эсендњге барлыєбјлмњлњрѓеѕ дійім май-ѓаны - 8608, њ тіѓілішмайѓаны 2715 квадратметр тњшкил итњсњк.Кімбњѓѓе уратєан дјртманараљы 71-њр метр-лы буласає. Ирѓњр ісін(1200 кешегњ) намаѓуєыу залы алтын яла-тылђан быяла кімбњѓаїтында, њ єатын-єыѓ-ѓарђа (400 кешелек)икенсе єаттыѕ балко-нында урынлашасає.Мњсеттњ 270 урынлыєконференц-зал, музей,китапхана, мњѓрњсњісін уєыу кластары бу-ласає. Мњсет билњмњ-љендњге быуалар, фон-тандар, ял итеј урында-ры заманса талаптарђаљњм зауыєєа яуап би-

рерлек итеп эшлњнњсњк. Мњсет тіѓілњсњк

урындыѕ геологикструктураљы бик єат-марлы. Карст єыуыш-лыєтары, шыуђындар,грунттыѕ љыулылыђыкејек тњбиђи књртњлњрпроектлаусыларђа, ар-хитекторѓарђа байтаємњшњєњт тыуѓыра, лњ-кин књртњ була алмай.

Тіѓіліштіѕ генеральподрядсыљы итеп"Жилстройкомплект-снаб" фирмаљы тњђњ-йенлњнњ. Рњсњй иле киѕ-лектњрендњ таралђанйола-ђњѓњттњрѓе кјѓѓњтотоп, фирманыѕ ди-ректоры Зіфњр Њйјповбыл тіѓіліштњ єатна-шыусы ойошмаларђаурлашыу-мутлашыумімкинлеге тњтемњ-

йњсњге ту-раљында иїкњртеј ѓњяљап єуя. Аєса наєыї,халыєтан йыйылђан хњ-йер кјп булмай, уныбик хужалыєлы итептотонорђа књрњк. Изгеэшкњ предприятиеларѓа аєса бјлњ. "Урал тау-металлургия комбина-ты-Холдингы" - 100миллион, "Башнефть"акционерѓар нефтькомпанияљы - 50 мил-лион, "Іфі нефть эш-књртеј заводы", "Іфі-нефтехим", "Новоил" -30-ар миллион љњмбашєа предприятиеларєулдарынан килгњнтиклем аєса бирњ. Ал-дан иїњплњј буйынса,

тіѓіліш 1,5 миллиардљумђа тішір, эштњрѓеѕниндњйѓер ілішін ті-ѓіјселњр бушлай баш-єарыр, тип кітілњ.

Єыѓђанысєа єаршы,подряд ойошмаљыныѕетњксељенњ аєса кјк-тњн яуђандай тойолопкиткњн, кјрњљеѕ. Иѕ бе-ренсе булып аєсалар-ѓыѕ бик јк ђњѓел тото-нолмауын "Урал тау-металлургия комбина-ты-Холдингы" етњксељеИскњндњр Мњхмјдов љи-ѓеп єала. Эш Башєорт-остан Республикаљы-ныѕ Контроль-иїњп па-латаљына барып етњ.Тикшереј барышындаѓур кјлњмдњрѓњ аєса ур-лау факттары асыла.Барлыђы 70 мил-

лион самаљыаєса зым-зыя юєєасыђа. Зіфњр Њйјповтыѕмутлыєтары менњн БРбуйынса Эске эштњрминистрлыђы ла, Про-куратура ла єыѓыєљы-на. Тикшереј осоронатіѓіліш туєтатыла.

Ниљайњт, бер нисњйылђа "туѕдырылђан"тіѓіліш яѕынан терел-телергњ итњ. Кјптњн тј-гел республика Хікјмњ-тендњге књѕњшмњлњрѓеѕберељендњ был мњсьњлњяѕынан кјтњрелде. Ті-ѓіліштњ њлеге кінгњнигеѓ єоролђан, 12 метрбейеклегендњ стеналаркјтњрелгњн. Эште дауамитеп, ослап єуйыр ісінтађы 1 миллиард љум

књрњк. "Мњсет тіѓілі-шінњ аєсаныѕ дњјлњтбюджетынан алыныуымімкин тјгел, сінкибыл дини єоролма, - ти-не књѕњшмњне алып ба-рыусы вице-премьерСалауат Сњђитов. - Бітњэштњр ѓњ физик љњмюридик берњмектњрѓеѕсредствољынан фи-нансланырђа тейеш. Њбеѓ хікјмњт учреждени-елары йіѓіндњ, Тіѓілішбуйынса дњјлњт комите-ты булырмы ул, Мњ-ѓњнињт министрлыђы-мы, махсус фонд ойош-торорбоѓ. Ул књрњклеаєсаны йыйыу менњншіђіллњнер".

Шулай итеп, йік уры-нынан єуѓђалђандайитте. Тіѓілішті, књ-ѕњшмњлњ билдњлњнгњнсњ,ике-іс йылда тамамлаукјѓаллана. Аєсаљы та-былља, њлбиттњ.

Йњмиђ мњсет тіѓілішісыђымдарын тулыљын-са "Урал" хњйрињ фондыјѓ іїтінњ алырђа тњє-дим итњ. Њммњ... Элек-ке Президент менњн хњ-ѓерге Президент ара-љында йірігњн єара бе-сњй был изге нињткњ аяєсала.

Œëèœ ÍÀÑÈÐÎÂÀœƒåðëœíå.

Ðåñïóáëèêàáûƒƒà äèíãœ, èìàí�à ºàéòûóñû ìîñîëìàíäàðšàíû éûëäàí-éûë àðòà. Øó�à àéûðûóñà ²ô³ëœ ìœñåòòœðãœèõòûÿæ äà ê³ñœéœ áàðà. Áàéðàìäàðƒà ìœñåòòœð äèíè òàíòà-íà�à êèëå¼ñåëœðƒå šûéƒûðà àëìàé áàøëà�àñ, äèí œšåëäœðåðåñïóáëèêà Õ³ê¼ìœòåíœ òà�û áåð ìœñåò ò³ƒ³ð㜠ð³õñœòšîðàï ì³ðœæœ�œò èòœ. Ìîñîëìàíäàðƒû¾ ¼òåíåñ府íœ�œòëœíäåðåëœ. Áàøºîðòîñòàíäû¾ Ðœñœé㜠èðåêëå ºóøû-ëûóûíà 450 éûë òóëûóû ó¾àéûíàí ²ô³ëœ áàð õàëûºòû òྺàëäûðûðëûº ìœñåò šàëûð�à ºàðàð èòåëœ. Óë Åâðîïàëà 较óð ìœñåòòœðƒå¾ áåðåšå áóëûð òèï íèœò èòåëœ.

1995 йылда Рњсњйѓњтеркњлеј јткњн 150 мњсетбула. Бігін инде меѕдњрсњмњсет бар. Љуѕђы йылдарѓаБашєортостанда ла мњсеттњрярайљы ує њјѓем тіѓілњ.1996 йылда Беренсе йњмиђмњсете менњн "Ђофран" мњ-сете эшлњй ине, 1998 йылда,баш єала мосолмандарынєыуандырып љњм љоєлан-дырып, "Лњлњ" мњсете іїтњл-де. Њле Іфілњ ике тиїтњгњяєын мњсет бар. "Ихлас","Мінирњ", "Њл-Њђлњ", "Хаки-мињ", "Хњсњн-Нур", "Асия", "Њл-Фњтх", "Лњйсњн", "Хњмзњ",“25 пњйђњмбњр” мњсете љњм башєа иман йорттары нурсњсњ.

²ô³ ìåíœí ªàçàí àðàšû...

ªàçàíäà�û "ªîë Øœðèô" ìœñåòå 1500 êåøåíå

šûéƒûðà, ìàíàðàšû - 57 ìåòð áåéåêëåãåíäœ.

²ô³ëœãå "Ëœëœ" ìœñåòå - 1000-äœí àøûó êåøå

šûéƒûðûøëû, ìàíàðàšû - 53 ìåòðëû.

Áàø ºàëàíû¾ èìàíéîðòòàðû

Áåƒƒå¾ ñàéò: halkhuze.ru. “Âêîíòàêòå” ñàéòûíäà�û ò³ðê³ì: http:/ /vk.com/publ ic45700280

Ñàðì

àò È

ñºóæ

èí ô

îòîš

û

Ìœñåò ò³ƒ³ë³ø³ òóºòà�àí

Ñàóàï ìåíœí ãîíàšáóòàë�àíäà...

ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë Äèí 7

Àôœò8 ļøœìáå , 2 4 äå ê àáðü 2012 éûë

Îéîøòîðîóñûšû:ООО “Башмедиа”450105. БР, Іфі єалаљы,Гагарин урамы 41/2.Íœøåð èòå¼ñå:ООО “Башмедиа”450105. БР, Іфі єалаљы,Гагарин урамы 41/2.

̳õœððèð: Мњљњѓиев Н.Б.Ðåäàêöèÿ àäðåñû:450105. БР, Іфі єалаљы,Гагарин урамы 41/2.ªóë ºóéûó âàºûòû: 18.00ªóë ºóéûëäû: 17.00Éœø áóéûíñà ñèê뜼: 16+

Баїма БР буйынса Элемтњ, мњђлјмњтитехнологиялар љњм масса кјлњмкоммуникациялар ілкњљенњ кјѓњтејбуйынса федераль хеѓмњттњ 2012йылдыѕ 19 ноябрендњ ПИ №.ТУ02-00846 љанлы таныєлыє менњнтеркњлде.

Редакцияђа килгњн єулъяѓмалар киреєайтарылмай љњм рецензияланмай.

Гњзиттњ яѓмалары баїтырылђан авторѓарѓыѕфекерѓњре редакцияныєы менњн тап килмњјемімкин.

“Халыє љјѓе” материалдарын кјсереп баїєандайњки єулланђанда гњзиткњ љылтанма яљау мотлає.

Гњзит ШЭ Сергеева С.А. шњхситипографияљында баїтырылды.Адресы: ИНН 266485632, Салауатєалаљы, Ленин урамы 5/11.

Çàêàç ¹: 2371

Òèðàæ: 10 000 дана.

Áàòøà šœì ºîë

Бер батша бик єыѓыу хо-лоєло булђан. Єыѓђан са-ђында имњнес-єурєыныс-єа њйлњнњ, ти, был. Єолда-ры, єото алынып, мійіш-љњйешкњ йњшенеп бітњикњн. Тик бер єарт єолђына љњјетемсњ йіріп тикята. Был єолдоѕ яђымлыйылмайыуы батшаныѕасыуын баїа, уны тыныс-ландыра икњн. Њммњ бермњлде хаким шул тиклемныє ярљыђан, шул хњтлемныє єыѓђан, хатта аєылынюйыр сиккњ еткњн. Арты-нан мілњйем єарт єолдоѕкилгњнен љиѓеп, йњшелле-кјкле тауыш менњн єыс-єырып ебњргњн:

- Нисек мине борсорђаєыйыулыђы етњ быныѕ!?Ер аїтындађы зинданђаырђытыђыѓ јѓен!

Љаєсылар шунда ує теге-не вњхши енњйњтселњр ул-тырђан тірмњгњ биклњгњн.Диуарђа єуша быђаулан-ђан, кешелек єињфњтенюђалтєан был бњндњлњрэргњљендњ ысынлап та бикхњјефле икњн.

Иртњгњљенњ батша, кисњ-ге бойорођоноѕ хає тјгел-леген танып, єатынынабылай тигњн:

- Алйотлођом арєаљындаиѕ яєшы єоломдан яѓѓым.Юлбаїарѓар уны јлтергњн-дер инде. Њйт: књјѓњљеналып сыђып, єњѓерлњп ер-лњљендњр.

Батша єатыныныѕ єуш-єанын јтњргњ барђан љає-сылар:

- Єарт єолђа бер нимњ лњбулмађан. Иїњн-љау. Юл-баїарѓарѓыѕ яраларынбњйлњп, уларђа нимњлерљійлњп ултыра, - тигњн.

Тегене сыђарђас, батшађњжњплњнеп љорађан:

- Юлбаїарѓар араљынданисек јѓеѕде љаєлап єалаалдыѕ?

- Èçãåëåêëå êåøå õàòòàºîëëîºòà ëà àçàò áóëà.Àñûóëû êåøå èšœ áàòøàäœðœæœšåíäœ ëœ ºîë áóëà,- òèãœí ºîë, éûëìàéûï.

Ошо йылдыѕ октябрь аѓа-ђында Баймає районыныѕУрђаѓа ауылынан 14 йњшлекЗамир Мусинды (ауылы,исем-фамилияљы јѓгњртепалынды) муйынына элмњктаєєан килеш табалар. Љуѕђыминутта, кире уйлаптыр,бауђа єулын тыђып єотолорђатырышєан. Тик булдыра ал-мађан.

Ниндњй сњбњптњр этњргњнљуѕ јїмерѓе был аѓымђа?Љњйбњт уєыђан. Алама юлданйірімњгњн, матур, талантлы.Бітњ єыѓѓар уны оєшатєан.

Кластары тураљында бынатигњн видео тішіргњн. Компь-ютерѓы яєшы белгњн.

Ауылда эш булмау сњбњплењсњље эшлњмњгњн. Пособиеаєсаљына йњшњгњндњр. Јї-мерѓеѕ атаљы ла ни сњбњп-тњндер аїылынып јлгњн. Њсњ-љенеѕ икенсе тормош иптњшеяман шеш ауырыуынан јл-гњн. Ошо єайђыларѓан єатынэсњ башлађан. Ир-ат башєараторђан бітњ ауыр эш Замиріїтіндњ булђан.

Берњјѓњр њйтејенњ єарађан-да, њсњље интернетєа тјлњргњаєса бирмњгњнгњ, јїмер јѓ-

јѓенњ єул љалђан. Икенселњрбелдерејенсњ, њсњље кјршелњ-рендњ эсеп ултырђан. Улы-ныѕ, килеп: "Њйѓњ, ійгњ єай-тайыє, њсњй, юђиљњ мин аїы-лынам", - тип њйтејен ысынђаалмађан.

Балалар јїмерлек осорондабітњ нњмњне лњ јтњ ауыр єабулитњ. Интернет менњн бњйлњ-неш іѓіліј Замирѓы икенсерайонда йњшњгњн, йњйге ла-герѓа танышєан, оєшатєанєыѓы менњн аралашыуѓанмњхрјм иткњн. Телефоны лабоѓолоу сњбњпле уныѕ менњнљійлњшњ лњ алмађан. За-мирѓыѕ јлеме хаєында ишет-књн єыѓ ѓа уныѕ артынан ки-тергњ уйлађан, тик яєындарыєотєарып ілгіргњн…

Суицидєа илтејсе сњбњптњркјп. Психологтарѓыѕ феке-ренсњ, њгњр нњїелдњ јѓ-јѓенњєул љалыусылар булља, былхњлдеѕ унан љуѕђы быуын-дарѓа ла єабатланыуы ихти-мал. Суицид - "йођошло сир".Атаљыныѕ да был тормоштанјѓ ирке менњн китеје малайяѓмышына йођонто яљарђамімкин. Балалар ата-њсњлњр-ѓеѕ холоє-фиђелдњрен єабат-лай, тип юєєа ђына њйтмњй-ѓњр бит.

Компьютер менњн кјпваєытты јткњреј ѓњ файѓађатјгел. Ундађы уйындар мњлен-

дњ њллњ нисњ јлеп, њллњ нисњтерелергњ мімкин. Њммњысын тормошта улай булмайбит. Компьютер уйын менњнысынбарлыє араљындађысикте юя. Јѓ-јѓенњ єул ља-лырђа уйлађан бала ысынлапбыл тормоштан китеренњышанмай.

Хњѓерге айпад љњм "Твит-тер" быуынын тикшереј шу-ны кјрљњткњн: биш йњшкњтиклемге балаларѓыѕ 19 про-центы айпад менњн иркенміђњмњлњ итњ. Кемдњрѓе јїте-рњбеѓ беѓ? Роботтарѓымы?

Балаларѓы суицидєа этњ-рејсе сњбњптњр тірлі. Ата-њсњ-

лњрѓеѕ књмљетеје, љјѓ менњнгенњ тјгел, хатта єайљы берѓњєул кјтњреје, ђњзиздњре менњнаралашырђа, аѕлашырђаваєыт тапмауы, рухи бњйлњ-неш булмауы. Белгестњр шун-дай љанды килтерњ: ата-њсњлњр балалары менњн арала-шыуђа кінінњ уртаса 20 ми-нут ваєыт бјлњ икњн. Ошоваєыт эсендњ ниндњй љійлњ-шеј, аѕлашыу, кјѕел донъя-љыныѕ яєынлыђы булыуымімкин? "Шуны эшлњ, быныэшлњ! Ниѕњ шулай итмњнеѕ,ниѕњ былай

итмњнеѕ?" кејек љалдат-тарса бойороєтар менњн генњэш иткњндњ ниндњй тњрбињхаєында љјѓ барљын?!

Берѓњм дњјлњт имтиханда-ры арєаљында кјпме фажиђњосраєтары теркњлде. Уєытыу-сыларѓыѕ уєыусыларѓы књм-љетејѓњре лњ балаларѓы хњ-јефле аѓымђа этњрњ. Урынљыѓиїкњртејѓњре, БДИ менњнєурєытыуѓары, "іслі" билдњ-ље єуйыуѓары єайљы бер ос-раєта балаларѓы кірсіккњкилтереп терњй, љњм улар былдонъянан китејѓњн, јѓен бор-сођан бітњ мњсьњлњлњрѓњн шулрњјешле єотолоуѓан башєасара тапмай.

Быйыл октябрь айында Иг-линдађы 4-се мњктњптеѕуєытыусыљы, VI кластађы 12йњшлек малайѓы сњсенњн то-топ алып, бітњ кісі менњнуныѕ башын партађа бњрњ.Танауынан єан киткњн ма-лай, єайтєас, был хаєта ата-њсњљенњ њйтњ. Тикшерњ баш-лађас, шул асыєлана: баєљаѕ,был уєытыусы ун йыл элек тњбалалар менњн єаты міђњмњлњиткњне ісін хікімгњ тартты-рылђан булђан. Яєтарѓыѕ ки-лешеје арєаљында ђына енњ-йњт эше туєтатылђан. Унантыш, урлашыуѓа ла ђњйеплњн-гњн, ике йылђа иркенњн мњх-рјм ителгњн. Њммњ амнистияарєаљында єотолоп єалђан.

Ни ісін мњктњптњргњ шун-дай садист уєытыусыларэшкњ алына? Йњнњље лњ,кадрѓар етешмњй. Њ шул уєваєытта кјпме уєытыусы

эшљеѓ йірій. Социаль сњбњптњр - ата-

њсњнеѕ эскелеге, эшљеѓлеге,аєса етешмњј, юєлыєта, мох-тажлыєта књмљенеп йњшњј,ђаилњлњге ауыр шарттар - јѓ-јѓенњ єул љалырђа маташыу-сы јїмерѓњрѓеѕ 96 процентыошо сњбњптњргњ љылтана.

Нимњ эшлњргњ?Беѓ былай ѓа њѓбеѓ,

јлтермњйек јѓ-јѓебеѓѓе, типоран љалырђамы? Мин психо-лог та, белгес тњ тјгелмен, њябай њсњ-

мен, шуђа йњнемде љыѓлатєанмњсьњлњгњ битараф єала ал-майым. Јѓемдеѕ фекерѓњремменњн генњ уртаєлашмаєсы-мын. Іс кінлњк кенњ былдонъяларѓыѕ єњѓерен белергњійрњтњйек балаларыбыѓѓы.Хоѓай биргњн ђјмерѓе јѓ єул-дарыбыѓ менњн єыймайыє,йњнебеѓгњ гонаљ алмайыє.

Ђаилњлњ ілкњндњргњ лњ, бала-ларђа ла - бер-беребеѓгњ -иђтибарлырає булайыє.

Балалар кіндњр буйына ин-тернетта ултырмаљын. Фай-ѓалы эш менњн шіђіллњнљен,физик кјнекмњлњр яљаљын,спорт секцияларына, сњнђњттјѕњрњктњренњ йіріљін, ки-таптар уєыљын, јѓенсњ бњлњ-књй эшєыуарлыє менњн булы-шып єараљын. Балаларыбыѓ-ђа књѕњшсе, ярѓамсы, серѓњшбулайыє. Кјренекле шњхес-тњр, уѕышлы кешелњр миїа-лында тњрбињлњйек, хеѓмњтљійіргњ ійрњтњйек.

Ниндњйѓер јѓгњрештњр љиѓ-љњгеѓ, јѓегеѓ генњ љійлњшеп,хњлде яєшырта алмађан ос-раєта, белгестњргњ мірњжњђњтитејѓњн тартынмайыє. Беѓ-ѓеѕ йњшњјебеѓѓеѕ мњђњнњље лњ- балалар бит. Јѓебеѓѓњн љуѕырыу-шњжњрњбеѓѓе, миллњте-беѓѓе јїтерејсе тамырѓары-быѓ єоромаљын.

Ілкњндњр араљында лайњшњјѓеѕ мњђњнњље, єыѓыђыює, йњшњге килмњй, тигњнљјѓѓњрѓе йыш ишетергњ туракилњ. Йњшњјѓеѕ мњђњнњље -йњшњјѓеѕ јѓендњ. Йњшњј ісінйњшњйек.

Ñœëèìœ ÍÎ�ÎÌÀÍÎÂÀ.

èáðœòëå õœëäœð"Õàëûº š¼ƒå" ãœçèòå-íå¾ òœ¼ãå šàíûíäààêàäåìèê ÍèÿçÌœæèòîâòû¾ ÿƒìà-šûíàí Áàøºîðòîñ-òàí ðàéîíäàðûíû¾áåðåšåíäœ ä¼ðò àó-ûëäà ÿðòû éûëýñåíäœ é³ƒãœ ÿºûíêåøåíå¾ ¼ƒ-¼ƒå휺óë šàëûóûí óºûï,íûº òåòðœíäåì.Áûíäàé ôàæè�œëœðšó¾�û âàºûòòà àéû-ðûóñà ê¼áœéƒå. Áè-ãåðœê òœ éœøòœðƒå¾šœì áàëàëàðƒû¾ ÿº-òû äîíúÿíàí ¼ƒ èð-êå ìåíœí êèòå¼å õœ-¼åôëœíäåðœ. Îøîí-äàé àÿíûñëû àƒûì�àèëòå¼ñå ñœáœïòœðíèìœëœ? Í辜 ¼¿-ìåðƒœð òîðìîøòàíòóÿ? Àðòàáàí äà øó-ëàé äàóàì èòšœ, õàë-ºûáûƒ ìåíœí íèìœáóëûð? Áåƒƒå¾ êèëœ-ñœãåáåƒ áàðìû? Àðà-ºû, òœìœêå, íàðêî-òèêòàð �ûíà åòìœ-ãœí, õœƒåð ñóèöèäòèãœí ºîò îñºîñ ê¼-ðåíåø éœøœéåøåáåƒ-㜠�àçðàèë áóëûï êè-ëåï èíäå.

�¼ìåðƒœð áåð ãåíœ,ªœƒåðåí áåë ãåíœ,éœêè Áàëàëàðûáûƒƒû ñóèöèäòàí íèñåêšàºëàð�à?

Áàëè� áóëìà�àíäàð àðàšûíàí 2010 éûëäà

Ðœñœéƒœ 798 ¼ƒ-¼ƒåíœ ºóë šàëûó îñðà�û

òåðêœëãœí.

2011 éûëäà áûë šàí 896-�à åòêœí.

2012 éûëäû¾ òœ¼ãå ÿðòûšûíäà�û 532 ¼ëåì

îñðà�ûíû¾ éûë àƒà�ûíà ìå¾ãœ åòå¼å èõòèìàë.

"Áàëàëàð ³ñ³í ûøàíûñ òåëåôîíû” 8-800-2000-

122. Ðœñœéƒå¾ 56 ò³áœãåíäœ óë ê³í äœ šœì

òœ¼ëåê œéëœíœšåíœ àíîíèì šœì áóøëàé ýøëœé.